B(cid:1) GIÁO D(cid:2)C VÀ (cid:3)ÀO T(cid:4)O TR(cid:1)(cid:2)NG (cid:3)(cid:4)I H(cid:5)C NÔNG NGHI(cid:6)P HÀ N(cid:7)I
---------(cid:1)---------
PHÙNG TH(cid:5) H(cid:6)I
(cid:3)ÁNH GIÁ KH(cid:6) N(cid:7)NG S(cid:6)N XU(cid:8)T TINH
NH(cid:12)P T(cid:13) AUSTRALIA NUÔI T(cid:4)I VI(cid:14)T NAM
(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)
(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)
(cid:1)
(cid:1) (cid:1)
C(cid:9)A BÒ (cid:3)(cid:10)C GI(cid:11)NG BRAHMAN VÀ HOLSTEIN FRIESIAN
LU(cid:12)N ÁN TI(cid:5)N S(cid:15) CHUYÊN NGÀNH: SINH S(cid:6)N VÀ B(cid:14)NH SINH S(cid:6)N
(cid:1) (cid:1) (cid:1) (cid:1)
(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)
(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)
HÀ N(cid:1)I, N(cid:7)M 2013
(cid:1)
(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)
(cid:1)
B(cid:1) GIÁO D(cid:2)C VÀ (cid:3)ÀO T(cid:4)O TR(cid:1)(cid:2)NG (cid:3)(cid:4)I H(cid:5)C NÔNG NGHI(cid:6)P HÀ N(cid:7)I
---------(cid:1)---------
PHÙNG TH(cid:5) H(cid:6)I
(cid:3)ÁNH GIÁ KH(cid:6) N(cid:7)NG S(cid:6)N XU(cid:8)T TINH
NH(cid:12)P T(cid:13) AUSTRALIA NUÔI T(cid:4)I VI(cid:14)T NAM
CHUYÊN NGÀNH: SINH S(cid:6)N VÀ B(cid:14)NH SINH S(cid:6)N
MÃ S(cid:11): 62 64 01 06
NG(cid:16)(cid:17)I H(cid:16)(cid:18)NG D(cid:19)N KHOA H(cid:20)C:
1. PGS.TS. Nguy(cid:21)n V(cid:22)n Thanh
2. TS. Lê V(cid:22)n Thông
C(cid:9)A BÒ (cid:3)(cid:10)C GI(cid:11)NG BRAHMAN VÀ HOLSTEIN FRIESIAN
HÀ N(cid:1)I, N(cid:7)M 2013
(cid:1)
(cid:1)
L(cid:2)I CAM (cid:3)OAN
Tôi xin cam (cid:23)oan (cid:23)ây là công trình nghiên c(cid:24)u khoa h(cid:25)c c(cid:26)a riêng tôi. Các
s(cid:27) li(cid:28)u, k(cid:29)t qu(cid:30) nêu trong lu(cid:31)n án này là trung th c, chính xác và ch!a (cid:23)!"c ai
công b(cid:27) trong b#t k$ công trình nào khác.
Tôi xin cam (cid:23)oan m(cid:25)i s giúp (cid:23)% th c hi(cid:28)n lu(cid:31)n án này (cid:23)ã (cid:23)!"c c(cid:30)m &n
và các thông tin trích d’n trong lu(cid:31)n án này (cid:23)ã (cid:23)!"c ch( rõ ngu)n g(cid:27)c.
Hà N(cid:1)i, ngày 04 tháng 10 n(cid:2)m 2013
Nghiên c(cid:24)u sinh
(cid:2)(cid:1)
(cid:1)
Phùng Th(cid:8) H(cid:9)i
(cid:1)
(cid:1)
L(cid:2)I C(cid:10)M (cid:11)N
Trong su(cid:27)t th*i gian h(cid:25)c t(cid:31)p, nghiên c(cid:24)u và hoàn thành lu(cid:31)n án, tôi (cid:23)ã
nh(cid:31)n (cid:23)!"c s h!+ng d’n, ch( b(cid:30)o t(cid:31)n tình c(cid:26)a các th,y cô. (cid:3)-c bi(cid:28)t s giúp (cid:23)%,
(cid:23).ng viên c(cid:26)a v" con, gia (cid:23)ình, b/n bè và (cid:23))ng nghi(cid:28)p. Nhân d0p hoàn thành
lu(cid:31)n án này.
V+i t#t c(cid:30) t#m lòng mình cho phép tôi (cid:23)!"c bày t1 lòng kính tr(cid:25)ng và bi(cid:29)t
&n sâu s2c t+i th,y h!+ng d’n khoa h(cid:25)c: PGS.TS. Nguy(cid:21)n V(cid:22)n Thanh và TS. Lê
V(cid:22)n Thông (cid:23)ã t(cid:31)n tình h!+ng d’n, dành nhi3u công s(cid:24)c, th*i gian và t/o (cid:23)i3u
ki(cid:28)n cho tôi trong su(cid:27)t quá trình h(cid:25)c t(cid:31)p, th c hi(cid:28)n (cid:23)3 tài và hoàn thi(cid:28)n lu(cid:31)n án.
Tôi xin bày t1 lòng bi(cid:29)t &n chân thành t+i các th,y cô giáo trong Ban
Giám hi(cid:28)u, Ban Qu(cid:30)n lý (cid:23)ào t/o, B. môn Ngo/i S(cid:30)n, Khoa Thú y-Tr!*ng (cid:3)/i
h(cid:25)c Nông nghi(cid:28)p Hà N.i (cid:23)ã t(cid:31)n tình giúp (cid:23)% tôi trong quá trình h(cid:25)c t(cid:31)p, th c
hi(cid:28)n (cid:23)3 tài và hoàn thành lu(cid:31)n án.
(cid:3))ng th*i tôi xin chân thành c(cid:30)m &n t+i lãnh (cid:23)/o, cán b. công nhân viên
Vi(cid:28)n Ch(cid:22)n nuôi, Trung tâm gi(cid:27)ng gia súc l+n Trung !&ng, Tr/m nghiên c(cid:24)u và
s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Moncada (cid:23)ã giúp (cid:23)% và t/o (cid:23)i3u ki(cid:28)n cho tôi trong su(cid:27)t
quá trình th c hi(cid:28)n (cid:23)3 tài.
Tôi c4ng xin chân thành c(cid:30)m &n t+i v" con, toàn th5 gia (cid:23)ình, b/n bè, anh
em, (cid:23))ng nghi(cid:28)p (cid:23)ã t/o m(cid:25)i (cid:23)i3u ki(cid:28)n thu(cid:31)n l"i và giúp (cid:23)% tôi v3 m(cid:25)i m-t, (cid:23).ng
viên khuy(cid:29)n khích tôi hoàn thành lu(cid:31)n án này!
Hà N(cid:1)i, ngày 04 tháng 10 n(cid:2)m 2013
Nghiên c(cid:24)u sinh
(cid:2)(cid:2)(cid:1)
(cid:1)
Phùng Th(cid:8) H(cid:9)i
(cid:1)
(cid:1)
N.i dung
Trang
M(cid:12)C L(cid:12)C
L*i cam (cid:23)oan...........................................................................................................i
L*i c(cid:30)m &n..............................................................................................................ii
M6c l6c..................................................................................................................iii
Danh m6c b(cid:30)ng.....................................................................................................vii
Danh m6c hình....................................................................................................viii
Danh m6c vi(cid:29)t t2t...................................................................................................ix
M(cid:13) (cid:3)(cid:14)U ............................................................................................................ 1
1. TÍNH C(cid:8)P THI(cid:5)T C(cid:9)A (cid:3)7 TÀI ................................................................ 1
2. M(cid:2)C TIÊU NGHIÊN C8U ......................................................................... 3
2.1. M6c tiêu ................................................................................................ 3
2.2. Yêu c,u ................................................................................................. 3
3. Ý NGH(cid:15)A KHOA H(cid:20)C VÀ TH(cid:10)C TI9N ................................................... 3
3.1. Ý ngh:a khoa h(cid:25)c ................................................................................... 3
3.2.Ý ngh:a th c ti(cid:21)n .................................................................................... 3
4. (cid:3)(cid:11)I T(cid:16);NG VÀ PH(cid:4)M VI NGHIÊN C8U .............................................. 4
4.1.(cid:3)(cid:27)i t!"ng nghiên c(cid:24)u ............................................................................. 4
4.2.Ph/m vi nghiên c(cid:24)u ................................................................................ 5
5. NH Ch(cid:15)(cid:16)ng 1. T(cid:17)NG QUAN TÀI LI(cid:6)U ................................................................ 6 1.1. Sinh lý sinh d6c bò (cid:23) c ............................................................................. 6 1.1.1. S thành th6c v3 tính .......................................................................... 6 1.1.2. C#u t/o b. máy sinh d6c c(cid:26)a bò (cid:23) c ................................................... 6 1.2. Thành ph,n hoá h(cid:25)c c(cid:26)a tinh d0ch bò ...................................................... 11 1.2.1. (cid:3)-c (cid:23)i5m c(cid:26)a tinh trùng bò ............................................................... 12 1.2.2. (cid:3)-c (cid:23)i5m lý hoá h(cid:25)c c(cid:26)a tinh thanh .................................................. 17 1.3. M.t s(cid:27) y(cid:29)u t(cid:27) (cid:30)nh h!=ng (cid:23)(cid:29)n kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh .............................. 17 1.3.1. Gi(cid:27)ng và cá th5 ................................................................................. 17 (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:1) (cid:1) 1.3.2. Tu>i bò (cid:23) c ...................................................................................... 18 (cid:1) (cid:1) 1.3.3. Th*i ti(cid:29)t khí h(cid:31)u ............................................................................... 18 1.3.4. Ch(cid:29) (cid:23). dinh d!%ng ........................................................................... 19 1.3.5. Kho(cid:30)ng cách l#y tinh ........................................................................ 20 1.3.6. Ch(cid:22)m sóc – Nuôi d!%ng ................................................................... 20 1.3.7. Tay ngh3 c(cid:26)a k? thu(cid:31)t viên khai thác tinh d0ch ................................. 21 1.4. M.t s(cid:27) nguyên lý c& b(cid:30)n v3 (cid:23)ông l/nh tinh trùng .................................... 21 1.4.1. Hi(cid:28)n t!"ng (cid:23)ông b(cid:22)ng ch#t l1ng ....................................................... 21 1.4.2. (cid:6)nh h!=ng c(cid:26)a hi(cid:28)n t!"ng (cid:23)ông b(cid:22)ng lên t(cid:29) bào tinh trùng .............. 22 1.4.3. M.t s(cid:27) y(cid:29)u t(cid:27) làm t(cid:22)ng s(cid:24)c kháng (cid:23)ông c(cid:26)a tinh trùng ..................... 24 1.5. Tình hình nghiên c(cid:24)u trong và ngoài n!+c .............................................. 29 1.5.1. L!"ng xu#t tinh ................................................................................ 29 1.5.2. Ho/t l c tinh trùng ............................................................................ 30 1.5.3. N)ng (cid:23). tinh trùng ............................................................................ 32 1.5.4. Màu s2c tinh d0ch .............................................................................. 33 1.5.5. pH tinh d0ch ...................................................................................... 34 1.5.6. T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình .................................................................... 35 1.5.7. T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng ......................................................................... 37 1.5.8. T>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng .................................................... 38 1.5.9. S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t trong m.t l,n khai thác ..................... 38 1.5.10. T@ l(cid:28) th6 thai .................................................................................. 39 Ch(cid:15)(cid:16)ng 2. V(cid:18)T LI(cid:6)U VÀ PH(cid:1)(cid:11)NG PHÁP NGHIÊN C(cid:19)U ...................... 40 2.1. (cid:3)0a (cid:23)i5m nghiên c(cid:24)u ............................................................................... 40 2.2. Th*i gian nghiên c(cid:24)u .............................................................................. 40 2.3. N.i dung nghiên c(cid:24)u ............................................................................... 40 2.3.1. Nghiên c(cid:24)u m.t s(cid:27) ch( tiêu s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia theo gi(cid:27)ng, mùa v6 và giai (cid:23)o/n tu>i ........................................................... 40 2.3.2. Nghiên c(cid:24)u s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia theo gi(cid:27)ng, mùa v6 (cid:2)(cid:3)(cid:1) (cid:1) và giai (cid:23)o/n tu>i ........................................................................................ 40 (cid:1) (cid:1) 2.3.3. Nghiên c(cid:24)u t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia theo c& s= ch(cid:22)n nuôi và l(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a (cid:23)àn bò cái .................................................................... 41 2.4. Ph!&ng pháp nghiên c(cid:24)u ......................................................................... 41 2.4.1. (cid:3)i3u ki(cid:28)n nghiên c(cid:24)u ........................................................................ 41 2.4.2. Ph!&ng pháp nghiên c(cid:24)u m.t s(cid:27) ch( tiêu s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia theo gi(cid:27)ng, mùa v6 và giai (cid:23)o/n tu>i .................................... 45 2.4.3. Ph!&ng pháp nghiên c(cid:24)u s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia theo gi(cid:27)ng, mùa v6 và giai (cid:23)o/n tu>i ........................................................... 46 2.4.4. Ph!&ng pháp nghiên c(cid:24)u t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia theo c& s= ch(cid:22)n nuôi và l(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a (cid:23)àn bò cái ...................................................... 47 2.5. XD lý s(cid:27) li(cid:28)u ............................................................................................ 48 Ch(cid:15)(cid:16)ng 3. K(cid:20)T QU(cid:10) VÀ TH(cid:10)O LU(cid:18)N ....................................................... 49 3.1. M.t s(cid:27) ch( tiêu s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia theo gi(cid:27)ng, mùa v6 và giai (cid:23)o/n tu>i .................................................................................. 49 3.1.1. L!"ng xu#t tinh ................................................................................ 49 3.1.2. Ho/t l c tinh trùng ............................................................................ 56 3.1.3. N)ng (cid:23). trinh trùng .......................................................................... 61 3.1.4. T>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng .................................................... 66 3.1.5. Màu s2c tinh d0ch .............................................................................. 72 3.1.6. pH tinh d0ch ...................................................................................... 75 3.1.7. T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình .................................................................... 78 3.1.8. T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng ......................................................................... 83 3.2. S(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia theo gi(cid:27)ng, mùa v6 và giai (cid:23)o/n tu>i .......... 87 (cid:3)(cid:1) (cid:1) 3.2.1. S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t .......................................................... 87 (cid:1) (cid:1) 3.2.2. Ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông ...................................................... 92 3.2.3. S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t trong n(cid:22)m ......................................... 94 3.3. T@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian theo c& s= ch(cid:22)n nuôi và l(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a (cid:23)àn bò cái ............................. 96 3.3.1. T@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman theo c& s= ch(cid:22)n nuôi và l(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a (cid:23)àn bò cái lai Brahman .............................. 97 3.3.2. T@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian theo c& s= ch(cid:22)n nuôi và l(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a (cid:23)àn bò cái Holstein Friesian .......... 99 K(cid:20)T LU(cid:18)N VÀ (cid:3)(cid:21) NGH(cid:22) ............................................................................ 103 K(cid:5)T LU(cid:12)N ................................................................................................. 103 (cid:3)7 NGHE ..................................................................................................... 104 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA H(cid:20)C (cid:3)Ã CÔNG B(cid:11) CÓ LIÊN QUAN (cid:3)(cid:5)N LU(cid:12)N ÁN ....................................................................................................... 105 (cid:3)(cid:2)(cid:1) (cid:1) TÀI LI(cid:6)U THAM KH(cid:10)O ............................................................................. 106 (cid:1) (cid:1) DANH M(cid:12)C B(cid:10)NG STT TÊN B(cid:6)NG TRANG 1.1. Thành ph,n hoá h(cid:25)c c(cid:26)a tinh d0ch bò ......................................................... 11 3.1a. L!"ng xu#t tinh ........................................................................................... 50 3.1b. L!"ng xu#t tinh = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn theo mùa v6 ........................ 53 3.2a. Ho/t l c tinh trùng ...................................................................................... 56 3.2b. Ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn theo mùa v6 ................... 59 3.3a. N)ng (cid:23). tinh trùng ...................................................................................... 62 3.3b. N)ng (cid:23). tinh trùng = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn theo mùa v6 ................... 64 3.4a. T>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng ............................................................. 67 3.4b. T>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn theo mùa v6 .... 69 3.5a. Màu s2c tinh d0ch......................................................................................... 72 3.5b. Màu s2c tinh d0ch = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn theo mùa v6 ..................... 73 3.6a. pH tinh d0ch ................................................................................................. 76 3.6b. pH tinh d0ch (cid:23)/t tiêu chuGn theo mùa v6 ................................................... 77 3.7a. T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình (K) ........................................................................ 79 3.7b. T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn theo mùa v6 ........... 80 3.8a. T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng ................................................................................... 84 3.8b. T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn theo mùa v6 ................ 85 3.9a. S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t ................................................................... 88 3.9b. S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ (cid:23)/t tiêu chuGn theo mùa v6 .................................... 89 3.10a. Ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông ............................................................... 93 3.10b. Ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn theo mùa v6 ....................................................................................... 94 3.11. T@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u theo c& s= nuôi bò cái lai Brahman ............ 97 3.12. T@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u theo l(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a bò cái lai Brahman ............ 98 3.13. T@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u theo c& s= nuôi bò cái Holstein Friesian .. 100 (cid:3)(cid:2)(cid:2)(cid:1) (cid:1) 3.14. T@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u theo l(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a bò cái Holstein Friesian .. 101 (cid:1) (cid:1) STT TÊN B(cid:6)NG TRANG DANH M(cid:12)C HÌNH Gi(cid:30)i ph’u (cid:23)0nh v0 các c& quan sinh d6c c(cid:26)a bò (cid:23) c ................................. 7 1.1. Gi(cid:30)i ph’u (cid:23)0nh v0 d0ch hoàn c(cid:26)a bò (cid:23) c .................................................. 7 1.2. 1.3. M-t c2t d0ch hoàn và ph6 d0ch hoàn bò (cid:23) c ............................................. 8 1.4. S& (cid:23)) hình thành tinh trùng .................................................................. 12 1.5. Quá trình t/o hình tinh trùng ................................................................ 12 1.6. Vi c#u trúc c(cid:26)a tinh trùng bò ................................................................ 15 1.7. C#u t/o và c& ch(cid:29) ho/t (cid:23).ng c(cid:26)a tay Dynein ......................................... 16 1.8. Quá trình (cid:23)ông l/nh dung d0ch ............................................................. 22 1.9. (cid:3)ông l/nh n!+c mu(cid:27)i sinh lý ................................................................ 22 1.10. (cid:6)nh h!=ng c(cid:26)a glycerol trong dung d0ch NaCl so v+i n)ng (cid:23). NaCl trong dung d0ch còn l/i khi dung d0ch NaCl (0,154M) (cid:23)!"c (cid:23)ông l/nh ..... 26 1.11. Bi(cid:29)n (cid:23)>i v(cid:31)t lý trong t(cid:29) bào khi (cid:23)ông l/nh ............................................ 28 1.12. Các d/ng k$ hình ph> bi(cid:29)n c(cid:26)a tinh trùng ............................................ 36 2.1. Quy trình (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a Nh(cid:31)t B(cid:30)n ........................................................ 44 3.1. L!"ng xu#t tinh theo giai (cid:23)o/n tu>i ....................................................... 54 3.2. Ho/t l c tinh trùng theo giai (cid:23)o/n tu>i .................................................. 60 3.3. N)ng (cid:23). tinh trùng theo giai (cid:23)o/n tu>i .................................................. 65 3.4. T>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng theo giai (cid:23)o/n tu>i .......................... 70 3.5. Màu s2c tinh d0ch theo giai (cid:23)o/n tu>i .................................................... 74 3.6. pH tinh d0ch theo giai (cid:23)o/n tu>i………………………………………..77 3.7. T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình theo giai (cid:23)o/n tu>i ........................................... 82 3.8. T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng theo giai (cid:23)o/n tu>i ............................................... 86 3.9. S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t theo giai (cid:23)o/n tu>i ................................ 91 (cid:3)(cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:1) (cid:1) 3.10. S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t trong n(cid:22)m ............................................. 95 (cid:1) (cid:1) DANH M(cid:12)C CÁC CH(cid:23) VI(cid:20)T T(cid:24)T Ch(cid:25) vi(cid:8)t t(cid:26)t Ý ngh(cid:27)a c(cid:28)a ch(cid:25) vi(cid:8)t t(cid:26)t A Activity: Ho/t l c tinh trùng Br Gi(cid:27)ng bò Brahman C Concentration: N)ng (cid:23). tinh trùng CK Chu k$ cs C.ng s (cid:3)VT (cid:3)&n v0 tính FSH Follicle Stimulating Hormone HF Gi(cid:27)ng bò Holstein Friesian K T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình LH Luteinizing Hormone LSM Least Square Mean: Trung bình bình ph!&ng nh1 nh#t PTNT Phát tri5n Nông thôn SE Standard Error: Sai s(cid:27) chuGn SLS S(cid:30)n l!"ng sFa HCCS Tiêu chuGn c& s= TCN Tiêu chuGn ngành TCVN Tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TNHH Trách nhi(cid:28)m hFu h/n TNS Ti3m n(cid:22)ng sFa TTNT Th6 tinh nhân t/o V Volum: L!"ng xu#t tinh VAC T>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng (cid:2)(cid:4)(cid:1) (cid:1) WB Wold Bank: Ngân hàng th(cid:29) gi+i (cid:1) (cid:1) M(cid:13) (cid:3)(cid:14)U 1. TÍNH C(cid:29)P THI(cid:20)T C(cid:30)A (cid:3)(cid:21) TÀI (cid:3)5 c(cid:30)i thi(cid:28)n và (cid:23)Gy nhanh ti(cid:29)n b. di truy3n trong ch(cid:22)n nuôi bò, (cid:23) c gi(cid:27)ng có vai trò r#t quan tr(cid:25)ng m-c d,u, mIi cá th5 (cid:23)*i con (cid:23)3u nh(cid:31)n 50% ngu)n gen tB b(cid:27) và 50% ngu)n gen tB mJ. M.t bò cái gi(cid:27)ng t(cid:27)t ch( có th5 cho ra (cid:23)*i 01 bê con/n(cid:22)m, trong khi (cid:23)ó m.t bò (cid:23) c gi(cid:27)ng t(cid:27)t, khai thác s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh t(cid:27)t và sD d6ng k? thu(cid:31)t th6 tinh nhân t/o (TTNT) có th5 cho ra (cid:23)*i hàng ngàn bê con/n(cid:22)m, (cid:23))ng th*i s(cid:30)n phGm tinh bò (cid:23)ông l/nh có th5 b(cid:30)o qu(cid:30)n hàng ch6c n(cid:22)m v’n cho k(cid:29)t qu(cid:30) th6 thai t(cid:27)t (Masuda, 1992; Mazur, 1980; Hà V(cid:22)n Chiêu, 1999; Lê V(cid:22)n Thông và cs., 2012; Lê V(cid:22)n Thông và cs., 2013). Kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh s(cid:30)n c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:23)!"c (cid:23)ánh giá ch(cid:26) y(cid:29)u qua s(cid:30)n phGm tinh d0ch, tinh (cid:23)ông l/nh, s(cid:24)c s(cid:30)n xu#t tinh d0ch, tinh (cid:23)ông l/nh là ch( tiêu chính (cid:23)5 (cid:23)ánh giá tính thích nghi và giá tr0 kinh t(cid:29) trong ch(cid:22)n nuôi bò (cid:23) c gi(cid:27)ng nói riêng và ch(cid:22)n nuôi gia súc (cid:23) c nói chung. Th6 tinh nhân t/o cho gia súc = Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c th c hi(cid:28)n trên l"n vào nhFng n(cid:22)m (1958 - 1959) t/i Tr/i Quang Trung - H(cid:25)c vi(cid:28)n Nông Lâm (nay là Tr!*ng (cid:3)/i h(cid:25)c Nông nghi(cid:28)p Hà N.i), trên bò vào n(cid:22)m (1960 - 1961) t/i Thu(cid:31)n Thành, Hà B2c (nay là t(nh B2c Ninh). V+i s giúp (cid:23)% c(cid:26)a chính ph(cid:26) Cuba, Tr/m nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Moncada (tr!+c kia là Trung tâm tinh (cid:23)ông viên Moncada) (cid:23)!"c xây d ng và (cid:23)i vào ho/t (cid:23).ng tB n(cid:22)m 1970, sau này (cid:23)!"c chính ph(cid:26) (cid:23),u t! nâng c#p thông qua m.t s(cid:27) d án nh!: D án WB, CR 2561 c(cid:26)a Ngân hàng th(cid:29) gi+i, D án JICA - Nh(cid:31)t B(cid:30)n, D án c(cid:30)i t/o bò sFa, bò th0t giai (cid:23)o/n (2001 - 2010) (cid:23)ã (cid:23),u t!, nâng c#p dây truy3n s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh tB d/ng tinh viên sang tinh c(cid:25)ng r/ (cid:23)!"c b2t (cid:23),u tB n(cid:22)m 1998. (cid:3)(cid:29)n nay, 100% tinh bò (cid:23)ông l/nh (cid:23)!"c sD d6ng (cid:23)3u = d/ng c(cid:25)ng r/, (cid:23)ã và (cid:23)ang th c s (cid:23)óng vai trò to l+n trong vi(cid:28)c nhân gi(cid:27)ng, truy3n gi(cid:27)ng, c(cid:30)i t/o gi(cid:27)ng m.t cách nhanh nh#t, t(cid:27)t nh#t và kinh t(cid:29) nh#t. Bò vàng Vi(cid:28)t Nam thu.c loài Bos indicus có pha tr.n m.t t@ l(cid:28) gen c(cid:26)a (cid:5)(cid:1) (cid:1) loài Bos taurus (Ph/m Doãn Lân và cs., 2012; Nguy(cid:21)n V(cid:22)n (cid:3)(cid:24)c, 2013). M-c dù, (cid:1) (cid:1) bò vàng Vi(cid:28)t Nam có nhi3u !u (cid:23)i5m nh!: d(cid:21) nuôi, ch0u (cid:23) ng kham kh>, kh(cid:30) n(cid:22)ng thích nghi t(cid:27)t v+i (cid:23)i3u ki(cid:28)n th*i ti(cid:29)t khí h(cid:31)u nhi(cid:28)t (cid:23)+i gió mùa và m2n (cid:23)C. Tuy nhiên, chúng có h/n ch(cid:29) là t,m vóc nh1, không có h!+ng s(cid:30)n xu#t rõ ràng, hi(cid:28)u qu(cid:30) kinh t(cid:29) th#p. Vi(cid:28)c nh(cid:31)p các gi(cid:27)ng bò nói chung và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng ngo/i thu,n ch(cid:26)ng cao s(cid:30)n chuyên sFa (Holstein Friesian, Jersey) và chuyên th0t (Brahman, Red Sindhi, Sahiwal, Red Angus, Charolaise…) nói riêng tB nhFng n!+c có n3n ch(cid:22)n nuôi tiên ti(cid:29)n trên th(cid:29) gi+i nh!: Hoa K$, Canada, Australia, Cuba,… v3 c(cid:30)i t/o (cid:23)àn bò trong n!+c (cid:23)ã và (cid:23)ang mang l/i nhFng k(cid:29)t qu(cid:30) to l+n, c(cid:30)i t/o, nâng cao n(cid:22)ng su#t, ch#t l!"ng (cid:23)àn bò Vi(cid:28)t Nam. (cid:3)i3u này có ngh:a chúng ta (cid:23)ã và (cid:23)ang “(cid:23)i t2t, (cid:23)ón (cid:23),u” (cid:23)!"c nhFng thành t u khoa h(cid:25)c trên th(cid:29) gi+i. G,n (cid:23)ây, n(cid:22)m 2009 (cid:23)!"c B. Khoa h(cid:25)c và Công ngh(cid:28), B. Nông nghi(cid:28)p và Phát tri5n nông thôn thông qua các ch!&ng trình, d án, (cid:23)3 tài (cid:23)ã tuy5n ch(cid:25)n và nh(cid:31)p 20 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và 20 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian tB Australia v3 Tr/m Nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Moncada thu.c Trung tâm gi(cid:27)ng gia súc l+n Trung !&ng (cid:23)5 nghiên c(cid:24)u, hu#n luy(cid:28)n, khai thác và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh. T/i Vi(cid:28)t Nam, có nhi3u nghiên c(cid:24)u v3 kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh s(cid:30)n trên (cid:23)àn bò cái (Hoàng Kim Giao và Phan Lê S&n, 2003; Nguyên V(cid:22)n (cid:3)(cid:24)c và cs., 2004; Tr,n Tr(cid:25)ng Thêm và cs., 2004; Ph/m Ng(cid:25)c Thi(cid:28)p và Nguy(cid:21)n Xuân Tr/ch, 2004; Mai Th0 Th&m, 2005; Ngô Thành Vinh và cs., 2005; Nguy(cid:21)n Xuân Tr/ch và Ph/m Phi Long, 2008; (cid:3)inh V(cid:22)n Tuy3n và (cid:3)-ng V4 Hòa, 2011). Nghiên c(cid:24)u kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh s(cid:30)n c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng t/i Vi(cid:28)t Nam còn h/n ch(cid:29) (Lê Bá Qu(cid:29) và cs., 2009; Lê V(cid:22)n Thông và cs., 2012; Lê V(cid:22)n Thông và cs., 2013). Hi(cid:28)n nay, th c ti(cid:21)n s(cid:30)n xu#t c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam trên 90% tinh bò (cid:23)ông l/nh (cid:23)!"c sD d6ng (cid:23)5 ph(cid:27)i gi(cid:27)ng cho (cid:23)àn bò cái là gi(cid:27)ng bò Brahman và gi(cid:27)ng bò Holstein Friesian (Lê V(cid:22)n Thông, 2013). Cho (cid:23)(cid:29)n nay, ch!a có nghiên c(cid:24)u nào (cid:23)ánh giá (cid:23),y (cid:23)(cid:26) kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:26)a 20 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và 20 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p n(cid:22)m 2009 tB Australia. Chính vì v(cid:31)y, chúng tôi ti(cid:29)n hành nghiên c(cid:24)u (cid:23)3 tài “(cid:1)ánh giá kh(cid:2) n(cid:3)ng s(cid:2)n xu(cid:4)t tinh c(cid:5)a bò (cid:6)(cid:7)c gi(cid:8)ng Brahman và Holstein (cid:6)(cid:1) (cid:1) Friesian nh(cid:9)p t(cid:10) Australia nuôi t(cid:11)i Vi(cid:12)t Nam”. (cid:1) (cid:1) 2. M(cid:12)C TIÊU NGHIÊN C(cid:19)U 2.1. M(cid:31)c tiêu (cid:3)ánh giá (cid:23)!"c kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia trong (cid:23)i3u ki(cid:28)n c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam, góp ph,n ch(cid:26) (cid:23).ng, (cid:23)áp (cid:24)ng th1a mãn nhu c,u tinh bò (cid:23)ông l/nh ph6c v6 cho công tác c(cid:30)i t/o gi(cid:27)ng, phát tri5n ch(cid:22)n nuôi bò sFa, bò th0t và th c hi(cid:28)n th2ng l"i chi(cid:29)n l!"c phát tri5n ch(cid:22)n nuôi (cid:23)(cid:29)n n(cid:22)m 2020 c(cid:26)a Th(cid:26) t!+ng Chính ph(cid:26) t/i Quy(cid:29)t (cid:23)0nh s(cid:27) 10/2008/Q(cid:3)-TTg ngày 16/01/2008. 2.2. Yêu c u - (cid:3)ánh giá (cid:23)!"c s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia theo gi(cid:27)ng, mùa v6 và giai (cid:23)o/n tu>i. - (cid:3)ánh giá (cid:23)!"c s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia theo gi(cid:27)ng, mùa v6 và giai (cid:23)o/n tu>i. - (cid:3)ánh giá (cid:23)!"c t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia theo c& s= ch(cid:22)n nuôi bò cái và l(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a (cid:23)àn bò cái. 3. Ý NGH!A KHOA H(cid:5)C VÀ TH"C TI#N 3.1. Ý ngh(cid:27)a khoa h$c - K(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a lu(cid:31)n án (cid:23)ánh giá (cid:23)!"c s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch và tinh (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia theo gi(cid:27)ng, mùa v6 và các giai (cid:23)o/n tu>i trong (cid:23)i3u ki(cid:28)n Vi(cid:28)t Nam. - K(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a lu(cid:31)n án là tài li(cid:28)u tham kh(cid:30)o cho cán b. chuyên môn, cán b. qu(cid:30)n lý, dùng trong gi(cid:30)ng d/y, h(cid:25)c t(cid:31)p = các các tr!*ng (cid:23)/i h(cid:25)c, cao (cid:23)Ang c4ng nh! cho c& s= ch(cid:22)n nuôi bò (cid:23) c gi(cid:27)ng s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh. 3.2.Ý ngh(cid:27)a th%c ti&n - (cid:3)ánh giá (cid:23)!"c s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch và tinh (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia trong (cid:23)i3u ki(cid:28)n c(cid:26)a (cid:7)(cid:1) (cid:1) Vi(cid:28)t Nam. (cid:1) (cid:1) - S(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c tinh bò (cid:23)ông l/nh (cid:23)/t ch#t l!"ng cao tB nhFng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia, góp ph,n ch(cid:26) (cid:23).ng, (cid:23)áp (cid:24)ng th1a mãn nhu c,u tinh bò (cid:23)ông l/nh trong n!+c gi(cid:30)m kinh phí nh(cid:31)p khGu tB n!+c ngoài. - Bi(cid:29)t (cid:23)!"c mùa v6, giai (cid:23)o/n tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian có kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh t(cid:27)t nh#t. TB (cid:23)ó giúp c& s= ch(cid:22)n nuôi bò (cid:23) c gi(cid:27)ng s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh (cid:23)ông l/nh t(cid:27)t nh#t, khai thác t(cid:27)i (cid:23)a ti3m n(cid:22)ng c(cid:26)a con (cid:23) c gi(cid:27)ng cao s(cid:30)n. - Bi(cid:29)t (cid:23)!"c t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u theo c& s= ch(cid:22)n nuôi và l(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a (cid:23)àn bò cái c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia. TB (cid:23)ó nâng cao (cid:23)!"c t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a toàn (cid:23)àn, góp ph,n nâng cao hi(cid:28)u qu(cid:30) ngành ch(cid:22)n nuôi bò sFa, bò th0t. 4. (cid:3)’I T(cid:1)(NG VÀ PH(cid:4)M VI NGHIÊN C(cid:19)U 4.1. (cid:3))i t(cid:15)*ng nghiên c+u - Vi(cid:28)t Nam (cid:23)ã nh(cid:31)p 20 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và 20 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian tB Australia. Qua quá trình nghiên c(cid:24)u, hu#n luy(cid:28)n, khai thác và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh có 18/20 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và 19/20 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:30)y giá cho tinh d0ch có ch#t l!"ng t(cid:27)t (cid:23)5 s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh. + Kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t sFa c(cid:26)a (cid:23)*i tr!+c các bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian Ti3m n(cid:22)ng sFa trung bình (cid:23)*i b(cid:27) (cid:23)/t 15.198,70kg sFa/chu k$ 305 ngày (dao (cid:23).ng tB 13.519 kg sFa/chu k$ 305 (cid:23)(cid:29)n 16.764 kg sFa/chu k$ 305 ngày). S(cid:30)n l!"ng sFa trung bình c(cid:26)a (cid:23)*i mJ (cid:23)/t 11.372,05 kg sFa/chu k$ 305 ngày (dao (cid:23).ng tB 9.886 kg sFa/chu k$ 305 ngày (cid:23)(cid:29)n 14.346 kg sFa/chu k$ 305 ngày). + Kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t th0t c(cid:26)a (cid:23)*i tr!+c các bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman Kh(cid:30) n(cid:22)ng t(cid:22)ng kh(cid:27)i l!"ng trung bình c(cid:26)a (cid:23)*i b(cid:27) (cid:23)/t 920,05 g/con/ngày (dao (cid:23).ng tB 890 g/con/ngày (cid:23)(cid:29)n 985 g/con/ngày). Kh(cid:30) n(cid:22)ng t(cid:22)ng kh(cid:27)i l!"ng trung bình c(cid:26)a (cid:23)*i mJ (cid:23)/t 838,60 g/con/ngày (cid:8)(cid:1) (cid:1) (dao (cid:23).ng tB 808 g/con/ngày (cid:23)(cid:29)n 905 g/con/ngày). (cid:1) (cid:1) - T#t c(cid:30) bò (cid:23) c gi(cid:27)ng sD d6ng trong nghiên c(cid:24)u này (cid:23)3u (cid:23)!"c ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng theo cùng quy trình k? thu(cid:31)t (cid:23)áp (cid:24)ng (cid:23),y (cid:23)(cid:26) tiêu chí theo quy(cid:29)t (cid:23)0nh 66/2005/Q(cid:3)-BNN c(cid:26)a B. Nông nghi(cid:28)p và PTNT (B. Nông nghi(cid:28)p và Phát tri5n nông thôn, 2005): MIi cá th5 (cid:23)!"c nuôi trong m.t ô chu)ng riêng v+i di(cid:28)n tích là 45m2, trong (cid:23)ó: 20m2 có mái che và 25m2 sân ch&i không mái; có máng (cid:22)n và máng u(cid:27)ng riêng cho tBng con. Qu(cid:30)n lý cá th5 và phòng b(cid:28)nh cho (cid:23)àn bò (cid:23)!"c th c hi(cid:28)n nghiêm ng-t, ki5m tra thú y (cid:23)0nh k$ 2 l,n/n(cid:22)m. Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng trong nghiên c(cid:24)u (cid:23)!"c cho (cid:22)n cùng ch(cid:29) (cid:23). dinh d!%ng tính sKn cho tBng cá th5 theo tiêu chuGn NRC c(cid:26)a Hoa K$ (NRC, 1987). 4.2.Ph,m vi nghiên c+u - Nghiên c(cid:24)u s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch và tinh (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian theo gi(cid:27)ng bò, mùa v6 và giai (cid:23)o/n tu>i t/i Hà N.i. - Nghiên c(cid:24)u t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman t/i Thành ph(cid:27) Hà N.i, t(nh Thanh Hóa, t(nh Ngh(cid:28) An và c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian t/i Công ty C> ph,n gi(cid:27)ng bò sFa M.c Châu (M.c Châu - S&n La), Công ty c> ph,n sFa (cid:3)à L/t ((cid:3)(cid:24)c Tr(cid:25)ng - Lâm (cid:3))ng), Công ty TNHH Thanh S&n ((cid:3)(cid:24)c Tr(cid:25)ng - Lâm (cid:3))ng). 5. NH(cid:23)NG (cid:3)ÓNG GÓP M-I C(cid:30)A (cid:3)(cid:21) TÀI - K(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a lu(cid:31)n án là công trình khoa h(cid:25)c l,n (cid:23),u tiên (cid:23)ã (cid:23)ánh giá (cid:23)!"c s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch và tinh (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi d!%ng trong (cid:23)i3u ki(cid:28)n c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam. - (cid:3))ng th*i, k(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a lu(cid:31)n án (cid:23)ã cho bi(cid:29)t mùa v6 và giai (cid:23)o/n tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian có kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh t(cid:27)t nh#t tB (cid:23)ó giúp c& s= ch(cid:22)n nuôi bò (cid:23) c gi(cid:27)ng khai thác t(cid:27)i (cid:23)a ti3m n(cid:22)ng c(cid:26)a con (cid:23) c (cid:9)(cid:1) (cid:1) gi(cid:27)ng cao s(cid:30)n. (cid:1) (cid:1) Ch(cid:15)(cid:16)ng 1. T(cid:17)NG QUAN TÀI LI(cid:6)U 1.1. Sinh lý sinh d(cid:31)c bò .%c 1.1.1. S(cid:7) thành th(cid:13)c v(cid:14) tính Trong quá trình tr!=ng thành m.t con (cid:23) c ho-c cái (cid:23)/t (cid:23)!"c m(cid:24)c thành th6c v3 tính d6c là khi chúng có kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n sinh giao tD và bi5u hi(cid:28)n (cid:23),y (cid:23)(cid:26) các h(cid:28) qu(cid:30) t(cid:31)p tính sinh d6c (Nguy(cid:21)n Tr(cid:25)ng Ti(cid:29)n và Mai Th0 Th&m, 1996). L con (cid:23) c, thành th6c v3 tính là lúc b. máy sinh s(cid:30)n (cid:23)ã (cid:23)(cid:26) phát tri5n, s(cid:30)n sinh ra tinh trùng có kh(cid:30) n(cid:22)ng làm con cái mang thai (Sato, 1992). Thành th6c v3 tính là k(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a s (cid:23)i3u ch(nh d,n d,n c(cid:26)a s t(cid:22)ng ti(cid:29)t ho/t (cid:23).ng c(cid:26)a Gonadotropin và kh(cid:30) n(cid:22)ng c(cid:26)a các tuy(cid:29)n sinh d6c (cid:23)5 (cid:23)(cid:30)m nhi(cid:28)m (cid:23))ng th*i vi(cid:28)c s(cid:30)n sinh Sertoli và s(cid:30)n sinh giao tD (Mori, 1992); s thành th6c v3 tính d6c ph6 thu.c vào nhi3u y(cid:29)u t(cid:27) khác nhau nh! tu>i, kh(cid:27)i l!"ng c& th5, (cid:23)i3u ki(cid:28)n nuôi d!%ng và môi tr!*ng. L bò (cid:23) c trong (cid:27)ng sinh tinh lúc 3 - 4 tháng tu>i xu#t hi(cid:28)n các tinh bào s& c#p, lúc bê (cid:23) c 6 tháng tu>i xu#t hi(cid:28)n các tinh trùng tr!=ng thành, lúc 8 - 10 tháng tu>i (cid:23)ã có nhi3u tinh trùng có th5 sD d6ng th6 tinh nhân t/o (cid:23)!"c (Hafez, 1987). S thành th6c v3 tính (cid:23)(cid:29)n s+m hay mu.n ph6 thu.c (cid:23)-c (cid:23)i5m c(cid:26)a gi(cid:27)ng, tính cá th5, (cid:23)i3u ki(cid:28)n ngo/i c(cid:30)nh, nh#t là ch(cid:29) (cid:23). nuôi d!%ng ch(cid:22)m sóc c(cid:26)a con ng!*i, các (cid:23)i3u ki(cid:28)n này (cid:23)3u thu(cid:31)n l"i thì bò (cid:23) c 32 - 36 tu,n tu>i, (cid:27)ng sinh tinh (cid:23)ã có tinh trùng. (cid:3)(cid:29)n 39 tu,n tu>i, có "tính h(cid:22)ng" c(cid:26)a (cid:23) c gi(cid:27)ng, có th5 xu#t tinh l,n (cid:23),u lúc 9 - 10 tháng tu>i; song thành th6c v3 tính th!*ng (cid:23)(cid:29)n s+m h&n thành th6c v3 th5 vóc, vì v(cid:31)y bò (cid:23) c ch( cho ph(cid:27)i gi(cid:27)ng, l#y tinh khi (cid:23)!"c 18 tháng tu>i. Th*i gian sD d6ng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, th!*ng không quá 7 - 8 n(cid:22)m tu>i, tu>i sung s(cid:24)c nh#t là 3 - 5 n(cid:22)m tu>i (Ahmad et al., 2003; Vilakazi và Webb, 2004; Hà Minh Tuân và cs., 2012). 1.1.2. C(cid:4)u t(cid:11)o b(cid:15) máy sinh d(cid:13)c c(cid:5)a bò (cid:6)(cid:7)c B. máy sinh d6c bò (cid:23) c bao g)m các b. ph(cid:31)n chính nh!: Bao d0ch hoàn, d0ch hoàn (tinh hoàn), ph6 d0ch hoàn, (cid:27)ng d’n tinh, tuy(cid:29)n sinh d6c ph6, các (cid:27)ng (cid:10)(cid:1) (cid:1) d’n tinh và d!&ng v(cid:31)t (Hình 1.1 và hình 1.2). (cid:1) (cid:1) Tuy(cid:29)n ti3n li(cid:28)t Tuy(cid:29)n tinh nang
