TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 490 - THÁNG 5 - SỐ 2 - 2020
117
ĐÁNH GIÁ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾT QUẢ PHỤC HỒI CHỨC
NĂNG KHỚP GỐI SAU PHẪU THUẬT TÁI TẠO DÂY CHẰNG CHÉO TRƯỚC
Phạm Văn Minh*, Nguyễn Văn Vĩ**
TÓM TẮT34
Dây chằng chéo trước là một dây chằng lớn có vai
trò giữ vững trong các chuyển động của khớp gối. Khi
dây chằng chéo trước bị đứt nếu không điều trị sẽ gây
tổn thương thứ phát như: rách sụn chêm, lỏng khớp,
teo cơ, hạn chế vận động. Mục tiêu: Đánh giá yếu tố
ảnh hưởng đến kết quả phục hồi chức năng khớp gối
sau phẫu thuật tái tạo dây chằng chéo trước một bó
bằng kỹ thuật tất cả bên trong. Đối tượng và phương
pháp: 64 bệnh nhân sau phẫu thuật tái tạo dây chằng
chéo trước khớp gối được chườm lạnh, điện xung kích
thích cơ, tập luyện phục hồi chức năng. Kết quả và kết
luận: Sau 6 tháng điều trị cho thấy mức độ phục hồi
chức năng của nhóm bệnh nhân nam tốt hơn nhóm
bệnh nhân nữ với p<0,001. Tuy nhiên mức độ phục
hồi chức năng khớp gối không phụ thuộc vào nghề
nghiệp, mức độ tổn thương đơn thuần hay phối hợp,
được tập luyện phục hồi chức năng hay không, thời
gian chấn thương dây chằng khớp gối của bệnh nhân
với p> 0,05.
Từ khóa:
Yếu tố ảnh hưởng, Phục hồi chức năng
khớp gối, Phẫu thuật dây chằng chéo trước.
SUMMARY
EVALUATION OF THE FACTORS AFFECTING
THE RESULTS OF KNEE REHABILITATION
AFTER SURGICAL RECOVERY SURVEY
Anterior cruciate ligament is a large ligament that
plays a role in the movement of the knee joint. When
the anterior cruciate ligament is broken, if not treated,
it will cause secondary damage such as torn meniscus,
loose joints, muscle atrophy, and limited mobility.
Objective: Evaluation of the factors that affect the
outcome of knee joint rehabilitation after
reconstructive surgery of anterior cruciate ligament
one bundle with “all –inside” technique. 64 patients
after reconstructive surgery of anterior cruciate
ligament are applied cold compresses, electrical
muscle stimulation impulses, rehabilitation exercises.
Results and conclusions: After 6 months of
treatment, the level of rehabilitation of male patients
was better than female patients with p <0.001.
However, the degree of knee joint rehabilitation does
not depend on occupation, level of injury alone or in
combination, rehabilitation training, time of knee
ligament injury of patient with p > 0.05.
Key word:
Influence factor, Knee rehabilitation,
Anterior cruciate ligament surgery.
*Trường Đại học Y Hà Nội.
**Bệnh viện đa khoa Xanh pôn.
Chịu trách nhiệm chính: Phạm Văn Minh
Email: pvminhrehab@yahoo.com
Ngày nhận bài: 13.3.2020
Ngày phản biện khoa học: 29.4.2020
Ngày duyệt bài: 11.5.2020
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Dây chằng chéo trước (DCCT) là một dây
chằng lớn có vai trò giữ vững trong các chuyển
động của khớp gối bằng cách chống lại sự dịch
chuyển ra trước và chuyển động xoay của mâm
chày [1]. Đứt DCCT nếu không điều trị sẽ gây
tổn thương thứ phát như: rách sụn chêm, lỏng
khớp, bong nứt sụn lồi cầu đùi và mâm chày, teo
cơ, hạn chế vận động và đẩy nhanh quá trình
thoái hóa khớp gối. Mục đích của PHCN khớp gối
sau tái tạo DCCT nhằm đạt được: tầm vận động
khớp tối đa, không sưng nề và tràn dịch khớp,
cơ lực đối kháng tốt nhưng vẫn bảo vệ được
mảnh ghép. Tuy nhiên kết quả này phụ thuộc
vào kỹ thuật mổ, chất liệu thay thế dây chằng,
cách cố định mảnh ghép và phương pháp PHCN.
Do vậy chúng tôi tiến hành đề tài này nhằm mục
tiêu:
Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả
phục hồi chức năng khớp gối sau phẫu thuật nội
soi tái tạo dây chằng chéo trước một bó bằng kỹ
thuật tất cả bên trong.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu. Gồm 64 bệnh
nhân đã được phẫu thuật tái tạo DCCT khớp gối
một bó bằng kỹ thuật tạo đường hầm tất cả bên
trong (All- inside) tại khoa Chấn thương chỉnh
hình và được điều trị ngoại trú tại khoa PHCN
Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn từ tháng 10 năm
2015 đến tháng 10 năm 2016.
Tiêu chuẩn lựa chọn
- Bệnh nhân đã được phẫu thuật tái tạo DCCT
khớp gối một bó bằng kỹ thuật tất cả bên trong
(All - inside) với nguyên liệu là gân Hamstring
(gân cơ bán gân và gân cơ thon). Ngay sau phẫu
thuật đạt độ chặt của khớp gối (Dấu hiệu
Lachman và ngăn kéo trước âm tính).
- Tuổi từ đủ 18 đến 50.
- Có phim MRI trước phẫu thuật và Xquang
thường sau phẫu thuật.
Tiêu chuẩn loại trừ
- Bệnh nhân có kèm theo tổn thương não, tổn
thương mạch máu, thần kinh phối hợp.
- Bệnh nhân đa chấn thương như bị gãy xương
(ở tay, đùi, cẳng chân); tổn thương DCCT cả hai
gối; tổn thương cả DCCT và DCCS của một gối.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu. Nghiên cứu
được thiết kế theo phương pháp tiến cứu can
vietnam medical journal n02 - MAY - 2020
118
thiệp lâm sàng so sánh trước và sau điều trị.
2.2.2. Quy trình điều trị
- Chườm lạnh: Đắp túi chườm lạnh trong 72h đầu
sau phẫu thuật, ngày làm 3 lần, mỗi lần 15 phút.
- Điện xung kích thích cơ: Dòng TENS (máy
Physiomed) cường độ trung bình 30 mA, ngày
một lần, mỗi lần điều trị 15 phút, trước các bài
tập vận động.
- Chương trình tập luyện PHCN sau phẫu thuật.
+ Tránh gấp gối ở 300 khi ngồi.
+ Không dồn trọng lượng sớm lên chân phẫu
thuật trong 2 tuần đầu.
+ Không tập gấp chủ động có đề kháng gối
trong 6 tuần sau mổ để tạo điều kiện lành vị trí
lấy mảnh ghép gân Hamstring.
+ Duỗi gối chủ động ngay ngày thứ 3 sau
phẫu thuật nếu không còn đau và duỗi gối chủ
động có kháng ở cuối tầm trong 10 tuần đầu.
* Chương trình sẽ được điều chỉnh để phù
hợp với các tổn thương phối hợp như chỉnh sửa
dây chằng bên trong, bên ngoài, cắt sửa sụn
chêm rách.
Thời gian tập tại bệnh viện 01 tuần sau phẫu
thuật. Sau đó điều trị PHCN ngoại trú và/hoặc
hướng dẫn chương trình tập luyện tiếp theo sau
khi ra viện, khám lại theo hẹn.
2.2.3. Tiêu chuẩn đánh giá kết quả nghiên
cứu. Theo thang điểm Lysholm Score (1985)
[2],[3],[4]. Rất tốt: 95 - 100 điểm. Tốt: 84 - 94
điểm. Trung bình: 65 - 83 điểm. Kém: < 65 điểm
2.2.4. Thời điểm đánh giá. Bệnh nhân
được theo dõi và đánh giá kết quả sau 1 tháng,
3 tháng và 6 tháng điều trị PHCN.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bảng 3.1: Kết quả phục hồi giữa hai
nhóm tổn thương (n= 64)
Kết quả
Tổn thương
đơn thuần
Tổn thương
phối hợp
p>0
,05
Rất tốt
10 (58,8%)
27 (57,4%)
Tốt
3 (17,6%)
13 (27,7%)
Trung bình
4 (23,5%)
6 (12,8%)
Kém
0
1 (2,1%)
Tổng số
17 (100%)
47 (100%)
Nhận xét:
Kết quả phục hồi khớp gối của
nhóm tổn thương đơn thuần và nhóm tổn thương
phối hợp không có sự khác biệt với p >0,05.
Bảng 3.2: Kết quả phục hồi khớp gối và nghề nghiệp
Kết quả
Nghề nghiệp (n= 64)
p
NVVP
TDTT
HSSV
Rất tốt
21 (67,7%)
1 (25%)
4 (66,7%)
P>0,05
Tốt
6 (19,4%)
3 (75%)
2 (33,3%)
Trung bình
3 (9,7%)
0
0
Kém
1 (3,2%)
0
0
Tổng số
31 (100%)
4 (100%)
6 (100%)
Nhận xét:
Kết quả phục hồi khớp gối gữa các nhóm nghề nghiệp hơn kém nhau ít, sự khác biệt
này không có ý nghĩa thống kê với p > 0,05.
Bảng 3.3. Kết quả phục hồi khớp gối theo thời gian tổn thương
Kết quả
Thời gian tổn thương (n= 64)
p
< 4 tuần
1- 6 tháng
>6- 12 tháng
> 12 tháng
Rất tốt
14 (60,9%)
12 (66,7%)
3 (50%)
8 (47,1%)
>0,05
Tốt
7 (30,4%)
2 (11,1%)
1 (16,7%)
6 (35,3%)
Trung bình
1 (4,3%)
4 (22,2%)
2 (33,3%)
3 (17,6%)
Kém
1 (4,3%)
0
0
0
Tổng số
23 (100%)
18 (100%)
6 (100%)
17 (100%)
Nhận xét:
Kết quả phục hồi khớp gối giữa các nhóm bệnh nhân phẫu thuật theo thời gian tổn
thương khác biệt không có ý nghĩa thống kê với p > 0,05.
Bảng 3.4. Kết quả phục hồi giữa nhóm
có tập và không tập
Kết quả
Tập tại khoa PHCN
(n=64)
p
Có tập
Không tập
Rất tốt
18 (64,2%)
19 (52,8%)
P>
0,05
Tốt
4 (14,3%)
12 (33,3%)
Trung bình
5 (17,9%)
5 (13,9%)
Kém
1 (3,6%)
0
Tổng số
28(100%)
36(100%)
Nhận xét:
Kết quả phục hồi khớp gối của hai
nhóm có tập và không tập tại khoa phục hồi
chức năng khác biệt không có ý nghĩa thống kê
với p> 0,05.
Bảng 3.5. Kết quả phục hồi khớp gối và
giới tính
Kết quả
Giới tính (n= 64)
p
Nam
Nữ
Rất tốt
34(73,9%)
3(16,7%)
Tốt
8(17,4%)
8(44,4%)
Trung bình
4(8,7%)
6(33,3%)
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 490 - THÁNG 5 - SỐ 2 - 2020
119
Kém
0
1(5,6%)
P<
0,001
Tổng số
46(100%)
18(100%)
Nhận xét:
Kết quả phục hồi khớp gối giữa
bệnh nhân nam và nữ sau phẫu thuật khác biệt
có ý nghĩa thống kê với p <0,001.
IV. BÀN LUẬN
4.1. Kết quả phục hồi khớp gối theo
nhóm tổn thương. Kết quả nghiên cứu của
chúng tôi về mối liên quan giữa kết quả PHCN
khớp gối không phụ thuộc vào mức độ tổn
thương, cũng tương đồng với kết quả nghiên
cứu của tác giả Nguyễn Hoài Nam [5].
Theo nghiên cứu của tác giả Bùi Xuân Thắng
[6], kết quả PHCN khớp gối ở nhóm bệnh nhân
tổn thương đơn thuần có 66,7% đạt loại rất tốt.
Ở nhóm bệnh nhân tổn thương phối hợp có 20%
đạt loại rất tốt. Sự khác biệt này có ý nghĩa
thống kê với p< 0,005.
Bệnh nhân đạt loại kém nằm trong nhóm tổn
thương DCCT có rách sụn chêm. Có lẽ do tổn
thương sụn chêm kèm theo làm cho bệnh nhân
đau và tập kém hơn.
4.2. Kết quả phục hồi khớp gối theo các
nhóm nghề nghiệp. Kết quả PHCN theo nhóm
làm nghề thể dục thể thao có 1 bệnh nhân
(25,0%) đạt loại rất tốt. Ở nhóm làm nghề lao
động chân tay có 11/23 bệnh nhân (47,8%) đạt
loại rất tốt. Ở nhóm học sinh- sinh viên có 4/6
bệnh nhân (66,7%) đạt loại rất tốt. Ở nhóm làm
nghề nhân viên văn phòng có 21/31 bệnh nhân
(67,7%) đạt loại rất tốt. Sự khác biệt này không
có ý nghĩa thống kê với p> 0,05. Chúng tôi nhận
thấy kết quả PHCN khớp gối không phụ thuộc
vào việc bệnh nhân làm nghề nghiệp gì.
