TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
41
Compliance as a Potential Point-of-Care
Method to Predict Acute Decompensated
Heart Failure 30-Day Readmission." J Am
Heart Assoc 7(15): e008184.
5. Nguyễn Nho Tiến, Châu Ngọc Hoa (2024).
"Vai trò của siêu âm tĩnh mạch cảnh trong phải
trong tiên lượng tái nhập viện 30 ngày ở bệnh
nhân suy tim." Tạp chí y học Việt Nam 537.
6. Do T. N. P (2019). "Effect of the Optimize
Heart Failure Care Program on clinical and
patient outcomes - The pilot implementation
in Vietnam." Int J Cardiol Heart Vasc 22:
169-173.
7. Hernandez M. B (2013). "Predictors of 30-
day readmission in patients hospitalized with
decompensated heart failure." Clin Cardiol
36(9): 542-547.
ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG VÀ TỔN THƯƠNG THẦN KINH
NGOẠI VI Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYPE 2
Phạm Thị Thu Thuỷ1, Ngô Đức Kỷ2, Nguyễn Thị Nga3
TÓM TẮT7
Mục tiêu: Mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm
sàng và tổn thương thần kinh ngoại vi ở bệnh nhân
đái tháo đường type 2. Phương pháp: Nghiên cứu
mô tả cắt ngang, sử dụng Bộ sàng lọc của Vương
quốc Anh và điện cơ để đánh giá tổn thương thần
kinh ngoại vi trên 113 bệnh nhân điều trị tại khoa
Nội tiết, Bệnh viện Hữu Nghị Đa khoa Nghệ An.
Kết quả: Tuổi trung bình 64,39 ± 11,55 tuổi,
64,6% từ 60 tuổi trở lên. 50,4% có thời gian phát
hiện bệnh dưới 5 năm, 47,8% có BMI ≥ 23 kg/m²,
65,5% có tiền sử tăng huyết áp. Đường huyết
trung bình khi nhập viện là 11,54 ± 4,26 mmol/l,
HbA1c trung bình 8,81 ± 2,05%. 59,3% có triệu
chứng thần kinh ngoại vi theo Bộ sàng lọc, 33,6%
mức độ nặng. Điện cơ phát hiện 70,8% tổn
1Bệnh viện A Thái Nguyên
2Bệnh viện Hữu Nghị Đa khoa Nghệ An
3Trường Đại học Y khoa Vinh
Chịu trách nhiệm chính: Phạm Thị Thu Thủy
SĐT: 0915442000
Email: phamthuthuy1232000@gmail.com
Ngày nhận bài: 29/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 20/9/2024
Ngày duyệt bài: 02/10/2024
thương, chủ yếu ở dây thần kinh giữa. 36,3% có
microalbumin niệu. Sự khác biệt có ý nghĩa thống
kê (p<0,05) về thời gian tiềm tàng và tốc độ dẫn
truyền cảm giác ở dây thần kinh giữa, trụ, và bì
bắp chân giữa các nhóm tuổi (<60 và ≥60 tuổi).
Kết luận: Tổn thương thần kinh ngoại vi phổ biến
ở bệnh nhân đái tháo đường type 2, đặc biệt ở
người cao tuổi. Điện cơ phát hiện tỷ lệ tổn thương
cao hơn so với lâm sàng. Kiểm soát đường huyết
kém, tăng huyết áp và microalbumin niệu phổ
biến. Cần sàng lọc định kỳ bằng cả phương pháp
lâm sàng và điện sinh lý.
Từ khoá: Đái tháo đường type 2, tổn thương
thần kinh ngoại vi, điện cơ, tốc độ dẫn truyền
thần kinh.