Bàng quang
(cid:3)o/n cong hình chF S
(cid:11)ng d’n tinh Quy (cid:23),u Tuy(cid:29)n c(cid:26)
hành
C& kéo lùi
d!&ng v(cid:31)t D(cid:1)ch hoàn
Bìu d0ch hoàn
Ph6 d0ch hoàn Hình 1.1. Gi(cid:9)i ph/u .0nh v0 các c(cid:16) quan sinh d(cid:31)c c(cid:28)a bò .%c (Sato, 1992) Hình 1.2. Gi(cid:9)i ph/u .0nh v0 d0ch hoàn c(cid:28)a bò .%c (Brandley, 2001) - Bao d0ch hoàn: Bao d0ch hoàn là do n(cid:29)p ti3n (cid:23)ình c(cid:26)a tuy(cid:29)n sinh d6c = giai (cid:23)o/n phôi bi(cid:28)t hóa thành. Nó là m.t túi do da b6ng thõng xu(cid:27)ng = vùng b6ng bên trong ch(cid:24)a 2 d0ch hoàn, làm cho bao d0ch hoàn có hình ô van chia thành hai ph,n bMng nhau, ph,n phía trên bao d0ch hoàn g(cid:25)i là c> bao g2n vào vùng bJn (cid:11)(cid:1) (cid:1) trong ch(cid:24)a các h(cid:28) th(cid:27)ng dây treo, các m/ch máu, dây th,n kinh và (cid:27)ng d’n tinh. (cid:1) (cid:1) Bao d0ch hoàn có nhi3u l+p c& khác nhau h"p thành có tác d6ng b(cid:30)o v(cid:28) và (cid:23)i3u hoà nhi(cid:28)t (cid:23). = d0ch hoàn. Tùy th*i ti(cid:29)t nó t/o nhi(cid:28)t (cid:23). thích h"p cho s sinh tinh và b(cid:30)o t)n tinh trùng trong c& th5 bò (cid:23) c tr!+c khi xu#t tinh ra ngoài (Nguy(cid:21)n T#n Anh và Nguy(cid:21)n Duy Hoan, 1998). - D0ch hoàn (hình 1.3): L bò có hai d0ch hoàn, (cid:23)ây là tuy(cid:29)n sinh d6c có tác d6ng ngo/i ti(cid:29)t ra tinh trùng và có tác d6ng n.i ti(cid:29)t là ti(cid:29)t ra hóc môn sinh d6c (androgen, testosteron). D0ch hoàn bò (cid:23) c có hình b,u d6c, nMm thAng (cid:23)(cid:24)ng trong bao d0ch hoàn, có chi3u dài tB 10 (cid:23)(cid:29)n 13 cm, r.ng tB 5 (cid:23)(cid:29)n 6 cm, n-ng tB 250g (cid:23)(cid:29)n 500g. Kh(cid:27)i l!"ng c(cid:26)a c(cid:30) hai d0ch hoàn kho(cid:30)ng 0,09% kh(cid:27)i l!"ng c& th5 bò (cid:23) c. Các (cid:27)ng sinh tinh ch(cid:24)a trong d0ch hoàn (cid:23)3u (cid:23)i vào vách giFa c(cid:26)a d0ch hoàn thành m.t (cid:27)ng tinh thAng, các (cid:27)ng tinh thAng này (cid:23)an chéo v+i nhau t/o thành m.t m/ng tinh (Sato, 1992; Tr,n Ti(cid:29)n D4ng và cs., 2002). ’ng d/n tinh Hình 1.3. M4t c(cid:26)t d0ch hoàn và ph(cid:31) d0ch hoàn bò .%c (Brandley, 2001) - D0ch hoàn ph6 (mào tinh): MIi d0ch hoàn có m.t d0ch hoàn ph6, (cid:23)ây là cái kho ch(cid:24)a tinh trùng. B2t (cid:23),u tB m/ng tinh ch/y ra kho(cid:30)ng 12 (cid:23)(cid:29)n 15 (cid:27)ng tinh, các (cid:27)ng d’n tinh trong ph6 d0ch hoàn (cid:23)!"c g2n vào (cid:23),u trên và b* sau c(cid:26)a d0ch hoàn. Các (cid:27)ng d’n tinh trong ph6 d0ch hoàn ngoMn ngoèo u(cid:27)n khúc và (cid:23)> chung (cid:12)(cid:1) (cid:1) vào m.t (cid:27)ng g(cid:25)i là (cid:27)ng xu#t tinh. Trong ph6 d0ch hoàn có (cid:23). pH tB 6,2 (cid:23)(cid:29)n 6,8, (cid:1) (cid:1) k(cid:29)t h"p v+i nhi(cid:28)t (cid:23). th#p làm (cid:24)c ch(cid:29) s ho/t (cid:23).ng c(cid:26)a tinh trùng nên tinh trùng s(cid:27)ng (cid:23)!"c lâu h&n, kho(cid:30)ng tB 1 (cid:23)(cid:29)n 2 tháng (Tr,n Ti(cid:29)n D4ng và cs., 2002). D0ch hoàn ph6 có m.t s(cid:27) ch(cid:24)c n(cid:22)ng chính: - V(cid:31)n chuy5n tinh trùng: Là m.t (cid:27)ng n(cid:27)i tB d0ch hoàn (cid:23)(cid:29)n (cid:27)ng d’n tinh ngoài, d0ch hoàn ph6 có ch(cid:24)c n(cid:22)ng v(cid:31)n chuy5n tinh trùng tB d0ch hoàn (cid:23)(cid:29)n (cid:27)ng d’n tinh ngoài. Ho/t (cid:23).ng này x(cid:30)y ra nh* các chu k$ co bóp c(cid:26)a l+p c& trên d0ch hoàn ph6 và l c hút chân không (cid:23)!"c t/o ra trong (cid:27)ng d’n tinh ngoài. Th*i gian v(cid:31)n chuy5n tinh trùng qua h(cid:29)t (cid:27)ng d0ch hoàn ph6 tB 9 (cid:23)(cid:29)n 11 ngày. - Làm (cid:23)(cid:31)m (cid:23)-c n)ng (cid:23). tinh trùng: tinh trùng tB d0ch hoàn vào (cid:23),u d0ch hoàn ph6 có n)ng (cid:23). loãng (kho(cid:30)ng 1 t@ tinh trùng/ml), su(cid:27)t trong quá trình v(cid:31)n chuy5n trong (cid:27)ng d0ch hoàn ph6, qu,n th5 tinh trùng (cid:23)!"c làm (cid:23)-c lên, kho(cid:30)ng 4 t@ tinh trùng/ml (Canadian Association Animal Breeders, 1991). - Làm thành th6c tinh trùng: khi m+i (cid:23)!"c hình thành và còn l!u trú trong các (cid:27)ng d’n tinh, n(cid:22)ng l c v(cid:31)n (cid:23).ng và kh(cid:30) n(cid:22)ng th6 tinh c(cid:26)a tinh trùng còn r#t kém ho-c không có. Trong quá trình di chuy5n trong (cid:27)ng d0ch hoàn ph6, n(cid:22)ng l c v(cid:31)n (cid:23).ng và kh(cid:30) n(cid:22)ng th6 tinh c(cid:26)a tinh trùng t(cid:22)ng lên khá nhanh. N(cid:29)u tinh trùng nào còn gi(cid:25)t bào t!&ng bám theo thì tinh trùng (cid:23)ó (cid:23)!"c coi là tinh trùng k$ hình và không có kh(cid:30) n(cid:22)ng th6 tinh. - B(cid:30)o t)n và l!u giF tinh trùng: (cid:23)uôi d0ch hoàn ph6 c(cid:26)a bò (cid:23) c tr!=ng thành có th5 ch(cid:24)a (cid:23)!"c 50 - 70 t@ tinh trùng s(cid:27)ng. L (cid:23)ây có (cid:23)i3u ki(cid:28)n t(cid:27)i !u cho s t)n t/i c(cid:26)a tinh trùng trong m.t th*i gian khá dài (kho(cid:30)ng 60 ngày) c6 th5 là
có: pH th#p, (cid:23). nh+t cao, n)ng (cid:23). CO2 cao, t@ l(cid:28) giFa n)ng (cid:23). K+ và Na+ l+n, có s (cid:30)nh h!=ng c(cid:26)a testosterone k(cid:29)t h"p v+i nhFng y(cid:29)u t(cid:27) khác (cid:23)ã làm gi(cid:30)m quá trình trao (cid:23)>i ch#t c(cid:26)a tinh trùng và do (cid:23)ó kéo dài (cid:23)!"c tu>i th(cid:25) c(cid:26)a chúng. Tuy nhiên, n(cid:29)u th*i gian l!u giF nói trên quá dài thì s(cid:27) l!"ng tinh trùng ch(cid:29)t c(cid:26)a l,n xu#t tinh này sN cao và làm cho kh(cid:30) n(cid:22)ng th6 tinh kém (Masuda, 1992). - (cid:11)ng d’n tinh: MIi d0ch hoàn có m.t (cid:27)ng d’n tinh n(cid:27)i tB (cid:23)uôi d0ch hoàn ph6 (cid:23)(cid:29)n ni(cid:28)u (cid:23)/o bMng m.t (cid:23)o/n ph)ng, c(cid:30) hai (cid:27)ng d’n tinh cùng v+i các tuy(cid:29)n sinh d6c ph6 (cid:23)> vào (cid:23)!*ng ni(cid:28)u sinh d6c ngay ph,n c> bàng quang. (cid:11)ng d’n tinh (cid:13)(cid:1) (cid:1) có ch(cid:24)c n(cid:22)ng v(cid:31)n chuy5n tinh trùng bMng s co th2t thành (cid:27)ng, làm cho tinh (cid:1) (cid:1) trùng (cid:23)i tB (cid:23)uôi d0ch hoàn ph6 (cid:23)(cid:29)n (cid:23)> vào (cid:23)!*ng ni(cid:28)u sinh d6c và hIn h"p tinh trùng v+i tinh thanh t/o thành tinh d0ch lúc xu#t tinh. - Ni(cid:28)u sinh d6c: VBa là c& quan ti(cid:29)t ni(cid:28)u vBa là c& quan sinh d6c n(cid:27)i tB hai (cid:23)o/n ph)ng (cid:27)ng d’n tinh (cid:23)(cid:29)n (cid:23),u d!&ng v(cid:31)t. Nó vBa là (cid:23)!*ng d’n n!+c ti5u vBa là (cid:23)!*ng d’n tinh d0ch khi bò (cid:23) c xu#t tinh. Khi bò (cid:23) c xu#t tinh, (cid:23),u tiên có m.t ít tinh thanh (cid:23)!"c ti(cid:29)t ra (ch#t tGy rDa (cid:23)!*ng d’n tinh d0ch), vi(cid:28)c hòa l’n tinh trùng vào tinh thanh sN hoàn thi(cid:28)n trong (cid:23)!*ng ni(cid:28)u sinh d6c này. - Các tuy(cid:29)n sinh d6c ph6 g)m: tuy(cid:29)n tinh nang, tuy(cid:29)n ti3n li(cid:28)t, tuy(cid:29)n c(cid:26) hành. Chúng nMm d(cid:25)c theo ph,n thân c(cid:26)a (cid:27)ng ni(cid:28)u (cid:23)/o và cùng v+i hai (cid:27)ng d’n tinh (cid:23)> ch#t ti(cid:29)t vào ni(cid:28)u (cid:23)/o. Ch#t ti(cid:29)t c(cid:26)a các tuy(cid:29)n sinh d6c ph6 tham gia kho(cid:30)ng 3/4 l!"ng tinh d0ch, là ngu)n n(cid:22)ng l!"ng, ch#t (cid:23)(cid:28)m cho tinh trùng (Tr,n CB và cs., 1975; Sato, 1992; Tr,n Ti(cid:29)n D4ng và cs., 2002). + Tuy(cid:29)n tinh nang là (cid:23)ôi tuy(cid:29)n có hình “chùm nho”, ch#t ti(cid:29)t c(cid:26)a tuy(cid:29)n này có nhi3u fructose và sorbitol là ngu)n n(cid:22)ng l!"ng ch(cid:26) y(cid:29)u cho tinh trùng. Trong d0ch ti(cid:29)t này còn có c(cid:30) h(cid:28) (cid:23)(cid:28)m phosphate và carbonat làm >n (cid:23)0nh pH tinh d0ch giúp tinh trùng s(cid:27)ng lâu h&n. + Tuy(cid:29)n ti3n li(cid:28)t là tuy(cid:29)n (cid:23)&n nMm d(cid:25)c và bao quanh ni(cid:28)u (cid:23)/o, ngay g,n sát sau lI thoát c(cid:26)a tuy(cid:29)n tinh nang. Ch#t ti(cid:29)t c(cid:26)a tuy(cid:29)n ti3n li(cid:28)t có tính ki3m, ch(cid:24)a nhi3u các ion Natri, Clo, Canxi, KNm và Magie là nhFng nguyên t(cid:27) có kh(cid:30) n(cid:22)ng trung hòa (cid:23). axít trong tinh d0ch. + Tuy(cid:29)n c(cid:26) hành (tuy(cid:29)n c,u ni(cid:28)u (cid:23)/o, tuy(cid:29)n Cowper, Glandula bulborethrales): NMm = (cid:23)o/n cu(cid:27)i ni(cid:28)u (cid:23)/o trong xoang ch(cid:31)u, trên vòng cung ng)i. Ch#t ti(cid:29)t c(cid:26)a nó có pH ki3m tính, có kh(cid:30) n(cid:22)ng sát trùng, trong khi phóng tinh ch#t ti(cid:29)t này ra tr!+c và tGy rDa s/ch (cid:23)!*ng sinh d6c cho tinh trùng ra sau. - D!&ng v(cid:31)t là c& quan giao c#u c(cid:26)a con (cid:23) c, d!&ng v(cid:31)t bò dài, có (cid:23)o/n cong hình chF S n(cid:27)i v+i c& co duIi (cid:23)5 (cid:23)Gy d!&ng v(cid:31)t ra vào. Thân d!&ng v(cid:31)t (cid:23)!"c c#u t/o b=i các mô x(cid:27)p bao l#y ni(cid:28)u qu(cid:30)n các mô, bình th!*ng d!&ng v(cid:31)t nMm trong bao d!&ng v(cid:31)t, khi (cid:23)!"c kích thích d!&ng v(cid:31)t c!&ng lên và ph,n cong hình chF S (cid:23)!"c duIi thAng ra, k(cid:29)t h"p v+i c& quan th,n kinh c(cid:30)m giác = (cid:23),u d!&ng v(cid:31)t kích thích con (cid:23) c thúc m/nh vào âm (cid:23)/o, phóng tinh theo tBng (cid:23)"t. (cid:5)(cid:14)(cid:1) (cid:1) Ch(cid:24)c n(cid:22)ng chính c(cid:26)a d!&ng v(cid:31)t là (cid:23)!a tinh d0ch vào âm (cid:23)/o con cái khi giao c#u. (cid:1) (cid:1) N(cid:29)u vì m.t lý do nào (cid:23)ó d!&ng v(cid:31)t không c!&ng c(cid:24)ng tác d6ng c(cid:26)a con (cid:23) c sN b0 vô hi(cid:28)u hóa (Sato, 1992; Nguy(cid:21)n T#n Anh và Nguy(cid:21)n Qu(cid:27)c (cid:3)/t, 1997). - Bao d!&ng v(cid:31)t: Là ph,n thõng xu(cid:27)ng c(cid:26)a da b6ng bao l#y d!&ng v(cid:31)t b(cid:30)o v(cid:28) d!&ng v(cid:31)t. Nh!ng (cid:23))ng th*i c4ng là n&i t)n l!u ch#t bGn và vi khuGn gây b(cid:28)nh, nên tr!+c khi khai thác tinh nhân t/o ph(cid:30)i (cid:23)!"c th6t rDa s/ch bMng n!+c mu(cid:27)i sinh lý 0,9%. 1.2. Thành ph n hoá h$c c(cid:28)a tinh d0ch bò - Tinh d0ch là d0ch ti(cid:29)t c(cid:26)a c& quan sinh d6c (cid:23) c khi nó th c hi(cid:28)n có k(cid:29)t qu(cid:30) ph(cid:30)n x/ sinh d6c. Tinh d0ch ch( (cid:23)!"c hình thành m.t cách t(cid:24)c th*i khi con (cid:23) c phóng tinh ngh:a là lúc nó h!ng ph#n cao nh#t trong quá trình th c hi(cid:28)n ph(cid:30)n x/ giao ph(cid:27)i (Tr,n Ti(cid:29)n D4ng và cs., 2002). - Tinh d0ch g)m có tinh trùng (3% - 5%) và tinh thanh (95% - 97%). Tinh trùng (cid:23)!"c sinh ra tB nhFng (cid:27)ng sinh tinh = d0ch hoàn còn tinh thanh (cid:23)!"c sinh ra tB các tuy(cid:29)n sinh d6c ph6. - Trong tinh d0ch bò có 12 thành ph,n hóa h(cid:25)c ch(cid:26) y(cid:29)u v+i hàm l!"ng v(cid:31)t ch#t khô trong 100ml tinh d0ch dao (cid:23).ng tB 440mg (cid:23)(cid:29)n 1.170mg (Masuda, 1992) (b(cid:30)ng 1.1). B(cid:9)ng 1.1. Thành ph n hoá h$c c(cid:28)a tinh d0ch bò (cid:3)(cid:4)n v(cid:5) tính: mg/100ml TT Thành ph n Hàm l(cid:15)*ng 1
2
3
4 V(cid:31)t ch#t khô
Natri
Kali
Canxi 440-1.170
150-370
50-380
24-60 5
6
7
8
9 Magie
Clo
Fructose
Sorbitol
Inositol 8
150-390
300-1.000
10-136
24-46 (cid:5)(cid:5)(cid:1) (cid:1) 10
11
12
13 Ergothioneine
Glycerylphosphoryl choline
Axit citric
Axit lactic < 1
110-500
350-1.000
20-50 (cid:1) (cid:1) 1.2.1. (cid:1)(cid:16)c (cid:6)i(cid:17)m c(cid:5)a tinh trùng bò 1.2.1.1. Quá trình hình thành tinh trùng (cid:6) bò (cid:7)(cid:8)c 4 1 2 3 6 7 8 Ghi chú:
Nucleus: Nhân t(cid:29) bào
Mitochondrion: Ty th5
Centriole: Trung th5
Golgi apparatus: Th5 golgi
Acrosomal vesicle : Xoang acrosome
and granule: và th5 h/t
Flagellum: (cid:3)uôi
Golgi remnant: ph,n còn l/i c(cid:26)a th5 golgi
Microtubules: Vi (cid:27)ng
End piece: Chóp (cid:23)uôi
Tail: (cid:3)uôi
Mid piece: Thân
Sperm head: (cid:3),u tinh trùng
Axoneme: X"i tr6c
Plasma membrane: Màng t(cid:29) bào Hình 1.4. S(cid:16) .8 hình thành tinh trùng (Mori, 1992)
5 Hình 1.5. Quá trình t,o hình tinh trùng (Hertwig et al., 2000) (cid:5)(cid:6)(cid:1) (cid:1) 1- Tinh bào s(cid:4) c(cid:9)p
5- Pha acrosome 3,4- Pha (cid:7)(cid:11)nh
2- Pha h(cid:10)t
6,7- Pha thành th(cid:12)c 8- Tinh trùng (cid:1) (cid:1) Khi bò (cid:23) c (cid:23)(cid:29)n tu>i thành th6c v3 tính thì d0ch hoàn b2t (cid:23),u s(cid:30)n sinh ra tinh trùng. Tinh trùng là t(cid:29) bào sinh d6c (cid:23) c (là t(cid:29) bào duy nh#t có kh(cid:30) n(cid:22)ng t v(cid:31)n (cid:23).ng) (cid:23)ã hoàn ch(nh v3 hình thái, c#u t/o, (cid:23)-c (cid:23)i5m sinh lý, sinh hoá bên trong và có kh(cid:30) n(cid:22)ng th6 thai. Quá trình hình thành tinh trùng c(cid:26)a bò (cid:23) c là m.t quá trình liên t6c trong (cid:27)ng sinh tinh tB khi con (cid:23) c thành th6c v3 tính (cid:23)(cid:29)n khi già y(cid:29)u. Các t(cid:29) bào phôi nguyên thu@ phát tri5n thành tinh nguyên bào r)i bi(cid:28)t hoá thành tinh trùng (hình 1.4 và hình 1.5). Các t(cid:29) bào Sertoli có nhi(cid:28)m v6 cung c#p ch#t dinh d!%ng cho quá trình hình thành tinh trùng. 1.2.1.2. S(cid:8) hình thành tinh trùng (cid:6) bò (cid:7)(cid:8)c Quá trình này có th5 chia làm 5 giai (cid:23)o/n chính: - Giai (cid:23)o/n sinh s(cid:30)n: T(cid:29) bào phôi nguyên thu@ bi(cid:28)t hoá thành tinh nguyên bào, tinh nguyên bào này xu#t hi(cid:28)n không lâu tr!+c khi thành th6c v3 tính, là nhFng t(cid:29) bào l+n hình tròn, có ch#t nhi(cid:21)m s2c phân tán r#t (cid:23)i5n hình, có d/ng h/t nh1 li ti hay h/t ph#n hoa, nó nMm = màng (cid:23)áy trong lòng (cid:27)ng sinh tinh, ng!*i ta th#y có 3 d/ng khác nhau: D/ng t(cid:29) bào phôi “A”, d/ng “trung gian” và d/ng t(cid:29) bào phôi “B”. - Giai (cid:23)o/n sinh tr!=ng: Giai (cid:23)o/n này tinh nguyên bào t(cid:22)ng kích th!+c, (cid:23)(cid:29)n cu(cid:27)i giai (cid:23)o/n sinh tr!=ng t(cid:29) bào phôi (cid:23)!"c g(cid:25)i là tinh bào c#p I (Cyt I). Quá trình này phân chia gi(cid:30)m phân cho ra nhFng Cyt I v+i 2n nhi(cid:21)m s2c th5 (NST). Giai (cid:23)o/n này x(cid:30)y ra tB 15 (cid:23)(cid:29)n 17 ngày. - Giai (cid:23)o/n thành th6c: (cid:3)-c tr!ng c(cid:26)a giai (cid:23)o/n này là s(cid:27) l!"ng nh#t (cid:23)0nh các l,n phân chia gi(cid:30)m nhi(cid:21)m b. nhi(cid:21)m s2c thành (cid:23)&n b.i. Giai (cid:23)o/n này g)m 2 l,n phân chia liên ti(cid:29)p: L,n 1: Theo cách phân chia gi(cid:30)m, t/o ra tinh bào c#p II (Cyt II) v+i n nhi(cid:21)m s2c th5, x(cid:30)y ra tB 13 (cid:23)(cid:29)n 17 ngày. L,n 2: Theo cách phân chia (cid:23)3u, phân chia NST có sau l,n phân chia 1 (cid:23)5 t/o ra tinh tD, x(cid:30)y ra nhanh tB 1 (cid:23)(cid:29)n 2 ngày. - Giai (cid:23)o/n bi(cid:29)n thái: Giai (cid:23)o/n này nhân t(cid:29) bào thu nh1 l/i và bi(cid:29)n thành (cid:23),u tinh trùng, ph,n l+n t(cid:29) bào ch#t d)n v3 m.t phía t/o thành c> và thân. M.t s(cid:27) (cid:5)(cid:7)(cid:1) (cid:1) th5 Golgi t(cid:31)p trung = (cid:23),u mút tr!+c c(cid:26)a ti3n tinh trùng t/o thành Acrosom, các (cid:1) (cid:1) màng b(cid:25)c và xoang Acrosom. Acrosom cùng v+i màng nhân, màng ngoài t/o thành m4 tr!+c chóp c(cid:26)a tinh trùng và n(cid:27)i v+i t(cid:29) bào Sertoli (cid:23)5 nuôi d!%ng tinh trùng (tinh trùng non). Giai (cid:23)o/n này x(cid:30)y ra trong th*i gian tB 14 (cid:23)(cid:29)n 15 ngày. - Giai (cid:23)o/n phát d6c: Giai (cid:23)o/n này x(cid:30)y ra = d0ch hoàn ph6, tinh trùng non ti(cid:29)p t6c phát d6c và thành th6c. Trong quá trình di chuy5n tB (cid:23),u (cid:23)(cid:29)n cu(cid:27)i ph6 d0ch hoàn, tinh trùng ph(cid:30)i di chuy5n khá dài. Quá trình này khá nhi3u tinh trùng non b0 phân hu@ (có th5 t+i 50%), quá trình di chuy5n kéo dài tB 14 (cid:23)(cid:29)n 15 ngày. 1.2.1.3. Hình thái và c(cid:9)u t(cid:10)o c(cid:13)a tinh trùng bò Tinh trùng bò hình d/ng gi(cid:27)ng con “nòng n(cid:25)c” có chi3u dài tB 68 (cid:23)(cid:29)n 80mm, có th5 chia làm b(cid:27)n ph,n chính g)m: (cid:3),u, c>, (cid:23)o/n giFa và (cid:23)uôi (Masuda, 1992; Tr,n Ti(cid:29)n D4ng và cs., 2002) (hình 1.6). - (cid:3),u tinh trùng: (cid:3),u tinh trùng bò (cid:23) c có hình ô van dài tB 8,0 (cid:23)(cid:29)n 9,5mm, r.ng tB 3,3 (cid:23)(cid:29)n 5,5mm, dày 2mm, ch(cid:24)a nhân t(cid:29) bào n&i có DNA là v(cid:31)t ch#t di truy3n các (cid:23)-c (cid:23)i5m c(cid:26)a con (cid:23) c. Bao l#y ph,n ch1m là th5 (cid:23)(nh ch(cid:24)a enzym hyaluronidaza có ch(cid:24)c n(cid:22)ng phá v% màng ngoài (Mucopolysacarit) c(cid:26)a t(cid:29) bào tr(cid:24)ng (cid:23)5 m= (cid:23)!*ng cho nhân tinh trùng vào dung h"p v+i nhân c(cid:26)a tr(cid:24)ng. S nguyên vJn c(cid:26)a th5 (cid:23)(nh giF vai trò quan tr(cid:25)ng nh! là ch( s(cid:27) (cid:23)ánh giá v3 kh(cid:30) n(cid:22)ng th6 tinh c(cid:26)a tinh trùng. - C> tinh trùng là ph,n r#t ng2n c2m vào hõm = (cid:23)áy c(cid:26)a (cid:23),u, d(cid:21) dàng b0 gãy. C> ch(cid:24)a hai trung tD, trung tD g,n nhân và trung tD xa nhân, là n&i b2t ngu)n bó tr6c c(cid:26)a (cid:23)uôi tinh trùng. - (cid:3)o/n giFa: (cid:3)o/n này (cid:23)!"c n(cid:27)i vào c> và dày h&n (cid:23)uôi, có chi3u dài 14,8mm, (cid:23)!*ng kính trong kho(cid:30)ng tB 0,7mm (cid:23)(cid:29)n 1,0mm. (cid:3)o/n giFa có m.t t(cid:31)p h"p s"i tr6c (2 s"i tr6c chính và 9 s"i vòng), b(cid:25)c quanh là m.t bao ti th5 xo2n và màng t(cid:29) bào ch#t. (cid:3),u cu(cid:27)i c(cid:26)a (cid:23)o/n giFa là m.t vòng nh’n, (cid:23)o/n này giàu phospholipid, ch(cid:24) nhi3u oxidase và cung c#p n(cid:22)ng l!"ng cho tinh trùng. - (cid:3)uôi tinh trùng là (cid:23)o/n còn l/i cho (cid:23)(cid:29)n h(cid:29)t chót (cid:23)uôi, có chi3u dài tB 45mm (cid:23)(cid:29)n 60mm, (cid:23)!*ng kính tB 0,3mm (cid:23)(cid:29)n 0,7mm. (cid:3)uôi g)m hai ph,n là (cid:23)o/n (cid:5)(cid:8)(cid:1) (cid:1) chính và chót (cid:23)uôi. (cid:3)o/n chính ch( có 9 s"i tr6c n(cid:27)i vào vòng nh’n, bao quanh là (cid:1) (cid:1) m.t bó s"i coi nh! nguyên sinh ch#t. Chót (cid:23)uôi là ph,n t(cid:31)n cùng c(cid:26)a (cid:23)uôi, nó ch( g)m hai s"i trung tâm, (cid:23)!"c bao b(cid:25)c bMng màng t(cid:29) bào. Hình 1.6. Vi c9u trúc c(cid:28)a tinh trùng bò (Masuda, 1992) N(cid:29)u phân (cid:23)o/n theo ch(cid:24)c n(cid:22)ng c(cid:26)a tBng b. ph(cid:31)n thì tinh trùng có th5 chia thành hai ph,n chính: - Ph,n (cid:23),u l!u giF y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n và các men liên quan (cid:23)(cid:29)n n(cid:22)ng l c th6 tinh c(cid:26)a tinh trùng. - Ph,n (cid:23)uôi là c& quan có ch(cid:24)c n(cid:22)ng v(cid:31)n (cid:23).ng bMng ngu)n n(cid:22)ng l!"ng c(cid:26)a ty th5 và c#u trúc c(cid:26)a (cid:23)uôi. 1.2.1.4. Ho(cid:10)t (cid:7)(cid:1)ng c(cid:13)a tinh trùng Tinh trùng ho/t (cid:23).ng ti(cid:29)n thAng, nh* c#u trúc (cid:23)-c bi(cid:28)t c(cid:26)a (cid:23)uôi và ngu)n n(cid:22)ng l!"ng tB lò xo ty th5. Theo gi(cid:30) thuy(cid:29)t “Tr!"t vi (cid:27)ng” c(cid:26)a (Afzelius 1960, trích tB Hà V(cid:22)n Chiêu, 1999), ty th5 cung c#p n(cid:22)ng l!"ng d!+i d/ng ATP cho (cid:5)(cid:9)(cid:1) (cid:1) các tay Dynein c(cid:26)a c-p vi (cid:27)ng. Các tay Dynein th c ch#t là nhFng phân tD c(cid:26)a (cid:1) (cid:1) Adenozin Triphosphatase có kh(cid:30) n(cid:22)ng phân h(cid:26)y ATP gi(cid:30)i phóng n(cid:22)ng l!"ng (cid:23)5 chuy5n (cid:23).ng (cid:23)uôi c(cid:26)a tinh trùng (Gibbons, 1975, trích tB Hà V(cid:22)n Chiêu, 1999; Tinh trùng M-t c2t ngang (cid:23)uôi tinh trùng Hertwig et al., 2000) (hình 1.7). Hình 1.7. C9u t,o và c(cid:16) ch(cid:8) ho,t .:ng c(cid:28)a tay Dynein (Hertwig et al., 2000) MIi c-p vi (cid:27)ng ngoài có hai dãy tay Dynein (ngoài và trong) ch:a v3 phía c-p vi (cid:27)ng k3 bên. Khi kích thích b=i ATP, các tay này ho/t (cid:23).ng nh! m.t “cá líp” và (cid:23)i d(cid:25)c theo c-p k3 bên, làm cho c-p này tr!"t lên c-p khác. Vi(cid:28)c gá l2p c,u n(cid:27)i hình tia giFa các c-p vi (cid:27)ng ngoài v+i vi (cid:27)ng trung tâm c!%ng l/i hi(cid:28)n t!"ng tr!"t làm cho (cid:23)uôi u(cid:27)n l!"n, do các c-p vi (cid:27)ng ngoài tr!"t liên t6c nên s u(cid:27)n l!"n hình thành và (cid:23)!"c lan truy3n t/o nên s chuy5n (cid:23).ng (cid:23)-c tr!ng c(cid:26)a (cid:23)uôi tinh trùng. (cid:3)ó là s chuy5n (cid:23).ng ti(cid:29)n thAng bMng cách (cid:23),u và (cid:23)uôi u(cid:27)n l!"n hình làn sóng nh* ngu)n n(cid:22)ng l!"ng tB ty th5 và c#u trúc (cid:23)-c bi(cid:28)t c(cid:26)a (cid:23)uôi (cid:5)(cid:10)(cid:1) (cid:1) (Salisbury và Vandermark, 1960, trích tB Hà V(cid:22)n Chiêu, 1999). (cid:1) (cid:1) 1.2.2. (cid:1)(cid:16)c (cid:6)i(cid:17)m lý hoá h(cid:18)c c(cid:5)a tinh thanh Qua nghiên c(cid:24)u, ng!*i ta th#y rMng khi con (cid:23) c (cid:23)/t h!ng ph#n cao (cid:23). trong ph(cid:30)n x/ tính d6c thì các t> ch(cid:24)c c(cid:26)a tuy(cid:29)n sinh d6c ph6 co bóp th(cid:30)i d0ch ti(cid:29)t vào (cid:27)ng d’n tinh. Tinh thanh ch(cid:26) y(cid:29)u là n!+c chi(cid:29)m tB 80 (cid:23)(cid:29)n 93% còn l/i là v(cid:31)t ch#t khô có ch(cid:24)a (cid:23)!*ng khD, ch(cid:26) y(cid:29)u là fructose; các polyol nh! sorbitol và inositol; các axit hFu c& nh! axit ascorbic và axit lactic; các lipid nh! lecithin; các axit amin nh! axit glutamic, nitrogen; các base nh!: glyceryl phosphorylcholine và ergothioneine; các prostaglandin, các khoáng và các enzyme. - (cid:3)!*ng Fructose: Có t@ l(cid:28) l+n trong tinh d0ch gia súc, có ngu)n ng(cid:27)c tB tinh nang. Là ngu)n n(cid:22)ng l!"ng ch(cid:26) y(cid:29)u cho tinh trùng ngay sau khi m+i xu#t tinh và khi nó b0 phân gi(cid:30)i sN s(cid:30)n sinh ra axít lactic, làm cho pH c(cid:26)a tinh d0ch gi(cid:30)m xu(cid:27)ng. - Protein và axit amin: Tinh d0ch có ch(cid:24)a m.t l!"ng l+n protein và các axit amin t do, chúng th!*ng k(cid:29)t h"p v+i các kim lo/i n-ng (cid:23)5 b(cid:30)o v(cid:28) tinh trùng tránh nhFng hi(cid:28)u (cid:24)ng nguy h/i. - Axit citric: Có ngu)n ng(cid:27)c tB tinh nang, = bò có hàm l!"ng axit citric nhi3u h&n so v+i các gia súc khác (Masuda, 1992). Nó không tham gia vào quá trình trao (cid:23)>i ch#t c(cid:26)a tinh trùng mà có tác d6ng duy trì áp su#t thGm th#u và ho/t (cid:23).ng nh! là ch#t (cid:23)(cid:28)m trong tinh d0ch. - Phosphatase: Có hai d/ng, phosphatase axit (cid:23)!"c t/o ra tB tuy(cid:29)n ti3n li(cid:28)t và phosphatase ki3m (cid:23)!"c t/o ra tB tuy(cid:29)n tinh nang, chúng có ho/t tính m/nh trong tinh d0ch. - Hyaluronidase là m.t enzym có vai trò quan tr(cid:25)ng trong quá trình th6 tinh và có m-t trong th5 (cid:23)(nh c(cid:26)a tinh trùng, nó giúp cho tinh trùng th6 tinh v+i tr(cid:24)ng bMng cách phá v% l+p t(cid:29) bào h/t bao quanh tr(cid:24)ng. 1.3. M:t s) y(cid:8)u t) (cid:9)nh h(cid:15);ng .(cid:8)n kh(cid:9) n 1.3.1. Gi(cid:8)ng và cá th(cid:17) Tu$ tBng gi(cid:27)ng, t,m vóc to hay nh1, c!*ng (cid:23). trao (cid:23)>i ch#t m/nh hay y(cid:29)u, kh(cid:30) n(cid:22)ng thích nghi v+i th*i ti(cid:29)t khí h(cid:31)u t(cid:27)t hay không mà s(cid:27) l!"ng và ch#t (cid:5)(cid:11)(cid:1) (cid:1) l!"ng tinh d0ch khác nhau. Ví d6 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng ôn (cid:23)+i (800kg - 1.000kg) mIi l,n (cid:1) (cid:1) l#y tinh có th5 cho 8ml - 9ml hay th(cid:31)m chí 10ml - 15ml, còn bò n.i c(cid:26)a ta ch( cho (cid:23)!"c 3ml - 5ml. Bò ôn (cid:23)+i nh(cid:31)p vào n!+c ta do thích nghi v+i khí h(cid:31)u mùa hè kém nên l!"ng tinh d0ch gi(cid:30)m và tính h(cid:22)ng c4ng kém so v+i b(cid:30)n g(cid:27)c c(cid:26)a chúng (Nguy(cid:21)n Xuân Tr/ch, 2003). 1.3.2. Tu(cid:19)i bò (cid:6)(cid:7)c - L!"ng xu#t tinh và s(cid:27) l!"ng tinh trùng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng tr!=ng thành th!*ng nhi3u và >n (cid:23)0nh h&n so v+i bò (cid:23) c trC. Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng s(cid:30)n xu#t tinh d0ch t(cid:27)t và >n (cid:23)0nh nh#t = (cid:23). tu>i tB 3 (cid:23)(cid:29)n 6 n(cid:22)m tu>i, = nhFng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng cao tu>i tinh d0ch th5 hi(cid:28)n nhFng (cid:23)-c tr!ng nh! gi(cid:30)m l!"ng xu#t tinh, gi(cid:30)m t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng, t(cid:22)ng t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình và gi(cid:30)m kh(cid:30) n(cid:22)ng (cid:23)ông l/nh (Masuda, 1992; Hà Minh Tuân và cs., 2012). - Tu>i th(cid:25) c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng có th5 (cid:23)/t tB 18 n(cid:22)m (cid:23)(cid:29)n 20 n(cid:22)m nh!ng do nhi3u nguyên nhân khác nhau nên th!*ng ch( (cid:23)!"c sD d6ng tB 5 n(cid:22)m (cid:23)(cid:29)n 8 n(cid:22)m (Nguy(cid:21)n Xuân Tr/ch và cs., 2006). 1.3.3. Th(cid:20)i ti(cid:21)t khí h(cid:9)u - Nh! m(cid:25)i c& th5 s(cid:27)ng khác, bò (cid:23) c ch0u tác (cid:23).ng tr c ti(cid:29)p c(cid:26)a môi tr!*ng, ch(cid:26) y(cid:29)u là các y(cid:29)u t(cid:27) t nhiên nh! nhi(cid:28)t (cid:23)., (cid:23). Gm, ánh sáng vv... Theo quy lu(cid:31)t gi+i h/n sinh thái (Hà V(cid:22)n Chiêu, 1999), mIi loài ho-c mIi c& th5 (cid:23)3u có m.t kho(cid:30)ng thích h"p c(cid:26)a m.t y(cid:29)u t(cid:27) khí h(cid:31)u nào (cid:23)ó. N(cid:29)u ngoài gi+i h/n thích h"p sN làm gi(cid:30)m kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:27)ng c(cid:26)a c& th5 và b0 tác (cid:23).ng c.ng h!=ng b=i các y(cid:29)u t(cid:27) môi tr!*ng. Trong m(cid:27)i quan h(cid:28) giFa ngo/i c(cid:30)nh v+i sinh v(cid:31)t, tác (cid:23).ng c(cid:26)a môi tr!*ng t+i sinh s(cid:30)n là quan tr(cid:25)ng nh#t, vi(cid:28)c tác (cid:23).ng c(cid:26)a môi tr!*ng (cid:23)(cid:29)n s(cid:30)n xu#t tinh d0ch c(cid:26)a con (cid:23) c là r#t ph(cid:24)c t/p, khó xác (cid:23)0nh (cid:23)!"c y(cid:29)u t(cid:27) nào là quan tr(cid:25)ng vào tBng th*i (cid:23)i5m nh#t (cid:23)0nh. Cùng m.t gi(cid:27)ng, (cid:23)!"c nuôi trong cùng m.t (cid:23)i3u ki(cid:28)n, l!"ng tinh d0ch khác nhau rõ r(cid:28)t. - (cid:3)(cid:29)n nay ch!a rõ y(cid:29)u t(cid:27) nhi(cid:28)t (cid:23)., Gm (cid:23). hay (cid:23). dài ngày tác (cid:23).ng m/nh
h&n (cid:23)(cid:29)n s(cid:27) l!"ng và ch#t l!"ng tinh d0ch. L nhi(cid:28)t (cid:23). không khí 60C, d0ch hoàn
(cid:23)!"c nâng lên g,n v+i thân bò (cid:23) c, khi nhi(cid:28)t (cid:23). không khí 240C d0ch hoàn buông thõng xu(cid:27)ng (cid:23)5 (cid:23)i3u hòa nhi(cid:28)t (cid:23). d0ch hoàn. Thông qua s (cid:30)nh h!=ng c(cid:26)a nhi(cid:28)t (cid:5)(cid:12)(cid:1) (cid:1) (cid:23). và (cid:23). Gm không khí, y(cid:29)u t(cid:27) mùa v6 bi5u hi(cid:28)n khá rõ r(cid:28)t. L các tháng mát mC, (cid:1) (cid:1) nhi(cid:28)t (cid:23). không khí 180C - 200C và (cid:23). Gm thích h"p là 83% - 86%, bò (cid:23) c Holstein Friesian, bò Zêbu (cid:23)3u th5 hi(cid:28)n s(cid:24)c s(cid:30)n xu#t tinh cao h&n. Vào các tháng
n2ng nóng nhi(cid:28)t (cid:23). không khí trên 300C và (cid:23). Gm quá cao trên 90% ho-c th#p <40%, s(cid:24)c s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng gi(cid:30)m (cid:23)i rõ r(cid:28)t (Hà V(cid:22)n Chiêu, 1999). - L các n!+c ôn (cid:23)+i ch#t l!"ng tinh d0ch kém nh#t vào mùa (cid:23)ông, t(cid:27)t nh#t vào mùa hè và mùa thu. Nguyên nhân ch(cid:26) y(cid:29)u là do ánh sáng (Chacon et al., 2002; Fiaz et al., 2009; Chacur et al., 2011). Nh!ng = n!+c ta, tinh d0ch th!*ng kém nh#t vào mùa Hè do n2ng nóng. Tinh d0ch t(cid:27)t nh#t là v6 (cid:3)ông - Xuân, mùa Hè gi(cid:30)m nhi3u, mùa Thu l/i t(cid:22)ng lên (Nguy(cid:21)n Xuân Tr/ch và cs., 2006). - Nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Lê Bá Qu(cid:29) và cs. (2009) cho bi(cid:29)t kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a bò (cid:23) c Holstein Friesian trong mùa v6 (cid:3)ông - Xuân cao h&n mùa v6 Hè - Thu. 1.3.4. Ch(cid:21) (cid:6)(cid:15) dinh d(cid:22)(cid:23)ng - Th(cid:24)c (cid:22)n là m.t trong nhFng y(cid:29)u t(cid:27) c& b(cid:30)n có (cid:30)nh h!=ng tr c ti(cid:29)p và gián ti(cid:29)p (cid:23)(cid:29)n s(cid:27) l!"ng và ch#t l!"ng tinh d0ch. Trao (cid:23)>i ch#t c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng cao h&n bò th!*ng 10 - 12%, thành ph,n tinh d0ch c4ng (cid:23)-c bi(cid:28)t h&n các s(cid:30)n phGm khác. Vì v(cid:31)y, nhu c,u th(cid:24)c (cid:22)n cho bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:23)òi h1i (cid:23),y (cid:23)(cid:26) c(cid:30) v3 s(cid:27) l!"ng và ch#t l!"ng (Nguy(cid:21)n Xuân Tr/ch và Mai Th0 Th&m, 2004). - Ch(cid:29) (cid:23). dinh d!%ng cho bò (cid:23) c gi(cid:27)ng kém làm ch(cid:31)m thành th6c v3 tính, gi(cid:30)m tính h(cid:22)ng, gi(cid:30)m s hình thành tinh trùng, t(cid:22)ng t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình, rút ng2n th*i gian hFu ích. Ch(cid:29) (cid:23). nuôi d!%ng t(cid:27)t, cân bMng dinh d!%ng có tác d6ng làm cho con (cid:23) c s+m thành th6c v3 tính, kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh tinh cao. Nh!ng n(cid:29)u ch(cid:29) (cid:23). dinh d!%ng quá cao sN làm bò (cid:23) c béo, trong thân th5 và d0ch hoàn tích m%, tu,n hoàn máu kém l!u thông, làm gi(cid:30)m kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh tinh, t(cid:22)ng t( l(cid:28) tinh trùng ch(cid:29)t và t( l(cid:28) tinh trùng k$ hình cao (Hurley và Doane, 1989; Bùi (cid:3)(cid:24)c L4ng và cs., 1995, V4 Duy Gi(cid:30)ng, 2007). - KhGu ph,n (cid:22)n cân (cid:23)(cid:27)i, giàu (cid:23)/m, giàu vitamin sN làm t(cid:22)ng s(cid:27) l!"ng tinh d0ch và tinh trùng. Th(cid:24)c (cid:22)n thi(cid:29)u vitamin A ho-c ít caroten, quá trình sinh tinh b0 gi(cid:30)m (cid:23)i rõ r(cid:28)t, khGu ph,n th(cid:24)c (cid:22)n giàu ch#t xanh sN kh2c ph6c (cid:23)!"c nh!"c (cid:23)i5m trên. Trong th c t(cid:29) ch(cid:22)n nuôi = mi3n B2c n!+c ta, vào v6 (cid:3)ông - Xuân do thi(cid:29)u (cid:5)(cid:13)(cid:1) (cid:1) th(cid:24)c (cid:22)n xanh bò ch( (cid:22)n các th(cid:24)c (cid:22)n nh! c1 khô thì nên quan tâm b> sung vào (cid:1) (cid:1) khGu ph,n (cid:22)n các lo/i vitamin c,n thi(cid:29)t c4ng nh! các ch#t khoáng (cid:23)-c bi(cid:28)t là khoáng vi l!"ng. KhGu ph,n (cid:22)n cho bò ph(cid:30)i (cid:23)áp (cid:24)ng (cid:23)!"c nhu c,u dinh d!%ng c(cid:26)a chúng, theo tu>i, gi(cid:27)ng, t(cid:27)c (cid:23). t(cid:22)ng kh(cid:27)i l!"ng, kh(cid:27)i l!"ng c& th5 và n(cid:22)ng l c s(cid:30)n xu#t tinh d0ch. - Nhi3u nghiên c(cid:24)u cho th#y, thi(cid:29)u vitamin A trong khGu ph,n (cid:22)n (cid:30)nh h!=ng x#u (cid:23)(cid:29)n quá trình sinh tinh = bò (cid:23) c, t(cid:22)ng t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình (Rode et al., 1995). - Vitamin D không ch( (cid:30)nh h!=ng tr c ti(cid:29)p (cid:23)(cid:29)n kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh s(cid:30)n c(cid:26)a gia súc mà nó còn (cid:30)nh h!=ng gián ti(cid:29)p thông qua s chuy5n hóa các nguyên t(cid:27) canxi và ph(cid:27)tpho (Hurley và Doane, 1989). 1.3.5. Kho(cid:2)ng cách l(cid:4)y tinh - Th*i gian tB ngày l#y tinh này (cid:23)(cid:29)n ngày l#y tinh ti(cid:29)p theo là kho(cid:30)ng cách l#y tinh c(cid:26)a (cid:23) c gi(cid:27)ng. Kho(cid:30)ng cách l#y tinh (cid:30)nh h!=ng (cid:23)(cid:29)n l!"ng xu#t tinh, ch#t l!"ng, n)ng (cid:23). và ho/t l c c(cid:26)a tinh trùng. (cid:3)(cid:27)i v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng th!*ng kho(cid:30)ng cách tB 3 (cid:23)(cid:29)n 5 ngày l#y tinh m.t l,n là t(cid:27)t nh#t, n(cid:29)u kho(cid:30)ng cách l#y tinh ng2n có th5 mIi l,n l#y tinh (cid:23)!"c ít, nh!ng t>ng l!"ng xu#t tinh trong m.t kho(cid:30)ng th*i gian nh#t (cid:23)0nh cao h&n so v+i l#y tinh có kho(cid:30)ng cách dài. - N(cid:29)u kho(cid:30)ng cách l#y tinh dài, l!"ng xu#t tinh l#y (cid:23)!"c nhi3u nh!ng t@ l(cid:28) tinh trùng ch(cid:29)t cao, ho/t l c tinh trùng y(cid:29)u. Vi(cid:28)c xác (cid:23)0nh kho(cid:30)ng cách l#y tinh ph(cid:30)i c(cid:22)n c(cid:24) vào l!"ng xu#t tinh và ch#t l!"ng tinh l#y (cid:23)!"c l,n tr!+c c(cid:26)a tBng con bò (cid:23) c (cid:23)5 xác (cid:23)0nh l,n l#y tinh ti(cid:29)p theo. (cid:3)5 duy trì kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh s(cid:30)n lâu dài c(cid:26)a bò (cid:23) c thì kho(cid:30)ng cách l#y tinh thích h"p cho bò tB 3 (cid:23)(cid:29)n 4 ngày/l,n (Hà V(cid:22)n Chiêu, 1996). 1.3.6. Ch(cid:3)m sóc – Nuôi d(cid:22)(cid:23)ng - Ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng là công vi(cid:28)c tác (cid:23).ng tr c tri(cid:29)p lên c& th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng g)m: v(cid:28) sinh chu)ng tr/i, máng (cid:22)n, máng u(cid:27)ng, cách cho (cid:22)n, t2m ch(cid:30)i, v(cid:31)n (cid:23).ng, thái (cid:23). c(cid:26)a ng!*i ch(cid:22)m sóc và l#y tinh sN có (cid:30)nh h!=ng r#t l+n (cid:23)(cid:29)n s(cid:27) l!"ng và ch#t l!"ng tinh khai thác. Có th5 sN không l#y (cid:23)!"c ít tinh d0ch nào trong m.t th*i gian dài và có th5 làm h1ng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng n(cid:29)u ch(cid:22)m sóc qu(cid:30)n lý (cid:6)(cid:14)(cid:1) (cid:1) không t(cid:27)t (Nguy(cid:21)n Xuân Tr/ch và cs., 2006). (cid:1) (cid:1) - Chu)ng tr/i s/ch sN, thoáng mát v3 mùa hè, #m áp v3 mùa (cid:23)ông, bò (cid:23)!"c t2m, ch(cid:30)i, v(cid:31)n (cid:23).ng tho(cid:30)i mái hàng ngày sN làm t(cid:22)ng tu,n hoàn máu l!u thông vv…, giúp bò (cid:23) c khoC m/nh, làm t(cid:22)ng kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh tinh và ch#t l!"ng tinh c4ng (cid:23)!"c t(cid:22)ng lên. 1.3.7. Tay ngh(cid:14) c(cid:5)a k(cid:24) thu(cid:9)t viên khai thác tinh d(cid:25)ch - (cid:3)5 có (cid:23)!"c tinh d0ch có ch#t l!"ng t(cid:27)t thì ngoài các y(cid:29)u t(cid:27) trên, tay ngh3 c(cid:26)a k? thu(cid:31)t viên khai thác tinh d0ch c4ng là m.t trong nhFng y(cid:29)u t(cid:27) h(cid:29)t s(cid:24)c quan tr(cid:25)ng. TB khâu chuGn b0 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng khai thác tinh, ch(cid:25)n l a bò giá nh!: thao tác b2t, c(cid:27) (cid:23)0nh, v(cid:28) sinh t2m ch(cid:30)i, thao tác cho nh(cid:30)y nh(cid:24), nh(cid:30)y th(cid:31)t… chuGn b0 d6ng c6 th6 tinh nh!: âm (cid:23)/o gi(cid:30), (cid:23). nh+t, (cid:23). #m, (cid:23). c(cid:22)ng trong lòng âm (cid:23)/o gi(cid:30)… (n(cid:29)u khai thác tinh bMng ph!&ng pháp dùng âm (cid:23)/o gi(cid:30)), chuGn b0 máy, ph(cid:21)u h(cid:24)ng tinh, (cid:27)ng h(cid:24)ng tinh… (n(cid:29)u khai thác tinh bMng (cid:23)i(cid:28)n). Các thao tác chuGn b0 c(cid:26)a k? thu(cid:31)t viên (cid:23)(cid:30)m b(cid:30)o t(cid:27)t theo (cid:23)úng quy trình sN làm cho bò (cid:23) c gi(cid:27)ng c(cid:30)m th#y (cid:23)!"c g,n nh! nh(cid:30)y tr c ti(cid:29)p sN cho s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch t(cid:27)t h&n. 1.4. M:t s) nguyên lý c(cid:16) b(cid:9)n v= .ông l,nh tinh trùng Tinh trùng là m.t t(cid:29) bào s(cid:27)ng, v(cid:31)n (cid:23).ng ngoài c& th5, r#t m’n c(cid:30)m v+i s thay (cid:23)>i c(cid:26)a (cid:23)i3u ki(cid:28)n môi tr!*ng xung quanh. Trong quá trình (cid:23)ông l/nh tinh d0ch, ngoài vi(cid:28)c d a vào nguyên lý lý h(cid:25)c, hóa h(cid:25)c còn ph(cid:30)i d a vào nguyên lý sinh h(cid:25)c và m(cid:27)i t!&ng tác c(cid:26)a chúng sao cho tinh trùng khi (cid:23)ông b(cid:22)ng v’n giF nguyên hình thái, trao (cid:23)>i ch#t t/m ngBng và sau khi gi(cid:30)i (cid:23)ông tinh trùng v’n ho/t (cid:23).ng bình th!*ng (Nguy(cid:21)n Xuân Hoàn, 1993). 1.4.1. Hi(cid:12)n t(cid:22)(cid:26)ng (cid:6)ông b(cid:3)ng ch(cid:4)t l(cid:27)ng - Trong quá trình (cid:23)ông l/nh, tinh trùng sN ch0u (cid:30)nh h!=ng c(cid:26)a hi(cid:28)n t!"ng (cid:23)ông b(cid:22)ng ch#t l1ng. - Khi m.t ch#t l1ng (cid:23)!"c làm l/nh, quá trình (cid:23)ông b(cid:22)ng x(cid:30)y ra, quá trình này g)m: Ti3n (cid:23)ông b(cid:22)ng (Supercooling), t/o nhân (nucleation), giãn n= c(cid:26)a tinh th5 b(cid:22)ng (growth of ice crystals) và k(cid:29)t tinh hoàn thi(cid:28)n t/i m.t nhi(cid:28)t (cid:23). nh#t (cid:23)0nh (Eutectic Point), di(cid:21)n bi(cid:29)n nhi(cid:28)t (cid:23). trong quá trình (cid:23)ông b(cid:22)ng theo (cid:23)) th0 nh! (cid:6)(cid:5)(cid:1) (cid:1) hình 1.8 và hình 1.9. (cid:1) (cid:1) Hình 1.8. Quá trình .ông l,nh dung d0ch (Masuda, 1992) Hình 1.9. (cid:3)ông l,nh n(cid:15)6c mu)i sinh lý (Masuda, 1992) Khi (cid:23)ông l/nh tinh d0ch s t/o tinh th5 và giãn n= tinh th5 b(cid:22)ng ch( x(cid:30)y ra trong (cid:23)i3u ki(cid:28)n (cid:23)ông l/nh ch(cid:31)m, còn khi (cid:23)ông l/nh c c nhanh thì hai hi(cid:28)n t!"ng trên không x(cid:30)y ra, mà x(cid:30)y ra hi(cid:28)n t!"ng th(cid:26)y tinh hóa (Vitrification), t/o ra các h/t b(cid:22)ng nh1 li ti, lo/i trB (cid:23)!"c hi(cid:28)n t!"ng giãn n= tinh th5 (Mazur, 1980). 1.4.2. (cid:28)nh h(cid:22)(cid:29)ng c(cid:5)a hi(cid:12)n t(cid:22)(cid:26)ng (cid:6)ông b(cid:3)ng lên t(cid:21) bào tinh trùng 1.4.2.1. Hi(cid:14)n t(cid:15)(cid:16)ng (cid:7)ông b(cid:2)ng n(cid:1)i bào Tinh trùng b0 ch(cid:29)t ho-c m#t n(cid:22)ng l c ho/t (cid:23).ng, khi c#u t/o n.i bào b0 phá v% do vi(cid:28)c hình thành tinh th5 n!+c n.i bào. N(cid:29)u tinh trùng nMm trong dung d0ch (cid:6)(cid:6)(cid:1) (cid:1) mu(cid:27)i sinh lý có th5 lo/i trB (cid:23)!"c hi(cid:28)n t!"ng này vì (cid:23)!"c các phân tD n!+c d/ng
l1ng bao quanh, m-c dù dung d0ch ngo/i bào b2t (cid:23),u (cid:23)ông b(cid:22)ng = nhi(cid:28)t (cid:23). -20C (cid:1) (cid:1) ho-c -50C. Nh! v(cid:31)y quá trình (cid:23)ông b(cid:22)ng sN không làm h/i t+i t(cid:29) bào tinh trùng cho (cid:23)(cid:29)n khi n!+c n.i bào (cid:23)ông l/nh m-c dù dung d0ch môi tr!*ng bao quanh (cid:23)ã (cid:23)ông l/nh (Mazur, 1980). 1.4.2.2. S(cid:8) m(cid:9)t n(cid:15)(cid:17)c c(cid:13)a t(cid:18) bào tinh trùng - N(cid:29)u n!+c n.i bào thoát ra ngoài, tinh trùng sN b0 teo l/i, nh!ng v’n có
tinh trùng s(cid:27)ng (cid:23)!"c = nhi(cid:28)t (cid:23). th#p ho-c siêu th#p chAng h/n âm 1960C. Trong quá trình làm l/nh, n!+c ngo/i bào (cid:23)ông b(cid:22)ng làm áp su#t thGm th#u chênh l(cid:28)ch, n!+c n.i bào thoát ra kh1i tinh trùng và ti(cid:29)p t6c (cid:23)ông b(cid:22)ng ph,n ngo/i bào. Có
80% n!+c n.i bào b0 (cid:23)ông l/nh = âm 150C và (cid:23)!"c thoát ra ngoài do (cid:23)ó ng(cid:22)n ngBa (cid:23)!"c hi(cid:28)n t!"ng (cid:23)ông b(cid:22)ng n.i bào (Hà V(cid:22)n Chiêu, 1999). - Ph,n l+n n!+c n.i bào thoát ra kh1i tinh trùng = âm 300C. Tinh trùng có
th5 ch0u l/nh = âm 300C, có th5 t)n t/i (cid:23)!"c = âm 1960C, còn t(cid:29) bào bình th!*ng thì b0 phá h(cid:26)y, tuy nhiên c4ng có tinh trùng không có kh(cid:30) n(cid:22)ng ch0u l/nh do các bi(cid:29)n (cid:23)>i lý - hoá - sinh x(cid:30)y ra. NhFng bi(cid:29)n (cid:23)>i lý - hóa - sinh có th5 x(cid:30)y ra trong t(cid:29) bào b0 phá h(cid:26)y = nhi(cid:28)t (cid:23). th#p, thay (cid:23)>i trong c#u trúc n.i bào là do thay (cid:23)>i liên k(cid:29)t hydro = chuIi polyme. S (cid:23)ông (cid:23)-c hóa không th5 quay tr= l/i nh! c4 và s k(cid:29)t t(cid:26)a protein do m#t n!+c c(cid:26)a nguyên sinh ch#t (Iritani, 1980). 1.4.2.3. Hi(cid:14)n t(cid:15)(cid:16)ng (cid:7)ông b(cid:2)ng ngo(cid:10)i bào Trong khi (cid:23)ông l/nh ngo/i bào, sN x(cid:30)y ra hi(cid:28)n t!"ng n)ng (cid:23). ch#t hòa tan kèm theo áp su#t thGm th#u t(cid:22)ng lên và kéo theo nhFng thay (cid:23)>i v3 (cid:23). pH. Các ch#t (cid:23)i(cid:28)n gi(cid:30)i nh! Natri và Kali có nhi3u nh#t trong tinh thanh và chúng t)n t/i = d/ng Natri clorua, Kali clorua. L (cid:23)i5m eutectic, n)ng (cid:23). các mu(cid:27)i này cao nh#t,
