VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
NGÔ THỊ LỆ THU
DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƢỜI
CAI NGHIỆN MA TÚY BẰNG METHADONE
TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Ngành: Công tác xã hội
Mã số: 9760101
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI
HÀ NỘI, 2024
Công trình được hoàn thành tại:
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. Nguyễn Đức Chiện
2. TS. Nguyễn Minh Tuấn
Phản biện 1: PGS.TS. Phạm Tiến Nam
Phản biện 2: PGS.TS. Trịnh Văn Tùng
Phản biện 3: TS. Đặng Kim Khánh Ly
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại:
vào hồi … giờ … phút, ngày … tháng … năm …
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam
- Thư viện Học viện Khoa học xã hội
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Từ năm 1947, việc điều trị nghiện heroin và các chất thuốc phiện
khác bằng Methadone đã được chứng minh là phương pháp hiệu quả của
nhiều quốc gia trên thế giới trong việc giúp bệnh nhân giảm và ngừng sử
dụng ma túy bất hợp pháp, cải thiện sức khỏe (giảm nhiễm HIV và các bệnh
lây truyền qua đường máu, phục hồi và nâng cao sức khỏe thể chất và tinh
thần), từ đó tăng cơ hội tái hòa nhập cộng đồng cho người nghiện ma túy
(NNMT). Tại Việt Nam, chương trình Methadone đã được triển khai từ
năm 2008, tính đến ngày 30 tháng 09 năm 2022, có khoảng 51.212 người
điều trị Methadone tại 341 cơ sở điều trị và 232 cơ sở cấp phát thuốc trên
toàn quốc. Tỉ lệ độ bao phủ của chương trình Methadone tại Việt Nam là
28%/tổng số người nghiện các loại thuốc phiện, tỷ lệ tuân thủ điều trị sau 6
tháng là 83%, đạt mức độ tốt theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới
(80%). Thành phố Hồ Chí Minh là một trong hai tỉnh thành đầu tiên triển
khai thí điểm chương trình điều trị Methadone tại Việt Nam. Tính đến tháng
10 năm 2022, toàn Thành phố có 4.482 đối tượng đang cai nghiện bằng
Methadone (chiếm 26,4 %/tổng số NCNMT có hồ sơ quản lý của Thành
phố). Mặc dù có nhiều thuận lợi trong quá trình điều trị, tuy nhiên, NCNMT
bằng Methadone tại Thành phố Hồ Chí Minh vẫn còn gặp rất nhiều khó
khăn về sức khỏe thể chất, tâm lý, kinh tế, xã hội... Từ đó đã làm gia tăng
những cản trở trong việc duy trì điều trị, khiến chất lượng cuộc sống của
NCNMT bị suy giảm. Chính vì vậy, các vấn đề liên quan đến Methadone và
người điều trị nghiện bằng Methadone đã trở thành chủ đề thu hút rất nhiều
nhà nghiên cứu trên thế giới cũng như tại Việt Nam. Hàng loạt các nghiên
cứu đã xác định, người cai nghiện bằng Methadone có nhu cầu rất lớn trong
việc được can thiệp và hỗ trợ toàn diện về y tế, tâm lý và xã hội.
Tại Việt Nam, công tác xã hội (CTXH) đã được nhìn nhận là một
nghề chuyên nghiệp và được thúc đẩy thông qua hàng loạt các văn bản pháp
lý như Quyết định 32/2010/QĐ-CP về Phê duyệt đề án phát triển nghề
CTXH trong giai đoạn 2010 – 2020, Quyết định số 112/2021/QĐ-CP về
phát triển nghề CTXH trong giai đoạn 2021 – 2030 và nhiều nghị định,
thông tư khác… Sự ra đời và phát triển của CTXH đã khẳng định vai trò
quan trọng và cần thiết của các dịch vụ hỗ trợ chuyên nghiệp ở nhiều lĩnh
vực, trong đó bao gồm việc trợ giúp các đối tượng người cai nghiện ma túy
(NCNMT) bằng Methadone.
Với những ưu thế vượt trội về kinh tế - xã hội, trong thời gian qua,
Thành phố Hồ Chí Minh đã triển khai khá nhiều các dịch vụ, chương trình
CTXH hỗ trợ NCNMT bằng Methadone như: Truyền thông nâng cao nhận
thức về điều trị Methadone; tư vấn, tham vấn tâm lý; kết nối nguồn lực hỗ
2
trợ về y tế, sinh kế, xã hội… DVCTXH trong việc hỗ trợ NCNMT bằng
Methadone ngày càng được triển khai đa dạng và hiệu quả thông qua nhiều
hoạt động cụ thể. Điều đó đã góp phần nâng cao khả năng đáp ứng nhu cầu
của các đối tượng NCNMT bằng Methadone trong cộng đồng hiện nay. Tuy
nhiên, thực tế cho thấy, dịch vụ CTXH đối với NCNMT bằng Methadone
vẫn tồn tại nhiều hạn chế như: Chưa mang tính đồng bộ, chưa đáp ứng đủ
nhu cầu đa dạng và phức tạp của người sử dụng... Đây chính là một cản trở
không nhỏ trong việc nâng cao chất lượng điều trị cai nghiện cũng như
DVCTXH trong lĩnh vực hỗ trợ người nghiện ma túy bằng methadone.
