KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
208
ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, XÉT NGHIỆM Ở BỆNH NHI LƠ XÊ MI CẤP
NHIỄM NẤM XÂM LẤN SAU ĐIỀU TRỊ HÓA CHẤT DO VI NẤM CANDIDA
VÀ ASPERGILLUS TẠI VIỆN HUYẾT HỌC – TRUYỀN MÁU TRUNG ƯƠNG
Trần Quỳnh Mai1, Mai Lan1, Trần Thị Kiều My2,
Tạ Thị Diệu Ngân2, Hoàng Thị Hồng2, Bùi Thị Vân Nga1,
Đặng Hoàng Hải1, Lê Khánh Quỳnh1
TÓM TẮT22
Nhiễm nấm xâm lấn là một trong những
nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong điều trị
lơ xê mi cấp trẻ em. Phát hiện sớm các dấu hiệu,
triệu chứng nhiễm nấm để điều trị góp phần nâng
cao hiệu quả điều trị. Mục tiêu: Mô tả đặc điểm
lâm sàng, xét nghiệm ở bệnh nhi Lơ xê mi
(LXM) cấp nhiễm nấm xâm sau điều trị hóa chất
lấn do vi nấm Candida và Aspergillus. Đối tượng
và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả
cắt ngang 99 bệnh nhi LXM cấp nhiễm Candida
và Aspergillus xâm lấn sau điều trị hóa chất tại
khoa Bệnh máu trẻ em, Viện Huyết học – Truyền
máu Trung ương từ tháng 01/2022 đến tháng
06/2024. Kết quả: Phần lớn bệnh nhi nhiễm nấm
xâm lấn thuộc nhóm LXM cấp tái phát/ kháng trị
(Candida - 48,6%, Aspegillus - 48,3%). Nhóm
bệnh nhi nhiễm Candida xâm lấn có tỷ lệ xuất
hiện triệu chứng ban nấm và suy hô hấp cao hơn,
61,4% so với 31% và 65,7% so với 37,9%.
Nhóm bệnh nhi nhiễm Aspergillus xâm lấn có tỷ
lệ xuất hiện triệu chứng ran ẩm, ran nổ cao hơn,
48,3% so với 20%. Những sự khác biệt này có ý
1Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương
2Trường Đại học Y Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính: Trần Thị Kiều My
SĐT: 0914551577
Email: trankieumy74@gmail.com
Ngày nhận bài: 05/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 05/8/2024
Ngày duyệt bài: 27/9/2024
nghĩa thống kê với chỉ số p < 0,05. Sự khác biệt
về tỷ lệ giảm bạch cầu hạt trung tính (BCHTT),
giảm BCHTT khi nhiễm nấm, thời gian phục hồi
BCHTT, tăng CRP giữa hai nhóm căn nguyên
không có ý nghĩa thống kê. Tỷ lệ xuất hiện tổn
thương kẽ phổi, hang, đông đặc và biểu hiện ở cả
2 bên phổi trên phim X – Quang tim phổi thẳng
của nhóm nhiễm Aspergillus cao hơn nhóm
nhiễm Candida. Kết luận: Nghiên cứu phát hiện
sự khác biệt về một số triệu chứng lâm sàng và tỷ
lệ xuất hiện tổn thương trên phim X-Quang ở
nhóm bệnh nhi nhiễm nấm Candida và
Aspergillus. Cần kết hợp yếu tố nguy cơ, triệu
chứng lâm sàng, xét nghiệm trong chẩn đoán
phân biệt nhiễm nấm Candida xâm lấn và
Aspegillus xâm lấn
Từ khóa: Bệnh nhi, Lơ xê mi (LXM) cấp,
nhiễm nấm xâm lấn,Candida, Aspergillus
SUMMARY
CLINICAL, PARACLINICAL
FEATURES BETWEEN PEDIATRIC
ACUTE LEUKEMIA PATIENTS WITH
INVASIVE FUNGAL INFECTION
CAUSED BY CANDIDA AND
ASPERGILLUS AT THE NATIONAL
INSTITUTE OF HEMATOGOLY AND
BLOOD TRANFUSION
Invasive fungal infections are one of the
leading causes of death in the treatment of
pediatric acute leukemia patients. Early detection
of signs and symptoms of fungal infection for
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
209
treatment contributes to improving treatment
effectiveness. Objectives: To describe the
clinical and paraclinical features between
pediatric acute leukemia patients with invasive
fungal infection after chemotherapy caused by
Candida and Aspergillus species at the Pediatric
department, National Institute of Hematology
and Blood transfusion. Subjects and methods:
Descriptive cross-sectional study on 99 Pediatric
acute leukemia patients with invasive fungal
infection after chemotherapy caused by Candida
and Aspergillus species at the Pediatric
department, National Institute of Hematology
and Blood transfusion from 01/2022 to 06/2024.
