TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
79
ĐÁNH GIÁ ĐÁP ỨNG HÓA TRỊ TÂN BỔ TRỢ SARCOMA XƯƠNG:
BÁO CÁO KINH NGHIỆM TỪ BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Lương Việt Bằng1, Nguyễn Thị Lam1, Ngô Thị Thu Hà1,
Phạm Văn Tuấn1, Phạm Thị Thảo Phương1,
Đồng Thị Thanh1, Nguyễn Mạnh Hùng1, Trịnh Tuấn Dũng1
TÓM TẮT13
Đặt vấn đề: Hóa trị tân bổ trợ kết hợp cắt bỏ
u bảo tồn chi là một phương pháp thường được
lựa chọn trong điều trị Sarcoma xương. Mức độ
đáp ứng điều trị của u trên giải phẫu bệnh là một
yếu tố quan trọng cần đánh giá sau phẫu thuật.
Mục tiêu: Báo cáo kinh nghiệm đánh giá
đáp ứng đáp ứng điều trị của Sarcoma xương trên
giải phẫu bệnh tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh
Phương pháp nghiên cứu: Các đặc điểm vi
thể của Sarcoma xương sau hóa trị tân bổ trợ
được đánh giá theo quy trình của Hội Giải phẫu
bệnh Hoa Kỳ. Mức độ đáp ứng điều trị trên giải
phẫu bệnh được đánh giá theo thang điểm Huvos.
Lượng vật tư tiêu hao và thời gian trả kết quả
được thống kê.
Kết quả: Từ năm 2021 đến 2023 tại Bệnh
viện Đa khoa Tâm Anh có 49 trường hợp phẫu
thuật Sarcoma xương sau hóa trị tân bổ trợ. Vị trí
thường gặp nhất là xương đùi (57,2%) và biến thể
thường gặp nhất là biến thể sinh xương (69,5%).
Tỷ lệ đáp ứng tốt sau điều trị (Huvos 3-4) là
32,6%. Số lượng tiêu bản trung bình mỗi ca là 24,2
và thời gian trả kết quả trung bình là 7,7 ngày.
1Khoa Giải phẫu bệnh - Tế bào, Bệnh viện Đa
khoa Tâm Anh Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính: Lương Việt Bằng
SĐT: 0386055269
Email: banglv@tamanhhospital.vn
Ngày nhận bài: 28/6/2024
Ngày phản biện khoa học: 02/8/2024
Ngày duyệt bài: 05/8/2024
Kết luận: Việc đánh giá mức độ đáp ứng
điều trị của Sarcoma xương trên giải phẫu bệnh
là một công việc đòi hỏi nhiều thời gian, công
sức cũng như quy trình thực hành và trang thiết
bị đặc thù.
Từ khóa: sarcoma xương, hóa trị tân bổ trợ,
đáp ứng trên mô bệnh học.
SUMMARY
EVALUATING
HISTOPATHOLOGICAL RESPONSE
OF POST-NEOADJUVANT
CHEMOTHERAPY OSTEOSARCOMA:
EXPERIENCE FROM TAM ANH
GENERAL HOSPITAL
Introduction: Neoadjuvant chemotherapy
combined with limb-sparing surgery is a widely
accepted treatment method for osteosarcoma.
Tumor histopathological response is an important
factor to assess post-surgery.
Objectives: Report the experience in
evaluating histopathological response of post-
neoadjuvant chemotherapy osteosarcoma in Tam
Anh General Hospital.
Materials and Methods: Microscopic
features of post-neoadjuvant chemotherapy
osteosarcoma were assessed according to College
of American Pathologists protocol. Tumor
histopathological response was graded by Huvos
grading. The amount of consumable materials
and turnaround time was also documented.
Results: There were 49 cases of post-
neoadjuvant chemotherapy osteosarcoma from
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
80
2021 to 2023 in Tam Anh General Hospital. The
most common tumor site was femoral (57,2%)
and the most common variant was osteoblastic
(69,5%). The rate of good response (Huvos 3-4)
was 32,6%. The average number of slides per
case was 24,2 and the average turnaround time
was 7,7 days.
Conclusion: Evaluating histopathological
response of post-neoadjuvant chemotherapy
osteosarcoma is a meticulous and time-
consuming task that required particular standard
operating procedure and equipment.
Keywords: osteosarcoma, neoadjuvant
chemotherapy, histopathological response.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Sarcoma xương là loại u nguyên phát ác
tính thường gặp nhất của xương1. Bệnh có
hai đỉnh tuổi phân bố với đỉnh chính từ 14-18
tuổi và đỉnh phụ sau 65 tuổi2. Đa số các
trường hợp u nằm ở đầu dưới xương đùi, đầu
trên xương chày và đầu trên xương cánh tay3.
Sarcoma xương là một ung thư có tiên lượng
xấu do tính chất xâm lấn mạnh và dễ di căn
xa2. Với yêu cầu ngày càng cao hơn về đảm
bảo chất lượng cuộc sống, hóa trị tân bổ trợ
kết hợp với phẫu thuật cắt bỏ u bảo tồn chi đã
trở thành phương pháp điều trị được ưu tiên
với các trường hợp Sarcoma xương ở chi3,4.
