HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
140
ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ HÌNH ẢNH HỌC
CỦA ĐỘT QUỴ DO BÓC TÁCH ĐỘNG MẠCH
Chiêm Nguyên Đức¹, Phạm Thị Ngọc Quyên2,
Phan Công Chiến3, Nguyễn Bá Thắng2,4
TÓM TẮT18
Đặt vấn đề: Bóc tách động mạch là một
trong những nguyên nhân hàng đầu trong nhóm
đột quỵ thiếu máu não có căn nguyên xác định
khác và lên đến 25 % trong tất cả nguyên nhân
đột quỵ ở người trẻ, nhưng dữ liệu lâm sàng về
đột quỵ do bóc tách động mạch còn hạn chế tại
Việt Nam.
Mục tiêu: Mô tả các yếu tố nguy cơ, đặc
điểm lâm sàng, hình ảnh học của đột quỵ do bóc
tách động mạch. Đối tượng và phương pháp:
nghiên cứu mô tả hồi cứu, trên các bệnh nhân đột
quỵ do bóc tách động mạch nhập khoa thần kinh
và khoa ngoại thần kinh bệnh viện Đại học Y
Dược thành phố Hồ Chí Minh từ ngày 1/1/2016 -
22/11/2022.
Kết quả: 93 bệnh nhân được thu tuyển vào
nghiên cứu. Tuổi trung bình 50,9±15,9 tuổi, tuổi
≤ 55 (62,4%), nam giới (72%). Tác động cơ học
vùng đầu cổ (13%), liên quan thể thao (5,4%),
thủ thuật vật lý vùng đầu (5,4%). Triệu chứng
khởi bệnh thường gặp: chóng mặt (31,2%), đau
vùng đầu- cổ (25,8%) và yếu chi khu trú
1Khoa Bệnh lý Mạch máu não, BV Nhân dân 115
2Khoa Thần kinh, BV ĐHYD TP. Hồ Chí Minh
3Khoa Chẩn đoán hình ảnh, BV ĐHYD TP. Hồ
Chí Minh
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Bá Thắng
ĐT: 0913888010
Email: nguyenbathang@ump.edu.vn
Ngày nhận bài: 15/7/2024
Ngày gửi phản biện: 18/7/2024
Ngày duyệt bài: 26/7/2024
(24,7%). Tỉ lệ đột quỵ tái phát khi nằm viện
(11,8%). Phát hiện bóc tách động mạch trên
MRI-MRA (67,7%), HR-MRI giúp phát hiện
thêm (22,6%). Bóc tách động mạch trong sọ
(45,2%), ngoài sọ (54,8%%). Hình ảnh đặc trưng
thường gặp: khối máu tụ trong thành mạch
(44,1%), lòng đôi (37,6%). Điều trị tái thông giai
đoạn cấp (10,6%). Điều trị dự phòng tái phát
bằng thuốc chống kết tập tiểu cầu (83%), thuốc
chống đông (17%). Thời điểm ra viện mRS 0-2
(64,5%).
Kết luận: Đột quỵ do bóc tách động mạch
chủ yếu ở người trẻ, trung niên nam giới, có 13%
do tác động cơ học vùng đầu cổ. Vị trí bóc tách
động mạch thường gặp nhất là tuần hoàn sau
đoạn trong sọ. Cộng hưởng từ não - mạch não là
phương thức hình ảnh có giá trị giúp chẩn đoán
đột quỵ bóc tách động mạch, cộng hưởng từ độ
phân giải cao giúp tăng khả năng phát hiện bóc
tách động mạch trong sọ.
Từ khóa: Bóc tách động mạch, Đột quỵ ở
người trẻ, bóc tách động mạch vùng đầu cổ, cộng
hưởng từ độ phân giải cao
SUMMARY
CLINICAL FEATURES AND IMAGING
FINDINGS OF STROKE DUE TO
CERVICOCEPHALIC ARTERIAL
DISSECTION
Background: Cervicocephalic arterial
dissection is a leading cause in the stroke group
of other identifiable etiologies, comprising up to
25 percent of all causes of stroke in young adults.
However, clinical data on strokes due to
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
141
cervicocephalic arterial dissection are limited in
Vietnam.
Objectives: to describe the risk factors,
clinical features, and imaging characteristics of
strokes resulting from cervicocephalic arterial
dissection.
Subjects and methodology: this is a
retrospective descriptive study, carried out on
patients with stroke due to cervicocephalic
arterial dissection admitted to Neurology and
Neurosurgery department at University Medical
Center Ho Chi Minh City from January 2016 to
November 2022.