Results: Majority of patients had Relapsed/
Refractory diseases (Candida – 48.6%,
Aspegillus – 48.3%). Comparison of clinical
features between two groups showed that the rate
of rash and respiratory distress symptoms in
invasive invasive candidiasis group was higher
than invasive aspergillosis group (61.4% vs 31%
and 65.7% vs 37.9%) but the rate of moist rales
was lower (20% vs 48.3%), the differences was
statistically significant with p < 0.05. The
differences in peripheral blood indices and CRP-
hs was not statistically significant. Comparison
of features of X – Rays image showed that the
rate of interstitial opacities, cavity, consolidation
and abnormalities in both lungs in invasive
aspergillosis group was higher than invasive
candidiasis group Conclusion: The study
thoroughly described clinical and paraclinical
features of invasive fungal infection of pediatrics
acute leukemia patients. There were differences
in some clinical symptoms and the rate of lesions
appearing on X-rays in the group of pediatric
patients infected with Candida and Aspergillus
fungi. The incorporation of clinical and
paraclinical features in differential diagnosis
between invasive candidiasis and invasive
aspergillosis is essential in the clinical setting.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh nhi LXM cấp là đối tượng có nguy
cơ cao nhiễm nấm xâm lấn và đây cũng một
trong những nguyên nhân gây tử vong ở
nhóm bệnh này. Theo nghiên cứu của tác giả
Sezgin (2021), có 121/307 (39,4%) bệnh nhi
LXM nhiễm nấm xâm lấn chiếm, trong đó
Candida và Aspegillus được ghi nhận là 2
căn nguyên thường gặp với tỷ lệ tương ứng
là 13,4% và 81,9%, các chủng nấm khác chỉ
chiếm 4,8%1. Bệnh cảnh lâm sàng của nhiễm
nấm xâm lấn thường phức tạp, khó nhận biết
do phải phân biệt và loại trừ với các căn
nguyên khác, dẫn đến chậm trễ trong điều trị.
Để giúp các bác sĩ lâm sàng có thêm thông
tin trong chẩn đoán nhiễm nấm xâm lấn,
chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với mục
tiêu: So sánh đặc điểm lâm sàng, xét nghiệm
ở bệnh nhi LXM cấp nhiễm nấm xâm lấn sau
điều trị hóa chất do vi nấm Candida và
Aspegillus tại Viện Huyết học – Truyền máu
Trung ương giai đoạn 2022 – 2024.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu: 99 bệnh nhi LXM
cấp được chẩn đoán nhiễm Candida và
Aspergillus xâm lấn sau điều trị hóa chất tại
Khoa Bệnh máu trẻ em, Viện Huyết học –
Truyền máu – Trung ương từ tháng 01/2022
đến tháng 06/2024, thỏa mãn tiêu chuẩn lựa
chọn sau: (1) Bệnh nhi < 16 tuổi, (2) chẩn
đoán LXM cấp theo tiêu chuẩn của Tổ chức
Y tế thế giới (WHO) 20162, (3) Bệnh nhi sau
điều trị hóa chất, được chẩn đoán nhiễm nấm
xâm lấn theo tiêu chuẩn của EORTC/MSG
20083 và “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị
nhiễm nấm xâm lấn” của Bộ y tế năm 2021;
tiêu chuẩn loại trừ: (1) bệnh nhi nhiễm nấm
xâm lấn trước điều trị hóa chất, (2) có đồng
nhiễm vi khuẩn khác, (3) bệnh nhi có kèm
theo bệnh lý di truyền, bẩm sinh, (4) bệnh
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
210
nhi không đồng ý tham gia nghiên cứu
và/hoặc thiếu thông tin trong bệnh án nghiên
cứu. Thiết kế nghiên cứu: mô tả cắt ngang.
