251
ĐAU CHI (M79.6)
1. ĐỊNH NGHĨA
Đau chi là tình trạng đau xuất hiện ở chân (từ khớp hông
đến ngón chân) hay ở tay (từ khớp vai đến ngón tay) mà
không gây ra bởi chấn thương đã được biết. Tuy nhiên, các
trường hợp vận động cơ quá mức hay bong gân nhẹ không kể
là chấn thương.
Đau chân bao gồm: đau khớp hông, khớp gối, mắt cá,
các khớp bàn ngón.
Đau tay bao gồm: đau khớp vai, khớp khuỷu, cổ tay, các
khớp bàn ngón.
2. CÁC NGUYÊN NHÂN THƯỜNG GẶP
2.1. Đau tay: thường ít gặp
- Bong gân do vận động cơ quá mức như gắng sức ném
vật gì đó hay bơi lội.
- Chuột rút: thường đau trong thời gian ngắn, dưới 15
phút. Thường xảy ra ở bàn tay sau thời gian dài viết hay
đánh chữ.
- Đau cấp tính kéo dài: từ vài giờ đến 7 ngày, thường
gây ra do những động tác vận động quá mạnh hay những
chấn thương cơ bị lãng quên xảy ra trong những ngày trước
đó. Thường xảy ra nhất ở khớp vai.
252
- Nhiễm siêu vi: đau cơ nhẹ cũng hay gặp trong một số
trường hợp nhiễm siêu vi.
- Các nguyên nhân trầm trọng: gãy xương, viêm khớp
(nhiễm trùng khớp), viêm dây thần kinh (nhiễm trùng
thần kinh).
2.2. Đau chân
- Các nguyên nhân chính: chuột rút hay bong gân do
vận động cơ quá mức như chạy hay nhảy cao/xa. Hơn 50%
trường hợp chấn thương gặp ở nhi khoa do vận động cơ quá
mức trong tập thể dục thể thao.
- Chuột rút: thường cơn đau ngắn, < 15 phút do co thắt
cơ. Thường xảy ra ở bàn chân hay cẳng chân trong quá trình
vận động hay sau khi trẻ ngủ dậy.
- Bong gân: những cơn đau cấp tính kéo dài từ vài giờ
đến 7 ngày, thường gây ra do những động tác vận động quá
mạnh hay những chấn thương cơ bị lãng quên xảy ra trong
những ngày trước đó.
- Đau do tăng trưởng: khoảng 10% trẻ khỏe mạnh có
những cơn đau liên tục, vô hại thường được xem là đau do
tăng trưởng (mặc dù nó không giúp gì cho sự tăng trưởng).
Thường gặp ở trẻ mầm non, xảy ra về đêm, ban ngày không
đau, không ảnh hưởng đến hoạt động bình thường. Thường
đau hai bên, ở bắp chân và đùi, đau trội hơn ở cơ. Cơn đau
thường kéo dài 10-30 phút.
- Nhiễm siêu vi: đau cả hai chân, đặc biệt do cúm.
253
- Viêm bao hoạt dịch thoáng qua: lành tính và thường
xảy ra ở trẻ trai từ 2-8 tuổi. Khởi phát đi khập khiễng đột
ngột, không có triệu chứng toàn thân, thường xảy ra sau
nhiễm trùng hô hấp trên.
- Các nguyên nhân trầm trọng: gãy xương, huyết khối
tĩnh mạch sâu, viêm dây thần kinh (nhiễm trùng thần kinh) và
viêm khớp (nhiễm trùng khớp).
- Viêm khớp nhiễm trùng: là cấp cứu nội khoa, xảy ra ở
trẻ nhũ nhi và thiếu niên. Trẻ thường sốt, có vẻ nhiễm trùng,
khớp sưng, nóng, đỏ, đau, giới hạn cử động.
- Viêm xương tủy: trẻ sốt, khớp sưng, nóng, đỏ, đau
giới hạn cử động chi.