Results: Ninety-three patients with strokes
due to cervicocephalic arterial dissection were
identified, constituting 1,5 % of the total stroke
patients admitted to the neurology and
neurosurgical department from January 1, 2016,
to November 22, 2022. The average age was 50,9
± 15,9 years, with males comprising the majority
(72 %), and within this cohort, 62,4 % were aged
≤ 55 years. Risk factors included head and neck
mechanical impact, accounting for 13%, with
sports 5,4% and chiropractic manipulation of the
cervical spine 5,4 %. Common presenting
symptoms included dizziness (31,2%), head-neck
pain (25,8 %), and localized limb weakness
(24,7%). Recurrent stroke during hospitalization
was observed in 11,8% of cases. Detection of
major cervicocephalic arterial dissection by MRI-
MRA constituted 67,7%. HR-MRI additionally
detected 22.6% more cases. Typical images of
cervicocephalic arterial dissection were
intramural hematoma (44,1%), and double lumen
(37,6%). Acute revascularization treatment was
necessary in 10,6%. For preventive treatment, the
majority of patients (83%) received antiplatelet
drugs, while the remaining (17%) were
prescribed anticoagulants. At the time of
discharge, (64,5%) of patients exhibited a good
functional condition (mRS 0-2).
Conclusion: In our study, strokes due to
cervicocephalic arterial dissection were common
in young to middle-aged men, and only (13%)
have head and neck mechanical impact. The most
frequent site of cervicocephalic arterial dissection
was intradural segment in the posterior
circulation. Magnetic resonance angiography
proved to be a valuable imaging method for
diagnosing cervicocephalic arterial dissection
stroke, with high-resolution magnetic resonance
imaging enhancing detection, especially in cases
of intracranial artery dissection.
Keywords: Dissection, Stroke in young
adults, Cervicocephalic arterial dissection, high
resolusion MRI
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bóc tách động mạch là một trong những
nguyên nhân hàng đầu trong nhóm đột quỵ
có căn nguyên xác định khác và có thể lên
đến 25 % trong tất cả nguyên nhân đột quỵ ở
người trẻ,1 có lâm sàng đa dạng, không đồng
nhất. ASA và ESO dùng hình ảnh học làm
tiêu chuẩn chẩn đoán trong đó cộng hưởng từ
não mạch não (MRA) với chuỗi xung T1W
FATSAT hoặc cắt lớp vi tính mạch máu não
(CTA) là kỹ thuật hình ảnh không xâm lấn
hàng đầu.2 Đối với người phương Tây, tuần
hoàn trước và động mạch vùng cổ đoạn
ngoài sọ là vị trí bóc tách phổ biến nhất1, còn
ở châu Á, tuần hoàn sau và động mạch trong
sọ là phổ biến3,4. Tại Việt Nam, dữ liệu lâm
sàng về đột quỵ do bóc tách động mạch còn
hạn chế. Việc mô tả đặc điểm lâm sàng và
hình ảnh học sẽ cung cấp cho các bác sĩ lâm
sàng cái nhìn tổng thể về đột quỵ do bóc tách
động mạch, từ đó giúp chẩn đoán, cá thể hóa
điều trị và dự phòng tốt hơn.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
142
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu hồi cứu mô tả trên bệnh nhân
(BN) đột quỵ do bóc tách động mạch
(ĐQBTĐM) nhập khoa Thần kinh và khoa
Ngoại thần kinh bệnh viện Đại học Y Dược
thành phố Hồ Chí Minh từ 1/1/2016 -
22/11/2022. BN được chẩn đoán theo tiêu
chuẩn của ESO2 và có đủ các dữ liệu trên hồ
sơ bệnh án (thông tin lâm sàng, hình ảnh
học…).
Các biến số về lâm sàng và cận lâm sàng,
hình ảnh học (DSA, MRI-MRA, HR MRI,
CTA) được đánh giả bởi 1 bác sĩ Thần kinh
chuyên về đột quỵ và bởi các bác sĩ chẩn
đoán hình ảnh của bệnh viện Đại học Y
Dược TP HCM. Các số liệu được quản lý
theo phần mềm Excel và xử lý, phân tích
bằng phần mềm Stata 14.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm lâm sàng mẫu nghiên
cứu
Bao gồm 93 BN, tuổi trung bình
(50,9±15,9) tuổi, nam giới (72%), nhóm tuổi
≤ 55 (62%). Đa phần bóc tách động mạch
vùng đầu cổ là tự phát. Tác động cơ học
vùng đầu cổ: 13% (5,4% chơi thể thao: đá
bóng, đánh vợt, boxing; 5,4% có lắc
mạnh/nắn chỉnh vùng cổ; 1,1 % nhổ răng
hàm, trồng răng, còn lại 1,1 % vác đồ nặng).
Ngoài ra có 1,1 % có bệnh nền là lupus ban
đỏ hệ thống và 1,1 % đang trong thời kì hậu
sản.