Hóa trị tân bổ trợ giúp thu nhỏ kích thước u,
tạo thuận lợi cho phẫu thuật cắt bỏ u, đồng
thời có thể tiêu diệt các ổ vi di căn tiềm tàng4.
Mức độ đáp ứng điều trị của khối u trên giải
phẫu bệnh là yếu tố cần đánh giá nhất sau
phẫu thuật, giúp tiên lượng bệnh nhân và
quyết định phương án điều trị tiếp theo3–6.
Chúng tôi thực hiện nghiên cứu này nhằm báo
cáo kết quả và kinh nghiệm thực hiện đánh
giá đáp ứng hóa trị tân bổ trợ Sarcoma xương
tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Các trường hợp Sarcoma xương sau hóa
trị tân bổ trợ được phẫu thuật tại Bệnh viện
Đa khoa Tâm Anh hoặc được gửi mẫu bệnh
phẩm phẫu thuật đến Bệnh viện Đa khoa
Tâm Anh đều được đưa vào nghiên cứu.
Bệnh phẩm xương được phẫu tích theo
hướng dẫn của Hội Giải phẫu bệnh Hoa Kỳ
(CAP), trong đó bác sĩ giải phẫu bệnh sẽ cưa
đôi bệnh phẩm và lấy một lát cắt dày 4 mm
chứa thiết diện lớn nhất của khối u7. Lát cắt
này sẽ được cắt thành các mảnh nhỏ vừa với
cassette, sắp xếp lại theo vị trí ban đầu, chụp
ảnh, lập bản đồ và toàn bộ được đem đi xử lý
mô. Các mảnh cắt chứa xương được khử
calci bằng dung dịch acid formic 10%. Kiểm
tra kết thúc khử calci được thực hiện 3
lần/ngày bằng phương pháp cơ học. Các đặc
điểm giải phẫu bệnh của khối u được đánh
giá theo quy trình của CAP cho ung thư
xương8. Mức độ đáp ứng điều trị của u được
tính theo thang điểm Huvos. Bác sĩ giải phẫu
bệnh xác định vùng hoại tử và vùng u tồn dư
trên mỗi tiêu bản, đo diện tích từng vùng, và
tính tỷ lệ hoại tử u bằng diện tích vùng hoại
tử chia cho tổng diện tích vùng hoại tử và
vùng u tồn dư trên tất cả các tiêu bản (hình
1). Kết quả giải phẫu bệnh được đọc bởi bác
sĩ phẫu tích bệnh phẩm và được duyệt bởi
trưởng khoa trước khi phát hành.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
81
Hình 1: Các bước đánh giá mức độ đáp ứng điều trị trên vi thể. (1) Lập bản đồ các mảnh
cắt; (2) Xác định và đo diện tích vùng u tồn dư và vùng hoại tử trên mỗi mảnh cắt; (3)
Đánh dấu vùng u tồn dư và vùng hoại tử trên bản đồ mảnh cắt; (4) Tính tỷ lệ % hoại tử u
bằng chia diện tích vùng hoại tử cho tổng diện tích vùng hoại tử và vùng u tồn dư
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Trong 3 năm từ 2021 đến 2023, chúng tôi
đã thực hiện đánh giá đáp ứng hóa trị tân bổ
trợ trên 49 trường hợp Sarcoma xương, gồm
30 nam và 19 nữ, tỷ lệ nam/nữ là 1,58. Độ
tuổi trung bình của mẫu nghiên cứu là 18,7 ±
20,8.
Các đặc điểm giải phẫu bệnh của mẫu
nghiên cứu được thể hiện trong bảng 1. Kích
thước u trung bình là 11,4 ± 7,8 cm. Vị trí u
thường gặp nhất là xương đùi với 28 ca,
chiếm 57,2%. Các biến thể mô học chính
trong mẫu nghiên cứu là thể sinh xương, thể
sinh sụn, thể xơ và thể giàu tế bào khổng lồ,
trong đó tỷ lệ cao nhất là thể sinh xương với
34 trường hợp, chiếm 69,5% (hình 2). 4 ca
có tình trạng diện cắt dương tính (8,2%) và
14 ca có hình ảnh xâm nhập mạch (28,6%).