là khi nhi(cid:28)t (cid:23). âm 21,20C (cid:23)(cid:27)i v+i Natri clorua và âm 11,10C (cid:23)(cid:27)i v+i Kali clorua và biên (cid:23). nhi(cid:28)t (cid:23). này có h/i cho tinh trùng. Do có s t(cid:22)ng n)ng (cid:23). ch#t hòa tan (cid:23)i kèm v+i t(cid:22)ng áp su#t thGm th#u c4ng nh! pH thay (cid:23)>i t#t c(cid:30) x(cid:30)y ra trong biên (cid:23). nhi(cid:28)t (cid:23). này, mà ng!*i ta không rõ cái gì có tác h/i nh#t (cid:23)(cid:29)n tinh trùng (Hà V(cid:22)n Chiêu, 1999). 1.4.2.4. Chuy(cid:19)n (cid:7)(cid:1)ng c(cid:13)a n(cid:15)(cid:17)c và s(cid:8) dãn n(cid:6) c(cid:13)a tinh th(cid:19) n(cid:15)(cid:17)c - Hi(cid:28)n t!"ng gi(cid:30)i (cid:23)ông gi(cid:27)ng nh! (cid:23)ông l/nh có (cid:30)nh h!=ng (cid:23)(cid:29)n tinh trùng (cid:6)(cid:7)(cid:1) (cid:1) do chênh l(cid:28)ch áp su#t thGm th#u, s di chuy5n c(cid:26)a n!+c qua màng t(cid:29) bào tinh (cid:1) (cid:1) trùng và s dãn n= c(cid:26)a các tinh th5 n!+c (cid:23)á trong quá trình (cid:23)ông l/nh ho-c tan b(cid:22)ng có th5 gây t>n th!&ng tinh trùng. B(cid:25)t khí t)n t/i trong tinh th5 b(cid:22)ng c4ng có th5 gây t>n h/i tinh trùng trong quá trình này (Hà V(cid:22)n Chiêu, 1999). - Các t>n th!&ng trên có th5 lo/i trB (cid:23)!"c bMng cách gi(cid:30)m kích c% các tinh th5 b(cid:22)ng và làm t(cid:22)ng s(cid:27) l!"ng tinh th5 nh1 h&n. T(cid:27)c (cid:23). làm l/nh nhanh có th5 làm t(cid:22)ng tinh th5 nh1. Nói cách khác là khi làm l/nh nhanh sN ng(cid:22)n ch-n (cid:23)!"c s l+n lên c(cid:26)a các tinh th5 b(cid:22)ng trong dung d0ch và t/o (cid:23)i3u ki(cid:28)n (cid:23)ông l/nh gi(cid:27)ng nh! th(cid:26)y tinh hóa. Tuy v(cid:31)y, b(cid:22)ng th(cid:26)y tinh g)m các tinh th5 b(cid:22)ng sN không >n
(cid:23)0nh = nhi(cid:28)t (cid:23). trên âm 1290C và s chuy5n (cid:23).ng và tái tinh th5 hóa c(cid:26)a chúng sN gây t>n h/i t(cid:29) bào tinh trùng. Chuy5n (cid:23).ng sN t(cid:22)ng lên = trên âm 400C và d(cid:21) gây t>n h/i tinh trùng (cid:23)-c bi(cid:28)t là = kho(cid:30)ng âm 200C (Masuda, 1992). - NhFng (cid:30)nh h!=ng trên có th5 gây bi(cid:29)n (cid:23)>i hình thái tinh trùng, (cid:23)-c bi(cid:28)t là s d0 hình acrosome; gây rò r( lipide ra kh1i th5 (cid:23)(nh, = tinh trùng bò (cid:23) c th#y rõ hi(cid:28)n t!"ng rò r( choline plasmalogen, lecithin và sphingomielin, gây ra phá h(cid:26)y màng sinh ch#t và gi(cid:30)m ngu)n n(cid:22)ng l!"ng cho t(cid:29) bào tinh trùng; gây hi(cid:28)n
t!"ng th#m qua c(cid:26)a các h"p ch#t vô c&, v+i tinh trùng bò (cid:23) c, ion K+ và Mg+ ra
kh1i t(cid:29) bào còn ion Na+ và Ca+ thì = l/i; các h"p ch#t cao phân tD thoát kh1i tinh trùng nh! các enzyme g)m: Hyaluronidase, lactic dehyrogenase, glutamic- oxaloacetic transaminase và alkaline phosphatase. - Nói chung, hi(cid:28)n t!"ng (cid:23)ông b(cid:22)ng làm gi(cid:30)m s(cid:24)c s(cid:27)ng, s(cid:24)c v(cid:31)n (cid:23).ng và trao (cid:23)>i ch#t, có kho(cid:30)ng tB 10% (cid:23)(cid:29)n 50% s(cid:27) tinh trùng trong tinh d0ch b0 ch(cid:29)t, m-c dù (cid:23)ã (cid:23)!"c pha vào môi tr!*ng có ch(cid:24)a glyceryl. Tuy nhiên, các tinh trùng s(cid:27)ng có c(cid:30) các tinh trùng v(cid:31)n (cid:23).ng và trao (cid:23)>i ch#t kém. S gi(cid:30)m trao (cid:23)>i ch#t c(cid:26)a tinh trùng th#y rõ = quá trình glycolysis h&n là quá trình hô h#p (Masuda, 1992). 1.4.3. M(cid:15)t s(cid:8) y(cid:21)u t(cid:8) làm t(cid:3)ng s(cid:30)c kháng (cid:6)ông c(cid:5)a tinh trùng Khi (cid:23)ông l/nh ho-c gi(cid:30)i (cid:23)ông, các hi(cid:28)n t!"ng nêu trên sN (cid:23)e do/ s s(cid:27)ng c(cid:26)a tinh trùng, nh!ng khi có bi(cid:28)n pháp ch(cid:27)ng (cid:23)ông thì kh(cid:30) n(cid:22)ng t)n t/i c(cid:26)a tinh trùng là th c t(cid:29). Các y(cid:29)u t(cid:27) sau (cid:23)ây giúp tinh trùng t)n t/i khi (cid:23)ông l/nh ho-c (cid:6)(cid:8)(cid:1) (cid:1) gi(cid:30)i (cid:23)ông. (cid:1) (cid:1) 1.4.3.1. Thành ph(cid:20)n c(cid:13)a môi tr(cid:15)(cid:21)ng pha loãng - Thành ph,n c& b(cid:30)n c(cid:26)a môi tr!*ng pha loãng tinh d0ch là (cid:23)!*ng saccharid, ch#t (cid:23)(cid:28)m và lòng (cid:23)1 tr(cid:24)ng gà. S(cid:24)c s(cid:27)ng c(cid:26)a tinh trùng khi (cid:23)ông l/nh và gi(cid:30)i (cid:23)ông khác nhau tùy theo các thành ph,n này. - N)ng (cid:23). t(cid:27)i !u c(cid:26)a lòng (cid:23)1 tr(cid:24)ng tB 15% (cid:23)(cid:29)n 20%, n(cid:29)u n)ng (cid:23). này quá th#p ho-c quá cao thì không t(cid:27)t cho tinh trùng, m-c dù lòng (cid:23)1 tr(cid:24)ng (cid:23)ã b(cid:30)o v(cid:28) tinh trùng không b0 t>n h/i trong khi (cid:23)ông l/nh. Ch(cid:24)c n(cid:22)ng này ch(cid:26) y(cid:29)u do tác (cid:23).ng c(cid:26)a lipoprotein và lecithin trong lòng (cid:23)1. (cid:3)!*ng saccharide (cid:23)óng vai trò quan tr(cid:25)ng trong môi tr!*ng, do tác (cid:23).ng (cid:23)(cid:29)n áp su#t thGm th#u, nó có tác d6ng b(cid:30)o v(cid:28) tinh trùng khi = nhi(cid:28)t (cid:23). th#p và là ngu)n n(cid:22)ng l!"ng cho tinh trùng. - NhFng saccharide có kh(cid:27)i l!"ng phân tD cao, làm cho ho/t l c c(cid:26)a tinh trùng t(cid:27)t h&n sau khi (cid:23)ông l/nh và gi(cid:30)i (cid:23)ông. Các saccharide có phân tD l!"ng cao (tính theo phân tD l!"ng gi(cid:30)m d,n) bao g)m. Trisaccharide, disaccharide, hexoses và pentone. Trong s(cid:27) hexose thì glucose có hi(cid:28)u qu(cid:30) nh#t, còn các ch#t (cid:23)a (cid:23)!*ng polysaccharide thì ít có tác d6ng. B(cid:30)o v(cid:28) l/nh bMng saccharide là nh* có nhi3u nhóm hydroxy (-OH) trong c#u trúc, do (cid:23)ó có xu h!+ng hình thành liên k(cid:29)t hydro. - Ch#t (cid:23)(cid:28)m có vai trò quan tr(cid:25)ng trong duy trì màng sinh ch#t c(cid:26)a tinh trùng khi (cid:23)ông l/nh và khi gi(cid:30)i (cid:23)ông, trong kích thích trao (cid:23)>i ch#t di(cid:21)n ra bình th!*ng = tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông (cid:23))ng th*i duy trì s(cid:24)c s(cid:27)ng c(cid:26)a chúng. Ch#t (cid:23)(cid:28)m ph(cid:30)i phù h"p nh! là môi tr!*ng khi (cid:23)ông l/nh và ph(cid:30)i có (cid:23)-c tính sau: + Duy trì m(cid:24)c th#p nh#t v3 s t>n h/i cho tinh trùng do các mu(cid:27)i gây ra. + Ph(cid:30)i tan trong n!+c v+i hMng s(cid:27) phân ly (cid:23)i(cid:28)n tích là 6-8. + Kh(cid:30) n(cid:22)ng th#m qua màng sinh ch#t ph(cid:30)i th#p và có s(cid:24)c (cid:23)3 kháng m/nh v+i các enzyme. (cid:3)(cid:28)m ion zwitter có nhFng tính ch#t trên nên nó t(cid:27)t h&n so v+i (cid:23)(cid:28)m phosphat ho-c (cid:23)(cid:28)m Natri citrat. (cid:3)(cid:28)m ion zwitter là Trihydroxy methylaminomethane (Tris) và N-hydroxymethyl-2- aminoethanesulfonic acid (TES). + B(cid:30)o qu(cid:30)n = 50C tr!+c khi (cid:23)ông l/nh
- B(cid:30)o qu(cid:30)n = 50C tr!+c khi (cid:23)ông l/nh sN t(cid:22)ng c!*ng s(cid:24)c kháng (cid:23)ông cho tinh trùng bò. Thông th!*ng tinh bò sau khi khai thác và (cid:23)(cid:26) tiêu chuGn pha ch(cid:29) (cid:6)(cid:9)(cid:1) (cid:1) thì ti(cid:29)n hành xD lý g)m: (cid:1) (cid:1) + Pha loãng l,n (cid:23),u tinh d0ch = 350C.
+ Làm l/nh d,n xu(cid:27)ng 50C và b(cid:30)o qu(cid:30)n tB 1,5 (cid:23)(cid:29)n 2 gi* (cách 1). + Pha loãng l,n hai v+i môi tr!*ng có ch(cid:24)a glycerol. + Cân bMng trong 2 (cid:23)(cid:29)n 3 gi*. + (cid:3)ông l/nh tinh trùng.
+ B(cid:30)o qu(cid:30)n tinh trùng (cid:23)ã làm l/nh = 50C tr!+c khi pha loãng l,n hai (cid:23)ã nâng cao (cid:23)áng k5 t@ l(cid:28) s(cid:27)ng c(cid:26)a tinh trùng sau khi (cid:23)ông l/nh và gi(cid:30)i (cid:23)ông. - M.t cách khác (cách 2) c(cid:26)a ph!&ng pháp này là b(cid:30)o qu(cid:30)n qua (cid:23)êm (tB
20 (cid:23)(cid:29)n 22 gi*), tinh trùng (cid:23)ã làm l/nh = 50C, tr!+c khi pha loãng l,n hai. S(cid:24)c s(cid:27)ng c(cid:26)a tinh trùng theo cách xD lý hai t(cid:27)t h&n so v+i cách sD lý thông th!*ng (cách 1). Cách 3 là b(cid:30)o qu(cid:30)n tinh trùng qua (cid:23)êm khi (cid:23)ã cân bMng v+i glycerol
trong 20 (cid:23)(cid:29)n 22 gi*, = 50C sau khi pha loãng l,n hai. Cách hai t(cid:27)t h&n nhi3u so v+i cách 3 và (cid:23)i3u này th5 hi(cid:28)n s(cid:24)c kháng (cid:23)ông c(cid:26)a tinh trùng có khác nhau tùy theo giai (cid:23)o/n nh/y c(cid:30)m v+i nhi(cid:28)t (cid:23). th#p (Takahashi, 1992). 1.4.3.2. N(cid:22)ng (cid:7)(cid:1) c(cid:13)a glycerol và th(cid:21)i gian cân b(cid:23)ng Hình 1.10. (cid:10)nh h(cid:15);ng c(cid:28)a glycerol trong dung d0ch NaCl so v6i n8ng .: NaCl trong dung d0ch còn l,i khi dung d0ch NaCl (0,154M) .(cid:15)*c .ông l,nh (cid:6)(cid:10)(cid:1) (cid:1) (Masuda, 1992) (cid:1) (cid:1) - N)ng (cid:23). glycerol trong môi tr!*ng pha loãng cu(cid:27)i cùng (cid:23)5 làm (cid:23)ông l/nh tinh trùng bò vào kho(cid:30)ng 7%, nh!ng t@ l(cid:28) này có h&i khác nhau tùy theo các thành ph,n c(cid:26)a môi tr!*ng pha loãng. N)ng (cid:23). t(cid:27)i !u cho s(cid:24)c s(cid:27)ng c(cid:26)a tinh trùng là 11% v+i sFa khD b&. N)ng (cid:23). glycerol trong môi tr!*ng pha loãng có m(cid:27)i t!&ng quan (cid:23)áng tin c(cid:31)y v+i t(cid:27)c (cid:23). gi(cid:30)i (cid:23)ông, (cid:23)ó là n)ng (cid:23). glycerol cao trong môi tr!*ng pha loãng là c,n thi(cid:29)t cho t(cid:27)c (cid:23). gi(cid:30)i (cid:23)ông nhanh (Masuda, 1992). - Th*i gian tB lúc b> sung glyceryl vào môi tr!*ng pha loãng (pha loãng l,n hai) (cid:23)(cid:29)n khi b2t (cid:23),u làm (cid:23)ông l/nh (cid:23)!"c g(cid:25)i là th*i gian cân bMng glycerol. 1.4.3.3. T(cid:24)c (cid:7)(cid:1) làm l(cid:10)nh - T(cid:27)c (cid:23). làm l/nh quá nhanh sN gây t>n h/i t+i tinh trùng vì nó gây ra siêu l/nh, th5 vGn và n!+c l!u giF trong t(cid:29) bào. (cid:3)i3u (cid:23)ó gây ra (cid:23)ông l/nh ngo/i bào và sau (cid:23)ó (cid:23)ông l/nh n.i bào. T(cid:27)c (cid:23). làm l/nh ch(cid:31)m sN gây ra t(cid:31)p trung n)ng (cid:23). cho c(cid:30) dung d0ch ngo/i bào và dung d0ch n.i bào và sN làm r(cid:27)i lo/n t(cid:29) bào, (cid:23)ây (cid:23)!"c coi là (cid:30)nh h!=ng c(cid:26)a dung d0ch. T(cid:27)c (cid:23). làm l/nh t(cid:27)i !u là t(cid:27)c (cid:23). làm gi(cid:30)m t(cid:27)i (cid:23)a c(cid:30) (cid:23)ông l/nh n.i bào và (cid:30)nh h!=ng c(cid:26)a dung d0ch. - T(cid:27)c (cid:23). làm l/nh t(cid:27)i !u này khác nhau không ch( theo lo/i t(cid:29) bào mà còn theo các y(cid:29)u t(cid:27) nh! các thành ph,n c(cid:26)a th5 vGn t(cid:29) bào và lo/i ch#t ch(cid:27)ng (cid:23)ông b(cid:22)ng. ChAng h/n dung d0ch (cid:23)!*ng saccharide (cid:23)!"c (cid:23)ông l/nh nhanh ((cid:23)ông l/nh tB 2 (cid:23)(cid:29)n 4 phút, 50C xu(cid:27)ng âm 790C), cho ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông cao h&n so v+i (cid:23)ông l/nh ch(cid:31)m ((cid:23)ông l/nh 45 phút, tB 50C xu(cid:27)ng âm 790C), vì (cid:23)ã ng(cid:22)n c(cid:30)n (cid:23)!"c (cid:30)nh h!=ng c(cid:26)a dung d0ch. Môi tr!*ng pha loãng có n)ng (cid:23). glycerol tB 5 (cid:23)(cid:29)n 7% (cid:23)!"c (cid:23)ông l/nh nhanh ((cid:23)ông l/nh tB 3 (cid:23)(cid:29)n 5 phút, tB 50C xu(cid:27)ng -1300C) cho ho/t l c tinh trùng cao h&n so v+i (cid:23)ông l/nh ch(cid:31)m ((cid:23)ông l/nh tB 20 (cid:23)(cid:29)n 40 phút, tB 50C xu(cid:27)ng âm 790C)(Masuda, 1992). 1.4.3.4. T(cid:24)c (cid:7)(cid:1) gi(cid:25)i (cid:7)ông - T(cid:27)c (cid:23). gi(cid:30)i (cid:23)ông tinh (cid:23)ông l/nh có (cid:30)nh h!=ng l+n (cid:23)(cid:29)n s(cid:24)c s(cid:27)ng, ho/t l c, (cid:6)(cid:11)(cid:1) (cid:1) t@ l(cid:28) acrosome bình th!*ng và quá trình trao (cid:23)>i ch#t c(cid:26)a tinh trùng (hình 1.10). (cid:1) (cid:1) Hình 1.11. Bi(cid:8)n .>i v1t lý trong t(cid:8) bào khi .ông l,nh (Mazur, 1980)
- Gi(cid:30)i (cid:23)ông tinh c(cid:25)ng r/ bMng n!+c 350C s(cid:24)c s(cid:27)ng tinh trùng cao h&n so v+i
n!+c 40C ho-c 200C. Gi(cid:30)i (cid:23)ông = n!+c tB 350C (cid:23)(cid:29)n 750C c4ng cho t@ l(cid:28)
acrosome bình th!*ng cao h&n so v+i n!+c 40C ho-c 200C. Nh!ng n(cid:29)u gi(cid:30)i (cid:23)ông bMng n!+c có nhi(cid:28)t (cid:23). cao h&n nFa, chAng h/n n!+c 900C, sN làm gi(cid:30)m s(cid:24)c s(cid:27)ng
c(cid:26)a tinh trùng. N(cid:29)u tinh trùng (cid:23)!"c b(cid:30)o qu(cid:30)n = nhi(cid:28)t (cid:23). 370C sau khi gi(cid:30)i (cid:23)ông, c(cid:25)ng r/ nào (cid:23)!"c gi(cid:30)i (cid:23)ông nhanh = nhi(cid:28)t (cid:23). cao h&n sN có s(cid:24)c s(cid:27)ng tinh trùng cao h&n. 1.4.3.5. Th(cid:21)i gian b(cid:25)o qu(cid:25)n - Tinh trùng (cid:23)ông l/nh ph(cid:30)i luôn luôn (cid:23)!"c b(cid:30)o qu(cid:30)n ng(cid:31)p chìm trong nit&
l1ng (âm 1960C), n(cid:29)u b(cid:30)o qu(cid:30)n t(cid:27)t sau vài ch6c n(cid:22)m, t@ l(cid:28) s(cid:27)ng và s(cid:24)c ho/t (cid:23).ng c(cid:26)a tinh trùng v’n không thay (cid:23)>i, kh(cid:30) n(cid:22)ng th6 tinh v’n không b0 gi(cid:30)m (Hà V(cid:22)n Chiêu, 1996). L Th6y S?, tinh bò (cid:23)ông l/nh b(cid:30)o qu(cid:30)n 20 n(cid:22)m v’n th6 tinh và bò mJ (cid:23)C bê con ngày 25/7/1975. - L Nh(cid:31)t B(cid:30)n, tinh c(cid:25)ng r/ b(cid:30)o qu(cid:30)n tB 4 n(cid:22)m (cid:23)(cid:29)n 13 n(cid:22)m v’n có ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông tB 45% (cid:23)(cid:29)n 55% và có t@ l(cid:28) th6 tinh 54%. Có nhi3u tr!*ng h"p tinh (cid:23)ông l/nh b(cid:30)o qu(cid:30)n 20 n(cid:22)m v’n có t@ l(cid:28) th6 tinh cao, lên (cid:23)(cid:29)n (cid:6)(cid:12)(cid:1) (cid:1) 69,8% (Masuda, 1992). (cid:1) (cid:1) 1.5. Tình hình nghiên c+u trong và ngoài n(cid:15)6c 1.5.1. L(cid:22)(cid:26)ng xu(cid:4)t tinh - L!"ng xu#t tinh (kh(cid:27)i l!"ng tinh d0ch, th5 tích tinh d0ch:V) là s(cid:27) ml tinh d0ch l#y (cid:23)!"c trong m.t l,n xu#t tinh thành công (ml/l,n khai thác). L!"ng xu#t tinh liên quan ch-t chN t+i gi(cid:27)ng, tu>i, ch(cid:29) (cid:23). ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, kích th!+c d0ch hoàn, mùa v6, m(cid:24)c (cid:23). kích thích tính d6c tr!+c khi l#y tinh, ph(cid:30)n x/ nhGy giá và k? thu(cid:31)t khai thác tinh. - Garner et al. (1996) cho bi(cid:29)t, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian trC có l!"ng xu#t tinh ít h&n bò tr!=ng thành. L bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, l!"ng xu#t tinh bình quân th!*ng tB 5 (cid:23)(cid:29)n 6 ml, dao (cid:23).ng tB 2ml (cid:23)(cid:29)n 12ml. N(cid:29)u l#y tinh hai l,n thì l!"ng xu#t tinh thu (cid:23)!"c l,n l#y th(cid:24) hai th!*ng cao h&n l,n l#y (cid:23),u. - Trong th c t(cid:29) s(cid:30)n xu#t, không ph(cid:30)i tinh d0ch c(cid:26)a l,n l#y tinh nào c4ng (cid:23)/t tiêu chuGn pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh (Hoàng Kim Giao và Nguy(cid:21)n Thanh D!&ng, 1997), ch( nhFng l,n l#y tinh qua ki5m tra (cid:23)ánh giá có các ch( tiêu (cid:23)/t tiêu chuGn quy (cid:23)0nh c(cid:26)a tBng n!+c, = Vi(cid:28)t Nam theo tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TCVN 8925 : 2012 quy (cid:23)0nh ho/t l c tinh trùng ‡ 70%, n)ng (cid:23). tinh trùng ‡ 800 tri(cid:28)u tinh trùng/ml, k$ hình tinh trùng ph(cid:30)i nh1 h&n 20% m+i (cid:23)(cid:26) tiêu chuGn pha ch(cid:29) s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh, n(cid:29)u không (cid:23)/t tiêu chuGn thì lo/i b1 ngay. - Theo nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Brito et al. (2002), = Brazil, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng nói chung có l!"ng xu#t tinh tB 6,0ml/l,n khai thác (cid:23)(cid:29)n 7,8 ml/l,n khai thác; = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có l!"ng xu#t tinh trung bình (cid:23)/t 7,0 ml/l,n khai thác; trong lúc (cid:23)ó, = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có l!"ng xu#t tinh trung bình (cid:23)/t 6,6 ml/l,n khai thác. Tác gi(cid:30) Sarder (2003) cho bi(cid:29)t, l!"ng xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng = Pakistan tB 5 ml/l,n khai thác (cid:23)(cid:29)n 6 ml/l,n khai thác. - Nghiên c(cid:24)u trên gi(cid:27)ng bò Brahman nuôi t/i Florida, M?, Michael et al. (1982) cho bi(cid:29)t, l!"ng xu#t tinh trung bình (cid:23)/t 5,3ml/l,n khai thác. Leon et al. (1991) nghiên c(cid:24)u trên 30 bò (cid:23) c Nâu Th6y S? và 30 bò (cid:23) c Zêbu cho bi(cid:29)t, l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 6,4ml/l,n khai thác. Ahmad et al.(2003) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Sahiwal = Pakistan cho bi(cid:29)t l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 4,59ml/l,n khai thác. (cid:6)(cid:13)(cid:1) (cid:1) Herliantien (2009) cho bi(cid:29)t l!"ng xu#t tinh c(cid:26)a gi(cid:27)ng bò (cid:23) c Brahman t/i Trung (cid:1) (cid:1) tâm th6 tinh nhân t/o Singosari = Indonesia bi(cid:29)n (cid:23).ng tB 2 ml/l,n khai thác (cid:23)(cid:29)n 14 ml/l,n khai thác. - T/i Vi(cid:28)t Nam, Hà V(cid:22)n Chiêu (1999) nghiên c(cid:24)u trên (cid:23)àn bò (cid:23) c Holstein Friesian và Brahman nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam công b(cid:27): = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian l!"ng xu#t tinh trung bình (cid:23)/t 5,7 ml/l,n khai thác và = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman l!"ng xu#t tinh trung bình (cid:23)/t 4,25 ml/l,n khai thác. - K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Tr,n Tr(cid:25)ng Thêm và cs. (2004) trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian cho bi(cid:29)t l!"ng xu#t tinh bi(cid:29)n (cid:23).ng tB 3ml/l,n khai thác (cid:23)(cid:29)n 5ml/l,n khai thác. - Nghiên c(cid:24)u trên nhóm bò lai F3- Holstein Friesian, Nguy(cid:21)n V(cid:22)n (cid:3)(cid:24)c và cs. (2004) công b(cid:27), l!"ng xu#t tinh bình quân là 4,11ml/l,n khai thác; Lê Bá Qu(cid:29) và cs. (2009), nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian tr!=ng thành cho bi(cid:29)t l!"ng xu#t tinh trung bình (cid:23)/t 7,41 ml/l,n khai thác. Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i và cs. (2009), nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian trC sinh ra t/i Vi(cid:28)t Nam công b(cid:27) l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 5,42 ml/l,n khai thác. Ph/m V(cid:22)n Ti3m và cs. (2009), nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman cho bi(cid:29)t l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 6,89 ml/l,n khai thác. 1.5.2. Ho(cid:11)t l(cid:7)c tinh trùng - Ho/t l c tinh trùng (A) là s(cid:24)c s(cid:27)ng hay s(cid:24)c ho/t (cid:23).ng c(cid:26)a tinh trùng, là ch( tiêu th5 hi(cid:28)n s(cid:27) l!"ng tinh trùng ho/t (cid:23).ng ti(cid:29)n thAng trong tinh d0ch và (cid:23)!"c x(cid:29)p theo ph,n tr(cid:22)m, tB 0% (cid:23)(cid:29)n 100%. - Tinh trùng ti(cid:29)n thAng (cid:23)!"c là nh* c#u trúc (cid:23)-c bi(cid:28)t c(cid:26)a (cid:23)uôi và ngu)n n(cid:22)ng l!"ng tB lò xo ty th5. T(cid:27)c (cid:23). di chuy5n ti(cid:29)n thAng c(cid:26)a tinh trùng ph6 thu.c vào các (cid:23)i3u ki(cid:28)n n.i t/i và ngo/i c(cid:30)nh nh! gi(cid:27)ng, cá th5, niêm d0ch (cid:23)!*ng sinh d6c ti(cid:29)t ra nhi3u hay ít và (cid:23). co bóp c(cid:26)a các b. ph(cid:31)n sinh d6c c(cid:26)a con cái (Tr,n Ti(cid:29)n D4ng và cs., 2002). Ho/t l c tinh trùng có liên quan ch-t chN t+i t@ l(cid:28) th6 thai trên (cid:23)àn bò cái (Eric et al., 1943, Mostari et al., 2005). - Theo Tr,n Ti(cid:29)n D4ng và cs. (2002), tu$ theo s(cid:24)c s(cid:27)ng mà tinh trùng sN (cid:7)(cid:14)(cid:1) (cid:1) v(cid:31)n (cid:23).ng theo m.t trong ba ph!&ng th(cid:24)c sau: (cid:1) (cid:1) + Ti(cid:29)n thAng: là s v(cid:31)n (cid:23).ng c(cid:26)a tinh trùng mà ph!&ng th(cid:24)c vect& v(cid:31)n (cid:23).ng >n (cid:23)0nh. + Xoay vòng: là v(cid:31)n (cid:23).ng c(cid:26)a tinh trùng mà ph!&ng th(cid:24)c vect& luôn b0 thay (cid:23)>i. + L2c l!: là s v(cid:31)n (cid:23).ng c(cid:26)a tinh trùng nh!ng h,u nh! không có vect& v(cid:31)n (cid:23).ng, không thay (cid:23)>i v0 trí t!&ng (cid:23)(cid:27)i c(cid:26)a chúng. - Ch( có tinh trùng v(cid:31)n (cid:23).ng ti(cid:29)n thAng m+i có kh(cid:30) n(cid:22)ng tham gia quá trình th6 tinh. Do v(cid:31)y ng!*i ta (cid:23)ánh giá ch#t l!"ng tinh d0ch thông qua !+c l!"ng t@ l(cid:28) tinh trùng ti(cid:29)n thAng ho-c m(cid:24)c "sóng (cid:23).ng’’ c(cid:26)a m-t thoáng vi tr!*ng tinh d0ch do ho/t l c c(cid:26)a tinh trùng t/o nên. - Trong s(cid:30)n xu#t tinh bò (cid:23)ông l/nh, ch( nhFng l,n khai thác tinh d0ch có ho/t l c tinh trùng tB 70% tr= lên m+i (cid:23)!"c (cid:23)!a vào pha ch(cid:29) (cid:23)5 s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh. - K(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a Michael et al. (1982) nghiên c(cid:24)u trên gi(cid:27)ng bò Brahman t/i Florida, M? cho bi(cid:29)t ho/t l c tinh trùng (cid:23)/t 47%. Theo nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Masuda (1992) trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian = Nh(cid:31)t B(cid:30)n, ho/t l c c(cid:26)a tinh trùng dao (cid:23).ng tB 60 % (cid:23)(cid:29)n 90 %. Sugulle (1999) công b(cid:27), ho/t l c tinh trùng = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng t/i Bangladesh (cid:23)/t tB 60% (cid:23)(cid:29)n 68%. - Nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Brito et al. (2002) t/i Brazil th#y rMng, ho/t l c tinh trùng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t tB 57,5% (cid:23)(cid:29)n 61,2 % trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 59 %. Ahmad et al. (2003) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Sahiwal = Pakistan cho bi(cid:29)t ho/t l c tinh trùng (cid:23)/t 65,14%. Tatman et al. (2004) nghiên c(cid:24)u trên bò Brahman = M? cho bi(cid:29)t ho/t l c tinh trùng trung bình (cid:23)/t 60,0%. - Hoflack et al. (2006) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian = B( cho bi(cid:29)t, ho/t l c tinh trùng dao (cid:23).ng tB 40% (cid:23)(cid:29)n 95%. Hoflack et al. (2008) nghiên c(cid:24)u = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Belgian Blue t/i B( công b(cid:27) s dao (cid:23).ng ho/t l c tinh trùng r#t l+n tB 5% (cid:23)(cid:29)n 90%. - T/i Vi(cid:28)t Nam, Hà V(cid:22)n Chiêu (1999) cho bi(cid:29)t, ho/t l c tinh trùng c(cid:26)a gi(cid:27)ng bò Holstein Friesian nuôi = Vi(cid:28)t Nam (cid:23)/t 61,82% và ho/t l c tinh trùng (cid:7)(cid:5)(cid:1) (cid:1) c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)/t 58,76%. (cid:1) (cid:1) - Nguy(cid:21)n V(cid:22)n (cid:3)(cid:24)c và cs (2004) công b(cid:27), ho/t l c tinh trùng bình quân c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian lai (cid:23)/t 61,77% = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng F2- Holstein Friesian và 51,79% = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng F3–Holstein Friesian. - Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i và cs (2009), nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian trC sinh ra = Vi(cid:28)t Nam có ho/t l c tinh trùng bình quân (cid:23)/t 60,28%. - Ph/m V(cid:22)n Ti3m và cs. (2009), nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman t/i Vi(cid:28)t Nam công b(cid:27), ho/t l c tinh trùng (cid:23)/t 65,32%. 1.5.3. N(cid:31)ng (cid:6)(cid:15) tinh trùng - N)ng (cid:23). tinh trùng (C) là s(cid:27) l!"ng tinh trùng có trong m.t ml tinh d0ch. Ch( tiêu này r#t quan tr(cid:25)ng, có ý ngh:a quy(cid:29)t (cid:23)0nh lo/i b1 hay sD d6ng tinh d0ch cho các công (cid:23)o/n sau trong quá trình s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh (Hà V(cid:22)n Chiêu, 1999). N(cid:29)u n)ng (cid:23). tinh trùng (cid:23)/t l&n h&n ho-c bMng 0,8 t@/ml m+i (cid:23)(cid:26) tiêu chuGn pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh. - S(cid:27) l!"ng tinh trùng s(cid:30)n sinh ra hàng ngày c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng có liên quan ch-t chN t+i (cid:23). l+n c(cid:26)a d0ch hoàn, nhFng bò (cid:23) c có d0ch hoàn l+n sN s(cid:30)n xu#t s(cid:27) l!"ng tinh trùng l+n h&n nhFng bò có d0ch hoàn nh1 (Aumiiller và Willeke, 1998). - Ngoài ra, s s(cid:30)n sinh tinh trùng c4ng bi(cid:29)n (cid:23).ng nhi3u qua các cá th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, l(cid:24)a tu>i c4ng nh! giFa các gi(cid:27)ng. Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có n)ng (cid:23). tinh trùng cao h&n bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (Brito et al., 2002), Garner et al. (1996) cho bi(cid:29)t, bò Holstein Friesian trC có n)ng (cid:23). tinh trùng th#p h&n = bò tr!=ng thành. - K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a tác gi(cid:30) Holy (1970), = Cuba v+i n)ng (cid:23). tinh trùng trong tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng tB 0,80 t@/ml (cid:23)(cid:29)n 1,20 t@/ml (dao (cid:23).ng trong kho(cid:30)ng 0,30 t@/ml (cid:23)(cid:29)n 2,00 t@/ml). Theo Leon et al. (1991), nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman = Mexico cho bi(cid:29)t, n)ng (cid:23). tinh trùng trong tinh d0ch (cid:23)/t 1,05 t@/ml. Nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nuôi t/i Hoa K$ (cid:23)!"c Garner et al. (1996) cho th#y, n)ng (cid:23). tinh trùng (cid:23)/t 1,5 t@/ml. - Nghiên c(cid:24)u trên 107 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng = Brazil, Brito et al. (2002) th#y rMng, n)ng (cid:23). tinh trùng bò (cid:23)/t tB 1,3 t@/ml (cid:23)(cid:29)n 1,5 t@/ml. Nghiên c(cid:24)u = Pakistan, (cid:7)(cid:6)(cid:1) (cid:1) Ahmad et al. (2003) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Sahiwal = Pakistan cho bi(cid:29)t (cid:1) (cid:1) n)ng (cid:23). tinh trùng (cid:23)/t 0,98 t@/ml. Sarder (2003) th#y rMng, bò (cid:23) c (cid:23)0a ph!&ng lai Holstein Friesian có n)ng (cid:23). tinh trùng dao (cid:23).ng tB 1,131 t@/ml (cid:23)(cid:29)n 1,471 t@/ml. Tác gi(cid:30) Sugulle et al. (2006) nghiên c(cid:24)u = Bangladesh cho bi(cid:29)t, k(cid:29)t qu(cid:30) n)ng (cid:23). tinh trùng c(cid:26)a bò lai Holstein Friesian bi(cid:29)n (cid:23).ng tB 0,983 t@/ml (cid:23)(cid:29)n 1,483 t@/ml. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Muino et al. (2008) công b(cid:27), bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian tr!=ng thành nuôi t/i Tây Ba Nha có n)ng (cid:23). tinh d0ch bình quân (cid:23)/t 1,18 t@/ml. Hoflack et al. (2008) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Belgian Blue có n)ng (cid:23). tinh trùng dao (cid:23).ng tB 0,15 t@/ml (cid:23)(cid:29)n 1,482 t@/ml. - L Vi(cid:28)t Nam, n)ng (cid:23). tinh trùng c(cid:26)a gi(cid:27)ng bò Holstein Friesian (cid:23)/t 1,229 t@/ml, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Red Sindhy (cid:23)/t 1,128 t@/ml (Nguy(cid:21)n Xuân Hoàn, 1993).K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman c(cid:26)a tác gi(cid:30) Hà V(cid:22)n Chiêu (1999) và Lê Bá Qu(cid:29) và cs. (2001) t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)/t 0,94 t@/ml và 0,91 t@/ml. Trong nhFng n(cid:22)m g,n (cid:23)ây, tác gi(cid:30) Lê Bá Qu(cid:29) và cs. (2009), nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian tr!=ng thành cho th#y, n)ng (cid:23). tinh trùng (cid:23)/t 1,215 t@/ml. Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i và cs. (2009), nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian trC t/i Vi(cid:28)t Nam có n)ng (cid:23). tinh trùng (cid:23)/t 1,07 t@/ml. Ph/m V(cid:22)n Ti3m và cs. (2009), nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman t/i Vi(cid:28)t Nam công b(cid:27) n)ng (cid:23). tinh trùng trung bình (cid:23)/t 1,06 t@/ml. 1.5.4. Màu s c tinh d(cid:25)ch - Màu s2c tinh d0ch ph6 thu.c vào n)ng (cid:23). tinh trùng c4ng nh! s hi(cid:28)n di(cid:28)n c(cid:26)a các ch#t khác. Tinh d0ch có màu tr2ng sFa, tr2ng ngà ho-c tr2ng (cid:23)6c th!*ng có n)ng (cid:23). tinh trùng cao, màu tr2ng trong, loãng là tinh d0ch có n)ng (cid:23). tinh trùng th#p. Tinh d0ch có màu xanh ho-c xám th!*ng có l’n m(cid:26), có màu cà phê hay màu nâu th!*ng do l’n máu hay s(cid:30)n phGm viêm c(cid:26)a (cid:23)!*ng sinh d6c (Hà V(cid:22)n Chiêu, 1999). - Tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c kh1e m/nh th!*ng có mùi (cid:23)-c tr!ng b=i ch#t spermie, có mùi gi(cid:27)ng mùi sFa t!&i m+i v2t, tinh d0ch có mùi khác là do có ch#t l/ l’n vào ho-c do (cid:23)5 lâu, b0 b(cid:28)nh (cid:23)!*ng sinh d6c (nh! mùi n!+c ti5u, mùi phân, (cid:7)(cid:7)(cid:1) (cid:1) mùi tanh th(cid:27)i c(cid:26)a d0ch r( viêm ... (Masuda, 1992). (cid:1) (cid:1) - Theo tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TCVN 8925 : 2012 quy (cid:23)0nh màu s2c tinh d0ch (cid:23)/t tiêu chuGn là ph(cid:30)i có màu tr2ng sFa, tr2ng ngà ho-c tr2ng (cid:23)6c. - Theo Hoàng Kim Giao và Nguy(cid:21)n Thanh D!&ng (1997), tinh d0ch t(cid:27)t có m,u tr2ng sFa, tr2ng ngà, tr2ng (cid:23)6c ho-c vàng kem. Hà V(cid:22)n Chiêu (1999) và Lê Bá Qu(cid:29) và cs. (2009) cho bi(cid:29)t, màu s2c tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng ch(cid:26) y(cid:29)u là màu tr2ng sFa, tr2ng ngà ho-c tr2ng (cid:23)6c. - K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Sarder (2007) trên tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng t/i Bangladesh cho bi(cid:29)t, màu s2c tinh d0ch có màu s2c = 3,23, theo cách quy !+c nh! sau: 1 là tinh d0ch có màu tr2ng trong, 2 là tinh d0ch có màu tr2ng sFa, 3 là tinh d0ch có màu tr2ng ngà và 4 là tinh d0ch có màu tr2ng (cid:23)6c, (cid:23)i3u này có ngh:a tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng t/i Bangladesh có màu = giFa màu tr2ng ngà và màu tr2ng (cid:23)6c. 1.5.5. pH tinh d(cid:25)ch - pH c(cid:26)a tinh d0ch do n)ng (cid:23). ion H+, n(cid:29)u n)ng (cid:23). H+ cao tinh d0ch toan tính, pH trong tr!*ng h"p này có liên quan (cid:23)(cid:29)n n(cid:22)ng l c (cid:23)(cid:28)m, kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:27)ng và kh(cid:30) n(cid:22)ng th6 tinh c(cid:26)a tinh trùng. pH c(cid:26)a tinh d0ch bò th!*ng tB 6,2 (cid:23)(cid:29)n 6,8. - (cid:3). pH c(cid:26)a tinh d0ch ph6 thu.c vào l(cid:24)a tu>i, khGu ph,n th(cid:24)c (cid:22)n ... Theo nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Hà V(cid:22)n Chiêu (1999), pH tinh d0ch c(cid:26)a các gi(cid:27)ng bò h&i toan khi còn trC sau (cid:23)ó tính toan gi(cid:30)m tính ki3m t(cid:22)ng khi bò tr!=ng thành, nguyên nhân là do ch#t ti(cid:29)t c(cid:26)a các tuy(cid:29)n sinh d6c ph6 có (cid:23). ki3m cao h&n so v+i khi còn trC. - pH tinh d0ch có ý ngh:a quan tr(cid:25)ng trong vi(cid:28)c xác (cid:23)0nh ch#t l!"ng tinh d0ch. (cid:3). pH k(cid:29)t h"p v+i các (cid:23)-c (cid:23)i5m khác giúp cho ng!*i ch(cid:22)n nuôi bò (cid:23) c gi(cid:27)ng quy(cid:29)t (cid:23)0nh lo/i b1 hay sD d6ng tinh d0ch vBa m+i khai thác (cid:23)!"c. - Tác gi(cid:30) Holy (1970) nghiên c(cid:24)u cho bi(cid:29)t, pH c(cid:26)a tinh d0ch bò dao (cid:23).ng trong kho(cid:30)ng tB 6,2 (cid:23)(cid:29)n 6,9, các tr!*ng h"p ngo/i l(cid:28) là do nguyên nhân khách quan gây ra. Leon et al.(1991) nghiên c(cid:24)u trên nhóm bò Zêbu cho bi(cid:29)t pH là 6,96. Ahmad et al. (2003) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Sahiwal = Pakistan cho bi(cid:29)t pH là 6,89. - K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Nguy(cid:21)n Xuân Hoàn (1993) là tinh d0ch bò có pH (cid:7)(cid:8)(cid:1) (cid:1) bi(cid:29)n (cid:23).ng tB 6,4 (cid:23)(cid:29)n 6,9. Nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Nguy(cid:21)n T#n Anh và Nguy(cid:21)n Qu(cid:27)c (cid:3)/t (cid:1) (cid:1) (1997) cho bi(cid:29)t, tinh d0ch bò (cid:23) c gi(cid:27)ng có pH dao (cid:23).ng tB 6,4 (cid:23)(cid:29)n 6,7. Theo Hoàng Kim Giao và Nguy(cid:21)n Thanh D!&ng (1997), tinh d0ch bò có pH tB 6,2 (cid:23)(cid:29)n 6,8. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Hà V(cid:22)n Chiêu (1999) cho bi(cid:29)t, pH tinh d0ch bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian là 6,52. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u trên bò Zêbu c(cid:26)a Lê Bá Qu(cid:29) và cs. (2001) pH dao (cid:23).ng tB 6,4 (cid:23)(cid:29)n 6,8. - Trong nhFng n(cid:22)m g,n (cid:23)ây, Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i và cs. (2009), nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian trC t/i Vi(cid:28)t Nam, bình quân có pH là 6,9. Ph/m V(cid:22)n Ti3m và cs. (2009) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman t/i Vi(cid:28)t Nam cho bi(cid:29)t, pH là 6,68. 1.5.6. T! l(cid:12) tinh trùng k" hình - T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình (K) là t@ l(cid:28) tinh trùng b0 d0 d/ng v3 hình thái h(cid:25)c so v+i t>ng s(cid:27) tinh trùng trong m.t l,n khai thác tinh. T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình càng cao có ngh:a ch#t l!"ng tinh d0ch càng kém và ng!"c l/i. T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình ph6 thu.c vào r#t nhi3u y(cid:29)u t(cid:27) nh! gi(cid:27)ng, l(cid:24)a tu>i, ch(cid:29) (cid:23). ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng (cid:23)-c bi(cid:28)t là y(cid:29)u t(cid:27) nhi(cid:28)t (cid:23). và Gm (cid:23). tác (cid:23).ng (cid:23)(cid:29)n c& th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. Trong (cid:23)i3u ki(cid:28)n bình th!*ng, tinh trùng có hình d/ng (cid:23)-c tr!ng cho mIi loài, nh!ng có th5 vì m.t lý do nào (cid:23)ó trong quá trình sinh tinh ho-c xD lý tinh d0ch, tinh trùng có hình thái khác th!*ng nh! gi(cid:25)t bào t!&ng bám theo, bi(cid:29)n d/ng hay khuy(cid:29)t t(cid:31)t = (cid:23),u, (cid:23)uôi nh!: (cid:23),u méo, to, hai (cid:23),u, (cid:23)uôi g#p khúc, hai (cid:23)uôi, (cid:23)uôi xo(cid:22)n, có gi(cid:25)t bào t!&ng, th5 (cid:23)(nh phù, tháo r*i, v% vv..... K$ hình tinh trùng có th5 x(cid:30)y ra trong 3 tr!*ng h"p. + Tr!*ng h"p 1: là do quá trình sinh tinh b0 t>n th!&ng + Tr!*ng h"p 2: xGy ra khi tinh trùng (cid:23)i qua d0ch hoàn ph6 + Tr!*ng h"p 3: xGy ra khi tác (cid:23).ng bên ngoài khi l#y tinh, khi ki5m tra ch#t l!"ng tinh, khi cân bMng và (cid:23)ông l/nh tinh d0ch. - N(cid:29)u k$ hình = tr!*ng h"p 1 và 2 cao thì t@ l(cid:28) th6 tinh th#p và nhFng bò (cid:23) c này nên lo/i th(cid:30)i. N(cid:29)u tr!*ng h"p 3 c,n h/n ch(cid:29) nhFng nguyên nhân gây ra k$ hình bMng cách th c hi(cid:28)n nghiêm các quy trình k? thu(cid:31)t qua các khâu khai (cid:7)(cid:9)(cid:1) (cid:1) thác tinh, (cid:23)ánh giá ch#t l!"ng tinh d0ch và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh. (cid:1) (cid:1) - Theo k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Masuda (1992) = Nh(cid:31)t B(cid:30)n, t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình dao (cid:23).ng tB 1% (cid:23)(cid:29)n 20%. Trong lúc (cid:23)ó, Brito et al. (2002) cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng ph6c v6 công tác th6 tinh nhân t/o = Brazil dao (cid:23).ng tB 16,3% (cid:23)(cid:29)n 19,1%. Hình 1.12. Các d,ng k? hình ph> bi(cid:8)n c(cid:28)a tinh trùng (McGowan et al., 2004) A - Acrosom l)i (d/ng ph> bi(cid:29)n)
B - Acrosom l)i (d/ng h/t)
C - (cid:3),u qu(cid:30) lê (nghiêm tr(cid:25)ng)
D - (cid:3),u qu(cid:30) lê (vBa ph(cid:30)i)
E - (cid:3),u qu(cid:30) lê (nhJ)
F - Không bào nhân
G - Khi(cid:29)m khuy(cid:29)t vòng mi(cid:28)n
H - (cid:3),u tách r*i I - Ph(cid:30)n x/ xa tâm
J - (cid:3)uôi g(cid:31)p (cid:23)ôi ((cid:23)o/n giFa b0 gãy)
K - (cid:3)uôi g(cid:31)p (cid:23)ôi ((cid:23)o/n giFa u(cid:27)n cong)
L - Gi(cid:25)t bào t!&ng g,n tâm
M - Gi(cid:25)t bào t!&ng xa tâm
N - D/ng quái l/ (nghiêm tr(cid:25)ng)
O - D/ng quái l/ (vBa ph(cid:30)i)
