Giải phẫu phân thùy gan
Giải phẫu gan được phân thành hai loại : giải phẫu hình thái và giải phẫu chức
năng.
Ngành giải phẫu học hình thái cổ điển dựa trên hình thể bên ngoài của gan, không
để cập đến mối liên quan của các cấu trúc bên trong gan (đó là các nhánh mạch
máu và đường mật) có vai trò rất quan trọng trong phẫu thuật gan
C. Couinaud (1957) đã phân chia gan thành 8 phân thùy độc lập. Mỗi phân thùy có
đường dẫn máu vào và ra và đường dẫn mật riêng. Ở trung tâm của mõi phân thùy
có một nhánh của tĩnh mạch cửa, động mạch gan và ống mật. Ở ngoại biên mỗi
phân thùy có một nhánh mạch máu chảy ra, đổ vào tĩnh mạch trên gan.
Mỗi phân thùy có thể được cắt bỏ riêng biệt mà không ảnh hưởng đến chức năng
và sự sống còn của những phân thùy còn lại. Phân thùy gan theo Couinaud là cơ
sở cho ngành phẫu thuật gan hiện đại.
Phân thùy gan theo Couinaud
Gan được chia thành hai phần là gan phải và gan trái. Tĩnh mạch trên gan phải
chia gan phải làm hai phần là phần (hay các phân thùy) trước và sau.Tĩnh mạch
trên gan trái chia gan trái làm hai phần là phần (hay các phân thùy) giữa và bên.
Tĩnh mạch cửa chia gan thành nhóm các phân thùy trên và dưới. Từ nhánh phải
hay trái của tĩnh mạch cửa có các nhánh đi lên hay hướng xuống để vào trung tâm
của mỗi phân thùy.
Do tính "tự chủ" về sự tưới máu và thoát máu và sự dẫn mật, mỗi phân thùy có thể
được cắt bỏ mà không làm tổn thương các phân thùy còn lại. Để đảm bảo cho
phần gan còn lại sống, đường cắt phải đi dọc theo các nhánh mạch máu giới hạn
ranh giới giữa các phân thùy, đồng thời cuống gan (tĩnh mạch cửa, động mạch
gan, đường mật) ở trung tâm phải được giữ nguyên.
Các phân thùy gan được đánh số theo chiều kim đồng hồ
Có 8 phân thùy gan. Các phân thùy được đánh số theo chiều kim đồng hồ. Phân
thùy 4 đôi khi được chia thành 4a và 4b theo Bismuth. Phân thùy 1 (thùy đuôi)
nằm ở phía sau. Phân thùy này không quan sát được trên mặt phẳng trán.
Trên mặt phẳng trán các phân thùy nằm phía sau (6,7) không được quan sát thấy
Hình trên mô tả sơ đồ hiện diện các phân thùy gan. Trên thực tế các tỉ lệ có đôi
chút khác biệt.
Ở mặt phẳng trán phân thùy 6,7 nằm ở phía sau nên không được quan sát thấy. Bờ
phải của gan được tạo thành bởi phân thùy 5 và 8.
Mặc dù phân thùy 4 thuộc gan trái, nó định vị ở bên phải nhiều hơn.
Couinaud chia gan làm hai phần chức năng là gan phải và gan trái. Hai phần này
ngăn cách nhau bởi rãnh chính, trong đó có tĩnh mạch trên gan giữa. Rãnh này đi
từ giường túi mật đến bờ trái của tĩnh mạch chủ bụng, còn gọi là đường Cantlie.
Phân thùy giữa và phân thùy bên của gan phân cách với nhau bởi dây chằng liềm.
Thực tế phân thùy giữa (4) và phân thùy bên (2,3) phân cách nhau bởi tĩnh mạch
trên gan trái.
Trong hình trên, hình bên trái mô tả giải phẫu cắt ngang của các phân thùy gan.
Các phân thùy được phân cách bởi tĩnh mạch trên gan. Hình bên phải là hình cắt
ngang ở ngang mức tĩnh mạch cửa trái. Ở mức này tĩnh mạch cửa trái chia gan trái
thành nhóm phân thùy trên (4a và 2) và nhóm phân thùy dưới (4b và 3). Một sang
thương hiện diện ở mức này có thể "bắc cầu" từ phân thùy 4a sang 4b hoặc từ 2
sang 3.
Tĩnh mạch cửa trái ở mức cao hơn tĩnh mạch cửa phải.
Hình bên trái mô tả cắt ngang của các phân thùy gan ở ngang mức tĩnh mạch cửa
phải. Ở mức này, tĩnh mạch cửa phải chia gan phải làm nhóm phân thùy trên (7,8)
và nhóm phân thùy dưới (5,6). Một sang thương hiện diện ở mức này có thể "bắc
cầu" từ phân thùy 5 sang 8 hoặc từ 6 sang 7. Tĩnh mạch cửa phải ở mức thấp hơn
tĩnh mạch cửa trái.
Tại mức tĩnh mạch lách (nằm thấp hơn mức tĩnh mạch cửa phải), chỉ có các phân
thùy dưới được quan sát thấy.
Sự phì đại của thùy đuôi ở một bệnh nhân bị xơ gan. Ghi nhận thùy gan phải bị teo
nhỏ
Thùy đuôi (phân thùy 1) độc lập về mặt giải phẫu với thùy phải và trái. Các tĩnh
mạch gan của thùy đuôi đổ trực tiếp vào tĩnh mạch chủ bụng, không không qua ba
tĩnh mạch trên gan chính nói trên. Thùy đuôi có thể được cung cấp máu từ tĩnh
mạch cửa phải hoặc trái.
Ngoài phân thùy gan theo Couinaud còn có một số phân thùy gan khác, trong đó
phải nói đến phân thùy gan theo Bismuth. Phân thùy gan theo Bismuth được áp
dụng phổ biến tại Hoa Kỳ, trong khi phân thùy gan theo Couinaud được áp dụng
phổ biến tại Châu âu và Châu Á.
Về mặt căn bản, phân thùy gan theo Bismuth không khác biệt gì lắm so với phân
thùy gan theo Couinaud.
Theo Bismuth, ba tĩnh mạch trên gan chia gan làm 4 phần (sector), mỗi phần sau
đó được phân thành các phân thùy (segment). Mỗi phần được gọi là phần cửa bởi
vì nó được cung cấp máu bởi các nhánh cửa ở trung tâm của mỗi phần.
Ba tĩnh mạch trên gan và 4 nhánh tĩnh mạch cửa xen kẽ với nhau giống như các
ngón tay của hai bàn tay lồng vào nhau.
Rãnh cửa trái chia gan trái làm hai phần: trước trái và sau trái.
Phần trước trái bao gồm hai phân thùy: phân thùy 4 (thùy vuông) và phân thùy 3
(phần trước của thùy gan trái). Phần sau trái chỉ bao gồm một phân thùy: phân
thùy 2 (phần sau của thùy gan trái).
Tác giả: Robin Smithuis, khoa X-quang Bệnh viện Rijnland, Leiderdorp,
Nerthelands
Người dịch: Lê Hùng Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch
