HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
194
ĐẶC ĐIỂM TEST THẦN KINH TỰ CHỦ TRONG BỆNH TEO ĐA HỆ THỐNG
VÀ BỆNH PARKINSON TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Trương Huệ Linh1, Vũ Thị Hoàng Yến1, Vũ Thị Hinh1
TÓM TẮT28
Mục tiêu: So sánh đặc điểm test thần kinh tự
chủ trong bệnh teo đa hệ thống và bệnh
Parkinson tại bệnh viện đa khoa Tâm Anh 2022-
2024.
Đối tượng và phương pháp: Mô tả so sánh
cắt ngang.
Kết quả: 24 bệnh nhân teo đa hệ thống, 75
bệnh nhân bệnh Parkinson được tiến hành test
thần kinh tự chủ. Nhóm teo đa hệ thống có tỷ lệ
bất thường của từng test cao hơn nhóm
Parkinson, khác biệt có ý nghĩa thống kê trên cả
6 test đánh giá bao gồm: test biến thiên nhịp tim
khi hít thở sâu, biến thiên nhịp tim do tư thế, biến
thiên huyết áp do tư thế, test vận động đẳng
trường – nghiệm pháp Handgrip, nghiệm pháp
Valsalva, test đáp ứng giao cảm da (p < 0,05).
Điểm Ewing trung bình (thang điểm đánh giá
mức độ nặng của rối loạn thần kinh tự chủ) của
nhóm teo đa hệ thống là 2,63 ± 0,95, cao hơn có
ý nghĩa so với nhóm Parkinson là 1,42 ± 1,03
(p < 0,05).
Kết luận: Tổn thương thần kinh tự chủ trong
bệnh teo đa hệ thống nặng hơn so với bệnh
Parkinson, thể hiện trên 6 test đánh giá chức
năng thần kinh tự chủ.
Từ khóa: test thần kinh tự chủ, teo đa hệ
thống, bệnh Parkinson.
1Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính: Trương Huệ Linh
SĐT: 0396469059
Email: huelinh2202@gmail.com
Ngày nhận bài: 05/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 13/7/2024
Ngày duyệt bài: 15/7/2024
SUMMARY
RESEARCH OF AUTONOMIC TEST IN
MULTIPLE SYSTEM ATROPHY AND
PARKINSON’S DISEASE AT TAM ANH
GENERAL HOSPITAL
Objectives: Comparison of autonomic
nervous test characteristics in multiple system
atrophy and Parkinson's disease at Tam Anh
General Hospital from 2022-2024.
Methods: Cross-sectional study.
Results: 24 patients with multiple system
atrophy and 75 patients with Parkinson's disease
were underwent autonomic testing. The multiple
system atrophy group exhibited a higher rate of
abnormalities in each test compared to the
Parkinson's group, with statistically significant
differences in all 6 evaluation tests, including:
heart rate variability test during deep breathing,
heart rate variability in response to position
change, blood pressure variation in response to
position change, isometric exercise test
(Handgrip test), Valsalva test, and sympathetic
skin response test (p < 0.05). The average Ewing
score (a scale used to assess the severity of
autonomic nervous disorders) in the multiple
system atrophy group was 2.63 ± 0.95,
significantly higher than the Parkinson's group at
1.42 ± 1.03 (p < 0,05).
Conclude: Autonomic systeme damage in
multiple system atrophy is more severe than in
Parkinson's disease, shown on the results of the 6
autonomic function tests.
Keywords: autonomic function test, multiple
system atrophy, Parkinson's disease.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
195
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Hội chứng Parkinson là một nhóm lớn
các bệnh thoái hóa thần kinh, bao gồm bệnh
Parkinson nguyên phát, hội chứng Parkinson
không điển hình, hội chứng Parkinson thứ
phát, hội chứng Parkinson di truyền. Teo đa
hệ thống (Multiple System Atrophy – MSA)
là một bệnh thoái hóa thần kinh trong nhóm
hội chứng Parkinson không điển hình. Khác
với bệnh Parkinson nguyên phát, ngoài các
triệu chứng của hội chứng Parkinson, teo đa
hệ thống còn đặc trưng bởi thất điều tiểu não,
rối loạn thần kinh tự chủ sớm và nặng trên hệ
tim mạch, tiêu hóa và tiết niệu – sinh dục8.
