Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Nghiên cứu Y học
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
171
ĐẶC ĐIỂM VÙNG ĐẦU MŨI
TRÊN BỆNH NHÂN ĐÃ MỔ KHE HỞ MÔI MỘT BÊN
Nguyễn Đình Chương1, Nguyễn Thị Kiều Thơ1, Trần Minh Trường1,2, Trần Thiết Sơn3
TÓM TẮT
Mục tiêu: Khảo sát kích thước sụn cánh mũi bên dưới (SCMBD) và một số đặc điểm hình thái vùng đầu
mũi trên bệnh nhân đã mổ khe hở môi một bên
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả trên 36 bệnh nhân từ 14 tuổi đã mổ khe hở
môi một bên tại bệnh viện Nhân Dân Gia Định. Mức chênh lệch về độ dài - độ nhô điểm đỉnh mũi 2 bên được
đánh giá trên hình ảnh ba chiều trước mổ. SCMBD 2 bên được đo kích thước trong mổ.
Kết quả: Độ tuổi trung bình: 22,9 tuổi, Tỉ lệ KHM bên trái: KHM bên phải: 1/8; tỉ lệ khe hở môi và hàm ếch:
61,1%. Chiều dài trụ trong SCMBD bên lành: 15,08mm, bên bệnh: 13,98mm (p=0,001). Chiều dài của trụ ngoài
bên lành: 16,47mm, bên bệnh: 17,4 mm (p=0,017). Không có sự khác biệt có ý nghĩa về tổng chiều dài của
SCMBD giữa bên lành và bên bệnh (p=0,181). Chênh lệch khoảng cách từ gốc mũi đến điểm đỉnh mũi và khoảng
cách từ điểm gốc mũi môi đến điểm đỉnh mũi lần lượt là: 3,04 mm và 4,31 mm.
Kết luận: Sự chênh lệch vị trí điểm đỉnh mũi của SCMBD hai bên theo trục trước- sau và trục trên- dưới
dù toàn bộ chiều dài SCMBD không khác biệt, là một trong những biến dạng bất cân xứng đầu mũi. Kết quả này
sẽ giúp phẫu thuật viên thiết kế khung nâng đỡ đầu mũi và phối hợp với các phương pháp chuyển vị SCMBD
theo kích thước phù hợp để đạt đầu mũi cân xứng hai bên.
Từ khoá: biến dạng mũi do khe hở môi một bên, sụn cánh mũi bên dưới, bất cân xứng đầu mũi
ABSTRACT
NASAL ASYMMETRY OF OPERATED PATIENTS WITH UNILATERAL CLEFT LIP
Nguyen Dinh Chuong, Nguyen Thi Kieu Tho, Tran Minh Truong, Tran Thiet Son
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 25 - No. 3 - 2021: 171 - 176
Objectives: To explore lower lateral cartilages and nasal asymmetry differences in operated patients with
unilateral cleft lip with or without palate (UCL).
Methods: A cross-sectional study on 36 individuals at least 14 years old with unilateral cleft lip nasal
deformity at Gia Dinh’s People Hospital. Three dimensional facial scans were recorded for each participant to
identify nasal asymmetry differences. The dimension of the lower lateral cartilages on both sides were measured
intraoperatively.
Results: The mean age was 22.9. The ratio of left: right manifestions for UCL was 8:1. The common type of
cleft was unilateral cleft lip and palate (61.1%). The length of the medial crura on the non-cleft and cleft sides
were 15.08 mm, 13.98 mm, respectively (p=0.001), The length of the lateral crura on the non-cleft and cleft sides
were 16.47mm, 14.4 mm, respectively (p=0.017). There were no significant differences between the cleft and non-
cleft sides in total length of the lower lateral cartilage. The difference in the the length and the height of the tip
defining points on both sides was 3.04 mm, 4.31 mm, respectively.