P - Tinh trùng bình th!*ng - Holflack et al. (2006) cho bi(cid:29)t, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Belgian Blue có t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình cao h&n = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian. L bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Belgian Blue, t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình ph,n (cid:23),u dao (cid:23).ng tB 2,0 (cid:23)(cid:29)n 49,25%; t@ l(cid:28) k$ hình ph,n thân và (cid:23)uôi tB 5,83% (cid:23)(cid:29)n 50,50%; t@ l(cid:28) tinh trùng có gi(cid:25)t t!&ng bào = g,n tâm tB 0,5 (cid:23)(cid:29)n 45,5%; t@ l(cid:28) tinh trùng có gi(cid:25)t t!&ng bào = xa tâm tB 0 (cid:23)(cid:29)n (cid:7)(cid:10)(cid:1) (cid:1) 17,17%. Còn = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian, t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình ph,n (cid:23),u (cid:1) (cid:1) tB 0,5 (cid:23)(cid:29)n 48,5%; t@ l(cid:28) k$ hình ph,n thân và (cid:23)uôi tB 1,5 (cid:23)(cid:29)n 53,0%; t@ l(cid:28) tinh trùng có gi(cid:25)t t!&ng bào = g,n tâm tB 0 (cid:23)(cid:29)n 19%; t@ l(cid:28) tinh trùng có gi(cid:25)t t!&ng bào = xa tâm tB 0 (cid:23)(cid:29)n 11%. - T/i Vi(cid:28)t Nam, theo k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Hà V(cid:22)n Chiêu (1999), tinh trùng c(cid:26)a gi(cid:27)ng bò Holstein Friesian có t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình chi(cid:29)m 17,84%. Trong lúc (cid:23)ó, nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng lai F3- Holstein Friesian c(cid:26)a Nguy(cid:21)n V(cid:22)n (cid:3)(cid:24)c và cs. (2004) công b(cid:27), t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình bình quân chi(cid:29)m 11,02%. - G,n (cid:23)ây, Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i và cs. (2009) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian trC t/i Vi(cid:28)t Nam cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình bình quân là 12,12%. Tác gi(cid:30) Lê Bá Qu(cid:29) và cs. (2009), nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian tr!=ng thành t/i Vi(cid:28)t Nam cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình bình quân chi(cid:29)m 9,768%. Ph/m V(cid:22)n Ti3m và cs. (2009) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman t/i Vi(cid:28)t Nam, t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình chi(cid:29)m 12,58%. 1.5.7. T! l(cid:12) tinh trùng s(cid:8)ng - T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng liên quan ch-t chN (cid:23)(cid:29)n t@ l(cid:28) th6 tinh c(cid:26)a tinh trùng. D a vào nguyên lý màng c(cid:26)a tinh trùng ch(cid:29)t ho-c (cid:23)ang ch(cid:29)t có kh(cid:30) n(cid:22)ng cho các ch#t nhu.m màu th#m qua, do s r(cid:27)i lo/n tính thGm th#u c(cid:26)a màng tinh trùng. Trong khi (cid:23)ó nhFng tinh trùng s(cid:27)ng màng tinh trùng không cho các ch#t nhu.m màu th#m qua nên không b2t màu khi nhu.m. BMng cách này ng!*i ta (cid:23)ã sD d6ng thu(cid:27)c nhu.m màu eosine (cid:23)5 nhu.m tinh trùng ch(cid:29)t r)i (cid:23)(cid:29)m chúng trên kính hi5n vi và tính t@ l(cid:28) s(cid:27)ng. T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng ph6 thu.c vào gi(cid:27)ng, mùa v6, (cid:23). tu>i, ch(cid:29) (cid:23). ch(cid:22)m sóc nuôi d!%ng, khai thác tinh, môi tr!*ng pha loãng ... (Masuda, 1992). - Risco et al. (1993) nghiên c(cid:24)u trên bò Brahman t/i Floria M? cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng bình quân (cid:23)/t 83,01%. Hoflack et al. (2006) th#y rMng, t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian cao h&n = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Belgian Blue. T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian dao (cid:23).ng tB 77,25 (cid:23)(cid:29)n 97,67% và = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Belgian Blue là tB 29,5 (cid:23)(cid:29)n 87,25%. - Nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian t/i B( Hoflack et al. (2008), t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng (cid:23)/t 86,3%. Theo Muino et al. (2008) nghiên c(cid:24)u trên (cid:7)(cid:11)(cid:1) (cid:1) bò (cid:23) c Holstein Friesian t/i Tây Ba Nha cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng (cid:23)/t 87,0%. (cid:1) (cid:1) - T/i Vi(cid:28)t Nam, theo k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian và Brahman t/i Vi(cid:28)t Nam c(cid:26)a Hà V(cid:22)n Chiêu (1999) cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng trung bình (cid:23)/t 79,1%. Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i và cs. (2009) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian trC nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng bình quân (cid:23)/t 71,75%. Ph/m V(cid:22)n Ti3m và cs. (2009) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng (cid:23)/t 78,51%. 1.5.8. T(cid:19)ng s(cid:8) tinh trùng s(cid:8)ng ti(cid:21)n th#ng - T>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng (VAC: t@/l,n khai thác) là ch( tiêu t>ng h"p c(cid:26)a 3 ch( tiêu V, A và C (là t>ng s(cid:27) tinh trùng ti(cid:29)n thAng trong m.t l,n xu#t tinh). Qua ch( tiêu t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng, có th5 (cid:23)ánh giá (cid:23)!"c n(cid:22)ng xu#t bò (cid:23) c gi(cid:27)ng thông qua s(cid:27) li3u tinh (cid:23)ông l/nh s(cid:30)n xu#t trong m.t l,n khai thác, t>ng s(cid:27) li3u tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng trong m.t n(cid:22)m. Ch( tiêu VAC càng cao thì ch#t l!"ng tinh d0ch càng t(cid:27)t. - Garner et al. (1996) cho bi(cid:29)t, t>ng s(cid:27) tinh trùng trong m.t l,n khai thác c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman nuôi t/i Hoa K$ là 6,20 t@/l,n khai thác. Nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Brito et al. (2002) cho bi(cid:29)t, t>ng s(cid:27) tinh trùng trong m.t l,n khai thác trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman t/i Brazil là 8,2 t@/l,n khai thác. - Nghiên c(cid:24)u trên (cid:23)àn bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam, Ph/m V(cid:22)n Ti3m và cs. (2009) cho bi(cid:29)t, t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng trung bình (cid:23)/t 4,93 t@/l,n khai thác. 1.5.9. S(cid:8) l(cid:22)(cid:26)ng tinh c(cid:18)ng r(cid:11) s(cid:2)n xu(cid:4)t trong m(cid:15)t l$n khai thác - S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t là s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c trong m.t l,n khai thác (cid:23)!"c tinh d0ch mà t#t c(cid:30) các ch( tiêu c,n ki5m tra ph(cid:30)i (cid:23)/t tiêu chuGn quy (cid:23)0nh t/i tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TCVN 8925 : 2012 m+i (cid:23)!"c pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:25)ng r/ (th5 tích m.t c(cid:25)ng r/ là 0,25ml). S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c trong m.t l,n khai thác tinh (c(cid:25)ng r//l,n khai thác) ch0u (cid:30)nh h!=ng c(cid:26)a nhi3u y(cid:29)u t(cid:27) nh!: Gi(cid:27)ng, tu>i, cá th5, ch(cid:29) (cid:23). ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, mùa v6, k? thu(cid:31)t khai thác tinh, qu(cid:30)n lý... Ch( tiêu này có liên quan ch-t chN v+i l!"ng xu#t tinh, ho/t l c tinh trùng và n)ng (cid:23). tinh trùng trong tinh d0ch. - Theo các tác gi(cid:30) Asad et al. (2004) và Chauhan et al. (2010) cho rMng, L (cid:7)(cid:12)(cid:1) (cid:1) bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh t(cid:27)t h&n các gi(cid:27)ng bò khác. (cid:1) (cid:1) Theo tác gi(cid:30) Ahmad et al. (2003) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng t/i Pakistan cho bi(cid:29)t s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t trong m.t l,n khai thác trung bình (cid:23)/t 158,87 c(cid:25)ng r/, mùa (cid:23)ông và mùa xuân cao h&n so v+i mùa hè và mùa thu, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng tB 3 (cid:23)(cid:29)n 5 tu>i cao h&n = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng d!+i 3 tu>i, trên 5 tu>i. 1.5.10. T! l(cid:12) th(cid:13) thai - Trong l:nh v c sinh s(cid:30)n v(cid:31)t nuôi, nh#t là khi sD d6ng k? thu(cid:31)t th6 tinh nhân t/o, t@ l(cid:28) th6 thai (h(cid:28) s(cid:27) ph(cid:27)i chDa) (cid:23)óng vai trò quan tr(cid:25)ng (cid:23)(cid:29)n hi(cid:28)u qu(cid:30) ch(cid:22)n nuôi. T@ l(cid:28) th6 thai ch0u (cid:30)nh h!=ng b=i r#t nhi3u y(cid:29)u t(cid:27): ch#t l!"ng tinh bò (cid:23)ông l/nh, trình (cid:23). qu(cid:30)n lý, l(cid:24)a (cid:23)C, ch(cid:29) (cid:23). ch(cid:22)m sóc nuôi d!%ng c(cid:26)a mIi c& s=, trình (cid:23). tay ngh3 c(cid:26)a d’n tinh viên,..., trong (cid:23)ó ch#t l!"ng tinh (cid:23)ông l/nh có vai trò r#t quan tr(cid:25)ng. Có nhi3u cách xác (cid:23)0nh t@ l(cid:28) th6 thai, tuy nhiên = bò ch( tiêu t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u tiên sau (cid:23)C là có ý ngh:a và th!*ng (cid:23)!"c sD d6ng, nó còn (cid:23)!"c g(cid:25)i là t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u. T@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u th#p thì s(cid:27) l,n ph(cid:27)i gi(cid:27)ng cho th6 thai sN t(cid:22)ng, hai ch( tiêu này là phép tính ng!"c c(cid:26)a nhau. - K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Hoàng Kim Giao và Phan Lê S&n (2003) công b(cid:27), sD d6ng tinh bò (cid:23)ông l/nh th!&ng hi(cid:28)u VINALICA ph(cid:27)i tinh cho (cid:23)àn bò cái = các vùng ch(cid:22)n nuôi bò sFa phía B2c có t@ l(cid:28) th6 thai tB 43 (cid:23)(cid:29)n 65%. Nghiên c(cid:24)u trên (cid:23)àn bò cái Holstein Friesian t/i Lâm (cid:3))ng, Ph/m Ng(cid:25)c Thi(cid:28)p và Nguy(cid:21)n Xuân Tr/ch (2004) công b(cid:27), t@ l(cid:28) th6 thai tB 56% (cid:23)(cid:29)n 65%. Ngô Thành Vinh và cs. (2005) cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) th6 thai trên (cid:23)àn bò cái Holstein Friesian t/i Ba Vì dao (cid:23).ng tB 48,75 (cid:23)(cid:29)n 60%. Nghiên c(cid:24)u v3 t@ l(cid:28) th6 thai trên (cid:23)àn bò cái Holstein Friesian = Lâm (cid:3))ng, tác gi(cid:30) Nguy(cid:21)n Xuân Tr/ch và Ph/m Phi Long (2008) công b(cid:27), t@ l(cid:28) th6 thai (cid:23)/t 56%. - Theo Anderson et al. (2004), khi nghiên c(cid:24)u trên (cid:23)àn bò cái t/i Ph,n Lan, t@ l(cid:28) th6 thai dao (cid:23).ng tB 42,2 (cid:23)(cid:29)n 46,4%. Hallap et al. (2005) công b(cid:27), t@ l(cid:28) th6 thai khám lúc 60 ngày sau ph(cid:27)i tinh dao (cid:23).ng tB 52,2 (cid:23)(cid:29)n 76,0% trên (cid:23)àn bò cái Holstein Friesian = Th6y (cid:3)i5n. Theo Mostari et al. (2005) nghiên c(cid:24)u trên (cid:23)àn bò t/i Bangladesh cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) th6 thai (cid:23)/t dao (cid:23).ng tB 57,45% (cid:23)(cid:29)n 72,40%. - K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a (cid:3)inh V(cid:22)n Tuy3n và (cid:3)-ng V4 Hòa (2011), trên (cid:23)àn bò Brahman t/i Vi(cid:28)t Nam cho th#y, t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u bình quân (cid:7)(cid:13)(cid:1) (cid:1) (cid:23)/t 78,6%. (cid:1) (cid:1) Ch(cid:15)(cid:16)ng 2. V(cid:18)T LI(cid:6)U VÀ PH(cid:1)(cid:11)NG PHÁP NGHIÊN C(cid:19)U 2.1. (cid:3)0a .i@m nghiên c+u - Các bò (cid:23) c gi(cid:27)ng sD d6ng trong nghiên c(cid:24)u này (cid:23)!"c nuôi d!%ng và khai thác tinh t/i Tr/m Nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Moncada (T(cid:30)n L:nh, Ba Vì, Hà N.i) thu.c Trung tâm Gi(cid:27)ng gia súc l+n Trung !&ng. - (cid:3)àn bò cái sD d6ng trong nghiên c(cid:24)u này (cid:23)!"c l a ch(cid:25)n (cid:23)5 ph(cid:27)i tinh (cid:23)ánh giá t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u t/i 3 c& s=/gi(cid:27)ng bò: + V+i tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian, (cid:23)!"c b(cid:27) trí t/i Công ty CP gi(cid:27)ng bò sFa M.c Châu (M.c Châu - S&n La), Công ty TNHH Thanh S&n ((cid:3)(cid:24)c Tr(cid:25)ng - Lâm (cid:3))ng) và Công ty C> ph,n sFa (cid:3)à L/t ((cid:3)(cid:24)c Tr(cid:25)ng - Lâm (cid:3))ng). + V+i tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman, (cid:23)!"c b(cid:27) trí t/i (cid:23)0a bàn Thành Ph(cid:27) Hà N.i, T(nh Thanh Hóa và T(nh Ngh(cid:28) An. 2.2. ThAi gian nghiên c+u TB tháng 01/2010 (cid:23)(cid:29)n tháng 12/2012. 2.3. N:i dung nghiên c+u 2.3.1. Nghiên c(cid:30)u m(cid:15)t s(cid:8) ch% tiêu s(cid:8) l(cid:22)(cid:26)ng, ch(cid:4)t l(cid:22)(cid:26)ng tinh d(cid:25)ch c(cid:5)a bò (cid:6)(cid:7)c gi(cid:8)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:9)p t(cid:10) Australia theo gi(cid:8)ng, mùa v(cid:13) và giai (cid:6)o(cid:11)n tu(cid:19)i - L!"ng xu#t tinh. - Ho/t l c tinh trùng. - N)ng (cid:23). tinh trùng. - T>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng. - Màu s2c tinh d0ch. - pH tinh d0ch. - T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình. - T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng. 2.3.2. Nghiên c+u s) l(cid:15)*ng, ch9t l(cid:15)*ng tinh .ông l,nh c(cid:28)a bò .%c gi)ng Brahman và Holstein Friesian nh1p t2 Australia theo gi)ng, mùa v(cid:31) và giai .o,n tu>i - Ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông. - S(cid:27) l!"ng tinh (cid:23)ông l/nh (cid:23)/t tiêu chuGn trong m.t l,n khai thác tinh. (cid:8)(cid:14)(cid:1) (cid:1) - S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t trong m.t n(cid:22)m. (cid:1) (cid:1) 2.3.3. Nghiên c+u tB lC th(cid:31) thai ; l n ph)i . u c(cid:28)a bò .%c gi)ng Brahman và Holstein Friesian nh1p t2 Australia theo c(cid:16) s; ch - T@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman theo c& s= ch(cid:22)n nuôi và l(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a (cid:23)àn bò cái. - T@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian theo c& s= ch(cid:22)n nuôi và l(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a (cid:23)àn bò cái. 2.4. Ph(cid:15)(cid:16)ng pháp nghiên c+u 2.4.1.(cid:1)i(cid:14)u ki(cid:12)n nghiên c(cid:30)u 2.4.1.1. Tiêu chu(cid:26)n tinh d(cid:5)ch và tinh (cid:7)ông l(cid:10)nh - Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:23)!"c khai thác tinh theo cùng ch(cid:29) (cid:23). 2 l,n/tu,n, ki5m tra s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch theo cùng m.t quy trình theo tiêu chuGn c& s= b=i các chuyên gia, cán b. lành ngh3 (cid:23)ã (cid:23)!"c (cid:23)ào t/o bài b(cid:30)n, chuyên sâu trong và ngoài n!+c. Tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:23)!"c coi là (cid:23)/t tiêu chuGn khi s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch (cid:23)(cid:30)m b(cid:30)o tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TCVN 8925 : 2012, quy (cid:23)0nh chi ti(cid:29)t m.t s(cid:27) ch( tiêu s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch và tinh (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. - Tinh d0ch + Tinh d0ch có màu tr2ng sFa ho-c tr2ng ngà và có (cid:23). m0n (cid:23))ng nh#t. + L!"ng xu#t tinh V O 3ml. + Ho/t l c tinh trùng sau khi khai thác A O70%. + N)ng (cid:23). tinh trùng C O 0,8 t@/ml + T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình K P 20% + pH 6,5-6,8 - Tinh (cid:23)ông l/nh d/ng c(cid:25)ng r/ + Th5 tích c(cid:25)ng r/ 0,25ml. + T>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng/c(cid:25)ng r/ tr!+c (cid:23)ông l/nh 25 tri(cid:28)u tinh trùng + Ho/t l c tinh trùng sau (cid:23)ông l/nh O40%. 2.4.1.2. Mùa v(cid:12) nghiên c(cid:27)u - Hi(cid:28)n nay, Vi(cid:28)t Nam ch( duy nh#t có m.t (cid:23)&n v0 chuyên nghiên c(cid:24)u và (cid:8)(cid:5)(cid:1) (cid:1) s(cid:30)n xu#t tinh bò (cid:23)ông l/nh là Tr/m nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh (cid:1) (cid:1) Moncada (T(cid:30)n L:nh, Ba Vì, Hà N.i) tr c thu.c Trung tâm Gi(cid:27)ng gia súc l+n Trung !&ng. Tr/m nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Moncada là (cid:23)0a danh thu.c mi3n b2c c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam, có (cid:23)i3u ki(cid:28)n th*i ti(cid:29)t khí h(cid:31)u b(cid:27)n mùa Xuân (nhi(cid:28)t (cid:23). 21,330C, Gm (cid:23). 84,67%); mùa H/ (hè) (nhi(cid:28)t (cid:23). 28,230C, Gm (cid:23). 85,0%), mùa
Thu (nhi(cid:28)t (cid:23). 26,930C, Gm (cid:23). 83,67%), mùa (cid:3)ông (nhi(cid:28)t (cid:23). 18,10C, Gm (cid:23). 79,00%). Tuy nhiên, trong quá trình nghiên c(cid:24)u chúng tôi th#y = mùa v6 Hè -
Thu (nhi(cid:28)t (cid:23). 27,580C, Gm (cid:23). 84,33%) có th*i ti(cid:29)t n2ng, nóng và mùa v6 (cid:3)ông - Xuân (nhi(cid:28)t (cid:23). 19,720C, Gm (cid:23). 81,83%) có th*i ti(cid:29)t ít n2ng, nhi(cid:28)t (cid:23). th#p h&n. M-t khác, h,u h(cid:29)t các ch( tiêu tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng = mùa Hè - mùa Thu và = mùa (cid:3)ông - mùa Xuân bi(cid:29)n (cid:23).ng ít do v(cid:31)y chúng tôi phân thành hai mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và Hè - Thu (cid:23)5 (cid:23)ánh giá ch#t l!"ng tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian. - Mùa v6 (cid:3)ông - Xuân (cid:23)!"c tính tB tháng 10 n(cid:22)m tr!+c (cid:23)(cid:29)n tháng 3 n(cid:22)m sau và mùa v6 Hè - Thu (cid:23)!"c tính tB tháng 4 (cid:23)(cid:29)n tháng 9 hàng n(cid:22)m. 2.4.1.3. Giai (cid:7)o(cid:10)n tu(cid:28)i c(cid:13)a bò (cid:7)(cid:8)c gi(cid:24)ng nghiên c(cid:27)u (cid:3)(cid:27)i v+i gia súc nói chung và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng nói riêng tB khi sinh ra cho (cid:23)(cid:29)n già cIi = mIi giai (cid:23)o/n tu>i, c& th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng có nhFng bi(cid:29)n (cid:23)>i v3 sinh lý, sinh s(cid:30)n theo tBng th*i k$, trong (cid:23)ó ch#t l!"ng tinh d0ch nói chung và l!"ng xu#t tinh nói riêng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng c4ng thay (cid:23)>i. Giai (cid:23)o/n tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:23)!"c chia thành các m(cid:27)c: tB 18 (cid:23)(cid:29)n 24 tháng tu>i; tB 25 (cid:23)(cid:29)n 36 tháng tu>i; tB 37 (cid:23)(cid:29)n 48 tháng tu>i và tB 49 (cid:23)(cid:29)n 60 tháng tu>i. 2.4.1.4. Quy trình s(cid:25)n xu(cid:9)t tinh bò (cid:7)ông l(cid:10)nh d(cid:10)ng c(cid:29)ng r(cid:10) - ChuGn b0 âm (cid:23)/o gi(cid:30): Các b. ph(cid:31)n c(cid:26)a âm (cid:23)/o gi(cid:30), (cid:23)ã (cid:23)!"c khD trùng r)i l2p ráp và b(cid:30)o qu(cid:30)n trong t(cid:26) #m 42 0C tr!+c khi l#y tinh. - ChuGn b0 bò (cid:23) c l#y tinh: NhFng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:23)(cid:29)n ngày l#y tinh vào bu>i sáng s+m (cid:23)!"c t2m s/ch sN và th6t rDa bao d!&ng v(cid:31)t tr!+c khi l#y tinh 30 phút bMng n!+c mu(cid:27)i sinh lý 0,9%. - ChuGn b0 bò giá và giá nh(cid:30)y nhân t/o: Ch(cid:25)n bò giá thích h"p, v(cid:28) sinh (cid:8)(cid:6)(cid:1) (cid:1) s/ch sN và cho vào giá. V(cid:28) sinh giá nh(cid:30)y nhân t/o. (cid:1) (cid:1) - L#y tinh bMng âm (cid:23)/o gi(cid:30): Kích thích tính d6c cho bò (cid:23) c gi(cid:27)ng h(cid:22)ng, r)i cho nh(cid:30)y giá và l#y tinh bMng âm (cid:23)/o gi(cid:30). - (cid:3)ánh giá ch#t l!"ng tinh d0ch g)m các ch( tiêu (V, A, C, m,u s2c tinh d0ch, pH, k$ hình, t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng) - ChuGn b0 môi tr!*ng pha loãng tinh d0ch: Môi tr!*ng pha loãng tinh d0ch (cid:23)ã (cid:23)!"c pha ch(cid:29) sKn theo công th(cid:24)c môi tr!*ng c(cid:26)a Nh(cid:31)t B(cid:30)n (môi tr!*ng A và
B) và (cid:23)!"c b(cid:30)o qu(cid:30)n trong t(cid:26) b(cid:30)o qu(cid:30)n có nhi(cid:28)t (cid:23). 50C. Tr!+c khi sD d6ng, môi
tr!*ng (cid:23)!"c l#y ra và (cid:23)-t trong Autobath có nhi(cid:28)t (cid:23). 350C (cid:23)5 cân bMng nhi(cid:28)t (cid:23). v+i nhi(cid:28)t (cid:23). tinh d0ch. - Pha loãng tinh d0ch: Tinh d0ch (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)!"c pha môi tr!*ng A vào tinh d0ch v+i l!"ng bMng 50% t>ng l!"ng môi tr!*ng c,n dùng. - B(cid:30)o qu(cid:30)n = nhi(cid:28)t (cid:23). 50C trong kho(cid:30)ng tB 1 (cid:23)(cid:29)n 2 gi*. - Pha loãng v+i môi tr!*ng B có glyceryl bMng ph!&ng pháp nh1 gi(cid:25)t trong 3 gi*. - In nhãn mác lên v1 c(cid:25)ng r/ bMng máy in chuyên dùng v+i các ch( s(cid:27): + VN: là mã n!+c Vi(cid:28)t Nam. + HF 2120: là bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian s(cid:27) hi(cid:28)u 2120. + NSX: là ngày s(cid:30)n xu#t tinh 25/12/2012. + VINALICA: là th!&ng hi(cid:28)u Trung tâm gi(cid:27)ng gia súc l+n Trung !&ng. - N/p tinh và hàn (cid:23),u c(cid:25)ng r/ bMng máy t (cid:23).ng.
- Cân bMng = 50 C: Các c(cid:25)ng r/ (cid:23) "c r(cid:30)i (cid:23)3u m.t l+p trên giá chuyên d6ng và (cid:23)-t trong bu)ng có nhi(cid:28)t (cid:23). 50 C trong 3 gi*. - (cid:3)ông l/nh bMng máy (cid:23)ông l/nh chuyên d6ng. - Ki5m tra ho/t l c tinh trùng sau (cid:23)ông l/nh: Sau khi (cid:23)ông l/nh 48 gi*, tinh c(cid:25)ng r/ (cid:23)!"c l#y m’u (cid:23)i5m theo tBng con (cid:23) c gi(cid:27)ng, gi(cid:30)i (cid:23)ông và ki5m tra (cid:8)(cid:7)(cid:1) (cid:1) ho/t l c tinh trùng n(cid:29)u ho/t l c A ‡ 40% thì (cid:23)/t tiêu chuGn. (cid:1) (cid:1) - B(cid:30)o qu(cid:30)n: Tinh c(cid:25)ng r/ (cid:23)/t tiêu chuGn thì (cid:23)!"c (cid:23)óng vào (cid:27)ng 25 c(cid:25)ng r//(cid:27)ng và s2p vào cóng (cid:23) ng tinh theo tBng (cid:23) c gi(cid:27)ng, tBng ngày s(cid:30)n xu#t (có ghi s& (cid:23)) qu(cid:30)n lý tBng ngày s(cid:30)n xu#t và c(cid:26)a tBng (cid:23) c gi(cid:27)ng) và b(cid:30)o qu(cid:30)n trong
bình chuyên d6ng ch(cid:24)a (cid:23),y nit& l1ng (-1960C). 2.4.1.5. Quy trình (cid:7)ông l(cid:10)nh tinh bò (cid:7)ông l(cid:10)nh d(cid:10)ng c(cid:29)ng r(cid:10) (cid:3)ông l/nh tinh c(cid:25)ng r/ theo quy trình (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a Nh(cid:31)t B(cid:30)n: Gi(cid:30)m
nhi(cid:28)t (cid:23). tB 40C xu(cid:27)ng âm 60C v+i t(cid:27)c (cid:23). gi(cid:30)m 30C/phút, tB âm 60C xu(cid:27)ng âm
700C v+i t(cid:27)c (cid:23). gi(cid:30)m 80C/phút, tB âm 700C xu(cid:27)ng âm 1650C v+i t(cid:27)c (cid:23). gi(cid:30)m
240C/phút, sau (cid:23)ó (cid:23)!a c(cid:25)ng r/ vào nit& l1ng nhi(cid:28)t (cid:23). âm 1960C (t>ng th*i gian (cid:7)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:11)(cid:12)(cid:13)(cid:14)(cid:12)(cid:15)(cid:3)(cid:16)(cid:17) (cid:5)(cid:6) (cid:3) (cid:1)(cid:4) Gi(cid:2)m
30C/phút (cid:1)(cid:2)(cid:3) Gi(cid:2)m
80C/phút (cid:1)(cid:18)(cid:19)(cid:3) Gi(cid:2)m
240C/phút (cid:1)(cid:18)(cid:4)(cid:31) (cid:1)(cid:18)(cid:20)(cid:4) (cid:18)(cid:4) (cid:18)(cid:31) (cid:4) (cid:18) (cid:6) (cid:31) (cid:2) (cid:21) (cid:18)(cid:3) (cid:18)(cid:18) (cid:18)(cid:19) (cid:18)(cid:22) (cid:18)(cid:6) (cid:19) (cid:22) (cid:20) (cid:23)(cid:8)(cid:24)(cid:9)(cid:25)(cid:9)(cid:26)(cid:27).ông (cid:28)(cid:2)(cid:27)(cid:8)(cid:15)(cid:29)(cid:8)(cid:30)(cid:11)(cid:17) (cid:23)ông l/nh 15,3 phút m.t (cid:23)"t (cid:23)ông l/nh). Hình 2.1. Quy trình .ông l,nh c(cid:28)a Nh1t B(cid:9)n (Masuda, 1992) 2.4.1.6. Môi tr(cid:15)(cid:21)ng pha loãng tinh d(cid:5)ch (Masuda, 1992) - Dung d0ch A + N!+c c#t hai l,n:
+ Tris:
+ Ctric acid monohydrate:
+ Fructose: 800 ml
24,2 g
13,8 g
10 g (cid:8)(cid:8)(cid:1) (cid:1) + Lòng (cid:23)1 tr(cid:24)ng gà:
+ Peniciline: 200ml
1.00.000 UI/ml. (cid:1) (cid:1) 1g + Streptomycine:
- Dung d0ch B
+ Dung d0ch A:
+ Glycerol: 465ml
70 ml. 2.4.2. Ph(cid:22)&ng pháp nghiên c(cid:30)u m(cid:15)t s(cid:8) ch% tiêu s(cid:8) l(cid:22)(cid:26)ng, ch(cid:4)t l(cid:22)(cid:26)ng tinh d(cid:25)ch c(cid:5)a bò (cid:6)(cid:7)c gi(cid:8)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:9)p t(cid:10) Australia theo gi(cid:8)ng, mùa v(cid:13) và giai (cid:6)o(cid:11)n tu(cid:19)i Ph!&ng pháp (cid:23)ánh giá các ch( tiêu s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch theo tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TCVN 8925 : 2012, c6 th5 nh! sau: - Xác (cid:23)0nh l!"ng xu#t tinh V (ml/l,n khai thác) bMng cách quan sát (cid:27)ng h(cid:24)ng tinh có kh2c ml. - Xác (cid:23)0nh ho/t l c tinh trùng A (%): bMng quan sát trên kính hi5n vi ph(cid:30)n pha có k(cid:29)t n(cid:27)i v+i màn hình theo ph!&ng pháp c(cid:26)a Nh(cid:31)t B(cid:30)n: dùng micropipét hút 0,01 ml tinh d0ch + 0,09 ml môi tr!*ng A r)i nh1 lên phi(cid:29)n kính chuyên d6ng, (cid:23)ây là men lên sau (cid:23)ó (cid:23)!a lên kính hi5n vi có g2n camera phóng (cid:23)/i 100 l,n và (cid:23)ánh giá ho/t l c theo thang (cid:23)i5m 10 c(cid:26)a Milovanov. - Xác (cid:23)0nh n)ng (cid:23). tinh trùng C (t@/ml) bMng máy so màu SDM-5 c(cid:26)a hãng Minitube bMng cách dùng micropipét hút 0,02 ml tinh d0ch pha loãng trong 4 ml n!+c mu(cid:27)i sinh lý 0,9%, l2c nhJ cho (cid:23)3u và (cid:23)!a vào máy Photometer SDM - 5. Ch( s(cid:27) hi(cid:28)n trên máy là n)ng (cid:23). tinh trùng (t@/ml). - Xác (cid:23)0nh t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng VAC (t@/l,n khai thác) (cid:23)!"c tính bMng VxAxC. - Màu s2c tinh d0ch xác (cid:23)0nh bMng quan sát sau mIi l,n khai thác tinh và (cid:23)!"c quy !+c màu tinh d0ch theo cách quy !+c c(cid:26)a tác gi(cid:30) Sarder (2007) nh! sau: 1 là tinh d0ch có màu tr2ng trong, 2 là tinh d0ch có màu tr2ng sFa, 3 là tinh d0ch có màu tr2ng ngà và 4 là tinh d0ch có màu tr2ng (cid:23)6c. - Xác (cid:23)0nh pH tinh d0ch bMng gi#y (cid:23)o pH c(cid:26)a hãng Merck - (cid:3)(cid:24)c. - T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình K (%): BMng ph!&ng pháp nhu.m xanh (cid:8)(cid:9)(cid:1) (cid:1) methylen 5% tB 5 (cid:23)(cid:29)n 7 phút ho-c (cid:23)1 Fucsin 5% tB 5 (cid:23)(cid:29)n 7 phút và (cid:23)(cid:29)m tinh (cid:1) (cid:1) trùng k$ hình và tinh trùng bình th!*ng trên kính hi5n vi 500 tinh trùng r)i tính toán bMng phép tính s(cid:27) h(cid:25)c thông th!*ng theo công th(cid:24)c sau: S(cid:27) l!"ng tinh trùng k$ hình x 100 K (%) = 500 - T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng (%) theo ph!&ng pháp c(cid:26)a Milovanov, nh1 1 gi(cid:25)t tinh d0ch lên lam kính lõm + 2 gi(cid:25)t Eosin 5%, (cid:23)(cid:30)o nhJ, sau (cid:23)ó nh1 4 gi(cid:25)t Nogrosin 10%. (cid:3)(cid:30)o nhJ, (cid:23)5 #m 37oC trong 30 giây. L#y 1 gi(cid:25)t ph(cid:29)t kính dàn m1ng (cid:23)3u (cid:23)!a lên kính hi5n vi v+i (cid:23). phóng (cid:23)/i 400 l,n (cid:23)(cid:29)m t>ng s(cid:27) 500 tinh trùng r)i tính t@ l(cid:28) %, bMng phép s(cid:27) h(cid:25)c thông th!*ng. Tinh trùng ch(cid:29)t là nhFng tinh trùng b2t màu (cid:23)1 Eosin. Tính t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng bMng công th(cid:24)c: S(cid:27) l!"ng tinh trùng s(cid:27)ng x 100 T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng (%) = 500 2.4.3. Ph(cid:22)&ng pháp nghiên c(cid:30)u s(cid:8) l(cid:22)(cid:26)ng, ch(cid:4)t l(cid:22)(cid:26)ng tinh (cid:6)ông l(cid:11)nh c(cid:5)a bò (cid:6)(cid:7)c gi(cid:8)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:9)p t(cid:10) Australia theo gi(cid:8)ng, mùa v(cid:13) và giai (cid:6)o(cid:11)n tu(cid:19)i Ph!&ng pháp (cid:23)ánh giá các ch( tiêu s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh (cid:23)ông l/nh theo tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TCVN 8925 : 2012, c6 th5 nh! sau: - S(cid:27) l!"ng tinh s(cid:30)n xu#t (c(cid:25)ng r//l,n khai thác) (cid:23)!"c tính theo phép tính s(cid:27) h(cid:25)c th!*ng quy sau khi (cid:23)!a m’u tinh d0ch bò (cid:23)/t tiêu chuGn vào s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh. - Ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông (%) (cid:23)!"c xác (cid:23)0nh bMng cách sau (cid:23)ông l/nh 24 gi*, l#y ki5m tra ng’u nhiên 1 c(cid:25)ng r/ c(cid:26)a tBng m’u tinh d0ch (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)!a vào pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh, gi(cid:30)i (cid:23)ông = nhi(cid:28)t (cid:23). 37°C trong 30 giây, ki5m tra ho/t l c tinh trùng trên kính hi5n vi ph(cid:30)n pha có màn hình. - S(cid:27) l!"ng tinh s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c trong m.t n(cid:22)m (c(cid:25)ng r//n(cid:22)m) (cid:23)!"c tính theo (cid:8)(cid:10)(cid:1) (cid:1) phép tính s(cid:27) h(cid:25)c th!*ng quy. (cid:1) (cid:1) 2.4.4. Ph(cid:22)&ng pháp nghiên c(cid:30)u t! l(cid:12) th(cid:13) thai (cid:29) l$n ph(cid:8)i (cid:6)$u c(cid:5)a bò (cid:6)(cid:7)c gi(cid:8)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:9)p t(cid:10) Australia theo c& s(cid:29) ch(cid:3)n nuôi và l(cid:30)a (cid:6)’ c(cid:5)a (cid:6)àn bò cái - Tinh c(cid:25)ng r/ c(cid:26)a 18 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và 19 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Frieisan (cid:23)!"c l#y ng’u nhiên, có ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông bMng 40%. - SD d6ng 90 c(cid:25)ng r//bò (cid:23) c gi(cid:27)ng chia (cid:23)3u thành ba ph,n, c#p cho 3 c& s= ch(cid:22)n nuôi bò cái, ph(cid:27)i tinh bMng k? thu(cid:31)t TTNT cho (cid:23)àn bò cái (cid:23).ng d6c = l(cid:24)a (cid:23)C 1 (cid:23)(cid:29)n l(cid:24)a (cid:23)C 5 (mIi l(cid:24)a (cid:23)C (cid:23)!"c ph(cid:27)i 6 li3u tinh cho 6 bò cái Holstein Friesian (cid:23).ng d6c/c& s=). Tinh c(cid:25)ng r/ (cid:23)!"c c#p cho mIi c& s= thành 6 (cid:23)"t, mIi (cid:23)"t cách nhau 2 tháng và ph(cid:27)i gi(cid:27)ng h(cid:29)t s(cid:27) tinh c(cid:25)ng r/ (cid:23)!"c c#p mIi (cid:23)"t trong vòng 2 tháng (cid:23)ó. + Dùng tinh c(cid:25)ng r/ c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian ph(cid:27)i tinh cho (cid:23)àn bò cái Holstein Friesian c(cid:26)a ba c& s=: Công ty C> ph,n Gi(cid:27)ng bò sFa M.c Châu; Công ty C> ph,n sFa (cid:3)à L/t và Công ty TNHH Thanh S&n. + Dùng tinh c(cid:25)ng r/ c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman ph(cid:27)i tinh cho (cid:23)àn bò cái lai Brahman c(cid:26)a ba c& s=: Thành ph(cid:27) Hà N.i, t(nh Thanh Hóa và Ngh(cid:28) An. - L a ch(cid:25)n d’n tinh viên: D’n tinh viên là ng!*i (cid:23)ã và (cid:23)ang làm công tác TTNT t/i c& s= (cid:23)3u (cid:23)!"c (cid:23)ào t/o c& b(cid:30)n và có ít nh#t 3 n(cid:22)m kinh nghi(cid:28)m. - Tuy5n ch(cid:25)n bò cái Holstein Friesian: (cid:3)àn bò cái Holstein Friesian (cid:23)!"c tuy5n ch(cid:25)n theo tiêu chí: bò kh1e m/nh, không m2c b(cid:28)nh, sinh s(cid:30)n bình th!*ng tB l(cid:24)a 1 (cid:23)(cid:29)n l(cid:24)a 5 và (cid:23)!"c ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng theo cùng m.t ch(cid:29) (cid:23). c(cid:26)a tBng (cid:23)&n v0. - Tuy5n ch(cid:25)n bò cái lai Brahman: (cid:3)àn bò cái lai Brahman (cid:23)!"c tuy5n ch(cid:25)n theo tiêu chí: Có trên 3/4 máu Brahman, bò kh1e m/nh, không m2c b(cid:28)nh, sinh s(cid:30)n bình th!*ng tB l(cid:24)a 1 (cid:23)(cid:29)n l(cid:24)a 5 và (cid:23)!"c ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng theo ch(cid:29) (cid:23). c(cid:26)a mIi (cid:23)0a ph!&ng. - Nghiên c(cid:24)u t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u bMng k? thu(cid:31)t TTNT cho bò cái (cid:23).ng d6c, ki5m tra k(cid:29)t qu(cid:30) bMng ph!&ng pháp s*, khám qua tr c tràng = ngày 90 sau ph(cid:27)i tinh. (cid:8)(cid:11)(cid:1) (cid:1) Xác (cid:23)0nh t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u theo công th(cid:24)c: (cid:1) (cid:1) S(cid:27) bò cái có chDa x 100 T@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u (%) = T>ng s(cid:27) bò cái ph(cid:27)i l,n m.t (TB k(cid:29)t qu(cid:30) khám thai c(cid:26)a 6 bò cái/l(cid:24)a/c& s= sN cho ra 1 s(cid:27) li(cid:28)u v3 t@ l(cid:28) th6 thai. Nh! v(cid:31)y, mIi bò (cid:23) c gi(cid:27)ng có 5 s(cid:27) li(cid:28)u/c& s= v3 t@ l(cid:28) th6 thai). 2.5. XE lý s) liCu S(cid:27) li(cid:28)u (cid:23)!"c thu th(cid:31)p tr c ti(cid:29)p tBng l,n (cid:23)ánh giá s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch và tinh (cid:23)ông l/nh. Các s(cid:27) li(cid:28)u (cid:23)!"c !+c tính các giá tr0 trung bình bình ph!&ng nh1 nh#t (LSM: Least Square Mean) c(cid:26)a các bi(cid:29)n s(cid:27) theo các l+p (cid:23)!"c xD lý bMng mô hình tuy(cid:29)n tính t>ng quát PROC GLM SAS 9.1 (2004). Các phân l+p v3 gi(cid:27)ng, mùa v6, giai (cid:23)o/n tu>i và t!&ng tác giFa chúng (cid:23)!"c xD lý là nhFng (cid:30)nh h!=ng c(cid:26)a l+p hay (cid:30)nh h!=ng >n (cid:23)0nh. M(cid:24)c (cid:23). khác nhau c(cid:26)a các giá tr0 LSM = m(cid:24)c PP0,05 (cid:23)!"c xem là có ý ngh:a so sánh v3 m-t th(cid:27)ng kê. * Các s(cid:24) li(cid:14)u có b(cid:25)n ch(cid:9)t là t(cid:30) l(cid:14) ph(cid:20)n tr(cid:2)m (A; K; t(cid:30) l(cid:14) tinh trùng s(cid:24)ng,ho(cid:10)t l(cid:8)c tinh trùng sau gi(cid:25)i (cid:7)ông, t(cid:30) l(cid:14) th(cid:12) thai)tr(cid:15)(cid:17)c khi x(cid:31) lý (cid:7)(cid:15)(cid:16)c chuy(cid:19)n d(cid:10)ng (cid:7)(cid:19) tính toán theo Y = Degrees(asin(sqrt(x/100))). Sau khi tính toán xong, (cid:8)(cid:12)(cid:1) (cid:1) k(cid:18)t qu(cid:25) (cid:7)(cid:15)(cid:16)c chuy(cid:19)n d(cid:10)ng tr(cid:6) l(cid:10)i. (cid:1) (cid:1) Ch(cid:15)(cid:16)ng 3. K(cid:20)T QU(cid:10) VÀ TH(cid:10)O LU(cid:18)N 3.1. M:t s) ch5 tiêu s) l(cid:15)*ng, ch9t l(cid:15)*ng tinh d0ch c(cid:28)a bò .%c gi)ng Brahman và Holstein Friesian nh1p t2 Australia theo gi)ng, mùa v(cid:31) và giai .o,n tu>i Kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh s(cid:30)n c(cid:26)a con (cid:23) c nói chung, c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng nói riêng (cid:23)!"c th5 hi(cid:28)n ch(cid:26) y(cid:29)u qua s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch. N(cid:29)u tinh d0ch có ch#t l!"ng t(cid:27)t thì s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c tinh (cid:23)ông l/nh có ch#t l!"ng t(cid:27)t, kh(cid:30) n(cid:22)ng th6 thai cao và ng!"c l/i. (cid:3)5 (cid:23)ánh giá ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò ng!*i ta d a vào vi(cid:28)c (cid:23)ánh giá m.t s(cid:27) ch( tiêu s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch: L!"ng xu#t tinh; Ho/t l c tinh trùng; N)ng (cid:23). tinh trùng; T>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng; Màu s2c tinh d0ch; pH tinh d0ch; T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình và T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng. Qua quá trình nghiên c(cid:24)u s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a 18 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman khai thác (cid:23)!"c tinh d0ch và 19 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian khai thác (cid:23)!"c tinh. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u cho th#y h,u h(cid:29)t các ch( tiêu v3 s(cid:27) l!"ng và ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a (cid:23)àn bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)!"c (cid:23)ánh giá t(cid:27)t so v+i các k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u trong và ngoài n!+c. (cid:3)i3u này cho th#y kh(cid:30) n(cid:22)ng thích nghi cao c(cid:26)a các bò (cid:23) c gi(cid:27)ng nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Tr/m nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Moncada (Vi(cid:28)t Nam). Thông qua k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u này cho th#y, vi(cid:28)c (cid:24)ng d6ng, th c hi(cid:28)n các quy trình trong ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, hu#n luy(cid:28)n, khai thác d0ch c(cid:26)a c& s= là phù h"p và (cid:23)ã khai thác (cid:23)!"c t(cid:27)t ti3m n(cid:22)ng c(cid:26)a nhFng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng cao s(cid:30)n nh(cid:31)p khGu tB Australia. K(cid:29)t qu(cid:30) c6 th5 c(cid:26)a tBng ch( tiêu nh! sau: 3.1.1. L(cid:22)(cid:26)ng xu(cid:4)t tinh L!"ng xu#t tinh (kh(cid:27)i l!"ng tinh d0ch, th5 tích tinh d0ch: V) là ch( tiêu (cid:23),u tiên (cid:23)ánh giá tinh d0ch bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. L!"ng xu#t tinh ch0u (cid:30)nh h!=ng b=i nhi3u y(cid:29)u t(cid:27) nh!: gi(cid:27)ng, l(cid:24)a tu>i, ch(cid:29) (cid:23). ch(cid:22)m sóc nuôi d!%ng, qu(cid:30)n lý... và liên quan ch-t chN v+i các ch( tiêu khác c(cid:26)a tinh d0ch, tB (cid:23)ó xác (cid:23)0nh (cid:23)!"c l!"ng môi tr!*ng và s(cid:27) li3u tinh d ki(cid:29)n sN s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c trong l,n khai thác tinh (cid:23)ó và có (cid:8)(cid:13)(cid:1) (cid:1) th5 xác (cid:23)0nh (cid:23)!"c nguyên nhân (cid:30)nh h!=ng (cid:23)(cid:29)n l!"ng xu#t tinh nhMm (cid:23)/t hi(cid:28)u (cid:1) (cid:1) qu(cid:30) cao nh#t trong s(cid:30)n xu#t. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u l!"ng xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c th5 hi(cid:28)n qua b(cid:30)ng 3.1a; 3.1b và hình 3.1. B(cid:9)ng 3.1a. L(cid:15)*ng xu9t tinh (cid:3)VT: ml/l(cid:20)n khai thác Ch( tiêu T@ l(cid:28) (cid:23)/t V khai thác V (cid:23)/t tiêu chuGn tiêu chuGn n LSM ± SE n LSM ± SE Gi(cid:27)ng bò (%) Brahman 3744 6,018a ± 0,029 3578 6,212a ± 0,027 95,566 Ghi chú: Trong cùng c(cid:1)t, các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Holstein Friesian 3955 6,577b ± 0,028 3932 6,602b ± 0,026 99,418 Qua k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u v3 l!"ng xu#t tinh = t#t c(cid:30) nhFng l,n khai thác (cid:23)!"c tinh d0ch giFa hai gi(cid:27)ng bò, chúng tôi có nh(cid:31)n xét, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có l!"ng xu#t tinh c(cid:26)a (cid:23)/t 6,018ml/l,n khai thác th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 6,577ml/l,n khai thác (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.1a). Theo chúng tôi, nguyên nhân l!"ng xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman th#p h&n l!"ng xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian là do có s khác nhau v3 gi(cid:27)ng và y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n (Asad et al., 2004). K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a Hà V(cid:22)n Chiêu (1999) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng = Vi(cid:28)t Nam, cho bi(cid:29)t = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 4,25ml/l,n khai thác th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 5,7 ml/l,n khai thác và k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Brito et al. (2002) trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng = Brazil, cho bi(cid:29)t, = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 6,6ml/l,n khai thác th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 7 ml/l,n khai thác. L!"ng xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman chúng tôi nghiên c(cid:24)u (cid:23)/t 6,018ml/l,n khai thác cao h&n k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u các tác gi(cid:30) Michael et al. (cid:9)(cid:14)(cid:1) (cid:1) (1982) trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman nuôi t/i M? có l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 5,3 ml/l,n (cid:1) (cid:1) khai thác; Hà V(cid:22)n Chiêu (1999) trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman = Vi(cid:28)t Nam có l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 4,25 ml/l,n khai thác. Nguyên nhân do (cid:23)(cid:27)i t!"ng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi (cid:23)!"c tuy5n ch(cid:25)n nghiêm ng-t, ch#t l!"ng gi(cid:27)ng (cid:23)!"c (cid:23)!"c c(cid:30)i ti(cid:29)n t(cid:27)t h&n và vi(cid:28)c (cid:24)ng d6ng, th c hi(cid:28)n các quy trình k? thu(cid:31)t tB ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, v(cid:31)n (cid:23).ng, t2m ch(cid:30)i, hu#n luy(cid:28)n, khai thác tinh d0ch ngày càng (cid:23)!"c c(cid:30)i ti(cid:29)n. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi th#p h&n k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Brito et al. (2002) trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman = Brazil có l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 6,6 ml/l,n khai thác. Nguyên nhân theo chúng tôi th#y có th5 do có s khác nhau v3 (cid:23)(cid:27)i t!"ng, th*i gian nghiên c(cid:24)u m-t khác Brazil là n!+c có n3n ch(cid:22)n nuôi bò th0t phát tri5n s+m h&n n!+c ta r#t nhi3u. Trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian, k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho th#y l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 6,577 ml/l,n khai thác cao h&n k(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a Hà V(cid:22)n Chiêu (1999) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nuôi = Vi(cid:28)t Nam có l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 5,7 ml/l,n khai thác, k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Tr,n Tr(cid:25)ng Thêm và cs. (2004) trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nuôi = Vi(cid:28)t Nam dùng (cid:23)5 nh(cid:30)y tr c ti(cid:29)p có l!"ng xu#t tinh dao (cid:23).ng tB 3 (cid:23)(cid:29)n 5 ml/l,n khai thác. Nguyên nhân do ch#t l!"ng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Frieisian (cid:23)!"c tuy5n ch(cid:25)n t(cid:27)t h&n và vi(cid:28)c (cid:24)ng d6ng, th c hi(cid:28)n các quy trình k? thu(cid:31)t tB ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, v(cid:31)n (cid:23).ng, t2m ch(cid:30)i, hu#n luy(cid:28)n, khai thác tinh d0ch ngày càng (cid:23)!"c c(cid:30)i ti(cid:29)n và phù h"p h&n. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi th#p h&n k(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a Brito et al. (2002) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian = Brazil có l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 7 ml/l,n khai thác.Nguyên nhân theo chúng tôi th#y có th5 do có s khác nhau v3 (cid:23)(cid:27)i t!"ng, th*i gian nghiên c(cid:24)u m-t khác Brazil là n!+c có n3n ch(cid:22)n nuôi bò sFa phát tri5n s+m h&n n!+c ta. Trong th c ti(cid:21)n s(cid:30)n xu#t tinh bò (cid:23)ông l/nh = mIi qu(cid:27)c gia có m.t quy (cid:23)0nh riêng tùy thu.c vào (cid:23)i3u ki(cid:28)n c(cid:26)a mIi n!+c nhMm (cid:23)/t (cid:23)!"c hi(cid:28)u qu(cid:30) kinh t(cid:29) cao nh#t và khai thác (cid:23)!"c t(cid:27)i (cid:23)a ti3m n(cid:22)ng di truy3n c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng chuyên (cid:9)(cid:5)(cid:1) (cid:1) sFa, chuyên th0t cao s(cid:30)n. L Vi(cid:28)t Nam yêu c,u l!"ng xu#t tinh = nhFng l,n khai (cid:1) (cid:1) thác tinh ph(cid:30)i l+n h&n ho-c bMng 3ml m+i (cid:23)!"c g(cid:25)i là (cid:23)/t tiêu chuGn và m+i (cid:23)!"c (cid:23)!a vào pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh, theo quy (cid:23)inh t/i tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TCVN 8925 : 2012. L!"ng xu#t tinh = nhFng l,n khai thác tinh d0ch (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c trình bày trong b(cid:30)ng 3.1a chúng tôi th#y, trên c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò (cid:23)3u có l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t cao h&n so v+i tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam quy (cid:23)0nh. L bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman l!"ng xu#t tinh = nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 6,212 ml/l,n khai thác (t!&ng (cid:24)ng t@ l(cid:28) nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 95,566%) th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian l!"ng xu#t tinh = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 6,602 ml/l,n khai thác (t!&ng (cid:24)ng t@ l(cid:28) nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 99,418%) (P<0,05). Nguyên nhân k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cao h&n nhi3u so v+i quy (cid:23)0nh c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam là vì trong quy (cid:23)0nh yêu c,u m(cid:24)c t(cid:27)i thi5u (cid:23)5 (cid:23)!"c pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh nhMm t(cid:22)ng hi(cid:28)u qu(cid:30) kinh t(cid:29) trong ch(cid:22)n nuôi bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. Hi(cid:28)n nay, Vi(cid:28)t Nam ch( duy nh#t có m.t (cid:23)&n v0 chuyên nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh bò (cid:23)ông l/nh là Tr/m nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Moncada (T(cid:30)n L:nh, Ba Vì, Hà N.i) tr c thu.c Trung tâm Gi(cid:27)ng gia súc l+n Trung !&ng. Tr/m nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Moncada là (cid:23)0a danh thu.c mi3n b2c
c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam, có (cid:23)i3u ki(cid:28)n th*i ti(cid:29)t khí h(cid:31)u b(cid:27)n mùa Xuân (nhi(cid:28)t (cid:23). 21,330C,
Gm (cid:23). 84,67%); mùa H/ (hè) (nhi(cid:28)t (cid:23). 28,230C, Gm (cid:23). 85,0%), mùa Thu (nhi(cid:28)t
(cid:23). 26,930C, Gm (cid:23). 83,67%), mùa (cid:3)ông (nhi(cid:28)t (cid:23). 18,10C, Gm (cid:23). 79,00%). Tuy nhiên, trong quá trình nghiên c(cid:24)u chúng tôi th#y = mùa v6 Hè - Thu (nhi(cid:28)t (cid:23).
