Đề tài " Thiên nhiên trong thơ tứ tuyệt của Lý Bạch và haiku của Basho "

1

PH N M Đ U

Ở Ầ

Ầ

1. Lí do ch n đ tài: ọ ề

Trung Qu c và Nh t B n là hai qu c gia có n n văn hóa l n, đ c bi ậ ả ề ặ ố ố ớ ệ ơ t là th ca

phát tri n t tiêu bi u là Lý B ch và Basho cùng v i hai th ể ừ ấ ớ r t s m, v i hai tác gi ớ ả ể ạ ớ ể

th t tuy t và th Haiku là đ nh cao c a thi ca nhân lo i. ơ ứ ủ ệ ạ ơ ỉ

ộ Th Đ ng là tinh hoa c a văn h c Trung Qu c, là thành qu r c r c a m t ả ự ỡ ủ ơ ườ ủ ọ ố

th i đ i văn ch ờ ạ ươ ng có m t không hai không ch v i Trung Hoa mà v i toàn th gi ỉ ớ ế ớ i. ộ ớ

Còn th haiku cũng đ c xem là viên ng c quý c a x s hoa anh đào. ơ ượ ủ ứ ở ọ

Cùng vi ế ề ề ể t v đ tài thiên nhiên nh ng gi a hai nhà th cũng có nhi u đi m ữ ư ề ơ

ng đ ng và khác bi t ươ ồ ệ t. Haiku là m t th th r t ng n nên chúng tôi ch n th th t ắ ể ơ ấ ể ơ ứ ộ ọ

tuy t c a Lý B ch đ tr c h t so sánh s t ệ ủ ể ướ ế ự ươ ạ ạ ng đ ng v m t th lo i trong hai lo i ề ặ ể ạ ồ

th này. ơ

Sau cùng là đ i chi u v góc đ thiên nhiên trong hai th th này c a hai nhà ể ơ ủ ế ề ố ộ

ủ th đ th y s gi ng nhau và khác nhau. T đó, ta s hi u h n v v đ p th ca c a ừ ơ ể ấ ự ố ề ẻ ẹ ẽ ể ơ ơ

hai đ t n ấ ướ ủ c này và có thái đ trân tr ng đ i v i nh ng giá tr tinh th n cao quý c a ố ớ ữ ầ ộ ọ ị

nhân lo i. Đ ng th i, đóng góp vào kho tàng lí lu n văn h c m t cách nhìn, m t cách ậ ạ ồ ờ ọ ộ ộ

đó mà chúng tôi ch n đ tài : Thiên c m nh n, khám phá m i v th ca. Chính vì l ả ớ ề ơ ậ ẽ ề ọ

nhiên trong th t tuy t c a Lý B ch và haiku c a Basho đ nghiên c u. ơ ứ ệ ủ ủ ứ ể ạ

2. L ch s nghiên c u: ử ứ ị

N n văn h c Nh t B n, Trung Qu c nói chung, th haiku và th t ơ ứ ề ả ậ ọ ố ơ tuy t nói ệ

riêng cũng t khá lâu r i đ c nhi u d ch gi , gi i nghiên c u và b n đ c trên th ừ ồ ượ ề ị ả ớ ứ ạ ọ ế

gi i quan tâm, trong đó có Vi t Nam. ớ ệ

Chúng tôi v i nh ng đi u ki n có th cũng đã ti p thu và tìm hi u m t s công ộ ố ữ ề ệ ể ế ể ớ

trình nghiên c u c a các tác gi nh Nguy n Kh c Phi – Tr ng Chính, Nguy n Bích ứ ủ ả ư ễ ắ ươ ễ

Thu n, Tr n Trung H , Nh t Chiêu, Nguy n Sĩ Đ i,…và m t s bài vi t khác có liên ộ ố ễ ạ ậ ầ ậ ỷ ế

quan trên trang web: http//google.com.vn.

2

ủ Tài li u th nh t mà chúng tôi ti p c n là “Văn h c Trung Qu c, t p m t” c a ứ ấ ố ậ ế ậ ệ ọ ộ

ng Chính. tài li u này, hai tác gi có đ c p đ n Lý Nguy n Kh c Phi và Tr ắ ễ ươ Ở ệ ả ề ậ ế

B ch nh ng ch là v thân th , s nghi p và n i dung t ng trong th ông. ế ự ư ề ệ ạ ộ ỉ t ư ưở ơ

Cu n “Th Đ ng” c a Nguy n Bích Thu n gi i thi u, phân tích m t s bài ơ ườ ủ ễ ậ ố ớ ộ ố ệ

th c a Lý B ch và nêu lên tính ch t lãng m n trong th Lý B ch. ơ ủ ấ ạ ạ ạ ơ

Cu n “Th s n th y c trung đ i Trung Qu c” c a Tr n Trung H bàn v giá ủ ổ ơ ơ ủ ề ạ ầ ố ố ỷ

tr n i dung cũng nh ngh thu t c a th s n th y. ệ ậ ủ ơ ơ ị ộ ư ủ

Cu n “Văn h c Nh t B n t ọ ậ ả ừ ố kh i th y đ n 1868” c a Nh t Chiêu nói v con ủ ủ ế ề ậ ở

đ ng đ n v i th ca c a Basho và m t s v đ p trong th haiku c a ông. ườ ộ ố ẻ ẹ ế ớ ủ ủ ơ ơ

Cu n “Nh t B n trong chi c g ả ế ươ ậ ố ơ ả ng soi” c a Nh t Chiêu có n i dung c b n ủ ậ ộ

c đ c p (Văn h c Nh t B n t g n nh tài li u trên đã đ ầ ư ệ ượ ề ậ ậ ả ừ ở kh i th y đ n 1868). ủ ế ọ

Và tài li u “M t s đ c tr ng ngh thu t c a th t ộ ố ặ ậ ủ ơ ứ ư ệ ệ ủ tuy t đ i Đ ng” c a ệ ờ ườ

Nguy n Sĩ Đ i nói m t cách khái quát v c u trúc c a th t tuy t, bi n pháp ngôn ề ấ ơ ứ ủ ễ ạ ộ ệ ệ

ng th t ữ ơ ứ tuy t… ệ

Qua m t s tài li u chính k trên, chúng tôi nh n th y r ng thiên nhiên trong ấ ằ ộ ố ệ ể ậ

th Lý B ch và Basho đ u đ c tác gi khác nói t i nh ng ch là cái ề ượ ạ ơ ả này ho c tác gi ặ ả ớ ư ỉ

nhìn khái quát, ch a có s khám phá sâu s c và nh t là ch a so sánh gi a hai nhà th ắ ư ự ư ữ ấ ơ

này.

ứ ủ Chính vì v y, nhóm chúng tôi qua vi c ti p thu các công trình nghiên c u c a ệ ế ậ

các tác gi này, c ng v i s tìm tòi, nghiên c u s đ a ra đ ả ứ ẽ ư ớ ự ộ ượ c nh ng đi m gi ng và ể ữ ố

khác nhau v m t n i dung cũng nh ngh thu t trên c s so sánh thiên nhiên trong ệ ề ặ ộ ơ ở ư ậ

th t tuy t c a Lý B ch và haiku c a Basho. ơ ứ ệ ủ ủ ạ

3. M c đích và nhi m v nghiên c u: ệ ụ ụ ứ

a. M c đích: ụ

Gi ớ i thi u đ n đ c gi ế ệ ộ m t h ả ộ ướ ng nhìn, m t cách ti p c n, khám phá m i v ế ậ ớ ề ộ

th T tuy t đ i Đ ng và th Haiku. ệ ờ ườ ơ ứ ơ

Khám phá cái hay, cái đ p c a th ca Trung Qu c và Nh t B n thông qua hai ẹ ủ ậ ả ơ ố

nhà th tiêu bi u là Lý B ch và Basho. ể ạ ơ

3

Giúp ng i đ c nh n ra s khác bi t trong cách miêu t thiên nhiên c a Lý ườ ọ ự ậ ệ ả ủ

B ch và Basho. ạ

t là Kh i g i lòng yêu m n th ca c a m i ng ế ơ ợ ủ ơ ọ ườ ố ớ i đ i v i th Đ ng (đ c bi ơ ườ ặ ệ

th T tuy t) và Haiku qua m i giao c m gi a con ng i và thiên nhiên. ơ ứ ữ ệ ả ố ườ

b. Nhi m v : ệ ụ

Tìm ra đi m t ng đ ng và khác bi t v thiên nhiên trong th T tuy t c a Lý ể ươ ồ ệ ề ệ ủ ơ ứ

B ch và Haiku c a Basho. ủ ạ

4. Đ i t ng và ph m vi nghiên c u: ố ượ ứ ạ

a. Đ i t ng: ố ượ

Thiên nhiên trong th t tuy t c a Lý B ch và haiku c a Basho. ơ ứ ệ ủ ủ ạ

b. Ph m vi: ạ

Th vi t v thiên nhiên c a Lý B ch và Basho, đ i v i th Lý B ch chúng tôi ch ơ ế ề ố ớ ủ ạ ạ ơ ỉ

kh o sát th t ơ ứ ả tuy t. ệ

Xét trên bình di n thiên nhiên d ệ ướ i nhi u góc đ . ộ ề

5. Ý nghĩa c a đ tài nghiên c u: ủ ề ứ

N u đ tài nghiên c u thành côngchúng tôi s : ẽ ứ ế ề

- Đóng góp vào kho tàng lí lu n văn h c h ọ ướ ậ ớ ng nhìn, m t cách khám phá m i ộ

v n i dung cũng nh hình th c c a th ca. ư ề ộ ứ ủ ơ

- Giúp hi u sâu h n v th Đ ng (th T Tuy t) và th Haiku. ơ ề ơ ườ ơ ứ ể ệ ơ

- M r ng và tr i lòng mình v i th gi i th gi i thiên nhiên. ở ộ ế ớ ả ớ ế ớ

- V n d ng v đ p tinh túy c a th Đ ng (th T Tuy t) và th Haiku. ơ ườ ơ ứ ẻ ẹ ụ ủ ệ ậ ơ

trong quá trình sáng tác văn h c c a b n thân ọ ủ ả

- Bi ế t tìm hi u và khai thác giá tr c a m t bài th Đ ng lu t, th Haiku. ộ ơ ườ ị ủ ể ậ ơ

- Là tài li u tham kh o c n thi t cho vi c gi ng d y trong chu ng trình Ng ệ ầ ả ế ệ ả ạ ơ ữ

văn ph n văn h c Trung Qu c. ọ ầ ố

- Ngòai ra còn là đ nh h ng g i m đ i v i vi c tìm hi u và nghiên c u… ị ướ ở ố ớ ứ ệ ể ợ

6. Ph ng pháp nghiên c u: ươ ứ

-T p h p tài li u ệ ợ ậ

- Phân lo iạ

4

- Quan sát - nh n di n ệ ậ

- Khái quát hóa v n đấ ề

- Tóm t ắ t khoa h c ọ

- So sánh - đ i chi u ế ố

- Phân tích và t ng h p ợ ổ

7. B c c c a lu n văn: ố ụ ủ ậ

Ngoài ph n m đ u và k t lu n thì lu n văn g m có 3 ph n: ậ ở ầ ế ậ ầ ầ ồ

Ch ng 1: Con đ ng th c a Lý B ch và Basho. ươ ườ ơ ủ ạ

Ch ươ ủ ng 2: S g p g gi a th thiên nhiên c a Lý B ch và th thiên nhiên c a ỡ ữ ự ặ ủ ạ ơ ơ

Basho.

Ch ng 3: Nh ng nét khác bi t trong vi c th hi n thiên nhiên trong th Lý ươ ữ ệ ể ệ ệ ơ

B ch và Basho. ạ

5

PH N N I DUNG Ộ

Ầ

CH

NG 1: CON Đ

NG TH C A LÝ B CH VÀ BASHO

ƯƠ

ƯỜ

Ơ Ủ

Ạ

1. C s đ so sánh Lý B ch và Basho: ơ ở ể ạ

1.1. S t ự ươ ố : ng c n gi a hai n n văn hóa, hai n n th ca Nh t B n và Trung Qu c ề ậ ả ữ ề ậ ơ

Trong ba n n văn hóa l n c a ph ng Đông, n u n Đ đ c coi là duy linh, ớ ủ ề ươ ế Ấ ộ ượ

i r t duy mĩ, duy tình. Trung Qu c th c ti n, thì Nh t B n l ự ễ ậ ả ạ ấ ố

N u Trung Qu c đ c bi ế ố ượ ế ế t đ n nh m t trong nh ng cái nôi c a văn minh ữ ư ộ ủ

nhân lo i thì Nh t B n đ c bi ậ ả ạ ượ ế ế t đ n b i trang ph c truy n th ng là Kimono và hoa ề ụ ở ố

Anh Đào. N u ng i Trung Qu c t ế ườ ố ự hào r ng h có V n lí tr ọ ạ ằ ườ ậ ng thành dài vô t n

thì ng t cúi mình tr c ng n núi Phú Sĩ cao s ng s ng. ườ i dân Nh t cũng bi ậ ế ướ ữ ừ ọ

ấ ấ Trung Qu c là m t qu c gia có b dày l ch s và văn hóa. N n văn hóa y r t ử ề ề ộ ố ố ị

phong phú và đa d ng. V tri t h c có ch t bách gia, trong đó đáng chú ý nh t là ề ế ọ ư ử ạ ấ

t ch Nho gia, Đ o gia, M c gia, Pháp gia. V ngh thu t có th pháp (ngh thu t vi ề ư ệ ệ ậ ậ ặ ạ ế ữ

Hán), h i h a, ki n trúc, điêu kh c… ế ộ ọ ắ

Còn Nh t B n là m t qu n đ o xa xôi n i đ i l c, v i các đ o chính nh ơ ạ ụ ả ầ ả ậ ả ộ ớ ư

Hokkaido, Shikoku, Kyushu,…n i l u gi ơ ư ữ nhi u danh lam th ng c nh đã khi n ng ắ ề ế ả ườ i

ẻ ẹ ngo i qu c luôn nh đ n Nh t B n nh sông Shinano, h Biwa,…Nh ng v đ p ư ớ ế ữ ậ ả ạ ố ồ

l ng l y mà huy n o y đã hun đúc nên tâm h n bao th h văn nhân. ộ ề ả ấ ế ệ ẫ ồ

V văn hóa, có th nói r ng Nh t B n hay Trung Qu c đ u gi m t v trí cho ố ề ậ ả ề ể ằ ữ ộ ị

riêng mình nh ng đi u mà chúng ta có th th y là hai qu c gia này mang trong mình ể ấ ư ề ố

xa x a và có s c nh h nhi u nét đ p văn hóa t ẹ ề ừ ứ ả ư ưở ủ ng l n đ n n n văn hóa chung c a ế ề ớ

nhân lo i.ạ

khía c nh văn h c, Trung Qu c có th , t , ti u thuy t, hý khúc…Có th Ở ơ ừ ể ế ạ ọ ố ể

th y tri ấ ế ọ ố t h c c đ i Trung Qu c là thành t u tiêu bi u c a văn hóa Trung Qu c, ự ổ ạ ủ ể ố

nh ng văn h c l i là bi u hi n r c r nh t mang tính dân t c đ c đáo c a văn hóa ọ ạ ư ệ ự ỡ ủ ể ấ ộ ộ

Trung Qu c. ố

Văn ch ng Nh t tuy không có c s tri t lí nh văn h c Trung Qu c có Bách ươ ơ ở ế ậ ư ọ ố

gia ch t , nh ng đó là m t n n văn ch ng c a tình c m và thiên nhiên. Ng i ta ư ử ộ ề ư ươ ủ ả ườ

6

bi t đ n văn ch ng Nh t v i các th lo i nh Tanka, Haiku, k ch Nô và các lo i văn ế ế ươ ể ạ ậ ớ ư ạ ị

xuôi đ y ch t th . ơ ầ ấ

Cho đ n ngày nay, s c nh h ng l n c a Trung Qu c đ n văn ch ng nhân ứ ả ế ưở ớ ủ ế ố ươ

lo i v n là th Đ ng và Nh t B n là th haiku. Và đ i di n tiêu bi u c a nó là Lý ơ ơ ườ ể ủ ậ ả ạ ẫ ệ ạ

B ch và Basho. ạ

Nh v y, ta có th th y r ng văn hóa và văn ch ể ấ ằ ư ậ ươ ậ ng c a Trung Qu c và Nh t ủ ố

B n có nhi u nét r t g n gũi, đó là c s đ ta so sánh gi a hai nhà th Lý B ch và ơ ở ể ấ ầ ữ ề ạ ả ơ

Basho.

1.2. S t ự ươ ơ : ng ng gi a hai tâm h n th ca ộ ữ ồ

S t ng đ ng gi a hai n n văn hóa TrungQu c và Nh t B n m t ph n nào ự ươ ữ ề ậ ả ầ ồ ố ộ

đó đã làm nên nét t ng c n trong tính cách c a Lý B ch và Basho. C hai nhà th ươ ủ ạ ả ậ ơ

ng v v đ p c a thiên nhiên và cu c s ng con đ u có m t tâm h n cao đ p, h ề ẹ ộ ồ ướ ề ẻ ẹ ộ ố ủ

ng i. Song, do s ng hai th i đ i khác nhau đã làm nên nét khác bi t trong tính ườ ố ở ờ ạ ệ

cách, tâm h n c a hai nhà th . Lý B ch là m t con ng i có tâm h n phóng ủ ạ ồ ơ ộ ườ ồ

ộ khoáng,c i m , còn Basho thì d t dào, sâu l ng. Ta có th b t g p đi u đó qua n i ể ắ ặ ề ạ ắ ở ở

dung và t ng th ca c a Lý B ch và Basho. t ư ưở ủ ạ ơ

ạ : 1.2.1. Tâm h n phóng khoáng c a Lý B ch ủ ồ

Có th nói r ng t lúc thi u th i cho đ n lúc v già, tr ể ằ ừ ế ế ề ờ ướ ẫ c sau Lý B ch v n ạ

gi ữ ẹ ể ấ v n m t tâm h n phóng khoáng, không thích b ràng bu c. Đi u đó ta có th th y ề ộ ồ ộ ị

qua th ca c a ông và c trong cách s ng c a ông n a. ủ ủ ữ ả ơ ố

Là m t con ng i có tâm h n phóng khoáng nên ông thích “rày đây mai đó” ch ộ ườ ồ ứ

không thích ng i yên m t ch . Năm 16 tu i, ông cùng Đông Nham T đi n t i phía ẩ ạ ử ồ ộ ỗ ổ

nam núi Dân. Lúc 20 tu i b t đ u s ng cu c đ i hi p khách. ổ ắ ầ ố ộ ờ ệ

Lý B ch đi du l ch kh p n i : vi ng Thành Đô, thăm núi Nga Mi, Thanh Thành, ế ắ ạ ơ ị

rong ch i h Đ ng Đình, l u v c T ng giang, Hán giang, qua Giang H đ n Kim ơ ồ ộ ư ự ươ ạ ế

Lăng, D ng Châu, Nh H i, vào Ngô Vi ữ ả ươ ệ ộ t…Năm 726, ông đ n An L c (nay thu c ế ụ

H B c), thăm đ m Vân M ng. T i đây ông c i v là cháu gái quan t ồ ắ ạ ầ ộ ướ ợ t ể ướ ồ ng h i

h u H a Ng S , r i t m d ng chân phiêu lãng và b t đ u n i ti ng văn ch ư ữ ư ồ ạ ổ ế ắ ầ ứ ừ ươ ng

gi a tu i 30. ổ ữ

7

Nh ng không yên đ ng D ng, làm quen v i nhà ư ở ượ c lâu, Lý B ch đ n T ạ ế ươ ươ ớ

th M nh H o Nhiên, ng ạ ạ ơ ườ ớ i l n h n ông 10 tu i. T đó ông tha thi ổ ừ ơ ế t mu n đ ố ượ c

ho t đ ng “kinh bang t th ”. Lý t ng c a ông là “làm rõ l i bàn c a Qu n Tr ng, ạ ộ ế ế ưở ủ ờ ủ ả ọ

Án Anh, tính m u ch ư c c a đ v ướ ủ ế ươ ng, đem tài năng, trí tu nguy n giúp nhà vua đ ệ ệ ể

cho thiên h yên n, b n b thanh bình” (Đ i Th s n đáp M nh thi u ph di văn). ọ ơ ủ ế ể ạ ạ ạ ố ổ

Nh ng ông th ng t ng L ng, Gia Cát L ng, thái ư ườ ự ụ ph , ví mình v i Lã V ng, Tr ớ ọ ươ ươ ượ

đ “không ch u khom mình”, “không c u c nh ai”, “giao thi p ngang hàng v i ch ộ ệ ầ ạ ớ ị ư

c gi h u” nên ông không đ ầ ượ ớ ế i chính tr hoan nghênh. Năm 741, ông đ a gia quy n ư ị

Duy n Châu (S n Đông). đ n ế ở ệ ơ

Năm đ u Thiên B o, Lý B ch r i nhà xu ng mi n nam, đi ch i C i Kê (Chi ơ ố ề ạ ầ ả ờ ố ế t

Giang), ng t i Thi m Trung v i đ o sĩ Ngô Quân. Ngô Quân đ ụ ạ ớ ạ ể ượ c vua tri u v kinh, ệ ề

đem Lý B ch theo. ). H ti n c ông, vua Huy n Tông v i vào b ki n. Vua m n tài, ạ ế ử ệ ế ế ề ạ ờ

cho ông vào đi n Kim Loan, ph trách vi c th o th t . ư ừ ụ ệ ệ ả

Tuy nhiên, Tr ng An ch gi gót chân c a ông đ c ba năm. T giã Tr ườ ỉ ữ ủ ượ ừ ườ ng

Bi n Châu. Ba nhà An, Lý B ch đ n L c D ng g p Đ Ph r i g p Cao Thích ặ ủ ồ ặ ươ ế ạ ạ ỗ ở ệ

th cùng đi ch i v i nhau m y tháng tr i. Sau khi t t Đ Ph t ơ ớ ấ ơ ờ bi ừ ệ ủ ạ ỗ ỗ i qu n L , ậ

Duy n Châu (S n Đông), Lý B ch l ệ ạ ơ ạ ệ i đi du l ch các n i. Phía B c ông lên Tri u, ắ ơ ị

Ng y, T ; phía tây qua Bân, Ký, Th ụ ề ươ ng, U; phía nam ông đ t chân đ n song Hoài, ặ ế

sông T , xu ng t n C i Kê... Nh ng năm v sau Lý B ch cũng phiêu b t t x do ạ ứ ứ ứ ữ ề ạ ậ ố ố

ử ờ hoàn c nh ch không ph i do tâm mu n. Nh ng có th nói r ng trong h n n a đ i ứ ư ể ằ ả ả ố ơ

ng i thì Lý B ch có cu c s ng t ườ ộ ố ạ t ự ạ i và ít d ng chân l ừ ạ ấ ờ i b t kì n i nào trong th i ơ

gian dài.

V t . Nhà t ề ư ưở ng th ca, Lý B ch không ch u gò bó b i quy lu t ngôn t ị ạ ậ ơ ở ừ

nghiên c u Nh t Chiêu cho r ng: “ Trong khi Lý B ch phóng bút m t cách phiêu diêu ứ ằ ậ ạ ộ

ng đ i t v i nh ng th th t ớ ể ơ ươ ữ ố ự do nh c phong, nh c ph , ca hành thì Đ Ph công ủ ư ổ ủ ạ ỗ

phu trau chu t nh ng bài lu t thi ”[3; tr.163]. ữ ậ ố

N i dung th ca c a Lý B ch cũng m t ph n nào th hi n đ ể ệ ủ ạ ầ ộ ơ ộ ượ ồ c tâm h n

phóng khoáng c a nhà th . Ông có th làm th m i lúc, m i n i và c trong khi đang ơ ọ ọ ơ ủ ể ả ơ

say r trói bu c mình vào m t đ tài hay b t c hình th c nào ượ u. Nhà th không t ơ ự ộ ề ấ ứ ứ ộ

8

c a th ca. Đ i v i ông, b t c nh ng gì c a đ i s ng đ u có th đem vào th đ ủ ấ ứ ữ ủ ờ ố ố ớ ơ ượ c, ề ể ơ

cây c , hoa lá,…cho đ n r t ừ ế ượ ỏ ơ u, trăng đ u là ngu n c m h ng đ Lý B ch làm th . ồ ả ứ ề ể ạ

u vào là th ra. Chính vì th , ta có th th y trong th ca cũng nh Và đ c bi ặ t h r ệ ễ ượ ể ấ ế ơ ơ ư

cách s ng c a Lý B ch toát lên m t tâm h n phóng khoáng, t ủ ạ ố ộ ồ t ư ưở ớ ng d hòa h p v i ễ ợ

đ i.ờ

: 1.2.2. Tâm h n d t dào c a Basho ạ ủ ồ

Cu c đ i Basho là nh ng cu c hành h ng vô t n. Nh ng con đ ữ ộ ờ ộ ươ ữ ậ ườ ụ ng gió b i

qua các th tr n, nh ng đ ng không mông qu nh, nh ng h m núi và v c th m… ị ấ ữ ữ ự ẻ ạ ẳ ồ

Chính vì l đó, mà ng i đ i th ẽ ườ ờ ườ ắ ng g i ông là “thi sĩ lang thang”. Ông đi kh p ọ

m i ch d ng chân ông đ u tr i lòng mình ra v i m i ng i. đ t n ấ ướ c Nh t và ậ ở ỗ ỗ ừ ề ả ớ ọ ườ

Có l n, trên đ ng du hành, Basho đi qua m t thôn làng. Đó là m t đêm trăng ầ ườ ộ ộ

u sake, ng m trăng và cùng nhau r m – m t nhóm dân làng ng i ngoài tr i u ng r ằ ờ ố ộ ồ ượ ắ

so n th haiku. Th y Basho l nh p b n và làm m t bài th ạ ấ ơ ạ ầ i g n, h m i khách l ọ ờ ạ ậ ọ ộ ơ

v trăng r m. Basho không ng n ng i, th là bài th tuy t tác v trăng ra đ i: ề ế ệ ề ầ ạ ằ ơ ờ

V ng trăng non d i ạ ầ

Theo tôi t đ y ừ ộ ấ

Ai có ng đêm nay! ờ

Trong su t hành trình th c a Basho, ng i đ c có th th y Basho m t nét ơ ủ ố ườ ọ ể ấ ở ộ

đ p c a s gi n d nh ng r t phong phú và đ c s c. Ông th u hi u con ng ẹ ủ ự ả ặ ắ ị ư ể ấ ấ ườ ố i và m i

ng nh quan h gi a con ng ệ ữ ườ ớ i v i thiên nhiên. T nh ng s v t nh bé, bình th ữ ự ậ ừ ỏ ườ ư

chi c lá, ánh trăng, phi n đá,…đ u đ c đi vào th ông m t cách r t t ế ế ề ượ ấ ự ơ ộ ồ nhiên. R i

nh ng ki p ng c nhà th c m thông và ữ ế ườ i trôi n i, nh ng s ph n bi th m đã đ ố ữ ậ ả ổ ượ ơ ả

chia s . ẻ

Trong su t cu c đ i c a mình, Basho luôn đi tìm v đ p cho th ca và khám ờ ủ ẻ ẹ ố ộ ơ

phá ra nhi u đi u m i l . Nh ng đi u đáng quý nh t ớ ạ ề ề ấ ở ư ề ồ ông đó chính là m t tâm h n ộ

ng v cu c s ng c a con ng i – n i mà v đ p th ca luôn h i t d t dào, luôn h ạ ướ ề ộ ố ủ ườ ẻ ẹ ộ ụ ơ ơ

đó. ở

Có th nói r ng, Lý B ch và Basho tuy là hai tác gi ể ạ ằ ả ố ờ ạ s ng trong hai th i đ i

khác nhau nh ng tâm h n và tính cách c a hai thi nhân có nhi u đi m t ư ủ ề ể ồ ươ ng đ ng. ồ

9

Cu c đ i c a hai ng i đ u tr i qua nh ng cu c du hành và g p nhi u tr c tr , thăng ộ ờ ủ ườ ề ữ ề ặ ả ắ ộ ở

tr m. Song, nh ng tr ng i đó không làm cho Lý B ch và Basho chùng b c mà trái ữ ạ ầ ạ ở ướ

i, càng thôi thúc h ti n v phía tr c. Chính đi u này đã làm nên m t Lý B ch có l ạ ọ ế ề ướ ề ạ ộ

tâm h n phóng khoáng, c i m và m t Basho có tâm h n dào d t, luôn khát khao giao ạ ồ ở ộ ồ ở

c m v i đ i. ả ớ ờ

1.3. S t ng đ ng c a tinh th n ph ng Đông : ự ươ ủ ầ ồ ươ

Lý B ch và Basho là hai đ i di n tiêu bi u cho n n văn h c Trung Qu c và ệ ể ề ạ ạ ọ ố

n i x tuy t, nh ng tâm h n Basho không h giá l nh, trái l Nh t B n. Đ n t ả ế ừ ơ ứ ư ề ế ạ ậ ồ ạ i

trong ông luôn dào d t tình th ng đ i v i m i ki p ng ạ ươ ố ớ ế ọ ườ i trong xã h i. Th Basho ộ ơ

c giá tr có th ví nh m t viên đá quý mà ch có nh ng chuyên gia m i th m đ nh đ ỉ ư ộ ữ ể ẩ ớ ị ượ ị

i thích ngao du s n th y, tinh th n lúc nào cũng mang c a nó. Còn Lý B ch là ng ủ ạ ườ ủ ầ ơ

m t hoài bão l n, m ng “t th kinh bang”. ớ ộ ộ ế ế

Có th nói r ng Basho là con ng ể ằ ườ ủ ự ầ i c a s tr m l ng, c t cách mang dáng v ố ặ ẻ

ễ thi n, còn Lý B ch mang dáng v thanh thoát. Thêm vào đó là tính cách ng o ngh , ề ẻ ạ ạ

ế phóng khoáng c a Lý B ch đã t o cho nhà th m t cái gí đó nh thoát kh i tr n th . ỏ ầ ơ ộ ủ ư ạ ạ

Chính vì v y mà ng ậ ườ ờ i đ i phong t ng danh hi u cho ông là “thi tiên”. ệ ặ

M c dù tính cách c a hai nhà th hoàn toàn trái ng ủ ặ ơ ượ ề ơ ả c nhau nh ng v c b n, ư

ta có th b t g p gi a hai nhà th có m t m i giao l u trên tinh th n c a ph ể ắ ặ ữ ư ủ ầ ơ ộ ố ươ ng

Đông: đó là luôn h ng v ánh sáng, t i trong xã h i. ướ ề ươ ng lai, v con ng ề ườ ộ

2. Con đ ng th c a Lý B ch: ườ ơ ủ ạ

2.1. Khái quát v th t ề ơ ứ ệ ườ : tuy t Đ ng

ạ : 2.1.1. Th Đ ng qua các giai đo n ơ ườ

Nói đ n th ca Trung Qu c, ng ế ơ ố ườ ự i ta nói đ n th Đ ng. Đó là m t thành t u ơ ườ ế ộ

ủ h t s c r c r và đ c đáo không ch c a n n th ca c đi n Trung Qu c mà còn c a ế ứ ự ỡ ỉ ủ ề ổ ể ộ ố ơ

c n n th ca nhân lo i. ả ề ạ ơ

N u v m t l ch s , đ i Đ ng chia làm ba giai đo n: S – Th nh, Trung, Vãn ử ờ ườ ề ặ ị ế ạ ơ ị

thì v m t th ca đ c chia làm b n: S , Th nh, Trung, Vãn. ề ặ ơ ượ ơ ố ị

ơ ườ S Đ ng (618 – 713) là giai đo n chu n b cho s phát tri n c a th Đ ng ẩ ơ ườ ể ủ ự ạ ị

ị v m i m t. Trong m t th i gian, thi đàn th Đ ng còn mang nhi u tính ch t y m , ề ọ ơ ườ ấ ủ ề ặ ờ ộ

10

đ i ph c a thi phong L c Tri u. Nh ng sau đó v i s đóng góp c a b n g ư ồ ủ ố ươ ớ ự ế ủ ụ ề ặ ng m t:

V ng B t, D ng Quýnh, Lô Chi u Lân, L c Tân V ng đã xu t hi n b m t m i. ệ ộ ặ ươ ươ ươ ế ấ ạ ộ ớ

Th nh Đ ng (713 – 766) là giai đo n phát tri n r c r nh t c a th Đ ng. ể ự ỡ ơ ườ ấ ủ ườ ạ ị

Có th nói r ng th Th nh Đ ng đã đ t đ n s th ng nh t hoàn mĩ gi a n i dung và ạ ế ự ố ữ ộ ườ ể ấ ằ ơ ị

ươ hình th c. Các nhà th n i ti ng c a th i kì này nh V ng X ng Linh, V ng ờ ơ ổ ế ư ươ ươ ủ ứ

Duy, M nh H o Nhiên, Lý B ch, Đ Ph … ủ ạ ạ ạ ỗ

Trung Đ ng (766 – 827) tuy không đ c huy hoàng nh th i kì tr ườ ượ ư ờ ướ ư c nh ng

ư ị v n khá n i b t v i phong trào Tân Nh c Ph mà nhân v t trung tâm là B ch C D . ẫ ổ ậ ớ ủ ạ ậ ạ

Th th i kì này t p trung ph n ánh mâu thu n giai c p và th hi n s đ ng tình sâu ể ệ ự ồ ơ ờ ả ẫ ấ ậ

s c v i nhân dân. Các nhà th tiêu bi u nh B ch C D , L u Tr ắ ớ ư ị ư ư ạ ể ơ ườ Ứ ng Khanh, Vi ng

V t, Li u Tông Nguyên… ễ ậ

Vãn Đ ng (827 – 904) không có nh ng đ nh cao nh Lý Đ song v n có ữ ườ ư ẫ ỗ ỉ

nh ng nhà th ti n b và có tài năng. Có th k tên m t s nhà th chính c a th i kì ộ ố ơ ế ể ể ữ ủ ộ ơ ờ

này là Lý Th ng n, Đ M c… ươ Ẩ ỗ ụ

Xét v m t giai đo n, th Đ ng đã tr i qua b n th i kì nh đã k trên. Còn ả ơ ườ ề ặ ư ể ạ ố ờ

xét v khuynh h ng và phong cách, ng i ta chia th Đ ng làm b n phái: ề ướ ườ ơ ườ ố

1. Phái biên tái: Đ tài ch y u là cu c s ng ch n biên c ng. Hai nhà th ộ ố ủ ế ề ở ố ươ ơ

tiêu bi u là Cao Thích, S m Than. ể ầ

2. Phái đi n viên: V ng Duy và M nh H o Nhiên là hai đ i bi u l n. Đ tài ể ớ ươ ề ề ạ ạ ạ

ch y u là cu c s ng n d t n i thôn dã. ẩ ậ ơ ộ ố ủ ế

3. Phái lãng m n: Th ng thông qua ạ ườ ướ ự c m táo b o đ đ i l p v i hi n th c ể ố ậ ệ ạ ơ ớ

đen t i, phong cách hào phóng bay b ng. Đ i di n c a tr ng phái này là thi ố ệ ủ ạ ổ ườ

tiên Lý B ch.ạ

4. Phái hi n th c: Tiêu bi u là Đ Ph và B ch C D . Nói nh Khang H u Vi ư ị ữ ự ủ ư ệ ể ạ ỗ

th c chi ti t”. là “Ch nghĩa t ủ ả ự ế

Đó là các tr ườ ấ ng phái chính và các nhà th chính. Còn th c ra th Đ ng r t ơ ườ ự ơ

phong phú nhi u màu l m v . Ta có th l y nh n đ nh c a Ngô T t T đ khái quát ấ ố ể ể ấ ủ ề ẻ ậ ắ ị

s di n bi n c a th Đ ng: ự ễ ơ ườ ế ủ

11

“S Đ ng ph n nhi u hay v khí c t nh ng l i dùng ch đ t câu ch a đ ơ ườ ư ề ề ầ ố ố ữ ặ ư ượ c

i v t t o, l i đ p, ý sâu nh ng l trau chu t cho l m. Vãn Đ ng gi ắ ườ ố ỏ ề ừ ả ờ ẹ ư ạ ầ i thi u ph n ế

hùng h n, có khi còn b cái t i y m là khác. Duy có Th nh Đ ng ồ ị ộ ủ ườ ị ị ở ờ vào gi a hai th i ữ

kì y, cho nên ch ng nh ng không có cái d c a hai th i kì kia, mà còn g m c cái ở ủ ữ ả ấ ẳ ờ ồ

hay c a hai th i kì y n a ấ ữ ” [16; tr.65]. ủ ờ

2.1.2. Th th t ể ơ ứ ệ : tuy t

i, ng n h n t tuy t, ta đã bi t có nh ng câu th châm Trong th ca th gi ơ ế ớ ơ ứ ắ ệ ế ữ ơ

ậ ngôn hai câu kh c trên đá c a n Đ c . V th ba câu, ta th y có th Haiku Nh t ề ơ ủ Ấ ộ ổ ấ ắ ơ

B n n i ti ng. ổ ế ả

đây, chúng tôi mu n đ c p đ n m t th th mà có l ai cũng bi Nh ng ư ở ể ơ ề ậ ế ộ ố ẽ ế t,

đó là th th t ể ơ ứ tuy t. ệ

Th t tuy t đã có t lâu, tr ơ ứ ệ ừ ướ ầ c khi có th th t ngôn bát cú và ngũ ngôn. Đ u ơ ấ

tiên, th t tuy t có nghĩa khác v i nghĩa hi n t i: “t ” là b n và “tuy t” có nghĩa là ơ ứ ệ ạ ệ ớ ứ ệ ố

tuy t di u. Bài th ch có b n câu mà di n t đ y đ ý nghĩa c a tác gi mu n trình ơ ỉ ễ ả ầ ủ ủ ệ ệ ố ả ố

bày nên ng i ta m i g i b n câu th đó là t ườ ớ ọ ố ơ ứ tuy t. ệ

Th t tuy t không nh t thi ơ ứ ệ ấ ế ả ậ t ph i có niêm lu t ch t ch , nh ng ph i v n ặ ư ẽ ả ậ

i đa các th pháp ngh thu t, phát huy th m nh c a âm v n, đ c bi d ng đ ụ c t ượ ố ế ạ ủ ủ ệ ậ ặ ậ ệ t

là cách t ổ ứ ệ ch c hình nh đ t o ra m t c u trúc đa chi u v a đ s c ph n ánh hi n ừ ủ ứ ộ ấ ể ạ ề ả ả

th c, v a mang tính khái quát cao, v a u tiên cho s t th hi n c a s v t c a các ừ ư ự ự ể ệ ủ ự ậ ủ ự ừ

ng cũng nh c a tác quan h v a có ch cho tâm tr ng cá nhân, cá tính c a đ i t ạ ủ ố ượ ệ ừ ỗ ư ủ

gi .ả

Th t tuy t không ch là v n quý c a Trung Hoa mà còn là v n quý c a toàn ơ ứ ủ ủ ệ ố ố ỉ

nhân lo i. Nghiên c u t c a lu t tuy t, có ứ ứ ạ tuy t Đ ng, bên v nghiêm trang mĩ l ẻ ườ ệ ệ ủ ệ ậ

i t n c a c tuy t; không ch th y tài năng đ c đáo c a m i nhà v đ p h n nhiên t ẻ ẹ ồ ươ ắ ủ ổ ỉ ấ ủ ệ ộ ỗ

th Đ ng mà còn có th tìm th y b n ch t c a sáng t o th ca. ấ ơ ườ ấ ủ ể ả ạ ơ

ạ : 2.2. Ti u s c a Lý B ch ể ử ủ

2.2.1. Thân thế:

Lý B ch (701 - 762) t Thái B ch, hi u Thanh Liên c sĩ, quê quán Thành ạ ự ư ệ ạ ở

K , Lũng Tây ( nay g n huy n Thiên Th y, t nh Cam Túc), t tiên vì m c t i đi đày ỉ ờ ầ ủ ệ ỉ ổ ắ ộ

12

Tây V c. Ông sinh Toái Di p, tr ng thành đ n ế ở ự ở ệ ưở ở ệ làng Thanh Liên, huy n

Ch ng Minh thu c Miên Châu ( nay là huy n Miên D ng, T Xuyên), nên Lý ươ ươ ứ ệ ộ

B ch v n th ng xem T Xuyên là quê h ng c a mình. Nhi u nhà nghiên c u đoán ạ ẫ ườ ứ ươ ứ ủ ề

ng nhân. Ít nh t, tình hình gia th đó đ nh m t cách có căn c r ng ông là con m t th ứ ằ ị ộ ộ ươ ế ấ

cũng làm cho Lý B ch không bi t ạ t ư ưở ng phong ki n chính th ng chi ph i m t cách ố ế ố ộ

n ng n . ề ặ

Lúc nh ông h c nhi u, t ch t thông minh. Ngoài ra, còn h c đ u ki m. T ề ỏ ọ ư ấ ế ấ ọ ừ

giã cha m , quê h hai m i tu i, nhà th xu ng núi Nga Mi, “ t ơ ươ ổ ố ừ ẹ ươ ế ng, ch ng ki m ố

vi n du”. ễ

Trong m i sáu năm ti p theo ( 726 – 742 ), ông đi du l ch r t nhi u n i. Đi ườ ế ề ấ ơ ị

th ng ngo n phong c nh, m t ph n đ tìm tiên h c đ o, song ch y u là đ m ưở ủ ế ể ở ể ầ ạ ạ ả ộ ọ

r ng giao du, gây thanh th , t o đi u ki n cho vi c tham d vào tr ộ ế ạ ự ề ệ ệ ườ ị ậ ng chính tr , l p

nên công danh s nghi p. Vì th , ông th ng ch i thân v i nh ng ng ự ệ ế ườ ữ ơ ớ ườ ế i có thanh th ,

nói rõ chí nguy n mình, nh ng mong h ti n c . Song ông đã th t v ng. B n chúng ọ ế ử ấ ọ ữ ệ ọ

ch ng nh ng không hi u hoài bão chính tr c a ông mà có lúc, do tính cách ngang tàng ị ủ ữ ể ẳ

phóng túng, ông còn suýt b hãm h i. Tuy ho t đ ng trên không đ a l ạ ạ ộ ư ạ ế ả i k t qu gì ị

song đã làm cho ông b c đ u th y đ c th y b m t th t c a b n quan l i đ ướ ầ ấ ượ ậ ủ ọ ộ ặ ấ ạ ươ ng

th i.ờ

Năm 742, Lý B ch đ ạ ượ ạ ệ c đ o sĩ Ngô Quân ti n c lên Huy n Tôn. Đ c tri u ế ử ượ ề

c m “ đem tài năng trí tu giúp nhà v kinh, Lý B ch r t ph n kh i, nh ng t ấ ề ữ ạ ấ ở ng ưở ướ ệ ơ

vua đ cho thiên h yên n, b n bi n thanh bình” s đ c th c hi n. Lúc đ u, qu ẽ ượ ể ể ạ ổ ố ự ệ ầ ả

th t Lý B ch đã đ c nhà vua đ c bi ậ ạ ượ ặ ệ ư ề t u đãi và ông cũng đã t ng l y đó làm đi u ừ ấ

t ng y, Lý B ch đã vi t m t s bài th miêu t đ c ý. D i s chi ph i c a t ắ ố ủ ư ưở ướ ự ấ ạ ế ộ ố ơ ả

sinh ho t c a cung đình nh tám bài “ Cung trung hành l c t ”. Song, là ng i có ạ ủ ạ ừ ư ườ

ng tri, Lý B ch không chìm đ m trong cu c s ng dung t c y. Ông d n th y rõ b l ươ ộ ố ụ ấ ắ ầ ấ ạ ộ

m t th c c a b n vua quan trong tri u, đ c bi ự ủ ọ ề ặ ặ ệ t là th y rõ Huy n Tôn tri u ông v ề ệ ấ ề

kinh không ph i là vì tr ng d ng k hi n tài, ch ng qua là đ làm môt thi nhân b i bút ẻ ề ụ ể ẳ ả ọ ồ

ẫ ca công t ng đ c mà thôi. Lý B ch bàng hoàng, có ph n v m ng. Tâm tình bi ph n, ỡ ộ ụ ứ ạ ầ

u ngâm th cho khuây kh a. Gi đây, ông đành ph i cùng v i các b n tri âm u ng r ớ ả ạ ố ượ ơ ỏ ờ

13

ông l i càng “ ngông”, “ ngông” đ phát ti t n i b t bình. Có bi t bao giai tho i nói ạ ể ế ỗ ấ ế ạ

ọ v cái “ ngông” c a ông th i kì này. Và Đ Ph , trong m t bài th dài, đã kh c h a ỗ ề ủ ủ ắ ờ ộ ơ

sinh đ ng hình t ộ ượ ng c a ông: ủ

Lý B ch nh t đ u thi bách thiên, ấ ấ ạ

Tr ng An th th ng t u gia miên. ườ ị ượ ử

Thiên t hô lai b t th ng thuy n, ử ấ ướ ề

T x ng th n th t u trung tiên. ự ư ị ử ầ

( Lý B ch u ng m t đ u r ố ộ ấ ượ ạ u thì làm trăm bài th . Ng say trong quán r ơ ủ ượ u

trên ch Tr ng An. Thiên t g i v v n không ch u lên thuy n, còn b o: Th n là ợ ườ ử ọ ề ẫ ề ầ ả ị

tiên trong làng r v ngông” và ượ u). Đúng nh L T n nh n xét, h n là nhà th “gi ậ ư ỗ ấ ẳ ơ ả ờ

gi v ngông đ c là vì “ có nh ng phút ông không ngông tí nào”. V i m t s t nh táo ả ờ ượ ộ ự ỉ ữ ớ

đáng kh ng đ nh, ch a đ y ba năm, ông ch đ ng xin nhà vua ra kh i tri u. ư ầ ủ ộ ề ẳ ỏ ị

Th i gian ng An tuy ng n song đã có nh h ờ Tr ở ườ ả ắ ưở ể ng l n đ n s phát tri n ế ự ớ

t ng Lý B ch. Mùa xuân năm Thiên B o th ba (744) r i Tr c a t ủ ư ưở ứ ả ạ ờ ườ ế ng An đ n

L c D ng, l n đ u tiên ông làm quen v i Đ Ph , tr h n ông m i m t tu i. Sau ớ ủ ẻ ơ ươ ườ ạ ầ ầ ỗ ộ ổ

đó l i g p Cao Thích Bi n Châu, r i ba ng ạ ặ ở ệ ồ ườ ề i cùng đi ch i v i nhau m y tháng li n ơ ớ ấ

nh ng vùng lân c n. Mùa thu năm đó, c ba nhà th l h p i t nhà Lý Ung, thái ở ơ ạ ụ ọ ở ữ ả ậ

thú B c H i. Trong bài th ơ D Lí th p nh đ ng t m Ph m th p n c ủ ậ ẩ ư, Đ Ph đã ị ồ ữ ậ ạ ầ ả ắ ỗ

i quan h m t thi t gi a ông v i Lý B ch b y gi ra sau: k l ể ạ ệ ậ ế ữ ạ ấ ớ ờ

Tôi cũng khách xa quê,

Coi bác nh anh ru t. ư ộ

Đêm say ng chung chăn, ủ

Ngày khoác tay d o b c. ạ ướ

Hai nhà th vĩ đ i sáng chói nghìn năm đó, l n này ầ ạ ơ ở ả chung v i nhau kho ng ớ

ch ng n a năm, tr thành đôi b n keo s n và tr thành m t giai tho i trong l ch s ơ ừ ủ ạ ạ ở ở ộ ị ử

văn h c. Trong vòng m i năm sau khi t t Đ Ph , Lý B ch l i đi du l ch ườ ọ bi ừ ệ ủ ạ ỗ ạ ị

ph ng Nam nh D ng Châu, Kim Lân, Vi t Trung, Tuyên Thành, Thu Ph ; du l ch ươ ư ươ ệ ố ị

ph ng B c nh Hàm Đan, U Châu; du l ch mi n Tây nh L ươ ư ươ ư ề ắ ị ơ ng Uy n, Cao S n, ể

T ng D ng …, cu i cùng n c ươ ẩ ư ở ươ ố Bình Phong Đi p thu c L S n. ệ ư ơ ộ

14

Năm đ u Chí Đ c (756) đ i Đ ng Túc Tông (Lý Hanh), t c năm th hai sau ườ ứ ứ ứ ầ ờ

ng Lý Lân ch ng l khi An L c S n n i lo n, em Lý Hanh và Vĩnh v ạ ơ ổ ộ ươ ố ạ ệ ẫ i l nh anh, d n

th y quân t Giang Lăng đi v phía đông, lúc qua T m D ng (nay là C u Giang, ủ ừ ươ ử ề ầ

Giang tây), hâm m t ộ ả i danh Lý B ch, y b n m i ông ra làm liêu tá. B y gi ờ ẻ ạ ấ ờ ạ Lý B ch

t gi tâm c a Lý Lân đ nh gây n i chi n và c p ngôi vua c a Túc Tông, cho ch a bi ư ế ả ủ ế ộ ị ướ ủ

i, sau khi r ng Lý Lân kéo quân t ằ ừ vùng Giang Hoài lên mi n B c ch ng gi c. V l ề ả ạ ắ ặ ố

r i Tr ờ ườ ng An, Lý B ch v n còn ham ho t đ ng chính tr , g p c h i nh th , t ạ ộ ư ế ấ t ơ ộ ị ặ ạ ẫ

nhiên ông nh n l i. Mùa xuân năm sau, quân Lý Lân b quân c a Túc Tông đánh tan ậ ờ ủ ị ở

Đan D ng, Lý B ch t Đan D ng ch y v Túc Tùng, r i b b t gaim ươ ạ ừ ồ ị ắ ươ ề ạ ở ầ T m

D ng. Sau khi b ng s trung th a T ng Nh c T và m t s ng ị ự ử ươ ừ ố ượ ộ ố ườ ử ấ i n a th m v n ẩ ư

xong, cho r ng t i nh , nên th ra và m i ông làm tham m u quân s ; nh ng chính ằ ộ ư ự ư ẹ ả ờ

quy n trung ề ươ ồ ng c a Túc Tông v n b t ông đi đày D Lang ( nay thuôc huyên Đ ng ủ ẫ ắ ạ

T , Qúy Châu). Lúc này, Lý B ch đã năm m i tám tu i. Đ Ph T n Châu ( nay là ươ ủ ở ầ ử ạ ổ ỗ

t tin này, l n l Thiên Th y) khi bi ủ ế ầ ượ t làm nhi u bài th t ề ơ ưở ng nh Lý B ch, nh các ạ ư ớ

bài M ng Lý B ch nh th , Thiên m t hoài Lý B ch…không nh ng tình c m chân ị ủ ữ ạ ạ ả ạ ộ

thành, xót xa rung đ n lòng ng ộ ườ i, mà còn nói lên c nh ng không may c a ông n a. ộ ữ ủ ả

Năm Càn Nguyên th hai ( 759 ), Lý B ch d c theo Tr ng Giang đi v phía ứ ạ ọ ườ ề

D Lang nh ng v a đ n Vu S n, T Xuyên thì đ c l nh đ i xá; tây đ n l u đày ế ư ở ạ ừ ế ư ứ ơ ượ ệ ạ

ông cũng i tr v T m D ng. Năm Th ng Nguyên th hai (761), ở trong s đó, l ố ạ ở ề ầ ươ ượ ứ

ông Đ ng Đ , nghe nói thái úy Lý Quang B t d n quân trăm v n đ n Lâm Hoài ở ươ ậ ẫ ế ạ ồ

i khu y đ ng nhi t tình lòng yêu n c và ý chí truy kích S Tri u Nghĩa, tin đó l ề ử ạ ấ ộ ệ ướ

ậ ho t đ ng chính tr c a ông, nên ông quy t đ nh tham gia quân đ i c a Lý Quang B t. ế ị ạ ộ ộ ủ ị ủ

ạ Nh ng m i đ n Kim Lăng thì b m ph i quay v . Năm B o ng th nh t, Lý B ch ứ ấ ớ ế ả Ứ ị ố ư ề ả

sáu m i hai tu i, ông ch t vì b nh ươ ế ệ ổ ở ệ ệ nh chú h là Lý D ng Băng, huy n l nh ươ ả ọ

Đ ng Đ , k t thúc cu c đ i cùng kh và phiêu b c c a ông. ộ ờ ạ ủ ồ ế ươ ổ

ệ : 2.2.2. S nghi p ự

Lý B ch là nhà th l n đ i Đ ng, là m t ngôi sao sang chói trên thi – văn – ơ ớ ườ ạ ờ ộ

đàn Trung Qu c. Ng i ta g i ông là Thi Tiên (Trích Tiên Lý B ch), Lý D ng Băng ố ườ ươ ạ ọ

trong “Th o đ ng t p t ả ườ ậ ự ộ ” đã có câu nói b t h v tài Lý B ch “Thiên tài đ c b , ấ ủ ề ạ ộ

15

duy công nh t thân” (hàng ngàn năm ch có m t mình anh mà thôi ) Lý B ch đã đ l ể ạ i ạ ấ ộ ỉ

ng sâu r ng trong văn h c Trung Qu c. Và đ h n m t ngàn bài th có nh h ơ ả ộ ơ ưở ố ọ ộ ượ ư c l u

truy n r ng rãi trong dân gian, cũng nh nhi u h c gi trong nhân gian, cũng nh ề ộ ư ề ọ ả ư

nhi u h c gi trên th gi ề ọ ả ế ớ ấ i đã dày công nghiên c u thi ca Lý B ch. Th c a ông r t ơ ủ ứ ạ

nhiên, không ch i chu t, g t dũa mà ý th sâu s c, có s c truy n c m quy n rũ t ự ứ ề ế ả ắ ả ố ọ ơ

m t cách l lùng. ộ ạ

ọ Lý B ch là thiên tài c a nh ng bài th Tuy t Cú (4 câu 5 ch ), ng n g n, ơ ữ ủ ữ ệ ạ ắ

nh ng dô đ ng, hàm súc, là nh ng tuy t tác b t h đ c l u truy n trong nhân gian ấ ủ ượ ư ư ữ ệ ề ọ

đ i này qua đ i khác. t ừ ờ ờ

Khi ông m t, Lý Đăng D ng s u t m th ông. Theo đó thì nhà th làm ư ầ ươ ấ ơ ơ

kho ng 20.000 bài, nh ng ông không đ tâm c t gi nên nay ch còn kho ng 1.800 bài. ư ể ấ ả ữ ả ỉ

Th ông vi t đ m i đ tài: v nh c nh, th ơ ế ủ ọ ề ả ị ưở ổ ủ ng hoa, tình b n, n i đau kh c a ạ ỗ

ng i dân, n i cay đ ng c a ng xa ch ng (chinh ph , th ườ ủ ắ ỗ i v tr ườ ợ ẻ ụ ồ ươ ủ ng ph ), c a ụ

ng i cung n , n i cô đ n và b t l c tr ươ ữ ỗ ấ ự ơ ướ c vũ tr vô cùng vô t n, n i cay đ ng vì có ậ ụ ắ ỗ

tài mà không đ c dùng…Đ tài nao cũng là tuy t tác. ượ ệ ề

Lý B ch là ng i có tài, nh ng l i ít may m n trên đ ng công danh s ạ ườ ư ạ ắ ườ ự

nghi p.ệ

ạ : 2.3. Quá trình đ n v i th ca c a Lý B ch ế ớ ủ ơ

Quê h ng Lý B ch là n i có phong c nh hùng vĩ nh t Trung Qu c, là n i t ươ ơ ụ ả ấ ạ ơ ố

ổ h p c a các h o hán hi p khách x a kia, là n i s n sinh nh ng truy n truy n kì n i ọ ủ ơ ả ư ữ ệ ệ ề ả

ti ng. Đó là nhân t nh h ng đ n tâm h n phóng khoáng c a ông ngay t ế ố ả ưở ủ ế ồ nh . ừ ỏ

Năm 25 tu i ông t ổ ừ ắ giã cha m “ch ng ki m đi vi n du”. Ông ngao du kh p ễ ế ẹ ố

c nh hùng vĩ tráng l n i, chính vì v y trong th , ông miêu t ơ ậ ơ ả ả ệ ủ ố ấ c a Trung Qu c r t

hay.

Th i gian này th Lý B ch mang dáng v thanh cao và thoát t c. ụ ẻ ạ ơ ờ

Năm 42 tu i, nh Ngô Quân ti n c , ông đ c ch c Hàn lâm h c sĩ nh ng ch ế ử ờ ổ ượ ư ứ ọ ỉ

đ c nhà vua s d ng v i m c đích ca ng i công đ c, ca ng i m nhân. Sau ba năm ượ ử ụ ụ ứ ớ ợ ợ ỹ

chán ngán, Lý B ch r i cung ti p t c hành trình c a mình. ế ụ ủ ạ ờ

16

ủ Sau l n b b t trong cu c lo n An S , Lý B ch nh n ra b n ch t th i nát c a ị ắ ử ạ ạ ậ ả ấ ầ ộ ố

ế ớ tri u đình và càng hi u thêm v đ i s ng xã h i. Th ông lúc này có chuy n bi n l n ề ờ ố ề ể ể ộ ơ

ng v con ng i c a nh ng t ng l p d v m t n i dung, ông h ề ặ ộ ướ ề ườ ủ ớ ướ ữ ầ ộ i đáy trong xã h i.

Tuy v y, nh ng y u t ng chán đ i, b t mãn cũng n y sinh và ế ố ữ ậ tiêu c c nh t ự t ư ư ưở ấ ả ờ

phát tri n. góc đ nào đó, nó có nh h ng t ể Ở ả ộ ưở ớ i th ông. ơ

ứ ạ Có th nói r ng quá trình đ n v i th ca c a Lý B ch là vô cùng ph c t p. ơ ủ ế ể ạ ằ ớ

Nh ng t ng quát thì t ng c a th ông v n là c m xúc lãng m n c a m t con ư ổ t ư ưở ủ ủ ả ạ ẫ ơ ộ

ng i phóng khoáng. ườ

17

3. Con đ ng th c a Basho : ườ ơ ủ

: 3.1. Khái quát v th haiku ề ơ

? 3.1.1.Th haiku là gì ơ

Dân t c Nh t B n có hai th th chính là tanka và haiku. Th haiku là m t th ậ ả ể ơ ộ ơ ộ ể

ậ th r t Nh t B n, là linh h n văn hóa x Phù Tang. Cho nên, nói đ n văn h c Nh t ơ ấ ứ ế ậ ả ọ ồ

B n ng ả ườ ủ i ta không quên nói đ n th haiku. Ngày nay, th haiku không còn là c a ế ơ ơ

riêng dân t c Nh t B n mà nó tr thành th th c a qu c t ể ơ ủ ố ế ả ậ ộ ở ọ - m t th th c a m i ể ơ ủ ộ

ng i c m nh n và sáng tác. V y t đâu có tên g i là haiku ? Haiku có nghĩa là gì ? ườ ả ậ ừ ậ ọ

Nh chúng ta đã bi ư ế ả t th th kh i đ u c a dân t c Nh t b n là th tanka (t c Đo n ở ầ ủ ậ ả ể ơ ứ ể ộ

ca hay còn g i là Wa-ka hay Hòa ca) v i 31 âm ti t, ng t nh p theo ki u: 5-7-5-7-7 và ọ ớ ế ể ắ ị

bài th tanka sau đây đ c xem là bài th m đ u cho th ca Nh t B n: ơ ượ ơ ở ầ ậ ả ơ

Tám t ng mây d ng ự ầ

x Izumo Ở ứ

Ta làm tám t ng mây xa ầ

Tám t ng mây y ầ ấ

Che ch ng i v ta. ở ườ ợ

Là bài th mà th n Susanoo làm t ng ng ặ ầ ơ ườ ợ i v yêu quý c a mình là nàng ủ

ệ Kushinada. Theo H. H. Honda thì m t bài th tanka t a nh "Hoa anh đào n hi n ự ư ẩ ộ ơ

trong s ng m mùa xuân". Còn th haiku thì ng n h n n a. T haiku theo âm Hán ươ ữ ừ ắ ờ ơ ơ

Vi ệ t là "hài cú". Tên g i này không xu t hi n vào th i Basho mà v sau m i có. Th ệ ề ấ ọ ớ ờ ử

nhìn vào m t bài th haiku sau đây s d hi u h n: ẽ ễ ể ơ ộ ơ

D y đi thôi ậ

Cùng ta k t b n ế ạ

Cánh b m ng say i ! ướ ủ ơ

Đ y là m t bài th r t ng n. Trong ti ng Nh t, c bài ch có 17 âm ti t (17 ơ ấ ế ậ ắ ả ấ ộ ỉ ế

onji), đôi khi cũng không nh t thi t ph i th . M t bài th 17 âm ti t nh th , tr ấ ế ế ả ơ ộ ế ư ế ướ c

đây ng i ta g i là hokku (phát cú) t c là th kh i x ng c a m t bài renga (liên ca). ườ ở ướ ứ ọ ơ ủ ộ

Th renga đ c gi i thích nh sau: ơ ượ ả ư

18

Th renga là th x r t lâu đ i trong văn h c Nh t. T m t bài ơ ướ ơ ng h a có t ọ ừ ấ ừ ộ ậ ọ ờ

tanka 31 âm ti t, 5 dòng đ ế ượ c tách ra hai ph n đ cho m i ng ầ ể ọ i x ườ ướ ng th v i nhau ơ ớ

(ph n ba câu đ u g i là th ng cú, ph n hai câu sau g i là h cú). Renga ra đ i là nh ầ ầ ọ ượ ạ ầ ờ ọ ư

th . Ví d nh m t bài th trong Shui shu (Th p di t p 997). ụ ư ộ ế ậ ậ ơ

Qua r i n a đêm ồ ử

Ch nhau chi n a ữ ờ

Cho thêm u phi n ề ư

M t ti u th đã g i cho ng ộ ể ử ư ườ i tình c a mình ph n đ u bài tanka v i ba câu ầ ủ ầ ớ

nh trên v i ý trách móc ng i yêu l i h n. Sau đó, ng i y nh n đ ư ớ ườ ỗ ẹ ườ ấ ậ ượ ế c và làm ti p

ph n còn l i thành m t bài tanka tr n v n. ầ ạ ọ ẹ ộ

Mu n g p em trong m ng ặ ộ ố

Nh ng r i anh ng quên. ủ ư ồ

M t bài tanka đ c sáng tác nh trên g i là renga. Gi ộ ượ ư ọ ớ ấ i quý t c th i Heian r t ờ ộ

thích l i sáng tác nh th và tr ố ư ế ở thành cu c vui x ộ ướ ạ ng th c a h . Sang th i M c ơ ủ ọ ờ

Ph Kamakura thì th renga t m t bài tanka nh th đ ủ ể ừ ộ ư ế ượ ố ỗ c n i dài ra thành m t chu i ộ

th vô t n v i hàng ch c đo n, hàng trăm đo n... do các nhà th h a n i theo nhau. ơ ọ ố ụ ạ ạ ậ ớ ơ

Đ n th ế k XIV, lý lu n v th renga ra đ i v i quy t c ch t ch do nhà th ờ ớ ề ơ ẽ ế ậ ắ ặ ỷ ơ

tanka Nijo Yoshimoto n i ti ng lúc b y gi biên so n. ổ ế ấ ờ ạ

B c sang th k XV thì th renga đã v ế ỷ ướ ơ ươ ự ự ủ n lên đ n đ nh cao th c s c a ế ỉ

mình. Th renga tr thành ni m say mê đ m c đ c tôn th nh m t tín ng ế ứ ề ở ơ ượ ư ộ ờ ưỡ ng

"thiêng liêng hóa". Ng i ta mua các bài th renga t n chùa ườ ơ ừ các nhà th đem đ n v ơ ế ườ

c khi đi chi n đ u hay sinh n . Cũng trong giai đo n này các tr đ c u phúc tr ể ầ ướ ế ấ ạ ở ườ ng

phái renga ra đ i. Đó là phái Ushin (h u tâm) theo phong cách tao nhã c a th ca ữ ủ ờ ơ

ầ truy n th ng và phái Mushin (vô tâm) c a s dung t c và đùa c t trong th . Ban đ u ủ ự ụ ề ố ợ ơ

phái Ushin chi m u th v i đ nh cao là Sogi. Lúc này, đo n th kh i x ế ớ ỉ ế ư ở ướ ạ ơ ầ ng ph n

th ng cú g i là hokku vi t v i hình th c 17 âm ti ượ ọ ế ớ ứ ế ặ t (5-7-5) đã chi m m t v trí đ c ế ộ ị

bi t th ng do các nhà th n i ti ng so n tr i dành cho các đ i tác ệ ườ ơ ổ ế ạ ướ c. Ph n còn l ầ ạ ố

khác thích x ướ ng h a. V sau đ n th i Edo thì phái Mushin l ờ ế ề ọ i t o đ ạ ạ ượ ế ớ c danh th v i

th renga trào l ng còn g i là haikai no renga (bài hài liên ca), g i t ọ ắ ể ộ ọ ầ t là haikai, do t ng

19

l p th dân thích đùa c t phóng túng. Đ ng ợ ớ ồ ị ụ th i th haikai cũng d sa vào s dung t c ự ể ễ ờ

ch p n i, g ắ ố ượ ư ng ép thi u tâm h n th . Chính Soin (1605-1682) đã góp ph n đ a ế ầ ồ ơ

haikai ra kh i s dung t c và gi i trí đ n thu n. R i đ nh m nh l i an bài haikai cho ỏ ự ụ ả ồ ị ệ ầ ơ ạ

Basho. Thiên tài Basho đã đ a haikai thoát kh i l ng b ng s dung ỏ ố ư i ch i t m th ơ ầ ườ ự ằ

ng c a haikai hi n đ i v i s h p c cái vô tâm l n h u tâm, s trào l ng đ i th ữ ợ ự ả ẫ ộ ờ ườ ạ ớ ự ủ ệ

tao nhã tâm linh c a renga c đi n vào trong 17 âm ti ổ ể ủ ế ủ ừ ấ t c a m t bài hokku. T đ y, ộ

hokku không ph thu c vào renga n a, nó tr thành m t th th đ c l p và có tên là ể ơ ộ ậ ụ ữ ộ ở ộ

haikai hay haiku. Tên g i này có t th i nhà th Shiki (1867-1902) tr đi. Haiku là do ọ ừ ờ ơ ở

cách ghép thu g n c a hai t haikai và hokku l ọ ủ ừ ạ ả i thành. Có th nói renga đã làm n y ể

sinh m t th th đ c đáo là haiku. Th haiku là m t th th đ c đáo mang phong v ể ơ ộ ể ơ ộ ộ ơ ộ ị

ng soi r i thiên nhiên c a b n mùa và Thi n. M i bài th đ ỗ ơ ượ ề c ví nh m t chi c g ư ộ ế ươ ủ ố ọ

tâm h n c a nghìn đ i. ồ ủ ờ

T đ y, th haiku ph bi n trên kh p th gi i nên các bài th 17 âm ti t ổ ế ừ ấ ế ớ ắ ơ ơ ế như

th c a Basho và ng ế ủ ườ ổ ế i cùng th i v i ông v n g i tên y. Tên g i haiku r t ph bi n ấ ờ ớ ẫ ấ ọ ọ

haiku, hokku, haikai v n d trên sách báo ti ng Anh. Các t ế ừ ẫ ượ ế c dùng l n l n. Khi đ n ẫ ộ

Vi t Nam cũng th , đ c bi t, ng Ph thông g i là haiku. Th haiku khi d ch ra ệ ế ặ tr ệ ở ườ ổ ọ ơ ị

ti ng n c ngoài th ng đ c x p thành ba dòng trông nh ba câu. Còn trong ch ế ướ ườ ượ ư ế ữ

ng n m g n trên m t dòng. Đây là nét riêng bi t c a th Nh t thì m t bài haiku th ộ ậ ườ ằ ọ ộ ệ ủ ơ

haiku không th l n v i b t c th th nào khác. ớ ấ ứ ể ơ ể ẫ

Th haiku là khúc ca c a b n mùa. M i bài th haiku đ u có quí ng (kigo hay ỗ ủ ố ữ ề ơ ơ

ng báo hi u mùa). N i dung th cô đ ng trong cái c c ng n. Th haiku ch miêu t ừ ữ ự ệ ắ ộ ơ ọ ơ ỉ

nh ng cái gì t ả ữ th c t ở ự ạ i và l ng thinh. Kho ng l ng y là "kho ng tr ng" c a "chân ấ ủ ặ ả ặ ả ố

không". th c t Ở ự ạ i là s v t xu t hi n ngay th i kh c tinh khôi nh t nh m t đóa hoa ắ ư ộ ự ậ ệ ấ ấ ờ

triêu nhan:

A ! Hoa asagao

Chi c gàu v ng hoa bên gi ng ế ươ ế

Đành xin n c nhà bên. ướ

(Chiyo)

20

Th haiku l y thiên nhiên làm ch đ và b c l ủ ề ộ ộ ả c m xúc cô t ch (sabi), aware ị ấ ơ

(bi ai), wabi (đà), karumi (khinh). Th haiku còn th hi n tri t lí v "thiên nhiên". Tác ể ệ ơ ế ề

gi ả Nh t Chiêu c m nh n v th haiku nh sau: "M t bài th haiku có th ch a ba ư ể ứ ề ơ ả ậ ậ ộ ơ

đ dành cho ng i đ c". Hay nhà th Paul (Pháp) chi u c a vũ tr . Còn chi u th t ụ ề ủ ứ ư ể ề ườ ọ ơ

cũng nói: "Tôi vi t n a bài th . Ng i đ c vi t ph n còn l ế ử ơ ườ ọ ế ầ ạ i." Đó là nh ng n i dung ữ ộ

mà th haiku di n đ t. ễ ạ ơ

V y, th haiku có ngu n g c t th ca truy n th ng Nh t B n. ố ừ ơ ậ ả ề ậ ơ ồ ố

: 3.1.2. Hình th c và s phát tri n c a th haiku ể ủ ự ứ ơ

Th haiku có m t quá trình ra đ i lâu dài và phát tri n th t m nh m . Th ể ẽ ạ ậ ơ ộ ờ ơ

haiku ra đ i t th k XVI đ n th k XVII, nó đ t t i đ nh cao v i Basho. Sau Basho ờ ừ ế ỉ ế ỉ ạ ớ ỉ ế ớ

còn có r t nhi u nhà th đã ch n haiku làm "con đ ng" đ b c vào trong ngh ề ấ ơ ọ ườ ể ướ ệ

thu t, vào trong m t l ộ ố ố i s ng, vào m t "đ o" và mang nh ng tri ạ ữ ậ ộ ế t lí sâu s c g i là ắ ọ

"hài cú đ o" (haikudo) hay "haiku no michi". Đó là các nhà th Buson (1716-1784), Issa ạ ơ

(1762-1826), Shiki (1867-1902), Onitsura (1660-1738),... Đ i v i h sáng tác th haiku ố ớ ọ ơ

không ch là ni m vui mà còn là l ng", ề ỉ ố ố i s ng. Th haiku đ n v i h b ng "con đ ế ớ ọ ằ ơ ườ

ng sâu th m trong cái bình t c cái đ o mà th haiku ch a ứ ứ ở ạ ơ trong nó. Đ y là con đ ấ ườ ẳ

th ng gi n d nh t gi a cu c đ i nh Tagore đã t ng nói: "Trong v i vã, ta b quên ườ ộ ờ ư ừ ữ ấ ả ỏ ộ ị

nh ng bông hoa bên hàng gi u ven đ ng...". ữ ậ ườ

ế Hi n nay, Nh t B n "ti p t c" phát tri n th haiku. Bài th haiku sau do Ti n ể ậ ả ế ụ ệ ơ ơ

sĩ Đoàn Lê Giang d ch t th c a tác gi Ozakihosai trong báo Tài hoa tr s 325: ị ừ ơ ủ ả ẻ ố

Ch m t ti ng ho thôi ỉ ộ ế

i. Cũng m t con ng ộ ườ

Thay vì haiku c đi n g m ba câu nh ng đây tác gi ch dùng hai câu nh đ ổ ể ư ở ồ ả ỉ ư ể

th nghi m cho th b ơ ở ướ ể ệ ọ c hi n đ i. Xét đ n cùng thì th haiku v n đ n v i m i ế ệ ế ẫ ạ ớ ơ

ng ườ ằ ạ i b ng tinh th n Thi n tông đ cao thiên nhiên, đ cao cái đ p thô s , m c m c, ẹ ề ề ề ầ ơ ộ

ng, nh bé nh ng ch ng t m th ng chút nào. t m th ầ ườ ư ầ ẳ ỏ ườ

Th haiku đ i đón nh n n ng nhi t. Ng i ta d ch th haiku t ơ ượ c m i ng ọ ườ ậ ồ ệ ườ ơ ị ừ

ti ng Nh t, r i nghiên c u, khám phá nh ng gì mà linh h n th haiku ch t ch a. ữ ậ ồ ứ Ở ứ ế ấ ơ ồ

21

Vi t Nam, Tr nh Công S n, Ch Lan Viên... cũng đã t ng ti p thu, nh h ng th ệ ừ ế ế ả ơ ị ưở ơ

haiku.

V y, Th haiku b t đ u hình thành vào th k XVI, đ t đ nh cao th k XVII ắ ầ ạ ỉ ế ỉ ậ ơ ở ế ỉ

c nhà th Shiki đ nh danh là haiku. Ngày nay, v i Basho. Đ n cu i th k XIX đ ớ ế ỉ ế ố ượ ơ ị

haiku lan ra th gi c qu c t đón nh n. ế ớ i thành m t th th đ ộ ể ơ ượ ố ế ậ

: 3.2. Ti u s Basho ể ử

3.2.1. Thân thế:

ờ Basho sinh ra trong gia đình samurai c p th p có tên Matsuo Kinsaku trong th i ấ ấ

Tokugawa (1603-1868). Năm m i đ c 9 tu i, ông vào lâu đài Ueno làm tùy tùng cho ớ ượ ổ

t v i con trai v lãnh chúa này, m t ng i ch m t ộ lãnh chúa và tr thành b n thân thi ở ạ ế ớ ộ ị ườ ỉ

i đã cùng nhau vui ch i, h c t p và làm l n h n ông vài tu i tên là Yoshitada. Hai ng ớ ổ ơ ườ ọ ậ ơ

năng khi u th c a ông đã đ th . Cũng trong nh ng năm đó, s phát l ữ ự ơ ộ ơ ủ ế ượ ơ c nhà th và

nhà phê bình xu t s c đ ng th i ấ ắ ươ ờ Kitamura Kigin phát hi n. Ông b t đ u đ ắ ầ ệ ượ c

Kitamura Kigin rèn t p, và có bài th đ u tay năm ông m i 18 tu i đ ơ ầ ổ ượ ậ ớ c nhi u ng ề ườ i

bi t đ n. ế ế

Khi ng ườ ạ i b n Yoshitada lâm b o b nh m t vào năm 24 tu i, Basho lên núi ấ ệ ạ ổ

Koya đ t m t n m tóc c a b n vào chùa và quy t đ nh r i b lâu đài Ueno m c dù ủ ạ ộ ạ ờ ỏ ế ị ặ ặ

không đ c phép c a lãnh chúa. Năm 1666, ông đ n ượ ế Kyoto và s ng ủ ố ở ế đây 5 năm, ti p

ụ ọ văn h c Nh t B n t c đ c ọ ậ ả c đ i, nghiên c u ổ ạ ứ văn h c Trung Qu c . ố và c ả th pháp ư ọ

Mùa xuân năm 1672, sau m t th i gian v quê ch ng vài tháng, ông d i lên ừ ề ộ ờ ờ

s ng ố ầ ở Edo. Trong nh ng năm này, ông đã th làm nhi u ngh khác nhau nh ng d n ử ư ữ ề ề

c m th y mình ch h p v i ả ỉ ợ ớ văn đ oạ , ông b t đ u m l p d y th ắ ầ ở ớ ạ ấ ơ haikai (俳俳, bài hài),

m t th lo i th còn đ c g i là ể ạ ơ ộ ượ ọ ữ haikai no renga俳俳俳俳俳俳, bài hài chi liên ca), là nh ng bài

ờ th dài thiên v trào l ng, nh nhàng và phóng túng, v n r t th nh hành trong th i ố ấ ề ẹ ộ ơ ị

Tokugawa. Năm 1675, Basho x ng h a cùng thi sĩ ướ ọ Nishiyama Soin (1605-1682), chủ

ng phái Danrin ( soái c a tr ủ ườ ộ ườ ổ ế ng phái haikai n i ti ng 俳俳, Đàm Lâm), m t trong hai tr

đ ng phái Teimon ( ươ ng th i (tr ờ ườ 俳俳, Trinh Môn) c a ủ Matsunaga Teitoku (1571-1653)

và tr ng phái Danrin). T t ng th haikai c a Nishiyama Soin, đ ng trên m i s ườ ư ưở ọ ự ủ ứ ơ

dung t c và t m th ng, v t thoát ra ngoài khuôn kh c a m t th lo i th gi i trí ụ ầ ườ ượ ể ạ ổ ủ ơ ả ộ

22

th t c đ n thu n v n đang th nh hành toàn qu c v i tr ế ụ ớ ườ ầ ố ơ ố ị ả ng phái Teimon, đã nh

ng r t l n đ n t t h ưở ấ ớ ế ư ưở ng và sáng tác c a Basho v sau. ủ ề

3.2.2. S nghi p sáng tác : ự ệ

ng phiêu C đ i thi n s Basho g n li n s nghi p sáng tác v i nh ng b ề ự ề ư ả ờ ữ ệ ắ ớ c đ ướ ườ

lãng du hành kh p n i làm c m h ng sáng tác. ứ ắ ả ơ

Nh ng trang bút ký và nh ng bài th haiku huy n bí đ l i cho h u th . Sau khi ể ạ ữ ữ ề ơ ế ậ

nhà th m t đi, m t s đ t c a ông đã t p h p các bài th c a ông thành Basho shi ộ ố ệ ử ủ ơ ấ ơ ủ ậ ợ

chi bu shu (Ba tiêu th t b t p) t c là b y tác ph m. S nghi p sáng tác c a nhà th ấ ộ ậ ứ ủ ự ệ ả ẩ ơ

Basho đ l i cho đ i là: Ngày đông (1684), Cánh đ ng hoang (1689), Áo t i cho kh ể ạ ờ ồ ơ ỉ

ẫ (1691), Bao đ ng than (1694), Du kí Lang thang đ ng n i (1685), Đo n văn trong đ y ự ả ồ ộ

(1688), N o đ ẻ ườ ủ ng Đông B c (1689)... góp ph n đ a Basho thành b c vĩ nhân c a ư ầ ắ ậ

văn hóa Nh t B n: “N c Nh t sinh ra cùng v i Basho vào năm 1644. Ông chính là ướ ậ ậ ả ớ

ng i sáng t o ra linh h n c a Nh t B n” . ườ ồ ủ ậ ả ạ

- Đông nh t (Fuyu no hi, 1684), 5 t p, vi ậ ậ ế t chung v i b n th . ơ ớ ạ

- Nh t ký ph i thân đ ng n i (Nozarashi kiko, dã sái k hành, 1685) ậ ơ ồ ộ ỷ

- Xuân nh t (Haru no hi, 1686) vi ậ ế t chung v i đ đ . ớ ồ ệ

- Nh t ký hành trình Kashima (Kashima kiko, 1687) ậ

- Ghi chép trên chi c túi hành h ế ươ ng (Oi no kubun, c p chi ti u văn, 1688) ậ ể

- Nh t ký v thôn Sarashina (Sarashina kiko, 1688) ề ậ

- L i lên mi n Oku (Oku no hoshomichi, áo chi t đ o, 1689) ề ố ế ạ

- Áo r m cho kh (Sarumino, viên thoa, 1691) ơ ỉ

- Nh t ký Saga (Saga nikki, 1691). ậ

: 3.3. Quá trình đ n v i th ca c a Basho ế ớ ủ ơ

Sinh ngày 16 tháng 12, 1644 trong m t gia đình võ sĩ (samurai) c p d ấ ộ ướ ở i

thành Ueno thu c Iga, nay là huy n Mie, Bashô lúc m i ra đ i tên là Matsuo Kinsaku, ệ ộ ờ ớ

c tuy n vào làm l n lên đ i thành Matsuo Munefusa. Lúc ph thân s p m t, Bashô đ ớ ụ ắ ấ ổ ượ ể

gia nhân (gokenin) cho Tôdô Yoshitada, con trai th ba c a daimyô thành Ueno. Bashô ủ ứ

lúc này v a lên m i chín, nh h n ch quân hai tu i. ỏ ơ ườ ừ ủ ổ

23

M i ngày, ngoài vi c giúp chuy n b p núc, Bashô là b n sách đèn c a ng ế ủ ệ ệ ạ ỗ ườ i

ch quân tr tu i. C hai đ u yêu th haikai – thú tiêu khi n tao nhã c a nhi u trí ẻ ổ ủ ủ ề ề ể ả ơ

ng th i. Yoshitada l y bút hi u là Sengin (Thi n-ngâm; t c là “Ti ng-ve- th c đ ứ ươ ứ ệ ề ế ấ ờ

kêu”); bút hi u c a Bashô là Sôbô (Tông-phòng). Ng ủ ệ ườ i th y dìu d t Yoshitada và ắ ầ

Bashô v th haikai là Kitamura Kigin, nhà th và nhà bình th l ng danh lúc b y gi ề ơ ơ ừ ấ ơ . ờ

Bài th đ u tay c a Bashô đ c sáng tác vào năm 1664, t c là Bashô v a hai ơ ầ ủ ượ ừ ứ

m i tu i. Trong t p th xu t b n Kyoto năm 1664, ta th y có hai bài c a Bashô và ấ ả ở ươ ậ ơ ổ ủ ấ

m t bài c a Yoshisada. Năm sau, Bashô, Yoshisada và ba nhà th khác cùng nhau làm ủ ộ ơ

m t bài renkurenku. (liên cú) m t trăm câu. M i tám câu Bashô làm trong d p này là ườ ộ ộ ị

nh ng v n th đ u tiên làm theo th haiku. ơ ầ ữ ể ầ

Gi s dòng đ i c l ng l ả ử ờ ứ ặ ẽ ớ trôi đi thì ch c h n Bashô đã su t đ i an ph n v i ắ ẳ ố ờ ậ

i võ sĩ c p d i, th nh tho ng vui cùng b u r đ nh m nh làm m t ng ị ệ ộ ườ ấ ướ ầ ượ ả ỉ ơ ớ u túi th v i

ch quân trong nh ng ngày nhàn h . Ai ng con t o tr trêu, Yoshitada ch ng may b ờ ủ ữ ạ ẳ ạ ớ ị

b nh m t s m khi v a m i hai m i lăm tu i (năm 1666). ệ ấ ớ ươ ừ ớ ổ

Trong kho ng sáu năm t ả ừ khi Yoshitada qua đ i, không m y ai bi ờ ấ ế t rõ v tông ề

tích c a Bashô. Nhi u ng ủ ề ườ ơ i đoán r ng sau khi ch quân m t, Bashô không còn n i ủ ấ ằ

ng t a, r i c lý lên Kyoto, v a tiêu dao ngày tháng đ t kinh kỳ nh m khuây n ươ ờ ố ừ ự ở ấ ằ

kh a nôi niêm luyên ti c, v a theo đu i nghi p th . Cũng có ng i tin r ng trong ừ ệ ế ỏ ổ ơ ườ ằ ̃ ̀ ́

kho ng th i gian nói trên Bashô s ng v i m t thi u n Kyoto, và cô này v sau đi tu ế ữ ở ả ờ ộ ố ớ ề

l y pháp danh là Jutei (Th -trinh) – đôi khi d n con (có l ấ ẫ ọ ẽ ủ không ph i là con c a ả

Bashô) lên thăm Bashô Edo (Giang-h , t c Tokyo ngày nay) sau khi nhà th d n lên ở ộ ứ ơ ọ

thành ph m i m mang này vào năm 1672. ố ớ ở

ệ M i tình gi a Bashô và Jutei tuy có nhi u u n khúc nh ng hình nh là chuy n ề ư ữ ư ẩ ố

có th t. Nh ng giai tho i khác nhau v hành tung c a Bashô trong kho ng th i gian ữ ủ ề ả ạ ậ ờ

ồ ủ này đ u nh mu n g i ý là Bashô h i còn tr cũng đã chia s nh ng n i vui bu n c a ẻ ữ ư ẻ ề ợ ố ỗ ồ

con ng i nh bi t bao muôn v n ng ườ ư ế ạ ườ i khác trong tu i thanh xuân. ổ

Ở ẫ Edo, Bashô ban đ u làm vi c bàn gi y cho m t công trình đào c ng d n ấ ệ ầ ộ ố

, Bashô không ng t tìm cách trau d i thêm v n ướ c đ m u sinh k . Lúc có th i gi ế ể ư ờ ờ ồ ớ ề

thi ca. D n dà, Bashô thu nh n môn đ và ng i ái m th Bashô ngày m t nhi u. Bài ệ ầ ậ ườ ộ ơ ề ộ

24

th n i ti ng sau đây, sáng tác lúc Bashô hai m i lăm tu i, đánh d u m t b c phát ơ ổ ế ộ ướ ươ ấ ổ

tri n m i trong th Bashô nói riêng cũng nh trong l ch s th haiku nói chung. ử ơ ư ể ơ ớ ị

Kare-eda ni Trên cành khô

karasu tomarikeri chim qu đ u ạ ậ

aki no kure chi u tàn mùa Thu ề

ệ ủ Năm 1680, Bashô cho xu t b n t p th g m “Hai m i bài th do môn đ c a ơ ồ ấ ả ậ ươ ơ

Tôsei sáng tác đ c l p”. Tôsei, t c Đào-thanh, là m t trong nh ng bút hi u c a Bashô ệ ủ ộ ậ ứ ữ ộ

khi m i lên Edo. Qua tên t p th , ta có th th y lúc này Bashô đã quy t ể ấ ậ ớ ơ đ ụ ượ ề c nhi u

c kh ng đ nh. môn đ có b n lĩnh và ch đ ng c a nhà th trên thi đàn haikai đã đ ủ ỗ ứ ệ ả ơ ượ ẳ ị

Năm ba m i b y tu i, gi a lúc danh ti ng c a Bashô ngày m t lan r ng, nhà ươ ả ủ ữ ế ổ ộ ộ

Fukagawa th đ t nhiên quy t đ nh thôi d y, d n v s ng trong m t túp l u tranh ọ ơ ộ ế ị ề ố ề ạ ộ ở

(Thâm-xuyên) c nh b sông Sumida – m t vùng h o lánh Edo h i đó. M t môn đ ẻ ạ ờ ộ ở ộ ồ ệ

khá gi là Sampû (Sam-phong) xây cho th y mình túp l u này đ Bashô có th làm ả ề ể ể ầ

b n cùng thiên nhiên. T ạ ươ ố ng truy n Bashô tr ng bên c nh túp l u này m t b i chu i ạ ộ ụ ề ề ồ

(ch Hán g i cây chu i là “Ba-tiêu”, t c Bashô) do môn đ bi u. ệ ế ữ ứ ọ ố

Trong kho ng th i gian này, nhân có Hoà th ng Butchô (Ph t-đ nh; 1651- ả ờ ượ ậ ỉ

1715) t Hitachi, bây gi ừ ờ ắ ầ là huy n Ibaraki, đ n t m trú g n Bashô-an, Bashô b t đ u ế ạ ệ ầ

tham Thi n d i là có lúc nhà th đã ề ướ ự ỉ ẫ ủ i s ch d n c a Thi n s . Bashô sau này k l ề ư ể ạ ơ

có ý đ nh n ị ươ ng nh c a Ph t. ờ ử ậ

Tuy không ph i là thi n s , Bashô th ề ư ả ườ ả ng ăn v n nh m t nhà s . Trong th o ư ộ ư ậ

am, ngày ngày ng i tham Thi n và đ c sách, Bashô l n l n ý th c r ng haikai không ứ ằ ầ ầ ề ồ ọ

ch là trò gi sâu s c thái đ c a ng i làm ỉ ả i trí hay thú tiêu khi n, mà ph i bi u l ể ể ộ ả ộ ủ ắ ườ

ợ ủ th đ i v i cu c s ng. Th c a Bashô d n d n th hi n v đ p u hoài di u v i c a ơ ố ớ ộ ố ể ệ ẻ ẹ ơ ủ ệ ầ ầ

thiên nhiên, và cu c s ng hiu qu nh c a chính mình. ộ ố ủ ạ

Trong kho ng th i gian này, Bashô nghi n ng m t ề ẫ ả ờ t ư ưở ố ng Lão Trang qua cu n

Trang T . Bashô cũng say mê các tác ph m c a các nhà th Nh t B n nh Saigyô và ậ ả ử ủ ư ẩ ơ

Sôgi, cùng các thi nhân Trung Qu c, đ c bi ặ ố ệ t là Đ Ph . Th Đ Ph có nh h ơ ỗ ủ ủ ả ỗ ưở ng

sâu đ m đ n Bashô v cách di n t , hình t ễ ả ế ề ậ ượ ng, và ngôn ng . ữ

25

Không ph i ng u nhiên mà Bashô đã hâm m Đ Ph . Đ Ph s tr ng v ủ ở ườ ộ ỗ ủ ẫ ả ỗ ề

lu t thi, l m bài đã tr thành m u m c cho h u th . L i th c a Đ điêu luy n, hàm ế ờ ơ ủ ự ệ ậ ẫ ậ ắ ở ỗ

súc. “V i m t s ch , m t s câu, Đ Ph có th d ng nên đ ộ ố ữ ộ ố ể ự ủ ớ ỗ ượ ộ c mâu thu n xã h i ẫ

ho c cái ‘th n’ c a m t khung c nh”. Chính h Đ đã phát huy cao đ đ c đi m hàm ọ ỗ ộ ặ ủ ể ả ặ ầ ộ

súc c a ngôn ng th ca”, và tính hàm súc cũng là m t đ c đi m n i b t trong th ữ ơ ộ ặ ổ ậ ủ ể ơ

Bashô.

Ngoài Đ Ph , Bashô còn hâm m nh ng nhà th Trung Qu c khác nh Lý ữ ư ủ ỗ ộ ố ơ

B ch, B ch L c Thiên, Hàn S n và Tô Đông Pha. Tuy k th a truy n th ng c a hai ế ừ ủ ề ạ ạ ạ ơ ố

dòng văn h c Nh t B n và Trung Qu c, th haiku Bashô mang phong cách và s c thái ơ ậ ả ắ ọ ố

đ c đáo, th ộ ườ ủ ng g i là Shôfû (Tiêu-phong), t c là “phong cách đ c đáo th haiku c a ứ ọ ơ ộ

ệ Bashô” – do chính nhà th đã đ nh hình. Qua th Bashô, l n đ u tiên m t khái ni m ầ ầ ơ ơ ộ ị

m h c mang tên là sabi đ c đ a vào m t cách hài hoà và ỹ ọ ượ ư ộ ở ộ ứ ộ ư ừ m t m c đ ch a t ng

th y. Đ n n i ngày nay, m i l n tìm cách gi i thích khái ni m sabi, ng i ta không ỗ ầ ế ấ ỗ ả ệ ườ

th không nói đ n th c a Bashô. Và nh t Chiêu đã nh n xét r t đúng v Basho: ậ ơ ủ ế ể ề ậ ấ

“Basho là ng i đã đem l i s c s ng b t tuy t cho th th haiku, vì v y đ c xem là ườ ạ ứ ố ể ơ ậ ượ ệ ấ

Nh t B n mà trên kh p th gi đ o s c a dòng th l ng l y này, không ch ơ ừ ạ ư ủ ẫ ỉ ở ậ ả ế ớ ” [4; i ắ

tr.274].

26

CH

NG 2

ƯƠ

: S G P G GI A TH THIÊN NHIÊN LÝ B CH Ơ

Ự Ặ Ỡ Ữ

Ạ

VÀ TH THIÊN NHIÊN C A BASHO

Ơ

Ủ

2.1. Tình yêu thiên nhiên:

2.1.1. Yêu thiên nhiên – yêu cái đ pẹ :

Đ i v i m i x s dân t c, m i con ng ỗ ứ ở ố ớ ộ ỗ ườ ệ i, thiên nhiên lúc nào cũng hi n hi n ể

ngay tr c c m nh n khác nhau i đ m i lúc m i n i. “Thiên ướ c m t nh ng nó l ư ắ ạ ượ ả ậ ở ọ ọ ơ

nhiên” còn t ượ ng tr ng cho văn hoá c a t ng dân t c. Chúng ta đi tìm hi u thiên nhiên ộ ủ ừ ư ể

ả cũng chính là tìm hi u văn hóa c a dân t c hay nói khác đó là tìm hi u cách giao c m ủ ể ể ộ

i và giao c m v i chính thiên nhiên c a dân t c đó. v i con ng ớ ườ ủ ả ộ ớ

Đ ng th i, m i x s dân t c đ u có nh ng quan ni m khác nhau v thiên ỗ ứ ở ữ ề ề ệ ồ ờ ộ

ng lãng m n, tr c h t, Lý B ch th nhiên. Là m t nhà th thiên v khuynh h ơ ề ộ ướ ạ ướ ế ạ ườ ng

chú ý phát hi n và kh c h a v đ p c a thiên nhiên và cu c s ng. R t nhi u đ a danh ắ ọ ẻ ẹ ủ ộ ố ề ệ ấ ị

đã đi vào th Lý B ch v i nh ng cái tên r t quen thu c nh Đái Thanh S n, Thanh ữ ư ấ ạ ớ ơ ơ ộ

Thành S n, Nga Mi S n, Thái S n, Hoa S n, Tung S n, Hoàng Hà, Tr ng Giang, ơ ơ ơ ơ ơ ườ

ộ Đ ng Đình,… M t cách có ý th c, thiên nhiên đi vào th c a Thi Tiên nh là m t ơ ủ ứ ư ộ ộ

ph ng th c c m th v vũ tr , v nhân sinh, v t n t i… ươ ề ồ ạ ứ ả ụ ề ụ ề

i có cá tính Th thiên nhiên Lý B ch bi u hi n đúng b n s c c a m t con ng ệ ả ắ ủ ể ạ ơ ộ ườ

phóng khoáng, yêu t do, ng o ng ự ạ ượ c nh ng cũng r t l c quan. Hình t ấ ạ ư ượ ng th Lý ơ

B ch có cái hùng, cái tráng, cái kì hi m song cũng có cái di m l , thanh tân, sâu ể ễ ạ ệ

l ng…, nói chung ph ắ ươ ng th c c m th thiên nhiên c a Lý B ch là r t đa d ng và ủ ứ ả ụ ạ ấ ạ

ph thu c r t nhi u vào c m xúc ch quan, nh ng chung nh t v n là cái đ ng, cái ấ ẫ ộ ấ ụ ư ủ ề ả ộ

hùng chi m v trí ch đ o. C nh thiên nhiên đ ủ ạ ế ả ị ượ ụ c b trí trong không gian theo tr c ố

g n đ n xa, th c đ n h …sinh đ ng và bi n hóa khó l ng, ngang, tr c d c, t ụ ọ ừ ầ ư ự ế ế ế ộ ườ

Đ Kinh Môn t ng bi ch ng h n trong ạ ẳ ộ ố ệ : t

S n tùy bình dã t n ậ ơ

Giang nh p đ i hoang l u ư ạ ậ

Nguy t h phi thiên kính ệ ạ

Vân sinh k t h i lâu ế ả

(Núi u n theo đ ng b ng m t hút, ồ ấ ằ ố

27

Sông ch y vào n i mênh mông vô cùng. ả ơ

Kính tr i bay đ n d i trăng, ế ướ ờ

Mây ngũ s c k t lâu đài ngoài bi n.) ắ ế ể

Đ n v i th Lý B ch, ta th y đ c v đ p c a thiên nhiên t m i góc nhìn, ế ấ ạ ơ ớ ượ ẻ ẹ ủ ừ ọ

v a cao r ng mênh mông v a xa xôi vô t n: ừ ừ ậ ộ

Thiên Môn trung đo n S giang khai ạ ở

Bích th y Đông l u chí B c h i ắ ồ ư ủ

L ng ng n thanh s n t ưỡ ơ ươ ạ ng đ i xu t ấ ố

Cô phàm nh t ki n nh t biên lai ấ ế ậ

(Núi Thiên Môn đ t (thì) sông S m ứ ở ở

N c ch y v đông (đ n đây) quay ng ả ề ướ ế ượ c lên B c ắ

Hai bên b núi xanh cùng hi n ệ ờ

đ n t chân tr i.) Chi c bu m đ n l ồ ơ ẻ ế ừ ế ờ

Ph i th t yêu thiên nhiên và có cái nhìn tinh t c toàn ả ậ ế ớ m i có th bao quát đ ể ượ

c nh v t t ả ậ ừ ọ m i phía nh th ! ư ế

ng, v đ i th th thiên nhiên Lý B ch có ba ph V xây d ng hình t ự ề ượ ể ơ ề ạ ạ ươ ng

th c c b n. Th nh t là “ng tình vu c nh”, t c ng tình trong c nh, c nh tình hòa ứ ơ ả ụ ụ ứ ứ ả ả ả ấ

quy n, ngo i c nh cũng là tâm c nh, Ng c giai oán là ví d đi n hình nh t. Th hai ạ ả ệ ả ọ ụ ể ứ ấ

là “tích c nh tr tình, tình c nh phân minh, tr ả ữ tình”, t c m n c nh đ tr ượ ể ữ ứ ả ả ướ ả c t

tình ho c ng c l i. là tr c c nh sau tình, c nh sau t ả ả ặ ượ ạ Xuân d L c D ng văn đ ch ạ ạ ươ ị ướ ả

ph ng th c sau (tr c tình sau c nh) không nhi u l m. Ph ươ ứ ướ ề ắ ả ươ ng th c th ba: Phú ứ ứ

c nh dĩ tình, t c l y cái tình c a con ng ả ứ ấ ủ ườ ả i “ph ”, “t ng” cho c nh, làm cho c nh ặ ả ổ

cũng là ng i, ng i cũng là c nh. Đây là ph ng th c ph bi n nh t. ườ ườ ả ươ ổ ế ấ Đ c t a Kính ộ ọ ứ

Đình san, Lao Lao đình… là nh ng ví d . Tuy v y, ranh gi i gi a ba th ụ ữ ậ ớ ữ ươ ng th c này ứ

không h là tuy t đ i, minh b ch mà th m chí đan xen, d ng nh là tùy ý mà t ệ ố ề ậ ạ ườ ư ả

c nh, tùy ý mà t ả ả tình. Th m i làm nên m t Lý B ch đa d ng và ph c t p nh t trong ạ ế ớ ứ ạ ạ ấ ộ

l ch s th Trung Qu c. ị ử ơ ố

Cũng nh các thi nhân c kim, Lý B ch là ng i r t yêu trăng. Vì Lý B ch yêu ư ạ ổ ườ ấ ạ

trăng nên trong dân gian còn l u truy n m t chuy n r t đ p v cái ch t c a ông. Lý ộ ệ ấ ẹ ế ủ ư ề ề

28

B ch ch i thuy n trên sông Thái Th ch (khúc sông D ng T ch có hòn Thái ươ ử ở ề ạ ạ ơ ỗ

B ch), trong khi say r u th y bóng trăng ạ ượ ấ ở ể ắ lòng sông ông nh y choàng xu ng đ b t ả ố

i đ i sau d ng m t cái đài đ y g i là “Tróc nguy t đài” l y mà ch t đu i. Ng ế ấ ố ườ ờ ự ộ ở ấ ệ ọ

ộ (Đài b t trăng). Th c ra Lý B ch đã m mà ch t, câu chuy n b t trăng ch là m t ự ế ệ ạ ắ ắ ố ỉ

ngoa truy n mà thôi.Th trăng Lý B ch tr ề ạ ơ ướ ế ợ ẻ ẹ c h t là nh ng dòng th ca ng i v đ p ữ ơ

c a m t th c th trong vũ tr , m t v ng trăng hi n h u nh nó đang chi u ánh sáng ủ ộ ầ ự ư ữ ụ ệ ể ế ộ

xu ng nhân gian, v ng trăng nguyên thu . Lý B ch vi m i bài ạ ầ ố ỷ ế t nhi u v trăng, ề ề ở ỗ

trăng l i hi n ra v i nh ng v đ p khác nhau. V ng trăng có khi th p thoáng xa xôi ạ ẻ ẹ ữ ệ ấ ầ ớ

gi a không gian bát ngát, bao la: trăng trên núi, trăng trên sông, trăng n i quan i. Có ữ ơ ả

khi trăng l i hi n ra g n gũi trong m t không gian h p ngay đ u gi ạ ệ ẹ ầ ầ ộ ườ ơ ng c a nhà th . ủ

Trong nhi u bài th trăng còn g n v i m t đ a danh c th : trăng trên đ t T n, trăng ộ ị ấ ầ ụ ể ề ắ ơ ớ

trên núi Nga Mi, trăng Tr ng An, trăng trên l u T Di u ở ườ ể ở ầ ạ ồ Tuyên Châu… R i

trăng trong th i gian luân chuy n b n mùa; v ng trăng c a “th i tr c”, v ng “trăng ờ ướ ủ ể ầ ờ ố ầ

nay”; v ng trăng n i hi n t i v i quá kh ; n i “ng i x a” v i “ng i nay”. Trăng ệ ạ ớ ứ ố ầ ố ườ ư ớ ườ

trong th Lý B ch đ p vô cùng. Khó có th tái hi n nh ng hình nh “trăng treo”, ữ ẹ ể ệ ả ạ ơ

ộ “trăng r ng” nh Lý B ch đã tái hi n “trăng tròn tr a nh chi c mâm”, “trăng m t ụ ư ư ệ ế ạ ị

m nh”, “trăng sáng nh l a”, “trăng sáng tinh nh ng c sáng”, “trăng y u đi u nh ư ụ ư ể ệ ả ọ ư

th c n ”….trăng trong th Lý B ch th t xinh đ p, tr tình, thanh khi t và đáng yêu. ụ ữ ữ ẹ ạ ậ ơ ế

t trong bài “Tĩnh d t ” (đ c coi là m t trong nh ng bài th vi t v trăng Đ c bi ặ ệ ạ ư ượ ơ ế ề ữ ộ

hay nh t c a Lý B ch) v ng trăng hi n ra vô cùng đ p đ : ẽ ấ ủ ệ ẹ ạ ầ

ng ánh trăng r i, Đ u gi ầ ườ ọ

Ng m t đ t ph s ng. ỡ ặ ấ ủ ươ

Ng ng đ u nhìn trăng sáng, ẩ ầ

Cúi đ u nh c h ng. ớ ố ươ ầ

Còn đ i v i Basho, m i bài th haiku c a Basho đ u g n li n v i thiên nhiên. ủ ố ớ ề ề ắ ỗ ơ ớ

Hình nh thiên nhiên g i lên bao xúc c m trong ông. Trong m i bài th , thiên nhiên ả ả ợ ỗ ơ

hi n lên v i m i v đ p v n có c a nó t ọ ẻ ẹ ủ ệ ớ ố ừ cái ban s , m c m c đ n nh ng gì tinh tú ạ ế ữ ơ ộ

kiêu sa l ng l y đ y quy n rũ cũng nh s p đi vào phai tàn và g i lên nh ng rung ư ắ ữ ế ẫ ầ ộ ợ

c m sâu xa trong lòng ng ả ườ ạ i. B ng tài năng c a mình Basho đã cho ra đ i hàng lo t ủ ằ ờ

29

các bài th haiku r c r h ự ỡ ươ ơ ỹ ng s c b n mùa. M i bài th là m t b c tranh tuy t m . ơ ắ ố ộ ứ ệ ỗ

Nh ng tác ph m ki t xu t y là k t qu c a m t đ i lãng du trên b ng hành ữ ẩ ệ ộ ờ ả ủ ấ ấ ế c đ ướ ườ

gi , làm l nhân phù th . Thiên nhiên trong th Basho th t t i đ p h n nhiên tr tình ả ữ ậ ươ ẹ ữ ế ồ ơ

n ng th m. ồ ắ

ậ V i m i v đ p v n có c a mình, thiên nhiên trong th Basho là nh ng hình nh th t ọ ẻ ẹ ữ ủ ả ố ớ ơ

bình d , nguyên s và hùng vĩ. Trong th , m i hình nh thiên nhiên th ả ơ ọ ơ ị ườ ư ng có nh :

tuy t, trăng, hoa, núi, sông… đ n các loài hoa d i, d a, bùn, c … Bên c nh các loài ư ế ế ạ ạ ỏ

chim đ quyên, chim s … còn có c ch y, ru i, mu i, r n, n ỗ ậ ẻ ấ ả ỗ ồ ướ c đái ng a… Basho ự

nhiên y nh nh ng gì m t ông trông th y. Ông không h có đ a chúng vào th r t t ư ơ ấ ự ư ữ ề ấ ắ

s ch n l a c nh kiêu sa, l ng l y. Vì v y, thiên nhiên hi n lên th t h n nhiên trong ự ọ ự ả ậ ồ ệ ậ ẫ ộ

cái trong tr o và nguyên s c a nó: ơ ủ ẻ

Dòng thác trong

gi a làn sóng b c ữ ạ

trăng mùa h lên. ạ

Hay b n d ch khác ị ả

Trăng mùa hè

chi u lên sóng không b i ụ ế

dòng sông trong.

(Đoàn Lê Giang d ch th ) ơ ị

Đ y là hình nh dòng thác, hay dòng Sông Trong (Kiyotaki), trong s ch không ạ ấ ả

ộ ứ b i, l p lánh sóng b c khi trăng mùa h lên trông th t nguyên s , thanh s ch. M t b c ụ ấ ạ ậ ạ ạ ơ

tranh tuy t đ p c a dòng sông l p lánh d ệ ẹ ủ ấ ướ i trăng mùa h . ạ

Còn đây là hình nh sông Ngân Hà bao la trên b u tr i nh tuôn xu ng ôm ư ầ ả ố ờ

ẳ ch m, vây l y đ o Sado c a làng chài nh th a th t gi a bi n Nh t B n thăm th m ậ ả ỏ ư ủ ữ ể ầ ấ ả ớ

hoang vu:

Ôi bi n hoang vu ể

Ngân Hà v ươ n tr i ả

trên đ o Sado. ả

30

ậ ủ Hình nh d i Ngân Hà g i bao c m xúc trong lòng thi sĩ. Ngay c nhân v t c a ả ả ả ả ợ

Kawabata trong “X tuy t”còn c m nh n đ c: “Shimamura có c m t ng mình ứ ế ậ ả ượ ả ưở

đang b i l i trong đó, Ánh lân quang c a d i Ngân Hà nh t a xu ng g n đ n đ ơ ộ ư ỏ ủ ế ầ ả ố ộ

chàng th y nh mình b nó hút lên t n n i”. Ph i chăng thi sĩ Basho đã vì n t ấ ượ ng ư ả ậ ấ ơ ị

ể c a v bao la r c r chói sáng y mà ví nó nh m t vòng c u hòa bình b c qua bi n ủ ẻ ự ỡ ư ộ ầ ấ ắ

đang sôi s c ? B i vì d i Ngân Hà vòm xu ng ngay trên đ u chàng, ôm l y trái đ t t ố ấ ố i ụ ầ ấ ả ở

đen trong vòng tay thanh khi ế ầ t, khó hi u và không c m xúc c a nó. Hình nh thu n ủ ể ả ả

khi ế t và g n gũi c a m t ni m khoái c m d d i…. ề ữ ộ ủ ả ầ ộ

Hay đó là hình nh dòng thác Mogami tuôn n ả ướ ả ầ c tr ng xóa nh cu n c b u ư ố ắ

tr i r c l a lúc hoàng hôn và dìm xu ng sóng n c trùng d ng. Thiên nhiên trong ờ ự ử ố ướ ươ

v t, hùng vĩ mênh mông: ắ

Mogami tuôn dòng

cu n m t tr i r c l a ặ ờ ự ử ố

dìm xu ng trùng d ng. ố ươ

Bên c nh nh ng dòng sông, dòng thác là nh ng ng n đ i, hòn đ o vô danh tình ữ ữ ả ạ ồ ọ

ng đi ngang qua ông b t g p: c trên đ ờ ườ ắ ặ

Mùa xuân đ n r i ế ồ

vô danh ng n đ i y ọ ồ ấ

sáng nay khoác áo s ng mù. ươ

Đó là hình nh m t ng n đ i bao ph b i s ng mù mùa xuân. Hay m t hòn ủ ở ươ ả ộ ọ ồ ộ

đ o cô liêu, không tên hi n ra trong ti ng chim cu kêu não lòng: ả ế ệ

Ti ng cu kêu ế

bi n tan v phía ế ề

hòn đ o cô liêu. ả

Thiên nhiên trong m t Basho mang v đ p nguyên th y, s khai. N u Basho so ẻ ẹ ủ ế ắ ơ

t Nam) cũng hay vi t v đ tài thiên nhiên hoang s hùng vĩ thì v i Nguy n Trãi (Vi ễ ớ ệ ế ề ề ơ

ng đ ng. Nguy n Trãi t thiên nhiên nh sau: c hai có đi m t ả ể ươ ễ ồ ả ư

Thanh H trúc m c nh r ng ư ừ ư ọ

Thác bay ph i ph i nh g ơ ư ươ ớ ng l nh ng ạ i ườ

31

Đêm qua trăng l n n ẫ ướ c tr i ờ

Ta m c ơ ưỡ ạ i h c lên ch i tiên đàn. ơ

(Thanh H đ ng lý trúc thiên can ư ộ

phi b c phi phi l c kính hàn ạ ộ

t c d nguy t minh thiên t ệ ạ ạ th y ự ủ

m ng ki hoàng h c th ng tiên đàn.) ạ ộ ướ

M ng s n trung (M ng gi a núi) ữ ơ ộ ộ

Đ ng Thanh H c a Nguy n Trãi cũng trong v t nguyên s d i ánh trăng nh ư ủ ơ ướ ễ ắ ộ ư

ẻ ẹ sông Kiyotaki hay đ o Sado, thác Mogami. Hình nh thiên nhiên cũng mang v đ p ả ả

hùng vĩ, mênh mông.

Thiên nhiên trong th Basho còn là nh ng b c tranh tuy t đ p đó là âm thanh ữ ệ ẹ ứ ơ

c a ti ng chim oanh làm ta nghe và nh n ra v trí c a nó: ủ ế ủ ậ ị

Ôi chim oanh

hát tr c r ng trúc ướ ừ

sau hàng li u nghiêng. ễ

Hay:

R ng trúc mênh mông ừ

ti ng chim cu hót ế

trong ánh trăng nghiêng.

S im l ng trong tr o c a r ng trúc đó là n i gi u mình c a giông t : ẻ ủ ừ ủ ự ấ ặ ơ ố

Giông t d u mình ố ấ

trong khu r ng trúc ừ

và r i l ng thinh. ồ ặ

Và đây là nh ng b c tranh s n th y g i tình: ủ ợ ữ ứ ơ

Dòng thác trong

buông theo tri n n c ề ướ

nh ng lá thông xanh. ữ

Hay:

Đ nh Arashi ỉ

32

nh ng ngày tháng sáu ữ

đ t mây lên mình. ặ

ẻ ẹ Không ch có Basho mà các nhà th yêu thiên nhiên đ u có th tìm ra v đ p ề ể ơ ỉ

nhiên nh chính thiên nhiên y: trong thiên nhiên m t cách gi n d và t ộ ả ị ự ư ấ

D c Thúy m a tan non t a ng c, ụ ư ự ọ

Đ i An tri u d y n c ngang tr i ề ậ ướ ạ ờ

(D c Thúy vũ tình phong t ng c ụ ự ọ

Đ i an tri u tr ng th y nh thiên) ề ạ ướ ư ủ

(V ng doanh) ọ

Nguy n Trãi cũng t ng t thiên nhiên t i đ p nh th . Đó cũng là tình yêu ừ ễ ả ươ ẹ ư ế

thiên nhiên c a nhà th Basho. ủ ơ

Hình nh thiên nhiên thanh s ch, hoang s luôn là ạ ả ơ ướ c mong c a Basho đ ủ ựơ c

tr v v i thiên nhiên đ c m nghi m cái đ p mà nhà th mu n tìm cho mình và cho ở ề ớ ể ả ệ ẹ ơ ố

th ca: ơ

Ta mu n ngà say ố

ng m trên đá ủ ơ

hoa c m ch ẩ ướ ng đ y. ầ

ớ Trong th Basho, thiên nhiên còn là nh ng hình nh g n gũi quen thu c v i ữ ầ ả ơ ộ

chúng ta. Nó xung quanh cu c s ng chúng ta. Nó hi n di n r t h n nhiên, r t khiêm ở ệ ấ ồ ộ ố ệ ấ

ng ch ng h n nh : t n, bé b ng d th ỏ ố ễ ươ ư ạ ẳ

Trên thân n m r m ấ ơ

đâu đ n chi c lá t ế ừ ế

v n còn n m yên. ẫ ằ

M t chi c lá lìa kh i cành r i xu ng n m trên thân cây n m r m r t bình ế ấ ằ ấ ỏ ộ ơ ơ ố

th ng không có gì c . Đó là đi u t nhiên c a cu c s ng. Hay m t chú ng a đang ăn ườ ề ự ả ộ ố ủ ự ộ

hoa dâm b t bên đ ng: ụ ườ

Bên đ ng ườ

hoa dâm b t ụ

đ a mình cho ng a ăn. ư ự

33

ộ Hay m t con b m ph i v t v v i cành li u nghiêng bay theo gió đ tìm m t ả ấ ả ớ ướ ể ễ ộ

ch đ u cho v ng vàng: ỗ ậ ữ

Trên cành li u nghiêng ễ

con b m đ i ch ỗ ướ ổ

m i l n gió lên. ỗ ầ

Hay m t con ong hút m t no nê còn “t n ng n” không mu n bay đi ngay nh ầ ậ ầ ộ ố ư

còn l u luy n tình c m v i hoa: ư ế ả ớ

M t con ong ộ

lòng th c t ừ c d ượ ượ

bay đi t n ng n. ầ ầ

Hay chú chu n chu n kiên trì v t qua gian nan đ t n t i mà c bám víu cho ồ ồ ượ ể ồ ạ ố

đ c trên ng n c rung rinh theo gió: ựơ ọ ỏ

Con chu n chu n ồ ồ

c đ u mãi mà không đ ậ ượ

trên ng n c gió rung. ọ ỏ

Hay m t con cua nh đang bò d i dòng n ỏ ộ ướ ướ ộ ố c trôi ch y vô tình. Dù cu c s ng ả

kh c nghi t, cua v n bám víu l y s s ng, c bò lên b đ kh i b n c cu n trôi và ắ ệ ấ ự ố ỏ ị ướ ờ ể ẫ ố ố

đã bò lên chân thi nhân:

D i làn n c trôi ướ ướ

có con cua nh ỏ

bò lên chân tôi.

Nh ng hình nh t nhiên bình th ng, quen thu c ta th ữ ả ự ườ ộ ườ ư ế ng hay g p nh th . ặ

Và đó còn là ti ng kêu c a chim s và chu t nh đang trò chuy n nhau: ủ ư ẻ ế ệ ộ

T trong r m nhà ừ ầ

đáp l ờ i chim s ẻ

rúc rích chu t con. ộ

Hay m t hình nh đ n s m c m c d th ng: ơ ơ ộ ạ ễ ươ ả ộ

Trong l u ng dân ư ề

gi a đám tôm cá ữ

34

có con d mèn. ế

Hay:

Ch y b r y rà ấ ọ ầ

n i tôi n m ng ủ ằ ơ

ng a đ ng đái không xa. ự ứ

Nh ng hình nh bình th ng ta g p trong cu c s ng. Ta th ữ ả ườ ộ ố ặ ườ ấ ng th y xu t ấ

hi n trong th haiku Basho. Qua kh o sát 30 bài ng u nhiên trong cu n ả ố Hàicú nh pậ ệ ẫ ơ

ệ môn, Lê Thi n Dũng d ch, Nxb Tr , 2002, chúng tôi th y có g n 20 bài ch a các hi n ứ ẻ ệ ầ ấ ị

ng trong đ i th c đ a vào th b i c m th c th m m t ượ ờ ườ ng c a cu c s ng. Nó đ ộ ố ủ ượ ư ơ ở ả ứ ẩ ỹ

truy n th ng v cái đ n s , bình d , nguyên thu , s khai… c a t nhiên. Không riêng ơ ơ ỷ ơ ủ ự ề ề ố ị

Basho các nhà th haiku khác ơ ở ộ Nh t cũng th . Issa c m nh n v hình nh chú chu t ế ề ậ ả ả ậ

u ng n ố ướ c bên b sông: ờ

Bên dòng Sumida

chú chu t kia u ng n c ố ộ ướ

m a mùa xuân pha. ư

Hình nh m t chú chu t bé xíu đang ung dung u ng t ng ng m “n c mùa ụ ừ ả ộ ộ ố ướ

xuân” c a dòng sông Sumida trong khi c n m a đang r i xu ng dòng sông mênh mông ủ ư ố ơ ơ

c. Gi a hai s v t nh bé và mênh mông nh ng l i hòa h p v i nhau, đ u mang n ướ ự ậ ư ữ ỏ ạ ề ợ ớ

ấ ờ b n tính c a chúng và hi n thân c a vũ tr bi n đ i. Chu t v n th n nhiên, đ t tr i, ả ụ ế ộ ẫ ủ ủ ệ ả ổ

m a, sông v n mênh mông. ẫ ư

ơ Nhà th Onitsura cũng ch t reo vui khi nh n ra nh ng s v t quen thu c đ n ự ậ ữ ậ ơ ợ ộ

s quanh mình: ơ

Hoa đào n r ở ộ

chim có hai chân

và ng a có b n chân. ự ố

Tóm l ạ ữ i, hình nh thiên nhiên ta g p trong th Basho v i vai trò là “quí ng ” ặ ả ơ ớ

nh ng nó ch a đ ng v đ p đ n s , dung d , nguyên th y… trong t ng câu ch . Nó ứ ự ơ ơ ẻ ẹ ữ ư ừ ủ ị

ủ ch a đ ng bao tình c m v i thiên nhiên c a nhà th Basho. Th haiku là th ca c a ủ ứ ự ả ớ ơ ơ ơ

thiên nhiên v n v t. ạ ậ

35

Nói chung, thiên nhiên là đ tài muôn thu c a th ca. M i nhà th đ u có cách ơ ề ở ủ ề ỗ ơ

i thì ngâm v nh đ th c m nh n riêng c a mình v v đ p thiên nhiên. Có ng ả ề ẻ ẹ ủ ậ ườ ể ưở ng ị

ngo n v đ p c a thiên nhiên, nh ng cũng có ng i th h n mình vào thiên nhiên đ ẻ ẹ ủ ư ạ ườ ả ồ ể

thoát t c…Nh ng đ i v i Lý B ch và Basho, ta có th th y v đ p thiên nhiên không ố ớ ể ấ ẻ ẹ ư ụ ạ

ch đ n thu n là nh ng hình nh nh núi sông, cây c , hoa lá… mà ta th ư ỉ ơ ữ ả ầ ỏ ườ ắ ặ ng b t g p.

H n th n a, trong th c a Lý B ch và Basho, v đ p thiên nhiên chính là s h i t ự ộ ụ ế ữ ẻ ẹ ơ ủ ạ ơ

c a s c màu cu c s ng: n i đó không ch có hình nh, âm thanh… c a thiên nhiên mà ủ ắ ộ ố ủ ả ơ ỉ

quan tr ng h n h t là có s góp m t c a cu c s ng con ng ộ ố ặ ủ ự ế ọ ơ ườ i. Chính v đ p này đã ẻ ẹ

t c a Lý B ch và Basho so v i các nhà th đi tr c và cũng làm làm nên s khác bi ự ệ ủ ạ ớ ơ ướ

nên s gi ng nhau trong cách nhìn nh n, khám phá v v đ p thiên nhiên c a hai nhà ề ẻ ẹ ự ố ủ ậ

th . ơ

2.1.2. Thông qua thiên nhiên bi u l ể ộ ộ ố : tình yêu cu c s ng

Th nói chung đ u vi t v cu c s ng, có th đó là s c m nh n ho c khám ề ơ ế ề ộ ố ự ả ể ậ ặ

phá cu c s ng t ộ ố ừ ộ m t góc nhìn c a ai đó. Lý B ch và Basho cũng không ngo i l ạ ạ ệ . ủ

Nh ng đ n l ế ượ ư t mình, c hai nhà th không ch ghi nh n l ơ ậ ạ ẻ ẹ ủ ộ ố i v đ p c a cu c s ng ả ỉ

ộ tr n th mà còn th i vào đó m t chút ng n gió mát c a tình yêu: đó là tình yêu cu c ọ ủ ế ầ ổ ộ

s ng. Chính đi u này đã làm cho v đ p thiên nhiên thêm t ố ẻ ẹ ề ươ ậ ứ i mát và tràn ng p s c

s ng. ố

Th Lý B ch vi t v m i đ m i đ tài: v nh c nh, th ạ ơ ế ề ọ ủ ọ ề ả ị ưở ỗ ng hoa, tình b n, n i ạ

kh đau c a ng i dân, n i cay đ ng c a ng i v tr xa ch ng (chinh ph , th ủ ổ ườ ủ ắ ỗ ườ ợ ẻ ụ ồ ươ ng

ph ), c a ng i cung n , n i cô đ n và b t l c tr c vũ tr vô cùng vô t n, n i cay ủ ụ ườ ữ ỗ ấ ự ơ ướ ụ ậ ỗ

c dùng... Đ tài nào cũng có nh ng bài tuy t tác. đ ng vì có tài mà không đ ắ ượ ữ ề ệ

Sông D ng T (t c Tr ng Giang) đi vào th ông nh gi ử ứ ươ ườ ư ả ụ i l a th t ngang ắ ơ

tr i:ờ

C nhân tây t Hoàng H c lâu ố ừ ạ

Yên hoa giang nguy t há D ng Châu ệ ươ

Cô phàm vi n nh bích không t n ậ ễ ả

ng Giang thiên t l u. Duy ki n Tr ế ườ ế ư

36

ả (Hoàng H c lâu t ng M nh H o Nhiên chi Qu ng ạ ạ ạ ố

Lăng)

D ch Th : ơ ị

B n t ng ạ ừ ầ l u H c lên đ ạ ườ

Gi a mùa hoa khói châu D ng xuôi dòng ươ ữ

Bóng bu m đã khu t b u không ấ ầ ồ

Trông theo ch th y dòng sông bên tr i. ỉ ấ ờ

ả (T i l u Hoàng H c ti n M nh H o Nhiên đi Qu ng ạ ầ ễ ạ ạ ạ

Lăng)

c miêu t nh sông Ngân Hà tu t kh i mây: Thác H ng Lô đ ươ ượ ả ư ỏ ộ

yên, Nh t chi u H ng Lô sinh t ươ ế ậ ử

Dao khan b c b qu i ti n xuyên. ộ ố ả ề

Phi l u tr c há tam thiên xích, ự ư

Nghi th Ngân Hà l c c u thiên. ạ ử ị

(V ng L S n B c B ) ố ư ơ ộ ọ

D ch Th : ơ ị

N ng r i H ng Lô khói tía bay, ọ ươ ắ

Xa trông dòng thác tr c sông này : ướ

N c bay th ng xu ng ba nghìn th c, ướ ẳ ố ướ

T ng d i Ngân Hà tu t kh i mây. ưở ả ộ ỏ

(Xa ng m thác H ng Lô) ươ ắ

T c nh thiên nhiên mà tráng l nh th , rõ ràng tác gi đã yêu quê h ả ả ệ ư ế ả ươ ấ ng, đ t

c bi t nh ng nào. Lòng yêu n Lý B ch chính là b t ngu n t lòng yêu n ướ ế ườ c ướ ở ồ ừ ắ ạ

sông núi quê h ươ ng v y. ậ

Bài t ng da di t c a ông là bài Tĩnh d t ứ tuy t th hi n n i lòng nh quê h ỗ ể ệ ệ ớ ươ ế ủ ạ ư

(Trăn tr trong đêm thanh v ng), m t bài th mà h u nh ng ư ườ ầ ắ ở ơ ộ ố i Trung Qu c nào s ng ố

trong c nh tha ph ả ươ ng đ u ghi nh : ớ ề

Sàng ti n minh nguy t quang, ề ệ

Nghi th đ a th ị ị ượ ng s n. ơ

37

C đ u v ng minh nguy t, ử ầ ọ ệ

Đê đ u t c h ng. ầ ư ố ươ

D ch Th : ơ ị

ng ánh trăng r i, Đ u gi ầ ườ ọ

M t đ t nh ph s ng. ư ủ ươ ặ ấ

Ng ng đ u nhìn trăng sáng, ầ ẩ

Cúi đ u nh c h ng. ớ ố ươ ầ

B n d ch c a T ng Nh ủ ả ị ươ ư

t v thiên nhiên c a Lý B ch đ u ký thác H u h t m i bài th vi ỗ ơ ế ề ủ ề ế ạ ầ ở ộ đó m t

tâm h n yêu cu c s ng da di ộ ố ồ ế ữ t. Chính vì yêu cu c s ng mà nhà th m i có nh ng ộ ố ơ ớ

v thiên nhiên. Yêu thiên nhiên, yêu cu c s ng, d n đ n yêu con c m nh n tinh t ậ ả ế ề ộ ố ế ẫ

ng ườ i. Trong th Lý B ch , ông th hi n nhi u tình c m đ i v i cu c s ng c a con ề ộ ố ể ệ ố ớ ủ ả ạ ơ

ng i:ườ

Thiên h th ng tâm x ạ ươ ứ

Lao Lao t ng khách đình ố

Xuân phong tri bi t khệ ổ

B t khi n li u đi u thanh ễ ể ề ấ

(Lao Lao đình)

D ch th : ơ ị

D i g m tr i ch n kh đau ờ ướ ầ ố ổ

y là n i ti n khách Lao Lao đình Ấ ơ ễ

Gió xuân nh cũng h u tình ư ữ

Nên không khi n li u xanh cành b y lâu ễ ế ấ

(Tr n Ng c H ng d ch) ưở ầ ọ ị

Hay:

M nhân quy n châu liêm ể ỹ

Thâm t a t n nga my ọ ầ

Đãn ki n l ngân th p ế ệ ấ

B t tri tâm h n thùy. ậ ấ

38

(Oán tình)

D ch th : ơ ị

Cu n rèm châu, ng ố i đ p ườ ẹ

chau mày Ng i l ng l ồ ặ ẽ

t l t Ch th y gi ỉ ấ ọ ệ ướ

Đâu hay lòng h n ai. ậ

(Tr n Ng c H ng d ch) ưở ầ ọ ị

N u nh Lý B ch, tình yêu cu c s ng đ c thông qua tình yêu thiên nhiên thì ư ở ế ộ ố ạ ượ

Basho nó đ c tìm th y s khám phá, th nghi m v cu c s ng c a nhà th . Và ở ượ ấ ở ự ề ộ ố ủ ể ệ ơ

dĩ nhiên, Basho cũng ch a chan m t tình yêu thiên nhiên dào d t. ở ứ ạ ộ

i t n, tr trung, yêu đ i nên không Thiên nhiên trong th Basho h n nhiên t ơ ồ ươ ắ ẻ ờ

ph i là nh ng b c tranh vô h n. Thiên nhiên v i nhà th nh có s ràng bu c vô hình ơ ư ự ữ ứ ả ồ ộ ớ

ng lãng du vào “con đ khi n nhà th ph i r i Ba tiêu am lên đ ả ờ ế ơ ườ ườ ng sâu th m” tìm ẳ

v v i thiên nhiên. Thiên nhiên là n i ch a đ ng và giãi bày bao tâm t ơ ề ớ ứ ự ư ủ tình c m c a ả

nhà th . Basho yêu quí thiên nhiên bi t bao. Nh ng b ơ ế ữ ướ ặ c chân c a nhà th cũng n ng ủ ơ

tình thiên nhiên, n ng tình c a s s ng chan hòa cùng thiên nhiên: ủ ự ố ặ

Hoa diên vĩ

bu c quanh bàn chân ộ

mang dép r m ơ

Hoa diên vĩ, r m là nh ng t o v t c a thiên nhiên. Chúng cũng có linh h n bám ậ ủ ữ ạ ơ ồ

víu theo nhà th trên b nhân c a đ i gió b i. S bình d và tình c m chân thành ơ c l ướ ữ ủ ờ ự ụ ả ị

c a thiên nhiên đã giúp nhà th v ủ ơ ượ t qua bao khó khăn đ v v i nh ng gì là “thiên ể ề ớ ữ

nhiên” c a cu c s ng nh : ộ ố ủ ư

Bên v c con ỏ ố

trôi theo b t sóng ọ

nh ng cánh đinh h ng ữ ươ

ữ Bên trong v óc là c m t bi n xanh gi u mình mà v n sóng gió, cùng nh ng ả ộ ể ẫ ấ ỏ

cánh hoa đinh h ươ ng m ng manh bé nh . ỏ ỏ

39

Hình nh thiên nhiên hi n ra tr c m t Basho ch trong kho nh kh c tinh khôi ệ ả ướ ắ ả ắ ỉ

nh t mà nhà th c m đ ơ ả ấ ượ c “linh th n” c a nó: ầ ủ

Ôi đóa nazuna

đôi m t tôi nhìn k ỹ ắ

bên hang gi u n hoa. ậ ở

Hoa nazuna là m t loài hoa d i màu tr ng, m c bên đ ng ch ng ai thèm b ạ ắ ộ ọ ườ ẳ ỏ

m t t i. Nh ng trong kho nh kh c nh nhoi, Basho đã nh n ra v đ p đ n s tinh tú ắ ớ ơ ơ ẻ ẹ ư ậ ắ ả ỏ

nh t c a hoa b ng th giác và tâm linh c a mình. Hay là s mong manh c a m t nhành ấ ủ ủ ủ ự ằ ộ ị

hoa cúc v a n hoa: ừ ở

Mong manh mong manh

m t nhành hoa cúc ộ

v a đ m n vàng. ừ ơ ụ

Nhà th reo vui khi g p m t c nh thanh t i, sáng ng i làm mát l nh lòng ộ ả ặ ơ ươ ạ ờ

ng i: ườ

Ôi huy hoàng

lá xanh lá xanh

chói ng i trong n ng. ắ ờ

ọ B ng s giao c m c a tâm h n v i linh h n thiên nhiên, Basho c m nh n m i ự ủ ậ ả ằ ả ồ ớ ồ

v đ p c a thiên nhiên b ng tình c m chân tình nh t, vì m t c nh t ẻ ẹ ủ ộ ả ả ấ ằ ượ ng đ p đ v ẹ ẽ ề

s hòa đi u c a tâm h n và r n vang nh ng âm thanh đ y nhân b n trong lòng ng ữ ự ệ ủ ầ ả ồ ộ ườ i

c s k t tinh c a m i v đ p ta c m nghi m. Nghe m t làn h s c m đ ẽ ả ượ ự ế ọ ẻ ẹ ủ ệ ả ộ ươ ng

tho ng qua Basho ng t ngây vì h ng hoa và nh đ i trao tâm s cùng hoa: ả ấ ươ ư ổ ự

Cây hoa nào

mà ta ch a bi t ư ế

i m t làn h ng g i l ở ạ ộ ươ

Ti ng chim hót làm nhà th thanh th n tâm h n: ế ả ơ ồ

Trên bình nguyên

chim Vân T c hát ướ

xa m i u phi n. ọ ư ề

40

Đó là nh ng b c tranh thiên nhiên thoáng n thoáng hi n nh ng đ y p tình ầ ắ ứ ữ ư ệ ẩ

c m. Thiên nhiên còn đ p t a nh tranh: ả ẹ ự ư

Nh c nh trong tranh ư ả

tôi trên mình ng a ự

ch m ch m qua đ ng. ậ ầ ồ

Nhà th ph i “ch m ch m” đi đ v a chiêm ng ậ ể ừ ả ầ ơ ưỡ ng v đ p v a nh s làm ừ ẻ ẹ ư ợ

: đ ng nó s tan bi n đi. Thiên nhiên đ p nh nàng Tây Thi kiêu sa di m l ộ ư ẹ ế ễ ẽ ệ

V nh Kisagat ị

nh nàng Tây Thi ng ư ủ

trong m a và trong hoa. ư

Hay v ng trăng tròn nghiêng v bi n nh bóng nàng Komachi: ề ể ư ầ

V ng trăng đ y ầ ầ

nghiêng mình v bi n ề ể

b y nàng Komachi. ả

Thiên nhiên trong th th m đ m tình c m con ng i. Basho c m nh n trong ơ ấ ả ẫ ườ ậ ả

nhiên nhiên cũng có linh h n, cũng có ni m vui n i bu n. Vì th thiên nhiên đ ng l ề ế ồ ỗ ồ ọ ạ i

ữ trong câu ch là nh ng b c tranh h u tình. Nh ng cái tình n m im l ng sau câu ch . ữ ứ ữ ữ ư ằ ặ

ỹ Nó hi n ra trong câu ch ngay th i kh c mà cái gì cũng ch a mãn khai ch a toàn m , ư ữ ư ệ ắ ờ

nó còn b ng ph n còn l i c a đ i mình. Thiên nhiên là ng i b n thân thi t c a nhà ỏ ỏ ầ ạ ủ ờ ườ ạ ế ủ

i. Tình c m Basho dành cho thiên nhiên luôn luôn là c m v th và c a m i ng ủ ọ ơ ườ ả ướ ơ ề

c giao tình thân thi v i thiên nhiên đ đ ớ ể ượ ế t nh : ư

C u treo v c th m ự ẳ ầ

nh ng cây th ng xuân ữ ườ

quanh đ i ta qu n. ờ ấ

Tóm l i, thông qua tình yêu cu c s ng, Lý B ch và Basho r t thành công khi ạ ộ ố ấ ạ

miêu t v đ p c a thiên nhiên. Thiên nhiên đây không còn xa l v i con ng i mà ả ẻ ẹ ủ ở ạ ớ ườ

i, là n i đ g i g m tình c m và tâm r t g n gũi, tr thành b n tâm giao c a con ng ạ ấ ầ ủ ở ườ ơ ể ử ắ ả

h n mình. ồ

41

Nhìn chung, tình yêu thiên nhiên trong th Lý B ch và Basho đ ạ ơ ượ ể ệ c th hi n

i góc nhìn c a m t tâm h n phóng khoáng và dào d t. Vì l đó, v đ p thiên nhiên d ướ ủ ạ ộ ồ ẽ ẻ ẹ

đây đa cung b c và đa s c thái. Thiên nhiên không ch đ p c nh s c t nhiên mà ở ỉ ẹ ở ả ắ ự ắ ậ

còn đ p trong m i quan h v i cu c s ng c a con ng i. Qua đó, ta th y đ c tâm ẹ ở ộ ố ệ ớ ủ ố ườ ấ ượ

h n và tính cách cao đ p c a Lý B ch và Basho: không ch yêu thiên nhiên mà còn yêu ồ ẹ ủ ạ ỉ

cu c s ng c a con ng i. ộ ố ủ ườ

42

2.2. M i quan h gi a ch th tr tình – tác gi và hình t ng thiên nhiên ủ ể ữ ệ ữ ố ả ượ

trong th ca:ơ

2.2.1. Thiên nhiên là m t ng : i b n tâm giao ộ ườ ạ

Trong th Lý B ch, trăng xu t hi n không nh m t khách th thiên nhiên mà ư ộ ể ệ ấ ạ ơ

nói đúng h n là nó gi ng nh ng i b n tri âm, tri k , san s m i vui bu n, yêu ư ơ ố ườ ạ ẻ ọ ồ ỷ

th ươ ng qu n quýt v i nhà th . ơ ấ ớ

Lý B ch hay u ng r u. Ông u ng r u đ t ạ ố ượ ố ượ ể ự ố làm khuây kho mình. U ng ả

u say r i “ông tiên trong làng r t ch nh choáng b c theo ánh r ượ ồ ở ượ ấ u” y ch còn bi ỉ ế ế ướ

trăng đ tr v : ể ở ề

R i, ượ u xong, b t ng t ấ ờ ố

áo ta đ y hoa r i. ầ ơ

Ch nh choáng trăng d c su i, ế ọ ố

Chim không - v ng bóng ng i. ắ ườ

(T khuây kh a) ự ỏ

Đêm t ố ắ ậ ẹ i v ng l ng, ch có hoa, ánh trăng tràn ng p, và thi nhân; c nh v t đ p ậ ả ặ ỉ

và th m ng vô cùng. ơ ộ

i b n trăng và r u y trong “Nâng chén, h i trăng” Lý Cũng v i hai ng ớ ườ ạ ượ ấ ỏ

c ao m i l n tr c mâm r u có “ánh trăng mãi mãi chi u soi chén vàng” B ch l ạ i ạ ướ ỗ ầ ướ ượ ế

Sau này m t ng i đ c th Lý B ch là Tr nh C c đã nói: ộ ườ ọ ạ ơ ố ị

“Khi say kh t ngâm dài ba nghìn khúc ướ

G i l i cho nhân gian ch m t v ng trăng” ử ạ ỉ ộ ầ

(Cao ngâm đ i uý tam thiên th ạ ủ

L u tr ư ướ c nhân gian b n nguy t minh) ạ ệ

i b n chung thu c a Lý V ng trăng soi sáng gi a tr i đêm b t t n là ng ữ ấ ậ ầ ờ ườ ạ ỷ ủ

B ch.ạ

ằ Còn đ i v i Basho, thiên nhiên còn là n i nhà th g i g m đ i trao tâm tình b ng ơ ơ ở ấ ố ớ ổ

cu c chuy n trò v i các sinh linh bé b ng. C hai cùng yêu thiên nhiên đ t tr i mùa ấ ờ ệ ả ớ ộ ỏ

thu:

43

i Con nh n kia ệ ơ

bài hát nào ng i có ươ

trong gió thu này ?

hay:

D y đi thôi ậ

cùng ta k t b n ế ạ

cánh b m ng say i ! ướ ủ ơ

ho c:ặ

Hoa đinh h ng i ươ ơ

nh ng gi ng sáng ữ t s ọ ươ

em đ ng đ r i. ể ơ ừ

Basho nói v i chúng b ng nh ng l t m n yêu, Basho và các ữ ằ ớ ờ i tâm s thân thi ự ế ế

sinh v t y nh hai ng i b n thân tình. Đôi khi Basho và thiên nhiên hòa vào nhau là ậ ấ ư ườ ạ

m t c m nh n đ c cái mát l nh c a qu d a: ộ ả ậ ượ ả ư ủ ạ

D a mùa h ư ạ

đ m bùn mát l nh ẫ ạ

và gi ng mai. t s ọ ươ

Basho không ch c m nh n thiên nhiên b ng con m t th ng mà nhà th còn ỉ ả ằ ắ ậ ườ ơ

ậ dùng tâm h n mình đ l ng nghe và chia s m i vui bu n c a thiên nhiên. Do v y, ồ ủ ẻ ọ ể ắ ồ

ông có th nh n th c đ ể ậ ứ ượ ự c s chuy n đ i, b ể ổ ướ c đi vô hình c a th i gian: ủ ờ

Th r i t t ế ồ ừ ừ

mùa xuân thành t u ự

v i trăng và hoa m . ơ ớ

Trăng và hoa m n báo hi u mùa xuân n a l i v . Cái nóng n c c a mùa h ơ ở ữ ạ ề ự ủ ệ ạ

cũng v qua hành đ ng nhà th c i áo bông qu y lên vai nh s n sàng v i th i ti ơ ở ư ẵ ờ ế t ề ẩ ộ ớ

thiên nhiên b t c lúc nào: ấ ứ

Áo bông tôi c i ở

qu y lên vai tr n ẩ ầ

mùa thay áo đ i . ổ

44

Mùa thu tr v cũng th t nhanh chóng ch b ng cái thoáng qua c a làn gió thu: ở ề ỉ ằ ủ ậ

Đ b ng ỏ ừ

m t tr i nóng b ng ặ ờ ỏ

nh ng r i thu phong. ư ồ

Trong cái nóng b ng c a m t tr i đ b ng vào mùa hè mà xu t hi n c n gió ặ ờ ỏ ừ ủ ệ ấ ỏ ơ

thu (thu phong) làm mát c b u tr i. Th i gian trôi qua trong ng ngàng: ả ầ ờ ờ ỡ

Đã r i năm nào ơ

tuy t mà ta ng m ế ắ

bây gi i r i ? l ờ ạ ơ

ả Mùa đông v b ng nh ng c n m a tuy t tr ng xóa c b u tr i. Basho c m ế ắ ề ằ ả ầ ư ữ ờ ơ

nh n th i gian b ng tình c m thiên nhiên ngay trong lòng thiên nhiên. ậ ả ằ ờ

Có th nói r ng, tâm h n c a Lý B ch và Basho r t g n gũi v i thiên nhiên ấ ầ ủ ể ạ ằ ớ ồ

ế đ n đ nh hai mà m t.Cho nên hai thi nhân m i có th am hi u v thiên nhiên đ n ế ư ể ể ề ộ ộ ớ

th .ế

t nên nh ng câu th tuy t tác Nh ng am hi u không v n ch a đ đ có th vi ẫ ư ủ ể ể ế ư ể ữ ệ ơ

nh v y. Mà h n h t là hai nhà th còn có cái nhìn tinh t và ph i th t yêu thiên nhiên ơ ế ư ậ ơ ế ả ậ

m i có th cùng thiên nhiên “làm b n” đ c. ể ạ ớ ượ

ợ ớ ạ : 2.2.2. Tâm h n hòa h p v i thiên nhiên, hòa h p v i đ o ợ ớ ồ

Các nhà th c đi n th ng miêu t thiên nhiên d ơ ổ ể ườ ả ướ ể i góc đ là m t khách th , ộ ộ

tách r i ch th (con ng i) ra kh i thiên nhiên. Nh ng i khác, ông hòa ủ ể ờ ườ ư ỏ ở Lý B ch l ạ ạ

mình vào thiên nhiên đ tr v v i “đ o”. Nói m t cách c th h n là trong th Lý ể ở ề ớ ụ ể ơ ạ ơ ộ

B ch, con ng i là m t b n th c a thiên nhiên. Nhi u bài t tuy t t ạ ườ ộ ả ể ủ ề ứ ệ ả ả c nh c a ông ủ

ề g m toàn nh ng nét phác thanh thoáng, có ý nghĩa d ng lên m t khung c nh nhi u ồ ữ ự ả ộ

nó. Nh bài "Thu Ph ca" s 12: h n là mô t ơ ả ư ố ố

" Th y nh nh t ph luy n, ư ấ ủ ệ ỉ

Th đ a t c "Bình thiên". ử ị ứ

N i hà th a minh nguy t, ừ ệ ạ

Khán hoa th ng t u thuy n" ượ ử ề

T m d ch : ạ ị

45

N c nh m t t m l a, ư ộ ấ ụ ướ

Đ t này cõi Bình Thiên ấ

Làm sao c i trăng sáng, ưỡ

Ng m hoa, r u trên thuy n. ắ ượ ề

Lý B ch t ạ ả ả ả c nh ông đi ch i h Bình Thiên vào đêm trăng sáng, ánh trăng ph n ơ ồ

chi u trên m t n ặ ướ ế c ph ng l ng khi n c vùng h nh t m l a tr i r ng mênh ồ ả ộ ư ấ ụ ế ặ ả ẳ

h , cũng không t trăng, ch phác m t liên t mông. Có đi u ông không t ề ả ồ ả ộ ỉ ưở ề ấ ng v t m

c hoà làm m t, l i toát lên cái "th n" yên , thanh bình c a c l a cho th y trăng n ấ ụ ướ ộ ạ ầ ả ủ ả

m t vùng tr i n c. "Bình Thiên" là tên h , cũng có nghĩa "cõi tr i yên bình". Câu th ờ ướ ộ ồ ờ ơ

c đ a đi m th t c a khung c nh, song đ ng th i l v a nói đ ừ ượ ị ậ ủ ờ ạ ể ả ồ ộ ầ i nh n thêm m t t ng ấ

đ ng nh t n a : đ t này là cõi tr i (đ a- t c-thiên). Trên cái n n trăng - n ồ ấ ữ ứ ề ấ ờ ị ướ ấ c, đ t -

tr i t ng h i đó, con ng ờ ươ ộ ườ ưỡ ầ i cũng lâng lâng gi a hai c m giác tiên - t c. "C i v ng ữ ụ ả

trăng sáng" - t ng Lý B ch đã thành tiên, song t ưở ạ ừ ạ ấ "n i hà" ("sao có th ") cho th y ể

i th ng m đ c thành tiên. Lên cõi tr i không đ c, ông tr ông ch là ng ỉ ườ ườ ơ ượ ờ ượ ở ề v

"ng m hoa trên thuy n r u" - nh ng gi a tr n gian, tao nhã v i trăng - n c - r ề ượ ắ ư ữ ầ ớ ướ ượ u -

hoa, ông l i xu t hi n nh m t v tiên thoát t c. Đ c bài th , th y ông t t c , mà t ạ ư ộ ị ụ ệ ấ ấ ọ ơ ả ấ ả

ng nh cũng không t gì. Không th hình dung dáng h , c cây hoa lá, bi t là có d ườ ư ả ồ ỏ ể ế

ng i, nh ng cũng không rõ con ng i y c th ra sao. Cái đ c miêu t đây ườ ư ườ ấ ụ ể ượ ả ở

không ph i là b n thân c nh hay ng ả ả ả ườ i mà chính là th n thái c a nó. Toàn bài th toát ủ ầ ơ

lên ý t c, c nh - ng i. ưở ng v s giao hòa thanh th n, th n tiên gi a tr i - n ả ề ự ữ ầ ờ ướ ả ườ

ng miêu t . T tuy t t Ông có kh năng kỳ di u "nh p thân" vào đ i t ệ ố ượ ậ ả ả ứ ệ ả ả c nh

c a ông do đó mà có ý v c a Trang Chu m ng đi p, không bi ủ ị ủ ệ ộ ế ạ t là c nh có Lý B ch ả

hay chính Lý B ch đã hóa thân vào c nh n a! Lĩnh h i cái tinh th n c a c nh mà t ầ ủ ả ữ ả ạ ộ ả ,

c b m i chi ti t r m rà, chú tâm kh c h a n t ng h n là hình Lý B ch đã l ạ ượ ỏ ọ ế ườ ọ ấ ượ ắ ơ

kh i. Nh trong bài "V ng L s n b c b ", ông t thác n c núi L s n nh dòng ư ơ ư ọ ố ộ ố ả ướ ư ơ ư

c lên, nh d i Ngân hà b r i tu t t chín t ng tr i. Ng i đ c có sông b treo ng ị ượ ư ả ị ơ ộ ừ ầ ờ ườ ọ

th c m nh n dòng ch y dào d t, mãnh li đ cao tót v i tuôn ể ả ạ ậ ả ệ ủ t c a m t thác n ộ c t ướ ừ ộ ờ

ng t ng ch d ng n ướ c xu ng - r t cao, r t m nh và r t đ p. Nh ng s t ạ ấ ẹ ự ưở ư ấ ấ ố ượ ỉ ừ ở ộ m t

n t ấ ượ ng chung nh th , không đi xa h n đ d ng thành m t b c tranh toàn c nh t ể ự ộ ứ ư ế ả ơ ỉ

46

m . Nh ng Lý B ch đâu ph i th v , và ông t thác n c núi L s n m t ph n, song ợ ẽ ư ạ ả ỉ ả ướ ư ơ ầ ộ

cái chính là ông bi u hi n dòng thác c m xúc trong lòng ông khi ng m L s n. ư ơ ể ệ ả ắ

Khi t c nh, Lý B ch luôn l ng vào đó nh ng c m xúc, m ả ả ơ ướ ữ ả ạ ồ ậ c. Ông nh n

xét, liên t ng, cho sông, núi, mây, tr i... nh ng bu n vui c a con ng i. Gió trong ưở ữ ủ ờ ồ ườ

th ông cũng bi t xót tình li bi t ("Lao Lao đình"), chim núi bi t x u h ("Thu Ph ca" ơ ế ệ ế ấ ổ ố

bài 3), núi cũng bi t nhìn ng i ("Đ c t a Kính Đình s n"), trăng đau bu n tr m mình ế ườ ộ ọ ẫ ơ ồ

vì v y mà th t ngoài Đông H i ("Kh c Tri u Khanh Hoành")... . Có l ề ả ố ẽ ơ ả ả ủ c nh c a ậ

ông nh có h n, tình và c nh th ng nh t tuy t v i. ả ệ ờ ư ấ ồ ố

Đ i v i Lý B ch, ông gi ố ớ ạ ả ộ i thoát mình b ng cách hòa mình vào thiên nhiên m t ằ

cách tuy t đ i. Còn Basho, tâm h n kh c kho i c a ông đi tìm gi ồ ệ ố ả ủ ắ ả ậ i thoát trong Ph t

i thoát, là đ đ o, trong Thi n, nh ng Th m i là l ạ ơ ớ ư ề ố ườ ờ ng đi ông ch n trong cu c đ i, ọ ộ

b i vì Th là ngu n c m h ng, là m t nhu c u thi ở ứ ầ ả ơ ồ ộ ế ế ở t y u nh s s ng c n h i th . ư ự ố ầ ơ

Th đã tr thành Ð o, là “con đ ng tao nhã” mà ông a thích. ạ ở ơ ườ ư

c nh ng gì mu n làm và thành công r c r trong Nh ng ngay c khi đã làm đ ả ư ượ ự ỡ ữ ố

mái nhà s nghi p, Basho cũng không tìm th y s bình an trong đ i s ng yên m ự ấ ự ờ ố ấ ở ệ

tranh nh bé có cây chu i tr ng đàng tr c, đ c g i là am Basho (có nghĩa là cây ố ồ ỏ ướ ượ ọ

chu i), mà sau này ông l y đó làm bút hi u. ệ Basho thích cây chu i vì ông c m th y có ả ấ ấ ố ố

ướ gì g n gũi v i nó trong dáng đ ng ch v l c loài, t u lá t a l n r ng xanh m t ơ ơ ạ ỏ ớ ộ ứ ầ ầ ớ

nh ng cũng th t mong manh d rách theo nh ng c n gió tho ng, và nh ng đóa hoa ư ữ ữ ễ ả ậ ơ

nh bé trông cô đ n nh hi u rõ s vô d ng không sinh trái đ c trong phong th x ư ể ự ụ ơ ỏ ượ ổ ứ

: ạ l

Basho nowaki shite

Tarai ni ame o

Kiku yo kana

T m d ch: ạ ị

Cây chu i trong mùa thu ố

Gió bão – ta nghe m a nh gi t ỏ ọ ư

Xu ng vũng n c đêm đen ố ướ

47

Basho tìm đ c s bình an khi hòa mình v i thiên nhiên, trong đó cái “Ngã” nh ượ ự ớ ỏ

nh t đ y nh ng h l y tr n ai tan bi n đi trong vũ tr ầ ặ ầ ệ ụ ữ ế ụ ự ồ bao la. V i Basho, s đ ng ớ

nh t th v i vũ tr là thi ể ớ ụ ấ ế ế t y u cho s sáng t o c a ngu n th , đi u mà thi sĩ Saigyo, ồ ạ ủ ự ề ơ

ng i đi tr c Basho và đ ng m , cũng đã t ng c m nh n: ườ ướ ượ c ông h t lòng ng ế ưỡ ậ ừ ả ộ

Ta trèo lên t n chân không ậ

Chon von chót vót h n vùng s n ca ơ ơ

Và nh th , Basho đã tr ư ế ở ộ thành m t “thi sĩ lang thang”, đi trong nh ng cu c ữ ộ

hành trình miên vi n, không ph i ch đ tìm ngu n th , mà còn đ tìm l i chính con ỉ ể ễ ể ả ồ ơ ạ

ng i th c s c a mình. ườ ự ự ủ

Su t đ i Basho đã đi mãi không ng ng, đ khi đ n mùa thu c a cu c đ i nhìn ộ ờ ố ờ ừ ủ ể ế

i con đ l ạ ườ ng đã đi qua ch ng còn th y d u v t hình bóng mình. ấ ế ấ ẳ Chung đi m cũng là ể

kh i đi m. cái Không vô ngã, vô th y vô chung: ể T t c đã hòa tan trong ấ ả ở ủ

Kono michi ya Trên su t con đ ố ườ này ng

Yuku hito nashi ni Ng i đi không th y bóng ườ ấ

Aki no kure Mùa thu v t i nay ề ố

Và khi không còn th y bóng ng i, b ng nhiên đóa hoa chân th ấ ườ ỗ ườ ở ng n ra

tr c m t , tinh khi t và tr ng trong, không nhi m chút b i tr n : ướ ắ ế ắ ụ ầ ễ

Shiragiku no Kìa hoa cúc tr ng ng n ầ ắ

Me ni tatete miru Không m y may h t b i ạ ụ ả

Chiri mo nashi N ngay tr ở ướ c m t tr n ắ ầ

ộ Cu c hành trình đã ch m d t v i Basho. Còn chúng ta, n u ch a b t đ u cu c ư ắ ầ ứ ớ ế ấ ộ

hành trình, ch ng nào m i tìm đ ừ ớ c l i v ? ượ ố ề

Tóm l i, tâm h n Lý B ch và Basho không ch g n gũi v i thiên nhiên mà còn ạ ỉ ầ ạ ồ ớ

đ t đ n s hòa h p v i thiên nhiên.Thi nhân hòa mình vào thiên nhiên không ch đ ạ ế ự ỉ ể ợ ớ

hi u thiên nhiên mà còn là đ hi u chính mình. đây, thi nhân và thiên nhiên tuy hai ể ể ể Ở

mà m t,không có s phân bi t tách r i.Vì th , v đ p c a thiên nhiên đây cũng ự ộ ệ ế ẻ ẹ ủ ờ ở

chính là v đ p c a con ng ẻ ẹ ủ ườ ủ i, c a cu c s ng tr n th . ế ộ ố ầ

2.3. S ng v i thiên nhiên, đ i di n v i cu c đ i: ố ệ ớ ộ ờ ố ớ

2.3.1. Thái đ ung dung t ộ ự ạ : i t

48

Đ n v i th T tuy t c a Lý B ch thì không m t nhà th nào có th b t ch ệ ủ ơ ứ ế ắ ế ạ ớ ộ ơ ướ c

đ c th c a ông vì ngh thu t c a Lý B ch hòan tòan t ượ ậ ủ ơ ủ ệ ạ ự ắ nhiên, không th n m b t ể ắ

đ c truy n đ n m t cách th n tiên. Nh ng nguyên nhân th t s ượ c và h u nh đ ầ ư ượ ậ ự ư ế ề ầ ộ

khi n ngu i ta không th b t chu c đ ể ắ ế ờ ớ ượ c Lý B ch là vì th ca c a Lý B ch tr ơ ủ ạ ạ ướ c

ấ h t liên quan đ n chính ông. M c đích c a nó là nh m th hi n m t cách đ n nh t, ủ ế ể ệ ụ ế ằ ơ ộ

qua các nhân v t trong th cũng nh qua ng i sáng t o đ ư ậ ơ ườ ạ ượ c ám ch đ ng sau bài ỉ ằ

th .ơ

S dĩ th Lý B ch gây đu c n tu ng nh v y, m t ph n quan tr ng vì nó đã th ư ậ ợ ấ ầ ạ ở ơ ợ ộ ọ ể

có – m t cái tôi khát khao t do vu t ra ngoài m i lu t l hi n – nh ch a bao gi ư ư ệ ờ ộ ự ậ ệ ợ ọ

ả trong đ i và trong th . C m h ng phiêu d t trong th T tuy t Lý B ch chính là c m ậ ơ ả ơ ứ ứ ệ ạ ờ

c gi i phóng. Th ông c nh bao la phóng h ng c a cá nhân khi c m th y mình đ ứ ủ ấ ả ượ ả ả ơ

túng đã đành mà con ng i còn b t ch p m i quy t c l giáo ràng bu c. Giáo s ườ ắ ễ ấ ấ ọ ộ ư

L Th thiên nhiên trong th ông ươ ng Duy Th đã nói v th Lý B ch nh sau: “ ề ơ ứ ư ạ ơ ơ

ng Duy, cũng không ngh n ngào n c n nh trong th không tĩnh nh trong th V ư ơ ươ ứ ở ư ẹ ơ

ng mênh mông phóng túng, bay b ng huy hoàng ” [16; tr.79]. Ông thích Đ Ph mà th ủ ỗ ườ ổ

nh ng hi p khách, đ o sĩ vì h s ng t do, không tuân th theo l t ả ọ ố ữ ệ ạ ự ủ ố ủ i mòn sáo c a

nghi xã h i. Ông ca t ng m t S n công say kh t, lo ng cho ng lên t p t c và l ậ ụ ễ ộ ơ ụ ộ ướ ạ ạ

ng a làm tr con ng D ng nhìn c i đ t ru t (“T ng D ng khúc” – Bài 4). ự ẻ T ở ươ ươ ườ ứ ộ ươ ươ

Ông t nh ng cô gái đ p v i đôi chân mà ng i Trung Qu c v n ng i ng n bó kín, ả ữ ẹ ớ ườ ẫ ạ ầ ố

ng (Vi t n t ). Chàng thanh niên che gi u thì gi ấ l ờ ộ ra tr n tr i, tr ng mu t nh s ắ ư ươ ụ ầ ố ệ ữ ừ

quý t c trong th ông đã làm quen theo ki u ng o ngh l ễ ạ ể ạ ộ ơ ấ lùng: l y roi ng a ph t ự ấ

th ng vào xe c a nàng. Còn m nhân đáp l i bày t tình c m y cũng theo cách ủ ẳ ỹ i l ạ ố ỏ ả ấ

c c kì phóng túng: ự

“…M nhân nh t ti u, khiên châu b c ạ ấ ế ỹ

Dao ch h ng lâu nh thi p gia” ỉ ồ ế ị

(…Ngu i đ p cu i, kéo rèm châu nhìn ra ờ ẹ ờ

Tr phía xa l u h ng chính là nhà thi p) ế ầ ỏ ồ

(M ch thu ng t ng M nhân) ạ ặ ợ ỹ

49

càng t o nên s c thu hút Các nhân v t n trong th ông m nh d n, mà v n e l ơ ậ ữ ạ ạ ẫ ệ ứ ạ

mãnh li t. Ông t cô thi u n hái hoa sen, th y ng ệ ả ế ữ ấ i l ườ ạ thì quay thuy n đi, nh ng l ề ư ạ i

v a đi v a hát, tr n vào khóm hoa “v x u h không ra” (Du ng tu b t xu t lai) đ ừ ờ ấ ừ ấ ấ ố ổ ơ ể

- bài 3)…Con ng d d n, gây chú ý ( Vi ụ ẫ t n t ệ ữ ừ ườ ạ i trong th T tuy t Lý B ch ơ ứ ệ

không bi t s và không bi t ng ng chính vì nó đ y b n lĩnh, ý th c v cá nhân và ế ợ ế ượ ứ ề ầ ả

s ng đúng b n ch t h n nhiên c a mình – nó là m t bi n thân c a Lý B ch. ố ấ ồ ủ ủ ế ạ ả ộ

Khi vi ế ề t v chính mình, Lý B ch càng cu ng phóng h n. T tuy t c a ông ồ ệ ủ ứ ạ ơ

miêu t nh ng chi ti t và c ch l lùng, có khi trái ng ả ữ ế ử ỉ ạ ượ ớ ộ c v i nh ng phép t c xã h i. ữ ắ

ông mu n đ c kh n r ng nó thành chén r u đ Nhìn m t cây đ i th kh ng l ạ ụ ộ ổ ồ ố ượ ả ỗ ượ ể

u ng nh sông bi n say không thôi ch a đ mà ph i say ngã lăn, nghiêng ng a ư ủ ố ử ở ử c a ư ể ả

nhà b n m i thích (V nh tôn s n) . ạ ớ ơ ị

Th c a ông cũng vi t nh ng v n th v cái tôi cô đ n và cao ng o c a mình ơ ủ ế ạ ủ ơ ề ữ ầ ơ

, ngang nhiên phóng túng. Lý B ch l b ng m t s phá b lu t l ằ ỏ ậ ệ ộ ự ạ ạ i làm nhi u bài th ề ơ

ca ng i và t ợ ự hào v s đ n đ c c a mình (Đ c t a Kính Đình s n, Khuy t đ - bài ộ ọ ề ự ơ ộ ủ ế ề ơ

2, S n trung v n đáp …) ấ ơ

T tuy t Lý B ch không ph i không có nh ng bài nói lên tâm s u bu n, cô l ứ ữ ự ệ ả ạ ồ ẻ ,

nh ng đi u đáng l u ý là Lý B ch không bao gi ư ư ề ạ ờ ố ế ớ h i ti c, băn khoăn vì mình khác v i

đ i.Ông đã đi đ n t ờ ế ộ ộ ở ấ t cùng c a ý th c cá nhân và cái tôi không ch u ràng bu c b i b t ủ ứ ị

kỳ cái gì ngoài khát v ng c a chính nó. ủ ọ

T tuy t c a Lý B ch trong khuôn kh h t s c nh bé, l i kh c h a đ ổ ế ứ ệ ủ ứ ạ ỏ ạ ắ ọ ượ c

hình t ng m t cái tôi h t s c kì vĩ, m t ph n quan tr ng vì nó th hi n s s c nét ượ ể ệ ự ắ ế ứ ầ ộ ộ ọ

nh t, s phá l ấ ự ệ ộ đ c đáo đó c a Lý B ch- c ngoài đ i cũng nh trong th . ơ ủ ư ạ ả ờ

Tóm l ạ i, th cũng chính là m t ph n bi u hi n c a cu c s ng. N u nh ể ộ ố ư ở ủ ệ ế ầ ơ ộ

i thì trong th , con ng ngoài đ i, ta th y m t Lý B ch trong dáng v ung dung t ạ ẻ ấ ờ ộ t ự ạ ơ ườ i

và t ng c a ông càng đ c tô đ m. Nh ng thái đ ung dung t i đó không làm t ư ưở ủ ượ ư ậ ộ t ự ạ

cho th ông mang tính ch t “tùy ti n” mà trái l i, càng thúc đ y nó đ t đ n s thoát ệ ấ ơ ạ ạ ế ự ẩ

i c a Lý B ch, không b ràng t c. Và th c a Lý B ch cũng gi ng nh chính con ng ụ ơ ủ ư ạ ố ườ ủ ạ ị

bu c và câu n b i b t c đi u gì. ệ ở ấ ứ ề ộ

2.3.2. n sĩ gi a ch n phù th ữ Ẩ ố ế:

50

ả Basho luôn th hi n m t tinh th n Zen k t h p thâm sâu v i m c m Nh t B n ể ệ ế ợ ỹ ả ậ ầ ộ ớ

trong t ng bài th haiku. Trên b ng l ừ ơ c đ ướ ườ ữ ề khách, hành trang mang theo c a thi n ủ

s Basho là chi c nón lá, cây tr ế ư ượ ấ ng và m t cái đ y… Basho du hành trên kh p đ t ẫ ắ ộ

Basho là m t con ng n ướ c M t tr i m c. Nh t Chiêu cho r ng: “ ậ ặ ờ ằ ọ ộ ườ ả ắ i thanh th n t m

mình trong bi n thi n. M i v n th ông vi t đ u ngát làn h ng Thi n v ỗ ầ ề ể ơ ế ề ươ ề ị” [2; tr.170].

Vào m t bu i chi u kia, hoàng hôn đang d n buông mình v phía bóng t i xa xăm. ề ề ầ ổ ộ ố

Basho g p m t hình nh c a vũ tr : ụ ủ ả ặ ộ

Trên cành khô

Cánh qu đ u ạ ậ

Chi u thu. ề

Trên cành cây tr i lá hiu h t có m t cánh qu cô đ n đ u yên b t đ ng trong ấ ộ ụ ắ ạ ậ ơ ộ

bóng chi u tàn d n đi v phía thâm u. Bài th g i cho ta m t khung c nh t ch liêu, ơ ợ ề ề ả ầ ộ ị

m t c m th c wabi c a b c h a đ n s c, nghèo nàn màu s c. Ch là m t màu t ắ ộ ả ứ ứ ủ ắ ọ ộ ơ ỉ ố i

i cu n ta vào th gi i sabi c a u huy n và cô t ch c a “vô th ng”. xám. Nh ng nó l ư ạ ế ớ ố ủ ủ ề ị ườ

Con qu , cành cây, ti ạ ế ờ ề t tr i chi u thu và c vũ tr yên l ng nh tr ng thái c a Thi n. ư ạ ụ ủ ề ặ ả

Nh ng th t ra t t c đang v n đ ng cùng th i gian, cùng ti t tr i, chìm vào hoàng ư ậ ấ ả ậ ộ ờ ế ờ

hôn, và v n đ ng bao la cùng th gi ế ớ ậ ộ ạ i này. Ch m t nét màu đ n s c thôi, cánh qu là ơ ắ ỉ ộ

ề th i gian và là c vũ tr đ t tr i. Basho v nên b c tranh b ng tr ng thái c a Thi n ẽ ụ ấ ờ ủ ứ ằ ạ ả ờ

c c nh v t t nhiên b ng tâm c a Thi n. Thi n s th y đ c s cô t ch và c m đ ả ượ ả ậ ự ề ư ấ ủ ề ằ ượ ự ị

và l ng nghe âm thanh c a b c đi th i gian qua trên cánh qu trong vũ tr vô ủ ắ ướ ạ ờ ụ

th ng. ườ

Vào nh ng bu i chi u tàn, nhìn t ng đàn chim t ph ng xa v i vàng bay v ừ ữ ề ổ ừ ươ ộ ề

, ng khách không sao tránh kh i phút giây ch nh lòng bâng khuâng nh m h t ổ i l ườ ữ ớ ơ ồ ạ ỏ

và nhìn l i mình. N i u n hi n v , ch t l khách nghe ti ng chuông chùa xa xa vang ạ ợ ữ ệ ề ẩ ỗ ế

i nh ph ng ph t đâu đây m t mùi h ng c a Thi n làm cõi lòng nh nhàng v ng l ọ ạ ư ả ấ ộ ươ ủ ẹ ề

h n.ơ

Ti ng chuông chùa tan ế

ng hoa đào bu i t i h ươ ổ ố

nh còn ngân vang. ư

51

C ti ng chuông và h ng hoa đ u g i lên c m th c v Thi n. Nó v a có l ả ế ươ ứ ề ừ ề ề ả ợ ạ i

c trong lòng v a không “nh còn ngân vang”. Ch là ti ng vang v ng c m nh n đ ừ ư ế ả ậ ọ ỉ ượ

nhà th v âm thanh c a d ba. Hay nh ng sáng tinh s ng th y s ng mù và nghe ủ ư ơ ề ữ ươ ấ ươ

đâu đó ti ng chuông đang trôi trong s ng: ế ươ

R ng sáng ạ

Trôi trong s ngươ

Ti ng chuông. ế

Ti ng chuông tr thành âm thanh c a chút mùi Thi n v . Còn h ng hoa cũng ủ ề ế ở ị ươ

v y. Hoa đào báo hi u mùa xuân v nh ng cũng ti n m t mùa xuân qua. Th i gian là ậ ề ư ệ ễ ờ ộ

“h không”. H ng hoa hay hoa cũng là hi n thân c a Thi n ý: ươ ư ủ ề ệ

Đêm xuân phai nhòa

Và r ng đông đ n ế ạ

Trên cành đào hoa.

Th Basho m i hình nh đ u có ý nghĩa khác nhau nh ng có đi m chung là ư ề ể ả ơ ỗ

hi n thân c a “vô th ng”. ủ ệ ườ

Nhi u chuy n ề ệ

Làm nh l iớ ạ

Nh ng cánh hoa đào. ữ

Hoa đào làm cho ng i bao mùa hoa anh đào đã trôi qua trong quá ườ i Nh t nh l ậ ớ ạ

kh .ứ

Hoa anh đào đ p v i bao ý nghĩa nh ng r i cũng h vô. Nó là hi n thân c a s ủ ự ư ư ệ ẹ ớ ồ

“vô th ng” trong cu c đ i. Ta nh n ra đi u này t lòng ta là do Thi n ý. Nh ng ân ườ ề ậ ờ ộ ừ ữ ề

thanh c a im l ng ta c m nh n đ c là do Thi n. Ta t đ t mình vào th gi ủ ậ ả ặ ượ ề ự ặ ế ớ ủ i c a

“chân không” tĩnh t i mà nghe ti ng ve. ạ ế

Ôi ti ng ve kêu ế

Th u xuyên vào đá ấ

Trong cõi qu nh hiu. ạ

52

ẳ Âm thanh s c, m nh c a ti ng ve nh xuyên th ng m i l p th i gian đi th ng ủ ế ọ ớ ủ ư ắ ạ ờ

vào cõi qu nh hiu, t ch liêu nào đó trong chân không, cõi qu nh hiu đó là cõi “h ạ ạ ị ư

không”, “h o” nh ng tâm thi n c a ta c m đ c. ề ủ ư ả ư ả ượ

Thiên nhiên trong tinh th n Zen ch là âm thanh c a im l ng, s c đ p c a vô ẹ ủ ủ ầ ặ ắ ỉ

th ng, hình bóng c a h vô… t ườ ủ ư ấ ả ề ễ ư t c đ u không có. Ngay trong nh ng cu c ti n đ a ữ ộ

Thi n không làm cho ng i ta đ l c m xúc bên ngoài. Tâm h n tr v v i vô ngã. ề ườ ể ộ ả ở ề ớ ồ

Mùa thu Kiso ở

ng i ti n đ a ta ườ ễ ư

i. ta ti n đ a ng ễ ư ườ

Ch khi nào th m nhu n ý ni m v Thi n thì t ng bài th m t m i có h ơ ộ ừ ề ề ệ ầ ấ ớ ỉ ươ ng

Thi n. Basho ng i s ng b ng “Thi n” nên th c a ông t m gi a bi n Thi n. Ý ề ườ ố ơ ủ ữ ể ề ề ắ ằ

nghĩa trong th cũng bao la vô t n, có có không không tùy ng i đ c c m nh n. ậ ơ ườ ọ ả ậ

Nói chung, thi n trong th Basho không gi ng nh thi n trong th Ph t giáo ư ề ề ậ ơ ố ơ

c a Lí – Tr n Vi ủ ầ ệ t Nam. Trong th Lí – Tr n, thi n mang n ng v hình th c và c ề ứ ề ặ ầ ơ ả

n i dung, ch c n đ c thoáng qua không xét đ n n i dung cũng đã “ng i” th y “mùi” ộ ỉ ầ ử ế ấ ọ ộ

thi n. Còn trong th haiku c a Basho, thi n th m vào trong c nh v t và bu c ng ủ ề ề ậ ả ấ ộ ơ ườ i

đ c ph i có nh ng giây phút “thi n” trong tâm th c m i có th c m nh n đ ọ ể ả ứ ữ ề ậ ả ớ ượ ộ c n i

dung c t lõi c a th ca. ủ ố ơ

2.4. Bút pháp miêu t thiên nhiên: ả

: 2.4.1. Tính cô đ ng hàm súc ọ

Tr c h t, nói v nh ng đi m t ướ ế ữ ể ề ươ ng đ ng. Hai th th T Tuy t và Haik ể ơ ứ ệ ồ ư

ậ đ u là th th cách lu t ng n nh t trong văn h c dân t c c a Trung Qu c và Nh t ề ộ ủ ể ơ ấ ắ ậ ố ọ

B n.ả

ộ C hai th th này đ u có m t đ c tr ng c b n gi ng nhau: hàm súc cao đ . ư ộ ặ ể ơ ơ ả ề ả ố

Đi u này nh m t l đ ng nhiên và là lý do t n t ư ộ ẽ ươ ề ồ ạ ủ ấ i c a th th . B i vì chúng r t ể ơ ở

ứ ố ng n, n u chúng không có kh năng ng ý và g i ý thì chúng đã ch ng có s c s ng ụ ế ả ẳ ắ ợ

lâu b n đ n th . ế ề ế

Vì v y, nghiên c u th t tuy t Lý B ch chính là "Dĩ thi u ki n đa" (l y ít ơ ứ ứ ậ ể ệ ế ấ ạ

hi u nhi u), vì đây là ph n b c l rõ tài năng b c th y, s tinh t , s c s o trong ngh ộ ộ ể ề ầ ự ầ ậ ế ắ ả ệ

53

thu t làm th c a Lý B ch, qua đó cũng th y đ ạ ơ ủ ấ ậ ượ ủ c m t ph n thi pháp đ c tr ng c a ư ầ ặ ộ