Conclusions: The displacement of the involved nasal cartilages in the dorsoventral plane and the craniocaudal
plan, rather than cartilage hypoplasia, is the major factor in nasal deformity. The results help surgeons design the
nasal support frame and coordinate with the LLC repositioning manipulatation to archive nasal symetry.
1Đại học Y Dược Tp. Hồ Chí Minh 2Bệnh viện Chợ Rẫy 3Trường Đại học Y Hà Nội
Tác giả liên lạc: ThS.BS. Nguyễn Đình Chương ĐT: 0903638316 Email: chuongdinhnguyen@gmail.com
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
172
Keywords: unilateral cleft lip nasal deformity, lower lateral cartilage, nasal tip asymetry
ĐẶT VẤN ĐỀ
Khe hở môi- hàm ếch (KHM-HE) là một
trong những khiếm khuyết thường gặp nhất
trong các dị tật bẩm sinh ở vùng vùng mặt. Khe
hở môi đặc trưng bởi khe hở ở 1 hoặc 2 bên môi
dẫn đến sự mất liên tục của môi trên. Sau khi
chỉnh sửa KHM hoàn chỉnh, bệnh nhân sẽ còn
tồn tại biến dạng mũi. Biến dạng điển hình của
dị tật mũi môi là sự bất xứng về cấu trúc ba
chiều của đỉnh mũi và cánh mũi. Biến dạng mũi
một bên thường nổi bật và rất khó điều chỉnh(1).
Với mong muốn xác định đặc điểm hình thái
mũi bằng cách khảo sát sự bất đối xứng của đầu
mũi bệnh nhân sau chỉnh hình khe hở môi một
bên, làm cơ sở cho việc lựa chọn phương pháp
tạo hình mũi thích hợp nhằm mang lại hiệu quả
về mặt thẩm mỹ và chức năng, chúng tôi thực
hiện đề tài nghiên cứu này.
ĐỐI TƢỢNG - PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tƣợng nghiên cứu
Bệnh nhân (BN) từ 14 tuổi trở lên, đã chỉnh
hình khe hở môi một bên hoàn chỉnh, đồng ý
thực hiện phẫu thuật chỉnh hình mũi tại bệnh
viện Nhân dân Gia Định và đồng ý tham gia
nghiên cứu.
Tiêu chuẩn loại trừ
Bệnh nhân có chấn thương gây biến dạng
mũi mặt; đã từng phẫu thuật chỉnh hình mũi
trước đó; có dấu hiệu nhiễm trùng viêm tấy
vùng mũi; có bệnh lý rối loạn đông máu hoặc
bệnh mãn tính chưa được kiểm soát ổn định
chống chỉ định thực hiện phẫu thuật chỉnh hình
mũi; không đồng ý tham gia nghiên cứu.
Thời gian và địa điểm nghiên cứu
Từ tháng 10/2018 đến tháng 3/2021, tại Bệnh
viện Nhân dân Gia Định.
Phƣơng pháp ngiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu tiến cứu mô tả hàng loạt ca.
Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu
Sử dụng phương pháp chọn mẫu thuận tiện,
tất cả các trường hợp đáp ứng tiêu chuẩn chọn
mẫu đều được đưa vào nghiên cứu.
Các biến số nghiên cứu
Biến định tính
Tuổi, phân loại KHM-HE, vị trí KHM.
Biến định lượng
Chiều dài điểm định hình đầu mũi bên lành
và bên bệnh; độ nhô điểm định hình đầu mũi
bên lành và bên bệnh
Chiêu dai và chiều rộng của tru ngoai , trụ
trong sụn cánh mũi bên dưới.
Tiến hành nghiên cứu
Sụn cánh mũi bên dưới (SCMBD) được chia
thành 3 phần: trụ trong, vùng gian trụ và trụ
ngoài. Trụ trong cong ra ngoài ở vùng gian trụ
tạo góc giữa 2 vòm mũi. Tại vị trí này, đinh nho
nhọn len đó la điêm đinh mui. Trong nghiên cứu
này, để xác định đặc điểm biến dạng hình thái
của SCMBD, chúng tôi đã thực hiện:
Bước 1: Đo kích thước hình thái mũi trước phẫu
thuật (Hình 1)
Bệnh nhân được quét hình ảnh khuôn mặt
ba chiều bằng hệ thống Planmeca 3D Promax
ProFace. Nhận diện điểm định hình đầu mũi
bên lành và bệnh bằng phần mềm dựng hình ba
chiều Romexis.