27,580C, Gm (cid:23). 84,33%) có th*i ti(cid:29)t n2ng, nóng và mùa v6 (cid:3)ông - Xuân (nhi(cid:28)t
(cid:23). 19,720C, Gm (cid:23). 81,83%) có th*i ti(cid:29)t ít n2ng, nhi(cid:28)t (cid:23). th#p h&n. M-t khác, h,u h(cid:29)t các ch( tiêu tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng = mùa hè, mùa thu và = mùa (cid:23)ông, mùa xuân bi(cid:29)n (cid:23).ng ít do v(cid:31)y chúng tôi chia thành hai mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và Hè - Thu (cid:23)5 (cid:23)ánh giá s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u l!"ng xu#t tinh = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn theo hai mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và mùa v6 Hè - Thu c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesiannh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c trình (cid:9)(cid:6)(cid:1) (cid:1) bày t/i b(cid:30)ng 3.1b. (cid:1) (cid:1) B(cid:9)ng 3.1b. L(cid:15)*ng xu9t tinh ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn theo mùa v(cid:31) (cid:3)VT: ml/l(cid:20)n khai thác Brahman Holstein Friesian Gi(cid:27)ng bò Mùa v6 n LSM ± SE n LSM ± SE (cid:3)ông - Xuân 1829 6,523c ± 0,038 1988 7,063d ± 0,037 Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a các mùa v(cid:12) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Hè - Thu 1749 5,901a ± 0,039 1944 6,141b ± 0,037 K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u l!"ng xu#t tinh = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn theo mùa v6, chúng tôi cho th#y, l!"ng xu#t tinh có s bi(cid:29)n (cid:23)>i theo mùa v6 trên c(cid:30) bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian. L mùa v6 (cid:3)ông - Xuân, l!"ng xu#t tinh c(cid:26)a c(cid:30) bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)3u cao h&n mùa v6 Hè – Thu (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.1b). Nguyên nhân = mùa v6 Hè - Thu có nhi(cid:28)t (cid:23). môi tr!*ng cao h&n so v+i mùa v6 (cid:3)ông - Xuân. Trong khi nhi(cid:28)t (cid:23). cao sN (cid:30)nh h!=ng gây ra stress nhi(cid:28)t tác (cid:23).ng b#t l"i (cid:23)(cid:29)n kích th!+c d0ch hoàn, gi(cid:30)m ham mu(cid:27)n tình d6c và gi(cid:30)m s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch trong (cid:23)ó có l!"ng xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi phù h"p v+i các k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u trên th(cid:29) gi+i: Nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Soderquist et al. (1997) cho rMng, ch#t l!"ng tinh trùng và kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh s(cid:30)n c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng thay (cid:23)>i theo mùa = c(cid:30) khu v c ôn (cid:23)+i và nhi(cid:28)t (cid:23)+i. Nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Parkinson (1987); Soderquist et al. (1996) nói nhi(cid:28)t (cid:23). môi tr!*ng cao trong mùa hè (cid:30)nh h!=ng gây ra stress nhi(cid:28)t (cid:23)ã tác (cid:23).ng b#t l"i (cid:23)(cid:29)n kích th!+c tinh hoàn, gi(cid:30)m ham mu(cid:27)n tình d6c và gi(cid:30)m s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh trong (cid:23)ó có l!"ng xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. Theo Ahmad et al. (2003); Mostari et al. (2008) và Bhakat et al. (2009) (cid:23)3u cho bi(cid:29)t, mùa v6 (cid:30)nh h!=ng (cid:23)(cid:29)n ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, trong (cid:23)ó có ch( tiêu l!"ng xu#t tinh gi(cid:30)m trong mùa hè. L!"ng xu#t tinh = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:9)(cid:7)(cid:1) (cid:1) theo tBng mùa v6 (cid:23)3u th#p h&n so v+i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:1) (cid:1) (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.1b). Trong (cid:23)ó, l!"ng xu#t tinh = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn = mùa v6 (cid:3)ông - Xuân cao nh#t (cid:23)/t 7,063 ml/l,n khai thác thu.c v3 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian và th#p nh#t = mùa v6 Hè - Thu (cid:23)/t 5,901 ml/l,n khai thác thu.c v3 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (P<0,05). Nguyên nhân l!"ng xu#t tinh = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn theo tBng mùa v6 c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman th#p h&n l!"ng xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian là do có s khác nhau v3 gi(cid:27)ng và y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n (Asad et al., 2004). (cid:3)(cid:27)i v+i gia súc nói chung và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng nói riêng tB khi sinh ra cho (cid:23)(cid:29)n già cIi = mIi giai (cid:23)o/n tu>i, c& th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng có nhFng bi(cid:29)n (cid:23)>i v3 sinh lý, sinh s(cid:30)n theo tBng th*i k$, trong (cid:23)ó ch#t l!"ng tinh d0ch nói chung và l!"ng xu#t tinh nói riêng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng c4ng thay (cid:23)>i. Qua k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u l!"ng xu#t tinh = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn = các giai (cid:23)o/n tu>i: 18 - 24 tháng tu>i; 25 - 36 tháng tu>i; 37 - 49 tháng tu>i và 49 - 60 tháng tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam trình bày t/i hình 3.1. Hình 3.1. L(cid:15)*ng xu9t tinh theo giai .o,n tu>i L!"ng xu#t tinh = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn qua các giai (cid:23)o/n tu>i theo tBng gi(cid:27)ng bò th#p nh#t = giai (cid:23)o/n 18 - 24 tháng tu>i,bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t (cid:9)(cid:8)(cid:1) (cid:1) 5,534 ml/l,n khai thác và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 6,218 ml/l,n khai (cid:1) (cid:1) thác, nguyên nhân = giai (cid:23)o/n này bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:23)ang còn trC và m+i b2t (cid:23),u (cid:23)(cid:26) (cid:23)i3u ki(cid:28)n (cid:23)!a vào hu#n luy(cid:28)n nh(cid:30)y giá, khai thác tinh. L giai (cid:23)o/n 25 - 36 tháng tu>i có l!"ng xu#t tinh = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn cao h&n giai (cid:23)o/n 18 - 24 tháng tu>i, tuy nhiên s sai khác không rõ r(cid:28)t (P>0,05). L bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman l!"ng xu#t tinh = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 5,678 ml/l,n khai thác và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian l!"ng xu#t tinh = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 6,347 ml/l,n khai thác. Nguyên nhân theo chúng tôi (cid:23)ây là giai (cid:23)o/n bò (cid:23) c gi(cid:27)ng m+i b2t (cid:23),u chính th(cid:24)c (cid:23)!a vào khai thác tinh và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh. L giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i l!"ng xu#t tinh = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a tBng gi(cid:27)ng bò (cid:23)/t cao nh#t (P<0,05). L bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 6,833 ml/l,n khai thác và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t 6,927 ml/l,n khai thác. Nguyên nhân theo chúng tôi, (cid:23)ây là giai (cid:23)o/n tu>i sung s(cid:24)c nh#t c(cid:26)a m.t (cid:23)*i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, t#t c(cid:30) các c& quan c(cid:26)a c& th5 trong (cid:23)ó có c& quan sinh d6c (cid:23)ã hoàn thi(cid:28)n và ho/t (cid:23).ng có hi(cid:28)u qu(cid:30) nh#t cho nên l!"ng xu#t tinh (cid:23)/t cao nh#t. Vào giai (cid:23)o/n 49 - 60 tháng tu>i trên c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò, kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh d0ch trong (cid:23)ó có l!"ng xu#t tinh = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn v’n (cid:23)/t = m(cid:24)c cao tuy nhiên có ph,n th#p h&n so v+i giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i. (cid:3)i3u này cho th#y ho/t (cid:23).ng c(cid:26)a c& quan sinh s(cid:30)n b2t (cid:23),u có hi(cid:28)n t!"ng suy gi(cid:30)m, thoái hóa do v(cid:31)y l!"ng xu#t tinh gi(cid:30)m (cid:23)i m.t chút. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi v3 l!"ng xu#t tinh = nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn qua các giai (cid:23)o/n tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam phù h"p v+i quy lu(cid:31)t sinh lý, sinh s(cid:30)n t nhiên. Phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Vilakazi và Webb (2004) cho rMng l!"ng xu#t tinh có thay (cid:23)>i theo tBng giai (cid:23)o/n tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, l!"ng xu#t tinh t(cid:22)ng d,n theo các giai (cid:23)o/n tu>i và (cid:23)/t (cid:23)(nh cao = giai (cid:23)o/n 36 - 48 tháng tu>i, sau (cid:23)ó b2t (cid:23),u gi(cid:30)m d,n và gi(cid:30)m m/nh nh#t = giai (cid:9)(cid:9)(cid:1) (cid:1) (cid:23)o/n sau 72 tháng tu>i. (cid:1) (cid:1) 3.1.2. Ho(cid:11)t l(cid:7)c tinh trùng Ho/t l c tinh trùng (A) là t@ l(cid:28) ph,n tr(cid:22)m tinh trùng s(cid:27)ng và ho/t (cid:23).ng ti(cid:29)n thAng trong tinh d0ch, hay là m(cid:24)c (cid:23). ho/t (cid:23).ng ti(cid:29)n thAng, nhanh hay ch(cid:31)m, nhi3u hay ít c(cid:26)a qu,n th5 tinh trùng trong tinh d0ch. Ho/t l c tinh trùng là ch( tiêu r#t quan tr(cid:25)ng trong vi(cid:28)c (cid:23)ánh giá ch#t l!"ng tinh d0ch. Ho/t l c tinh trùng ph6 thu.c vào s(cid:24)c ho/t (cid:23).ng c(cid:26)a tBng cá th5 tinh trùng và qu,n th5 tinh trùng s(cid:27)ng trong tinh d0ch = m.t (cid:23)i3u ki(cid:28)n nh#t (cid:23)0nh và ch0u (cid:30)nh h!=ng r#t nhi3u y(cid:29)u t(cid:27) n.i t/i, ngo/i c(cid:30)nh nh!: gi(cid:27)ng, cá th5, mùa v6, ch(cid:22)m sóc nuôi d!%ng, k? thu(cid:31)t khai thác, (cid:23)ánh giá ch#t l!"ng tinh d0ch. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u ho/t l c tinh trùng trong tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c trình bày t/i b(cid:30)ng 3.2a; 3.2b và hình 3.2. B(cid:9)ng 3.2a. Ho,t l%c tinh trùng (cid:3)VT: % Ch( tiêu A khai thác A (cid:23)/t tiêu chuGn T@ l(cid:28) (cid:23)/t tiêu chuGn (%) n LSM ± SE n LSM ± SE Gi(cid:27)ng bò Brahman 3744 64,128a ± 0,200 3069 70,71a ± 0,034 81,971 Ghi chú: Trong cùng c(cid:1)t, các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Holstein Friesian 3955 67,460b ± 0,194 3198 70,950b ± 0,033 80,860 Ho/t l c tinh trùng = t#t c(cid:30) các l,n khai thác tinh, theo k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho th#y, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam có ho/t l c tinh trùng = t#t c(cid:30) các l,n khai thác tinh (cid:23)/t 64,128% th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam có ho/t l c tinh trùng = t#t c(cid:30) các l,n khai thác tinh (cid:23)/t 67,460% (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.2a). Nguyên nhân có s khác nhau là do có s khác nhau v3 gi(cid:27)ng và v3 y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n (Asad et al., 2004). K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c (cid:9)(cid:10)(cid:1) (cid:1) gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) (cid:1) (cid:1) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Hà V(cid:22)n Chiêu (1999) trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng = Vi(cid:28)t Nam cho th#y, = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có ho/t l c tinh trùng = t#t c(cid:30) các l,n khai thác tinh (cid:23)/t 58,76% th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có ho/t l c tinh trùng = t#t c(cid:30) các l,n khai thác tinh (cid:23)/t 61,82% và k(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a Asad et al. (2004) nghiên c(cid:24)u trên (cid:23)àn bò c(cid:26)a Pakistan, cho rMng ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian cao h&n các bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman. Ho/t l c tinh trùng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman trong nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cao h&n k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Hà V(cid:22)n Chiêu (1999) (cid:23)ã công b(cid:27), ho/t l c tinh trùng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)/t 58,76%; Brito et al. (2002) t/i Brazil cho bi(cid:29)t ho/t l c tinh trùng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 59%; tác gi(cid:30) Tatman et al. (2004) trên nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman nuôi t/i M? có ho/t l c tinh trùng (cid:23)/t 60,0%. (cid:3)i3u này m.t ph,n ch(cid:24)ng t1 Vi(cid:28)t Nam (cid:23)ã và (cid:23)ang (cid:24)ng d6ng các quy trình, công ngh(cid:28) ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, khai thác tinh bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman ngày càng t(cid:27)t và phù h"p nên ch#t l!"ng tinh d0ch không thua kém gì v+i m.t s(cid:27) n!+c phát tri5n trên th(cid:29) gi+i. Ho/t l c tinh trùng = t#t c(cid:30) các l,n khai thác c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian, chúng tôi nghiên c(cid:24)u (cid:23)/t 67,460% cao h&n k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a các tác gi(cid:30) Hà V(cid:22)n Chiêu (1999) trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nuôi = Vi(cid:28)t Nam cho bi(cid:29)t, ho/t l c tinh trùng (cid:23)/t 61,82%; Brito et al. (2002) trên bò (cid:23) c Holstein Friesian nuôi = Brazil cho rMng, ho/t l c tinh trùng dao (cid:23).ng tB 57,5% (cid:23)(cid:29)n 61,2%. Nguyên nhân (cid:23)(cid:27)i t!"ng nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng (cid:23)!"c tuy5n ch(cid:25)n,có ch#t l!"ng t(cid:27)t h&n tr!+c kia và vi(cid:28)c (cid:24)ng d6ng, th c hi(cid:28)n các quy trình k? thu(cid:31)t tB ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, v(cid:31)n (cid:23).ng, t2m ch(cid:30)i, hu#n luy(cid:28)n, khai thác tinh d0ch (cid:23)!"c c(cid:30)i ti(cid:29)n, phù h"p h&n v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Frieisian. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Masuda (1992) trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nuôi t/i Nh(cid:31)t B(cid:30)n, ho/t l c c(cid:26)a tinh trùng dao (cid:23).ng tB 60% (cid:23)(cid:29)n 90%; nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Hoflack et al. (2006) = B( cho bi(cid:29)t, ho/t l c tinh trùng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian dao (cid:23).ng tB (cid:9)(cid:11)(cid:1) (cid:1) 40% (cid:23)(cid:29)n 95%. (cid:1) (cid:1) Theo quy (cid:23)0nh c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam t/i tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TCVN 8925 : 2012, yêu c,u ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t ph(cid:30)i l+n h&n ho-c bMng 70% m+i (cid:23)!"c (cid:23)!a vào pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi (cid:23)!"c trình bày trong b(cid:30)ng 3.2a cho th#y, ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn trên c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò (cid:23)3u cao h&n so v+i quy (cid:23)0nh trong tiêu chuGn c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c th5 hi(cid:28)n t/i tiêu chuGn TCVN 8925 : 2012. Ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 70,711% th#p h&n so v+i ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 70,950% (P<0,05). S= d: k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cao h&n so v+i quy (cid:23)0nh c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam t/i tiêu chuGn TCVN 8925 : 2012 là do hi(cid:28)n nay áp d6ng các quy trình k? thu(cid:31)t tB ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, hu#n luy(cid:28)n, khai thác tinh c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam khá t(cid:27)t phù h"p v+i sinh lý, sinh s(cid:30)n c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p khGu tB Australia. Tr/m nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Moncada thu.c Trung tâm Gi(cid:27)ng gia súc l+n Trung !&ng hi(cid:28)n nay là (cid:23)&n v0 duy nh#t chuyên nghiên c(cid:24)u, s(cid:30)n xu#t tinh bò (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam mang th!&ng hi(cid:28)u VINALICA. (cid:3)&n v0 (cid:23)óng t/i Ba Vì – Hà N.i – Vi(cid:28)t Nam, nMm trên vùng có th*i ti(cid:29)t khí h(cid:31)u nóng Gm nhi(cid:28)t (cid:23)+i, gió mùa. (cid:3)ây là y(cid:29)u t(cid:27) tác (cid:23).ng lên c& th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng làm (cid:30)nh h!=ng (cid:23)(cid:29)n sinh lý, sinh s(cid:30)n c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, nh#t là v+i nhFng gi(cid:27)ng nh(cid:31)p ngo/i. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u v3 ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn theo hai mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và Hè - Thu c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c trình bày t/i b(cid:30)ng 3.2b. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi v3 ch( tiêu ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn theo quy (cid:23)0nh c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam cho th#y, trên c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam có s bi(cid:29)n (cid:23)>i rõ r(cid:28)t theo tBng mùa v6 (P<0,05) (cid:9)(cid:12)(cid:1) (cid:1) (b(cid:30)ng 3.2b). (cid:1) (cid:1) B(cid:9)ng 3.2b. Ho,t l%c tinh trùng ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn theo mùa v(cid:31) (cid:3)VT: % Brahman Holstein Friesian Gi(cid:27)ng bò Mùa v6 n LSM ± SE n LSM ± SE (cid:3)ông - Xuân 1677 70,805b ± 0,046 1762 71,095c ± 0,045 Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a các mùa v(cid:12) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Hè - Thu 1392 70,618a ± 0,047 1436 70,804b ± 0,049 K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi c4ng cho th#y = mùa v6 (cid:3)ông - Xuân, ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò (cid:23)3u cao h&n = mùa v6 Hè - Thu (P<0,05). Nguyên nhân là vì trong mùa v6 Hè - Thu có nhi(cid:28)t (cid:23). môi tr!*ng cao h&n so v+i mùa v6 (cid:3)ông - Xuân. Trong khi nhi(cid:28)t (cid:23). cao sN (cid:30)nh h!=ng gây ra stress nhi(cid:28)t tác (cid:23).ng b#t l"i (cid:23)(cid:29)n bò (cid:23) c gi(cid:27)ng làm gi(cid:30)m ham mu(cid:27)n tình d6c và gi(cid:30)m s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch trong (cid:23)ó có l!"ng xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u này phù h"p v+i h,u h(cid:29)t các k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u trên th(cid:29) gi+i: Nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Soderquist et al. (1997) cho rMng, ch#t l!"ng tinh trùng và kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh s(cid:30)n c(cid:26)a bò (cid:23) c thay (cid:23)>i theo mùa = c(cid:30) khu v c ôn (cid:23)+i và nhi(cid:28)t (cid:23)+i. Nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Parkinson (1987), Soderquist et al. (1996) nói nhi(cid:28)t (cid:23). môi tr!*ng cao trong mùa hè (cid:30)nh h!=ng gây ra stress nhi(cid:28)t (cid:23)ã tác (cid:23).ng b#t l"i (cid:23)(cid:29)n c& th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng làm gi(cid:30)m ham mu(cid:27)n tình d6c và gi(cid:30)m s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. Theo Ahmad et al. (2003); Mostari et al. (2008) và Bhakat et al. (2009) (cid:23)3u cho bi(cid:29)t, mùa v6 (cid:30)nh h!=ng (cid:23)(cid:29)n ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, trong (cid:23)ó có ch( tiêu ho/t l c tinh trùng gi(cid:30)m trong mùa hè. V+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn theo tBng mùa v6 th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (P<0,05). Ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c (cid:9)(cid:13)(cid:1) (cid:1) gi(cid:27)ng Brahman trong mùa v6 (cid:3)ông - Xuân t!&ng (cid:23)!&ng v+i ho/t l c tinh trùng = (cid:1) (cid:1) nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian trong mùa v6 Hè - Thu (P>0,05). Trong (cid:23)ó, ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn cao nh#t (cid:23)/t 71,095% trong mùa v6 (cid:3)ông - Xuân thu.c v3 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian và th#p nh#t (cid:23)/t 70,618% trong mùa v6 Hè - Thu thu.c v3 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (P<0,05). Nguyên nhân theo chúng tôi có th5 là do có s khác nhau v3 gi(cid:27)ng và y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n (Asad et al., 2004). Ho/t l c tinh trùng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng là ch( tiêu quan tr(cid:25)ng (cid:23)5 (cid:23)ánh giá ch#t l!"ng tinh d0ch và ch0u (cid:30)nh h!=ng theo tu>i tác c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. TB khi sinh ra cho (cid:23)(cid:29)n già cIi = mIi giai (cid:23)o/n tu>i, c& th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng có nhFng bi(cid:29)n (cid:23)>i v3 sinh lý, sinh s(cid:30)n theo tBng th*i k$. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u v3 ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn vào các giai (cid:23)o/n: 18 - 24 thángtu>i; 25 - 36 tháng tu>i; 37 - 49 tháng tu>i và 49 - 60 tháng tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam trình bày t/i hình 3.2. (cid:10)(cid:14)(cid:1) (cid:1) Hình 3.2. Ho,t l%c tinh trùng theo giai .o,n tu>i (cid:1) (cid:1) K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho th#y, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn theo tBng giai (cid:23)o/n tu>i th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (P<0,05) (hình 3.2). Nguyên nhân theo chúng tôi (cid:23)i3u này có th5 là do có s khác nhau v3 gi(cid:27)ng và y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n (Asad và cs., 2004). Giai (cid:23)o/n 18 - 24 tháng tu>i trên c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò (cid:23)3u có ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn th#p h&n c(cid:30) so v+i các giai (cid:23)o/n tu>i khác tuy nhiên s sai khác không rõ (P>0,05). GiFa hai gi(cid:27)ng bò cho th#y, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 70,638% th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 70,930% (P<0,05). Nguyên nhân vì (cid:23)ây là giai (cid:23)o/n này bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:23)ang còn trC và m+i b2t (cid:23),u (cid:23)!a vào hu#n luy(cid:28)n nh(cid:30)y giá, khai thác tinh nên kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh tinh ch!a >n (cid:23)0nh. Giai (cid:23)o/n 25 - 36 tháng tu>i, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 70,710% th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 70,932%; Giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 70,792% th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 70,996% và giai (cid:23)o/n 49 - 60 tháng tu>i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 70,651% th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 70,987%, tuy niên s sai khác là không rõ (P>0,05). K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi phù h"p v+i quy lu(cid:31)t sinh lý, sinh s(cid:30)n t nhiên. 3.1.3. N(cid:31)ng (cid:6)(cid:15) trinh trùng N)ng (cid:23). tinh trùng (C) th5 hi(cid:28)n s(cid:27) l!"ng tinh trùng có trong m.t (cid:23)&n v0 th5 tích tinh d0ch (t@/ml). N)ng (cid:23). tinh trùng là ch( tiêu quan tr(cid:25)ng (cid:23)ánh giá ch#t l!"ng tinh d0ch, k(cid:29)t h"p v+i l!"ng xu#t tinh và ho/t l c tinh trùng ng!*i ch(cid:22)n nuôi có th5 tính toán !+c l!"ng (cid:23)!"c s(cid:27) l!"ng li3u tinh s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c trong l,n khai thác (cid:23)ó. N)ng (cid:23). tinh trùng trong tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:10)(cid:5)(cid:1) (cid:1) (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c xác (cid:23)0nh (cid:1) (cid:1) bMng máy so màu SDM 5 c(cid:26)a hãng Minitube, k(cid:29)t qu(cid:30) (cid:23)!"c trình bày = b(cid:30)ng 3.3a; 3.3b và hình 3.3. B(cid:9)ng 3.3a. N8ng .: tinh trùng (cid:3)VY: t(cid:30)/ml C khai thác C (cid:23)/t tiêu chuGn Ch( tiêu T@ l(cid:28) (cid:23)/t tiêu Gi(cid:27)ng bò chuGn (%) n LSM ± SE n LSM ± SE Brahman 3744 1,291b ± 0,004 3480 1,340b ± 0,004 92,949 Ghi chú: Trong cùng c(cid:1)t, các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Holstein Friesian 3955 1,219a ± 0,004 3787 1,244a ± 0,004 95,752 N)ng (cid:23). tinh trùng = t#t c(cid:30) nhFng l,n khai thác tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 1,291 t@/ml cao h&n so v+i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 1,219 t@/ml (P<0,05). Nguyên nhân có s khác nhau v3 n)ng (cid:23). tinh trùng giFa hai gi(cid:27)ng bò theo chúng tôi là do có s khác nhau v3 gi(cid:27)ng loài, khác nhau v3 y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n (Asad et al.,2004) (b(cid:30)ng 3.3a). K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Brito et al. (2002) trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng = Brazil và c(cid:26)a Asad et al. (2004), nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng = Pakistan (cid:23)3u cho bi(cid:29)t, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có n)ng (cid:23). tinh trùng cao h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian. Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman chúng tôi nghiên c(cid:24)u có n)ng (cid:23). tinh trùng (cid:23)/t 1,291 t@/ml cao h&n k(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a Leon et al. (1991), nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman = Mexico cho bi(cid:29)t, n)ng (cid:23). tinh trùng (cid:23)/t 1,05 t@/ml; Hà V(cid:22)n Chiêu (1999); Lê Bá Qu(cid:29) và cs. (2001); Ph/m V(cid:22)n Ti3m và cs. (2009) cho bi(cid:29)t n)ng (cid:23). tinh trùng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam t!&ng (cid:24)ng (cid:23)/t 0,94 t@/ml, 0,91 t@/ml và 1,06 t@/ml. (cid:3)i3u này ch(cid:24)ng t1 ch#t l!"ng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng và vi(cid:28)c áp (cid:10)(cid:6)(cid:1) (cid:1) d6ng các quy trình tB qu(cid:30)n lý, ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, hu#n luy(cid:28)n, khai thác tinh (cid:1) (cid:1) c4ng nh! vi(cid:28)c ki5m tra, (cid:23)ánh giá ch#t l!"ng tinh hi(cid:28)n nay c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam ngày càng (cid:23)!"c c(cid:30)i ti(cid:29)n cho k(cid:29)t qu(cid:30) t(cid:27)t h&n. Nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian, chúng tôi th#y, có n)ng (cid:23). tinh trùng = t#t c(cid:30) nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t 1,219 t@/ml t!&ng (cid:23)!&ng v+i k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a tác gi(cid:30) Nguy(cid:21)n Xuân Hoàn (1993) và Lê Bá Qu(cid:29) và cs. (2009) trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam, cho bi(cid:29)t n)ng (cid:23). tinh trùng t!&ng (cid:24)ng (cid:23)/t 1,229 t@/ml và 1,215 t@/ml. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có n)ng (cid:23). tinh trùng cao h&n k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Muino et al. (2008) công b(cid:27), bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nuôi t/i Tây Ba Nha có n)ng (cid:23). tinh trùng (cid:23)/t 1,18 t@/ml. (cid:3)i3u này càng ch(cid:24)ng t1 ch#t l!"ng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng và vi(cid:28)c áp d6ng các quy trình tB qu(cid:30)n lý, ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, hu#n luy(cid:28)n, khai thác tinh c4ng nh! vi(cid:28)c ki5m tra, (cid:23)ánh giá ch#t l!"ng tinh hi(cid:28)n nay c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam (cid:23)/t trình (cid:23). khá cao và ti(cid:29)n b. h&n tr!+c r#t nhi3u ngay c(cid:30) khi (cid:23)(cid:27)i t!"ng là bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có ngu)n g(cid:27)c ôn (cid:23)+i. Theo quy (cid:23)0nh c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam yêu c,u n)ng (cid:23). tinh trùng = nhFng l,n khai thác ph(cid:30)i l+n h&n ho-c bMng 0,8t@/ml m+i (cid:23)!"c (cid:23)!a vào pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh (tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TCVN 8925 : 2012) N)ng (cid:23). tinh trùng = nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn trong nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi trên c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò (cid:23)3u cao h&n nhi3u so v+i quy (cid:23)0nh c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam t/i tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TCVN 8925 : 2012. Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có n)ng (cid:23). tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 1,340t@/ml cao h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có n)ng (cid:23). tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 1,244 t@/ml (P<0,05). Nguyên nhân theo chúng tôi là do có s khác nhau v3 gi(cid:27)ng loài, khác nhau v3 y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n (Asad et al., 2004). Nhi(cid:28)t (cid:23)., Gm (cid:23). là m.t trong nhFng nguyên nhân có (cid:30)nh h!=ng (cid:23)(cid:29)n n)ng (cid:23). tinh trùng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh nh#t là v+i nhFng gi(cid:27)ng bò có ngu)n g(cid:27)c ôn (cid:23)+i nh(cid:31)p v3 Vi(cid:28)t Nam. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u v3 n)ng (cid:23). tinh (cid:10)(cid:7)(cid:1) (cid:1) trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn theo hai mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và mùa (cid:1) (cid:1) v6 Hè - Thu c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c trình bày t/i b(cid:30)ng 3.3b. B(cid:9)ng 3.3b. N8ng .: tinh trùng ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn theo mùa v(cid:31) (cid:3)VT: t(cid:30)/ml Brahman Holstein Friesian Gi(cid:27)ng bò Mùa v6 n LSM ± SE n LSM ± SE (cid:3)ông - Xuân 1797 1,346c ± 0,005 1922 1,268b ± 0,005 Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a các mùa v(cid:12) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Hè - Thu 1683 1,334c ± 0,005 1865 1,220a± 0,005 K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho th#y, v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman, n)ng (cid:23). tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn không có s sai khác giFa hai mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và Hè - Thu (P>0,05). Trong khi (cid:23)ó, v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian, n)ng (cid:23). tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn trong mùa v6 (cid:3)ông - Xuân cao h&n = mùa v6 Hè - Thu (P<0,05). Nguyên nhân theo chúng tôi th#y bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman là gi(cid:27)ng bò nhi(cid:28)t (cid:23)+i nên = ch( tiêu n)ng (cid:23). tinh trùng ít b0 tác (cid:23).ng b=i y(cid:29)u t(cid:27) môi tr!*ng h&n là = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian là gi(cid:27)ng bò có ngu)n g(cid:27)c ôn (cid:23)+i. So sánh giFa hai gi(cid:27)ng bò theo tBng mùa v6 cho th#y, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có n)ng (cid:23). tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn th#p h&n = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (P<0,05). Trong (cid:23)ó, n)ng (cid:23). tinh trùng = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman cao nh#t (cid:23)/t 1,346 t@/ml trong mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian th#p nh#t (cid:23)/t 1,220 t@/ml trong mùa v6 Hè - Thu. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi phù h"p v+i các k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u trên th(cid:29) gi+i: Soderquist et al. (1997) cho rMng, ch#t l!"ng tinh trùngvà kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh s(cid:30)n c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng thay (cid:23)>i theo mùa = c(cid:30) khu v c ôn (cid:23)+i và nhi(cid:28)t (cid:23)+i; (cid:10)(cid:8)(cid:1) (cid:1) Parkinson (1987), Soderquist et al. (1996) nói nhi(cid:28)t (cid:23). môi tr!*ng cao trong mùa (cid:1) (cid:1) hè (cid:30)nh h!=ng gây ra stress nhi(cid:28)t (cid:23)ã tác (cid:23).ng b#t l"i (cid:23)(cid:29)n kích th!+c tinh hoàn, gi(cid:30)m ham mu(cid:27)n tình d6c và gi(cid:30)m s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng; Ahmad et al. (2003), Mostari et al. (2008) cho bi(cid:29)t, mùa v6 (cid:30)nh h!=ng (cid:23)(cid:29)n ch#t l!"ng tinh d0ch, trong (cid:23)ó có ch( tiêu n)ng (cid:23). tinh trùng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng nh#t là v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng có ngu)n g(cid:27)c ôn (cid:23)+i. Theo sinh lý sinh s(cid:30)n bình th!*ng c(cid:26)a gia súc nói chung và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng nói riêng có s thay (cid:23)>i trong quá trình tB khi sinh ra cho (cid:23)(cid:29)n già cIi = mIi giai (cid:23)o/n tu>i, trong (cid:23)ó ch#t l!"ng tinh d0ch nói chung và n)ng (cid:23). tinh trùng nói riêng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng c4ng thay (cid:23)>i. Qua k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u n)ng (cid:23). tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn = các giai (cid:23)o/n: 18 - 24 tháng tu>i; 25 - 36 tháng tu>i; 37- 49 tháng tu>i và 49 - 60 tháng tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam, (cid:23)!"c trình bày t/i hình 3.3. Hình 3.3. N8ng .: tinh trùng theo giai .o,n tu>i N)ng (cid:23). tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn qua các giai (cid:23)o/n tu>i theo tBng gi(cid:27)ng bò th#p nh#t = giai (cid:23)o/n 18 - 24 tháng tu>i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 1,305 t@/ml cao h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t (cid:10)(cid:9)(cid:1) (cid:1) 1,188 t@/ml (P<0,05) (hình 3.3). Nguyên nhân = giai (cid:23)o/n này bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:23)ang (cid:1) (cid:1) còn trC và m+i b2t (cid:23),u (cid:23)(cid:26) (cid:23)i3u ki(cid:28)n (cid:23)!a vào hu#n luy(cid:28)n nh(cid:30)y giá, khai thác tinh, c& quan sinh d6c ho/t (cid:23).ng ch!a >n (cid:23)0nh. Giai (cid:23)o/n 25 - 36 tháng tu>i, n)ng (cid:23). tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 1,308 t@/ml cao h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 1,212 t@/ml. Nguyên nhân theo chúng tôi (cid:23)ây là giai (cid:23)o/n bò (cid:23) c gi(cid:27)ng m+i (cid:23)!a vào khai thác tinh và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh. Giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i, n)ng (cid:23). tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t cao nh#t trên c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 1,371 t@/ml cao h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 1,294 t@/ml. Nguyên nhân (cid:23)ây là th*i k$ sung s(cid:24)c nh#t, t#t c(cid:30) các c& quan trong c& th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng nh#t là c& quan sinh d6c (cid:23)ã hoàn thi(cid:28)n và ho/t (cid:23).ng >n (cid:23)0nh nh#t. Giai (cid:23)o/n 49 - 60 tháng tu>i c(cid:26)a c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh d0ch trong (cid:23)ó có n)ng (cid:23). tinh trùng v’n (cid:23)/t = m(cid:24)c cao. Tuy nhiên có ph,n th#p h&n so v+i giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i. (cid:3)i3u này cho th#y ho/t (cid:23).ng c(cid:26)a c& quan sinh s(cid:30)n = giai (cid:23)o/n 49 - 60 tháng tu>i b2t (cid:23),u có hi(cid:28)n t!"ng già cIi. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi v3 n)ng (cid:23). tinh trùng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam phù h"p v+i quy lu(cid:31)t sinh lý, sinh s(cid:30)n t nhiên c(cid:26)a con v(cid:31)t và phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a tác gi(cid:30) Vilakazi và Webb (2004) cho rMng ch#t l!"ng tinh d0ch bò trong (cid:23)ó có n)ng (cid:23). tinh trùng có s thay (cid:23)>i theo tBng giai (cid:23)o/n tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. N)ng (cid:23). tinh trùng t(cid:22)ng d,n theo các giai (cid:23)o/n tu>i và (cid:23)/t (cid:23)(nh cao nh#t = giai (cid:23)o/n 36 - 48 tháng tu>i, sau (cid:23)ó b2t (cid:23),u gi(cid:30)m d,n và gi(cid:30)m m/nh nh#t = giai (cid:23)o/n sau 72 tháng tu>i. 3.1.4. T(cid:19)ng s(cid:8) tinh trùng s(cid:8)ng ti(cid:21)n th#ng T>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng trong tinh d0ch (VAC) là ch( tiêu t>ng h"p quan tr(cid:25)ng nh#t (cid:23)5 (cid:23)ánh giá kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. Qua k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam cho th#y các ch( tiêu VAC là ch( tiêu (cid:30)nh h!=ng rõ r(cid:28)t nh#t (cid:23)(cid:29)n s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng trong s(cid:30)n (cid:10)(cid:10)(cid:1) (cid:1) xu#t tinh (cid:23)ông l/nh và là ch( tiêu quy(cid:29)t (cid:23)0nh (cid:23)(cid:29)n kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông (cid:1) (cid:1) l/nh (cid:23)-c bi(cid:28)t liên quan ch-t chN t+i l!"ng môi tr!*ng pha ch(cid:29) và t!&ng quan thu(cid:31)n v+i s(cid:27) li3u tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c trong l,n khai thác (cid:23)ó. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u ch( tiêu t>ng h"p VAC = 3744 m’u tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và 3955 m’u tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c trình bày = b(cid:30)ng 3.4a; 3.4b và hình 3.4. B(cid:9)ng 3.4a. T>ng s) tinh trùng s)ng ti(cid:8)n thGng (cid:3)VT: t(cid:30)/l(cid:20)n khai thác T@ l(cid:28) (cid:23)/t Ch( tiêu VAC khai thác VAC (cid:23)/t tiêu chuGn tiêu chuGn n LSM ± SE n LSM ± SE (%) Gi(cid:27)ng bò Brahman 3744 5,221a ± 0,034 3061 6,007a ± 0,035 81,757 Ghi chú: Trong cùng c(cid:1)t, các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Holstein Friesian 3955 5,502b ± 0,034 3192 6,064a ± 0,026 80,708 K(cid:29)t qu(cid:30) chúng tôi nghiên c(cid:24)u v3 ch( tiêu t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = t#t c(cid:30) các l,n khai thác tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 5,221 t@/l,n khai thác th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 5,502 t@/l,n khai thác (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.4a). Nguyên nhân có s sai khác trong nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi có th5 do s khác nhau v3 gi(cid:27)ng loài, khác nhau v3 y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n mà (cid:23)ã (cid:23)!"c th5 hi(cid:28)n trong tBng ch( tiêu V, A, C riêng rN giFa hai gi(cid:27)ng bò (cid:23)3u có s khác nhau. V+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam, chúng tôi nghiên c(cid:24)u cho th#y t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng (cid:23)/t 5,221 t@/l,n khai thác cao h&n k(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a Ph/m V(cid:22)n Ti3m và cs. (2009) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam cho bi(cid:29)t, t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng (cid:23)/t 4,93 t@/l,n khai thác. Nguyên nhân theo chúng tôi hi(cid:28)n nay (cid:23)ang áp d6ng th c hi(cid:28)n các quy trình, công ngh(cid:28) ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, khai thác tinh r#t t(cid:27)t và ngày (cid:10)(cid:11)(cid:1) (cid:1) càng (cid:23)!"c c(cid:30)i ti(cid:29)n t(cid:27)t h&n tr!+c. (cid:1) (cid:1) V+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Frisian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam, chúng tôi nghiên c(cid:24)u cho th#y t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng th#p h&n k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Garner et al. (1996) cho bi(cid:29)t, = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nuôi t/i Hoa K$ (cid:23)/t 6,20 t@/l,n khai thác; Brito et al. (2002) cho bi(cid:29)t, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian t/i Brazil (cid:23)/t 8,2 t@/l,n khai thác. Nguyên nhân k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi th#p h&n nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Garner et al. (1996) và Brito et al. (2002) có th5 m-c dù t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)ã và (cid:23)ang áp d6ng các quy trình tB ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, hu#n luy(cid:28)n (cid:23)(cid:29)n khai thác tinh d0ch tiên ti(cid:29)n trên th(cid:29) gi+i. Song bên c/nh các quy trình thì y(cid:29)u t(cid:27) th*i ti(cid:29)t khí h(cid:31)u kh2c nghi(cid:28)t và ch#t l!"ng dinh d!%ng th#p c(cid:26)a n!+c ta (cid:23)ã (cid:30)nh h!=ng (cid:23)(cid:29)n s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng nh#t là v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian, là gi(cid:27)ng bò có ngu)n g(cid:27)c ôn (cid:23)+i. T>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng (cid:23)/t tiêu chuGn là tích c(cid:26)a ba ch( tiêu l!"ng xu#t tinh, ho/t l c tinh trùng và n)ng (cid:23). tinh trùng khi c(cid:30) ba ch( tiêu này (cid:23))ng th*i (cid:23)/t tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TCVN 8925 : 2012 trong nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)ó (VO3ml; AO70% và CO0,8 t@). T>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)/t 6,007 t@/l,n khai thác th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 6,064 t@/l,n khai thác, tuy nhiên không có s sai khác (P>0,05) (b(cid:30)ng 3.4a). Nguyên nhân = các ch( tiêu riêng lC có ch( tiêu V và A c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian cao h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và ch( tiêu C ng!"c l/i. Tr/m nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Moncada (T(cid:30)n L:nh, Ba Vì, Hà N.i) tr c thu.c Trung tâm Gi(cid:27)ng gia súc l+n Trung !&ng là (cid:23)&n v0 duy nh#t chuyên nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh bò (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam hi(cid:28)n nay. Là (cid:23)&n v0 nMm trên vùng có khí h(cid:31)u nhi(cid:28)t (cid:23)+i nóng Gm gió mùa, b(cid:27)n mùa rõ r(cid:28)t (Xuân, H/, Thu và (cid:3)ông), do v(cid:31)y ch2c ch2n (cid:30)nh h!=ng (cid:23)(cid:29)n sinh lý, sinh tr!=ng phát tri5n và sinh s(cid:30)n trong (cid:23)ó có kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, nh#t là v+i nhFng gi(cid:27)ng bò nh(cid:31)p ngo/i có ngu)n g(cid:27)c ôn (cid:23)+i. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u v3 t>ng (cid:10)(cid:12)(cid:1) (cid:1) s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn theo hai mùa (cid:1) (cid:1) v6 (cid:3)ông - Xuân và Hè - Thu c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c trình bày t/i b(cid:30)ng 3.4b. B(cid:9)ng 3.4b. T>ng s) tinh trùng s)ng ti(cid:8)n thGng ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn theo mùa v(cid:31) (cid:3)VT: t(cid:30)/l(cid:20)n khai thác Brahman Holstein Friesian Gi(cid:27)ng bò Mùa v6 n LSM ± SE n LSM ± SE (cid:3)ông - Xuân 1673 6,266c ± 0,041 1756 6,491d ± 0,040 Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a các mùa v(cid:12) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Hè - Thu 1388 5,696b ± 0,045 1436 5,540a ± 0,044 K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi v3 ch( tiêu t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn cho th#y, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam có t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn = mùa v6 (cid:3)ông - Xuân cao h&n so v+i = mùa v6 Hè - Thu (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.4b). Nguyên nhân là vì các ch( tiêu V, A, C riêng lC (cid:23)3u cho k(cid:29)t qu(cid:30) = mùa v6 (cid:3)ông - Xuân cao h&n so v+i = mùa v6 Hè - Thu. So sánh giFa hai gi(cid:27)ng bò theo tBng mùa v6 cho th#y, t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn = mùa v6 (cid:3)ông - Xuân c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 6,266 t@/l,n khai thác th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 6,491 t@/l,n khai thác. Nh!ng = mùa v6 Hè - Thu, t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 5,696 t@/l,n khai thác cao h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 5,540 t@/l,n khai thác (P<0,05). K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi phù h"p v+i quy lu(cid:31)t t nhiên và y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. L mùa v6 (cid:3)ông - Xuân có th*i ti(cid:29)t khí h(cid:31)u mát mC thích h"p v+i sinh lý, sinh s(cid:30)n c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng sN phát huy t(cid:27)t (cid:23)!"c kh(cid:30) n(cid:22)ng (cid:10)(cid:13)(cid:1) (cid:1) s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:26)a chúng. Nh#t là (cid:23)(cid:27)i v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có ngu)n (cid:1) (cid:1) g(cid:27)c ôn (cid:23)+i v(cid:27)n di truy3n (cid:23)ã cho ch#t l!"ng tinh t(cid:27)t h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (Chauhanet al., 2010; Asad et al., 2004). L mùa v6 Hè - Thu có th*i ti(cid:29)t khí h(cid:31)u n2ng nóng (cid:30)nh h!