Số liệu được thu thập và xử lý trên phần
mềm SPSS 20.0.
Quy trình nghiên cứu bao gồm: (1) Lấy
danh sách tất cả bệnh nhi thỏa mãn tiêu
chuẩn lựa chọn, (2) Thu thập các bệnh án đủ
tiêu chuẩn và thu thập thông tin theo mẫu
bệnh án nghiên cứu. (3) So sánh giữa 2 nhóm
căn nguyên Candida và Aspergillus về một
số đặc điểm lâm sàng, xét nghiệm.
Nghiên cứu được thực hiện với sự đồng ý
của hội đồng đạo đức Viện Huyết học -
Truyền máu Trung ương. Mọi thông tin cá
nhân về đối tượng nghiên cứu được bảo mật,
chỉ phục vụ cho mục đích nghiên cứu, không
phục vụ cho mục đích nào khác
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Trong thời gian nghiên cứu, có 99 bệnh
nhi LXM cấp điều trị hóa chất được chẩn
đoán xác định nhiễm Candida và Aspergillus
xâm lấn, nhóm nhiễm Candida chiếm đa số
với 70 bệnh nhi (70,7%) và nhóm nhiễm
Aspergillus chiếm 29,3% với 29 bệnh nhi.
Tiến hành mô tả đặc điểm lâm sàng, xét
nghiệm hai nhóm bệnh nhi nhiễm Candida và
Aspergillus, chúng tôi thu được kết quả như
sau:
Bảng 3.1: Đặc điểm chung của nhóm bệnh nhi nhiễm Candida xâm lấn và nhóm bệnh
nhi nhiễm Aspergillus xâm lấn
Yếu tố liên quan
Candida
(70 bệnh nhi)
Aspergillus
(29 bệnh nhi)
Chỉ số
p
Nhóm tuổi
< 10 tuổi
44,3%
55,2%
0,38
≥ 10 tuổi
55,7%
44,8%
Tình trạng
bệnh nền
LXM cấp dòng tủy mới chẩn đoán
35,7%
24,1%
1
LXM cấp dòng Lympho mới chẩn đoán
15,7%
27,6%
Tái phát/ kháng trị
48,6%
48,3%
Giới tính
Nam
58,6%
48,3%
0,38
Nữ
41,4%
51,5%
Sự khác biệt về nhóm tuổi, giới tính và tình trạng bệnh nền giữa nhóm bệnh nhi nhiễm
Candida xâm lấn và nhóm bệnh nhi nhiễm Aspergillus xâm lấn không có ý nghĩa thống kê
với chỉ số p > 0,05.
Bảng 3.2: Một số triệu chứng lâm sàng giữa nhóm bệnh nhi nhiễm Candida xâm lấn
và nhóm bệnh nhi nhiễm Aspergillus xâm lấn
Triệu chứng
Candida
(70 bệnh nhi)
Aspergillus
(29 bệnh nhi)
Sốt không đáp ứng với điều trị kháng sinh phổ rộng
100%
100%
Ban nấm
61,4%
31%
Đau vùng hàm mặt
2,9%
0%
Ho đờm
95,7%
96,6%
Đau tức ngực
47,1%
31%
Ran ẩm, ran nổ
20%
48,3%
Suy hô hấp
65,7%
37,9%
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
211
Nhóm bệnh nhi nhiễm Candida xâm lấn có tỷ lệ xuất hiện triệu chứng ban nấm và suy hô
hấp cao hơn, (61,4% so với 31%) và (65,7% so với 37,9%). Nhóm bệnh nhi nhiễm
Aspergillus xâm lấn có tỷ lệ xuất hiện triệu chứng ran ẩm, ran nổ cao hơn (48,3% so với
20%). Những sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê với chỉ số p < 0,05.
Bảng 3.3: Sự thay đổi một số chỉ số huyết học và sinh hóa giữa nhóm bệnh nhi nhiễm
Candida xâm lấn và nhóm bệnh nhi nhiễm Aspergillus xâm lấn
Chỉ số
Đơn
vị
Candida
(70 bệnh nhi)
Aspergillus
(29 bệnh nhi)
Chỉ số
p
Trung vị BCHTT khi vào viện
G/L
8,66 (0,32 – 487)
8,16 (1,29 – 268,4)
0,948
Trung vị BCHTT khi sốt giảm BCH
G/L
0,02 (0 – 0,83)
0,04 (0 – 0,7)
0,18
Trung vị BCHTT khi chẩn đoán nhiễm
nấm xâm lấn
G/L
0,01 (0 – 2,91)
0,07 (0 – 10,6)
0,02
Tỷ lệ giảm BCHTT độ 4 khi chẩn đoán
nhiễm nấm xâm lấn
%
98,6%
79,3%
0,002
Tỷ lệ hồi phục BCHTT
%
64,3%
62,1%
0,835
Trung vị thời gian phục hồi BCHTT
Ngày
18 (9 – 45)
21 (7 – 36)
0,72
Tỷ lệ tăng chỉ số CRP-hs
%
100%
100%
1
Trung vị chỉ số BCHTT của nhóm bệnh
nhi nhiễm Candida xâm lấn và nhóm bệnh
nhi nhiễm Aspergillus xâm lấn khi được
chẩn đoán nhiễm nấm xâm lấn tương ứng là
0,01 và 0,07. Tỷ lệ bệnh nhi giảm BCHTT
độ 4 khi được chẩn đoán nhiễm nấm xâm lấn
ở nhóm nhiễm Candida xâm lấn cao hơn
nhóm nhiễm Aspergillus xâm lấn, 98,6% so
với 79,3%. Những sự biệt này có ý nghĩa
thống kê với chỉ số p < 0,05. Tất cả bệnh nhi
không phục hồi BCHTT đều tử vong.
Bảng 3.4: Đặc điểm hình ảnh tổn thương trên phim chụp X – Quang tim phổi thẳng
giữa nhóm bệnh nhi nhiễm Candida xâm lấn và nhóm bệnh nhi nhiễm Aspergillus xâm
lấn
Hình ảnh tổn thương
Candida
(70 bệnh nhi)
Aspergillus
(29 bệnh nhi)
Chỉ số p
Kẽ phổi
1,4%
17,2%
0,008
Kính mờ
4,3%
10,3%
0,35
Nốt mờ
17,1%
20,7%
0,67
Tràn dịch màng phổi
5,7%
13,8%
0,18
Tràn khí màng phổi
0%
0%
1
Hang
0%
10,3%
0,023
Đông đặc
14,3%
44,8%
0,001
Halo – signs
0%
3,4%
0,293
Tổn thương xuất hiện ở cả 2 phổi
18,6%
44,8%
0,007
Tỷ lệ xuất hiện hình ảnh tổn thương kẽ
phổi, hang, đông đặc và biểu hiện ở cả 2 bên
phổi của nhóm nhiễm nấm Aspergillus cao
hơn nhóm nhiễm Candida xâm lấn, với tỷ lệ
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
212
tương ứng là 17,2% so với 1,4%, 10,3% so
với 0%, 44,8% so với 14,3% và 44,8% so với
18,6%. Những sự khác biệt này có ý nghĩa
thống kê với chỉ số p < 0,05.
IV. BÀN LUẬN
Nhóm nhiễm Candida chiếm đa số với 70
bệnh nhi (70,7%) và nhóm nhiễm
Aspergillus chiếm 29,3% với 29 bệnh nhi.