Từ đó đòi hỏi cần có nhiều nghiên cứu, đánh giá chuyên sâu nhằm
tìm kiếm những giải pháp phù hợp để thúc đẩy tính hiệu quả của DVCTXH
đối với NCNMT bằng methadone. Mặc dù hiện nay đã có nhiều nghiên cứu
về lĩnh vực CTXH đối với NCNMT, nhưng chủ yếu tập trung ở các đối
tượng cai nghiện theo phương pháp cai nghiện hoàn toàn ma túy. Trong khi
đó, các nghiên cứu về DVCTXH đối với người điều trị nghiện bằng chất
thay thế Methadone còn khá ít.
Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài: “Dịch vụ công tác xã hội đối với
người cai nghiện ma túy bằng methadone tại Thành phố Hồ Chí Minh” sẽ là
một trong những cơ sở phù hợp cho việc rà soát, đánh giá và phát triển
DVCTXH với người sử dụng Methadone. Từ đó làm cơ sở thúc đẩy sự phát
triển bền vững của DVCTXH đối với NCNMT bằng Methadone không chỉ
tại TP.HCM mà còn ở nhiều tỉnh thành khác trong cả nước.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
2.1.Mục đích nghiên cứu của đề tài
Nghiên cứu lý luận và thực tiễn dịch vụ công tác xã hội đối với
người cai nghiện ma túy bằng Methadone tạthThành phố Hồ Chí Minh;
phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến dịch vụ công tác xã hội với người cai
nghiện ma túy bằng Methadone. Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp
nhằm thúc đẩy chất lượng dịch vụ công tác xã hội đối với người cai nghiện
ma túy bằng methadone tại Thành phố Hồ Chí Minh.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan các nghiên cứu có liên quan đến đề tài dịch vụ công
tác xã hội đối với người cai nghiện ma túy bằng Methadone ở phạm vi quốc
tế và trong nước;
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về dịch vụ công tác xã hội
đối với người cai nghiện ma túy bằng methadone;
- Khảo sát, thu thập thông tin để phân tích, đánh giá nhu cầu, thực
trạng sử dụng dịch vụ công tác xã hội của người cai nghiện ma túy bằng
methadone. Đồng thời xem xét, đánh giá một số yếu tố ảnh hưởng đến dịch
vụ công tác xã hội đối với người cai nghiện ma túy bằng Methadone;
3
- Đề xuất và tổ chức thực nghiệm biện pháp để làm rõ tính khả thi
của một trong số các biện pháp nhằm thúc đẩy chất lượng dịch vụ công tác
xã hội của người cai nghiện ma túy bằng methadone.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Dịch vụ công tác xã hội đối với người cai nghiện ma túy bằng
methadone
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Giới hạn về nội dung nghiên cứu:
+ Về dịch vụ công tác xã hội: Có nhiều loại hình dịch vụ công tác
xã hội, tuy nhiên, luận án tập trung nghiên cứu 04 loại hình dịch vụ công
tác xã hội đối với người cai nghiện ma túy bằng methadone gồm: 1.
DVCTXH hỗ trợ tiếp cận y tế, chăm sóc sức khỏe thể chất; 2. DVCTXH
trong hỗ trợ tâm lý, chăm sóc sức khỏe tinh thần; 3. DVCTXH trong hỗ trợ
sinh kế; 4. DVCTXH hỗ trợ pháp lý.
+ Về yếu tố ảnh hưởng: Có rất nhiều các yếu tố ảnh hưởng đến dịch
vụ công tác xã hội đối với người cai nghiện ma túy bằng methadone, tuy
nhiên, luận án chỉ tập trung làm rõ một số yếu tố như: 1. Đặc điểm cá nhân
của NCNMT bằng Methadone; 2. Gia đình của NCNMT bằng Methadone;
3 Nhân viên công tác xã hội; 4. Cộng đồng; 5. Cơ sở vật chất và quy trình
cung cấp DVCTXH; 6. Hệ thống pháp luật, chính sách.
- Phạm vi không gian nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu một
số quận địa bàn tại Thành phố Hồ Chí Minh như: Quận 4, Quận 10 và Quận
12.
- Khách thể nghiên cứu:
+ Người cai nghiện ma túy bằng methadone tại cộng đồng;
+ Nhân viên công tác xã hội: NVCTXH tại các Trung tâm, cơ sở
cung cấp dịch vụ CTXH, cán bộ phụ trách mảng Lao động – Thương binh
& Xã hội, cán bộ thuộc các tổ chức chính trị - xã hội (Hội Liên hiệp phụ nữ,
Mặt trận tổ quốc Việt Nam, Đoàn thanh niên), cán bộ ban điều hành khu
phố trên địa bàn khảo sát.
+ Chuyên gia: Giảng viên, nhà nghiên cứu, thực hành CTXH.
- Phạm vi thời gian nghiên cứu: Luận án được thực hiện từ tháng
12/2020 đến tháng 12/2023.
3.3. Câu hỏi nghiên cứu
Câu hỏi 1: Người cai nghiện ma túy bằng methadone tại Thành
phố Hồ Chí Minh có nhu cầu sử dụng những dịch vụ công tác xã hội nào?
Câu hỏi 2: Thực trạng dịch vụ công tác xã hội đối với người cai
nghiện ma túy bằng methadone tại Thành phố Hồ Chí Minh đang diễn ra như
thế nào?