Suy tuyến yên (Phần 1)
Định nghĩa
Suy tuyến yên là sự suy giảm chức năng bài tiết hormone của tuyến yên,
mà những hormone này có tác dụng kích thích các tuyến khác. Tuyến yên là một
tuyến nằm ở đáy não. Bệnh nhân được chẩn đoán bị suy tuyến yên có thể chỉ
khiếm khuyết một hormone đơn thuần, một số hormone hay toàn bộ hormone của
tuyến yên.
Mô tả
Tuyến yên là một tuyến có kích thước cở bằng hạt đậu, nằm ở đáy não,
được xương bao quanh. Vùng dưới đồi là một cơ quan nội tiết khác, có nhiệm vụ
kiểm soát chức năng của tuyến yên thông qua các “hormone điều khiển”. Đến lượt
mình, tuyến yên điều hoà nhiều hormone kiểm soát nhiều chức năng của các cơ
quan trong cơ thể.
Thuỳ sau tuyến yên có chức năng như một nơi dự trữ cho vùng dưới đồi và
là nơi trung gian của các hormone kiểm soát chức năng của cơ và thận. Thuỳ trước
tuyến yên sản xuất ra chính hormone của tuyến yên, giúp điều hoà chức năng của
một số tuyến nội tiết.
Trong trường hợp tuyến yên bị suy, sẽ ảnh hưởng đến chức năng sản xuất
và phóng thích của những hormone này, điều này làm ảnh hưởng đến chức năng
của tuyến đích. Các hormone thường chịu ảnh hưởng nhất bao gồm:
Thiếu hormone hướng sinh dục
Khiếm khuyết hormone hướng sinh dục bao gồm 2 loại riêng biệt ảnh
hưởng đến hệ thống sinh sản. Hormone LH có tác dụng kích thích tinh hoàn ở nam
và buồng trứng ở nữ. Thiếu hormone này có thể ảnh hưởng đến sự sinh sản ở nam
và chu kỳ kinh nguyệt, sự sinh sản ở nữ. Hormone FSH có tác dụng tương tự như
LH.
Thiếu hormone kích thích tuyến giáp (TSH)
TSH là một loại hormone kích thích tuyến giáp. Nếu thiếu hormone này
gây ra suy giáp.
Thiếu hormone hướng vỏ thượng thận
Hormone hướng vỏ thượng thận được biết đến như corticotropin, ACTH,
có tác dụng kích thích tuyến thượng thân sản xuất ra hormone giống với cortisone,
còn gọi là cortisol. Sự thiếu hụt hormone này có thể dẫn đến nhiều vấn đề nghiêm
trọng.
Thiếu hormone tăng trưởng(GH)
GH giúp điều hoà sự tăng trưởng cơ thể. Nếu bệnh nhân thiếu hormone này
trước tuổi dậy thì sẽ chậm tăng trưởng. Thiếu hormone này cũng có thể ảnh hưởng
đến người trưởng thành.
Thiếu các hormone khác
Prolactin kích thích tuyến vú ở nữ bài tiết sữa. Đây là một loại hormone
được bài tiết từ thuỳ sau tuyến yên. Ngoài ra, thuỳ sau tuyến yên còn bài tiết ra
ADH, là một loại hormone kháng lợi niệu, giúp kiểm soát chức năng bài tiết nước
của thận. Khi hormone này bị thiếu sẽ gây ra đái tháo nhạt. Tuy nhiên, người bệnh
suy tuyến yên hiếm khi thiếu ADH, trừ khi suy tuyến yên là kết quả của bệnh lý
tại vùng dưới đồi.
Sự thiếu hụt của nhiều hormone khác
Sự thiếu hụt một hormone tuyến yên thường ít xảy ra hơn là thiếu nhiều
hormone. Đôi lúc, sự thiếu hụt này diễn ra từ từ hay một phần của hormone tuyến
yên, thường được phát hiện khi có giảm nhiều hormone. Hormone tăng trưởng
thường giảm đầu tiên, sau đó mới đến hormone hướng sinh dục (FSH), hormone
kích thích tuyến giáp(TSH) và hormone kích thích vỏ thượng thận giảm sau cùng.
Sự giảm bài tiết hormone tuyến yên thường xảy ra từ từ, có thể hàng tháng đến
hàng năm. Suy tuyến yên thường khởi phát triệu chứng một cách đột ngột.