Nhiều nghiên cứu của các tác giả trong và
ngoài nước cho thấy căn nguyên thường gặp
nhiễm nấm xâm lấn do nhiễm Candida. Kết
quả này tương đồng với các nghiên cứu của
các tác giả: Nguyễn Thị Thu Hằng và cộng
sự (2022) – 63,3%, tác giả Lin và cộng sự
(2018) 59,1%, tác giả Olivier và cộng sự
(2021)4–6. Trong nghiên cứu của tác giả
Pagano và cộng sự (2006), trên 11802 bệnh
nhân có bệnh lý huyết học ác tính được chẩn
đoán nhiễm nấm men xâm lấn, 91% có kết
quả nuôi cấy dương tính với các chủng nấm
Candida7.
Trong số 99 bệnh nhi nghiên cứu, phần
lớn bệnh nhi nhiễm nấm xâm lấn thuộc nhóm
LXM cấp tái phát/ kháng trị (Candida -
48,6%, Aspegillus - 48,3%), số còn lại thuộc
nhóm LXM cấp dòng tủy và LXM cấp dòng
lympho mới chẩn đoán (bảng 3.1). Tất cả
bệnh nhi thuộc nhóm tái phát/ kháng trị đều
thuộc nhóm có nguy cơ nhiễm nấm xâm lấn
cao, điều trị phác đồ hóa chất có cường độ
mạnh, thời gian giảm BCHTT kéo dài. Kết
quả này có tự tương đồng với kết quả nghiên
cứu của tác giả Pagano (2006), trong số các
bệnh nhân nhiễm Candida xâm lấn, tỷ lệ
bệnh nhân mắc LXM cấp dòng tủy cao gấp 6
lần số bệnh nhân LXM cấp dòng Lympho7.
Trong nghiên cứu của tác giả Lin và cộng sự
(2016) tại Đài Loan, tỷ lệ bệnh nhi nhiễm
nấm xâm lấn ở bệnh nhân LXM cấp tái
phát/kháng trị chiếm tỷ lệ 35,6%5.
Khi tiến hành so sánh về tỷ lệ xuất hiện
các triệu chứng sốt, ban nấm, đau vùng mặt,
ho đờm, khó thở, đau tức ngực, rales ẩm,
rales nổ giữa hai nhóm căn nguyên Candida
và Aspegillus: sự khác biệt có ý nghĩa thống
kê khi so sánh tỷ lệ xuất hiện tổn thương ban
nấm trên nhóm Candida (61,4%) so với
nhóm Aspegillus (31%), triệu chứng rales
ẩm, rales nổ trên nhóm Aspegillus (48,3%)
so với nhóm Candida (20%) (bảng 3.2). Các
kết quả là phù hợp bởi các bệnh nhi nhiễm
nấm candida đều có kết quả cấy máu dương
tính, triệu chứng bệnh nhi thường không điển
hình, các triệu chứng sớm giống nhiễm
khuẩn huyết và cấy các bệnh phẩm thường
chỉ có thể dương tính vào cuối quá trình
nhiễm trùng. Trong khi đó các triệu chứng
nhiễm Aspegillus thường biểu hiện đường hô
hấp, thường gặp nhất là ho đờm (96,6%),
rales ở phổi (48,3%) và suy hô hấp (37,9%).
Trong nghiên cứu của Nguyễn Thị Thu Hằng
và cộng sự (2022): triệu chứng ho và rales
phổi chiếm tỷ lệ cao, 72,5% và 77.5%6.
Trong nghiên cứu của tác giả Nucci và cộng
sự (2013) trên 42 bệnh nhân chẩn đoán
nhiễm nấm Aspergillus xâm lấn, triệu chứng
gặp nhiều nhất là sốt (64%) và ho (73%)8.
Khi tiến hành so sánh về sự thay đổi chỉ
số BCHTT và CRP-hs giữa hai nhóm căn
nguyên Candida và Aspegillus (bảng 3.3),
chúng tôi ghi nhận các giá trị p > 0,05. Do đó