Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Tr−êng ®¹i häc ngo¹i th−¬ng
-----
§µo ngäc TiÕn
§iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa
cña ViÖt Nam trong xu thÕ tù do hãa th−¬ng m¹i
Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ
Chuyªn ngµnh:
Kinh tÕ thÕ giíi vµ quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ
M· sè:
62.31.07.01
Hµ Néi, 2010
C«ng trïnh ®−îc hoµn thµnh t¹i Tr−êng §¹i häc Ngo¹i th−¬ng.
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.TS. NguyÔn H÷u Kh¶i
Ph¶n biÖn 1: PGS. TS. NguyÔn Th−êng L¹ng
§¹i häc Kinh tÕ quèc d©n
Ph¶n biÖn 2: PGS.TS. §inh V¨n Thµnh
ViÖn nghiªn cøu Th−¬ng m¹i
Ph¶n biÖn 3: PGS.TS. L−u Ngäc TrÞnh
ViÖn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi
LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Nhµ n−íc, häp t¹i
Tr−êng §¹i häc Ngo¹i th−¬ng vµo håi 16h00 ngµy 10 th¸ng 6 n¨m 2010
Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: Th− viÖn quèc gia, th− viÖn Tr−êng §¹i häc Ngo¹i
th−¬ng
1
Lêi nãi ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña LuËn ¸n
Thùc hiÖn chñ tr−¬ng ®a d¹ng hãa, ®a ph−¬ng hãa c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ®−îc ®Ò ra t¹i §¹i héi §¹i biÓu §¶ng toµn quèc lÇn thø IX, chiÕn l−îc ph¸t triÓn xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2001-2010 ®· nhÊn m¹nh ®Õn kh©u then chèt lµ “më réng
vµ ®a d¹ng hãa thÞ tr−êng, kÕt hîp më réng tèi ®a vÒ diÖn víi ph¸t triÓn träng ®iÓm
c¸c thÞ tr−êng cã søc mua lín”. Ph¸t triÓn c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu kh«ng chØ gióp chóng ta ph¸t huy ®−îc lîi thÕ cña ®Êt n−íc trong ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ mµ cßn gióp kh«ng bÞ lÖ thuéc hoµn toµn vµo mét vµi quèc gia, mét vµi c«ng ty n−íc ngoµi.
Thùc hiÖn chñ tr−¬ng nµy, trong nh÷ng n¨m qua, thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam liªn tôc ®−îc më réng. HiÖn nay, Theo sè liÖu cña Bé C«ng Th−¬ng, ViÖt Nam ®· cã quan hÖ bu«n b¸n víi 221 n−íc vµ vïng l·nh thæ ë c¶ 5 ch©u lôc, trong ®ã, xuÊt khÈu tíi 219 n−íc. Hµng ViÖt nam ®· x©m nhËp ®−îc c¸c thÞ tr−êng nhËp khÈu chÝnh cña thÕ giíi nh− Hoa Kú, EU, NhËt B¶n, Trung quèc, Australia… §©y còng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong viÖc duy tr× tèc ®é t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu cao vµ æn ®Þnh trong thêi gian qua cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam còng ®ang thÓ hiÖn sù tËp trung qu¸ møc vµo mét sè thÞ tr−êng. N¨m 2008, thÞ tr−êng xuÊt khÈu lín nhÊt cña ViÖt Nam lµ Hoa Kú víi kho¶ng 22,4% kim ng¹ch xuÊt khÈu. 6 thÞ tr−êng xuÊt khÈu lín nhÊt ®· chiÕm tíi 65% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña n−íc ta vµ nÕu xÐt 10 thÞ tr−êng xuÊt khÈu lín nhÊt th× con sè nµy lµ 80%. Sù tËp trung qu¸ møc sÏ tiÒm Èn rñi ro cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam khi nh÷ng thÞ tr−êng xuÊt khÈu chÝnh nµy biÕn ®éng bÊt lîi hoÆc ¸p dông c¸c rµo c¶n nh− c¸c biÖn ph¸p b¶o hé t¹m thêi hay hµng rµo kü thuËt khi nhËn thÊy hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®ang xuÊt khÈu m¹nh vµo thÞ tr−êng ®ã. Nh÷ng diÔn biÕn nµy ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn tÝnh æn ®Þnh, mÆt “chÊt” trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam.
Bªn c¹nh ®ã, trong nh÷ng n¨m qua, ViÖt Nam còng ®· tÝch cùc héi nhËp vµo nªn kinh tÕ thÕ giíi: gia nhËp ASEAN (1995), APEC (1998), ký HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i víi Hoa Kú (2001), gia nhËp WTO (2006), ký kÕt HiÖp ®Þnh ®èi t¸c kinh tÕ (EPA) víi NhËt B¶n (2009). ViÖc tham gia c¸c tæ chøc quèc tÕ ®· më ra cho hµng ViÖt Nam c¬ héi ®−îc tiÕp cËn víi thÞ tr−êng thÕ giíi réng lín mét c¸ch b×nh ®¼ng. Tuy nhiªn, trong bèi c¶nh kÕt qu¶ vßng ®µm ph¸n Doha cña WTO ch−a râ rµng, c¸c n−íc ®ang nç lùc ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh th−¬ng mai tù do song ph−¬ng vµ khu vùc (FTAs/RTAs). Nh÷ng hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do nµy cã xu h−íng t¨ng c−êng th−¬ng m¹i gi÷a c¸c n−íc ®èi t¸c trong khu vùc vµ h¹n chÕ th−¬ng m¹i víi c¸c ®èi t¸c kh«ng ph¶i ®èi t¸c. Khi ®ã, ViÖt Nam ch−a tham gia s©u vµo c¸c hiÖp ®Þnh nµy nªn sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n trong xuÊt khÈu sang chÝnh c¸c thÞ tr−êng truyÒn thèng cña m×nh. Do vËy, ®Ó khai th¸c c¬ héi cña tù do hãa th−¬ng m¹i, viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu l¹i cµng trë nªn cÇn thiÕt h¬n. Do ®ã, trong nh÷ng
2
n¨m tíi, yªu cÇu cÊp b¸ch ®Æt ra víi ViÖt Nam lµ ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa mét c¸ch c¨n b¶n vµ toµn diÖn.