- Bệnh Legg-Perthes: tình trạng viêm sụn xương dẫn đến
hoại tử vô trùng đầu xương đùi. Thường xảy ra ở trẻ 4-7 tuổi.
Có thể xảy ra sau viêm bao hoạt dịch thoáng qua, ban đầu
không đau, khi có gãy xương thì mới đau và đi khập khiễng.
- U xương: có thể lành hoặc ác tính. Sờ thấy một khối u
và nhạy đau.
3. CÁCH TIẾP CẬN
3.1. Hỏi bệnh sử
- Đau kéo dài bao lâu, xảy ra ban ngày hay ban đêm,
xảy ra ở một hay hai bên, hay có khu trú ở khớp không, có
làm trở ngại việc chơi hay đi học của trẻ. Đau có nguyên
nhân thực thể thường kéo dài.
254
- Trẻ đi khập khiễng hay không thể đi.
- Có các triệu chứng toàn thân như: sụt cân, sốt, vã mồ
hôi về đêm, phát ban…
3.2. Thăm khám
- Cho trẻ nằm để thăm khám và cả lúc trẻ đi đứng,
khám đầy đủ từ khớp háng đến bàn chân, từ khớp vai đến bàn
tay, kể cả khớp gối/khuỷu.
- Khám chi: tìm điểm sưng, nóng, đỏ, đau. Có bị yếu cơ
hay teo cơ không? Có bị hạn chế cử động khớp nào không?
- Khám tổng quát: tìm xem trẻ có bị sốt, phát ban, xanh
xao, nổi hạch, hay gan, lách to do nhiễm trùng hay bệnh
hệ thống.
3.3. Xét nghiệm
- Công thức máu (huyết đồ): bạch cầu tăng cao trong
bệnh lý nhiễm trùng, bệnh mạch máu tạo keo, bệnh bạch
cầu cấp.
- Phản ứng viêm: CRP hay VS tăng cao trong bệnh lý
nhiễm trùng, bệnh mạch máu tạo keo, bệnh viêm ruột và
u bướu.
- X quang: giúp phát hiện u bướu, nhiễm trùng xương,
chấn thương, hoại tử vô trùng, bệnh bạch cầu cấp.
- CT scan hay MRI: giúp phát hiện viêm xương tủy.
255
4. XỬ TRÍ
4.1. Nhập cấp cứu ngay: chấn thương nặng như gãy xương.
4.2. Nhập viện: tê chi kéo dài trên 1 giờ, mất sức cơ, đau chi
khi sờ chạm hoặc mất cơ năng (không thể đứng, đi hay cử
động khớp), viêm khớp (nhiễm trùng khớp), viêm xương tủy,
bệnh Legg-Perthes, huyết khối tĩnh mạch sâu, viêm dây thần
kinh (nhiễm trùng thần kinh), u xương.
4.3. Khám chuyên khoa: viêm khớp, viêm xương tủy, viêm
dây thần kinh, bệnh Legg-Perthes, u xương.
4.4. Điều trị ngoại trú: chuột rút hay bong gân, đau do tăng
trưởng, nhiễm siêu vi.
- Điều trị triệu chứng: giảm đau với:
+ Paracetamol: 15 mg/kg/lần × 3-4 lần/ngày.
+ Ibuprofen: 10 mg/kg/lần × 3 lần/ngày.
- Điều trị đặc hiệu:
+ Chuột rút: kéo căng cơ bị đau về hướng ngược lại;
chườm đá lạnh trên cơ bị đau khoảng 20 phút; uống
nhiều nước; có thể cung cấp đủ lượng calci.
+ Bong gân: chườm đá lạnh trên cơ bị đau khoảng 20
phút, vài lần trong ngày trong 2 ngày đầu; nếu cơ bị
co cứng kéo dài trên 48 giờ, cho trẻ ngâm và tập nhẹ
trong nước nóng hai lần mỗi ngày và mỗi lần trong
20 phút.
+ Đau do tăng trưởng: thường nhẹ và không kéo dài,
không cần điều trị; có thể xoa bóp lên nơi bị đau.