=ng gây ra stress nhi(cid:28)t (cid:23)ã tác (cid:23).ng b#t l"i (cid:23)(cid:29)n kích th!+c tinh hoàn, gi(cid:30)m ham mu(cid:27)n tình d6c và gi(cid:30)m s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng nh#t là bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có ngu)n g(cid:27)c ôn (cid:23)+i b0 tác (cid:23).ng m/nh h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có ngu)n g(cid:27)c nhi(cid:28)t (cid:23)+i (Parkinson, 1987; Soderquist et al., 1996; Mathevon et al., 1998). Ngoài ra ch#t l!"ng tinh d0ch trong mùa v6 Hè - Thu gi(cid:30)m (cid:23)i ch(cid:26) y(cid:29)u là do nhi(cid:28)t (cid:23). cao làm t(cid:22)ng ho/t (cid:23).ng trao (cid:23)>i ch#t trong c& th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, t(cid:22)ng l!"ng oxy sD d6ng d’n (cid:23)(cid:29)n thi(cid:29)u h6t oxy = d0ch hoàn, do v(cid:31)y trong d0ch hoàn s(cid:30)n sinh nhi3u các g(cid:27)c ôxy t do ho/t (cid:23).ng (Reactive oxygen species: ROS), gây (cid:30)nh h!=ng x#u t+i quá trình sinh tinh, làm t(cid:22)ng t@ l(cid:28) k$ hình = tinh trùng, gi(cid:30)m ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, (cid:23)-c bi(cid:28)t (cid:23)(cid:27)i v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có ngu)n g(cid:27)c = vùng ôn (cid:23)+i (Nichi et al., 2006). K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn = các giai (cid:23)o/n tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam trình bày t/i hình 3.4. Hình 3.4. T>ng s) tinh trùng s)ng ti(cid:8)n thGng theo giai .o,n tu>i K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho th#y, t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n (cid:11)(cid:14)(cid:1) (cid:1) thAng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn qua các giai (cid:23)o/n tu>i theo tBng gi(cid:27)ng (cid:1) (cid:1) bò có s khác nhau rõ r(cid:28)t (P<0,05). (cid:3)i3u này phù h"p v+i quy lu(cid:31)t t nhiên, sinh lý sinh s(cid:30)n và phù h"p v+i các ch( tiêu V, A, C riêng lC. Giai (cid:23)o/n 18 - 24 tháng tu>i, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 5,395 t@/l,n khai thác th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 5,754 t@/l,n khai thác, nguyên nhân = giai (cid:23)o/n này bò (cid:23)!c gi(cid:27)ng (cid:23)ang còn trC và m+i b2t (cid:23),u (cid:23)(cid:26) (cid:23)i3u ki(cid:28)n (cid:23)!a vào hu#n luy(cid:28)n nh(cid:30)y giá, khai thác tinh. Giai (cid:23)o/n 25 - 36 tháng tu>i, = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 5,511 t@/l,n khai thác th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 5,762 t@/l,n khai thác (P<0,05). Nguyên nhân (cid:23)ây là giai (cid:23)o/n bò (cid:23) c gi(cid:27)ng m+i (cid:23)!a vào khai thác tinh và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh nên ch#t l!"ng ch!a >n (cid:23)0nh. Giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i, t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t cao nh#t trên c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò. Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 6,521 t@/l,n khai thác cao h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 6,343 t@/l,n khai thác (P<0,05). Nguyên nhân (cid:23)ây là th*i k$ sung s(cid:24)c nh#t c(cid:26)a m.t (cid:23)*i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, t#t c(cid:30) các c& quan c(cid:26)a c& th5 trong (cid:23)ó có c& quan sinh d6c (cid:23)ã hoàn thi(cid:28)n và ho/t (cid:23).ng có hi(cid:28)u qu(cid:30) nh#t. Giai (cid:23)o/n 49 - 60 tháng tu>i c(cid:26)a c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh d0ch trong (cid:23)ó có t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn v’n (cid:23)/t = m(cid:24)c cao. Tuy nhiên có th#p h&n so v+i giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i. Nguyên nhân theo chúng tôi có th5 giai (cid:23)o/n này ho/t (cid:23).ng c(cid:26)a m.t s(cid:27) c& quan c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng trong (cid:23)ó c& quan sinh s(cid:30)n b2t (cid:23),u gi(cid:30)m và có hi(cid:28)n t!"ng già cIi, thoái hóa. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi v3 t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng = (cid:11)(cid:5)(cid:1) (cid:1) nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:1) (cid:1) Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam phù h"p v+i quy lu(cid:31)t sinh lý, sinh s(cid:30)n t nhiên c(cid:26)a con v(cid:31)t và phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a tác gi(cid:30) Vilakazi và Webb (2004) cho rMng ch#t l!"ng tinh d0ch bò có s thay (cid:23)>i theo tBng giai (cid:23)o/n tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. 3.1.5. Màu s c tinh d(cid:25)ch Màu s2c tinh d0ch là ch( tiêu quan sát ban (cid:23),u, là ch( tiêu (cid:23)ánh giá th!*ng xuyên, thông qua màu s2c tinh d0ch b!+c (cid:23),u có th5 xác (cid:23)0nh (cid:23)!"c ch#t l!"ng tinh d0ch (cid:23)-c bi(cid:28)t ch( tiêu n)ng (cid:23). tinh trùng. (cid:3))ng th*i màu s2c tinh d0ch cho chúng ta có th5 xác (cid:23)0nh (cid:23)!"c s b#t bình th!*ng trong (cid:23)!*ng sinh d6c c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. Tinh d0ch có màu nâu là tinh d0ch có l’n máu, tinh d0ch có màu xám có th5 do tinh d0ch có l’n m(cid:26), dính (cid:23)#t, cát trên d!&ng v(cid:31)t lúc khai thác. D a vào màu s2c tinh d0ch các chuyên gia, k? thu(cid:31)t viên tìm ra nguyên nhân (cid:23)5 tB (cid:23)ó (cid:23)!a ra ph!&ng án và gi(cid:30)i pháp can thi(cid:28)p k0p th*i. (cid:3)5 thu(cid:31)n ti(cid:28)n trong vi(cid:28)c phân tích s(cid:27) li(cid:28)u chúng tôi quy !+c màu s2c tinh d0ch theo cách quy !+c c(cid:26)a tác gi(cid:30) Sarder (2007) nh! sau: 1 là tinh d0ch có màu tr2ng trong, 2 là tinh d0ch có màu tr2ng sFa, 3 là tinh d0ch có màu tr2ng ngà và 4 là tinh d0ch có màu tr2ng (cid:23)6c. K(cid:29)t qu(cid:30) thu (cid:23)!"c v3 màu s2c tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c th5 hi(cid:28)n = b(cid:30)ng 3.5a; 3.5b và hình 3.5. B(cid:9)ng 3.5a. Màu s(cid:26)c tinh d0ch Màu s2c tinh d0ch khai Màu s2c tinh d0ch (cid:23)/t Ch( tiêu T@ l(cid:28) (cid:23)/t thác tiêu chuGn tiêu chuGn (%) Gi(cid:27)ng bò n LSM ± SE n LSM ± SE Brahman 3744 3,518b ± 0,010 3731 3,526b ± 0,010 99,653 Ghi chú: Trong cùng c(cid:1)t, các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Holstein Friesian 3955 3,322a ± 0,010 3923 3,341a ± 0,010 99,191 K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho th#y, màu s2c tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c (cid:11)(cid:6)(cid:1) (cid:1) gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t = m(cid:24)c 3,518 cao h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:1) (cid:1) (cid:23)/t = m(cid:24)c 3,322 (P<0,05). K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u này phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u = ch( tiêu n)ng (cid:23). tinh trùng và phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Hà V(cid:22)n Chiêu (1999); Lê Bá Qu(cid:29) và cs. (2009) cho bi(cid:29)t, màu s2c tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng ch(cid:26) y(cid:29)u là màu tr2ng (cid:23)6c và tr2ng ngà; Sarder (2007) trên tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c t/i Bangladesh cho bi(cid:29)t, màu s2c tinh d0ch có màu s2c = 3,23, ngh:a là có màu = giFa màu tr2ng ngà và màu tr2ng (cid:23)6c. (cid:3)i3u này ch(cid:24)ng t1 tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam r#t t(cid:27)t. Theo Hoàng Kim Giao và Nguy(cid:21)n Thanh D!&ng (1997) tinh d0ch t(cid:27)t có m,u tr2ng sFa, tr2ng ngà và tr2ng (cid:23)6c. Theo quy (cid:23)0nh c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam t/i tiêu chuGn TCVN 8925 : 2012 quy (cid:23)0nh tinh d0ch bò có m,u tr2ng sFa, tr2ng ngà và tr2ng (cid:23)6c m+i (cid:23)/t tiêu chuGn. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi có màu s2c tinh d0ch (cid:23)/t tiêu chuGn trên 99% c(cid:26)a c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò. Khi nghiên c(cid:24)u (cid:30)nh h!=ng c(cid:26)a mùa v6 (cid:23)(cid:29)n màu s2c tinh d0ch = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam giFa hai mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và Hè - Thu, k(cid:29)t qu(cid:30) thu (cid:23)!"c trình bày t/i b(cid:30)ng 3.5b. B(cid:9)ng 3.5b. Màu s(cid:26)c tinh d0ch ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn theo mùa v(cid:31) Brahman Holstein Friesian Gi(cid:27)ng bò Mùa v6 n LSM ± SE n LSM ± SE (cid:3)ông - Xuân 1867 3,601d ± 0,014 1981 3,414b ± 0,014 Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a các mùa v(cid:12) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Hè - Thu 1864 3,452c ± 0,014 1942 3,268a ± 0,014 Màu s2c tinh d0ch = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam = mùa v6 (cid:3)ông - Xuân cao h&n so v+i mùa v6 Hè - Thu (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.4b). (cid:11)(cid:7)(cid:1) (cid:1) Nguyên nhân là vì trong mùa v6 Hè - Thu có nhi(cid:28)t (cid:23). môi tr!*ng cao h&n so v+i (cid:1) (cid:1) mùa v6 (cid:3)ông - Xuân. Trong khi nhi(cid:28)t (cid:23). cao sN (cid:30)nh h!=ng gây ra stress nhi(cid:28)t tác (cid:23).ng b#t l"i (cid:23)(cid:29)n bò (cid:23) c gi(cid:27)ng làm gi(cid:30)m ham mu(cid:27)n tình d6c và gi(cid:30)m s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch trong (cid:23)ó có màu s2c tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. Theo tBng mùa v6 màu s2c tinh d0ch = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)3u cao h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (P<0,05). Trong (cid:23)ó màu s2c tinh d0ch = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn cao nh#t = mùa v6 (cid:3)ông - Xuân thu.c v3 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t = m(cid:24)c 3,601và th#p nh#t = mùa v6 Hè - Thu thu.c v3 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t = m(cid:24)c 3,268 (P<0,05). Theo sinh lý sinh s(cid:30)n bình th!*ng c(cid:26)a gia súc nói chung và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng nói riêng có s thay (cid:23)>i theo tu>i tác, tB khi sinh ra cho (cid:23)(cid:29)n già cIi = mIi giai (cid:23)o/n tu>i. Màu s2c tinh d0ch có liên quan ch-t chN v+i n)ng (cid:23). tinh trùng, v+i ch#t l!"ng tinh d0ch, trong khi (cid:23)ó ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng có s thay (cid:23)>i qua các giai (cid:23)o/n tu>i. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u màu s2c tinh d0ch = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn = các giai (cid:23)o/n: 18 - 24 tháng tu>i; 25 - 36 tháng tu>i; 37- 49 tháng tu>i và 49 - 60 tháng tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c trình bày t/i hình 3.5. (cid:11)(cid:8)(cid:1) (cid:1) Hình 3.5. Màu s(cid:26)c tinh d0ch theo giai .o,n tu>i (cid:1) (cid:1) K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho th#y, màu s2c tinh d0ch = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn qua các giai (cid:23)o/n tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có s sai khác (P<0,05) (hình 3.5). Nguyên nhân có s thay (cid:23)>i v3 sinh lý, sinh s(cid:30)n qua các giai (cid:23)o/n tu>i. Giai (cid:23)o/n 18 - 24 tháng tu>i th#p nh#t trên c(cid:30) hai gi(cid:27)ng, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có màu s2c tinh d0ch = nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t = m(cid:24)c 3,316 cao h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có màu s2c tinh d0ch = nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t = m(cid:24)c 3,230 (P<0,05). Nguyên nhân = giai (cid:23)o/n này bò (cid:23)!c gi(cid:27)ng (cid:23)ang còn trC và m+i b2t (cid:23),u (cid:23)(cid:26) (cid:23)i3u ki(cid:28)n (cid:23)!a vào hu#n huy(cid:28)n nh(cid:30)y giá, khai thác tinh. Giai (cid:23)o/n 25 - 36 tháng tu>i, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có màu s2c tinh d0ch = nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t = m(cid:24)c 3,343 cao h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có màu s2c tinh d0ch = nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t = m(cid:24)c 3,164 (P<0,05). Nguyên nhân (cid:23)ây là giai (cid:23)o/n bò (cid:23) c gi(cid:27)ng m+i (cid:23)!a vào khai thác tinh và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh nên ch#t l!"ng ch!a >n (cid:23)0nh. Giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có màu s2c tinh d0ch = nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t = m(cid:24)c 3,671 cao h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có màu s2c tinh d0ch = nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t = m(cid:24)c 3,493 (P<0,05). Nguyên nhân (cid:23)ây là th*i k$ sung s(cid:24)c nh#t c(cid:26)a m.t (cid:23)*i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, t#t c(cid:30) các c& quan c(cid:26)a c& th5 trong (cid:23)ó có c& quan sinh d6c (cid:23)ã hoàn thi(cid:28)n và ho/t (cid:23).ng có hi(cid:28)u qu(cid:30) nh#t. Giai (cid:23)o/n 49 - 60 tháng tu>i trên c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh d0ch trong (cid:23)ó có màu s2c tinh d0ch = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn v’n (cid:23)/t = m(cid:24)c cao, tuy nhiên có th#p h&n so v+i giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i, (cid:23)i3u này cho th#y ho/t (cid:23).ng c(cid:26)a c& quan sinh s(cid:30)n = giai (cid:23)o/n 49 - 60 tháng tu>i b2t (cid:23),u gi(cid:30)m, có hi(cid:28)n t!"ng già cIi. (cid:3)ây là (cid:23)i3u phù h"p v+i quy lu(cid:31)t sinh lý, sinh s(cid:30)n t nhiên c(cid:26)a con v(cid:31)t. 3.1.6. pH tinh d(cid:25)ch pH tinh d0ch (cid:23)!"c xác (cid:23)0nh bMng gi#y (cid:23)o pH ngay sau khi khai thác tinh. (cid:11)(cid:9)(cid:1) (cid:1) pH là m.t trong nhFng ch( tiêu quan tr(cid:25)ng và th!*ng xuyên ph(cid:30)i xác (cid:23)0nh mIi (cid:1) (cid:1) l,n khai thác (cid:23)!"c tinh d0ch, nó có ý ngh:a trong vi(cid:28)c xác (cid:23)0nh b!+c (cid:23),u ch#t l!"ng tinh d0ch vì liên quan (cid:23)(cid:29)n n(cid:22)ng l c (cid:23)(cid:28)m, kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:27)ng và n(cid:22)ng l c th6 tinh c(cid:26)a tinh trùng, pH có quan h(cid:28) t+i quá trình trao (cid:23)>i ch#t c(cid:26)a tinh trùng thông qua h(cid:28) th(cid:27)ng enzym c(cid:26)a chúng. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u pH tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c th5 hi(cid:28)n qua b(cid:30)ng 3.6a; 3.6b và hình 3.6. B(cid:9)ng 3.6a. pH tinh d0ch Ch( tiêu T@ l(cid:28) (cid:23)/t pH khai thác pH (cid:23)/t tiêu chuGn tiêu chuGn n LSM ± SE n LSM ± SE (%) Gi(cid:27)ng bò 100 Brahman 3744 6,774a ± 0,002 3744 6,774a ± 0,002 Ghi chú: Trong cùng c(cid:1)t, các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). 100 Holstein Friesian 3955 6,790b ± 0,002 3955 6,790b ± 0,002 pH tinh d0ch = t#t c(cid:30) các l,n khai thác tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman là 6,774 th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian là 6,790 (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.6a). Nguyên nhân có s khác nhau v3 pH tinh d0ch giFa hai gi(cid:27)ng bò là do có s khác nhau v3 gi(cid:27)ng loài, khác nhau v3 y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n (Asad et al., 2004). K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a tác gi(cid:30) Holy (1970) cho bi(cid:29)t, pH c(cid:26)a tinh d0ch bò dao (cid:23).ng tB 6,2 (cid:23)(cid:29)n 6,9, các tr!*ng h"p ngo/i l(cid:28) là do nguyên nhân khách quan gây ra; Nguy(cid:21)n Xuân Hoàn (1993) cho bi(cid:29)t tinh d0ch bò có pH tB 6,4 (cid:23)(cid:29)n 6,9; Hoàng Kim Giao và Nguy(cid:21)n Thanh D!&ng (1997) và Herliantien (2009) (cid:23)3u cho bi(cid:29)t tinh d0ch bò có pH dao (cid:23).ng tB 6,2 (cid:23)(cid:29)n 6,8. Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman, chúng tôi nghiên c(cid:24)u có pH tinh d0ch cao h&n k(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a Ph/m V(cid:22)n Ti3m và cs. (2009) cho bi(cid:29)t, pH tinh d0ch là 6,68 và k(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a chúng tôi th#p h&n nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Leon et al. (1991) nghiên c(cid:24)u trên bò ð c (cid:11)(cid:10)(cid:1) (cid:1) gi(cid:27)ng Brahman, cho bi(cid:29)t pH tinh d0ch là 6,96. (cid:1) (cid:1) Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i t/i Vi(cid:28)t Nam, k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi v3 pH tinh d0ch cao h&n k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Hà V(cid:22)n Chiêu (1999) cho bi(cid:29)t, pH là 6,52 và th#p h&n nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Lê Bá Qu(cid:29) và cs. 2009) công b(cid:27), pH là 7,02. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi và các tác gi(cid:30) (cid:23)3u phù h"p v+i (cid:23)-c (cid:23)i5m sinh h(cid:25)c c(cid:26)a tinh d0ch và phù h"p v+i quy (cid:23)0nh c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam trong s(cid:30)n xu#t tinh bò (cid:23)ông l/nh cho phép tinh d0ch có pH dao (cid:23).ng tB 6,5 (cid:23)(cid:29)n 6,8 theo quy (cid:23)0nh t/i tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TCVN 8925 : 2012.T#t c(cid:30) 100% m’u tinh d0ch nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi (cid:23)3u (cid:23)/t tiêu chuGn v3 pH (cid:23)5 pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u v3 pH tinh d0ch theo hai mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và Hè - Thu c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c trình bày t/i b(cid:30)ng 3.6b. B(cid:9)ng 3.6b. pH tinh d0ch .,t tiêu chuFn theo mùa v(cid:31) Brahman Holstein Friesian Gi(cid:27)ng bò Mùa v6 n LSM ± SE n LSM ± SE (cid:3)ông - Xuân 1872 6,759a ± 0,003 1992 6,786b ± 0,002 Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a các mùa v(cid:12) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Hè - Thu 1872 6,789b ± 0,003 1963 6,794b ± 0,002 pH tinh d0ch = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam không có s thay (cid:23)>i l+n giFa hai mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và Hè - Thu. Tuy v(cid:31)y, = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman trong mùa v6 (cid:3)ông - Xuân có pH tinh d0ch (cid:23)/t 6,759 th#p h&n Hè - Thu 6,789 (P<0,05), nh!ng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian h,u nh! không thay (cid:23)>i (P>0,05). K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u pH tinh d0ch = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn = các giai (cid:23)o/n: 18 - 24 tháng tu>i; 25 - 36 tháng tu>i; 37- 49 tháng tu>i và 49 - 60 tháng tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB (cid:11)(cid:11)(cid:1) (cid:1) Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c trình bày t/i hình 3.6. (cid:1) (cid:1) Hình 3.6. pH tinh d0ch theo giai .o,n tu>i pH tinh d0ch = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn qua các giai (cid:23)o/n tu>i 18 - 24 tháng; 25 - 36 tháng; 37- 49 tháng và 49 - 60 tháng; theo tBng gi(cid:27)ng bò có xu h!+ng gi(cid:30)m d,n. Giai (cid:23)o/n 18 - 24 tháng tu>i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có pH tinh d0ch = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn là 6,817 cao h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian là 6,796 (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.6c – Ph6 l6c). Giai (cid:23)o/n 25 - 36 tháng tu>i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có pH tinh d0ch = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn là 6,820 cao h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian là 6,792 (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.6c – Ph6 l6c). Giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có pH tinh d0ch = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn là 6,744 th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian là 6,784 (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.6c – Ph6 l6c). Giai (cid:23)o/n 49 - 60 tháng tu>i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman là 6,737 th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian là 6,790 (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.6c – Ph6 l6c). Các k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u v3 pH c(cid:26)a chúng tôi trên c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò (cid:23)3u phù h"p v+i quy lu(cid:31)t sinh lý, sinh s(cid:30)n và quá trình sinh tinh t nhiên c(cid:26)a con v(cid:31)t và (cid:23)-c (cid:23)i5m hóa h(cid:25)c tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. 3.1.7. T! l(cid:12) tinh trùng k" hình T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình (K) là t@ l(cid:28) tinh trùng b0 d0 d/ng v3 hình thái h(cid:25)c (cid:11)(cid:12)(cid:1) (cid:1) so v+i t>ng s(cid:27) tinh trùng trong m.t l,n khai thác tinh. T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình (cid:1) (cid:1) càng cao có ngh:a ch#t l!"ng tinh d0ch càng kém và ng!"c l/i. T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình ph6 thu.c vào r#t nhi3u y(cid:29)u t(cid:27) nh! gi(cid:27)ng, l(cid:24)a tu>i, ch(cid:29) (cid:23). ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng (cid:23)-c bi(cid:28)t là y(cid:29)u t(cid:27) nhi(cid:28)t (cid:23). và Gm (cid:23). tác (cid:23).ng (cid:23)(cid:29)n c& th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. Trong (cid:23)i3u ki(cid:28)n bình th!*ng, tinh trùng có hình d/ng (cid:23)-c tr!ng cho mIi loài, nh!ng có th5 vì m.t lý do nào (cid:23)ó trong quá trình sinh tinh ho-c xD lý tinh d0ch, tinh trùng có hình thái khác th!*ng nh! gi(cid:25)t bào t!&ng bám theo, bi(cid:29)n d/ng hay khuy(cid:29)t t(cid:31)t = (cid:23),u, (cid:23)uôi nh!: (cid:23),u méo, to, hai (cid:23),u, (cid:23)uôi g#p khúc, hai (cid:23)uôi, (cid:23)uôi xo(cid:22)n, có gi(cid:25)t bào t!&ng, th5 (cid:23)(nh phù, tháo r*i, v% vv... Chúng tôi (cid:23)ã nghiên c(cid:24)u t@ l(cid:28) k$ hình c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam, k(cid:29)t qu(cid:30) (cid:23)!"c trình bày = b(cid:30)ng 3.7a; 3.7b và hình 3.7. B(cid:9)ng 3.7a. TB lC tinh trùng k? hình (K) (cid:3)VT: % Ch( tiêu K khai thác K (cid:23)/t tiêu chuGn T@ l(cid:28) (cid:23)/t tiêu chuGn (%) Gi(cid:27)ng bò n LSM ± SE n LSM ± SE Brahman 3744 13,235a ± 0,092 3199 11,126a ± 0,043 85,443 Ghi chú: Trong cùng c(cid:1)t, các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Holstein Friesian 3955 14,151b ± 0,089 3374 12,010b ± 0,042 85,310 K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho th#y, t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = t#t c(cid:30) các l,n khai thác bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman chi(cid:29)m 13,235% th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian chi(cid:29)m 14,151 % (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.7a). Nguyên nhân có s khác nhau v3 t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình giFa hai gi(cid:27)ng bò theo chúng tôi, m.t m-t là do có s khác nhau v3 gi(cid:27)ng loài, khác nhau v3 y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n, m.t m-t do bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có ngu)n g(cid:27)c ôn (cid:23)+i nên khi nh(cid:31)p v3 Vi(cid:28)t Nam là n!+c có khí h(cid:31)u nhi(cid:28)t (cid:23)+i nóng Gm nên s thích nghi kém h&n v+i (cid:23)i3u ki(cid:28)n th*i ti(cid:29)t so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi th#p h&n k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Hà V(cid:22)n Chiêu (1999) trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian t/i Vi(cid:28)t Nam có t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình chi(cid:29)m 17,84%; Brito et al. (2002) cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình (cid:11)(cid:13)(cid:1) (cid:1) c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng = Brazil dao (cid:23).ng tB 16,3 (cid:23)(cid:29)n 19,1%. (cid:3)i3u này ch(cid:24)ng t1 ch#t (cid:1) (cid:1) l!"ng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam hi(cid:28)n nay t(cid:27)t h&n tr!+c, (cid:23)ó là k(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a quá trình nghiên c(cid:24)u, c(cid:30)i ti(cid:29)n ch#t l!"ng gi(cid:27)ng và vi(cid:28)c áp d6ng các quy trình tB qu(cid:30)n lý, ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, hu#n luy(cid:28)n, khai thác tinh c4ng nh! vi(cid:28)c ki5m tra, (cid:23)ánh giá ch#t l!"ng tinh ngày càng hoàn ch(nh h&n. Theo quy (cid:23)0nh c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam yêu c,u t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác ph(cid:30)i nh1 h&n ho-c bMng 20% m+i (cid:23)!"c (cid:23)!a vào pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh quy (cid:23)0nh t/i tiêu chuGn TCVN 8925 : 2012. T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam t(cid:27)t h&n nhi3u so v+i quy (cid:23)0nh. Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn chi(cid:29)m 11,126% th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn chi(cid:29)m 12,010% (P<0,05). Nguyên nhân theo chúng tôi là do có s khác nhau v3 gi(cid:27)ng loài, khác nhau v3 y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n (Asad et al., 2004). S bi(cid:29)n (cid:23)>i c(cid:26)a nhi(cid:28)t (cid:23). và Gm (cid:23). theo mùa v6 là m.t trong nhFng y(cid:29)u t(cid:27) tác (cid:23).ng m/nh (cid:23)(cid:29)n ch( tiêu t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình, nh#t là v+i nhFng gi(cid:27)ng bò có ngu)n g(cid:27)c ôn (cid:23)+i nh(cid:31)p v3 Vi(cid:28)t Nam. Qua nghiên c(cid:24)u t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam theo hai mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và Hè - Thu, k(cid:29)t qu(cid:30) thu (cid:23)!"c trình bày t/i b(cid:30)ng 3.7b. B(cid:9)ng 3.7b. TB lC tinh trùng k? hình ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn theo mùa v(cid:31) (cid:3)VT: % Brahman Holstein Friesian Gi(cid:27)ng bò Mùa v6 n LSM ± SE n LSM ± SE (cid:3)ông - Xuân 1730 10,970a ± 0,059 1793 11,862c ± 0,058 Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a các mùa v(cid:12) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). (cid:12)(cid:14)(cid:1) (cid:1) Hè - Thu 1469 11,282b ± 0,064 1581 12,158d ± 0,062 (cid:1) (cid:1) Trong mùa v6 (cid:3)ông - Xuân, t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)3u th#p h&n so v+i v6 Hè – Thu (P<0,05). Nguyên nhân là vì trong mùa v6 Hè - Thu có nhi(cid:28)t (cid:23). môi tr!*ng cao h&n so v+i mùa v6 (cid:3)ông - Xuân. Trong khi nhi(cid:28)t (cid:23). cao sN (cid:30)nh h!=ng gây ra stress nhi(cid:28)t tác (cid:23).ng b#t l"i (cid:23)(cid:29)n bò (cid:23) c gi(cid:27)ng làm gi(cid:30)m ham mu(cid:27)n tình d6c và gi(cid:30)m s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch trong (cid:23)ó có t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. So sánh giFa hai gi(cid:27)ng bò cho th#y, tinh trùng trong tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman ít b0 k$ hình h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (P<0,05). Trong (cid:23)ó, t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình th#p nh#t chi(cid:29)m 10,970% là c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman = mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và cao nh#t chi(cid:29)m 12,158% = v6 Hè - Thu là c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.7b). K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi phù h"p v+i quy lu(cid:31)t phòng v(cid:28) t nhiên c(cid:26)a c& th5, phù h"p y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, phù h"p v+i các k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u trên th(cid:29) gi+i, th#y rMng ch#t l!"ng tinh trùng và kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh s(cid:30)n c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng thay (cid:23)>i theo mùa = c(cid:30) khu v c ôn (cid:23)+i và nhi(cid:28)t (cid:23)+i (Soderquist et al., 1997). T/i các khu v c có s bi(cid:29)n (cid:23)>i nhi(cid:28)t (cid:23). theo mùa, (cid:23)-c (cid:23)i5m hình thái tinh trùng kém h&n trong nhFng tháng mùa hè (Mathevon et al., 1998); Vilakazi và Webb (2004) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian th#y rMng, t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình t(cid:22)ng cao = mùa Hè và mùa Thu, ch#t l!"ng tinh d0ch trong mùa (cid:3)ông t(cid:27)t h&n rõ r(cid:28)t so v+i mùa Hè. Các y(cid:29)u t(cid:27) môi tr!*ng có tác (cid:23).ng rõ ràng trong s(cid:30)n xu#t tinh d0ch bò (cid:23) c Holstein Friesian (Mathevon et al., 1998). Nguyên nhân ch#t l!"ng tinh d0ch trong mùa v6 Hè - Thu gi(cid:30)m (cid:23)i ch(cid:26) y(cid:29)u là do nhi(cid:28)t (cid:23). cao làm t(cid:22)ng ho/t (cid:23).ng trao (cid:23)>i ch#t trong c& th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, t(cid:22)ng l!"ng oxy sD d6ng d’n (cid:23)(cid:29)n thi(cid:29)u h6t oxy = d0ch hoàn, do v(cid:31)y trong d0ch hoàn s(cid:30)n sinh nhi3u các g(cid:27)c ôxy t do ho/t (cid:23).ng (Reactive oxygen species:ROS), gây (cid:30)nh h!=ng x#u t+i quá trình sinh tinh, làm t(cid:22)ng t@ l(cid:28) k$ hình = tinh trùng, gi(cid:30)m ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, (cid:23)-c bi(cid:28)t (cid:23)(cid:27)i v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng có (cid:12)(cid:5)(cid:1) (cid:1) ngu)n g(cid:27)c = vùng ôn (cid:23)+i (Nichi et al., 2006). (cid:1) (cid:1) (cid:3)(cid:27)i v+i gia súc nói chung và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng nói riêng tB khi sinh ra cho (cid:23)(cid:29)n già cIi = mIi giai (cid:23)o/n tu>i, c& th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng có nhFng bi(cid:29)n (cid:23)>i v3 sinh lý, sinh s(cid:30)n theo tBng th*i k$, trong (cid:23)ó ch#t l!"ng tinh d0ch nói chung và t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình nói riêng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng c4ng thay (cid:23)>i. Qua k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn theo các giai (cid:23)o/n: 18 - 24 tháng tu>i; 25 - 36 tháng tu>i; 37- 49 tháng tu>i và 49 - 60 tháng tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam trình bày t/i hình 3.7. Hình 3.7. TB lC tinh trùng k? hình theo giai .o,n tu>i Qua k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho th#y, t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn qua các giai (cid:23)o/n tu>i theo tBng gi(cid:27)ng bò bi(cid:29)n (cid:23).ng ít (P>0,05). Giai (cid:23)o/n 18 - 24 tháng tu>i, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn chi(cid:29)m 11,137% th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn chi(cid:29)m 12,036%. Nguyên nhân = giai (cid:23)o/n này bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:23)ang còn trC và m+i b2t (cid:23),u (cid:23)(cid:26) (cid:23)i3u ki(cid:28)n (cid:23)!a vào hu#n luy(cid:28)n nh(cid:30)y giá, khai thác tinh. Giai (cid:23)o/n 25 - 36 tháng tu>i, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có t@ l(cid:28) tinh trùng k$ (cid:12)(cid:6)(cid:1) (cid:1) hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn chi(cid:29)m 11,604% th#p h&n so v+i bò (cid:23) c (cid:1) (cid:1) gi(cid:27)ng Holstein Friesian có t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn chi(cid:29)m 11,999%. Giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn chi(cid:29)m 10,850% th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn chi(cid:29)m 11,874%. Giai (cid:23)o/n 49 - 60 tháng tu>i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn chi(cid:29)m 11,015% th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn chi(cid:29)m 12,008%. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi v3 t@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam qua các giai (cid:23)o/n tu>i cho k(cid:29)t qu(cid:30) khá t(cid:27)t. 3.1.8. T! l(cid:12) tinh trùng s(cid:8)ng Tinh trùng s(cid:27)ng là tinh trùng còn ho/t (cid:23).ng (cid:23)!"c = tr/ng thái di (cid:23).ng, có th5 di (cid:23).ng ti(cid:29)n thAng, di (cid:23).ng vòng quanh ho-c dao (cid:23).ng và (cid:23)!"c tính bMng ph,n tr(cid:22)m so v+i t>ng s(cid:27) tinh trùng trong l,n khai thác tinh (cid:23)ó. T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng có (cid:30)nh h!=ng r#t l+n (cid:23)(cid:29)n s(cid:24)c ho/t (cid:23).ng c(cid:26)a qu,n th5 tinh trùng. N(cid:29)u t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng cao, s(cid:24)c ho/t (cid:23).ng c(cid:26)a tinh trùng trong tinh d0ch th!*ng sN cao và ng!"c l/i. C4ng có tr!*ng h"p t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng cao nh!ng ho/t l c tinh trùng không cao, vì s(cid:27) l!"ng tinh trùng ho/t (cid:23).ng ti(cid:29)n thAng ít h&n s(cid:27) l!"ng tinh trùng không ho/t (cid:23).ng ti(cid:29)n thAng. Ph!&ng pháp (cid:23)ánh giá xác (cid:23)0nh t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng khác v+i xác (cid:23)0nh ho/t l c tinh trùng. Ho/t l c tinh trùng là ch( tiêu (cid:23)ánh giá t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng, còn t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng là tính toàn b. tinh trùng còn s(cid:27)ng k5 c(cid:30) nhFng trinh trùng ho/t (cid:23).ng ti(cid:29)n thAng, tinh trùng v(cid:31)n (cid:23).ng vòng quanh và tinh trùng ch( dao (cid:23).ng. Qua nghiên c(cid:24)u t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng trong tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam chúng tôi thu (cid:23)!"c k(cid:29)t qu(cid:30) trình bày t/i b(cid:30)ng 3.8a; (cid:12)(cid:7)(cid:1) (cid:1) 3.8b và hình 3.8. (cid:1) (cid:1) B(cid:9)ng 3.8a. TB lC tinh trùng s)ng (cid:3)VT: (%) T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng Ch( tiêu T@ l(cid:28) (cid:23)/t khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn tiêu chuGn Gi(cid:27)ng bò (%) n LSM ± SE n LSM ± SE Brahman 3744 77,250a ± 0,186 3115 83,557a ± 0,067 83,200 Ghi chú: Trong cùng c(cid:1)t, các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Holstein Friesian 3955 81,888b ± 0,181 3372 84,002b ± 0,065 85,259 T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = t#t c(cid:30) các l,n khai thác c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 77,250 % th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 81,888%, (P<0,05) (b(cid:30)ng 3.8a). Theo chúng tôi nguyên nhân t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian là do có s khác nhau v3 loài gi(cid:27)ng và y(cid:29)u t(cid:27) di truy3n. V+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman, k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi v3 t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = t#t c(cid:30) nhFng l,n khai thác t!&ng (cid:23)!&ng k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Ph/m V(cid:22)n Ti3m và cs. (2009) trên bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman t/i Vi(cid:28)t Nam, có t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng (cid:23)/t 77,51% và th#p h&n k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Risco et al. (1993) nghiên c(cid:24)u trên bò Brahman t/i M? cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng bình quân (cid:23)/t 83,01%. Nguyên nhân k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi th#p h&n k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u = M? là do (cid:23)i3u ki(cid:28)n th*i ti(cid:29)t, khí h(cid:31)u, ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, qu(cid:30)n lý có s khác nhau. V+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian, k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi v3 t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = t#t c(cid:30) nhFng l,n khai phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Hoflack et al. (2006) th#y rMng, t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian t/i B( dao (cid:23).ng tB 77,25% (cid:23)(cid:29)n 97,67% và th#p h&n k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Muino et al. (2008) nghiên c(cid:24)u trên bò (cid:23) c Holstein Friesian t/i Tây Ba Nha (cid:12)(cid:8)(cid:1) (cid:1) cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng (cid:23)/t 87,0%. (cid:1) (cid:1) Khi nghiên c(cid:24)u t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn theo mùa v6 (cid:3)ông-Xuân và Hè - Thu c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam chúng tôi thu (cid:23)!"c k(cid:29)t qu(cid:30) trình bày t/i b(cid:30)ng 3.8b. B(cid:9)ng 3.8b. TB lC tinh trùng s)ng ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn theo mùa v(cid:31) (cid:3)VT: % Brahman Holstein Friesian Gi(cid:27)ng bò Mùa v6 n LSM ± SE n LSM ± SE (cid:3)ông - Xuân 1708 83,481a ± 0,090 1793 84,086b ± 0,088 Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a các mùa v(cid:12) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Hè - Thu 1407 83,634a ± 0,100 1579 83,919b ± 0,094 T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian không có s thay (cid:23)>i nhi3u trong c(cid:30) hai mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và Hè - Thu (P>0,05). Có s khác nhau v3 t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn giFa hai gi(cid:27)ng bò theo tBng mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và Hè - Thu. Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 83,481 % = mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và (cid:23)/t 83,634 % = mùa v6 Hè - Thu (cid:23)3u th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 84,086 % = mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và (cid:23)/t 83,919 % = mùa v6 Hè - Thu (P<0,05). K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn = các giai (cid:23)o/n: 18 - 24 tháng tu>i; 25 - 36 tháng tu>i; 37- 49 tháng tu>i và 49 - 60 tháng tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam trình bày t/i hình 3.8. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi v3 t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn theo các giai (cid:23)o/n tu>i cho th#y có s khác nhau giFa hai (cid:12)(cid:9)(cid:1) (cid:1) gi(cid:27)ng bò (P<0,05). (cid:1) (cid:1) Hình 3.8. TB lC tinh trùng s)ng theo giai .o,n tu>i Giai (cid:23)o/n 18 - 24 tháng tu>i, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 83,521% và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 83,908%. Nguyên nhân giai (cid:23)o/n này bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:23)ang còn trC và m+i b2t (cid:23),u (cid:23)(cid:26) (cid:23)i3u ki(cid:28)n (cid:23)!a vào hu#n huy(cid:28)n nh(cid:30)y giá, khai thác tinh nên t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn ch!a >n (cid:23)0nh. Giai (cid:23)o/n 25 - 36 tháng tu>i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 83,610% th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 84,012% (P<0,05). Nguyên nhân giai (cid:23)o/n này bò (cid:23) c gi(cid:27)ng m+i (cid:23)!a vào khai thác tinh và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh. Giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 83,671% th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu (cid:12)(cid:10)(cid:1) (cid:1) chuGn (cid:23)/t 84,216% (P<0,05). Nguyên nhân (cid:23)ây là th*i k$ sung s(cid:24)c nh#t c(cid:26)a m.t (cid:1) (cid:1) (cid:23)*i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, t#t c(cid:30) các c& quan c(cid:26)a c& th5 trong (cid:23)ó có c& quan sinh d6c (cid:23)ã hoàn thi(cid:28)n và ho/t (cid:23).ng có hi(cid:28)u qu(cid:30) nh#t. Giai (cid:23)o/n 49 - 60 tháng tu>i, trên c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh d0ch trong (cid:23)ó có t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng v’n (cid:23)/t = m(cid:24)c cao. Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 83,520% và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 83,832%, tuy nhiên có ph,n th#p h&n so v+i giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i. Nguyên nhân theo chúng tôi có th5 là do ho/t (cid:23).ng c(cid:26)a m.t s(cid:27) c& quan trong c& th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng trong (cid:23)ó c& quan sinh s(cid:30)n b2t (cid:23),u có hi(cid:28)n t!"ng suy gi(cid:30)m, thoái hóa, do v(cid:31)y t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng b2t (cid:23),u gi(cid:30)m (cid:23)i m.t chút. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi v3 t@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Moncada hoàn toàn phù h"p v+i quy lu(cid:31)t sinh lý, sinh s(cid:30)n t nhiên c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng và phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Vilakazi và Webb (2004) cho rMng ch#t l!"ng tinh d0ch thay (cid:23)>i theo tBng giai (cid:23)o/n tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. 3.2. S) l(cid:15)*ng, ch9t l(cid:15)*ng tinh .ông l,nh c(cid:28)a bò .%c gi)ng Brahman và Holstein Friesian nh1p t2 Australia theo gi)ng, mùa v(cid:31) và giai .o,n tu>i 3.2.1. S(cid:8) l(cid:22)(cid:26)ng tinh c(cid:18)ng r(cid:11) s(cid:2)n xu(cid:4)t S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t, là s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c trong m.t l,n khai thác (cid:23)!"c tinh d0ch mà t#t c(cid:30) các ch( tiêu tinh d0ch ki5m tra (cid:23)3u ph(cid:30)i (cid:23)/t tiêu chuGn quy (cid:23)0nh t/i tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TCVN 8925 : 2012, m+i (cid:23)!"c pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:25)ng r/ (th5 tích m.t c(cid:25)ng r/ là 0,25ml). S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c trong m.t l,n khai thác tinh (c(cid:25)ng r//l,n khai thác) ch0u (cid:30)nh h!=ng c(cid:26)a nhi3u y(cid:29)u t(cid:27) nh!: Gi(cid:27)ng, tu>i, cá th5, ch(cid:29) (cid:23). ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, mùa v6, k? thu(cid:31)t khai thác tinh, qu(cid:30)n lý... Ch( tiêu này có liên quan r#t ch-t chN v+i l!"ng xu#t tinh, ho/t l c tinh trùng và n)ng (cid:23). tinh trùng trong tinh d0ch. N(cid:29)u l!"ng xu#t tinh, ho/t l c tinh trùng và n)ng (cid:23). tinh trùng càng cao thì (cid:12)(cid:11)(cid:1) (cid:1) s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c trong m.t l,n khai thác tinh càng nhi3u. (cid:1) (cid:1) Ng!"c l/i, ch( c,n l!"ng xu#t tinh th#p ho-c ho/t l c tinh trùng không cao hay n)ng (cid:23). tinh trùng th#p thì s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c trong m.t l,n khai thác tinh sN b0 gi(cid:30)m theo. Tr!*ng h"p c(cid:30) ba ch( tiêu nh! ho/t l c tinh trùng, n)ng (cid:23). tinh trùng và l!"ng xu#t tinh không cao thì s(cid:27) l!"ng c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c trong m.t l,n l#y tinh sN th#p và ng!"c l/i. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t và s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam thu (cid:23)!"c trình bày t/i b(cid:30)ng 3.9a; 3.9b và hình 3.9. B(cid:9)ng 3.9a. S) l(cid:15)*ng tinh c$ng r, s(cid:9)n xu9t (cid:3)VT: c(cid:29)ng r(cid:10)/ l(cid:20)n khai thác S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ (cid:23)/t Ch( tiêu T@ l(cid:28) (cid:23)/t s(cid:30)n xu#t tiêu chuGn tiêu chuGn (%) Gi(cid:27)ng bò n LSM ± SE n LSM ± SE Brahman 3057 312,037a ± 1,816 3031 312,083a ± 1,826 99,149 Ghi chú: Trong cùng c(cid:1)t, các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Holstein Friesian 3190 314,281a ± 1,340 3158 315,326a ± 1,338 98,997 S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c = t#t c(cid:30) các l,n khai thác có tinh d0ch (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)(cid:26) (cid:23)i3u ki(cid:28)n pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 312,037 c(cid:25)ng r//l,n khai thác và c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 314,281 c(cid:25)ng r//l,n khai thác, tuy nhiên giFa hai gi(cid:27)ng bò không có s sai khác v3 m-t th(cid:27)ng kê (P>0,05) (b(cid:30)ng 3.9a). Nguyên nhân không có s khác bi(cid:28)t là vì s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t trong m.t l,n khai thác tinh ph6 thu.c r#t nhi3u vào các ch( tiêu t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng (VAC) c(cid:26)a l,n khai thác tinh (cid:23)ó. M-c dù các ch( tiêu V và A c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nhFng ch( tiêu C c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman l/i cao h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian. M-t khác ch( tiêu t>ng h"p VAC = (cid:12)(cid:12)(cid:1) (cid:1) nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a hai gi(cid:27)ng bò là t!