Đo chiều dài điểm định hình đầu mũi bên
lành và bên bệnh, độ nhô điểm định hình đầu
mũi bên lành và bên bệnh. Tính khoảng chênh
của điểm định hình đầu mũi theo trục dài
(khoảng cách từ gốc mũi đến điểm định hình
đầu mũi) và độ nhô (khoảng cách từ chân tiểu
trụ- góc mũi môi đến điểm định hình đầu mũi)
trên phần mềm dựng hình ba chiều Romexis.
Bước 2: Đánh giá hình thái SBMBD trong phẫu thuật
Mô tả trụ ngoài, trụ trong, sụn cánh mũi ben
du󰈓ới; đo đac chiêu dai, chiều rọng cua tru trong,
trụ ngoài:
Rạch da theo đu󰈓ờng vẽ chữ V ngược ơ tiêu
trụ ngay vị trí hẹp nhất của tiểu trụ và dọc theo
đu󰈓ờng bờ viền mp tren cua hai lô mui, bóc tách
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Nghiên cứu Y học
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
173
dân đên bơ tru󰈓ớc của trụ trong và trụ ngoài của
sụn cánh mũi bên dưới đê bọc lọ hoàn toàn sụn
cánh mũi bên dưới hai ben.
Tiến hành đo chiều dài và chiều rộng của trụ
trong và trụ ngoài SCMBD: Chiều rộng được đo
tại vùng rộng nhất của mỗi trụ và vuông góc với
trục dọc của mỗi trụ - Chiều dài được tính từ
điểm đỉnh mũi đến đầu tận của mỗi trụ. Sử
dụng thước trượt (Mitutoyo, Japan) để đo. Mỗi
kích thước được đo ba lần bởi cùng một phẫu
thuật viên.
Điểm N: Điểm chính giữa thấp nhất phía trước gốc mũi Điểm Prn: Điểm nằm giữa và cao nhất vùng đầu mũi
Điểm Sn: Điêm tre
n đu
󰈓
ng giưa cha
n tiểu trụ, no
󰈓
i gạ
p nhau cua mui va môi tre
n
Chiều dài mũi từ gốc đến mũi: Khoảng cách giữa N và Prn Độ nhô mũi: Khoảng cách Sn và Prn
Chiều dài điểm đỉnh mũi: Khoảng cách từ N đến Td Độ nhô điểm đỉnh mũi: Khoảng cách từ Sn đến Td
Hình 1: Đo kích thước hình thái mũi trước phẫu thuật
Phương pháp xử lý số liệu
Thông tin thu thạp đu󰈓ợc mã hoá và xử lý
trên phân mêm SPSS 20.0.
Các biên liên tuc đu󰈓ợc xử lý. Tính ty lẹ phân
tram; chỉ số trung bình; kiêm đinh sưkhác biẹt
giưa hai giá tri. Sư dung T-test đọc lạp và T-test
băt cạp, so sánh giá tri trung bình cua 2 nhóm.
Sư khác biẹt có ý nghia thông kê vơi p <0,05.
Y đức
Nghiên cứu đã được sự chấp thuận của Hội
đồng đạo đức bệnh viện Nhân Dân Gia Định, số:
92-2018/CN-HĐĐĐ ngày 19/10/2018.
KẾT QUẢ
Trong thời gian từ tháng 10/2018- 03/2021
chúng tôi đã thu thập được 36 trường hợp (TH)
đáp ứng tiêu chuẩn chọn mẫu.
Đặc tính mẫu
Tuổi: Độ tuổi trung bình là 22,9 tuổi (nhỏ
nhất:14 tuổi; lớn nhất: 41 tuổi).