Trên lâm sàng, đôi khi rất khó phân biệt giữa
teo đa hệ thống và bệnh Parkinson nguyên
phát, đặc biệt là khi bệnh Parkinson có biểu
hiện rối loạn thần kinh tự chủ8. Bằng việc
đánh giá đặc điểm cũng như mức độ nặng
của rối loạn thần kinh tự chủ, bác sĩ lâm sàng
có thể có thêm bằng chứng khách quan hữu
ích giúp phân biệt bệnh teo đa hệ thống với
bệnh Parkinson5-7. Trên thế giới, qua tìm
kiếm qua pubmed, chúng tôi nhận thấy đã có
nhiều nghiên cứu so sánh đặc điểm các test
đánh giá chức năng thần kinh tự chủ giữa teo
đa hệ thống với bệnh Parkinson5-7. Tuy
nhiên, tại Việt Nam, qua các tạp chí y khoa
uy tín trong nước, chúng tôi chỉ tìm thấy một
số nghiên cứu của tác giả Võ Nguyễn Ngọc
Trang và cộng sự về vấn đề này1,2. Hơn nữa,
sử dụng các test thần kinh tự chủ để phân
biệt bệnh Parkinson với teo đa hệ thống vẫn
còn có những sự khác biệt về kết quả giữa
các nghiên cứu hiện có5-7. Vì vậy, chúng tôi
quyết định thực hiện nghiên cứu này nhằm
mục tiêu: So sánh đặc điểm test thần kinh
tự chủ trong bệnh teo đa hệ thống và bệnh
Parkinson tại Bệnh viện đa khoa Tâm Anh
2022-2024.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn
Các bệnh nhân được chẩn đoán teo đa hệ
thống và các bệnh nhân được chẩn đoán bệnh
Parkinson tại khoa Thần kinh – Đột quỵ,
Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh.
- Các bệnh nhân được chẩn đoán teo đa
hệ thống trên lâm sàng mức độ “xác định” và
“rất có thể” theo tiêu chuẩn đồng thuận của
Hội rối loạn vận động (Movement Disorders
society - MDS) năm 2022.
- Các bệnh nhân được chẩn đoán bệnh
Parkinson trên lâm sàng theo tiêu chuẩn của
Hội rối loạn vận động (Movement Disorders
society - MDS) năm 2015.
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ
Hội chứng Parkinson thứ phát và các
bệnh lí khác thuộc hội chứng Parkinson
không điển hình. Các bệnh lý tổn thương
thần kinh trung ương và ngoại biên kèm theo
có ảnh hưởng đến hệ thần kinh tự chủ. Bệnh
lý đái tháo đường có biến chứng tổn thương
thần kinh. Bệnh lý tim mạch, hô hấp không
cho phép thực hiện các nghiệm pháp gắng
sức hoặc đang sử dụng một số nhóm thuốc
có ảnh hưởng đến tần số tim.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu: Mô tả so
sánh cắt ngang
2.2.2. Công cụ nghiên cứu
Máy điện cơ Nicoet Viking Quest/ Natus,
dụng cụ bóp tay GRIP-A, bộ dụng cụ đo áp
lực đường thở. Bệnh án nghiên cứu, bảng
phân độ Ewing, thang điểm UMSARS toàn
bộ, thang điểm UMSARS phần II, thang
điểm UPDRS phần III.
2.2.3. Phương pháp thu thập số liệu
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
196
Phỏng vấn, khám lâm sàng, đo đạc bằng
phần mềm trên máy điện cơ Natus.
2.2.4. Quy trình nghiên cứu
Bước 1: Các bệnh nhân được chẩn đoán
teo đa hệ thống và bệnh Parkinson theo tiêu
chuẩn chẩn đoán, được đánh giá mức độ
nặng theo thang điểm phù hợp (UMSARS II,
UMSARS toàn bộ và UPDRS III đối với
nhóm teo đa hệ thống; thang điểm UPDRS
III với nhóm Parkinson).