&ng (cid:23)!&ng. (cid:1) (cid:1) S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)/t tiêu chuGn, là s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t trong l,n khai thác tinh (cid:23)ó có ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông l+n h&n ho-c bMng 40%, có ngh:a s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t này m+i (cid:23)!"c (cid:23)!a vào b(cid:30)o qu(cid:30)n và chuy5n giao vào s(cid:30)n xu#t. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho th#y t@ l(cid:28) (cid:23)/t tiêu chuGn v3 s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)/t tiêu chuGn so v+i s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t r#t cao. (cid:3)i3u này ch(cid:24)ng t1 vi(cid:28)c (cid:23)ánh giá các ch( tiêu tinh d0ch r#t ch-t chN và th c hi(cid:28)n các quy trình trong pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:25)ng r/ r#t chuGn m c t/i Tr/m nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Moncada thu.c Trung tâm Gi(cid:27)ng gia súc l+n Trung !&ng. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u v3 s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ (cid:23)/t tiêu chuGn theo hai mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và Hè - Thu c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c trình bày t/i b(cid:30)ng 3.9b. B(cid:9)ng 3.9b. S) l(cid:15)*ng tinh c$ng r, .,t tiêu chuFn theo mùa v(cid:31) (cid:3)VT: c(cid:29)ng r(cid:10)/ l(cid:20)n khai thác Brahman Holstein Friesian Gi(cid:27)ng bò Mùa v6 n LSM ± SE n LSM ± SE (cid:3)ông - Xuân 1654 325,921c ± 2,117 1739 337,571d ± 2,065 Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a các mùa v(cid:12) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Hè - Thu 1377 295,461b ± 2,321 1419 288,064a ± 2,286 S(cid:27) l!"ng tinh s(cid:30)n xu#t (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian = mùa v6 (cid:3)ông - Xuân cao h&n mùa v6 Hè - Thu (p<0,05). Nguyên nhân vì ch#t l!"ng tinh d0ch = mùa v6 (cid:3)ông - Xuân t(cid:27)t h&n mùa v6 Hè - Thu nh! (cid:23)ã khAng (cid:23)0nh = trên. S(cid:27) l!"ng tinh s(cid:30)n xu#t (cid:23)/t tiêu chuGn = v6 (cid:3)ông - Xuân c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 325,921 c(cid:25)ng r//l,n khai thác th#p h&n so v+i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 337,571 c(cid:25)ng r//l,n khai thác (P<0,05). L mùa v6 Hè - Thu k(cid:29)t qu(cid:30) ng!"c l/i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có s(cid:27) l!"ng (cid:12)(cid:13)(cid:1) (cid:1) tinh s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c (cid:23)/t 295,461 c(cid:25)ng r//l,n khai thác cao h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:1) (cid:1) Holstein Friesian (cid:23)/t 288,064 c(cid:25)ng r//l,n khai thác (P<0,05). Trong (cid:23)ó, s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ (cid:23)/t tiêu chuGn cao nh#t = mùa v6 (cid:3)ông - Xuân (cid:23)/t 337,571 c(cid:25)ng r//l,n khai thác và th#p nh#t = mùa v6 Hè - Thu (cid:23)/t 288,064 c(cid:25)ng r//l,n khai thác (cid:23)3u thu.c v3 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (P<0,05). K(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a chúng tôi v3 ch( tiêu s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) các ch( tiêu tinh d0ch = ph,n trên. L mùa v6 (cid:3)ông - Xuân s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a c(cid:30) bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)3u t(cid:27)t h&n do (cid:23)ó s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c cao h&n so v+i = v6 Hè - Thu. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a các tác gi(cid:30) Ahmad et al. (2003); Bhakat et al. (2011) cho bi(cid:29)t, ch#t l!"ng tinh d0ch b0 (cid:30)nh h!=ng rõ r(cid:28)t b=i mùa v6, tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng trong mùa v6 mát mC có s(cid:27) l!"ng và ch#t l!"ng t(cid:27)t nh#t. Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh t(cid:27)t h&n các gi(cid:27)ng bò khác, do (cid:23)ó s(cid:27) l!"ng tinh s(cid:30)n xu#t c(cid:26)a chúng cao h&n (Asad et al., 2004; Chauhan et al., 2010). Tuy nhiên, = môi tr!*ng nhi(cid:28)t (cid:23)+i, (cid:23)-c bi(cid:28)t trong mùa v6 Hè - Thu, nhi(cid:28)t (cid:23). môi tr!*ng cao làm (cid:30)nh h!=ng m/nh (cid:23)(cid:29)n ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian, do (cid:23)ó s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t gi(cid:30)m và th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t = nhFng l,n khai thác tinh, s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c tinh c(cid:25)ng r/ (cid:23)/t tiêu chuGn = các giai (cid:23)o/n: 18 - 24 tháng tu>i; 25 - 36 tháng tu>i; 37- 49 tháng tu>i và 49 - 60 tháng tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam thu (cid:23)!"c trình bày t/i hình 3.9. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho th#y, s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn qua các giai (cid:23)o/n tu>i theo tBng gi(cid:27)ng bò có s khác nhau (P<0,05). Nguyên nhân có s thay (cid:23)>i v3 sinh lý, sinh s(cid:30)n theo (cid:13)(cid:14)(cid:1) (cid:1) tBng giai (cid:23)o/n tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. (cid:1) (cid:1) Hình 3.9. S) l(cid:15)*ng tinh c$ng r, s(cid:9)n xu9t theo giai .o,n tu>i Giai (cid:23)o/n 18 - 24 tháng tu>i, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 280,630 c(cid:25)ng r//l,n khai thác, th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 299,681 c(cid:25)ng r//l,n khai thác (P<0,05). Nguyên nhân = giai (cid:23)o/n này bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:23)ang còn trC và m+i b2t (cid:23),u (cid:23)(cid:26) (cid:23)i3u ki(cid:28)n hu#n luy(cid:28)n nh(cid:30)y giá, khai thác tinh. Giai (cid:23)o/n 25 - 36 tháng tu>i, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 287,049 c(cid:25)ng r//l,n khai thác, th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 299,681 c(cid:25)ng r//l,n khai thác (P<0,05). Nguyên nhân (cid:23)ây là giai (cid:23)o/n bò (cid:23) c gi(cid:27)ng m+i (cid:23)!a vào khai thác tinh và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh. Giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 337,524 c(cid:25)ng r//l,n khai thác, th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:13)(cid:5)(cid:1) (cid:1) = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 330,817 c(cid:25)ng r//l,n khai thác, tuy nhiên (cid:1) (cid:1) s sai khác giFa hai gi(cid:27)ng bò không rõ (P>0,05). Nguyên nhân (cid:23)ây là th*i k$ sung s(cid:24)c nh#t c(cid:26)a m.t (cid:23)*i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, t#t c(cid:30) các c& quan c(cid:26)a c& th5 trong (cid:23)ó có c& quan sinh d6c (cid:23)ã hoàn thi(cid:28)n, ho/t (cid:23).ng có hi(cid:28)u qu(cid:30) nh#t do v(cid:31)y cho s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)/t cao nh#t. Giai (cid:23)o/n 49 - 60 tháng tu>i, bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 311,206 c(cid:25)ng r//l,n khai thác, th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian có s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t = nhFng l,n khai thác (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)/t 315,365 c(cid:25)ng r//l,n khai thác, tuy nhiên s sai khác giFa hai gi(cid:27)ng bò không rõ (P>0,05). Giai (cid:23)o/n này trên c(cid:30) hai gi(cid:27)ng bò Brahman và Holstein Friesian (cid:23)3u th#p h&n so v+i giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i (P<0,05). Nguyên nhân (cid:23)ây là giai (cid:23)o/n ho/t (cid:23).ng c(cid:26)a các c& quan trong c& th5, trong (cid:23)ó có c& quan sinh s(cid:30)n b2t (cid:23),u có hi(cid:28)n t!"ng thoái hóa d’n (cid:23)(cid:29)n suy gi(cid:30)m kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi v3 s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t = nhFng l,n khai thác tinh (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam phù h"p v+i quy lu(cid:31)t sinh lý, sinh s(cid:30)n t nhiên và phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Ahmad et al. (2003); Vilakazi và Webb (2004) cho rMng s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ thay (cid:23)>i theo giai (cid:23)o/n tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng và cao nh#t = giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i. 3.2.2. Ho(cid:11)t l(cid:7)c tinh trùng sau gi(cid:2)i (cid:6)ông Tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c b(cid:30)o qu(cid:30)n = nhi(cid:28)t (cid:23). l/nh sâu âm 1960C, khi sD d6ng c,n ph(cid:30)i (cid:23)!"c gi(cid:30)i (cid:23)ông. Ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông = th*i (cid:23)i5m sau (cid:23)ông l/nh 24 gi* ch0u (cid:30)nh h!=ng c(cid:26)a nhi3u y(cid:29)u t(cid:27) nh!: Ch#t l!"ng tinh t!&i (cid:23)!a vào pha ch(cid:29) s(cid:30)n xu#t tinh, k? thu(cid:31)t pha ch(cid:29) tinh, môi tr!*ng pha loãng, s(cid:24)c kháng (cid:23)ông c(cid:26)a tinh trùng, quy trình (cid:23)ông l/nh và k? thu(cid:31)t gi(cid:30)i (cid:23)ông. Ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông có t,m quan tr(cid:25)ng r#t l+n trong k(cid:29)t qu(cid:30) th6 thai = bò cái, n(cid:29)u ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông cao thì t@ l(cid:28) th6 thai cao và ng!"c l/i. Ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam, k(cid:29)t qu(cid:30) thu (cid:23)!"c trình bày chi ti(cid:29)t (cid:13)(cid:6)(cid:1) (cid:1) t/i b(cid:30)ng 3.10a và 3.10b. (cid:1) (cid:1) B(cid:9)ng 3.10a. Ho,t l%c tinh trùng sau gi(cid:9)i .ông (cid:3)VT: % A sau gi(cid:30)i (cid:23)ông Ch( tiêu A sau gi(cid:30)i (cid:23)ông (cid:23)/t tiêu chuGn T@ l(cid:28) (cid:23)/t tiêu chuGn (%) Gi(cid:27)ng bò n LSM ± SE n LSM ± SE Brahman 3057 41,469a ± 0,046 3031 41,524a ± 0,045 99,149 Ghi chú: Trong cùng c(cid:1)t, các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Holstein Friesian 3190 41,623b ± 0,045 3158 41,688b ± 0,044 98,997 Ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông = nhFng l,n khai thác mà t#t c(cid:30) các ch( tiêu tinh d0ch (cid:23)/t tiêu chuGn (cid:23)(cid:26) (cid:23)i3u ki(cid:28)n pha ch(cid:29), s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:25)ng r/ c(cid:26)a bò (cid:23) c bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 41,469% th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 41,623% (P<0,05). Theo quy (cid:23)0nh c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam t/i tiêu chuGn TCVN 8925 : 2012, tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t ph(cid:30)i có ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông l+n h&n ho-c bMng 40% m+i (cid:23)!"c (cid:23)!a vào b(cid:30)o qu(cid:30)n và chuy5n giao ra s(cid:30)n xu#t. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho th#y, t@ l(cid:28) (cid:23)/t tiêu chuGn v3 ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông (cid:23)/t tiêu chuGn so v+i ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông = t#t c(cid:30) nhFng l,n khai thác r#t cao, t@ l(cid:28) này = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 99,149% và = bò (cid:23) c Holstein Friesian (cid:23)/t 98,997%. (cid:3)i3u này ch(cid:24)ng t1 vi(cid:28)c (cid:23)ánh giá các ch( tiêu tinh d0ch r#t t(cid:27)t và th c hi(cid:28)n các quy trình trong pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:25)ng r/ r#t chuGn m c t/i Tr/m nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Moncada thu.c Trung tâm Gi(cid:27)ng gia súc l+n Trung !&ng. H,u h(cid:29)t các ch( tiêu tinh d0ch (cid:23)3u ch0u (cid:30)nh h!=ng b=i y(cid:29)u t(cid:27) mùa v6. (cid:3)5 bi(cid:29)t (cid:23)!"c m(cid:24)c (cid:23). (cid:30)nh h!=ng c(cid:26)a y(cid:29)u t(cid:27) mùa v6 (cid:23)(cid:29)n ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông. Qua quá trình nghiên c(cid:24)u v3 ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông (cid:23)/t tiêu chuGn theo hai mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và Hè - Thu c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam, k(cid:29)t qu(cid:30) (cid:23)!"c (cid:13)(cid:7)(cid:1) (cid:1) trình bày t/i b(cid:30)ng 3.10b. (cid:1) (cid:1) B(cid:9)ng 3.10b. Ho,t l%c tinh trùng sau gi(cid:9)i .ông ; nh(cid:25)ng l n khai thác .,t tiêu chuFn theo mùa v(cid:31) (cid:3)VT: % Brahman Holstein Friesian Gi(cid:27)ng bò Mùa v6 n LSM ± SE n LSM ± SE (cid:3)ông - Xuân 1654 41,584ab ± 0,060 1739 41,668b ± 0,059 Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a các mùa v(cid:12) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Hè - Thu 1377 41,463a ± 0,066 1419 41,709b ± 0,065 Qua k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u chúng tôi có nh(cid:31)n xét, ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông = nhFng l,n s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c tinh (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian không có s sai khác giFa hai mùa v6 (cid:3)ông - Xuân và Hè - Thu (P>0,05). Nguyên nhân vì sau khi tinh trùng ra kh1i c& th5 không còn ph6 thu.c nhi3u vào các y(cid:29)u t(cid:27) th*i ti(cid:29)t khí h(cid:31)u nh! th*i k$ tinh trùng hình thành và = trong c& th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. Tinh trùng khi ra ngoài c& th5 ch0u tác (cid:23).ng ch(cid:26) y(cid:29)u thao tác c(cid:26)a k? thu(cid:31)t viên ki5m tra, (cid:23)ánh giá, th c hi(cid:28)n các quy trình công ngh(cid:28) pha ch(cid:29), (cid:23)ông l/nh tinh trùng và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh. Thông qua ch( tiêu nghiên c(cid:24)u v3 ho/t l c sau gi(cid:30)i (cid:23)ông và s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)5 (cid:23)ánh giá kh(cid:30) n(cid:22)ng ch0u l/nh c(cid:26)a tinh trùng trong quá trình (cid:23)ông l/nh = nhi(cid:28)t (cid:23). th#p. (cid:3))ng th*i c4ng (cid:23)ánh giá (cid:23)!"c trình (cid:23)., vi(cid:28)c tuân th(cid:26) ch-t chN các quy trình k? thu(cid:31)t s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:26)a k? thu(cid:31)t trong (cid:23)ánh giá, pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh và các quy trình ch(cid:22)m sóc nuôi d!%ng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. 3.2.3. S(cid:8) l(cid:22)(cid:26)ng tinh c(cid:18)ng r(cid:11) s(cid:2)n xu(cid:4)t trong n(cid:3)m S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t trong n(cid:22)m c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, là t>ng s(cid:27) li3u tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c trong m.t n(cid:22)m. Thông qua ch( tiêu s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c trong m.t n(cid:22)m, giúp các nhà ch(cid:22)n nuôi bi(cid:29)t (cid:23)!"c n(cid:22)ng l c th c s v3 s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch và kh(cid:30) n(cid:22)ng ch0u l/nh c(cid:26)a tinh trùng c(cid:26)a mIi m.t bò (cid:23) c gi(cid:27)ng. C4ng nh! trình (cid:23). k? thu(cid:31)t pha ch(cid:29), s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:25)ng r/ (cid:13)(cid:8)(cid:1) (cid:1) (cid:23)ông l/nh. Ch( tiêu này có liên quan ch-t chN v+i s(cid:27) l,n khai thác tinh, s(cid:27) l!"ng (cid:1) (cid:1) tinh d0ch (cid:23)/t tiêu chuGn, (cid:23)-c bi(cid:28)t là ch( tiêu t>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng (VAC) và ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông. N(cid:29)u các ch( tiêu trên có ch#t l!"ng cao thì s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t trong n(cid:22)m càng cao và ng!"c l/i. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u v3 s(cid:27) l,n s(cid:30)n xu#t, s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t trong m.t n(cid:22)m c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam (cid:23)!"c trình bày t/i hình 3.10. Hình 3.10. S) l(cid:15)*ng tinh c$ng r, s(cid:9)n xu9t trong n Qua k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u chúng tôi th#y, s(cid:27) l,n s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c tinh c(cid:25)ng r/ trung bình trong m.t n(cid:22)m c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 84,92 l,n s(cid:30)n xu#t/n(cid:22)m cao h&n so v+i = bò (cid:23) c Holstein Friesian (cid:23)/t 83,95 l,n s(cid:30)n xu#t/n(cid:22)m, s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t trong n(cid:22)m trung bình c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 26.456 c(cid:25)ng r//n(cid:22)m t!&ng (cid:23)!&ng v+i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 26.382 c(cid:25)ng r//n(cid:22)m. Tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t ph(cid:30)i có ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông l+n h&n ho-c bMng 40% m+i (cid:23)!"c (cid:23)!a vào b(cid:30)o qu(cid:30)n và chuy5n giao ra s(cid:30)n xu#t. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u cho th#y, s(cid:27) l,n s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c tinh c(cid:25)ng r/ (cid:23)/t tiêu chuGn trung bình c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 84,19 l,n s(cid:30)n xu#t/n(cid:22)m cao h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 83,11 l,n s(cid:30)n xu#t/n(cid:22)m. S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n (cid:13)(cid:9)(cid:1) (cid:1) xu#t (cid:23)/t tiêu chuGn trong n(cid:22)m trung bình c(cid:26)a bò (cid:23) c (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t (cid:1) (cid:1) 26.235 c(cid:25)ng r//n(cid:22)m t!&ng (cid:23)!&ng v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 26.204 c(cid:25)ng r//n(cid:22)m (hình 3.10). S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ mà mIi bò (cid:23) c s(cid:30)n xu#t ra hàng n(cid:22)m ph(cid:30)n ánh chung nh#t và chính xác nh#t kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh s(cid:30)n c(cid:26)a mIi bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, tình tr/ng s(cid:24)c kh1e c(cid:26)a cá th5 bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, ph(cid:30)n ánh ch(cid:29) (cid:23). ch(cid:22)m sóc nuôi d!%ng, ch(cid:29) (cid:23). dinh d!%ng, khGu ph,n (cid:22)n, (cid:23)i3u ki(cid:28)n chu)ng tr/i và th*i ti(cid:29)t khí h(cid:31)u... (Nguy(cid:21)n T#n Anh và Nguy(cid:21)n Duy Hoan, 1998). Theo Hà V(cid:22)n Chiêu (1999), s(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ (cid:23)/t tiêu chuGn s(cid:30)n xu#t (cid:23)!"c c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian trong m.t n(cid:22)m (cid:23)/t 11.390,4 c(cid:25)ng r//n(cid:22)m. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cao h&n nhi3u k(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a Hà V(cid:22)n Chiêu. Nguyên nhân do (cid:23)(cid:27)i t!"ng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng trong nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi (cid:23)!"c tuy5n ch(cid:25)n t(cid:27)t h&n tr!+c (cid:23)ây. M-t khác k? thu(cid:31)t ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng và quy trình, công ngh(cid:28) s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh t/i Tr/m nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Moncada thu.c Trung tâm Gi(cid:27)ng gia súc l+n Trung !&ng g,n (cid:23)ây (cid:23)!"c (cid:23),u t!, nâng c#p c& s= v(cid:31)t ch#t, c(cid:30)i ti(cid:29)n quy trình công ngh(cid:28) trong công tác qu(cid:30)n lý, ch(cid:22)m sóc, nuôi d!%ng, hu#n luy(cid:28)n, khai thác, pha ch(cid:29) và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh so v+i tr!+c. 3.3. TB lC th(cid:31) thai ; l n ph)i . u c(cid:28)a bò .%c gi)ng Brahman và Holstein Friesian theo c(cid:16) s; ch Trong l:nh v c sinh s(cid:30)n v(cid:31)t nuôi, nh#t là khi sD d6ng k? thu(cid:31)t th6 tinh nhân t/o, t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u (cid:23)óng vai trò quan tr(cid:25)ng (cid:23)(cid:29)n hi(cid:28)u qu(cid:30) ch(cid:22)n nuôi. T@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u ch0u (cid:30)nh h!=ng b=i r#t nhi3u y(cid:29)u t(cid:27): ch#t l!"ng tinh bò (cid:23)ông l/nh, bò cái (cid:23).ng d6c, l(cid:24)a (cid:23)C, ch(cid:29) (cid:23). ch(cid:22)m sóc nuôi d!%ng c(cid:26)a mIi c& s=, trình (cid:23). tay ngh3 c(cid:26)a d’n tinh viên,..., trong (cid:23)ó ch#t l!"ng tinh (cid:23)ông l/nh có vai trò r#t quan tr(cid:25)ng. Song, ch#t l!"ng tinh (cid:23)ông l/nh (cid:23)!"c nghiên c(cid:24)u, s(cid:30)n xu#t th(cid:27)ng nh#t theo m.t quy trình hi(cid:28)n (cid:23)/i. Trình (cid:23). tay ngh3 c(cid:26)a d’n tinh viên trong nghiên c(cid:24)u này (cid:23)ã có kinh nghi(cid:28)m ít nh#t 3 n(cid:22)m nên y(cid:29)u t(cid:27) này coi nh! không b0 (cid:30)nh h!=ng. Vì v(cid:31)y, trong khuôn kh> nghiên c(cid:24)u này, chúng tôi nghiên c(cid:24)u t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian theo c& s= nuôi bò cái và l(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a (cid:23)àn bò cái. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u này (cid:23)!"c trình bày t/i b(cid:30)ng 3.11 và 3.12 (cid:23)(cid:27)i v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:13)(cid:10)(cid:1) (cid:1) Brahman, b(cid:30)ng 3.13 và 3.14 (cid:23)(cid:27)i v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian. (cid:1) (cid:1) 3.3.1. T! l(cid:12) th(cid:13) thai (cid:29) l$n ph(cid:8)i (cid:6)$u c(cid:5)a bò (cid:6)(cid:7)c gi(cid:8)ng Brahman theo c& s(cid:29) ch(cid:3)n nuôi và l(cid:30)a (cid:6)’ c(cid:5)a (cid:6)àn bò cái lai Brahman 3.3.1.1. T(cid:30) l(cid:14) th(cid:12) thai (cid:6) l(cid:20)n ph(cid:24)i (cid:7)(cid:20)u c(cid:13)a bò (cid:7)(cid:8)c gi(cid:24)ng Brahman theo c(cid:4) s(cid:6) ch(cid:2)n nuôi bò cái lai Brahman MIi c& s= ch(cid:22)n nuôi bò cái có m.t (cid:23)i3u ki(cid:28)n riêng tB con ng!*i, k? thu(cid:31)t, quy mô (cid:23)àn, c& s= h/ t,ng, công tác qu(cid:30)n lý… Do v(cid:31)y, c& s= ch(cid:22)n nuôi bò cái là m.t trong nhFng nguyên nhân (cid:30)nh h!=ng l+n (cid:23)(cid:29)n t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u. T/i Vi(cid:28)t Nam, hi(cid:28)n nay các c& c= ch(cid:22)n nuôi bò cái gi(cid:27)ng Brahman v+i s(cid:27) l!"ng r#t h/n ch(cid:29), ch(cid:26) y(cid:29)u là bò lai Brahman. Do v(cid:31)y, chúng tôi (cid:23)ã sD d6ng tinh c(cid:25)ng r/ c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman b(cid:27) trí thí nghi(cid:28)m ph(cid:27)i tinh cho (cid:23)àn bò cái lai Brahman có tB 3/4 máu Brahman tr= lên t/i 3 t(nh có n3n ch(cid:22)n nuôi bò th0t l+n, ch#t l!"ng t!&ng (cid:23)(cid:27)i t(cid:27)t và (cid:23))ng (cid:23)3u c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam: Thành ph(cid:27) Hà N.i, t(nh Thanh Hóa và t(nh Ngh(cid:28) An (cid:23)5 (cid:23)ánh giá t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u. K(cid:29)t qu(cid:30) thu (cid:23)!"c trình bày chi ti(cid:29)t t/i b(cid:30)ng 3.11. B(cid:9)ng 3.11. TB lC th(cid:31) thai ; l n ph)i . u theo c(cid:16) s; nuôi bò cái lai Brahman (cid:3)VT: % CV% LSM ± SE n C& s= ch(cid:22)n nuôi bò cái 21,648 Thành ph(cid:27) Hà N.i 90 72,568a ± 1,333 19,980 T(nh Thanh Hóa 90 68,196ab ± 1,172 18,951 T(nh Ngh(cid:28) An 90 65,026b ± 1,074 Ghi chú: Trong cùng c(cid:1)t, các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). 20,525 Trung bình 270 68,639 ± 0,699 K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho th#y, t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u khi sD d6ng tinh c(cid:25)ng r/ c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman giFa các c& s= ch(cid:22)n nuôi bò cái có s khác nhau (P<0,05). K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u t/i ba t(nh có s(cid:27) l!"ng bò cái lai Brahman nhi3u, ch#t l!"ng t(cid:27)t c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam trung bình (cid:23)/t 68,639 %. Cao nh#t = Thành ph(cid:27) Hà N.i có t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u (cid:13)(cid:11)(cid:1) (cid:1) (cid:23)/t 72,568 %, ti(cid:29)p theo = tinh Thanh Hóa có t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u (cid:23)/t (cid:1) (cid:1) 68,196 % và th#p nh#t = t(nh Ngh(cid:28) An có t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u (cid:23)/t 65,026 %. S sai khác v3 t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a Thành ph(cid:27) Hà N.i và t(nh Thanh Hóa không có s sai khác v3 th(cid:27)ng kê (P>0,05), song (cid:23)3u cao h&n so v+i t(nh Ngh(cid:28) An và ch( có Thành ph(cid:27) Hà N.i cao h&n có ý ngh:a th(cid:27)ng kê so v+i t(nh Ngh(cid:28) An (P<0,05). Qua tìm hi5u nguyên nhân t/i sao có s khác bi(cid:28)t giFa các (cid:23)&n v0 ch(cid:22)n nuôi bò, m.t ph,n là do mIi t(nh có m.t c& ch(cid:29) chính sách thúc (cid:23)Gy phát tri5n ch(cid:22)n nuôi khác nhau. Trong (cid:23)ó Thành ph(cid:27) Hà N.i có c& ch(cid:29) chính sách r#t (cid:23))ng b., (cid:23),y (cid:23)(cid:26) h&n hai t(nh còn l/i, th!*ng xuyên t> ch(cid:24)c (cid:23)ào t/o, t(cid:31)p hu#n nâng cao cho cán b. qu(cid:30)n lý, cán b. k? thu(cid:31)t, d’n tinh viên (cid:23)-c bi(cid:28)t các ch(cid:26) trang tr/i và ng!*i ch(cid:22)n nuôi. 3.3.1.2. T(cid:30) l(cid:14) th(cid:12) thai (cid:6) l(cid:20)n ph(cid:24)i (cid:7)(cid:20)u c(cid:13)a bò (cid:7)(cid:8)c gi(cid:24)ng Brahman theo l(cid:27)a (cid:7)# c(cid:13)a (cid:7)àn bò cái lai Brahman L(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a bò cái là m.t trong nhFng y(cid:29)u t(cid:27) có (cid:30)nh h!=ng (cid:23)(cid:29)n t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u. Qua nghiên c(cid:24)u sD d6ng tinh bò (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng ph(cid:27)i tinh cho (cid:23)àn bò cái lai Brahman t/i 5 l(cid:24)a (cid:23)C (cid:23),u tiên c(cid:26)a 3 c& s= nuôi bò cái, cho th#y t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u r#t cao bình quân 68,639 %. Chi ti(cid:29)t (cid:23)!"c trình bày t/i b(cid:30)ng 3.12. B(cid:9)ng 3.12. TB lC th(cid:31) thai ; l n ph)i . u theo l+a .D c(cid:28)a bò cái lai Brahman (cid:3)VT: % L(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a (cid:23)àn bò cái n LSM ± SE CV% L(cid:24)a 1 54 71,291a ± 1,753 22,801 L(cid:24)a 2 54 74,711a ± 1,856 22,597 L(cid:24)a 3 54 72,515a ± 1,795 13,813 L(cid:24)a 4 54 63,649b ± 0,995 11,033 L(cid:24)a 5 54 60,404b ± 0,766 22,801 Ghi chú: Trong cùng c(cid:1)t, các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). (cid:13)(cid:12)(cid:1) (cid:1) 20,525 Trung bình 270 68,639 ± 0,699 (cid:1) (cid:1) K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u cao nh#t = l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) 2, (cid:23)/t 74,711%, ti(cid:29)p (cid:23)(cid:29)n = l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) 3 (cid:23)/t 72,515%, l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) nh#t (cid:23)/t 71,291% và (cid:23)3u cao h&n có ý ngh:a th(cid:27)ng kê so v+i l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) 4 (cid:23)/t 63,649% và l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) 5 (cid:23)/t 60,404% (P<0,05). (cid:3)i3u này phù h"p v+i sinh lý, sinh s(cid:30)n c(cid:26)a (cid:23)àn bò cái. Theo quy (cid:23)0nh c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam (cid:23)ã (cid:23)!"c th5 hi(cid:28)n t/i Quy(cid:29)t (cid:23)0nh s(cid:27) 2489/Q(cid:3)- BNN-CN (B. Nông nghi(cid:28)p và PTNT, 2010): t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u ph(cid:30)i l+n h&n 55%. Nh! v(cid:31)y, k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi v3 t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u, tB tinh (cid:23)ông l/nh th!&ng hi(cid:28)u VINALICA c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman nh(cid:31)p tB Australia nuôi t/i Vi(cid:28)t Nam = 5 l(cid:24)a (cid:23),u (cid:23)3u (cid:23)/t cao h&n so v+i quy (cid:23)0nh. (cid:3)i3u này m.t l,n nFa khAng (cid:23)0nh ch#t l!"ng tinh (cid:23)ông l/nh th!&ng hi(cid:28)u VINALICA c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman có ch#t l!"ng t(cid:27)t. 3.3.2. T! l(cid:12) th(cid:13) thai (cid:29) l$n ph(cid:8)i (cid:6)$u c(cid:5)a bò (cid:6)(cid:7)c gi(cid:8)ng Holstein Friesian theo c& s(cid:29) ch(cid:3)n nuôi và l(cid:30)a (cid:6)’ c(cid:5)a (cid:6)àn bò cái Holstein Friesian 3.3.2.1. T(cid:30) l(cid:14) th(cid:12) thai (cid:6) l(cid:20)n ph(cid:24)i (cid:7)(cid:20)u c(cid:13)a bò (cid:7)(cid:8)c gi(cid:24)ng Holstein Friesian theo c(cid:4) s(cid:6) ch(cid:2)n nuôi bò cái Holstein Friesian MIi c& s= ch(cid:22)n nuôi bò cái có m.t (cid:23)-c thù riêng tB con ng!*i, quy mô, c& s= h/ t,ng, k? thu(cid:31)t, ch(cid:22)m sóc, công tác qu(cid:30)n lý… Do v(cid:31)y, c& s= ch(cid:22)n nuôi bò cái là m.t trong nhFng nguyên nhân r#t l+n (cid:23)(cid:29)n t@ l(cid:28) th6 thai = l(cid:24)a ph(cid:27)i (cid:23),u. Trong nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi, sD d6ng tinh c(cid:25)ng r/ c(cid:26)a bò (cid:23) c (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian b(cid:27) trí thí nghi(cid:28)m ph(cid:27)i tinh cho (cid:23)àn bò cái Holstein Friesian c(cid:26)a 3 c& s= ch(cid:22)n nuôi bò sFa có quy mô l+n và áp d6ng công ngh(cid:28), k? thu(cid:31)t ch(cid:22)n nuôi tiên ti(cid:29)n t/i các vùng khác nhau c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam. Công ty C> ph,n Gi(cid:27)ng bò sFa M.c Châu (S&n La); Công ty C> ph,n SFa (cid:3)à L/t (Lâm (cid:3))ng) và Công ty TNHH Thanh S&n (Lâm (cid:3))ng) (cid:23)5 (cid:23)ánh giá t@ l(cid:28) th6 thai. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u thu (cid:13)(cid:13)(cid:1) (cid:1) (cid:23)!"c trình bày t/i b(cid:30)ng 3.13. (cid:1) (cid:1) B(cid:9)ng 3.13. TB lC th(cid:31) thai ; l n ph)i . u theo c(cid:16) s; nuôi bò cái Holstein Friesian (cid:3)VT: % n C& s= ch(cid:22)n nuôi bò cái LSM ± SE CV% 95 62,848a ± 0,685 12,734 Công ty C> ph,n Gi(cid:27)ng bò
sFa M.c Châu 95 Công ty C> ph,n SFa (cid:3)à L/t 61,091ab ± 0,750 14,210 95 Công ty TNHH Thanh S&n 57,945b ± 0,597 11,731 Ghi chú: Trong cùng c(cid:1)t, các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). Trung bình 285 60,637 ± 0,398 13,122 TB k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u chúng tôi th#y, t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u ch0u (cid:30)nh h!=ng b=i c& s= ch(cid:22)n nuôi bò cái. K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a chúng tôi t/i 3 c& s= ch(cid:22)n nuôi bò cái Holstein Friesian, có quy mô l+n c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam trung bình (cid:23)/t 60,637 %: Cao nh#t = Công ty C> ph,n Gi(cid:27)ng bò sFa M.c Châu (cid:23)/t 62,848 %, ti(cid:29)p (cid:23)(cid:29)n = Công ty C> ph,n SFa (cid:3)à L/t (cid:23)/t 61,091 % và th#p nh#t = Công ty TNHH Thanh S&n (cid:23)/t 57,945 %. Ch( có t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a Công ty C> ph,n Gi(cid:27)ng bò sFa M.c Châu cao h&n Công ty TNHH Thanh S&n là có s sai khác có ý ngh:a th(cid:27)ng kê (P<0,05). M-c dù c(cid:30) 3 c& s= (cid:23)3u là nhFng c& s= ch(cid:22)n nuôi bò sFa l+n c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam, (cid:23)3u áp d6ng nhFng thành t u khoa h(cid:25)c, công ngh(cid:28) tiên ti(cid:29)n c(cid:26)a th(cid:29) gi+i và nMm = nhFng v0 trí (cid:23)0a lý mát mC, thích h"p cho bò sFa Holstein Friesian. Tuy nhiên k(cid:29)t qu(cid:30) theo dõi v3 t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u = Công ty TNHH Thanh S&n có th#p h&n so v+i Công ty C> ph,n Gi(cid:27)ng bò sFa M.c Châu và Công ty C> ph,n SFa (cid:3)à L/t. Theo chúng tôi có th5 là do (cid:23)àn bò cái Holstein Friesian = Công ty TNHH Thanh S&n (là (cid:23)&n v0 100% v(cid:27)n n!+c ngoài) ph,n l+n là bò Holstein Friesian (cid:23)!"c nh(cid:31)p tB n!+c ngoài và hi(cid:28)n (cid:23)ang có s(cid:30)n l!"ng sFa trung bình toàn (cid:23)àn cao h&n do v(cid:31)y ch#t l!"ng sinh s(cid:30)n trong (cid:23)ó có t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u (cid:5)(cid:14)(cid:14)(cid:1) (cid:1) có th#p h&n. (cid:3)i3u này phù h"p v+i k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a các tác gi(cid:30) Lopez (cid:1) (cid:1) (2003); Yaniz et al. (2008), k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u cho th#y, có m(cid:27)i t!&ng quan ngh0ch ch-t chN giFa s(cid:30)n l!"ng sFa v+i kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh s(cid:30)n c(cid:26)a (cid:23)àn bò sFa. 3.3.2.2.T(cid:30) l(cid:14) th(cid:12) thai (cid:6) l(cid:20)n ph(cid:24)i (cid:7)(cid:20)u c(cid:13)a bò (cid:7)(cid:8)c gi(cid:24)ng Holstein Friesian theo l(cid:27)a (cid:7)# c(cid:13)a (cid:7)àn bò cái L(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a bò cái c4ng là m.t trong nhFng y(cid:29)u t(cid:27) gây (cid:30)nh h!=ng (cid:23)(cid:29)n t@ l(cid:28) th6 thai. Qua nghiên c(cid:24)u trên bò cái Holstein Friesian trong 5 l(cid:24)a (cid:23)C (cid:23),u tiên c(cid:26)a 3 c& s= nuôi bò cái, có quy mô l+n và k? thu(cid:31)t ch(cid:22)n nuôi tiên ti(cid:29)n. Thu (cid:23)!"c k(cid:29)t qu(cid:30) trình bày t/i b(cid:30)ng 3.14. B(cid:9)ng 3.14. TB lC th(cid:31) thai ; l n ph)i . u theo l+a .D c(cid:28)a bò cái Holstein Friesian (cid:3)VT: % L(cid:24)a (cid:23)C c(cid:26)a bò cái LSM ± SE n CV% L(cid:24)a 1 57 62,234ab ± 0,746 10,807 L(cid:24)a 2 57 64,306a ± 1,105 15,649 L(cid:24)a 3 57 62,734a ± 0,947 13,649 L(cid:24)a 4 57 58,061bc ± 0,704 10,709 L(cid:24)a 5 57 55,741c ± 0,725 11,334 Ghi chú: Trong cùng c(cid:1)t, các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). 13,122 Trung bình 285 60,637 ± 0,398 K(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u cao nh#t = l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) 2 (cid:23)/t 64,306 %, ti(cid:29)p (cid:23)(cid:29)n = l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) 3 (cid:23)/t 62,734 %, l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) nh#t (cid:23)/t 62,234 %, l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) 4 (cid:23)/t 58,061 % và l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) 5 (cid:23)/t 55,741 %. Trong (cid:23)ó t@ l(cid:28) th6 thai = l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) nh#t, l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) 2 và l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) 3 không có s sai khác th(cid:27)ng kê (P>0,05) và (cid:23)3u cao h&n = l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) 4 và l(cid:24)a (cid:23)C th(cid:24) 5. K(cid:29)t qu(cid:30) c(cid:26)a chúng tôi phù h"p v+i k(cid:29)t q(cid:26)a nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Smith (1982) nghiên c(cid:24)u trên bò Holstein Friesian c(cid:26)a Hoa K$ “= 3 l(cid:24)a (cid:23),u, t@ l(cid:28) th6 thai th!*ng cao h&n (cid:5)(cid:14)(cid:5)(cid:1) (cid:1) = l(cid:24)a th(cid:24) 4 và nhFng bò già”. (cid:1) (cid:1) Theo k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a Hoàng Kim Giao và Phan Lê S&n (2003) công b(cid:27), sD d6ng tinh bò (cid:23)ông l/nh th!&ng hi(cid:28)u VINALICA ph(cid:27)i tinh cho (cid:23)àn bò cái Holstein Friesian = các vùng ch(cid:22)n nuôi bò sFa phía B2c, t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u dao (cid:23).ng tB 43% (cid:23)(cid:29)n 65%. Nghiên c(cid:24)u trên (cid:23)àn bò cái Holstein Friesian t/i Lâm (cid:3))ng và Ngô Thành Vinh và cs. (2005) cho bi(cid:29)t, t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u trên (cid:23)àn bò cái Holstein Friesian nuôi t/i Ba Vì dao (cid:23).ng tB 48,75% (cid:23)(cid:29)n 60%. Nghiên c(cid:24)u t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u trên (cid:23)àn bò cái Holstein Friesian = Lâm (cid:3))ng, tác gi(cid:30) Nguy(cid:21)n Xuân Tr/ch và Ph/m Phi Long (2008) công b(cid:27), t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u (cid:23)/t 56%. Trong lúc (cid:23)ó, Anderson et al. (2004) nghiên c(cid:24)u trên (cid:23)àn bò cái Holstein Friesian t/i Ph,n Lan, t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u dao (cid:23).ng tB 42,2 % (cid:23)(cid:29)n 46,4%; Hallap et al. (2005) công b(cid:27), t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u khám lúc 60 ngày sau ph(cid:27)i tinh dao (cid:23).ng tB 52,2 % (cid:23)(cid:29)n 76,0% trên (cid:23)àn bò cái Holstein Friesian = Th6y (cid:3)i5n. Theo quy (cid:23)0nh c(cid:26)a B. Nông nghi(cid:28)p và PTNT t/i Quy(cid:29)t (cid:23)0nh s(cid:27) 2489/Q(cid:3)- BNN-CN (B. Nông nghi(cid:28)p và PTNT (2010) yêu c,u, t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u ph(cid:30)i l+n h&n ho-c bMng 55%. Nh! v(cid:31)y, k(cid:29)t qu(cid:30) nghiên c(cid:24)u c(cid:26)a chúng tôi, t@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u tB tinh bò (cid:23)ông l/nh th!&ng hi(cid:28)u VINALICA c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian trong 5 l(cid:24)a (cid:23),u (cid:23)3u (cid:23)/t cao h&n so v+i quy (cid:23)0nh. (cid:3)i3u này m.t l,n nFa khAng (cid:23)0nh ch#t l!"ng tinh (cid:23)ông l/nh th!&ng hi(cid:28)u (cid:5)(cid:14)(cid:6)(cid:1) (cid:1) VINALICA có ch#t l!"ng t(cid:27)t. (cid:1) (cid:1) K(cid:20)T LU(cid:18)N VÀ (cid:3)(cid:21) NGH(cid:22) K(cid:20)T LU(cid:18)N 1. M.t s(cid:27) ch( tiêu s(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia theo gi(cid:27)ng, mùa v6 và giai (cid:23)o/n tu>i có s(cid:27) l!"ng và ch#t l!"ng t(cid:27)t: - L!"ng xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 6,018ml/l,n khai thác th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 6,577ml/l,n khai thác, mùa v6 (cid:3)ông - Xuân cao h&n so v+i mùa v6 Hè - Thu và có s khác nhau theo giai (cid:23)o/n tu>i (P<0,05). - Ho/t l c tinh trùng = nhFng l,n (cid:23)/t tiêu chuGn c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 70,711% th#p h&n so v+i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 70,950%, mùa v6 (cid:3)ông - Xuân cao h&n so v+i mùa v6 Hè - Thu và có s khác nhau theo giai (cid:23)o/n tu>i (P<0,05). - N)ng (cid:23). tinh trùng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 1,291 t@/ml cao h&n so v+i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 1,219 t@/ml, có s khác nhau theo giai (cid:23)o/n tu>i (P<0,05) và (cid:30)nh h!=ng mùa v6 không rõ (P>0,05). - T>ng s(cid:27) tinh trùng s(cid:27)ng ti(cid:29)n thAng c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 5,221t@/l,n khai thác th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 5,502 t@/l,n khai thác, mùa v6 (cid:3)ông - Xuân cao h&n so v+i mùa v6 Hè - Thu và có s khác nhau theo giai (cid:23)o/n tu>i (P<0,05). - Màu s2c tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian ch(cid:26) y(cid:29)u là màu tr2ng ngà và tr2ng (cid:23)6c. - pH tinh d0ch c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman là 6,774 th#p h&n so v+i bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian là 6,790 (P<0,05), bi(cid:29)n (cid:23)>i ít theo mùa v6 và giai (cid:23)o/n tu>i (P>0,05). - T@ l(cid:28) tinh trùng k$ hình c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman chi(cid:29)m 13,235% th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian chi(cid:29)m 14,151%, mùa v6 (cid:3)ông - Xuân th#p h&n so v+i mùa v6 Hè - Thu (P<0,05) và ít có s bi(cid:29)n (cid:23).ng theo giai (cid:5)(cid:14)(cid:7)(cid:1) (cid:1) (cid:23)o/n tu>i (P>0,05). (cid:1) (cid:1) - T@ l(cid:28) tinh trùng s(cid:27)ng = t#t c(cid:30) các l,n khai thác c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman chi(cid:29)m 77,250% th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian chi(cid:29)m 81,888% (P<0,05), không có s sai khác theo mùa v6 và giai (cid:23)o/n tu>i (P>0,05). 2. S(cid:27) l!"ng, ch#t l!"ng tinh (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p tB Australia theo gi(cid:27)ng, mùa v6 và giai (cid:23)o/n tu>i có s(cid:27) l!"ng và ch#t l!"ng t(cid:27)t: - S(cid:27) l!"ng tinh c(cid:25)ng r/ s(cid:30)n xu#t c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian không có s sai khác v3 m-t th(cid:27)ng kê (P>0,05), mùa v6 (cid:3)ông - Xuân cao h&n mùa v6 Hè - Thu và = giai (cid:23)o/n 37 - 48 tháng tu>i (cid:23)/t cao nh#t (P<0,05). - Ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 41,469% th#p h&n so v+i = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian (cid:23)/t 41,623%, không có s sai khác giFa các mùa v6 (P>0,05). 3. T@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman (cid:23)/t 68,639% và = bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian trung bình (cid:23)/t 60,637%. T@ l(cid:28) th6 thai = l,n ph(cid:27)i (cid:23),u = 3 l(cid:24)a (cid:23)C (cid:23),u c(cid:26)a (cid:23)àn bò cái cao h&n so v+i l(cid:24)a 4 và l(cid:24)a 5. (cid:3)(cid:21) NGH(cid:22) SD d6ng tinh (cid:23)ông l/nh d/ng c(cid:25)ng r/ c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman và Holstein Friesian nh(cid:31)p khGu tB Australia n(cid:22)m 2009 nuôi t/i Tr/m nghiên c(cid:24)u và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Moncada thu.c Trung tâm Gi(cid:27)ng gia súc l+n Trung !&ng (cid:5)(cid:14)(cid:8)(cid:1) (cid:1) th!&ng hi(cid:28)u VINALICA (cid:23)5 c(cid:30)i t/o và phát tri5n (cid:23)àn bò th0t, bò sFa c(cid:26)a Vi(cid:28)t Nam. (cid:1) (cid:1) CÁC CÔNG TRÌNH KHOA H(cid:5)C (cid:3)Ã CÔNG B’ CÓ LIÊN QUAN (cid:3)(cid:20)N LU(cid:18)N ÁN 1. Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i, Lê V(cid:22)n Thông, Nguy(cid:21)n V(cid:22)n Thanh, Lê Bá Qu(cid:29), Ph/m V(cid:22)n Ti3m, Hà Minh Tuân và Nguy(cid:21)n Th0 Thu Hòa (2011). “Ho/t l c tinh trùng sau gi(cid:30)i (cid:23)ông c(cid:26)a tinh bò (cid:23) c gi(cid:27)ng (cid:23)ông l/nh theo quy trình c(cid:26)a Nh(cid:31)t và (cid:3)(cid:24)c” T(cid:10)p chí Khoa h(cid:29)c Công ngh(cid:14) Ch(cid:2)n nuôi, s(cid:24) 28 tháng 2-2011, tr.43-48. 2. Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i, Lê V(cid:22)n Thông, Nguy(cid:21)n V(cid:22)n (cid:3)(cid:24)c, Lê Bá Qu(cid:29), Hà Minh Tuân, Ph/m V(cid:22)n Ti3m, Mai Th0 Hà, Tr,n Minh (cid:3)áng và Nguy(cid:21)n V(cid:22)n Thanh (2012). “(cid:6)nh h!=ng c(cid:26)a cá th5, gi(cid:27)ng bò, c& s= ch(cid:22)n nuôi bò cái HF và l(cid:24)a (cid:23)C (cid:23)(cid:29)n t@ l(cid:28) ph(cid:27)i gi(cid:27)ng l,n m.t có chDa c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friesian nuôi t/i Moncada”, T(cid:10)p chí Khoa h(cid:29)c và Phát tri(cid:19)n, t(cid:31)p 10 s(cid:27) 2 n(cid:22)m 2012, tr. 307-314. 3. Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i, Lê V(cid:22)n Thông và Nguy(cid:21)n V(cid:22)n Thanh (2013). “(cid:6)nh h!=ng c(cid:26)a mùa v6 (cid:23)(cid:29)n ch#t l!"ng tinh d0ch c(cid:26)a bò Holstein Friesian thu.c loài Bos taurus và bò Brahman thu.c loài Bos indicus t/i Vi(cid:28)t Nam”, T(cid:10)p chí Khoa (cid:5)(cid:14)(cid:9)(cid:1) (cid:1) h(cid:29)c K$ thu%t Ch(cid:2)n nuôi, s(cid:27) 4, n(cid:22)m 2013, tr. 65-73. (cid:1) (cid:1) TÀI LI(cid:6)U THAM KH(cid:10)O Nguy(cid:21)n T#n Anh và Nguy(cid:21)n qu(cid:27)c (cid:3)/t (1997). Th6 tinh nhân t/o gia súc gia c,m, NXB Nông nghi(cid:28)p Hà N.i. Nguy(cid:21)n T#n Anh và Nguy(cid:21)n Duy Hoan (1998). Sinh lý sinh s(cid:30)n gia súc, NXB Nông nghi(cid:28)p Hà N.i. B. Nông nghi(cid:28)p và Phát tri5n nông thôn (2005). Quy(cid:29)t (cid:23)0nh s(cid:27) 66/2005/Q(cid:3)-BNN ngày
31/10/2005 c(cid:26)a B. tr!=ng B. Nông nghi(cid:28)p và PTNT v/v Ban hành quy (cid:23)0nh v3
qu(cid:30)n lý và sD d6ng bò (cid:23) c gi(cid:27)ng, C>ng thông tin (cid:23)i(cid:28)n tD c(cid:26)a B. T! Pháp,
http://www.moj.gov.vn/vbpq/Lists/Vn%20bn%20php%20lut/View_Detail.aspx?