SUMMARY
CLINICAL, PARACLINICAL FEATURES
AND PERIPHERAL NEUROPATHY OF
PATIENTS WITH TYPE 2 DIABETES
Objective: To describe the clinical,
paraclinical characteristics, and peripheral
neuropathy in Objective: To describe the clinical
and paraclinical features, and peripheral nerve
damage in patients with type 2 diabetes. Methods:
A cross-sectional study utilizing the UK Screening
Tool and electromyography to assess peripheral
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
42
nerve damage in 113 patients treated at the
Endocrinology Department of Nghe An General
Friendship Hospital. Results: The average age
was 64.39 ± 11.55 years, with 64.6% of patients
aged 60 or older. Of the patients, 50.4% had been
diagnosed with diabetes for less than 5 years,
47.8% had a BMI ≥ 23 kg/m², and 65.5% had a
history of hypertension. The mean blood glucose
level at admission was 11.54 ± 4.26 mmol/L, and
the average HbA1c was 8.81 ± 2.05%. Peripheral
neuropathy symptoms were present in 59.3% of
patients according to the UK Screening Tool, with
33.6% at a severe level. Electromyography
revealed nerve damage in 70.8% of patients,
primarily affecting the median nerve.
Additionally, 36.3% had microalbuminuria.
Statistically significant differences (p<0.05) were
observed in the latency and conduction velocity of
the median, ulnar, and sural nerves between age
groups (<60 and ≥60 years). Conclusion:
Peripheral neuropathy is prevalent in type 2
diabetes patients, especially among older
individuals. Electromyography detected a higher
rate of nerve damage compared to clinical
assessments. Poor glycemic control, hypertension,
and microalbuminuria were common. Routine
screening using both clinical and
electrophysiological methods is recommended.
Keywords: Type 2 diabetes, peripheral
neuropathy, electromyography, nerve conduction
velocity.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Đái tháo đường (ĐTĐ) là một vấn đề sức
khỏe lớn đã đạt đến mức báo động theo Liên
đoàn Đái tháo đường Quốc tế (IDF), vào
năm 2023 có khoảng 643 triệu người sống
chung với bệnh ĐTĐ trên toàn thế giới. Chi
phí y tế do ĐTĐ đã lên tới gần 1000 tỷ USD
vào năm 2023 [1]. Tăng đường huyết mạn
tính phối hợp với các rối loạn chuyển hóa
khác ở bệnh nhân ĐTĐ có thể gây tổn
thương các hệ cơ quan khác nhau, dẫn đến
phát triển các biến chứng sức khỏe gây tàn
phế và đe dọa tính mạng, trong đó nổi bật là
bệnh lý thần kinh [2]. Biến chứng kinh ngoại
vi (BCTKNV) là dạng bệnh lý thần kinh
(TK) liên quan đến bệnh ĐTĐ phổ biến
nhất.Vì vậy do ý nghĩa khoa học và thực tiễn
của đề tài, nhằm mục đích tư vấn, khuyến
cáo cho bệnh nhân (BN) trong quản lý bệnh
ĐTĐ, chúng tôi nghiên cứu đề tài: “Đặc
điểm lâm sàng, cận lâm sàng và tổn thương
thần kinh ngoại vi ở bệnh nhân đái tháo
đường type 2”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Các bệnh nhân được chẩn đoán đái tháo
đường type 2 và điều trị tại khoa Nội tiết -
Bệnh viện Hữu Nghị Đa khoa Nghệ An từ
tháng 2/2024 đến tháng 5/2024.
Tiêu chuẩn lựa chọn: Bệnh nhân được
chẩn đoán ĐTĐ type 2 theo “Hướng dẫn
chẩn đoán và điều trị đái tháo đường” Bộ Y
tế 2020 [4].
Tiêu chuẩn loại trừ: Bệnh nhân kèm
theo các bệnh lý thần kinh do: di truyền, suy
thận nặng, tiền sử dùng thuốc gây độc thần
kinh ngoại biên, thiếu vitamin nhóm B. Bệnh
nhân không ghi được điện cơ.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang.
Áp dụng công thức tính cỡ mẫu ước
lượng một tỷ lệ trong nghiên cứu mô tả:
n = Z2(1-/2) x p x (1-p)
d2
n: cỡ mẫu tối thiểu; : mức ý nghĩa =
0,05; d: sai số tương đối cho phép = 0,09.
Z(1-/2): hệ số tin cậy, chọn hệ số tin
cậy là 95%. Ta có Z(1-/2) = 1,96.