Bước 2: Tiến hành test thần kinh tự chủ
cho các bệnh nhân teo đa hệ thống, bao gồm
6 test:
Chức năng hệ đối giao cảm được đánh
giá thông qua:
(1) Biến thiên nhịp tim khi hít thở sâu
(2) Biến thiên nhịp tim khi thay đổi tư thế
(3) Nghiệm pháp Valsava
Chức năng hệ giao cảm được đánh giá
thông qua:
(4) Biến thiên huyết áp khi thay đổi tư thế
(5) Biến thiên huyết áp khi vận động
đẳng trường – nghiệm pháp Handgrip
(6) Đáp ứng giao cảm da
Nhận định kết quả dựa theo phân độ
Ewing. Mức độ nặng trên test thần kinh tự
chủ được đánh giá qua tổng điểm Ewing của
cả 5 test.
Bước 3: Lưu thông tin và phân tích kết quả.
2.2.5. Phân tích số liệu
Thu thập, xử lí, phân tích số liệu bằng
phần mềm SPSS 20.
Giá trị p < 0,05 được xem là khác biệt có
ý nghĩa thống kê.
2.3. Thời gian nghiên cứu: Từ tháng
11/2022 đến tháng 4/2024
2.4. Địa điểm nghiên cứu: Khoa Thần
kinh – Đột quỵ, Bệnh viện Đa khoa Tâm
Anh, Hà Nội
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Thông tin chung về nhóm nghiên cứu
24 bệnh nhân teo đa hệ thống và 75 bệnh
nhân bệnh Parkinson được tuyển chọn vào
nghiên cứu. Trong nhóm teo đa hệ thống, nữ
chiếm 50%, nam chiếm 50%. Trong nhóm
bệnh Parkinson, nữ chiếm 52%, nam chiếm
48%. Không có sự khác biệt có ý nghĩa
thống kê về tỉ lệ giới tính giữa hai nhóm với
p = 0,865 > 0,05.
Bảng 1. Thông tin chung tuổi và mức độ nặng của bệnh của hai nhóm bệnh
Teo đa hệ thống
X ± SD
Bệnh Parkinson
X ± SD
p
Tuổi (năm)
62,54 ± 7,74
62,64 ± 9,50
0,835
Thời gian mắc bệnh (năm)
2,27 ± 0,96
2,73 ± 1,38
0,317
UPDRS-III
32,08 ± 8,51
30,15 ± 18,65
0,17
UMSARS toàn bộ
41,83 ± 10,31
UMSARS-II
20,83 ± 6,94
Nhận xét: Không có sự khác biệt về tuổi, thời gian mắc bệnh, mức độ nặng dựa trên
thang điểm UPDRS III giữa hai nhóm bệnh teo đa hệ thống và bệnh Parkinson (p > 0,05).
3.2. So sánh đặc điểm test thần kinh tự chủ giữa bệnh teo đa hệ thống và bệnh
Parkinson
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
197
3.2.1. So sánh kết quả test thần kinh tự chủ giữa bệnh teo đa hệ thống và bệnh
Parkinson
Bảng 2. So sánh kết quả test thần kinh tự chủ giữa bệnh teo đa hệ thống và bệnh
Parkinson
Test khảo sát
Nhóm MSA
Nhóm Parkinson
p
Chức năng đối giao cảm
BTNT khi hít thở sâu (nhịp/phút)
9,46 ± 3,56
13,39 ± 7,19
0,015
BTNT theo tư thế (Chỉ số R-R theo tư thế)
1,09 ± 0,06
1,14 ± 0,12
0,024
Nghiệm pháp Valsalva (Chỉ số Valsalva)
1,15 ± 0,09
1,25 ± 0,15
0,001
Chức năng giao cảm
BTHA tâm thu theo tư thế (mmHg)
-11,71 ±13,07
2,75 ± 11,89
p<0,001
BTHA tâm trương theo tư thế (mmHg)
-7,33 ± 10,5
4,23 ± 6,98
0,024
BTHA tâm trương trong nghiệm pháp
Handgrip (mmHg)
5,38 ± 9,12
10,37 ± 7,68
0,024
BTNT: biến thiên nhịp tim, BTHA: biến thiên huyết áp
Nhận xét: Có sự khác biệt về kết quả trên từng test: BTNT khi hít thở sâu, BTNT theo tư
thế, nghiệm pháp Valsalva, BTHA theo tư thế, nghiệm pháp Handgrip (p< 0,05) giữa hai nhóm.