ItemID=17112 B. Nông nghi(cid:28)p và Phát tri5n nông thôn (2010). Quy(cid:29)t (cid:23)0nh s(cid:27) 2489/Q(cid:3)-BNN-CN,
ngày 16/9/2010 c(cid:26)a B. tr!=ng B. Nông nghi(cid:28)p và PTNT v/v phê duy(cid:28)t các ch(
tiêu (cid:23)0nh m(cid:24)c kinh t(cid:29) k? thu(cid:31)t ch(cid:22)n nuôi gia súc, gia c,m gi(cid:27)ng g(cid:27)c. http://iasvn.org/upload/files/ (cid:3)inh V(cid:22)n C(cid:30)i (2007). Nghiên c(cid:24)u và phát tri5n ch(cid:22)n nuôi bò th0t = Vi(cid:28)t Nam, Vi(cid:28)n
Khoa h(cid:25)c k? thu(cid:31)t mi3n Nam, m6c Th! vi(cid:28)n - Tài li(cid:28)u tham kh(cid:30)o - Trâu bò dê,
Truy c(cid:31)p ngày 10/12/2012,
IWBTTQB
02Mbo_thit_0316145402.pdf. (cid:3)inh V(cid:22)n C(cid:30)i và Nguy(cid:21)n Ng(cid:25)c T#n (2007). Truy3n tinh nhân t/o cho bò, NXB Nông nghi(cid:28)p, TP. H) Chí Minh. ngày c(cid:31)p (cid:3)inh V(cid:22)n C(cid:30)i (2009). Nghiên c(cid:24)u và phát tri5n ch(cid:22)n nuôi bò sFa = Vi(cid:28)t Nam, Vi(cid:28)n
Khoa h(cid:25)c k? thu(cid:31)t mi3n Nam, m6c Th! vi(cid:28)n - Tài li(cid:28)u tham kh(cid:30)o - Trâu bò dê,
10/12/2012, http://iasvn.org/upload/files/DK38HNC203
Truy
bo_sua_0313082837.pdf Hà V(cid:22)n Chiêu (1996). Nghiên c(cid:24)u kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh d0ch c(cid:26)a m.t s(cid:27) gi(cid:27)ng bò cao s(cid:30)n nuôi = Vi(cid:28)t Nam, T/p chi Khoa h(cid:25)c - Công ngh(cid:28) và Qu(cid:30)n lý kinh t(cid:29), (9): 11-19. Hà V(cid:22)n Chiêu (1999). Nghiên c(cid:24)u m.t s(cid:27) (cid:23)-c (cid:23)i5m sinh h(cid:25)c tinh d0ch bò (HF, Zebu) và
kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh c(cid:26)a chúng t/i Vi(cid:28)t Nam, Lu(cid:31)n án Ti(cid:29)n S?
Khoa h(cid:25)c Nông nghi(cid:28)p, Vi(cid:28)n Ch(cid:22)n nuôi, 151 tr. Tr,n CB, Cù Xuân D,n và Lê Th0 Minh (1975). Sinh lý h(cid:25)c gia súc, NXB Nông nghi(cid:28)p, Hà N.i. Tr,n Ti(cid:29)n D4ng, D!&ng (cid:3)ình Long và Nguy(cid:21)n V(cid:22)n Thanh (2002). Sinh s(cid:30)n gia súc, NXB Nông nghi(cid:28)p, Hà N.i Nguy(cid:21)n V(cid:22)n (cid:3)(cid:24)c (2013). (cid:3)-c (cid:23)i5m ngo/i hình c(cid:26)a gi(cid:27)ng bò Vàng Vi(cid:28)t Nam, T/p chí KHKT Ch(cid:22)n nuôi, 5: 20-28. Nguy(cid:21)n V(cid:22)n (cid:3)(cid:24)c, Tr,n Tr(cid:25)ng Thêm, Ph/m V(cid:22)n Gi+i, Lê V(cid:22)n Ng(cid:25)c, Nguy(cid:21)n Qu(cid:27)c (cid:3)/t
và (cid:3)0nh V(cid:22)n C(cid:30)i (2004). Ch(cid:25)n t/o bò (cid:23) c gi(cid:27)ng lai h!+ng sFa Vi(cid:28)t Nam 3/4 và
7/8 máu HF, T/p chí Nông nghi(cid:28)p và Phát tri5n Nông thôn, (9): 1259-1260. Hoàng Kim Giao và Nguy(cid:21)n Thanh D!&ng (1997). Công ngh(cid:28) sinh s(cid:30)n trong ch(cid:22)n nuôi bò, NXB Nông nghi(cid:28)p, Hà N.i. (cid:5)(cid:14)(cid:10)(cid:1) (cid:1) Ti(cid:8)ng ViCt (cid:1) (cid:1) Hoàng Kim Giao và Phan Lê S&n (2003). (cid:3)ánh giá th c tr/ng sD d6ng tinh bò sFa và
(cid:23) c gi(cid:27)ng h!+ng sFa t/i các vùng ch(cid:22)n nuôi bò sFa phía B2c, Vi(cid:28)n Ch(cid:22)n nuôi,
m6c T! li(cid:28)u khoa h(cid:25)c, Truy c(cid:31)p ngày 2/8/2011, http://www.vcn.vnn.vn
/Post/khoahoc/ Nam2003/kh_20_9_2003_47.pdf V4 Duy Gi(cid:30)ng (2007). Th(cid:24)c (cid:22)n b> sung cho gia súc, gia c,m, NXB Nông nghi(cid:28)p, Hà N.i. Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i, Lê Bá Qu(cid:29), Lê V(cid:22)n Thông, Ph/m V(cid:22)n Ti3m, Hà Minh Tuân, Tr,n
Công Hoà, Võ Th0 Xuân Hoa, Nguy(cid:21)n Th0 Thu Hoà và Nguy(cid:21)n HFu S2c (2009).
Kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh tr!=ng, phát tri5n và s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF sinh ra t/i
Vi(cid:28)t Nam, T/p chí Khoa h(cid:25)c Công ngh(cid:28) Ch(cid:22)n nuôi, (17): 66-71. Nguy(cid:21)n Xuân Hoàn (1993). Nghiên c(cid:24)u sinh h(cid:25)c tinh trùng m.t s(cid:27) (cid:23).ng v(cid:31)t kinh t(cid:29) và
công ngh(cid:28) s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông viên l"n (cid:3)/i b/ch góp ph,n giF qu? gene quý = Vi(cid:28)t
Nam, Lu(cid:31)n án Phó Ti(cid:29)n S? sinh h(cid:25)c chuyên ngành Sinh lý (cid:23).ng v(cid:31)t, Hà N.i. Ph/m Doãn Lân, Nguy(cid:21)n Tr(cid:25)ng Bình, Nguy(cid:21)n V(cid:22)n Ba, (cid:3)I Ng(cid:25)c Duy, Lê Th0 Thúy và
V4 Chí C!&ng (2012). (cid:3)ánh giá (cid:23)a d/ng di truy3n và sai khác di truy3n c(cid:26)a
qu,n th5 bò = Hà Giang bMng ch( th0 microsatellite, Báo cáo T>ng k(cid:29)t (cid:23)3 tài
Công ngh(cid:28) sinh h(cid:25)c c#p B. Nông nghi(cid:28)p và Phát tri5n nông thôn giai (cid:23)o/n
(2009-2011). Bùi (cid:3)(cid:24)c L4ng, V4 Duy Gi(cid:30)ng, Hoàng V(cid:22)n Ti(cid:29)n và Bùi V(cid:22)n Chính (1995). Th(cid:24)c (cid:22)n và dinh d!%ng gia súc, NXB Nông nghi(cid:28)p, Hà N.i. Lê Bá Qu(cid:29), (cid:3)ào (cid:3)(cid:24)c Ti(cid:29)n, Doãn Th0 Cánh, Võ Th0 Xuân Hoa, Tr,n Trung Châu và Hà
V(cid:22)n Dinh (2001). Xác (cid:23)0nh ch(cid:29) (cid:23). dinh d!%ng (cid:23)5 nâng cao s(cid:24)c s(cid:30)n xu#t tinh
(cid:23)ông l/nh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng nuôi t/i Mônca(cid:23)a, Báo cáo khoa h(cid:25)c ch(cid:22)n nuôi thú y,
Ph,n th(cid:24)c (cid:22)n dinh d!%ng, TP. H) Chí Minh 10-12/4/2001: 110-115. Lê Bá Qu(cid:29), Lê V(cid:22)n Thông, Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i, Nguy(cid:21)n HFu S2c, Ph/m V(cid:22)n Ti3m, Tr,n
Công Hòa, Võ Th0 Xuân Hoa và Nguy(cid:21)n Th0 Thu Hòa (2009). Kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n
xu#t tinh và ch#t l!"ng tinh (cid:23)ông l/nh tB bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein Friessian (HF)
nh(cid:31)p tB Hoa K$, T/p chí Khoa h(cid:25)c công ngh(cid:28) ch(cid:22)n nuôi, (16): 71 - 76. Tr,n Tr(cid:25)ng Thêm, Hoàng Kim Giao và (cid:3)inh V(cid:22)n C(cid:30)i (2004). Th c tr/ng sD d6ng tinh
bò và (cid:23) c gi(cid:27)ng t/i các vùng ch(cid:22)n nuôi bò sFa, T/p chí Nông nghi(cid:28)p và Phát
Tri5n Nông Thôn, (9): 1254-1258. Ph/m Ng(cid:25)c Thi(cid:28)p và Nguy(cid:21)n Xuân Tr/ch (2004). Kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh tr!=ng và sinh s(cid:30)n c(cid:26)a
bò HF nuôi t/i Lâm (cid:3))ng, T/p chí Khoa h(cid:25)c K? thu(cid:31)t Nông nghi(cid:28)p, 2(1): 44-47. Lê V(cid:22)n Thông, Lê Bá Qu(cid:29), Ph/m V(cid:22)n Ti3m, Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i, Hà Minh Tuân, Mai Th0
Hà, Nguy(cid:21)n Th0 Thu Hòa, Nguy(cid:21)n HFu S2c, Tr,n Minh (cid:3)áng, Ph/m V(cid:22)n Gi+i,
Hoàng Kim Giao và Nguy(cid:21)n V(cid:22)n (cid:3)(cid:24)c (2012). Vai trò c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF
trong vi(cid:28)c t/o (cid:23)àn bò sFa M.c Châu, T/p chí Khoa h(cid:25)c k? thu(cid:31)t Ch(cid:22)n nuôi,
(12):3-10. Lê V(cid:22)n Thông, Lê Bá Qu(cid:29), Ph/m V(cid:22)n Ti3m, Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i, Hà Minh Tuân, Mai Th0
Hà, Nguy(cid:21)n Th0 Thu Hòa, Nguy(cid:21)n HFu S2c, Phan V(cid:22)n Ki5m và Ph/m V(cid:22)n Gi+i
(2013). Nghiên c(cid:24)u (cid:23)ánh giá, tuy5n ch(cid:25)n bò (cid:23) c gi(cid:27)ng t/i Moncada (cid:23)5 s(cid:30)n xu#t
tinh (cid:23)ông l/nh ph6c v6 công tác gi(cid:27)ng bò Vi(cid:28)t Nam, Báo cáo t>ng k(cid:29)t nghi(cid:28)m
thu (cid:23)3 tài tr(cid:25)ng (cid:23)i5m c#p B. Nông nghi(cid:28)p và Phát tri5n nông thôn giai (cid:23)o/n
(2008-2012). (cid:5)(cid:14)(cid:11)(cid:1) (cid:1) (cid:1) (cid:1) Mai Th0 Th&m (2005). (cid:3)-c (cid:23)i5m sinh s(cid:30)n và s(cid:24)c s(cid:30)n xu#t sFa c(cid:26)a (cid:23)àn bò HF nuôi t/i
Công ty Gi(cid:27)ng bò sFa M.c Châu, S&n La, T/p chí Khoa h(cid:25)c K? thu(cid:31)t Nông
nghi(cid:28)p, 3(3): 190-194. Ph/m V(cid:22)n Ti3m, Lê V(cid:22)n Thông, Lê Bá Qu(cid:29), Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i và Võ Th0 Xuân Hoa
(2009). Kh(cid:30) n(cid:22)ng s(cid:30)n xu#t tinh c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Br nuôi t/i Moncada, T/p chí
Khoa h(cid:25)c công ngh(cid:28) ch(cid:22)n nuôi, (21): 7-13. Nguy(cid:21)n Tr(cid:25)ng Ti(cid:29)n và Mai Th0 Th&m (1996). Bài gi(cid:30)ng ch(cid:22)n nuôi trâu bò (dùng cho các l+p sau (cid:23)/i h(cid:25)c), Tr!*ng (cid:23)/i h(cid:25)c nông nghi(cid:28)p Hà N.i. Tiêu chuGn Vi(cid:28)t Nam TCVN 8925:2012 Tinh bò sFa, bò th0t. (cid:3)ánh giá ch#t l!"ng Nguy(cid:21)n Xuân Tr/ch và Mai Th0 Th&m (2004). Giáo trình ch(cid:22)n nuôi trâu bò, NXB Nông nghi(cid:28)p, Hà N.i. Nguy(cid:21)n Xuân Tr/ch, Mai Th0 Th&m và Lê V(cid:22)n Ban (2006). Giáo trình ch(cid:22)n nuôi trâu bò, NXB Nông nghi(cid:28)p, Hà N.i. Nguy(cid:21)n Xuân Tr/ch và Ph/m Phi Long (2008). Kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh s(cid:30)n và s(cid:24)c s(cid:30)n xu#t sFa
c(cid:26)a các lo/i bò sFa = Lâm (cid:3))ng, T/p chí Khoa h(cid:25)c và Phát tri5n, 6(9): 284-288. Hà Minh Tuân, Lê Bá Qu(cid:29), Lê V(cid:22)n Thông, Ph/m V(cid:22)n Ti3m, Phùng Th(cid:29) H(cid:30)i, Mai Th0
Hà, Nguy(cid:21)n Th0 Thu Hòa và Nguy(cid:21)n HFu S2c (2012). S(cid:27) l!"ng và ch#t l!"ng
tinh d0ch = các giai (cid:23)o/n tB 18 (cid:23)(cid:29)n 72 tháng tu>i c(cid:26)a bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Holstein
Friesian nuôi t/i Moncada, T/p chí Khoa h(cid:25)c Công ngh(cid:28) Ch(cid:22)n nuôi, (35): 17-22. (cid:3)inh V(cid:22)n Tuy3n và (cid:3)-ng V4 Hòa (2011). Nghiên c(cid:24)u nhân thu,n và lai t/o Gi(cid:27)ng bò
h!+ng th0t ch#t l!"ng cao = Vi(cid:28)t Nam, Báo cáo t>ng k(cid:29)t nghi(cid:28)m thu (cid:23)3 tài tr(cid:25)ng
(cid:23)i5m c#p B. Nông nghi(cid:28)p và Phát tri5n nông thôn giai (cid:23)o/n (2006-2011). t! Ngô Thành Vinh, Lê Tr(cid:25)ng L/p, Nguy(cid:21)n Th0 Công, Ngô (cid:3)ình Tân và (cid:3)oàn HFu Thành
(2005). Kh(cid:30) n(cid:22)ng sinh tr!=ng, sinh s(cid:30)n, s(cid:30)n xu#t sFa c(cid:26)a bò Holstein và Jersey
nh(cid:31)p n.i nuôi t/i Trung tâm Nghiên c(cid:24)u bò và (cid:23))ng c1 Ba Vì, Vi(cid:28)n Ch(cid:22)n nuôi,
m6c
truy c(cid:31)p 15/10/2011, http://www.vcn.
li(cid:28)u khoa h(cid:25)c, ngày
vnn.vn/Post/khoahoc/2005/20_12_2005_10.doc. Ahmad, M., Asmat, M.T., Rehman N.U. and Khan, M.Z. (2003). Semen characteristics of Sahiwal bulls in relation to age and season, Pakistan Vet. J., 23(4): 202-206. Anderson, M., Taponen, J., Koskinen, E. and Dahlbom, M. (2004). Effect of
insemination with doses of 2 or 15 milion ffrozen-thawed spermatozoa and
semen deposition site on pregnancy rate in dairy cows, Theoriogenology, (61):
1583-1588. Aumiiller, R. and Willeke, H. (1998). Computer controled analysis of boar semen with the cell saff system 11th International congress, Ireland. Asad, L., Husain, S.S., Rahman, M.G.M., Khandoker, M.A., Hossain, M.E. and
Rahman, M.Z. (2004). Genetic and Non-genetic Factors Affecting the Semen
Quality of Bulls, Pakistan Journal of Biological Sciences, 7(11): 1903-1907. Bhakat, M., Mohanty, T.K., Raina, V.S., Gupta, A.K., Khan, H.M., Mahapatra, R.K.
and Sarkar, M. (2011). Effect of age and season on semen quality parameters in
Sahiwal bulls, Trop. Anim. Health Prod, 43(6): 1161-1168. (cid:5)(cid:14)(cid:12)(cid:1) (cid:1) Ti(cid:8)ng n(cid:15)6c ngoài (cid:1) (cid:1) Brandley, R. (2001). The bull testicle surgery, Association of Livestock Technology. Brito, L.F.C., Silva, A.E.D.F., Rodrigues, L.H., Vieira, F.V., Deragon, L.A.G., Kastelic,
J.P. (2002). Effect of age and genetic group on charcteristiCS of the scrotum,
testes and testicular vascular cones, and on sperm production and semen quality
in AI bulls in Brazil, Theriogenology, (58): 1175-1186 Canadian Association of Animal Breeders (1991). Bovine Semen Collection and Processing Techniques, International Livestock Management Schools. Chacon, J., Pérez, E. and Martínez, H.R. (2002). Seasonal variations in testicular
consistency, scrotal circumference and spermiogramme parametes of extensively
reared Br (Bos indicus) bulls in the tropics, Theriogenology, (58): 41-50. Chacur, M.G.M., Castillo, A.M.N. and Guaberto, L.M. (2011). Influence of the dry and
rainy seasons upon plasma seminal (SDSPAGE) and characteristics of the
ejaculate from bulls Bos taurus indicus, Ciências Agrárias (Londrina), 32( 4):
1565-1574 Chauhan, I.S., Ashok, G., Keviletsu, K., Anuj, C., Thakur, K.S.R., Shivendra, P., Ritwik,
H. and Maneesh, S. (2010). Genetic and non-genetic factors affecting semen
production traits in Karan Fries crossbred bulls, Tropical Animal Health and
Production, 42 (8): 1809-1815. Eric, W., Swanson and Herman, H.A. (1943). The correlation between some
characteristics of dairy bull semen and conception rate, A contribution from
the Department of Dairy Husbandry, Missouri Agricultural Experiment
Station Journal, (915): 297-301. Fiaz, M., R. H. Usmani, M., Abdullah and Ahmad, T. (2010). Evaluation of Semen
Quality of Holstein Friesian and Jersey Bulls Maintained under Subtropical
Environment, Pakistance Veterinary Journal, 30(2): 75-78 Garner, D.L., Johnson, L.A., Allen, C.H., Palencia, D.D. and Chambers, C.S. (1996).
Comparison of seminal quality in Holstein Bulls as yearlings and as mature sires,
Theriogenology, (45): 923-934. Hallap, T., Nagy, S., Haard, M., Jaakma, U., Johanisson, A. and Martinez, H.R. (2005).
Sperm chromatin stability in frozen-hawed semen is maintained over age in AI
bulls, Theoriogenology, (63): 1752-1763. Hafez, B. and Hafez, E.S.E. (1987). Reproduction in farm animals, Blackwell Publishing, South Carolina, USA. Herliantien, D.V.M.M.P. (2009). Production of Frozen semen, Development country
training course of artificial Insemination on Dairy cattle, February 16th-March
15th, 2009 in Singo Sari National Artificial Insemination center, Indonesia Hertwig. F., Boveri and Bach, A. (2000). The orgins of fertilization research, Developmental Biology-NCBI. Holy, L. (1970). Biotechnology of reproduction on cattle, Institute Libro, Lahabana Cuba. (cid:5)(cid:14)(cid:13)(cid:1) (cid:1) (cid:1) (cid:1) Hoflack, G., Opsomer, G., Van, S.A., Maes, D., Kruif, A.D. and Ducateau, L. (2006).
Comparison of sperm quality of Belgian Blue and HF bulls, Theriogenology,
(66): 1834-1846. Hoflack, G., Broeck, W.V.D., Maes, K.D., Damme, G.V., Opsomer, G., Ducateau, L.
Kruif, A.D., Martinez, H.R. and Van, S.A. (2008). Testicular dysfunction is
responsible for low sperm quality in Belgian Blue bulls, Theriogenology, (69):
323-332. Hurley, W.L. and Doane, R.M. (1989). Recent developments in the roles of vitamins and minerals in reproduction. J. Dairy Sci, (72): 784–804. Iritani, A. (1980). Problems of freezing spermatozoa of different species, 9th
International Congress on Animal Reproduction and Artificial Insemination,
16th-20th June 1980, Madrid, I. Plenary sessions, pp. 115-132 Leon, H., Porras, A.A., Galina, C.S. and Fierro, P.N. (1991). Effect of collection
method on semen characteristics of Zêbu and European type cattle in the tropics,
Theriogenology, 36(3): 349-355. Lopez, G.F. (2003). Is fertility declining in dairy cattle? A retrospective study in northeastern Spain Theriogenology, 60(1): tr.89-99. Masuda, H. (1992). Reproduction function of male livestock and semen physiology,
Artificial inseminstion for cattle, Assosiation of livestock technology. Tokyo
Japan,tr. 93-107. Mathevon, M., Buhr, M.M. and Dekkers, J.C. (1998). Environmental, management, and
genetic factors affecting semen production in Holstein bulls, J. Dairy Sci.,
81(12): 3321-3330. Mazur, P. (1980). Fundamental aspects of the freezing of cells with emphasis on
mammalian ova and embryos, 9th International Congress on Animal
Reproduction and Artificial Insemination, 16th-20th June 1980, Madrid, Spain, I.
Plenary sessions, pp. 99-114. Veterinarians Examination Bulls of McGowan, M., Galloway, D., Taylor, E., Entwistle, K. and Johnston, P. (2004). The
following article is re-printed from the Australian Association of Cattle
Veterinarians
handbook.
http://www.australian brahman breeders’ association limited Michael, J.F., James, F., Hentges, J.R. and Cornellisse, K.W. (1982). Aspects of the
sexual Development of Br versus angus Bulls in Florida, Theriogenology, 18(1):
17-31. Mostari, M.P., Hasaant, S.A., Azmal, S.A., Monnira, K.N. and Khatun. H. (2008).
Effect of seasonal variation on semen quality and herd fertility, Pakistan Journal
of Biological Sciences, 8(4): 581-585. Mori, J. (1992). Hormones in farm animal reproduction Artificial insemination for cattle, Assosiation of Livestock Technology, Tokyo, Japan. Muino, R., Tamargo, C., Hidalgo, C.O. and Pena, A.I. (2008). Identification of sperm
subpopulations with defined motility characteristiCS in ejaculates from Holstein
bulls: Effects of cryopreservation and between - bull variation, Animal
Reproduction Science, (109): 27-39. (cid:5)(cid:5)(cid:14)(cid:1) (cid:1) (cid:1) (cid:1) Nichi, M., Bols, P.E.J., Zuge, R.M., Barnabe, V.H., Goovaerts, I.G.F., Barnabe, R.C.
and Cortada, C.N.M. (2006). Seasonal variation in semen quality in Bos indicus
and Bos taurus bulls raised under tropical conditions, Theriogenology, (66):
822-828. NRC. (1987). Nutrient Requirements of Beef Cattle. National Academy Press. Washington, D.C. 1988. Seventh Revised Edition, 1987. Parkinson, T. (1987). Seasonal variations in semen quality of bulls: Correlations with emvironmental temperature, Vet. Rec, (120): 479-482. PROC GML SAS, (2004). Base SAS ® 9.1.3 Procedures Guide Copyright © (2004), SAS Institute Inc., Cary, NC, USA. Risco, C.A., Chenoweth, P.J., Larsen, R.E., Velez, J., Shaw, N., Tran, T. and Chase,
C.C. (1993). The effect of gossypol in cottonspeed meal on performance and on
hematological and semen traits in postpubertal Brahmam Bulls, Theriogenology,
(40): 629-642. Rode, L.M., Coulfer, G.H., Kostelic, J.P. and Bailey, P.R.C. (1995). Seminal quality
and sperm productionin beef bulls with chronic dietary vitamin A deficiency and
subsequent re-alimentation.Theriogonology, (43): 1269.1271. Sarder, M.J.U. (2003). Studies on Semen CharacteristiCS of Some Friesian Cross and
Sahiwal Bulls for Artificial Insemination (AI), Pakistan Journal of Biological
Sciences (6): 566-570. Sarder, M.J.U. (2007). Environment related variations in the semen characteristics of
bulls used for Artificial Insemination (AI) programme in Bangladesh, Univ. j.
zool. Rajshahi Univ., (26): 81-88. Sato, K. (1992). The male Reproductive system, Artificial inseminstion manual for cattle, Assosiation of livestock technology. Tokyo Japan,tr. 7-13. Smith, R.D. (1982). Dairy Integrated Reproductive Management Proceedings of National Invitational Dairy Cattle Reproduction Workshop Soderquist L., L. Janson, M. Hard and S. Einarsson (1996). Influence of season, age,
breed and some other factors on the variation in sperm morphological
abnormalities, Swedish dairy A.I. bulls, 44 (2): 91-98. Soderquist, L., Martinez, H.R., Hard, M.G.H. and Lundeheim, N. (1997). Seasonal
variation in sperm morphology in proven Swedish dairy AI bulls, Reprod. Dom.
Anim., (32): 263-265. visit site to Sugulle, A. H., Bhuiyan, M. M. U. and Shamsuddin, M.(2006). Breeding soundness of
bulls and the quality of their frozen semen used in artificial insemination in
Bangladesh, Livestock Research for Rural Development, Volume 18, Issue 4
(April),
10-May-2010,
the
http://www.lrrd.org/lrrd18/4/sugu18054.htm. Takahashi, T. (1992). Collection, processing, Freezing semen- artificial insemination for cattle, Association of livestock technology, tr. 129-204. (cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:1) (cid:1) (cid:1) (cid:1) Tatman, S.R., Don, A. Timothy, N., Wilson, W. and Randel, R.D. (2004). Influence of
season of birth on growth and reproductive development of Br bulls,
Theriogenology, (62): 93 – 102. Vilakazi, D.M. and Webb, E.C. (2004). Effect of age and season on sperm morphology
of Friesland bulls at an artificial insemination centre in South Africa, South
African Journal of Animal Science, 34(1): 62-69. Yaniz, J., Gatius, F.L., Safbat, B.G., Ispierto, G.I., Serrano, B. and Santolaria, P. (2008).
Relationships between milk production, ovarian function and fertility in high-
producing dairy herds in north-eastern Spain, Reproduction in Domestic
Animals, 43 (4):38-43. (cid:5)(cid:5)(cid:6)(cid:1) (cid:1) (cid:1) (cid:1) PH(cid:12) L(cid:12)C 1. Các b(cid:9)ng, hình chú thích thêm cho ph n k(cid:8)t qu(cid:9) B(cid:9)ng 3.1c. L(cid:15)*ng xu9t tinh ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn theo giai .o,n tu>i (cid:3)VT: ml/l(cid:20)n khai thác Brahman Holstein Fiesian Gi(cid:27)ng bò Giai (cid:23)o/n tu>i n n 427 18-24 tháng 524 25-36 tháng 1130 997 37-48 tháng 1140 1080 LSM ± SE
5,534a± 0,079
5,678a± 0,052
6,833cd± 0,050
6,348b± 0,05 49-60 tháng 1138 1074 LSM ± SE
6,218b± 0,072
6,347b± 0,049
6,927d± 0,049
6,725c± 0,049
Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a
các giai (cid:7)o(cid:10)n tu(cid:28)i có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). B(cid:9)ng 3.2c. Ho,t l%c tinh trùng ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn theo giai .o,n tu>i (cid:3)VT: % Brahman Holstein Fiesian Gi(cid:27)ng bò Giai (cid:23)o/n tu>i n n 329 18-24 tháng 338 25-36 tháng 676 694 37-48 tháng 1042 1107 49-60 tháng 1022 1059 LSM ± SE
LSM ± SE
70,930bd± 0,056
70,638a ± 0,103
70,932cd± 0,102
70,710ab ± 0,072
70,996d± 0,057
70,792abc ± 0,058
70,987d± 0,071
70,651a ± 0,058
Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a
các giai (cid:7)o(cid:10)n tu(cid:28)i có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). B(cid:9)ng 3.3c. N8ng .: tinh trùng ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn theo giai .o,n tu>i (cid:3)VT: T(cid:30)/ml Brahman Holstein Fiesian Gi(cid:27)ng bò Giai (cid:23)o/n tu>i n n 407 18-24 tháng 486 25-36 tháng 1046 934 37-48 tháng 1132 1074 LSM ± SE
1,305d± 0,011
1,308d± 0,007
1,371e± 0,007
1,352e± 0,007 49-60 tháng 1065 1123 (cid:5)(cid:5)(cid:7)(cid:1) (cid:1) LSM ± SE
1,188a± 0,007
1,212b± 0,010
1,294d± 0,007
1,260c± 0,007
Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a
các giai (cid:7)o(cid:10)n tu(cid:28)i có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). (cid:1) (cid:1) B(cid:9)ng 3.4c. T>ng s) tinh trùng s)ng ti(cid:8)n thGng ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn theo giai .o,n tu>i (cid:3)VT: T(cid:30)/l(cid:20)n khai thác Brahman Holstein Fiesian Gi(cid:27)ng bò Giai (cid:23)o/n tu>i n n 18-24 tháng 329 338 25-36 tháng 690 672 1107 1040 37-48 tháng LSM ± SE
5,754b ± 0,092
5,762b ± 0,064
6,343d ± 0,051
6,064c ± 0,052 1020 1057 49-60 tháng các giai (cid:7)o(cid:10)n tu(cid:28)i có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). LSM ± SE
5,395a ± 0,093
5,511a ± 0,065
6,521e ± 0,052
5,977c ± 0,053
Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a B(cid:9)ng 3.5c. Màu s(cid:26)c tinh d0ch ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn theo giai .o,n tu>i Brahman Holstein Fiesian Gi(cid:27)ng bò Giai (cid:23)o/n tu>i n n 497 18-24 tháng 522 25-36 tháng 1076 1125 37-48 tháng 1080 1140 LSM ± SE
3,316c ± 0,026
3,343c ± 0,018
3,671f ± 0,018
3,661f ± 0,018 49-60 tháng 1136 1078 các giai (cid:7)o(cid:10)n tu(cid:28)i có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). LSM ± SE
3,230b± 0,026
3,164a± 0,017
3,493e± 0,017
3,415d± 0,017
Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a B(cid:9)ng 3.6c. pH tinh d0ch ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn theo giai .o,n tu>i Brahman Holstein Fiesian Gi(cid:27)ng bò Giai (cid:23)o/n tu>i 18-24 tháng
25-36 tháng n
504
1080 n
535
1140 37-48 tháng 1080 1140 Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a các giai (cid:7)o(cid:10)n tu(cid:28)i có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). (cid:5)(cid:5)(cid:8)(cid:1) (cid:1) 49-60 tháng 1080 LSM ± SE
6,817d ± 0,005
6,820d ± 0,003
6,744a ± 0,003
6,737a ± 0,003 1140 LSM ± SE
6,796c± 0,005
6,792bc± 0,003
6,784b± 0,003
6,790bc± 0,003 (cid:1) (cid:1) B(cid:9)ng 3.7c. TB lC tinh trùng k? hình ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn
theo giai .o,n tu>i (cid:3)VT: % Brahman Holstein Fiesian Gi(cid:27)ng bò Giai (cid:23)o/n tu>i n n 18-24 tháng 350 368 25-36 tháng 741 832 37-48 tháng 1057 1108 Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a
các giai (cid:7)o(cid:10)n tu(cid:28)i có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). 49-60 tháng 1051 LSM ± SE
11,137a± 0,131
11,604b± 0,090
10,850a± 0,075
11,015a± 0,075 1066 LSM ± SE
12,036c± 0,073
11,999c± 0,085
11,874bc± 0,127
12,008c± 0,075 B(cid:9)ng 3.8c. TB lC tinh trùng s)ng ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn
theo giai .o,n tu>i (cid:3)VT: % Brahman Holstein Fiesian Gi(cid:27)ng bò n n Giai (cid:23)o/n tu>i 340 18-24 tháng 368 25-36 tháng 701 831 37-48 tháng 1108 1045 49-60 tháng 1065 1029 các giai (cid:7)o(cid:10)n tu(cid:28)i có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). LSM ± SE
LSM ± SE
83,908ab± 0,195
83,521a ± 0,141
84,012bc± 0,130
83,610a ± 0,1176
84,216c± 0,112
83,671ab ± 0,203
83,832ab± 0,115
83,520a ± 0,116
Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a B(cid:9)ng 3.9c. S) l(cid:15)*ng tinh c$ng r, s(cid:9)n xu9t ; nh(cid:25)ng l n .,t tiêu chuFn
theo giai .o,n tu>i (cid:3)VT: c(cid:29)ng r(cid:10)/l(cid:20)n khai thác Brahman Holstein Fiesian Gi(cid:27)ng bò Giai (cid:23)o/n tu>i n n 324 18-24 tháng 333 25-36 tháng 666 688 37-48 tháng 1090 1030 49-60 tháng 1047 1011 các giai (cid:7)o(cid:10)n tu(cid:28)i có ch! cái khác nhau là s(cid:8) sai khác có ý ngh"a th(cid:24)ng kê (P<0,05). (cid:5)(cid:5)(cid:9)(cid:1) (cid:1) LSM ± SE
LSM ± SE
299,681b ± 4,750
280,630a ± 4,815
298,070b ± 3,304
287,049a ± 3,359
330,817d ± 2,625
337,524d ± 2,701
315,365c ± 2,679
311,206c ± 2,726
Ghi chú: Các giá tr(cid:5) trung bình bình ph(cid:15)(cid:4)ng nh nh(cid:9)t (LSM) c(cid:13)a hai gi(cid:24)ng bò gi!a (cid:1) (cid:1) 2. Danh sách 18 bò .%c gi)ng Brahman và 19 bò .%c gi)ng Holstein Friesian nghiên c+u Gi(cid:27)ng S(cid:27) hi(cid:28)u N(cid:22)m sinh Ngu)n g(cid:27)c N(cid:22)m nh(cid:31)p TT I Bò .%c gi)ng Brahman 02/02/2008 Australia 2009 1 Brahman 8077 03/02/2008 Australia 2009 2 Brahman 8078 03/02/2008 Australia 2009 3 Brahman 8079 02/02/2008 Australia 2009 4 Brahman 8080 02/02/2008 Australia 2009 5 Brahman 8081 02/3/2008 Australia 2009 6 Brahman 8082 02/3/2008 Australia 2009 7 Brahman 8083 15/02/2008 Australia 2009 8 Brahman 8084 01/3/2008 Australia 2009 9 Brahman 8085 01/3/2008 Australia 2009 10 Brahman 8086 02/3/2008 Australia 2009 11 Brahman 8087 9/02/2008 Australia 2009 12 Brahman 8088 02/3/2008 Australia 2009 13 Brahman 8090 01/3/2008 Australia 2009 14 Brahman 8092 01/3/2008 Australia 2009 15 Brahman 8093 27/02/2008 Australia 2009 16 Brahman 8094 02/02/2008 Australia 2009 17 Brahman 8095 02/02/2008 Australia 2009 18 Brahman 8096 II Bò .%c gi)ng Holstein Friesian 2009 2105 1 Holstein Friesian 20/02/2008 Australia 2009 2106 2 Holstein Friesian 02/3/2008 Australia 2009 2107 3 Holstein Friesian 05/8/2008 Australia 2009 2108 4 Holstein Friesian 01/8/2007 Australia 2009 2109 5 Holstein Friesian 15/02/2008 Australia (cid:5)(cid:5)(cid:10)(cid:1) (cid:1) 2009 2110 6 Holstein Friesian 05/7/2008 Australia (cid:1) (cid:1) TT Gi(cid:27)ng S(cid:27) hi(cid:28)u N(cid:22)m sinh Ngu)n g(cid:27)c N(cid:22)m nh(cid:31)p 7 Holstein Friesian 20/2/2008 Australia 2111 2009 8 Holstein Friesian 05/7/2007 Australia 2112 2009 9 Holstein Friesian 21/6/2008 Australia 2113 2009 10 Holstein Friesian 15/9/2008 Australia 2114 2009 11 Holstein Friesian 01/8/2007 Australia 2115 2009 12 Holstein Friesian 18/02/2008 Australia 2116 2009 13 Holstein Friesian 16/7/2008 Australia 2117 2009 14 Holstein Friesian 17/8/2008 Australia 2118 2009 15 Holstein Friesian 23/8/2008 Australia 2119 2009 16 Holstein Friesian 05/8/2007 Australia 2120 2009 17 Holstein Friesian 29/6/2008 Australia 2121 2009 18 Holstein Friesian 14/8/2008 Australia 2122 2009 (cid:5)(cid:5)(cid:11)(cid:1) (cid:1) 19 Holstein Friesian 14/9/2008 Australia 2124 2009 (cid:1) (cid:1) 3. Kh(cid:9) n Bò mJ Bò b(cid:27) S(cid:27) hi(cid:28)u bò T(cid:2)ng kh(cid:24)i l(cid:15)(cid:16)ng T(cid:30) l(cid:14) th(cid:5)t T(cid:2)ng kh(cid:24)i l(cid:15)(cid:16)ng T(cid:30) l(cid:14) th(cid:5)t (cid:23) c gi(cid:27)ng (g/con/ngày) x# (%) (g/con/ngày) x# (%) 8077 920 52,50 808 49,50 8078 925 54,75 815 51,40 8079 922 53,50 810 52,00 8080 912 53,50 825 52,40 8081 903 51,40 827 50,50 8082 940 52,50 840 52,70 8083 985 54,70 845 51,50 8084 950 53,50 842 49,50 8085 890 51,20 832 50,00 8086 905 52,00 823 51,50 8087 907 53,50 860 53,40 8088 920 53,50 905 52,00 8090 920 52,50 875 50,50 8092 920 51,50 845 51,50 8093 915 53,40 840 51,50 8094 905 54,00 835 49,00 8095 905 54,40 825 50,00 8096 907 54,00 810 51,50 (cid:5)(cid:5)(cid:12)(cid:1) (cid:1) 53,10 Trung bình 920,05 838,60 51,27 (cid:1) (cid:1) 4. Kh(cid:9) n Bò mJ Bò b(cid:27) S(cid:27) hi(cid:28)u bò T(cid:30) l(cid:14) T(cid:30) l(cid:14) TNS (kg/CK 305 SLS (kg/CK 305 (cid:23) c gi(cid:27)ng m& s!a protein s!a ngày) ngày) (%) (%) 2105 15.075 10.759 3,91 3,13 2106 15.055 10.120 4,43 3,42 2107 15.967 13.120 4,43 3,42 2108 16.303 10.330 4,12 3,61 2109 15.569 10.337 4,94 3,38 2110 14.463 10.112 4,04 3,21 2111 15.041 10.999 4,07 3,84 2112 14.239 11.773 4,35 3,96 2113 15.094 12.349 3,06 3,14 2114 14.558 11.989 4,2 3,28 2115 15.909 9.886 3,98 3,39 2116 13.519 11.554 4,04 3,39 2117 15.647 10.829 3,33 3,22 2118 15.553 11.708 3,97 3,17 2119 15.406 10.708 3,97 3,17 2120 15.554 11.355 4,19 3,25 2121 13.994 11.474 3,18 3,25 2122 15.655 11.120 4,43 3,42 2124 16.764 14.346 4,17 3,43 Trung bình 15.198,70 11.372,05 4,02 3,36 (cid:5)(cid:5)(cid:13)(cid:1) (cid:1) Ghi chú: TNS = Ti’m n(cid:2)ng s!a; SLS = S(cid:25)n l(cid:15)(cid:16)ng s!a (cid:1) (cid:1) 5. Nhu c u dinh d(cid:15)Hng cho bò .%c gi)ng s(cid:9)n xu9t tinh (NRC, 1987) Nhu c u dinh d(cid:15)Hng T l(cid:15)*ng tr$ng V1t ch9t Protein l(cid:15)*ng Ca P (g) Vit A Vit D bò ngày khô (kg) thô (g) trao .>i (g) 1000UI 1000UI (kg) (g) (Mcal) 300 1.000 7,4 862 27 20 13 1980 18,7 400 1.000 9,0 947 29 23 17 2640 22,9 500 900 10,0 923 29 23 21 3300 25,6 600 700 10,8 988 29 23 25 3960 26,6 700 500 11,4 998 30 23 30 4620 26,9 800 300 12,0 1040 30 23 34 2580 26,4 900 - 12,1 1017 31 23 38 - 24,8 1000 - 13,1 1093 34 25 12 - 26,9 1100 - 14,1 1169 36 27 47 - 28,8 1200 - 15,4 1244 39 29 51 - 30,8 (cid:5)(cid:6)(cid:14)(cid:1) (cid:1) 1300 - 16,0 1316 41 31 55 - 32,7 (cid:1) (cid:1) 6. Hình (cid:9)nh bò .%c gi)ng nghiên c+u Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8077 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8078 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8079 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8080 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8081 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8082 (cid:5)(cid:6)(cid:5)(cid:1) (cid:1) Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8083 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8084 (cid:1) (cid:1) Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8085 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8086 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8087 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8088 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8090 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8092 (cid:5)(cid:6)(cid:6)(cid:1) (cid:1) Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8093 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8094 (cid:1) (cid:1) Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8095 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng Brahman s(cid:27) hi(cid:28)u 8096 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2105 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2106 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2107 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2108 (cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:1) (cid:1) Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2109 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2110 (cid:1) (cid:1) Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2111 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2112 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2113 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2114 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2115 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2116 (cid:5)(cid:6)(cid:8)(cid:1) (cid:1) Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2117 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2118 (cid:1) (cid:1) Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2119 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2120 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2121 Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2122 (cid:5)(cid:6)(cid:9)(cid:1) (cid:1) Bò (cid:23) c gi(cid:27)ng HF s(cid:27) hi(cid:28)u 2124 (cid:1) (cid:1) 7. M:t s) (cid:9)nh khu ch Khu v c ch(cid:22)n nuôi bò (cid:23) c gi(cid:27)ng và s(cid:30)n xu#t tinh (cid:23)ông l/nh Khu v c khai thác tinh ChuGn b0 bò tr!+c khai thác tinh (cid:5)(cid:6)(cid:10)(cid:1) (cid:1) Giá gi(cid:30) Khai thác tinh (cid:1) (cid:1) 8. M:t s) (cid:9)nh trong quá trình nghiên c+u (cid:3)ánh giá ho/t l c tinh trùng Pha ch(cid:29) môi tr!*ng (cid:3)ánh giá n)ng (cid:23). tinh trùng In nhãn hi(cid:28)u lên c(cid:25)ng r/ N/p-hàn c(cid:25)ng r/ Cân bMng tr!+c (cid:23)ông l/nh (cid:5)(cid:6)(cid:11)(cid:1) (cid:1) (cid:3)ông l/nh tinh c(cid:25)ng r/ B(cid:30)o qu(cid:30)n tinh c(cid:25)ng r/ (cid:1) (cid:1) Tri5n khai (cid:23)3 tài t/i M.c Châu Tri5n khai (cid:23)3 tài t/i (cid:3)à L/t Tri5n khai (cid:23)3 tài t/i Thanh S&n (cid:5)(cid:6)(cid:12)(cid:1) (cid:1) Tri5n khai (cid:23)3 tài t/i Hà N.i (cid:1) (cid:1) Tri5n khai (cid:23)3 tài t/i Thanh Hóa (cid:5)(cid:6)(cid:13)(cid:1) (cid:1) Tri5n khai (cid:23)3 tài t/i Ngh(cid:28) AnBull Tract
Pelvic Genitalia
C(cid:16) quan sinh d(cid:31)c vùng ch1u
Spermatic Chord
Th2ng d0ch hoàn
Th2ng túi tinh
D(cid:1)ch hoàn
Testis
(cid:3)ám r)i th n kinh m,ch qu(cid:9)n
Pampiniform Plexus
Ph(cid:31) d0ch hoàn
Epididymus
Tunica Dartos
C(cid:16) tr(cid:16)n bao b$c bìu d0ch hoàn
Scrotum
Bìu d0ch hoàn
Dây ch3ng d0ch hoàn ph(cid:31)
Gubernaculum
Spermatic Cord
Th2ng d0ch hoàn
(6)
Vas Deferens
(cid:3)5nh d0ch hoàn
Caput Epididymis
ph(cid:31) (5)
Seminiferous Tubule
’ng sinh
tinh (1)
Vas Efferentia
’ng d/n tinh
6-12 tubules
nh7 (3)
Corpus
Epididymis
L6p màng
Tunica Albuginea
tr(cid:26)ng
Rete Testis
L(cid:15)6i tinh hoàn
(within the mediastinum)
(2)
Cauda Epididymis
(cid:3)áy d0ch hoàn
ph(cid:31) (4)
S*i tr(cid:31)c
C4p vi )ng
Màng t(cid:8) bào
Tay quay h(cid:15)6ng tâm
(cid:3) u tay quay
Vi )ng A
Vi )ng B
Vi )ng .(cid:16)n
Tay dynein trong
Tay dynein ngoài
Vi )ng
