Dị ứng thực phẩm, làm
sao tránh?
Những điều chưa biết về mối nguy hiểm khi bị dị ứng thực phẩm.
Đây là nội dung được BS Tạ Thị Lan, phó trưởng khoa nghiên
cứu thực phẩm - Trung tâm Dinh dưỡng TP.HCM, trình bày.
Tất cả thực phẩm đều có thể gây dị ứng
Một khảo sát sơ bộ tình trạng dị ứng ở trẻ dưới 5 tuổi và học sinh 7-12
tuổi tại TP.HCM cho thấy tỉ lệ dị ứng thức ăn là 20,4%, trong đó
nhiều nhất là dị ứng cá biển (37%), thịt bò (22,2%), tôm (20,4%), cua
(16,7%). Ở người lớn, thực phẩm gây dị ứng thường là cá, quả hạnh
nhân, đậu phộng, tôm, cua, lúa mì...
Có thể nói tất cả thực phẩm đều có thể gây dị ứng, đặc biệt là thực
phẩm giàu đạm (90% nguyên nhân). Dị ứng chéo xảy ra ở các thực
phẩm có thành phần giống nhau. Như sữa, nếu đã dị ứng với sữa bò
thì cũng có thể dị ứng với sữa dê, cừu, trâu... Một số yếu tố làm tăng
nguy cơ dị ứng: di truyền (nếu cha/mẹ bị dị ứng thì 20-30% con cũng
có khả năng bị dị ứng, nếu cả cha cùng mẹ bị dị ứng thì tỉ lệ này đến
50-60%), một số điều kiện kết hợp như đang nhiễm siêu vi, tổn
thương niêm mạc ruột...
Các triệu chứng thường xảy ra ở da (nổi mề đay, phát ban, nổi mẩn
đỏ, ngứa, chàm...), đường tiêu hóa (phù, ngứa môi, miệng và vùng
họng, buồn nôn, ói, đau bụng và tiêu chảy), hô hấp (nhảy mũi, chảy
mũi, khó thở, có thể làm bệnh hen suyễn nặng thêm). Sốc phản vệ
hiếm khi xảy ra nhưng khi xảy ra rất nặng, các triệu chứng tiến triển
nhanh, nặng, bao gồm: phù, nổi mẩn đỏ, khó nuốt, khó thở, đổ mồ hôi,
hạ huyết áp, bất tỉnh và có thể tử vong.
BS Lan lưu ý: thời gian xảy ra dị ứng có thể trong vòng vài phút hoặc
vài giờ sau ăn. Một số trường hợp nhạy cảm, chỉ cần chạm vào hoặc
hít phải thực phẩm dị ứng là có thể xảy ra triệu chứng. Nhưng cũng có
trường hợp phản ứng chậm, xảy ra sau vài ngày với những biểu hiện
không rõ ràng như bứt rứt, khó chịu, khóc đêm, mẩn ngứa, nôn ói, đau
bụng, tiêu lỏng và phân lẫn máu. Cần theo dõi để phân biệt với những
bệnh lý khác.
Phát hiện và loại trừ
Thường chúng ta ăn nhiều loại thực phẩm trong cùng một bữa ăn nên
khó xác định loại nào, thành phần nào trong thực phẩm gây dị ứng.
Sau khi ăn nếu thấy có các triệu chứng dị ứng, bạn cần xác định bằng
cách ghi nhật ký ăn uống. Không ăn thực phẩm nghi ngờ gây dị ứng
khoảng 7-14 ngày để xem các triệu chứng có thuyên giảm hay không.
Nếu các triệu chứng vẫn còn thì thực phẩm đó không phải là nguyên
nhân gây dị ứng.
Khi nghi ngờ trẻ bị dị ứng thực phẩm, gia đình nên đưa trẻ đến ngay
cơ sở y tế, ghi nhật ký ăn uống và tìm hiểu trong gia đình có ai bị dị
ứng thực phẩm như trẻ hay không. Khi biết loại thực phẩm gây dị ứng
thì nên tạm ngưng và chọn thức ăn khác thay thế cho trẻ. Trường hợp
bị dị ứng nặng như nổi mề đay toàn thân, khó thở... phải đến ngay
bệnh viện để cấp cứu.