Theo tác giả Ngyễn Văn Bọt ghi nhận tỷ
lệ BCTKNV ở BN ĐTĐ type 2 là 38,5% nên
p = 0,385.
Thay vào công thức ta có n = 112,3. Như
vậy cỡ mẫu tối thiểu cho nghiên cứu là 113.
Tiêu chí đánh giá: Tất cả các BN được
chẩn đoán ĐTĐ type 2 theo “Hướng dẫn
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
43
chẩn đoán và điều trị đái tháo đường” Bộ Y
tế 2020, sau đó được khai thác tiền sử, các
triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng, ghi điện
cơ, đánh giá tổn thương TKNV theo Bộ sàng
lọc từ Vương Quốc Anh [4] và chỉ số của
Preston D.C và Shapiro B.E năm 2005 [5]
theo mẫu bệnh án thống nhất.
Nghiên cứu của chúng tôi sử dụng tiêu
chí đánh giá các giá trị bình thường của dẫn
truyền thần kinh vận động và cảm giác theo
Preston D.C và Shapiro B.E năm 2005 [5].
Điểm triệu chứng tổn thương thần kinh
ngoại vi theo Bộ sàng lọc Vương Quốc Anh
[4] với mức điểm dao động từ 0 đến 9 và
được chia làm 4 mức độ: bình thường (0 –
2), bệnh thần kinh nhẹ (3 – 4), bệnh thần
kinh trung bình (5 – 6) và bệnh thần kinh
nặng (7 – 9).
Xử lý số liệu: Nhập và quản lý Epidata
3.1, xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS 20.0.
Đạo đức trong nghiên cứu: Đối tượng
nghiên cứu được tôn trọng và giải thích đầy
đủ về tình trạng bệnh tật, mục đích và phương
pháp tiến hành nghiên cứu. Các số liệu thu
thập đầy đủ, chính xác, trung thực và chỉ sử
dụng cho mục đích nghiên cứu khoa học.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu
Bảng 3.1. Đặc điểm phân bố theo tuổi và giới tính của ĐTNC
Tuổi (năm)
Giới
Tổng
X ± SD
Nam
Nữ
n
%
n
%
n
%
<60
23
57,5%
17
42,5%
40
35,4%
64,27 ± 12,31
60
43
58,9%
30
41,1%
73
64,6%
64,55 ± 10,53
Tổng
66
58,4%
47
41,6%
113
100%
64,39 ± 11,55
Nhận xét: Trong tổng số 113 BN có 40 BN dưới 60 tuổi chiếm 35,4% và 73 BN từ 60
tuổi trở lên chiếm 64,6%. Độ tuổi trung bình là 64,39 ± 11,55.
Bảng 3.1. Đặc điểm nghiên cứu về thời gian mắc bệnh và BMI của ĐTNC
Tần số
X ± SD
n
%
Thời gian mắc bệnh
<5 năm
57
50,4
7,62 ± 9,11 năm
5-10 năm
31
27,4
>10 năm
25
22,2
BMI (kg/m2)
<18,5
10
8,8
22,79 ± 3,22 kg/m2
18,5 – 22,9
49
43,4
23
54
47,8
Nhận xét: 50,4% ĐTNC có thời gian phát hiện bệnh ít hơn 5 năm, 27,4% và 22,2%
ĐTNC có thời gian phát hiện bệnh trên 10 năm. 47,8% ĐTNC có BMI 23 kg/m2 (thừa cân).
Bảng 3.2. Đặc điểm nghiên cứu về THA
Chỉ số
Tần số
n
%
THA
Có
74
65,5
Không
39
34,5
Nhận xét: 74 ĐTNC có tiền sử THA
tương đương 65,5% chiếm phần lớn tổng số
ĐTNC.