Giới: 44,4% nam, 55,6% nữ.
Tỉ lệ bên khe hở môi: bên trái: bên phải=8:1.
Khe hở môi kèm hở hàm ếch 61,1%; khe hở
môi kèm khe hở xương ổ răng: 27,8%%, khe hở
môi đơn thuần: 11,1%.
Tƣơng quan kích thƣớc SCMBD
Bảng 1: Kích thước SCMBD bên lành (đơn vị: mm)
Kích thước
Độ lệch chuẩn
Chiều dài trụ trong
2,50
Chiều dài trụ ngoài
2,15
Chiều rộng trụ trong
0,79
Chiều rộng trụ ngoài
1,34
Tổng chiều dài sụn cánh mũi
3,09
Bảng 2: Kích thước SCMBD bên bệnh (đơn vị: mm)
Kích thước
Độ lệch chuẩn
Chiều dài trụ trong
2,16
Chiều dài trụ ngoài
2,12
Chiều rộng trụ trong
0,78
Chiều rộng trụ ngoài
2,10
Tổng chiều dài sụn cánh mũi
2,99
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
174
Bảng 3: Tương quan kích thước SCMBD giữa bên
lành và bên bệnh (đơn vị: mm)
Kích thước
Trung
bình
Độ lệch
chuẩn
P
Chiều dài trụ trong
1,09
1,89
0,001
Chiều dài trụ ngoài
-0,86
2,05
0,017
Chiều rộng trụ trong
-0,09
0,63
0,361
Chiều rộng trụ ngoài
-0,58
1,72
0,050
Tổng chiều dài sụn cánh mũi
0,23
1,03
0,181
Chiều dài trụ trong của SCMBD bên KHM
ngắn hơn bên lành, có ý nghĩa thống kê (p <0,05).
Chiều dài trụ ngoài của SCMBD bên KHM
dài hơn bên lành, có ý nghĩa thống kê (p <0,05).
Chiều rộng trụ trong của SCMBD bên KHM
lớn hơn so với bên lành, không có ý nghĩa thống
kê (p=0,361).
Chiều rộng trụ ngoài của SCMBD bên KHM
lớn hơn so với bên lành, không có ý nghĩa thống
kê (p=0,05).
Tổng chiều dài SCMBD bên lành dài hơn so
với bên KHM. Sự khác biệt không có ý nghĩa
thống kê (p=0,181).
Khoảng chênh điểm định hình mũi 2 bên
Bảng 4: Khoảng chênh điểm định hình mũi 2 bên
(đơn vị: mm)
Khoảng
Ít nhất
Nhiều
nhất
Trung
bình
Độ lệch
chuẩn
Chênh độ nhô điểm định
hình mũi 2 bên
1,50
5,00
4,31
1,59
Chênh theo trục dài điểm
định hình mũi 2 bên
1,00
6,00
3,04
1,64
Khoảng chênh độ nhô điểm định hình mũi 2
bên được khảo sát bằng phương pháp dựng
hình 3D là 4,31 mm.
Khoảng chênh theo trục dài điểm định hình
mũi 2 bên được khảo sát bằng phương pháp
dựng hình 3D là 3,04 mm.
BÀN LUẬN
Đặc tính mẫu
Độ tuổi trung bình của bệnh nhân trong
nghiên cứu của chúng tôi là 22,9 tuổi (nhỏ nhất
là 14 tuổi và lớn nhất là 41 tuổi), không có sự
khác biệt về sự phân bố giới tính, đa số bệnh
nhân có khe hở môi ở bên trái (88,9%), tỷ lệ
bệnh nhân có khe hở môi kèm với hở hàm ếch
(61,1%) cao hơn so với bệnh nhân có khe hở
môi đơn thuần (11,1%). Kết quả của chúng tôi
có nhiều điểm tương đồng với ghi nhận của
các tác giả khác trong và ngoài nước(2,3,4). Đa số
các chuyên gia đều cho rằng tật hở hàm ếch đi
kèm làm cho sự biến dạng của cấu trúc mũi
trước và sau phẫu thuật chỉnh hình khe hở môi
trở nên phức tạp hơn(5).