Không sử dụng thực phẩm gây dị ứng là phương pháp điều trị đơn
giản và hiệu quả nhất. Thời gian loại trừ phụ thuộc tuổi, loại thực
phẩm và từng cá nhân đối với dị ứng. Trẻ dị ứng với sữa bò có tới
80% hết dị ứng khi tròn thôi nôi và hầu hết không còn dị ứng khi lên 3
tuổi.
Ở người lớn, tỉ lệ hết dị ứng với thực phẩm ít hơn, thông thường
khoảng 1/3 sẽ hết dị ứng sau 1-2 năm kiêng không ăn thực phẩm đó
nữa. Các dị ứng với sữa, trứng có thể tự hết; ngược lại với đậu phộng,
hạt điều, hải sản... thường lâu dài, có khi cả đời.
Khi loại trừ thực phẩm gây dị ứng, không nên kiêng cữ một cách tràn
lan để phòng mất cân bằng dinh dưỡng. Ví dụ: bạn bị dị ứng với
protein sữa bò không cần cữ thịt bò, hoặc bị dị ứng với trứng gà vịt
cũng có thể không dị ứng với thịt gà, vịt...
Làm gì để phòng tránh dị ứng thực phẩm?
Đối với trẻ có nguy cơ cao bị dị ứng thực phẩm (có bố mẹ hoặc anh
chị bị dị ứng) cần cho bú mẹ hoàn toàn trong sáu tháng đầu, bắt đầu
cho ăn dặm khi trẻ tròn sáu tháng. Tập cho trẻ làm quen với từng loại
thực phẩm, mỗi thực phẩm mới cần làm quen từ 3-5 ngày. Tránh cho
trẻ hít phải khói thuốc lá vì sẽ làm tăng nguy cơ dị ứng.
Với những người đã có phản ứng dị ứng xảy ra nhanh thì cần đặc biệt
lưu ý đến các dị nguyên ẩn trong thực phẩm. Dị nguyên ẩn có thể do
nhiễm chéo trong nấu nướng, chế biến. Chẳng hạn như dao dùng trét
phômai lại được dùng cắt thịt, chả; chảo chiên trứng xong có thể dùng
để xào rau...
Khi mua thực phẩm chế biến sẵn, cần đọc kỹ thành phần trên bao bì
và lưu ý một số từ ngữ không thông dụng sử dụng trên nhãn bao bì
như albumin (một thành phần của chất đạm trứng) hoặc casein (đạm
sữa) có thể được sử dụng thay thế.
Người bị dị ứng với trứng phải cẩn thận với bánh kem, các sản phẩm
bánh nướng, thức uống có dùng trứng đánh bọt... Nếu bị dị ứng đậu
nành nên tránh các chế phẩm đậu nành được sử dụng trong công
nghiệp chế biến thực phẩm, phụ gia thực phẩm. Người dị ứng với đậu
phộng nên tránh bánh kẹo có sôcôla vì có thể sử dụng đậu phộng...
Điều trị bằng thuốc
Theo BS Lan, thuốc ít có vai trò trong điều trị dị ứng thực phẩm ngoại
trừ trường hợp dị ứng có khả năng gây sốc phản vệ. Trong trường hợp
này thuốc bắt buộc sử dụng là adrenalin. Các thuốc chống dị ứng như
kháng histamin (chlorpheniramin, astemisole, loratadin...) có tác dụng
với các triệu chứng ở da, niêm mạc như nổi mề đay, ban đỏ, phù
mặt...
Mặc dù các thuốc này có thể ngăn chặn hoặc làm giảm nhẹ các triệu
chứng ngoài da, niêm mạc nhưng không ngăn chặn được các phản ứng
nặng như choáng phản vệ, hen phế quản...
Thuốc corticosteroid (prednisolon) do có nhiều tác dụng phụ nên cần
thận trọng khi sử dụng và chỉ sử dụng trong những trường hợp dị ứng
nặng, kéo dài và không đáp ứng với những điều trị khác.