Số ca thuộc phân độ Huvos 3-4 là 26, chiếm
32,6%.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
82
Bảng 1. Đặc điểm giải phẫu bệnh của mẫu nghiên cứu
Đặc điểm giải phẫu bệnh
Nam
Nữ
Chung
Kích thước u trung bình (cm)
12,3 ± 6,2
10,1 ± 9,4
11,4 ± 7,8
Vị trí u
Xương đùi
Xương chày
Xương cánh tay
Khác
16 (53,3%)
9 (30,0%)
3 (10,0%)
2 (6,7%)
12 (63,2%)
5 (26,3%)
2 (10,5%)
0 (0%)
28 (57,2%)
14 (28,6%)
5 (10,2%)
2 (4,0%)
Biến thể mô học
Thể sinh xương
Thể sinh sụn
Thể xơ
Thể giàu tế bào khổng lồ
Khác
Không còn u nguyên phát
22 (73,3%)
2 (6,7%)
2 (6,7%)
1 (3,3%)
2 (6,7%)
1 (3,3%)
12 (63,2%)
2 (10,5%)
0 (0%)
1 (5,3%)
2 (10,5%)
2 (10,5%)
34 (69,5%)
4 (8,2%)
2 (4,0%)
2 (4,0%)
4 (8,2%)
3 (6,1%)
Tình trạng diện cắt
Dương tính
Âm tính
2 (6,7%)
28 (93,3%)
2 (10,5%)
17 (89,5%)
4 (8,2%)
45 (91,8%)
Xâm nhập mạch
Có
Không
7 (23,3%)
23 (76,7%)
7 (36,8%)
12 (63,2%)
14 (28,6%)
35 (71,4%)
Phân độ Huvos
1
2
3
4
7 (23,3%)
13 (43,3%)
9 (30,0%)
1 (3,3%)
6 (31,6%)
7 (36,8%)
4 (21,1%)
2 (10,5%)
13 (26,5%)
20 (40,9%)
13 (26,5%)
3 (6,1%)
Hình 2: Các biến thể mô học chính gặp trong mẫu nghiên cứu. A – biến thể sinh
xương; B – biến thể sinh sụn; C – biến thể giàu tế bào khổng lồ; D – biến thể sinh xơ
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
83
Lượng vật tư tiêu hao cho mỗi ca được
chúng tôi thống kê bao gồm số lượng tiêu
bản và lượng dung dịch khử calci sử dụng.
Số lượng tiêu bản trung bình mỗi ca là 24,2 ±
18,7. Lượng dung dịch khử calci trung bình
mỗi ca là 1229,6 ± 755,8 ml. Thời gian trả
kết quả trung bình là 7,7 ± 5,7 ngày.
IV. BÀN LUẬN
Phẫu tích bệnh phẩm:
Xương là loại bệnh phẩm cứng chắc, phải
dùng cưa để xẻ lát bệnh phẩm. Các mảnh cắt
phải có độ dày từ 3-5 mm cho vừa với
cassette và để thuận lợi cho quá trình khử
calci tiếp theo9,10. Sử dụng cưa cầm tay để
cưa xương rất tốn sức, tốc độ chậm, và chiều
dày lát cắt không đều. Một số loại cưa máy
chuyên dụng cho phẫu tích bệnh phẩm
xương được khuyến cáo như cưa Buehler
Isomet Low Speed Saws (Buehler Ltd, Hoa
Kỳ)9. Tại Việt Nam, các loại cưa chuyên
dụng cho phẫu tích bệnh phẩm xương không
có sẵn, chúng tôi khuyến nghị có thể sử dụng
máy cưa vòng để bàn dùng trong chế biến
thực phẩm để thay thế. Lưỡi cưa của máy
nên có bề rộng 0,5 cm và mật độ răng từ 12
đến 16 TPI (Teeth per inch – số răng trên 1
inch chiều dài)9.
Khử calci:
Quá trình khử calci để loại bỏ calci trong
bệnh phẩm, giúp cho mảnh cắt sau khi xử lý
mô có thể cắt lát mỏng bằng microtome. Khử
calci quá ngắn hoặc quá dài đều ảnh hưởng
đến chất lượng tiêu bản và gây khó khăn cho
việc đánh giá vi thể. Một quá trình khử calci
tốt phụ thuộc vào các yếu tố là (1) kích thước
mảnh cắt, (2) cố định bệnh phẩm, (3) loại
chất khử calci và (4) thời điểm kết thúc khử
calci10. Mảnh cắt phải có độ dày từ 3-5 mm
và được cố định bằng dung dịch formol trung
tính 10% từ 24 đến 48h trước khi khử calci.
Dung dịch khử calci được khuyến cáo sử
dụng thường quy là dung dịch acid formic 5-
10% do ít hủy hoại mô và tốc độ khử không
quá chậm9,10. Việc kiểm tra kết thúc khử
calci có thể thực hiện bằng phương pháp X-
quang, phương pháp hóa học (calcium
oxalate test) và phương pháp cơ học9,10. Mặc
dù độ chính xác không cao bằng hai phương
pháp đầu tiên, chúng tôi sử dụng phương pháp
cơ học vì có thể lặp lại nhiều lần trong ngày
mà không phát sinh thêm chi phí. Chúng tôi
kiểm tra bệnh phẩm 3 lần/ngày bằng phương
pháp này, sử dụng một kim nhọn đâm vào
phần xương cứng nhất trên mảnh cắt. Quá
trình khử calci hoàn thành khi kim xuyên qua
được toàn bộ chiều dày mảnh cắt.
Đánh giá mức độ đáp ứng điều trị:
Có ít nhất 4 hệ thống đánh giá mức độ
đáp ứng điều trị của Sarcoma xương trên giải
phẫu bệnh (bảng 2) là phân loại Huvos 1977,
phân loại Salzer-Kuntschik 1983, phân loại
Picci 1985 và phân loại của Tổ chức Y tế
Thế giới (WHO) 20201,11–13.