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
44
3.2. Đặc điểm lâm sàng tổn thương
TKNV của ĐTNC
Bảng 3.4. Đánh giá BCTKNV tiêu chuẩn
của bộ sàng lọc từ Vương Quốc Anh
Đánh giá BCTKNV
n
%
Không có BCYKNV
46
40,7
Nhẹ
12
10,6
Trung bình
17
15,1
Nặng
38
33,6
Nhận xét: ĐTNC không có triệu chứng
chiếm ưu thế với tỷ lệ 40,7%, triệu chứng
nặng chiếm 33,6%.
3.3. Đặc điểm cận lâm sàng và tổn
thương TKNV của ĐTNC
Bảng 3.5. Tỷ lệ biến chứng thần kinh ngoại
vi ở ĐTNC theo Preston DC
Biến chứng thần kinh ngoại vi
n
%
Có
80
70,8
Không
33
29,2
Nhận xét: Phần lớn ĐTNC có biến
chứng thần kinh ngoại vi chiếm 70,8%.
Bảng 3.6. Đặc điểm nghiên cứu HbA1c
Chỉ số
n
%
HbA1c lúc vào
viện (%)
≤ 6,5%
15
13,3%
> 6,5 – 7,5 %
18
15,9%
> 7,5% - 9%
37
32,7%
> 9%
43
38,1%
Đường huyết lúc vào viện
(X ± SD) (mmol/l)
11,54 ± 4,26
HbA1c lúc vào viện (%)
(X ± SD) (%)
8,81 ± 2,05
Nhận xét: Đường huyết lúc vào viện của
BN trung bình là 11,54 ± 4,26 mmol/l.
HbA1c lúc vào viện của BN trung bình là
8,81 ± 2,05%. HbA1c lúc nhập viện của BN
không được tốt chi ếm tỷ lệ cao.
Bảng 3.7. Đặc điểm nghiên cứu chỉ số microalbumin niệu (MAU) theo BCTKNV tiêu chuẩn
Preston DC
Có BCTKNV
Không BCTKNV
Tổng
OR
(95%CI)
p
n
%
n
%
MAU (+)
36
87,8
5
12,2
36,3
4,582
(1,606 – 13,075)
0,004
MAU (–)
44
61,1
28
38,9
63,7
Nhận xét: 36,3% BN có tổn thương thận (MAU+). Nhóm BN có tổn thương thận MAU (+)
có nguy cơ BCTKNV gấp 4,5 lần so với nhóm không có tổn thương thận MAU (–) (p<0,05).
Bảng 3.8. Đặc điểm vị trí tổn thương thần kinh trên kết quả ghi điện cơ
Vị trí tổn thương
Giữa
Trụ
Chày
Bì bắp chân
ĐTNC
n
76
71
57
71
%
67,3%
62,8%
50,4%
62,8%
Nhận xét: Bệnh nhân tổn thương dây thần kinh giữa chiếm ưu thế.
Bảng 3.9. Giá trị trung bình của các thông số về dẫn truyền thần kinh cảm giác theo tuổi
Nhóm tuổi
Chỉ số
<60 tuổi (n=40)
60 (n=73)
p
X ± SD
X ± SD
Thời gian tiềm
(ms)
TK giữa
3,08 ± 0,47
3,12 ± 0,82
0,003
TK trụ
2,75 ± 0,29
2,61 ± 0,77
0,016
TK bì bắp chân
2,61 ± 1,25
1,83 ± 1,76
0,001
Biên độ đáp ứng
(V)
TK giữa
21,51 ± 10,18
16,22 ± 8,66
0,926
TK trụ
23,45 ± 11,16
14,88 ± 10,03
0,029
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
45
TK bì bắp chân
9,23 ± 5,54
5,95 ± 6,34
0,021
Tốc độ dẫn
truyền (m/s)
TK giữa
48,92 ± 7,79
42,16 ± 11,81
0,037
TK trụ
53,60 ± 4,47
48,40 ± 12,32
0,003
TK bì bắp chân
40,90 ± 22,49
28,07 ± 25,4
<0,0001
Nhận xét: Có sự khác biệt có ý nghĩa
thống kê về thời gian tiềm và tốc độ dẫn
truyền cảm giác TK giữa, TK trụ, TK bì bắp
chân; có sự khác biệt về biên độ đáp ứng cảm
giác của TK trụ và TK bì bắp chân giữa các
nhóm tuổi.