Tƣơng quan kích thƣớc sụn cánh mũi bên dƣới
Theo kết quả nghiên cứu của chúng tôi,
chiều dài trụ trong SCMBD bên KHM thấp hơn
bên lành và trụ ngoài của SCMBD bên KHM dài
hơn bên lành (khác biệt có ý nghĩa thống kê).
Tuy nhiên, không có sự chênh lệch đáng kể về
tổng chiều dài của sụn cánh mũi giữa bên lành
và bên bệnh (p=0,181). Ngoài ra, không có sự
khác biệt về chiều rộng SCMBD hai bên.
Các nghiên cứu thực hiện trên bệnh nhân bị
dị tật khe hở môi ngay sau khi sanh cũng ghi
nhận không có sự khác biệt về kích thước sụn
cánh mũi hai bên cũng như không có bằng
chứng của thiểu sản sụn cánh mũi bên
KHM(5,6,7,8). Kết quả hơi khác với những nghiên
cứu thực hiện trên thai.
Tác giả Avery nghiên cứu trên 5 bào thai bị
KHM vòm miệng một bên và ghi nhận: (1) sự
khác nhau bao mũi (nasal capsule) của bên
KHM so với bên lành, (2) rối loạn trung mô
của nụ mũi (nasal processes) và gây rối loạn sự
tạo thành phần sợi cơ của môi cũng như tế bào
sinh sụn. Ông thấy có sự phát triển chậm của
sụn bên phía KHM và thiếu sụn ở phần trước
cánh ngoài của SCMBD. Patten dựa vào
nghiên cứu của Avery và cho rằng thiểu sản
trung mô làm giảm khả năng tạo sụn. Riêng
Byrd ghi nhận có sự thiểu sản sụn cánh mũi và
di lệch vị trí sụn cánh mũi bên dưới khi mổ mở
những trẻ chết non bị KHM. Tuy nhiên khi Li
AQ nghiên cứu mũi trên 6 trẻ sơ sinh bị dị tật
KHM trên, và mô tả kích thước và trọng lượng
của SCMBD, ông nhận thấy vị trí của sụn cũng
như khoảng cách giữa các sụn bình thường và
không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa
trọng lượng và kích thước giữa hai bên(9). Ông
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Nghiên cứu Y học
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
175
kết luận rằng sụn cánh mũi hai bên bị di lệch
chứ không phải bị thiểu sản sụn.
Boo-Chai và Tange nghiên cứu sụn cánh mũi
trên 5 bệnh nhân bị dị tật KHM và ghi nhận rằng
sụn cánh mũi có kích thước và hình dạng bình
thường, chỉ bị di lệch dù tác giả không mô tả chi
tiết phương pháp đo. Park BY sử dụng thước
kẹp (sliding caliper) và đo trực tiếp trên trụ
ngoài SCMBD và ghi nhận có chiều dày và chiều
rộng phần giữa của trụ ngoài rộng và dày hơn so
với bên lành (có ý nghĩa thống kê), nhưng không
mô tả chiều dài của hai bên(10).
Kim YS đã nghiên cứu trên 35 bệnh nhân
biến dạng mũi và ghi nhận chiều rộng của sụn
cánh mũi ở bên KHM lớn hơn bên lành, nhưng
chiều dày và chiều dài của sụn cánh mũi không
khác nhau có ý nghĩa thống kê, nên ông cho rằng
trụ ngoài của sụn cánh mũi bên KHM không bị
thiểu sản. Ngoài ra ông cũng ghi nhận vùng gian
trụ (nằm giữa trụ trong và trụ ngoài SCMBD) là
cấu trúc định vị quan trọng để đo kích thước trụ
trong. Theo kết quả đo kích thước trụ trong, ông
nhận thấy chiều dày đoạn gần trụ trong tăng sản
nhẹ ở bên KHM. Ngược lại với các nghiên cứu
cho rằng có sự thiểu sản sụn cánh mũi, ông cho
rằng sự tăng sản là do phản ứng bù trù do lực
căng liên tục của lớp lót tiền đình mũi bên KHM
vào vùng gian trụ của đỉnh mũi. Tuy nhiên
chiều dày đoạn giữa, đoạn xa của trụ trong và
chiều dài của trụ trong không khác nhau giữa
hai bên. Do vậy, ông kết luận rằng trụ trong của
bên KHM không bị thiểu sản so với bên lành(6).