4.3. Kết quả phục hồi khớp gối theo thời
gian tổn thương. Kết quả PHCN theo thời gian
giữa các nhóm bệnh nhân đến phẫu thuật càng
sớm kết quả rất tốt càng cao. Thời gian từ/trước
01 tháng có 14/23 bệnh nhân (60,9%) đạt loại
rất tốt. Thời gian từ 02- 06 tháng có 12/18 bệnh
nhân (66,7%) đạt loại rất tốt. Thời gian từ 07-
12 tháng có 3/6 bệnh nhân (50%) đạt loại rất
tốt. Thời gian sau 12 tháng có 8/17 bệnh nhân
(47,1%) đạt loại rất tốt.
Theo chúng tôi, kết quả đạt được rất tốt nhiều
hơn ở nhóm bệnh nhân đến phẫu thuật sớm. Có
lẽ ở những bệnh nhân này độ teo cơ đùi ít, lực cơ
đùi chưa bị yếu và tầm hoạt động khớp gối chưa
bị hạn chế nên khả năng phục hồi tốt hơn.
4.4. Kết quả phục hồi khớp gối giữa
nhóm không điều trị hay có điều trị. Kết quả
PHCN giữa hai nhóm bệnh nhân không điều trị
hay được điều trị tại khoa PHCN. Nhóm không
được tập có 19 bệnh nhân (56,2%) đạt loại rất
tốt. Nhóm được tập có 18 bệnh nhân (64,3%)
đạt loại rất tốt. Sự khác biệt giữa hai nhóm
không có ý nghĩa thống kê với p> 0,05. Kết quả
này tương tự với nghiên cứu của tác giả
Rousseau B và CS [7].
Tuy nhiên bệnh nhân đạt loại kém nằm trong
nhóm tổn thương DCCT có rách sụn chêm kèm
theo. Phải chăng rách sụn chêm nặng nề làm
cho bệnh nhân tập kém nên phục hồi kém hơn?
4.5. Kết quả phục hồi khớp gối theo giới
tính. Kết quả PHCN giữa hai nhóm bệnh nhân
nam và nữ là khác nhau có ý nghĩa thống kê với
p< 0,001. Ở nhóm bệnh nhân nam có 34 bệnh
nhân (73,9%) đạt kết quả rất tốt, trong khi ở
nhóm bệnh nhân nữ chỉ có 3 bệnh nhân (16,7%)
đạt loại rất tốt, Theo chúng tôi có lẽ bệnh nhân
nữ chịu đau kém hơn và tập luyện kém hơn nam
giới. Theo kết quả nguyên nhân chấn thương thì
có tới 63,5% nguyên nhân là do hoạt động thể
dục thể thao. Do vậy có lẽ những nam giới hoạt
động thể thao có thể lực tốt hơn và có động lực
tập hơn để có thể trở lại chơi thể thao, nên kết
quả phục hồi tốt hơn.
V. KẾT LUẬN
- Mức độ phục hồi chức năng của nhóm bệnh
nhân nam tốt hơn nhóm bệnh nhân nữ với
p<0,001. Nhóm bệnh nhân nam có 91,3% đạt
loại rất tốt và tốt, 8,7% trung bình. Nhóm bệnh
nhân nữ có 61,1% đạt loại rất tốt và tốt, 33,3%
trung bình, 5,6% kém.
- Mức độ phục hồi chức năng khớp gối không
phụ thuộc vào nghề nghiệp, mức độ tổn thương
đơn thuần hay phối hợp, được tập luyện tại khoa
phục hồi chức năng hay không, thời gian chấn
thương dây chằng khớp gối của bệnh nhân với
p> 0,05.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. KL Markolf, JS Mensch, and HC Amstutz
(1976), Stiffness and laxity of the knee-the
contributions of the supporting structures. A
quantitative in vitro study. J Bone Joint Surg Am,
58(5): p. 583 -594.
2. Hefti F1 and Müller W (1993), Current state of
evaluation of knee ligament lesions. The new IKDC
knee evaluation form. Article in German.
Orthopade, 22(6): p. 351-62.
3. Tegner Y and Lysholm J (1985), Rating systems
in the evaluation of knee ligament injuries. Clin
Orthop Relat Res, (198): p. 43-9.
4. Mitsou A, et al. (1990), Anterior cruciate ligament
reconstruction by over-the-top repair combined
with popliteus tendon plasty. J Bone Joint Surg Br,
1990. 72(3): p. 398-404.
5. Nguyễn Hoài Nam (2001), Đánh giá kết quả
PHCN khớp gối sau phẫu thuật tái tạo DCCT bằng
hai dải gân cơ bán gân và gân cơ thon qua nội soi.
Luận văn tốt nghiệp bác sỹ nội trú. Trường Đại học