Hình 1. Phân bố triệu chứng khởi phát của đột quỵ do bóc tách động mạch
Chóng mặt là triệu chứng khởi đầu thường gặp (31,2 %), sau đó đến đau đầu cổ và yếu
chi khu trú lần lượt là (25,8% và 24,7%). Một số triệu chứng khác ít gặp hơn (nói đớ, rối loạn
cảm giác, mờ mắt, mất thăng bằng lần lượt là (7,5%, 6,4%, 2,2% và 2,2%). Điểm NIHSS
trung bình khi nhập viện là 4 điểm, tứ phân vị là 1 và 4.
Hình 2. Phân bố độ nặng đột quỵ lúc nhập viện
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
143
Điều trị tái thông giai đoạn cấp gồm tiêu sợi huyết tĩnh mạch và can thiệp lấy huyết khối
chiếm 10,6%. Tỉ lệ đột quỵ tái phát trong quá trình nằm viện (11,8%). Điều trị dự phòng tái
bởi dùng thuốc chống kết tập tiểu cầu (83%), chống đông (17%). Điểm mRS ở thời điểm ra
viện (mRS 0-2) chiếm (64,5 %), mRS từ 3-5 (35,5%).
Hình 3. Điều trị thuốc chống huyết khối dự phòng tái phát của mẫu nghiên cứu
3.2. Đặc điểm hình ảnh học
Phát hiện bóc tách động mạch bởi MRI-
MRA (67,7%), HR-MRI: 22,6% (8,6 % là
bóc tách động mạch trong sọ), còn lại DSA
và CTA lần lượt là 8,6 % và 1,1 % (Sơ đồ 1).
Hình ảnh đặc trưng bóc tách động mạch phổ
biến nhất là hình ảnh khối máu tụ trong thành
mạch chiếm 44,1%, kế đến là hình ảnh lòng
đôi gặp trong 37,6 %.
Hình 4. Phân bố hình ảnh xác định bóc tách động mạch
Hình 5. Minh hoạ BN bóc tách động mạch cảnh trong trên MRA và T1 FATSAT
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
144
Trong mẫu nghiên cứu có 54,8% bóc tách động mạch ngoài sọ, còn lại 45,2 % bóc tách
động mạch trong sọ. Bóc tách động mạch ngoài sọ tuần hoàn trước (35,5%), tuần hoàn sau
(19,4%), đoạn trong sọ tuần hoàn sau (37,6%), tuần hoàn trước chỉ (7,5%).
Hình 6. Sơ đồ phân bố hình ảnh học giúp phát hiện bóc tách động mạch
IV. BÀN LUẬN
4.1. Đặc điểm lâm sàng của BN nghiên
cứu
Trong nghiên cứu này, ĐQBTĐM
thường gặp ở BN trẻ, trung niên, tuổi trung
bình (50,9±15,9), nhóm tuổi ≤ 55 là (62,4%).
Kết quả này tương đồng với một số nghiên
cứu ở Châu Á như nghiên cứu của Yunsun
Song và cs4 tuổi trung bình là 52, Tsukahara
và Minematsu3 là 54. Sinh lý bệnh của
ĐQBTĐM vẫn chưa được hiểu rõ, ngoài các
yếu tố di truyền giả định ra thì ĐQBTĐM có
thể tự phát hoặc do chấn thương. Nghiên cứu
của chúng tôi ghi nhận yếu tố tác động cơ
học vùng đầu cổ trước khi đột quỵ chiếm
13%, cao hơn so với nghiên cứu của
Chottiwut và cs, khá tương tự với nghiên cứu
của Yunsun Song và cs, nhưng thấp hơn
nhiều nghiên cứu Stefan T. Engelter và cs
(Bảng 1). Có thể lý giải vấn đề này do sự
khác biệt chủng tộc, thói quen sinh hoạt khác
nhau giữa các quốc gia ở Châu Á và Châu
Âu và một phần do cỡ mẫu của chúng tôi nhỏ
hơn. Tác động liên quan đến thể thao có 5
trường hợp (2 đá bóng, 2 cầu lông, 1 boxing)
chiếm 5,4 %, Phạm vi rộng lớn của các môn
thể thao liên quan đến bóc tách động mạch
cho thấy khác biệt về cơ chế rủi ro giữa các
loại hình thể thao khác nhau. Trong nghiên
cứu của Ludwig Schlemm và cộng sự5, ghi
nhận 45 môn thể thao nhau liên quan đến
ĐQBTĐM trong đó có đá bóng, đánh vợt và
boxing. Bên cạnh thể thao, những thao tác cơ
học đặc trưng vùng đầu cổ (lắc, nghiêng,
xoay đầu cổ) quá mức đến những thao tác trị
liệu vùng cột sống cổ cũng rất được quan
tâm. Trong nghiên cứu này, chúng tôi ghi
nhận 3 (3,2%) xoay lắc mạnh vùng cổ, 1