BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
Chuyên ngành: Khoa học đất
Mã ngành: 62 62 01 03
VŨ VĂN LONG
ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG CUNG CẤP LÂN CỦA
ĐẤT LÚA TRONG ĐIỀU KIỆN BÓN GIẢM
LÂN, TƯỚI KHÔ-NGẬP LUÂN PHIÊN VÀ
LUÂN CANH VỚI CÂY MÀU
Cần Thơ, 2018
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
Người hướng dẫn: PGs. Ts. Châu Minh Khôi
Luận án được bảo vệ trưc hội đồng chấm luận án tiến sĩ
cấp Cơ sở
Họp tại: Nhà điều hành Trường Đại học Cần Thơ
Vào lúc 14 giờ 00 ngày 7 tháng 11 năm 2016
Phản biện 1: PGs. Ts. Lê Văn Khoa
Phản biện 2: Ts. Nguyễn Quang Chơn
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
Trung tâm Học liệu, Trường Đại học Cần Thơ.
Thư viện Quốc gia Việt Nam.
1
CHƯƠNG 1: GIỚI THIU
1.1 Tính cấp thiết của luận án
Lân (P) nguyên tố dinh dưỡng đa lượng cần thiết
cho tất cả cây trồng bên cạnh đạm (N) kali (K), sự sinh
trưởng của cây trồng sẽ bị hạn chế nếu như hàm lượng P
hữu dụng trong đất thấp không cung cấp đủ cho y trồng
(Tanwar Shaktawat, 2003; Li et al., 2005; Zhang et al.,
2009; Yu et al., 2013). Hiện nay, sử dụng phân P trong canh
tác nông nghiệp đang nhận được rất nhiều sự quan tâm của
các nhà khoa học do nguồn tài nguyên P đang ngàyng cạn
kiệt trở nên không thể phục hồi (Cordell et al., 2009;
Gilbert, 2009). Lượng phân P được khuyến cáo cho lúa
Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đã được thực hiện
cách đây khoảng 30 năm. Tuy nhiên, người dân ĐBSCL vẫn
thói quen bón phân P cao trong sản xuất nông nghiệp.
Kết quả nghiên cứu trên vùng đất phèn trồng lúa Hòa An
(Hậu Giang) cho thấy đối với nghiệm thức bón 90 kg
P2O5/ha kết hợp với bón 120 kg N/ha thì hiệu quả sử dụng
phân P vẫn lưu tồn đến vụ thứ 3, năng suất lúa hai vụ sau
đối với nghiệm thức không bón P không khác biệt ý nghĩa
so với nghiệm thức có bón P (Võ Thị Gương và ctv., 2004).
Bên cạnh đó, tình trạng khan hiếm nước ngọt trong
sản xuất nông nghiệp trên thế giới đang ngày càng trở nên
nghiêm trọng. Theo Bouman et al. (2007a), một số điểm
nóng trồng lúa nước của nhiều quốc gia trên thế giới sẽ bị
thiếu nước tưới. Biện pháp tưới ngập-khô xen kẽ (AWD-
Alternate wetting and drying) được xem biện pháp rất
nhiều triển vọng. Sau giai đoạn lúa trổ, áp dụng biện pháp
tưới ngập-khô xen kẽ thể giúp giảm 40-70% lượng nước
vào ruộng so với kỹ thuật tưới ngập truyền thống (Hatta,
1967; Singh et al., 1996). Bên cạnh đó, biện pháp luân canh
2
lúa-màu cũng được xem giải pháp thể giúp người dân
ứng phó được với tình trạng xâm nhập mặn thiếu hụt
nguồn nước tưới. Tuy nhiên, việc chuyển đổi mô hình canh
tác lúa truyền thống sang hình luân canh lúa với y
màu trên áp dụng biện pháp tưới ngập-khô xen kẽ trong
canh tác lúa thể làm thay đổi tình trạng thoáng khí của
đất, từ đó làm giảm độ hữu dụng của P cho cây trồng.