3.2.2. So sánh tỉ lệ test bất thường giữa bệnh teo đa hệ thống và bệnh Parkinson
Biểu đồ 1. So sánh tỷ lệ test bất thường giữa bệnh teo đa hệ thống và bệnh Parkinson
Nhận xét: Tỉ lệ bất thường trên tất cả 6 test đánh giá chức năng thần kinh tự chủ ở nhóm teo
đa hệ thống đều cao hơn nhóm bệnh Parkinson, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
198
3.2.3. So sánh điểm Ewing giữa bệnh teo đa hệ thống và bệnh Parkinson
Biểu đồ 2. So sánh điểm Ewing giữa bệnh teo đa hệ thống và bệnh Parkinson
Nhận xét: Điểm Ewing được tính bằng
tổng điểm của 5 test đánh giá chức năng tự
chủ tim mạch. Điểm Ewing của nhóm bệnh
teo đa hệ thống là 2,63 ± 0,95. Điểm Ewing
của nhóm bệnh Parkinson là 1,42 ± 1,03. Có
sự khác biệt về mức độ rối loạn chức năng
thần kinh tự chủ dựa theo thang điểm Ewing
giữa bệnh Parkinson và bệnh teo đa hệ thống
với p < 0,001.
IV. BÀN LUẬN
4.1. So sánh mức độ rối loạn thần kinh
tự chủ giữa bệnh teo đa hệ thống và bệnh
Parkinson qua từng test
Hệ đối giao cảm
4.1.1. Test biến thiên nhịp tim với hít
thở sâu
Trong nghiên cứu của chúng tôi trên 24
bệnh nhân teo đa hệ thống, chúng tôi ghi
nhận biến thiên nhịp tim hít vào – thở ra
trung bình là 9,46, thấp hơn so với nhóm
Parkinson là 13,39, khác biệt có ý nghĩa
thống kê (p = 0,015<0,05). Tác giả Pavy-
Letraon cũng ghi nhận biến thiên nhịp tim
trung bình của nhóm teo đa hệ thống là 5,16
nhịp/phút, thấp hơn có ý nghĩa so với nhóm
bệnh Parkinson6. Khi khảo sát về tỷ lệ bất
thường, tỉ lệ test biến thiên nhịp tim khi hít
thở sâu bất thường là 91,7%, cao hơn có ý
nghĩa so với tỉ lệ bất thường trong nhóm
bệnh Parkinson là 61,3% (p = 0,005). Nghiên
cứu của Võ Nguyễn Ngọc Trang và Pavy-
Letraon đều ghi nhận tỉ lệ bất thường trong
nhóm teo đa hệ thống cao hơn nhóm
Parkinson. Chính vì thế, nhiều tác giả đã đưa
ra kết luận có thể dùng test biến thiên nhịp
tim với hít thở sâu để giúp phân biệt giữa
bệnh Parkinson và teo đa hệ thống5-7.
4.1.2. Test biến thiên nhịp tim theo tư
thế
Trong test biến thiên nhịp tim theo tư thế,
chỉ số RR trung bình của nhóm MSA là 1,09,
thấp hơn có ý nghĩa so với nhóm Parkinson
là 1,14 (p<0,05). Đồng thời tỉ lệ test bất
thường trong nhóm MSA là 20,83%, cao hơn
có ý nghĩa so với nhóm Parkinson là 2,67%
(p=0,009). Kết quả này của chúng tôi khác
biệt so với nghiên cứu của các tác giả trong
và ngoài nước, khi mà nghiên cứu của Võ
Nguyễn Ngọc Trang và Pavy-Letraon ghi
nhận không có sự khác biệt về tỉ lệ bất
thường giữa hai nhóm bệnh Parkinson và teo
đa hệ thống1,2,6. Như đã trình bày trước đó, lí
do khác biệt có thể là do cỡ mẫu của chúng