IV. BÀN LUẬN
Trong nghiên cứu trên 113 BN ĐTĐ type
2 tại bệnh viện Hữu Nghị Đa khoa Nghệ An,
chúng tôi ghi nhận 80 BN có BCTKNV chiếm
70,8% theo phương pháp đo tốc độ dẫn truyền
thần kinh vận động và cảm giác chi trên, chi
dưới. Kết quả của chúng tôi tương đương với
nghiên cứu của Trần Thanh Tùng có tỷ lệ
BCTKNV là 68,5% [6]. Cao hơn nghiên cứu
của Trần Thị Thuỳ Linh [7] có tỷ lệ BCTKNV
là 58,1% trên tổng số 124 BN. Sự khác biệt về
tỷ lệ BCTKNV giữa các nghiên cứu, theo
chúng tôi có thể do sự khác nhau về phương
pháp chẩn đoán bệnh. Nghiên cứu của chúng
tôi chẩn đoán BCTKNV cao là do chúng tôi
dùng phương pháp đo tốc độ dẫn truyền thần
kinh để chẩn đoán, trong khi nghiên cứu của
các tác giả khác chủ yếu dựa vào biểu hiện
lâm sàng để chẩn đoán. Qua đó cho thấy tầm
quan trọng của việc phát hiện sớm BCTKNV
nên dựa vào phương pháp đo tốc độ dẫn
truyền thần kinh vận động và cảm giác cho
BN ĐTĐ type 2.
Đánh giá BCTKNV theo tiêu chuẩn của
bộ sàng lọc từ Vương Quốc Anh có 59,3%
BN có BCTKNV. Lý giải cho kết quả này vì
đây là cảm nhận chủ quan của BN và đa số
BN trong nhóm nghiên cứu là người cao tuổi
có nhiều biến chứng kèm theo nên vấn đề
đau nhức, mỏi mệt khó có thể tránh khỏi.
Đánh giá này dựa trên biểu hiện lâm sàng và
cảm giác chủ quan của BN và do ngưỡng
chịu đau của mỗi BN là khác nhau nên dẫn
đến bỏ sót nhiều trường hợp có BCTKNV
nhưng chưa thấy triệu chứng. So với
BCTKNV phát hiện bằng phương pháp đo
tốc độ dẫn truyền thần kinh là 70,8% thì đã
bỏ sót khoảng 10% BN có BCTKNV.
Tỷ lệ HbA1c là một thông số quan trọng
giúp đánh giá kiểm soát glucose máu và
được coi như một tiêu chí để đánh giá kết
quả của sự ổn định về chuyển hóa trên BN
ĐTĐ. Hầu hết các BN nghiên cứu của chúng
tôi đa số đều kiểm soát đường huyết ở mức
trung bình và kém, đường huyết lúc trung
bình lúc đói khi nhập viện cao là 11,54 ±
4,26 mmol/l. Kết quả của chúng tôi tương
đương với nghiên cứu của Nguyễn Thị
Thanh Tú và cộng sự [8] là 11,82 ± 5,28
mmol/l. Việc kiểm soát đường huyết không
tốt là nguyên nhân chính dẫn đến các biến
chứng của ĐTĐ trong đó có BCTKNV. Vì
vậy, cần tư vấn BN khám định kỳ đều đặn để
đường huyết được kiểm soát tốt.
Theo nghiên cứu của chúng tôi có 36,3%
BN có MAU (+). Tổn thương thận ở BN ĐTĐ
type 2 có BCTKNV thường là hậu quả của
quá trình bệnh lý phức tạp liên quan đến cả sự
rối loạn chuyển hóa và tổn thương vi mạch.
BCTKNV trong ĐTĐ type 2 có thể ảnh hưởng
đến hệ thần kinh tự động, làm giảm khả năng
điều chỉnh huyết áp và lưu lượng máu đến
thận, tăng nguy cơ tổn thương thận. BCTKNV
làm giảm cảm nhận đau dẫn đến BN có thể