Trên thế giới, đã rất nhiều nghiên cứu ảnh hưởng
của biện pháp tưới ngập-khô xen kẽ biện pháp luân canh
cây màu đối với dinh dưỡng N trong quá trình canh tác lúa
(Cabangon et al., 2004; Dong et al., 2012; Huan et al.,
2008). Tuy nhiên, những nghiên cứu về ảnh hưởng của bón
giảm phân P, áp dụng biện pháp tưới ngập-khô xen kẽ, kết
hợp biện pháp tưới ngập-khô xen kẽ với bón giảm phân P và
áp dụng luân canh lúa-màu đến khả năng cung cấp P của đất
lúa ĐBSCL còn rất hạn chế. Do đó, nghiên cứu về đánh
giá khả năng cung cấp P của đất lúa dưới điều kiện bón
giảm phân P, thay đổi biện pháp tưới ngập trong canh tác
lúa truyền thống bằng biện pháp tưới ngập-khô xen kẽ
luân canh lúa-màu rất cần thiết. Kết quả nghiên cứu của
đề tài sẽ tạo sở lý luận thực tiễn giúp quản trị nguồn
tài nguyên P một cách hợp hiệu quả trong điều kiện
sản xuất nông nghiệp ở ĐBSCL.
1.2 Mục tiêu của nghiên cứu
1.2.1 Mục tiêu chung
Nghiên cứu được thực hiện nhằm mục tiêu đánh giá
các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng cung cấp P hữu dụng
trong đất, sự thay đổi tổng hấp thu P của lúa năng suất
lúa dựa trên các thí nghiệm đồng ruộng dài hạn trên các
nhóm đất chính ĐBSCL. Qua đó có thể khuyến cáo người
dân sử dụng các phương pháp, kỹ thuật trong canh tác lúa để
tăng hiệu qusử dụng phân P, tiết kiệm được nguồn nước
tưới và thích ứng với biến đổi khí hậu.
3
1.2.2 Mục tiêu cụ thể
Đánh giá ảnh hưởng của bón giảm phân P dài hạn
áp dụng biện pháp tưới ngập-khô xen kẽ đến khả năng cung
cấp P của đất, tổng hấp thu P của lúa và năng suất lúa.
Xác định tlệ giảm lượng phân P thời điểm tưới
nước tương ứng với mực thủy cấp phù hợp mỗi nhóm đất.
Đánh giá sự thay đổi về khả năng cung cấp P của đất
khi thay đổi cấu y trồng từ chuyên canh lúa sang
hình luân canh lúa-màu.
Thông qua kết quả đạt được của các thí nghiệm, luận
án thể xác định được các biện pháp thích hợp trong quá
trình canh tác lúa giúp tăng hiệu quả sử dụng phân P, tăng
hiệu quả kinh tế cho nông dân, thích ứng với điều kiện thiếu
hụt nguồn nước tưới xâm nhập mặn do ảnh hưởng của
biến đổi khí hậu tại các vùng canh tác lúa ở ĐBSCL.
1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đề tài được thực hiện trên vùng đất trồng lúa đại diện
cho các nhóm đất chính ĐBSCL, bao gồm: đất phèn hoạt
động nặng điển hình tại xã Tà Đảnh, huyện Tri Tôn, tỉnh An
Giang; đất phù sa tại thị trấn Hòa Bình, huyện Hòa Bình,
tỉnh Bạc Liêu quận Ô Môn, Thành phố Cần Thơ. Trong
đó, các thí nghiệm đồng ruộng tập trung nghiên cứu tại
huyện Hòa Bình, tỉnh Bạc Liêu. Các thí nghiệm trong
nghiên cứu bao gồm:
- Thí nghiệm bón giảm phân P, thí nghiệm áp dụng
biện pháp tưới ngập-khô xen kẽ thí nghiệm kết hợp biện
pháp tưới ngập-khô xen kẽ bón giảm phân P được thực
hiện trên đất phù sa phát triển trồng lúa ba vụ tại huyện Hòa
Bình, tỉnh Bạc Liêu. Thí nghiệm được thực hiện trong 7 vụ
liên tiếp từ vụ ĐX 2011-2012 đến vụ ĐX 2013-2014. Vụ
ĐX 2012-2013 chịu ảnh hưởng của xâm nhập mặn do rỉ
nước mặn qua cống ngăn mặn, nghiên cứu vẫn tiến hành