Các tác giả khác khi thực hiện đo kích thước,
trọng lượng, đếm tổng số lượng nguyên bào
sụn, tế bào sụn, collagen cũng ghi nhận không có
sự khác biệt ở sụn SCMBD hai bên(7,10).
Một số tác giả lại cho rằng trụ trong SCMBD
bên KHM dài hơn và trụ ngoài thì ngắn hơn. Do
đó Saleh MA(7) cho rằng vị trí định vị của vòm
khác nhau vì trong dị tật KHM 1 bên thì góc
giữa trụ trong và trụ ngoài bị tù nên khó đánh
dấu và khó phân biệt được điểm định vị đó để
đo chính xác được trụ ngoài và trụ trong.
Khoảng chênh điểm định hình mũi 2 bên
Về cấu trúc 3 chiều của SCMBD, khi khảo sát
bằng phần mềm dựng hình chuyên dụng trước
phẫu thuật và đo đạc trực tiếp trong lúc mổ,
chúng tôi đã ghi nhận có sự chênh lệch về độ
nhô và độ dài điểm định hình mũi 2 bên. Kết
quả nghiên cứu của chúng tôi tương tự ghi nhận
của một số nghiên cứu khác(11,12).
Đa số các nghiên cứu cũng ghi nhận không
có sự khác biệt về kích thước sụn cánh mũi hai
bên mà chỉ có sự biến dạng về hình thái trên cấu
trúc ba chiều của SCMBD, từ đó gây ra biến
dạng đầu mũi hai bên(5). Những nghiên cứu trên
phôi thai, trẻ chết non bị dị tật khe hở môi cho
thấy sự di lệch vị trí sụn có liên quan đến bao
sụn và khi bóc tách sụn ra khỏi mô mềm thì thấy
cánh mũi hai bên tương đồng (Antherton,
McCom).
Các biến dạng giải phẫu mũi liên quan dị tật
KHM một bên thường liên quan đến cơ vòng
miệng hai bên không hợp nhất, bất thường
khung nâng đỡ và mô mềm bên dưới (bao gồm
lỗ mũi và gai mũi trước, vẹo và khuyết xương
hàm trên). Biến dạng mũi thứ phát sau mổ KHM
một bên là tổng hợp các biến dạng ở tháp mũi,
sụn cánh mũi, vách ngăn mũi, tiểu trụ, đỉnh
mũi(5,8).
Stenstrom và Oberg nghiên cứu mũi trên
những thi hài và cho rằng biến dạng mũi trong
dị tật KHM là do lực căng của hai bên cơ vòng
miệng lên tiểu trụ và chân cánh mũi không đều,
tương tự Huffman và Lierle.
Sự di lệch các sụn cánh mũi trong mặt phẳng
trán làm tiểu trụ ngắn lại và đầu mũi dẹt bên KHM.
Sự di lệch của SCMBD làm cho đầu mũi bên
KHM dài hơn so với bên lành. Bình thường thì
phần đầu SCMBD nằm chồng lên bờ dưới của
SCMBT. Trong dị tật KHM một bên thì hai sụn
này tách rời ra. Do vậy, khoảng cách giữa gốc
mũi và bờ cánh mũi bên KHM dài hơn so với
bên lành(13).
Chiều cao tiểu trụ lại phụ thuộc vào chiều
dài và vị trí của trụ trong. Chiều dài trụ trong hai