Đ ng thi. Nhà nghiên c u Nguy n Sĩ Đ i vi t: “ ườ ứ ễ ạ ế Đ nh cao và s đ c đáo c a th t ự ộ ơ ứ ủ ỉ

i đ c t tuy t Đ ng là ườ ệ ở nh ng hình nh mang tính n d cao. Các n d đó l ẩ ữ ụ ụ ả ẩ ạ ượ ổ

ng, v a h t s c ch t ch , v a m r ng liên t ch c trong m t c u trúc ma ph ộ ấ ứ ươ ẽ ừ ế ứ ở ộ ừ ặ ưở ng

ng nghĩa c a nó, càng đi sâu khám phá, càng h u nh vô v b n phía, do đó, các tr ề ố ườ ư ủ ầ

h nạ ” [9; tr.190]. M t ví d đi n hình: ộ ụ ể

Nh t chi u h ng lô sinh t ế ươ ậ yênử

Dao khán b c b qu i ti n xuyên. ộ ố ả ề

Phi l u tr c há tam thiên xích, ư ự

Nghi th Ngân Hà l c c u thiên. ạ ử ị

(V ng l s n b c b – Xa ng m thác núi L – Lý B ch) ọ ư ơ ộ ố ư ắ ạ

Bài th chính là s liên t ng đ c đáo,m nh m c a m t trí t ng t ự ơ ưở ẽ ủ ạ ộ ộ ưở ượ ng

phong phú,s rung đ ng sâu xa c a m t t m lòng yêu thiên nhiên đ t n c n ng nàn ộ ấ ấ ướ ồ ự ủ ộ

và tha thi t. L S n là dãy núi ế ư ơ ở ơ ư S n Tây, Trung Qu c có nhi u ng n ch y dài, nh ng ề ạ ố ọ

ch có m t ng n là có thác đ . ổ ọ ộ ỉ

Gi a n n xanh c a núi, h i n c tr ng r i t a bay nh khói h ng là dòng ơ ướ ữ ủ ề ọ ỏ ư ắ ươ

n ướ c b c đ s , tuôn dài nh m t t m v i tr ng. Ch v i ba câu th ng n, ngòi bút ả ắ ư ộ ấ ồ ộ ỉ ớ ắ ạ ơ

tài tình c a nhà th Lí B ch, khung c nh L S n nh hi n ra tr ư ệ ư ơ ủ ả ạ ơ ướ ớ ầ c m t ta v i đ y ắ

ng nét… Th y dòng thác l p lánh b c đ xu ng t đ màu s c, hình kh i, đ ủ ắ ố ườ ấ ấ ạ ổ ố ưở ng

nh d i Ngân Hà l c kh i chín t ng mây tr i cao, r i xu ng h gi i. Đây là hình ư ả ầ ạ ỏ ở ờ ạ ớ ơ ố

nh đ y t ng t ng c a nhà th tr c khung c nh hùng vĩ và đ y thi ả ầ ự hào v trí t ề ưở ượ ơ ướ ủ ả ầ

v c a thiên nhiên. ị ủ

Ti n đ c a s hàm súc là s ng n g n. Trong hai th th , dài h n là t ề ủ ự ự ắ ể ơ ề ọ ơ ứ ệ tuy t

ắ cũng ch 4 câu v i 28 âm (n u là th t ngôn tuy t cú) th đ n là haik v i 17 âm, ng n ứ ế ư ớ ế ệ ấ ớ ỉ

nh t là l c bát v i 14 âm. Không rõ trên th gi ế ớ ụ ấ ớ i có th th nào ng n h n n a không. ắ ơ ữ ể ơ

Quy mô r t nh , n u không nói là c c nh , mà đi u g i g m trong đó, g i lên t đó ử ắ ỏ ế ự ề ấ ỏ ợ ừ

i r t phong phú, sâu xa. l ạ ấ

Có l không nên phân tích, b i vì m i s phân tích s “c đ nh hóa” n i dung ẽ ẽ ố ị ọ ự ở ộ

thâm sâu và s c g i c a tác ph m theo ch quan c a ng i phân tích, làm gi m s ứ ợ ủ ủ ủ ẩ ườ ả ự

54

huy n di u linh lung và kh năng g i m vào tâm h n ng i đ c c a nh ng th gi ề ệ ả ồ ợ ở ườ ọ ủ ế ớ i ữ

tinh t đ n v y. ế ế ậ

Th haiku c a Basho cũng v y. Chính vì s ng n g n mà n i dung th Basho ủ ự ắ ậ ơ ơ ọ ộ

hàm súc cao đ . Nh t Chiêu cho r ng: “ ậ ằ ộ S ng n g n c a haiku không ph i là v n đ ự ắ ọ ủ ả ấ ề

hình th c; haiku không ph i là m t t t ộ ư ưở ứ ả ắ ng phong phú rút vào m t hình th c ng n, ứ ộ

t đã tìm ra đ ” [3; tr.208]. Vì mà là m t s tình v n t ộ ự ắ ắ ượ c hình th c v a v n c a mình ứ ừ ặ ủ

ộ th , th Basho có nhi u kho ng tr ng im l ng không ph i vì ch t ch i mà đó là m t ặ ề ế ậ ả ả ơ ố ộ

đ c s c ngh thu t. S cô đ ng đi vào chi u sâu vào chân không ch không ph i là ý ề ặ ắ ự ứ ệ ả ậ ọ

mu n dùng s ít l nhi u ý nghĩa khác nhau. ự ố i đ di n t ờ ể ễ ả ề

V ng trăng non d i ạ ầ

theo tôi t đ y ừ ộ ấ

có ai ng đêm nay. ờ

t t Bài th ng n g n v n v n trong 17 âm ti ẻ ẹ ắ ơ ọ ế ả ề ộ ầ ư v m t v ng trăng non. Nh ng

câu cu i l i v nên v ng trăng đ y đ n, v nên kho ng th i gian dài trôi đi b ng im ố ạ ẽ ẽ ặ ầ ả ằ ầ ờ

l ng không đ ặ ườ ố ng nét, không màu s c. V ng trăng c a Basho là v ng trăng đang s ng ủ ắ ầ ầ

đang v n đ ng cùng th i gian và du hành cùng nhà th . Nó còn là v ng trăng tâm linh ầ ậ ờ ộ ơ

trong tâm nhà Thi n s . ề ư

Có khi đó ch là ti ng reo c a Basho khi b t g p m t danh lam th ng c nh. ắ ặ ủ ế ắ ả ộ ỉ

Basho xúc đ ng làm nên bài th : ộ ơ

Matsushima ya

a Matsushima ya

Matsushima ya

i n ch a phía sau nó nh ng giá tr S ng n g n cô đ ng c a th Basho l ọ ủ ự ắ ọ ơ ạ ẩ ứ ữ ị

ả th m m tuy t v i c a thiên nhiên. Trong đó thiên nhiên là n i g i g m nh ng nh ơ ở ắ ệ ờ ủ ữ ẩ ỹ

hình v thiên nhiên nguyên s , tr tình, giàu tính tri t lí và tho ng h ng v Thi n: ơ ữ ề ế ả ươ ề ị

Mùa đông vò võ

th gian m t màu ế ộ

và âm thanh gió.

55

Hay:

Nh ng chi c lá r i ữ ế ơ

ng nh trăm tu i d ườ ư ổ

gi a ngôi v n chùa. ữ ườ

Qua khung c nh, âm thanh bài th , ta c m đ c m i giá tr m c m, ngh ả ả ơ ượ ị ỹ ả ọ ệ

i thích vì s gi thu t và ý nghĩa c a bài th nh ng ta không mu n gi ơ ủ ư ậ ố ả ợ ả ẽ ấ i thích s m t

hay, m t đi ý nghĩa c a bài th . Ta ch hi u r ng đó là phong thái c a thi n-thi Basho. ỉ ể ằ ủ ủ ề ấ ơ

t là vô tình hay c ý ? Basho đã truy n cho ta S ng n g n, cô đ ng c a th không bi ọ ự ắ ủ ọ ơ ế ề ố

chút “Thi n tính” khi đ c ba câu th ông. Ta hi u đ c th ông mà d ể ượ ề ọ ơ ơ ườ ư ẳ ng nh ch ng

ệ hi u gì c . Nó quá ng n đ n n i không th c t nghĩa tr n v n ví nh Xuân Di u ể ắ ư ế ể ẹ ả ắ ọ ỗ

(Vi ệ t Nam) t ng nói: ừ

c tình yêu Làm sao c t nghĩa đ ắ ượ

Có nghĩa gì đâu m t bu i chi u ề ổ ộ

Nó chi m h n ta b ng n ng nh t ế ắ ằ ạ ồ

B ng mây nhè nh gió hiu hiu ẹ ằ

Th th ba câu (ba nh p) này l i còn m t đ c đi m tuy t v i trong th mà ta có ể ơ ị ạ ộ ặ ệ ờ ể ơ

ệ th d a vào đó d dàng khám phá th Basho. Th haiku cũng gi ng nh th T tuy t ư ơ ứ ể ự ễ ơ ơ ố

và Ca dao là tr ng tâm c a bài th th ng n m ơ ườ ủ ọ ằ ở câu cu i hay cu i bài. Đôi khi cũng ố ố

có câu đ u nh ng r t ít. Bài th sau là ví d : ở ư ụ ấ ầ ơ

M a đông giăng đ y tr i ư ầ ờ

m t chú kh đ n đ c ỉ ơ ộ ộ

cũng mong chi c áo t i. ế ơ

(Đoàn Lê Giang d ch th ) ơ ị

Chi ti t quan tr ng là câu cu i “cũng mong chi c áo t ế ọ ở ế ố ơ i”. Chi c áo t ế ơ ấ i là t m

lòng th ng ng i thi t tha sâu l ng c a Thi n s Basho. ươ ườ ế ề ư ủ ắ

Hay m t s câu cu i các bài th nh : ộ ố ố ở ơ ư

Mong manh mong manh

m t nhành hoa cúc ộ

v a đ m n vàng. ừ ơ ụ

56

Trong ánh ngày

con đom đóm y ấ

c đ gay. ổ ỏ

Bi n t i d n ể ố ầ

ti ng kêu chim nhan ế

tr ng màu trong đêm. ắ

V ng trăng non d i ạ ầ

theo tôi t đ y ừ ộ ấ

có ai ng đêm nay. ờ

V y, v ph ng di n hình th c cũng là m t nét đ c s c ngh thu t miêu t ề ậ ươ ặ ắ ứ ệ ệ ậ ộ ả

thiên nhiên trong th Basho. Nh ng th ông đ n v i m i ng ư ế ơ ơ ọ ớ ườ ằ ủ i b ng cái “th n” c a ầ

ứ th mà ông đ t vào hình th c ba câu ch không ph i ch là hình th c ba câu. Hình th c ứ ứ ả ặ ơ ớ ỉ

ba câu là n i Basho g i g m “tinh th n” c a mình qua hình nh thiên nhiên. Đó là ở ắ ủ ầ ả ơ

ngh thu t truy n c m giác ch không ph i tr ng bày. ề ả ả ư ệ ậ ớ

Tóm l i, s cô đ ng hàm súc trong th Lý B ch và Basho không làm gi m sút ạ ự ạ ả ọ ơ

hi u qu ngh thu t c a th ca mà còn làm tăng giá tr c a nó. Ng i đ c có th ậ ủ ị ủ ệ ệ ả ơ ườ ọ ể

tho i mái trong cách nhìn nh n,khám phá ý nghĩa c a bài th mà không có s ràng ự ủ ậ ả ơ

bu c nào và đem l c nh ng phút giây thăng tr m cho ng i đ c. ộ i đ ạ ượ ữ ầ ườ ọ

: 2.4.2. Cam d chi v , huy n ngo i chi âm ị ư ề ạ

Đ i v i Lý B ch và Basho, ta nh n th y h đ u có m t bút pháp miêu t ố ớ ấ ở ọ ề ậ ạ ộ ả

thiên nhiên r t tinh t và điêu luy n. ấ ế ệ

Th th t tuy t và haiku ng n g n nh ng ch b ng vài nét ch m phá, c hai ể ơ ứ ỉ ằ ư ệ ả ắ ấ ọ

nhà th đ u đ t đ n s huy n di u c a th ca. Tr ạ ế ự ệ ủ ơ ề ề ơ ướ c h t, đ i v i th t ố ớ ơ ứ ế tuy t, Lý ệ

B ch đã có s ch t l c, ch n l a hình nh, chi ti ự ắ ọ ọ ự ả ạ t đ th đ t t ế ể ơ ạ ớ ủ ự ầ i “đ nh” c a s m u ỉ

nhi m. Nhà th đã ch n l a nh ng đ a danh n i ti ng đ đi vào trong th c a mình ổ ế ọ ự ơ ủ ữ ệ ể ơ ị

57

(l u Hoàng H c, L s n,…), r i đ n ngôn ng th cũng đ c nghiên c u r t k ữ ơ ồ ế ư ơ ầ ạ ượ ứ ấ ỹ

càng.

ọ ả M i bài th c a Lý B ch là m t tuy t tác b i không ch nhà th phác h a c nh ơ ủ ệ ạ ỗ ộ ở ơ ỉ

mà ông d ng nh còn thu đ ườ ư ượ ơ ủ c cái h n c a c nh v t thiên nhiên vào trong th c a ồ ủ ả ậ

mình. Ta hãy th c m nh n bài th sau: ử ả ậ ơ

“N ng r i H ng Lô khói tía bay ọ ươ ắ

Xa trông dòng thác tr c sông này ướ

N c bay th ng xu ng ba nghìn th ướ ẳ ố c ướ

T ng d i Ngân Hà tu t kh i mây” ưở ả ỏ ộ

(Xa ng m thác núi L – T ng Nh d ch) ư ắ ươ ư ị

c nh thác đ t trên núi L nhìn xu ng. Nh ng v i tài năng Bài th miêu t ơ ả ả ổ ừ ư ư ớ ố

ng nh ph i thót tim vì đ th ng d c c a thác đ c đáo c a nhà th , ng ộ ủ ơ i đ c d ườ ọ ườ ố ủ ộ ẳ ư ả

trên cao nh hi n ra tr i đ c. n ướ c đang ch y xu ng t ả ố ừ ư ệ ướ c m t ng ắ ườ ọ

Th Lý B ch hay là th . Nh ng đó không ph i là lí do khi n th ông đi vào ư ế ế ả ạ ơ ơ

lòng đ c gi qua bao th h . Đi u mà đ l i d u n trong lòng ng i đ c chính là ộ ả ế ệ ể ạ ấ ấ ề ườ ọ

th Lý B ch tuy mang y u t siêu thoát nh ng r t cu c v n không cách tuy t v i cõi ế ố ạ ơ ộ ẫ ệ ớ ư ố

đ i. Qua kh o sát 17 bài th t ờ ơ ứ ả tuy t c a Lý B ch trong cu n ạ ệ ủ ố T tuy t Đ ng thi ệ ườ ứ

tuy n d ch , Nxb T ng h p Đ ng Nai, 2006 c a Tr n Ng c H ng, chúng tôi th y có ể ị ưở ủ ầ ấ ồ ổ ợ ọ

i 14 bài là miêu t thiên nhiên nh ng l ng trong đó chính là t m lòng c a nhà th t ớ ả ư ủ ấ ồ ơ

i, quê h ng đ t n c… Nh bài “Tĩnh d t ” ch ng h n: đ i v i con ng ố ớ ườ ươ ấ ướ ạ ư ư ẳ ạ

“Đ u gi ầ ườ ng ánh trăng r i ọ

Ng m t đ t ph s ng ỡ ặ ấ ủ ươ

Ng ng đ u nhìn trăng sáng ầ ẩ

Cúi đ u nh c h ng” ớ ố ươ ầ

Đ c ba câu đ u, ng t h ầ ọ i đ c t ườ ọ ưở ng ch ng nh nhà th ch bi ư ơ ỉ ế ưở ừ ụ ả ng th c nh

trăng sáng nh ng đ n câu th cu i m i nh n ra t m lòng c a nhà th đ i v i quê ơ ố ớ ư ủ ế ậ ấ ố ớ ơ

ng qua c ch “cúi đ u”. h ươ ử ỉ ầ

T t c nh ng đi u đó đã làm cho th thiên nhiên Lý B ch mang dáng v thanh ấ ả ữ ẻ ề ạ ơ

thoát và v c t m th ng c a th ca. ượ t ra kh i nh ng m c th ữ ự ỏ ướ ầ ườ ủ ơ

58

Trong th haiku, Basho ch y u dùng hình nh mang tính ch t bi u t ng đ ủ ế ể ượ ả ấ ơ ể

miêu t v đ p c a thiên nhiên. Vì th , thiên nhiên trong th Basho mang m t cái v ả ẻ ẹ ủ ế ộ ơ ẻ

gì đó r t là bí n không d dàng khám phá. Nh ng m t khi đã khám phá đ c, ta s ư ễ ấ ẩ ộ ượ ẽ

r t thích thú b i nó gi ng nh m t viên đá quý n trong cát s i. Ví d nh trong bài ấ ư ộ ụ ư ẩ ở ố ỏ

“Con ch”: ế

“Ao cũ

Con ch nh y vào ế ả

Vang ti ng n c xao” ế ướ

Hay:

“Áo bông tôi c iở

Qu y lên vai tr n ầ ẩ

Mùa thay áo đ i”ổ

N u l ng đ ng tâm h n mình đ c m nh n, b n s th y đây Basho không ạ ẽ ấ ở ế ắ ể ả ậ ọ ồ

h nói chuy n con ch nh y vào m t cái ao hay chuy n thay áo mà đó là m n hình ề ượ ế ệ ệ ả ộ

nh thiên nhiên đ nói lên b ả ể ướ c đi c a th i gian, s tu n hoàn c a vũ tr . ụ ự ầ ủ ủ ờ

C m nh n th haiku c a Basho không ph i d . Nh ng hi u đ c nó thì đó ả ễ ư ủ ể ả ậ ơ ượ

chính là nh ng phút giây tuy t v i dành cho b n vì nó ch ng t ệ ờ ữ ứ ạ ỏ ạ b n đã tr i lòng mình ả

và tâm h n hòa h p v i t nhiên. ợ ớ ự ồ

Nói m t cách khái quát, c hai nhà th đ u đ t t ơ ề ạ ớ ự i s điêu luy n bút pháp, nó ệ ả ộ

th hi n trong cách dùng t ể ệ ừ ữ ng , hình nh,…đ đ a th c a mình mang m t t m vóc ơ ủ ộ ầ ể ư ả

mà m i khi ai đ c vào cũng đ u đ ng l i d v c a bài th trong lòng mình. Và th ề ỗ ọ ọ ạ ư ị ủ ơ ơ

c s ng mãi v i th i gian không ch là nh vào bút pháp mà c a Lý B ch và Basho đ ủ ạ ượ ố ờ ờ ớ ỉ

còn do tâm h n c a thi nhân đã hòa nh p v i cu c s ng đ vi ồ ủ ộ ố ể ế ậ ớ ơ t nên nh ng v n th kì ữ ầ

di u y! ệ ấ

59

CH

NG 3

: NH NG NÉT KHÁC BI T TRONG VI C TH HI N

ƯƠ

Ữ

Ệ

Ể

Ệ

Ệ

THIÊN NHIÊN TRONG TH LÝ B CH VÀ BASHO

Ơ

Ạ

3.1. M t tâm h n bát ngát c a Trung Hoa và m t tâm h n m c m c c a Phù ạ ủ ủ ộ ồ ộ ồ ộ

Tang:

3.1.1. S c thái thiên nhiên trong th Lý B ch và th Basho : ạ ắ ơ ơ

ọ T c nh ng tình v n là bút pháp ngh thu t h t s c quen thu c trong văn h c ệ ậ ế ứ ả ả ụ ố ộ

trung đ i Trung Qu c và Vi t Nam. Đ n nay không ai có th tr l c r ng bút ạ ố ệ i đ ể ả ờ ượ ằ ế

pháp này đ c hình thành t bao gi nh ng ta th y rõ bi u hi n c a nó ượ ừ ờ ủ ư ệ ể ấ ở ch nó ỗ

th ng dùng nh ng hình nh, hi n t ng thiên nhiên đ th hi n tâm tr ng c a ch ườ ệ ượ ữ ả ể ể ệ ủ ạ ủ

th c m nh n, quan sát nh ng hình nh, hi n t ể ả ệ ượ ữ ả ậ ng y và b t kì đi u gì, khi qua lăng ề ấ ấ

i thì đ u mang d u n ch quan c a riêng h nh kính c m nh n c a m i con ng ậ ủ ả ỗ ườ ấ ấ ủ ủ ề ọ ư

Nguy n Du đã t ng vi ừ ễ ế ấ t r t hay: “C nh nào c nh ch ng đeo s u - Ng ả ẳ ả ầ ườ ồ ả i bu n c nh

có vui đâu bao gi ”. ờ

Trong th ca trung đ i Trung Qu c nói chung và th Đ ng nói riêng, bút pháp ơ ườ ạ ơ ố

c s d ng h t s c ph bi n, có l ngh thu t này đ ậ ệ ượ ử ụ ổ ế ế ứ ẽ là do nh h ả ưở ng c a quan ủ

ni m tri t h c “Thiên nhân nh t th ” r t ph bi n trong th i trung đ i ệ ế ọ ể ấ ổ ế ạ ở ấ ờ ố Trung Qu c.

Và tác d ng l n nh t c a nó mà ai cũng có th c m nh n đ c đó chính là làm cho ấ ủ ể ả ụ ậ ớ ượ

c nh và tình trong m i bài th hòa quy n v i nhau, làm cho m i bài th có h n và tinh ớ ả ệ ỗ ơ ồ ỗ ơ

, hàm súc h n, và cũng có l vì v y đ c th Đ ng ta không th l i bi ng mà t ế ơ ẽ ơ ườ ể ườ ậ ọ ế

ph i đ ng sáng t o cùng tác gi ả ồ ạ ả ể ể đ hi u rõ nh ng giá tr c a m i bài th . ơ ị ủ ữ ỗ

Tr l c miêu ở ạ ớ i v i th Lý B ch, ta nh n th y nh ng hình nh thiên nhiên đ ấ ữ ậ ả ạ ơ ượ

trong m i bài th chính là ph ng ti n đ th hi n c m xúc c a chính tác gi , hay t ả ỗ ơ ươ ể ể ệ ả ủ ệ ả

nó đ c s d ng theo l c nh ng tình nh ta đã nói i t trên. ượ ử ụ ố ả ả ụ ư ở

ơ ủ “Tình” có hai nghĩa là tình c m, tâm tr ng và ý riêng, đ c nh ng bài th c a ạ ữ ả ọ

nhà th n i ti ng này, ta cũng c n hi u ch tình v i nghĩa nh v y. Và nh v y t ơ ổ ế ư ậ ả ư ậ ữ ể ầ ớ

ể ệ c nh ng tình có nghĩa là dùng c nh đ th hi n tình c m, tâm tr ng và th hi n ả ể ể ệ ụ ả ả ạ

d ng ý riêng c a chính ch th . Lý B ch là m t nhà th có tính cách phóng khoáng, ụ ủ ể ủ ạ ộ ơ

ể ệ lãng m n nên trong th ông, ta g p r t nhi u nh ng hình nh thiên nhiên th hi n ặ ấ ữ ề ả ạ ơ

đi u đó, ông th ề ườ ể ệ ng ch n nh ng hình nh thiên nhiên hùng tráng đ ng m th hi n ữ ể ả ầ ọ

60

tính cách c a mình. Th hi n rõ nh t qua hình nh nh ng thác n ể ệ ủ ữ ấ ả ướ ạ c h t s c m nh ế ứ

ọ m , phóng khoáng không ch u bó bu c mà ông đã nhi u l n nói đ n, ví d bài “V ng ề ầ ụ ẽ ế ộ ị

L S n b c b ” (Xa ng m thác núi L ), tác gi t: ư ơ ộ ố ư ắ vi ả ế

“Nh t chi u H ng Lô sinh t yên ươ ế ậ ử

Dao khan b c b qu i ti n xuyên ộ ố ả ề

Phi l u tr c há tam thiên xích ư ự

Nghi th Ngân Hà l c c u thiên” ạ ử ị

D ch là: ị

N ng chi u H ng Lô sinh ra khói tía ươ ế ắ

Xa trông thác treo tr c dòng sông ướ

N c bay th ng xu ng ba ngàn th ướ ẳ ố c ướ

T ưở ng là Ngân Hà tu t kh i chín t ng tr i cao. ỏ ầ ộ ờ

Lý B ch cũng hay dùng thiên nhiên đ nói lên n i lòng tâm s c a mình, trong ự ủ ể ạ ỗ

ạ ễ bài “Hoàng H c lâu t ng M nh H o Nhiên chi Qu ng Lăng” (T i l u Hoàng H c ti n ạ ầ ạ ả ạ ạ ố

M nh H o nhiên đi Qu ng Lăng), ông vi t: ạ ạ ả ế

“Cô phàm vi n nh bích không t n ậ ễ ả

ng Giang thiên t l u” Duy ki n Tr ế ườ ế ư

(Hình nh cánh bu m cô đ c xa mãi (nh p vào) màu xanh vô t n ậ ậ ả ồ ộ

Ch nhìn th y m i dòng Tr ấ ỗ ỉ ườ ng Giang (ch y nh ) c m th ng vào chân ư ắ ả ẳ

tr i).ờ

đây, hình nh cánh bu m cô đ c “cô phàm” m t hút vào màu xanh không Ở ấ ả ồ ộ

c chính là hình nh th hi n n i cô đ c c a chính tác gi khi t n c a tr i, c a n ờ ậ ủ ủ ướ ộ ủ ể ệ ả ỗ ả

i “c nhân” thân thi t c a mình đi v m t n i xa xôi. Ta còn g p l đ a ti n ng ễ ư ườ ố ế ủ ề ộ ơ ặ ạ i

đi u này qua r t nhi u bài th khác nh : “Lao Lao đình”, “Văn V ng X ng Linh ươ ươ ư ề ề ấ ơ

thiên Long Tiêu dao h u th kí”. Tính mĩ l chính là đ c tr ng l n c a th Đ ng, t ả ữ ử ệ ơ ườ ớ ủ ư ặ

đi u đó th hi n m t ph n qua vi c các hình nh thiên nhiên đ c dùng trong các bài ể ệ ề ệ ả ầ ộ ượ

th là nh ng hình nh thiên nhiên đ p. Trong th Lý B ch, ta th y rõ đi u đó. ữ ẹ ề ạ ấ ả ơ ơ

ầ ứ Trong th Lý B ch, ta b t g p r t nhi u hình nh thiên nhiên đ p và đ y s c ề ắ ặ ấ ẹ ả ạ ơ

, Nga Mi s n nguy t ca,…), c non, s ng nh : trăng (Quan s n nguy t, Tĩnh d t ố ạ ư ư ệ ơ ệ ơ ỏ

61

li u bi c mùa xuân (Xuân t ễ ế ứ , Lao Lao đình, V ng Hán D ng li u s c kí V ng T , ể ễ ắ ươ ươ ọ

…), hình nh nh ng b c tranh c nh thiên nhiên r t s ng đ ng và t ả ấ ố ứ ữ ả ộ ươ ẹ ố i đ p trong m i

i (Giang th t ươ ng giao hòa h p v i con ng ợ ớ ườ ượ ộ ọ ng ngâm, D b c ng u ch , Đ c t a ạ ạ ư ử

kính đình s n,…). Bài “Xuân t ” là b c tranh xuân t i đ p, thanh khi t v i: ứ ứ ơ ươ ẹ ế ớ

“Yên th o nh bích ti ư ả

T n tang đê l c chi” ụ ầ

(C n c Yên nh t ỏ ướ ư ơ xanh bi c ế

Dâu n c t n xanh cành th p). ướ ầ ấ

Bài “Thu ph ca” (bài s 14) là b c tranh thiên nhiên có s hòa h p gi a con ố ữ ứ ự ợ ố

ng i và thiên nhiên m t cách hài hòa: ườ ộ

“Lô h a chi u thiên đ a ị ế ỏ

H ng tinh lo n t yên ạ ử ồ

Noãn lang minh nguy t dệ ạ

Ca khúc đ ng hàn xuyên” ộ

D ch nghĩa: ị

Lò l a chi u tr i đ t ờ ấ ế ử

Đ m l a b n tung trong làn khói tím ố ử ắ

Chàng th đúc trong đ m trăng sáng ế ợ

Hát khúc ca làm rung đ ng c dòng sông l nh ộ ạ ả

Ngoài ra, ta còn th y, c nh thiên nhiên trong th Lý B ch đ ả ạ ấ ơ ượ c th hi n qua ể ệ

cái nhìn quen thu c c a th Đ ng: c nh đ c nhìn t xa l i, ví nh : ơ ườ ộ ủ ả ượ ừ ạ ư

bài “V ng L S n b c b ” (Lí B ch): vì hình nh thác n c núi L đ Ở ư ơ ả ạ ọ ộ ố ướ ư ượ c

tác gi nhìn t xa l i mà miêu t : ả ừ ạ ả

“Dao khan b c b qu i ti n xuyên” ộ ố ả ề

(Xa trông dòng thác treo tr c sông) nên m i th y rõ: ướ ấ ớ

“Phi l u tr c há tam thiên xích” ư ự

(Dòng ch y lao th ng xu ng t ba nghìn th c) ẳ ả ố ừ ướ

Trong th Basho th m đ m màu s c thiên nhiên. Vì v y, v đ p c a thiên ẻ ẹ ủ ẫ ắ ậ ấ ơ

c th hi n m i cung b c c a nó. nhiên trong th Basho cũng đ ơ ượ ể ệ ở ọ ậ ủ

62

Thiên nhiên t ươ ẹ ỗ i đ p tr tình .Th haiku là th c a thiên nhiên b n mùa. M i ơ ủ ữ ố ơ

bài th haiku c a Basho đ u g n li n v i thiên nhiên. Hình nh thiên nhiên g i lên ớ ủ ề ề ả ắ ơ ợ

ố bao xúc c m trong ông. Trong m i bài th , thiên nhiên hi n lên v i m i v đ p v n ơ ọ ẻ ẹ ệ ả ớ ỗ

cái ban s , m c m c đ n nh ng gì tinh tú kiêu sa l ng l y đ y quy n rũ có c a nó t ủ ừ ạ ế ữ ế ẫ ầ ộ ơ ộ

cũng nh s p đi vào phai tàn và g i lên nh ng rung c m sâu xa trong lòng ng ư ắ ữ ả ợ ườ i.

B ng tài năng c a mình Basho đã cho ra đ i hàng lo t các bài th haiku r c r h ự ỡ ươ ng ủ ạ ằ ờ ơ

s c b n mùa. M i bài th là m t b c tranh tuy t m . Nh ng tác ph m ki ắ ố ộ ứ ữ ệ ẩ ỗ ơ ỹ ệ t xu t y là ấ ấ

ng hành gi , làm l nhân phù th . Thiên k t qu c a m t đ i lãng du trên b ộ ờ ế ả ủ c đ ướ ườ ả ữ ế

nhiên trong th Basho th t t ơ ậ ươ ẹ ồ i đ p h n nhiên tr tình n ng th m. ữ ắ ồ

V i m i v đ p v n có c a mình, thiên nhiên trong th Basho là nh ng hình ọ ẻ ẹ ữ ủ ố ớ ơ

nh th t bình d , nguyên s và hùng vĩ. Trong th , m i hình nh thiên nhiên th ng có ả ả ậ ơ ơ ọ ị ườ

nh : tuy t, trăng, hoa, núi, sông... đ n các loài hoa d i, d a, bùn, c ... Bên c nh các ư ư ế ế ạ ạ ỏ

loài chim đ quyên, chim s ... còn có c ch y, ru i, mu i, r n, n ả ấ ỗ ậ ẻ ỗ ồ ướ c đái ng a... Basho ự

nhiên y nh nh ng gì m t ông trông th y. Ông không h có đ a chúng vào th r t t ư ơ ấ ự ư ữ ề ắ ấ

trong s ch n l a c nh kiêu sa, l ng l y. Vì v y, thiên nhiên hi n lên th t h n nhiên ự ọ ự ả ậ ồ ệ ẫ ậ ộ

cái trong tr o và nguyên s c a nó: ơ ủ ẻ

Dòng thác trong

Gi a làn sóng b c ữ ạ

Trăng mùa h lên. ạ

Hay b n d ch khác ị ả

Trăng mùa hè

Chi u lên sóng không b i ụ ế

Dòng Sông Trong.

(Đoàn Lê Giang d ch th ) ơ ị

Thiên nhiên trong th Basho còn là nh ng b c tranh tuy t đ p, đó là âm thanh ữ ệ ẹ ứ ơ

c a ti ng chim oanh làm ta nghe và nh n ra v trí c a nó: ủ ế ủ ậ ị

Ôi chim oanh

Hát tr c r ng trúc ướ ừ

Sau hàng li u nghiêng. ễ

63

Hay:

R ng trúc mênh mông ừ

Ti ng chim cu hót ế

Trong ánh trăng nghiêng.

ớ Trong th Basho, thiên nhiên còn là nh ng hình nh g n gũi quen thu c v i ữ ầ ả ơ ộ

chúng ta. Nó xung quanh cu c s ng chúng ta. Nó hi n di n r t h n nhiên, r t khiêm ở ệ ấ ồ ộ ố ệ ấ

ng ch ng h n nh : t n, bé b ng d th ỏ ố ễ ươ ư ạ ẳ

Trên thân n m r m ấ ơ

đâu đ n Chi c lá t ế ừ ế

V n còn n m yên. ằ ẫ

M t chi c lá lìa kh i cành r i xu ng n m trên thân cây n m r m r t bình ế ấ ấ ằ ỏ ộ ơ ơ ố

th ng không có gì c . Đó là đi u t nhiên c a cu c s ng. Hay m t chú ng a đang ăn ườ ề ự ả ộ ố ủ ự ộ

hoa dâm b t bên đ ng: ụ ườ

Bên đ ng ườ

Hoa dâm b t ụ

Đ a mình cho ng a ăn. ư ự

ộ Hay m t con b m ph i v t v v i cành li u nghiêng bay theo gió đ tìm m t ả ấ ả ớ ướ ễ ể ộ

ch Đ u cho v ng vàng: ỗ ậ ữ

Trên cành li u nghiêng ễ

Con b m đ i ch ỗ ướ ổ

M i l n gió lên. ỗ ầ

Hay m t con ong hút m t no nê còn "t n ng n" không mu n bay đi ngay nh ầ ậ ầ ộ ố ư

còn l u luy n tình c m v i hoa: ư ế ả ớ

M t con ong ộ

T lòng th c ừ c d ượ ượ

Bay đi t n ng n. ầ ầ

Hay chú chu n chu n kiên trì v t qua gian nan đ t n t i mà c bám víu cho ồ ồ ượ ể ồ ạ ố

đ c trên ng n c rung rinh theo gió: ựơ ọ ỏ

Con chu n chu n ồ ồ

64

Đ u mãi mà không đ ậ c ượ

Trên ng n c gió rung. ọ ỏ

Hay m t con cua nh đang bò d i dòng n ộ ỏ ướ ướ ộ ố c trôi ch y vô tình. Dù cu c s ng ả

kh c nghi t, cua v n bám víu l y s s ng, c bò lên b đ kh i b n c cu n trôi và ắ ệ ấ ự ố ỏ ị ướ ờ ể ẫ ố ố

đã bò lên chân thi nhân:

D i làn n c trôi ướ ướ

Có con cua nh ỏ

Bò lên chân tôi.