Suy toàn bộ tuyến yên
Suy toàn bộ tuyến yên có liên quan đến thuỳ trước tuyến yên.
Nguyên nhân và triệu chứng
Có ba cơ chế chính gây ra suy tuyến yến. Thứ nhất là do vùng dưới đồi
giảm phóng thích hormone kích thích tuyến yên, có thể là bẩm sinh hay mắc phải
như u bướu, viêm nhiễm, tổn thương tuyến yên hoặc do thiếu máu nuôi tuyến yên.
Nguyên nhân thứ 2 là bất kỳ lý do gì hay do khối u làm cản trở sự chuyển
hormone từ vùng dưới đồi đến tuyến yên. Nguyên nhân này có thể là do khối u
hay do phình động mạch. Tổn thương tuyến yên do phẫu thuật cũng có thể gây suy
tuyến yên.
Nguyên nhân thứ ba của suy tuyến yên là do tổn thương tại những tế bào
tuyến yên. Các tế bào bị phá huỷ không thể sản xuất ra hormone tuyến yên. Sư phá
huỷ tế bào tuyến yên có thể là do u bướu hay do bệnh tật. Nhưng suy tuyến yên
thường là do u bướu tuyến yên, hay gặp nhất là adenoma tuyến yên.
Triệu chứng của suy tuyến yên thay đổi tùy theo hormone bị ảnh hưởng và
tuỳ theo mức độ thiếu hụt hormone. Thông thường, bệnh nhân có những triệu
chứng không đặc hiệu của bệnh, triệu chứng này kéo dài trong nhiều năm. Những
triệu chứng thường gặp là mệt mỏi, cảm giác lạnh, yếu cơ, ăn không ngon, sụt cân
và đau bụng. Huyết áp thấp, nhức đầu, và rối loạn thị giác cũng thường kết hợp.
Thiếu hụt hormone hướng sinh dục(GH)
Triệu chứng đặc hiệu của thiếu hormone hướng sinh dục là giảm các đặc
tính sinh dục ở nữ, và vô sinh ở nam và nữ. Nữ có thể bị mãn kinh sớm, bóc hoả,
khô âm đạo và đau khi giao hợp. Phụ nữ sau mãn kinh thường không có những
triệu chứng như trên, và đầu tiên ở họ có thể là nhức đầu và giảm thị lực. Đàn ông
thường than phiền về rối loạn tình dục, kết quả là do giảm hormone hướng sinh
dục. Trong trường hợp giảm hormone hướng sinh dục mắc phải, ở cả nam lẫn nữ
đều xuất hiện hiện tượng giảm hệ lông.
Thiếu hormone kích thích tuyến giáp(TSH)
Người bệnh không chịu được lạnh, mệt mỏi, mập, táo bón, và xanh xao, da
khô và dày chứng tỏ thiếu hormone tuyến yên.
Thiếu hormone kích thích vỏ thượng thận.
Triệu chứng của thiếu hormone kích thích vỏ thượng thận(ACTH)bao gồm:
mệt mỏi, yếu cơ, sụt cân, huyết áp thấp, buồn nôn, da xanh, giảm lông ở nữ.
Thiếu hụt hormone tăng trưởng.
Ở trẻ em, sự thiếu hụt hormone tăng trưởng có thể làm cho trẻ bị lùn và
chậm phát triển. Triệu chứng bao gồm béo phì, da nhăn nheo.
Thiếu hụt các hormone khác
Thiếu Prolactin hiếm xảy ra, thường là do suy một phần hay toàn bộ thuỳ
trước tuyến yên . Triệu chứng là không có sữa ở phụ nữ . Còn ở nam giới thường
không triệu chứng. Nếu thiếu hụt hormone ADH, có thể gây đái tháo nhạt, đi tiểu
đêm rất nhiều lần ( có thể đến 20 lần).
Thiếu hụt nhiều hormone
Bệnh nhân bị thiếu hụt nhiều hormone sẽ có triệu chứng của một hay nhiều
hormonre đặc hiệu bị thiếu, và những triệu chứng đó đã được kể ở trên.
Suy toàn bộ tuyến yên
Sự mất bất kỳ chức năng nào của tuyến yên cũng đều biểu hiện một hoặc
nhiều triệu chứng đặc hiệu của hormone bị thiếu. Thêm vào những triệu chứng
này, là khô da, da xanh xao, da thô ráp. Mặt xuất hiện những nếp nhăn nhỏ mà
không liên quan đến biểu hiện cảm xúc.