ọ B ng s giao c m c a tâm h n v i linh h n thiên nhiên, Basho c m nh n m i ự ủ ậ ả ằ ả ồ ớ ồ

v đ p c a thiên nhiên b ng tình c m chân tình nh t, vì m t c nh t ẻ ẹ ủ ộ ả ả ấ ằ ượ ng đ p đ v ẹ ẽ ề

s hòa đi u c a tâm h n và r n vang nh ng âm thanh đ y nhân b n trong lòng ng ữ ự ệ ủ ả ầ ồ ộ ườ i

c s k t tinh c a m i v đ p ta c m nghi m. Nghe m t làn h s c m đ ẽ ả ượ ự ế ọ ẻ ẹ ủ ệ ả ộ ươ ng

tho ng qua Basho ng t ngây vì h ng hoa và nh đ i trao tâm s cùng hoa: ả ấ ươ ư ổ ự

Cây hoa nào

Mà ta ch a bi t ư ế

G i l i m t làn h ng ở ạ ộ ươ

Ti ng chim hót làm nhà th thanh th n tâm h n: ế ả ơ ồ

Trên bình nguyên

Chim Vân T c hát ướ

Xa m i u phi n. ọ ư ề

Đó là nh ng b c tranh thiên nhiên thoáng n thoáng hi n nh ng đ y p tình ầ ắ ư ứ ữ ệ ẩ

c m. Thiên nhiên còn đ p t a nh tranh: ả ẹ ự ư

Nh c nh trong tranh ư ả

Tôi trên mình ng a ự

Ch m ch m qua đ ng. ầ ậ ồ

Nhà th ph i "ch m ch m" đi đ v a chiêm ng ậ ể ừ ầ ả ơ ưỡ ng v đ p v a nh s làm ừ ẻ ẹ ư ợ

đ ng nó s tan bi n đi. Thiên nhiên đ p nh nàng Tây Thi kiêu sa di m l ộ ư ễ ẽ ế ẹ . ệ

V nh Kisagat ị

Nh nàng Tây Thi ng ủ ư

65

Trong m a và trong hoa. ư

Hay v ng trăng tròn nghiêng v bi n nh bóng nàng Komachi. ề ể ư ầ

V ng trăng đ y ầ ầ

Nghiêng mình v bi n ề ể

B y nàng Komachi. ả

Thiên nhiên còn là n i bi u hi n tình yêu quê h ng, đ t n ệ ể ơ ươ ấ ướ ạ c, gia đình, b n

bè.

Trên b c đ ng gió b i, thiên nhiên là ng i b n thân thi t nh t luôn k vai sát ướ ườ ụ ườ ạ ế ề ấ

cánh cùng nhà th . V i nhà th , thiên nhiên là hi n thân c a cái đ p. Cái đ p núi, ủ ẹ ệ ẹ ớ ơ ơ

sông, c cây, tuy t, trăng, hoa... th m sâu trong lòng ng i b ng tình c m thân th ế ấ ỏ ườ ằ ả ươ ng

nh t. Ng i yêu thiên nhiên b ng tình c m chân thành c a m t "l ấ ườ ủ ả ằ ộ ữ ế nhân phù th ".

Thiên nhiên cũng chính là hình nh quê h ng đ t n c. Trên t ng b c chân đi trong ả ươ ấ ướ ừ ướ

lòng thiên nhiên, trong lòng vũ tr , th i gian trôi b ng "s gi " các ụ ứ ả ằ ờ mùa thay nhau về

ng tr , thi nhân Basho không tránh kh i bùi ngùi nh v m t cái gì xa xôi trong sâu ớ ề ộ ự ị ỏ

th m tâm h n v m t mi n quê mà ông đã t ng g i thân qua cu c đ i gió b i. Đó là ộ ờ ề ộ ụ ừ ử ề ẳ ồ

ng không nguôi: n i nh quê h ớ ỗ ươ

Nghe ti ng chim đ vũ ế ỗ

kinh đô Ở

Mà nh kinh đô. ớ

(Đoàn Lê Giang d ch th ) ơ ị

Basho đang kinh đô nghe ti ng chim đ vũ (chim đ quyên) hót, lòng bâng ở ế ỗ ỗ

khuâng nh v quê cũ vì th i gian trôi nhanh quá. kinh đô này l ớ ề ờ Ở ạ ư i nh kinh đô x a - ớ

kinh đô c a ký c m t th i đã xa đã vĩnh vi n m t đi ch còn đ ng l i trong n i nh ủ ứ ễ ấ ờ ộ ọ ỉ ạ ỗ ớ

khi nghe ti ng chim kêu báo hi u mùa hè. Vì sao l ế ệ ạ i th ? ế

Kinh đô bây gi là Edo thành ph th dân đang say s a v i nh p s ng ph n hoa ờ ư ớ ị ố ố ị ồ

ộ đô h i. Nhi u th văn hóa c x a d n b m t đi thay vào đó là "văn hóa th dân". Cu c ị ấ ổ ư ầ ứ ề ộ ị

i ch bi t hi n t i, quay l ng l i v i tinh th n x a cũ. s ng "phù th " làm con ng ế ố ườ ỉ ế ệ ạ ư ạ ớ ư ầ

66

Trong xã h i y, Basho c m th y cô đ n l c loài nên ông tìm v "con đ ng sâu ơ ạ ộ ấ ề ấ ả ườ

th m" trên "nh ng b ng phiêu lãng". Basho nh v kinh đô x a. ữ ẳ c đ ướ ườ ớ ề ư

Trên đ ng đi, n i nào Basho t ng ghé qua là n i đó là quê h ườ ừ ơ ơ ươ ng c a ông: ủ

Đ t khách m i mùa s ng ườ ấ ươ

i v thăm quê ngo nh l ề ả ạ

Edo là c h ng. ố ươ

Thiên nhiên trong th ông là thiên nhiên c a t m lòng th ng c m. Trên b ủ ấ ơ ươ ả ướ c

đ ng phiêu lãng, Basho đi qua nhi u n i, t ườ ơ ừ ữ nh ng đô th n ào náo nhi ị ồ ề ệ ủ ữ t c a nh ng

ng ườ ữ i th dân... đ n nh ng cánh đ ng khô c n, nh ng làng quê x xác c a nh ng ằ ữ ữ ủ ế ồ ơ ị

ng i nông dân c c c đói nghèo, Basho t n m t nhìn th y m i th m c nh di n ra ườ ơ ự ễ ậ ắ ấ ả ả ọ

ngay tr c m t mình. Ông ghi l i m t cách l ng l các s vi c vào nh ng bài th ướ ắ ạ ặ ộ ẽ ự ệ ữ ơ

haiku dung d quen thu c. Trong th ông có đ hình nh c a nh ng ki p ng i đau ủ ủ ữ ế ả ộ ơ ị ườ

kh , l m than nh : t nh ng ng i nông dân lam lũ, em bé nghèo s m g p b t h nh, ổ ầ ư ừ ữ ườ ấ ạ ặ ớ

nh ng ng i đánh cá, nh ng cô gái bán thân, nh ng ng i lính b thây n i chi n đ a, ữ ườ ữ ữ ườ ế ỏ ơ ị

cho đ n nh ng ng ữ ế ườ ạ i b n yêu th y u m nh... ơ ể ệ

ỉ ứ Trong m t l n đi ngang qua m t khu r ng v ng, Basho th y m t chú kh đ ng ừ ộ ầ ắ ấ ộ ộ

co ro run lên vì l nh trong m a mùa đông. Tr c c nh đó, Basho ư ạ ướ ả ướ ộ c gì có ngay m t

chi c áo m a cho chú kh b t l nh: ỉ ớ ạ ư ế

M a đông giăng đ y tr i ư ầ ờ

M t chú kh đ n đ c ỉ ơ ộ ộ

Cũng mong chi c áo t i. ế ơ

(Đoàn Lê Giang d ch th ) ơ ị

Hình nh "m t chú kh đ n đ c" làm ta liên t ng đ n hình nh ng i nông ỉ ơ ả ộ ộ ưở ế ả ườ

ơ dân, nh ng em bé nghèo đ ng co ro, run r y trong nh ng c n m a giá l nh. Bài th là ẩ ữ ứ ữ ư ạ ơ

ng c m vô vàn c a nhà th đ i v i nh ng ng i cùng kh và c c cây t m lòng th ấ ươ ơ ố ớ ủ ữ ả ườ ả ỏ ổ

muông thú. Basho m n hình nh c a thiên nhiên đ nói lên s ph n c a con ng i: ố ậ ủ ượ ủ ể ả ườ

Trong tuy t ban mai ế

Đôi m t ta nhìn c ả ắ

67

Nh ng con ng a g y. ự ầ ữ

Cu c s ng nghèo kh , ng i nông dân ph i lao đ ng v t v t nh ng s m ban ộ ố ổ ườ ấ ả ừ ữ ả ớ ộ

mai trong tuy t giá rét v i "nh ng con ng a g y". Hình nh "ng a g y" liên t ữ ự ự ế ả ầ ầ ớ ưở ng

i lao đ ng nghèo kh g y gò. đ n ng ế ườ ổ ầ ộ

Hay ng i lao đ ng nghèo ph i làm vi c v t v trong th i ti ườ ấ ả ờ ế ệ ả ộ t kh c nghi ắ ệ t

c a mùa hè nóng b c. Đó là nh ng ngu i bán cá c rao mãi trong ngày hè hòa vào ờ ủ ứ ứ ữ

ti ng chim cu t o thành đi p khúc mùa hè: ế ệ ạ

Ti ng rao ng i bán cá ế ườ

Hòa trong ti ng chim cu ế

Vang vang mùa h . ạ

Tóm l i, s c thái thiên nhiên trong th Lý B ch và basho r t đa d ng và phong ạ ắ ạ ạ ấ ơ

phú. Nh ng t u trung l i, đó là ngh thu t l y c nh đ t ư ự ạ ậ ấ ể ả ệ ả ả tình. Thông qua hình nh

thiên nhiên, thi nhân th hi n t m lòng mình đ i v i nh ng ki p ng i trong xã h i. ể ệ ấ ố ớ ữ ế ườ ộ

3.1.2. B c tranh thiên nhiên đ ng và tĩnh qua ngòi bút c a hai nhà th ứ ủ ộ ơ:

Đ i v i Lý B ch, thiên nhiên mang m t t m vóc hùng vĩ và tráng l . Chính vì ố ớ ộ ầ ạ ệ

ng dùng bút pháp “l y đ ng t tĩnh”. Do đó, v y, ông th ậ ườ ấ ộ ả ở ầ ơ ủ h u h t các bài th c a ế

ư ơ ông, ta th y hi n lên b c tranh thiên nhiên tràn đ y s c s ng. Trong bài “V ng L s n ầ ứ ố ứ ệ ấ ọ

v đ p hùng vĩ c a thiên nhiên nh sau: b c b ”, nhà th đã miêu t ộ ố ơ ả ẻ ẹ ủ ư

“N ng r i H ng Lô khói tía bay ọ ươ ắ

Xa trông dòng thác tr c sông này ướ

N c bay th ng xu ng ba nghìn th ướ ẳ ố c ướ

T ng d i Ngân Hà tu t kh i mây” ưở ả ỏ ộ

(T ươ ng Nh d ch) ư ị

Hay trong bài “Thu ph ca”, b c tranh cu c s ng lao đ ng c a con ng ộ ố ủ ứ ố ộ ườ ệ i hi n

lên v i dáng v đ y t i t n và m áp: ẻ ầ ươ ắ ấ ớ

“L a lò r c tr i đ t ờ ấ ự ử

Khói tía nh y tia h ng ả ồ

Má đ b ng trăng sáng ỏ ừ

Ti ng hát đ ng dòng sông” ế ộ

68

(Nguy n Kh c phi d ch) ễ ắ ị

Thiên nhiên trong th Basho toát lên nh ng v đ p đ n s , gi n d , nguyên ẻ ẹ ữ ả ơ ơ ơ ị

th y. Đó là nh ngh thu t g i t ậ ợ ả ủ ệ ờ ộ thiên nhiên mà Basho ch nêu ra m t hình nh m t ỉ ả ộ

chi ti ế ồ t r i im l ng không nói. "Có nh ng b c tranh hoành tráng làm cho b n bàng ứ ữ ặ ạ

ọ hoàng nh ng cũng có nh ng ti u h a làm cho b n ng c nhiên". Đây là m t ti u h a ộ ể ữ ư ể ạ ạ ọ

c a Basho: ủ

Mái l u imề

M t con chim gõ ki n ế ộ

Gõ ngoài tr hiên. ụ

Tr c mái l u n sĩ là hình nh m t con chim gõ ki n đang gõ vào tr hiên, gõ ướ ề ẩ ụ ế ả ộ

vào cái cô t ch, cái nh p đi u bình th ng c a s s ng. B c tranh th t h n nhiên, ngây ệ ị ị ườ ủ ự ố ậ ồ ứ

ả th . Bài th ch có b y nhiêu. Ph n sau là "kho ng tr ng" không có nét v . Kho ng ẽ ả ầ ấ ơ ơ ố ỉ

tr ng y dành cho s c m nh n và t ng t ng riêng c a ng i đ c. Nó gi ng nh ự ả ậ ấ ố ưở ượ ủ ườ ọ ố ư

trong h i h a là nh ng nét phác h a không đ ộ ọ ữ ọ ượ ẽ ầ ầ c v đ y đ mà ch c n v m t ph n ẽ ộ ỉ ầ ủ

thôi nh "ch c n m t nhánh c thôi là đ th y c n gió đi qua". T ng t ủ ấ ỉ ầ ư ộ ỏ ơ ươ ự ư ế nh th ,

Basho ch c n v m t lá cây ta th y c đ i s ng c a cây, c a mùa đông, c a thiên ả ờ ố ẽ ộ ỉ ầ ủ ủ ủ ấ

nhiên đ t tr i: ấ ờ

Lá th y tiên ủ

D i làn tuy t m i ế ớ ướ

Nhè nh trĩu mình. ẹ

Hay hình nh con đom đóm ta nh n ra cái nóng b c, oi c a ngày mùa hè: ứ ậ ả ả ủ

Trong ánh ngày

Con đom đóm y ấ

C đ gay. ổ ỏ

Hay âm thanh c a ti ng ve ta c m đ ủ ế ả ượ c cái khung c nh v ng l ng, t ch liêu, ắ ả ặ ị

thâm sâu n i cõi qu nh hiu c a không gian và th i gian: ủ ạ ơ ờ

Ôi ti ng ve kêu ế

Th u xuyên vào đá ấ

69

Trong cõi qu nh hiu. ạ

Basho t thiên nhiên v n v t m t cách đ n s , m c m c nh là k l ả ơ ơ ể ạ ậ i v y. ư ậ ạ ạ ộ ộ

Ngôn ng r t ngây th nh ng r t hi n minh. Thiên nhiên cũng vì th hi n ra gi n d ế ệ ữ ấ ư ề ấ ả ơ ị

trong kho nh kh c. Kho nh kh c y là th i kh c đ p nh t c a thiên nhiên hình thành ờ ắ ẹ ấ ủ ắ ấ ả ả ắ

nên bài haiku. Nó là đ nh đi m c a c m xúc và dành kho ng tr ng g i s liên t ủ ả ợ ự ể ả ố ỉ ưở ng

cho ng i đ c: ườ ọ

Mong manh mong manh

M t nhành hoa cúc ộ

V a đ m n vàng. ừ ơ ụ

Hay:

M a mù s ng ư ươ

Phù dung m t đóa ộ

Làm mùa lên h ng. ươ

Thi hào Tagore nh n xét v th haiku nh sau: "nhà th ch gi i thi u đ tài ề ơ ỉ ớ ư ậ ơ ề ệ

c tránh sang bên". V i Basho đó là s im l ng, thâm tr m đ c k t tinh trong r i b ồ ướ ự ặ ầ ớ ượ ế

câu ch đ kh i d y c m th c sâu xa trong lòng ng i đ c. Đ y cũng chính là thi ơ ậ ữ ể ứ ả ườ ọ ấ

i và th gi pháp "chân không" c a s huy n o v con ng ủ ự ề ả ề ườ ế ớ ấ i khi nó ph ng ph t ả

ng thi n. h ươ ề

Nói chung, th cũng nh cu c s ng c a con ng ư ộ ố ủ ơ ườ ư i, có lúc tr m l ng nh ng ầ ắ

cũng có lúc sôi đ ng. Lý B ch và Basho đã v n d ng k t h p thành công bút pháp ế ợ ụ ậ ạ ộ

i. đ ng, tĩnh đ t o nên b c tranh thiên nhiên s ng đ ng v cu c s ng con ng ộ ề ộ ố ể ạ ứ ố ộ ườ

3.2. Cái tôi lãng m n c a thi tiên Lý B ch và tinh th n vô ngã c a thi sĩ thi n s ạ ạ ủ ề ư ủ ầ

Basho tr c thiên nhiên: ướ

ủ ạ : 3.2.1. Thiên nhiên c a đ i và thiên nhiên c a đ o ủ ờ

R t nhi u nhà nghiên c u đã l u ý đ n tính ch t mâu thu n, ph c t p trong t ứ ạ ứ ư ề ế ấ ẫ ấ ư

t ưở ứ ng c a Lý B ch. T tuy t Lý B ch có bài mang đ y hoài bão nh p th , ý th c ủ ứ ế ệ ạ ầ ậ ạ

trách nhi m c a b c quân t ủ ậ ệ ử ớ ờ ọ v i đ i ("Hoành giang t ", "T ng L c phán quan v ng ừ ụ ố

Tì bà hi p", "Vĩnh V ng đông tu n ca"...), có bài đ m ý t ươ ượ ệ ầ ưở ng thanh th n, u nhàn ả

("Thu Ph ca" bài 17, "Bi t Đông Lâm t tăng", "B ch l ti"...), có bài ca c a ph t t ủ ậ ử ố ệ ự ạ ộ

70

c đ c phiêu du đ n cõi tr i ("Diên chân quan", "Luy n đan t ng th n tiên, ao ụ ầ ướ ượ ế ệ ờ

i có bài cu ng phóng v i tôn ch t t nh", "Đào nguyên" 2 bài...), l ỉ ạ ỉ ự ồ ớ ủ do, anh hùng c a

ng i hi p khách ("C khách hành", "V nh s n tôn", "K t Mi t t ", "Thi u niên ườ ệ ế ổ ơ ị ệ ử ế

hành"...). Th m chí ngay trong m t bài t ậ ộ ứ tuy t, Lý B ch cùng lúc t ạ ệ ự ư x ng v a là " c ừ ư

sĩ", v a là "tiên", mà cũng v a là "Ph t" : ừ ừ ậ

" Thanh Liên c sĩ trích tiên nhân ư

T u t tàng danh tam th p xuân ử ứ ậ

H Châu t mã hà tu v n, ồ ư ấ

Kim Túc Nh Lai th h u thân " ị ậ ư

("Đáp H Châu Gia Di p t mã v n B ch th hà nhân" ) ệ ư ồ ấ ạ ị

t m d ch : ạ ị

Thanh Liên c sĩ tiên giáng tr n, ư ầ

n danh quán r Ẩ ượ u ba m i xuân. ươ

T mã H Châu còn mu n h i, ư ồ ố ỏ

Nh Lai Kim Túc m i hi n thân. ư ệ ớ

ủ ờ Nh ng ch y u trong th Lý B ch v n là m t b c tranh thiên nhiên c a đ i ẫ ộ ứ ủ ế ư ạ ơ

s ng. Ông h ố ướ ng v cu c s ng tr n th v i nh ng trăn tr c a m t tâm h n yêu ữ ộ ố ế ớ ở ủ ề ầ ộ ồ

thiên nhiên tha thi ế ơ t. Có th tìm th y đi u này trong m t s bài nh Thu ph ca, S n ộ ố ư ể ề ấ ố

trung v n đáp, Lao Lao đình,… ấ

Còn trong th c a Basho, hình nh thiên nhiên trong th Basho không ch t ơ ủ ỉ ươ i ả ơ

ng thi n mà nó còn n ch a nh ng tri t lí nhân sinh sâu đ p, tr tình, ph ng ph t h ẹ ấ ươ ữ ả ứ ữ ề ẩ ế

s c. Basho là thi sĩ vĩ đ i c a thiên nhiên. Ông không ch sáng t o ra nh ng câu th ắ ạ ủ ữ ạ ỉ ơ

tuy t đ p mà còn là ng ệ ẹ ườ ẫ ồ i d n “đ o” tr v v i thiên nhiên v v i c i r , ngu n ề ớ ộ ễ ở ề ớ ạ

m ch c a s s ng con ng ủ ự ố ạ ườ ạ i. Tình yêu thiên nhiên trong th Basho th hi n bên c nh ể ệ ơ

t - tri nh ng m c m thông th ỹ ả ữ ườ ng là c m t s minh tri ả ộ ự ế ế ậ ủ t lí v nh ng quy lu t c a ề ữ

cu c s ng. Trong đó con ng i và thiên nhiên có m i quan h g n bó m t thi ộ ố ườ ệ ắ ậ ố ế ớ t v i

nhau trong vũ tr này. ụ

Tính tri t lí trong th Basho k th a và phát huy t th ca truy n th ng. ế ế ừ ơ ừ ơ ề ố

ng Nh t th m đ m m c m Nh t B n. Ng Truy n th ng văn ch ố ề ươ ỹ ả ậ ấ ậ ậ ả ườ ậ ư i Nh t a

71

chu ng cái đ p. Cái đ p luôn làm tiêu chí c a th ca. Th ca là chi c g ng soi đ ế ươ ủ ẹ ẹ ộ ơ ơ ể

thiên nhiên soi vào và bi u hi n cái đ p m i cung b c c a nó, trong đôi m t nhà th ẹ ở ỗ ậ ủ ể ệ ắ ơ

i đ c. Cu c s ng ng i Nh t cũng th m thiên nhiên. Thiên nhiên l và m c m ng ỹ ả ườ ọ ộ ố ườ ậ ấ ạ i

n ch a bao tri nh ng gì bình ẩ ứ ế t lí sâu s c v cu c s ng. Cu c s ng l ộ ố ộ ố ề ắ i b t đ u t ạ ắ ầ ừ ữ

th ng nh t, đ n s m c m c nh t: ườ ơ ơ ộ ấ ạ ấ

Bài ca kh i đ u ở ầ

bài ca ng i tr ng lúa ườ ồ

mi n quê thâm sâu. t ừ ề

Th ca Basho b t ngu n t cu c s ng nên nó s t i mát cho cu c s ng. ồ ừ ắ ơ ẽ ướ ộ ố ộ ố

Trong cu c s ng y, cu c s ng c a m t sinh v t nh bé cũng là cu c s ng c a con ộ ố ộ ố ộ ố ủ ủ ậ ấ ộ ỏ

ng i vì trong vũ tr này v n v t đ ng nh t th . Chi ti t này cũng là m t tri ườ ậ ồ ụ ể ấ ạ ế ộ ế ủ t lí c a

Thi n tông. ề

Nh các nhà văn th khác, Basho cũng ch u nh h ị ả ư ơ ưở ọ ng sâu s c n n văn minh văn h c ắ ề

c nh Trung Qu c, n Đ ... l n c a các n ớ ủ ướ ố Ấ ư ộ

T nh Basho đã h c c văn Trung Qu c, l n lên l ừ ỏ ố ớ ọ ổ ạ ị i tu Thi n nên ít nhi u ch u ề ề

nh h ng văn h c Trung Qu c c th là bài th sau: ả ưở ố ụ ể ọ ơ

Em là b m ướ ư

ta là gi c m ng ấ ộ

trong h n Trang Chu. ồ

Basho l y gi c m ng Trang Chu (Trung Qu c) đ đ a vào th mình. Trung ể ư ấ ấ ộ ố ơ

Qu c cũng ít nhi u ch u nh h ng văn hóa n Đ t đ o Ph t. Vì th , Basho tu ị ả ề ố ưở ộ ừ ạ Ấ ế ậ

Thi n tông t Trung Qu c có nghĩa là ít nhi u ch u nh h ề ừ ị ả ề ố ưở ng văn hóa n Đ chăng ? Ấ ộ

V y, tính ch t tri t lí trong th Basho k t h p t tính tri t lí truy n th ng trong ậ ấ ế ế ợ ừ ơ ế ề ố

t lí trong văn hóa văn h c các n c mà Nh t B n ti p thu. th ca Nh t v i tính tri ậ ớ ơ ế ọ ướ ậ ả ế

Tính tri t lí c a nhà th thi n th t sâu l ng. Ta ch có th c m nh n b ng tâm ế ể ả ủ ề ậ ắ ậ ằ ơ ỉ

i khó gi i thích, lí gi i c n k b ng l i. Nó nh t linh th t sâu s c nh ng ta l ắ ư ậ ạ ả ả ặ ẽ ằ ờ ư ư ế th

ng i thi n v y. Chúng ta hi u trong tr ng thái “đ t ng ”. Tâm h n ta đang u t ạ ề ể ạ ậ ồ ộ ồ ố ổ i b ng

m t ch c ánh lên, lóe sáng b ng t nh tâm h n. Bài th con ch là m t minh ch ng: ừ ứ ế ố ộ ồ ơ ộ ỉ

Ao cũ

72

con ch nh y vào ế ả

c xao. vang ti ng n ế ướ

Basho l y cái đ ng đ t ể ả ấ ộ cái tĩnh, c m nh n cái t c th i trong cái vĩnh h ng. ứ ả ậ ằ ờ

“Ao cũ” là ao tù ch t, sáo mòn, cũ kĩ, ph ng l ng nh v a tr i qua m t mùa đông ẳ ư ừ ế ả ặ ộ

băng giá. “Nó không n m đâu c và đ ng th i n m trong Basho trong chúng ta. Nó ằ ở ờ ằ ả ồ

b i vì nó là thiên nhiên ” [2; tr.176]. “Con cũ nghìn x a đ ng th i có m t ngay bây gi ờ ư ồ ặ ờ ở

ch nh y vào” lăn x vào, lao vào trong ao gây ra ti ng đ ng. Con ch đánh th c vũ ế ứ ế ế ả ả ộ

tr b ng b c nh y c a mình. Đánh th c cái ao tù im l ng nghìn thu ! “Con ch” là ụ ằ ướ ả ủ ứ ế ặ

bi u t ng c a mùa xuân, mùa c a tu i tr , c a ni m vui, c a h nh phúc. N u ta c ể ượ ổ ẻ ủ ủ ạ ủ ủ ề ế ứ

ph ng l ng ng yên trong cái ao cũ, s không thoát kh i bu n chán mà ta hãy b t tay ủ ẽ ắ ẳ ặ ồ ỏ

ồ vào hành đ ng, hãy nh y vào cu c s ng cu c đ i c a mình. Ta th i vào cho nó ngu n ộ ờ ủ ộ ố ả ộ ổ

sinh khí và s s ng. Nó s t ng b ng sôi đ ng, vang xa, t c ta làm cho cu c đ i đ y ý ộ ộ ờ ầ ự ố ẽ ư ừ ứ

nghĩa. Cu c s ng c a ta m i có ý nghĩa nh mùa xuân làm cho cu c s ng h i sinh xao ư ộ ố ộ ố ủ ớ ồ

đ ng c vũ tr đang im lìm ng sau m t mùa đông dài. ộ ụ ủ ả ộ

Trong cu c s ng, “ ta nh nhoi nh con ch và ta là con ch đang nh y vào ộ ố ư ế ế ả ỏ

ủ cu c s ng, đ ng th i ta là chi c ao cũ và là ti ng vang c a chính ta là ti ng vang c a ộ ố ủ ế ế ế ồ ờ

vũ trụ” [2; tr.176]. Ta ph i ch đ ng v i cu c s ng c a mình. Bài th th t nh nhoi ộ ố ơ ậ ủ ộ ủ ả ớ ỏ

này. Cu c s ng sôi g n gàng trong ba câu nh ng hàm ch a ý nghĩa c m t vũ tr ọ ả ộ ư ứ ụ ộ ố

i ch nh đôi chân h c: đ ng luôn đ i thay ta không th d m chân t ộ ể ậ ổ ạ ỗ ư ạ

M a tháng năm ư

c đ ng d m trong n ầ ứ ướ

chân h c ng n d n. ạ ắ ầ

c dâng lên dâng lên mãi. N u ta c đ ng yên Nh ng c n m a mùa h làm n ư ữ ạ ơ ướ ứ ứ ế

c và n c và nh đôi chân h c d m trong n ạ ư ầ ướ ướ ứ c c lên chân h c chìm d n vào n ạ ầ ướ

ng n d n ng n d n thì ta s b chìm m t, s l c h u. Cu c s ng đòi h i chúng ta ấ ộ ố ẽ ạ ẽ ị ậ ắ ầ ắ ầ ỏ

ph i ho t đ ng ph i b t tay vào cu c s ng dù kh c nghi t. ộ ố ạ ộ ả ắ ắ ả ệ

Đôi khi, ta cũng ph i bi ả ế ờ ơ ể ắ t hành đ ng, làm vi c theo tình hu ng th i c đ b t ệ ộ ố

ỗ ậ k p nh p đi u cu c s ng. Ta nên h c theo cách s ng nh con b m ph i đ i ch đ u ị ộ ố ả ổ ướ ư ệ ọ ố ị

73

ộ trên cành li u m i khi gió lên đ tìm cho mình m t ch đ u v ng ch c trong cu c ỗ ậ ữ ể ễ ắ ỗ ộ

s ng: ố

Trên cành li u nghiêng ễ

con bu m đ i ch ỗ ớ ổ

m i l n gió lên. ỗ ầ

Đ ng th i cũng ph i kiên trì nh n n i, đ ng bao gi ạ ừ ẫ ả ờ ồ ờ ả buông xuôi, ch u thua ph i ị

nh m t con chu n chu n c tìm cho mình m t ch đ u trên ng n c rung rinh tr ọ ỏ ồ ố ư ộ ổ ậ ồ ộ ướ c

gió:

Con chu n chu n ồ ồ

c đ u mãi mà không đ ậ ượ

trên ng n c gió rung. ọ ỏ

Đó cũng là ý chí c a Basho lên đ ng d n thân vào các b i mù s ng: ủ ườ ụ ấ ươ

Đi n a b n i ữ ạ ơ

ng m nhìn tuy t đ ế ổ ắ

cho d u ta r i ! ầ ơ

Tình yêu thiên nhiên và c m tr v v i thiên nhiên đ đ c đi, đ c hòa ướ ơ ở ề ớ ể ượ ượ

vào thiên nhiên s ng cùng thiên nhiên luôn thúc gi c Basho lên đ ng. ụ ố ườ

Các bài th trên, nh ng ý nghĩa tri t lí v cu c s ng chúng ta liên t ng ch là ữ ơ ế ề ộ ố ưở ỉ

l p m ng manh trên t ng câu ch . Ch ý nghĩa tri ớ ừ ữ ỏ ớ ế ể ả t lí nó r t sâu xa ta ch có th c m ấ ỉ

ch không gi i thích đ c nhi u, th m chí không gi i thích đ ứ ả ượ ề ậ ả ượ ẩ c nh bài th sau n ư ơ

ch a m t tri t lí sâu s c: ứ ộ ế ắ

T b n ph ng xa ừ ố ươ

hoa đào bay l i ạ

xu ng h Biwa. ồ ố

ng nh đi u n ch a tri t lí và pha T t c các bài th haiku c a Basho d ơ ấ ả ủ ườ ư ề ẩ ứ ế

chút h ng Thi n v trong tri ươ ề ị ế ữ t lí y. Hình nh thiên hiên trong th g i cho ta nh ng ơ ợ ấ ả

liên t ưở ị ng g n gũi trong cu c s ng. Đó là nh ng c nh v t nguyên s , nh bé, bình v , ữ ộ ố ả ậ ầ ơ ỏ

t m th ầ ườ ng có th b lãng quên nh m t con ch, m t ti ng chim, m t bông hoa… ế ộ ế ư ộ ể ị ộ

74

Nh ng trong cái bình th ng y n ch a cái đ p và tri ư ườ ấ ẩ ứ ẹ ế t lí cho cu c s ng bình ộ ố

th ng này. Vì v y, chúng ta d c m nh n đ c s g n gũi, quen thu c. ườ ễ ả ậ ượ ự ầ ậ ộ

Tóm l ạ i, m c dù t ặ t ư ưở ộ ng th ca c a Lý B ch và Basho khác nhau gi a m t ữ ủ ạ ơ

bên “đ i”, m t bên “đ o” nh ng đi m gi ng nhau là đ u “nh p th ”. Và đó chính là ố ư ế ề ể ậ ạ ờ ộ

ng v thiên nhiên và cu c s ng con t m lòng bao la c a thi nhân lúc nào cũng h ấ ủ ướ ộ ố ề

ng i. ườ

3.2.2. M t thiên nhiên nh là đ i t ố ượ ư ộ ng c a ch th và m t thiên nhiên v i ch ộ ủ ể ủ ớ ủ

: th n mình ể ẩ

c miêu t Trong th Lý B ch, thiên nhiên đ ạ ơ ượ ả ộ m t cách tr c ti p, là đ i t ự ế ố ượ ng

đ nhà th ph n ánh trong thi ca c a mình. Đ i v i ông, thiên nhiên v a là khách th ể ố ớ ủ ừ ả ơ ể

nh ng đ ng th i cũng là ch th . Lý B ch xem thiên nhiên nh ng i b n tâm giao, ủ ể ư ư ạ ờ ồ ườ ạ

t là trăng và g i vào đ y nh ng tâm s c a mình. Có th tìm th y đ c bi ặ ệ ự ủ ấ ở ữ ử ể ấ ạ khía c nh

này qua nh ng bài nh ữ ư T khuây kh a ỏ , Đ c t a Kính Đình san ộ ọ ự , Tĩnh d tạ ứ,…

Trong th c a Basho, thiên nhiên đ c miêu t thông qua ch th n mình. ơ ủ ượ ả ủ ể ẩ

Đ ng sau m i b c tranh thiên nhiên c a th haiku d ỗ ứ ủ ằ ơ ườ ng nh đ u mu n nói đ n con ố ư ề ế

ng ườ i hay cu c s ng con ng ộ ố ườ i, ch ng h n nh : ư ạ ẳ

Ao cũ

con ch nh y vào ế ả

c xao. vang ti ng n ế ướ

Hay:

Trên cành khô

Chim qu đ u ạ ậ

Chi u thu ề

Ti ng h c vang tr i ế ạ ờ

và tàu lá chu i ố

tr thành t i. ở t ả ơ

Nói chung, Lý B ch và Basho tuy có khác nhau trong cách miêu t đ i t ạ ả ố ượ ng

thiên nhiên d hai nhà ướ i góc đ khách th - ch th nh ng nhìn chung,đi m h i t ủ ể ư ộ ụ ở ể ể ộ

75

th v n là h ng đ n cu c s ng c a con ng i và g i g m tâm s c a mình vào ơ ẫ ướ ộ ố ủ ế ườ ử ắ ự ủ

đ y. ấ

3.2.3. Trăng và hoa, say và m ngộ :

Trong th thiên nhiên, ánh trăng h u nh đ ư ượ ầ ơ ế c Lý B ch và Basho s d ng đ n ử ụ ạ

Lý B ch n i tr i h n Basho trong m ng th vi t v trăng. m c tri ứ ệ ể t đ nh ng có l ư ẽ ổ ộ ơ ơ ế ề ạ ả

Ng ng truy n cái ch t c a Lý B ch là do ông đi ch i thuy n th y trăng i đ i t ườ ờ ươ ế ủ ề ề ấ ạ ơ

đ p quá nên lao đ u xu ng ôm trăng mà ch t. H u nh bài nào cũng ph ng ph t ánh ẹ ư ế ầ ấ ả ầ ố

trăng. Đ i v i Lý B ch, trăng v a là c m v a là ng i b n tâm giao. Trăng cũng ố ớ ừ ạ ướ ơ ừ ườ ạ

là n i ông th hi n lòng nh c h ớ ố ươ ể ệ ơ ử ng (Tĩnh d t ) và tình b ng h u (T n i xa g i ằ ừ ơ ạ ứ ữ

đ n V ng X ng Linh) và m t ph n nào đ y, trăng cũng đ ế ươ ươ ấ ầ ộ ượ ắ ớ ẻ ẹ c g n li n v i v đ p ề

c a ng ủ ườ i ph n . ụ ữ

Nh v y v i “thi tiên” Lý B ch trăng là khách th nh ng ông đã làm cho nó tr ể ư ư ậ ạ ớ ở

thành ch th hóa. V ng trăng c a thiên nhiên đ t tr i đã tr thành v ng trăng ngh ấ ờ ủ ể ủ ầ ầ ở ệ

thu t to sáng trong th Lý B ch. T bao đ i nay trăng đã làm say mê lòng ng ừ ạ ậ ả ơ ờ ườ i

không ch vì ánh sáng lung linh huy n di u, v đ p m o xa xăm c a nó mà chính ệ ẻ ẹ ờ ả ủ ề ỉ ở

t lý nh t nguyên “Thiên Nhân t cái tình bao la c a nó, đ a con ng ủ ư i tr v tri ườ ở ề ế ấ ươ ng

i là m t) c a ng i ph ng Đông có t ngàn x a. d ” (Tr i và Ng ờ ữ ườ ủ ộ ườ ươ ừ ư

Có l ẽ chính vì v y th trăng c a Lý B ch s s ng mãi cùng nhân lo i. ạ ẽ ố ủ ạ ậ ơ

Trong th c a Basho, có l hoa chính là đ i t ng đ c ông miêu t ơ ủ ẽ ố ượ ượ ả ề nhi u

nh t. Ông có r t nhi u bài dành t ng cho riêng hoa: ề ặ ấ ấ

Nhin ky ̀ ̃

Hoa ma đê đang n ở ̃ ̀

Bên giâụ

Hay:

Đi, đi mai ̃

Dâu co nga trên đ ng ườ ̀ ́ ̃

Canh đông hoa thu ́ ̀

Ke lông may ̉ ̀

76

Liên t ng đên ưở ́

Hoa nghê phân ̣ ́

Ho c:ặ

Hoa đào nh áng mây xa ư

Chuông đ n Ueno vang v ng ề ọ

Hay đ n Asacusa ề

N u Lý B ch dành nhi u tình c m c a mình cho ánh trăng thì đ i v i Basho, ủ ố ớ ề ế ả ạ

hoa l i đ ạ ượ c ông u ái h n c . Còn nói đ n ch t th , ta có th g i th Lý B ch là ấ ể ọ ư ế ả ạ ơ ơ ơ

th say vì Lý B ch n i ti ng khi say r ổ ế ạ ơ ượ ơ u làm th r t hay. Trong khá nhi u bài th , ơ ấ ề

Lý B ch nói đ n r u ho c c nh say r u: ế ượ ạ ặ ả ượ

“R u Lan Lăng u t kim h ng ượ ấ ươ

Chu c tràn chén ng c hào quang r c màu ọ ự ố

Ch nhân ví khéo m i nhau ủ ờ

t n i nào tha h ng!” Say s a thì bi ư ế ơ ươ

(Th làm n i đ t khách – Tr n Ng c H ng d ch) ơ ấ ưở ầ ọ ơ ị

Hay:

“Năm, ba trăm sáu m i ngày ươ

Ngày ngày đ u túy lúy say, ngày ngày” ề

(T ng v - Tr n Ng c H ng d ch) ưở ặ ầ ọ ợ ị

Lý B ch dùng r u không ph i đ h ng l c mà là đ nói lên tâm s b t mãn ạ ượ ả ể ưở ự ấ ể ạ

v i đ i. Cho nên, “th say” c a Lý B ch không ph i ch toàn là siêu thoát mà v n còn ớ ờ ủ ả ạ ẫ ơ ỉ

ch t ch a n i đau đ i. ứ ỗ ấ ờ

Trái l i v i Lý B ch, tiên sinh Basho luôn ôm p gi c m ng tr n th : thích đi ạ ớ ế ấ ấ ầ ạ ộ

tìm cái đ p cu c s ng gi a ch n đ i th ng. C đ i Basho là nh ng cu c hành trình ộ ố ữ ẹ ố ờ ườ ả ờ ữ ộ

không m t m i, ông qua nhi u n i và đ l i bi t bao d u n trong th mình: ề ơ ể ạ ệ ỏ ế ấ ấ ơ

Ôi bi n hoang vu ể

Ngân hà v ươ n tr i ả

Trên đ o Sado ả

Hay:

77

V nh Kisakata ị

Nh nàng Tây Thi ng ư ủ

Trong mùa m a và trong hoa ư

Và cho đ n g n cu i đ i, Basho tâm s : ự ế ầ ố ờ

Đau y u gi a hành trình ữ ế

Ch còn m ng tôi phiêu lãng ộ ỉ

Trên nh ng cánh đ ng hoang ữ ồ

“M ng” c a Basho chính là “m ng phiêu lãng”, là ủ ộ ộ ướ c mu n đ ố ượ ắ c đi kh p

m i n i đ tr i lòng mình, đ khám phá nh ng v đ p ti m n c a thiên nhiên và ọ ơ ể ả ề ẩ ẻ ẹ ữ ủ ể

cu c s ng con ng i. “Ch t m ng” trong th Basho cũng chính là khát khao, ộ ố ườ ấ ơ ộ ướ c

mu n cao đ p c a chính nhà th . ơ ẹ ủ ố

ề Có th th y Lý B ch và Basho tuy khác nhau trong cách hành đ o nh ng đ u ể ấ ư ạ ạ

có chung m t t ng là đ u h t ộ ư ưở ề ướ ầ ng v v đ p c a thiên nhiên và cu c s ng tr n ề ẻ ẹ ủ ộ ố

th . C hai đ u hòa mình vào thiên nhiên m i có th c m th và vi ế ả ể ả ụ ề ớ ế t nên nh ng câu ữ

th , bài th tuy t tác đ n th ! ế ệ ế ơ ơ

Tóm l i, thiên nhiên trong th Lý B ch và Basho có nhi u đi m khác nhau là do ạ ề ể ạ ơ

nh h ng b i m t bên là tinh th n lãng m n, m t bên là tinh th n vô ngã. S khác ả ưở ự ầ ầ ạ ở ộ ộ

bi t này t o nên nét riêng bi t trong th ca và đ ng th i làm nên tên tu i Lý B ch và ệ ạ ệ ạ ồ ổ ờ ơ

Basho.

3.3. M t s đ c tr ng riêng v ngh thu t miêu t thiên nhiên: ộ ố ặ ư ề ệ ậ ả

3.3.1. Lý B chạ :

3.3.1.1. Thiên nhiên đ : c nhân cách hóa ượ

Hình t ng t ng, nhân cách ượ ng trong th Lý B ch đ ơ ạ ượ c xây d ng theo l ự i t ố ưở ượ

ộ ọ hóa. Nh ng bài nh “L c th y khúc”, "Lao Lao đình", "Thu Ph ca" bài 3, "Đ c t a ữ ủ ụ ư ố

Kính Đình s n", "Kh c Tri u Khanh Hoành"... ., nhà th đã dùng trí t ng t ề ố ơ ơ ưở ượ ng

phong phú. Ông dùng bút pháp nhân hóa các s v t hi n t ng khi n cho sen d ự ậ ệ ượ ế ườ ng

nh bi t nói, gió trong th ông cũng bi t xót tình li bi t, chim núi bi t x u h , núi ư ế ơ ế ệ ế ấ ổ

cũng bi t nhìn ng i, trăng đau bu n tr m mình ngoài Đông H i… ế ườ ả ẫ ồ

78

ng đ c bi u đ t thông qua Th thiên nhiên Lý B ch có r t nhi u hình t ạ ề ấ ơ ượ ượ ể ạ

ngh thu t nhân hóa: ậ ệ

“Nh n d n s u tâm kh ẫ ầ ạ ứ

S n hàm h o nguy t lai” ơ ệ ả

(Nh n đ a s u đi m t ấ ạ ư ầ

Núi ng m trăng đ p đ n) ẹ ế ậ

Hay:

Th t u Đ ng Đình d nguy t s c ệ ắ ả ự ư ộ

T ng thuy n mãi t u b ch vân biên ươ ử ạ ề

(T m vay chút d s c c a trăng Đ ng Đình ư ắ ủ ạ ộ

u n i mây tr ng.) Chèo thuy n đi mua r ề ượ ơ ắ

(B i t c thúc Hình B Th Lang…) ồ ộ ộ ị

Hình t i khoa tr ng, đây là l ượ ng trong th Lý B ch đ ơ ạ ượ c xây d ng theo l ự ố ươ ố i

i khoa tr ng đ t o nên nh ng s h c u c a nhà th lãng m n. Tuy ông đã dùng l ư ấ ủ ạ ơ ố ươ ể ạ ữ ự

ng, nh ng không h t o c m giác gi t o mà trái l i làm cho câu th v t khác th ậ ườ ề ạ ư ả ả ạ ạ ơ

đ i, do đó có th chuy n t i đ t ượ c bay b ng và s v t mang tính ng ự ậ ổ ườ ể ả ượ ư ưở ng c t ể

nhân văn c a bài th . ơ ủ

3.3.1.2. Hình t ng hóa thiên nhiên theo cách riêng c a nhà th ượ ủ ơ:

D i con m t th c a Lý B ch, thiên nhiên hi n ra v i m t v đ p v a hùng ộ ẻ ẹ ơ ủ ướ ừ ệ ạ ắ ớ

vĩ, v a tráng l ừ ệ . Lý B ch là m t nhà th lãng m n cho nên th c a ông cũng mang ạ ơ ủ ạ ộ ơ

màu s c lãng m n. Thiên nhiên trong th Lý B ch là m t th gi i mang t m vóc thiên ế ớ ạ ắ ạ ơ ộ ầ

hình v n tr ng v i nh ng n d , khoa tr ng, nhân hóa, đi n c …trên ph ữ ẩ ụ ạ ạ ớ ươ ể ố ươ ệ ng di n

ngôn ng ; lúc đ ng lúc tĩnh, lúc thì ào t d d i, lúc an nhàn t i, lúc thanh tân t ữ ộ ạ ữ ộ t ự ạ ự

nhiên song cũng có khi kì bí hi m tr …trong c m xúc th m mĩ. Nh ng cho dù là ư ể ả ẩ ở ở

ph ng di n nào, th Lý B ch cũng đem l i s th thái trong c m xúc c a ng ươ ệ ạ ơ ạ ự ư ủ ả ườ i

ti p nh n b i s đ ng đi u c a tâm h n, b i s chân th c trong c m xúc th m mĩ ở ự ồ ệ ủ ở ự ự ế ả ẩ ậ ồ

. Th pháp phóng đ i, l hóa, kì hóa…không c a Lý B ch đã lan t a đ n đ c gi ủ ế ạ ỏ ộ ả ạ ạ ủ

hi m trong th Lý B ch , song ng i th y nó r t chân th c. Cho nên nói th ế ạ ơ i đ c l ườ ọ ạ ự ấ ấ ơ

79

Lý B ch “chân”, không ch “chân” v ngôn ng th , hình t ng th mà c b n là ữ ơ ề ạ ỉ ượ ơ ả ơ

“chân” trong tình c m, trong tâm h n nh : ư ả ồ

Vi n h i đ ng phong s c ắ ễ ả ộ

Xuy s u l c thiên nhai ầ ạ

(S c gió đ ng bi n xa ộ ể ắ

Th i s u r i xu ng phía chân tr i) ố ổ ầ ơ ờ

(L c th y khúc) ụ ủ

Hình t ượ ng thiên nhiên trong th Lý B ch mang tính tr ơ ạ ữ ắ tình và đ y màu s c ầ

tri t lí. Nhà th nhìn thiên nhiên b ng m t tâm h n phóng khoáng nên thiên nhiên th ế ằ ơ ộ ồ ể

ộ hi n m t nét đ p đ y v kì bí. Ta có th th y qua bài “S n trung v n đáp” hay “Đ c ể ấ ẹ ẻ ệ ấ ầ ộ ơ

t a Kính Đình san” ch ng h n. ọ ạ ẳ

Tóm l i, thiên nhiên trong th t tuy t c a Lý B ch có th đ c nhìn nh n t ạ ơ ứ ệ ủ ể ượ ạ ậ ừ

nhi u khía c nh, góc đ nh ý th c c a con ng ộ ư ứ ủ ề ạ i tr ườ ướ ệ c vũ tr , thiên nhiên, các bi n ụ

này đã làm nên m t hình t pháp, th pháp ngh thu t đ c tr ng…Nh ng y u t ậ ặ ế ố ủ ư ữ ệ ộ ượ ng

thiên nhiên trong th Lý B ch mang dáng v g n nh c a con ng ẻ ầ ư ủ ạ ơ ườ ễ i, v a e p di m ấ ừ

l ệ ư nh ng cũng v a hùng vĩ, kiêu sa ( V ng L s n b c b , Há Giang Lăng,…). ọ ư ơ ộ ố ừ

3.3.2. Basho:

3.3.2.1. Thiên nhiên đ c tái hi n m t cách gi n d và chân xác : ượ ệ ả ộ ị

N u Lý B ch thu c tr ạ ế ộ ườ ng phái lãng m n và th c a ông mang tính khoa ơ ủ ạ

tr ng, phóng đ i thì Basho, ta tìm th y ươ ạ ở ấ ở ủ đó tính chân th c g n v i cu c s ng c a ự ầ ộ ố ớ

ng. đ i th ờ ườ

Khi nhà th Ba tiêu am, có tr ng bên c nh túp l u m t cây chu i. Và bài th ơ ở ề ạ ố ộ ồ ơ

ra đ i trong kho nh kh c m t c n m a: ộ ơ ư ả ắ ờ

Cây chu i trong gió thu ố

Ti ng m a r i tí tách vào ch u ậ ư ơ ế

Ta nghe ti ng đêm. ế

Gi ng nh tàu lá chu i nh y c m tr ư ạ ả ố ố ướ ơ ể ử c lu ng gió c n m a, nhà th đ c a ư ơ ồ

h n r ng m , hoà mình cùng v n v t và tinh t ồ ộ ạ ậ ở tr ế ướ ỏ ấ c nh ng đ i thay c a cây c , đ t ữ ủ ổ

ủ tr i. Trong đ i s ng hàng ngày, nhà th s n sàng c m nh n và san s m i lo âu c a ẻ ố ờ ố ơ ẵ ả ậ ờ

80

ng i khác, cho dù là nh ng ng ườ ữ ườ i mà nhà th tình c ch g p qua m t đôi l n trên ỉ ặ ầ ộ ơ ờ

ng đ i. b c đ ướ ườ ờ

Đ i v i Basho, thú ngao du s n th y và thi ca không tách r i nhau. Vào bu i x ố ớ ổ ế ủ ơ ờ

chi u, khi nhìn v ph ng tr i xa th y đàn chim đang rũ cánh bay v t , ng ề ề ươ ề ổ ấ ờ ườ ữ i l

hành nh y c m làm sao không kh i ý th c v thân ph n con ng i? Qua ng n bút, ứ ề ậ ạ ả ỏ ườ ọ

ni m cô t ch tri n miên y bi n thành th . Ho c gi ấ ề ề ế ặ ơ ị ả ồ , vào lúc hoàng hôn, nghe h i

chuông chiêu m t i, ng khách t ộ ừ xa v ng l ọ ạ i l ườ ữ ự ư d ng c m th y nh đâu đây ấ ư ả

ph ng ph t mùi Thi n… Ch c h n trong tâm tr ng y, Bashô đã h bút vi t: ắ ẳ ề ạ ấ ạ ả ấ ế

Hoa đào nh áng mây xa ư

Chuông đ n Ueno vang v ng ề ọ

Hay đ n Asacusa ề

Hay trong m t bu i chi u, khi nhìn th y cánh qu trên m t cành cây, Basho ấ ề ạ ổ ộ ộ

vi t:ế

Trên cành khô

Cánh qu đ u ạ ậ

Chi u thu ề

Hình nh m t cánh qu cô đ n đ u trên cành cây tr tr i gi a m t chi u thu ơ ụ ữ ề ậ ạ ả ộ ộ ơ

mông mênh c a Basho đã cu n hút ta vào th gi i c a u huy n và cô t ch, ném ta vào ế ớ ủ ủ ề ố ị

tr m m c chân không. ầ ặ

R i m t l n n , tình c th y b ọ ờ ấ ướ ộ ầ ồ c nh y c a m t con ch, th là Basho đã cho ế ả ủ ế ộ

ra đ i bài th tuy t tác làm rung đ ng bi ệ ơ ờ ộ ế t bao th h : ế ệ

Ao cũ

Con ch nh y vào ế ả

Vang ti ng n c xao ế ướ

“Ao cũ không n m đâu c mà đ ng th i n m trong Basho, trong chúng ta. Nó ằ ở ờ ằ ả ồ

b i vì nó là thiên nhiên ” [2; tr.176]. cũ nghìn x a đ ng th i có m t ngay bây gi ờ ư ồ ặ ờ ở

Có th nói r ng, nh ng s v t, hi n t ng trong th thiên nhiên Basho đ ự ậ ệ ượ ữ ể ằ ơ ượ c

tái hi n m t cách chân th c và gi n d . Nh ng đ hi u v nó thì ta không th nhìn ể ể ự ư ệ ề ể ả ộ ị

c nhà th tái b ng con m t h i h t, b ng v b ngoài nông c n, b i vì s v t ch đ ằ ắ ờ ợ ự ậ ẻ ề ỉ ượ ạ ằ ở ơ

81

hi n, mà ta ph i dùng tâm h n trong tr ng thái tĩnh t ệ ạ ả ồ ạ ắ ể ả i, l ng đ ng thì m i có th c m ọ ớ

th đ c. ụ ượ

ng n ch a trong hình nh thiên nhiên : 3.3.2.2. Ngh thu t liên t ệ ậ ưở ứ ẩ ả

B t kì bài th nào c a Basho ta g p cũng th ng xu t hi n hình nh thiên ủ ặ ấ ơ ườ ệ ấ ả

ớ nhiên nh hoa đào, chim cu, trăng sáng, tuy t tr ng… Các hình nh này g n bó v i ế ắ ư ắ ả

th Basho nh ng i Nh t g n bó v i thiên nhiên. Thiên nhiên là s c m nh c a tinh ư ơ ườ ậ ắ ủ ứ ạ ớ

th n. Basho s d ng “quí ng ” (t ử ụ ữ ầ ừ ữ ỉ ệ ủ ng ch mùa) trong th đ th hi n nh p đi u c a ơ ể ể ệ ị

thiên nhiên v i đ i s ng c a con ng ớ ờ ố ủ ườ ờ i, tr c ti p hay gián ti p. Nó còn th hi n th i ế ự ế ể ệ

gian có tính th i gian hay phi th i gian bao g m th i gian h n đ nh (xuân, h , thu, ạ ạ ờ ồ ờ ờ ị

đông), th i gian c th (gió mùa thu, m a tháng năm…) th i gian vô h n và th i gian ụ ể ư ạ ờ ờ ờ

phi m ch (tháng năm nào?, nguyên đán nào?). Quí ng xu t hi n trong th tr thành ơ ở ữ ệ ế ấ ỉ

qui lu t c a th haiku. D a vào quan ni m v thiên nhiên c a ng i Nh t, nh t là ậ ủ ự ủ ệ ề ơ ườ ấ ậ

i đ c có th liên t ng bi c m th c v thiên nhiên ng ả ứ ề ườ ọ ể ưở t đ ế ượ c bài th c a Basho ơ ủ

làm mùa nào mà c m xúc dâng tràn phù h p: ở ả ợ

Ngày đ u xuân ầ

sao mà tôi nh ớ

chi u thu cô đ n. ề ơ

c v đ p c a ngày đ u xuân Bài th th m đ m m c m aware xao xuy n tr ỹ ả ơ ấ ế ẫ ướ ẻ ẹ ủ ầ

mà nh não lòng v v đ p c a chi u thu cô đ n. ề ẽ ẹ ủ ề ớ ơ

Hình nh thiên nhiên còn g i liên t ng v s t ả ợ ưở ề ự ươ ng quan c a vũ tr : ủ ụ

Bi n t i d n ể ố ầ

ti ng kêu chim nh n ế ạ

tr ng màu trong đêm. ắ

Basho t v màu tr ng có đ màu t ả ề ủ ắ ừ ắ ơ ắ tr ng c a tuy t, tr ng c a hoa m , tr ng ủ ủ ế ắ

c a đá tr ng… Và đây là màu tr ng c a ti ng kêu chim nh n, m t màu tr ng c a âm ủ ủ ế ủ ạ ắ ắ ắ ộ

thanh. Màu tr ng này n m trong m i t ố ươ ằ ắ ụ ng quan con qu và ti ng kêu là ti u vũ tr , ế ể ạ

bi n và đêm (đ t tr i) là đ i vũ tr . M i t ng quan này là các hi n t ấ ờ ố ươ ụ ể ạ ệ ượ ủ ờ ng c a đ i

s ng. Nó còn là bi u hi n c a hai tr ng thái tĩnh và đ ng, đen và tr ng, cái nh nhoi ố ệ ủ ể ạ ắ ộ ỏ

82

và cái bao la. Các hình nh trên ta có th c m nh n nh ng không th lí gi ể ả ư ể ậ ả i t ả ườ ậ ng t n

đ c b i nó đa nghĩa tùy theo c m nh n c a t ng ng i. ượ ở ậ ủ ừ ả ườ

Hình nh thiên nhiên đôi khi hòa quy n v i con ng ệ ớ ả ườ i nh m t: ư ộ

Mùa xuân ra đi

sao c nh mãi ứ ớ

ng Omi. i ườ ở

Bài th là m i giao hòa g n bó thân thi t gi a con ng i và thiên nhiên. Th ắ ơ ố ế ữ ườ ơ

haiku tr thành “m t cách th s ng, làm sao đ ti p c n v i th c t i h n, n i k t ta ể ế ế ố ự ạ ơ ố ế ậ ộ ở ớ

v i cu c đ i h n”. Sau n i nh là kho ng tr ng dành cho c m nh n c a chúng ta. ớ ộ ờ ơ ậ ủ ả ả ỗ ố ớ

ng tr ng. Th pháp t Bên c nh ngh thu t liên t ệ ậ ạ ưở ng là th pháp t ủ ượ ư ủ ượ ng

tr ng là th pháp c a tranh th y m c - ch b ng m y nét v mà bi u hi n đ ỉ ằ ủ ư ủ ủ ệ ẽ ể ặ ấ ượ ự c s

i không ch b ngoài mà c th n thái c a nó. Ta ph i d a vào hình nh t v t, l ậ ạ ả ự ả ầ ỉ ề ủ ả ượ ng

tr ng m i có th liên t ư ể ớ ưở ể ả ng hay h n, t c ta ph i k t h p hai bi n pháp trên đ c m ả ế ợ ứ ệ ơ

c sâu s c h n ý nghĩa sâu l ng trong t ng bài th . Th pháp t ngh m đ ệ ượ ủ ừ ắ ắ ơ ơ ượ ư ng tr ng

i Nh t. Ta có th liên còn tùy thu c vào c m th c th m m v thiên nhiên c a ng ẩ ỹ ề ứ ủ ả ộ ườ ể ậ

ng tr ng này: h hình nh thiên nhiên v i hình nh cu c s ng qua th pháp t ệ ộ ố ủ ả ả ớ ượ ư

Trăng r ng r i ụ ồ

b n góc bàn quen thu c ố ộ

còn l i mà thôi. ạ

“Trăng r ng” t ng tr ng cho cái ch t c a ng ụ ượ ế ủ ư ườ ạ ủ i b n. Bài th là t m lòng c a ấ ơ

i b n đã khu t. nhà th đ i v i ng ơ ố ớ ườ ạ ấ

Tính đa nghĩa c a hình nh thiên nhiên s góp ph n lí gi i ý nghĩa bên ngoài bài ủ ẽ ầ ả ả

th . Ch ng h n nh “con ch” t ư ế ẳ ạ ơ ượ ạ ng tr ng cho mùa xuân, cho tu i tr , cho h nh ư ẻ ổ

phúc và ni m vui; hay “làn s ng thu” t ề ươ ượ ộ ng tr ng cho tu i già, là hình nh c a cu c ủ ư ả ổ

ng s m tan bi n vào đ t tr i. Gi đ i ng n ng i nh s ờ ư ươ ủ ắ ấ ờ ế ớ t s ọ ươ ủ ng còn là hình nh c a ả

gi t Nam cũng hay nh c đ n: t n ọ ướ c m t, hay mái tóc b c mà ca dao, th ca Vi ạ ắ ơ ệ ắ ế

ng M già ph ph t mái s ơ ẹ ấ ươ

Con th măng s a v đang bù trì. ữ ả ơ

(ca dao)

83

Tu i già h t l ng nh s ạ ệ ư ươ ổ

H i đâu ép l y hai hàng ch a chan ! ứ ấ ơ

(Khóc D ng Khuê - Nguy n Khuy n) ươ ế ễ

Hay “ao cũ” là hình nh c a ao tù cũ k , sáo mòn… Hình nh “con v n” hay ủ ả ả ỹ ượ

n” làm ta liên t ng đ n nh ng ng i nông dân nghèo, nh ng em bé nghèo “ti ng v ế ượ ưở ữ ế ườ ữ

ng v nh ng ng i nông dân nghèo b t h nh; hay “con ng a g y” cũng g i liên t ấ ạ ự ầ ợ ưở ữ ề ườ

và cu c đ i c c c c a h … Các hình nh t ng tr ng g i liên t ng cho ng ộ ờ ơ ự ủ ọ ả ượ ư ợ ưở ườ ọ i đ c

còn n ch a tình c m thâm tr m, sâu l ng c a Basho dành cho con ng i, muông thú ứ ủ ắ ầ ẩ ả ườ

và c cu c s ng này, trong đó có c nh ng tri t lí sâu s c v đ i s ng. ả ộ ố ả ữ ế ắ ề ờ ố

Tóm l i, m i bài th haiku c a Basho không ch miêu t ạ ủ ỗ ơ ỉ ả ứ thiên nhiên hay b c

nào đó thông qua ngh tranh c a đ i s ng mà còn bi u hi n c m xúc hay m t suy t ể ủ ờ ố ệ ả ộ ư ệ

thu t liên t ng, t ng tr ng và tính đa nghĩa c a hình nh thiên nhiên cu c s ng. ậ ưở ượ ộ ố ư ủ ả

PH N K T LU N Ế

Ầ

Ậ

Tóm l i, qua vi c tìm hi u thiên nhiên trong th t tuy t c a Lý B ch và haiku ạ ơ ứ ể ệ ệ ủ ạ

ng đ ng và khác bi t. Có đ c đi u đó là do có s c a Basho, ta th y có nhi u nét t ấ ủ ề ươ ồ ệ ượ ề ự

ự ả g p g gi a hai n n văn hóa l n nh ng đ ng th i khác nhau trong cách nhìn, s c m ồ ặ ỡ ữ ư ề ờ ớ

nh n riêng c a nhà th . ơ ủ ậ

Lý B ch là m t con ng i phóng khoáng, lãng m n nên th ông có ph n bay ạ ộ ườ ạ ầ ơ

ấ b ng.Còn Basho có tâm h n d t dào nên th ông có chi u sâu l ng, mang đ m ch t ổ ề ạ ắ ậ ồ ơ

suy t .ư

Thiên nhiên đ c miêu t i ngòi bút và tâm h n c a hai nhà th h t s c đa ượ d ả ướ ơ ế ứ ồ ủ

d ng và phong phú. Qua lăng kính c a hai nhà th , thiên nhiên nh có linh h n, tràn ạ ủ ư ơ ồ

đ y s c s ng ch không còn im lìm nh g đá. ấ ứ ố ư ỗ ứ

V đ p thiên nhiên qua ngòi bút c a Lý B ch và Basho có nhi u đi m gi ng và ẻ ẹ ủ ề ể ạ ố

khác nhau. Đi u đó m t m t t o nên s khác bi ộ ặ ạ ự ề ệ t trong cách th hi n c a Lý B ch và ể ệ ủ ạ

Basho, m t khác t o s h p d n cho ng i đ c khi khám phá th c a Lý B ch và ạ ự ấ ẫ ặ ườ ọ ơ ủ ạ

Basho.

84

Xét cho cùng, th cũng là m t y u t ộ ế ố ủ ứ c a văn hóa. Vi c tìm hi u nghiên c u ể ệ ơ

t c a chúng tôi v th ca cũng nh đ tài này đã đóng góp thêm nhi u cho s hi u bi ề ự ể ề ế ủ ề ơ ư

văn hóa c a đ t n ủ ấ ướ c Trung Hoa và x s c a hoa anh đào. ứ ở ủ

Đ tài đ c nghiên c u d a trên s ti p thu c a nhi u ngu n tài li u và s tìm ề ượ ứ ự ự ế ự ủ ề ệ ồ

tòi nghiên c u c a nhóm chúng tôi. Hi v ng đ tài s mang đ n cho ng ứ ủ ẽ ế ề ọ ườ ọ ộ i đ c m t

cái nhìn m i m h n v th ca Trung Qu c cũng nh là Nh t B n và nh ng giây phút ẻ ơ ề ơ ậ ả ư ữ ớ ố

thăng tr m, l ng đ ng tâm h n mình v i th ca. ắ ầ ồ ọ ơ ớ

Xin chân thành c m n t t c ! ả ơ ấ ả

TÀI LI U THAM KH O

Ả

Ệ

1. Nh t Chiêu, Basho và th Haiku (k ni m 350 ngày sinh và 300 năm ngày m t thi ậ ỉ ệ ấ ơ

hào Matsuo Basho), NXB Văn h c – Khoa Ng văn và Báo chí tr ọ ữ ườ ợ ng ĐH T ng h p ổ

Tp. H Chí Minh, 1994. ồ

Nh t B n trong chi c g ng soi , Nxb G iáo d c, 2007. 2. Nh t chiêu, ậ ậ ả ế ươ ụ

ng ph ng Đông , Nxb Giáo d c, 2003. 3. Nh t chiêu, ậ Câu chuy n văn ch ệ ươ ươ ụ

Văn h c Nh t B n t , Nxb Giáo d c, 2002. 4 . Nh t Chiêu, ậ ậ ả ừ ở kh i thu đ n 1868 ỷ ế ọ ụ

5. Lê T Hi n – L u Đ c Trung biên so n, tuy n ch n, , NXB ọ Haiku – hoa th i gian ư ừ ứ ể ể ạ ờ

GD, 2007.

6. H Thanh, Thi n và văn hóa Nh t B n ,TOKYO: ạ ả (V thi n trong th Basho) ề ề ậ ơ ị

IWANAMI-SHINSHO, 1967.

7. Lê Nguy n L u, ư Đ ng thi tuy n d ch ể ị ườ ễ , NXB Thu n Hóa, 2007. ậ

8. H.G.Henderson, Hàicú nh p môn ậ , Lê Thi n Dũng d ch, Nxb Tr , 2002. ị ẻ ệ

tuy t đ i Đ ng 9. Nguy n Sĩ Đ i, ễ ạ M t s đ c tr ng ngh thu t c a th t ộ ố ặ ậ ủ ơ ứ ư ệ ệ ờ ườ , Nxb

Văn h c, 2007. ọ

85

10. Nguy n Bích Thu n, ậ Th Đ ng – Lý B ch, Đ Ph , B ch C D ạ ơ ườ ủ ạ ư ị, Nxb Đ ngồ ễ ỗ

Nai, 2005.

T tuy t Đ ng thi tuy n d ch 11. Tr n Ng c H ng, ọ ưở ầ ườ ứ ể ệ ị , Nxb T ng h p Đ ng Nai, ợ ồ ổ

2006.

12. Nguy n Kh c Phi – Tr ng Chính, Văn h c Trung Qu c, t p m t ễ ắ ươ ố ậ ộ , Nxb Giáo d c,ụ ọ

1987.

13. Nguy n Th Bích H i, ả Bình gi ngả th Đ ng ơ ườ , NXB GD, 2004. ễ ị

14. Nguy n Th Bích H i, ể ả Bài gi ng M t s v n đ thi pháp th Đ ng và ti u ề ộ ố ấ ơ ườ ễ ả ị

thuy t Minh Thanh , 2005. ế

15. Tr n Trung H , ỷ Th s n th y c trung đ i Trung Qu c ủ ổ ơ ơ ố , Nxb Giáo d c, 2007. ụ ạ ầ

16. L ng Duy Th , ươ ứ Giáo Trình Văn h c Trung Qu c ố , ĐH Hu - TT Đào t o t ạ ừ , xa ế ọ

Nxb Giáo d c, 1996. ụ

17. Nguy n Văn Dân, , NXB KHXH Hà ễ Nh ng v n đ lí lu n c a văn h c so sánh ậ ủ ữ ề ấ ọ

N i, 1995. ộ