V× vËy viÖc ph©n tÝch thùc tr¹ng, t×m ra c¸c luËn cø khoa häc cho viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu nh»m n©ng cao mÆt “chÊt” cho ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng ViÖt Nam, tËn dông nh÷ng c¬ héi cña tù do hãa th−¬ng m¹i lµ rÊt cÇn thiÕt. NhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy, t¸c gi¶ quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi “§iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ
tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam trong xu thÕ tù do hãa th−¬ng m¹i” lµm ®Ò tµi luËn ¸n tiÕn sü khoa häc kinh tÕ cña m×nh. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu a. T×nh h×nh nghiªn cøu ë n−íc ngoµi
ë n−íc ngoµi, c¸c nghiªn cøu vÒ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña c¸c quèc gia ®· ®−îc nghiªn cøu kh¸ nhiÒu. PhÇn lín c¸c nghiªn cøu nµy ®Òu sö dông ph−¬ng ph¸p C©n b»ng tæng qu¸t (Computable General Equilibrium - CGE) hoÆc m« h×nh träng l−îng (gravity model)1. §èi víi m« h×nh träng l−îng, Trung t©m th−¬ng m¹i quèc tÕ ITC ®· ¸p dông m« h×nh träng l−îng ®Ó tÝnh to¸n tiÒm n¨ng th−¬ng m¹i cho c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi (th¸ng 5/2005). Trong nghiªn cøu nµy, ViÖt Nam chØ ®−îc ®Ò cËp ®Õn víi t− c¸ch n−íc nhËp khÈu chø kh«ng ph¶i n−íc xuÊt khÈu. Quü tiÒn tÖ quèc tÕ IMF (th¸ng 1/2006) còng ®· ¸p dông m« h×nh träng l−îng ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña liªn kÕt kinh tÕ ASEAN vµ APEC ®Õn c¸c luång th−¬ng m¹i trong khu vùc, trong ®ã cã xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, nghiªn cøu nµy ®· bá qua sù kh¸c biÖt trong rµo c¶n cña c¸c n−íc ®èi víi hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Cã thÓ nãi, do môc tiªu cña nghiªn cøu nµy kh«ng ph¶i lµ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu nªn m« h×nh träng l−îng ®· ®−îc ®iÒu chØnh phï hîp nªn ch−a lµm râ ®−îc t¸c ®éng cña mçi yÕu tè ®Õn c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu. b. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc
1 M« h×nh träng l−îng cßn ®−îc dÞch lµ m« h×nh hÊp dÉn. Trong luËn ¸n nµy sÏ thèng nhÊt sö dông thuËt ng÷ “m« h×nh träng l−îng”.
ë trong n−íc, ®· cã kh¸ nhiÒu nghiªn cøu ®¸nh gi¸, ph©n tÝch ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng nãi chung vµ xuÊt khÈu nãi riªng. Cã thÓ kÓ ®Õn c¸c ®Ò tµi NCKH nh− “Kh¶ n¨ng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p tæng thÓ ®Ó kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam ®¹t 50 tû USD vµo n¨m 2010” (Bé Th−¬ng m¹i, m· sè 2004-78-023), hay "§¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ ®Þnh h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam thêi kú 2005-2015” (Bé Th−¬ng m¹i, m· sè 2005-78-011). Trong c¸c nghiªn cøu nµy th−êng tËp trung vµo kim ng¹ch xuÊt khÈu hoÆc c¬ cÊu hµng hãa. NÕu cã ®Ò cËp ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu th× chØ víi t− c¸ch lµ mét chØ tiªu cña ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng chø ch−a ph¶i lµ ®èi t−îng nghiªn cøu chÝnh. Do ®ã, c¸c nghiªn cøu nµy ch−a hÖ thèng ®−îc c¸c yÕu tè t¸c ®éng vµ gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu.
3
§èi víi tõng thÞ tr−êng xuÊt khÈu, ®· cã nhiÒu nghiªn cøu ®Èy m¹nh xuÊt khÈu cña ViÖt nam sang c¸c thÞ tr−êng mét c¸ch riªng lÎ. Trong ®ã ®iÓn h×nh lµ ®Ò tµi NCKH ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc “LuËn cø khoa häc x©y dùng chiÕn l−îc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng ch©u ¢u giai ®o¹n 2001-2010” do PGS.TS Vò ChÝ Léc lµm chñ nhiÖm (Tr−êng §¹i häc Ngo¹i th−¬ng). Bªn c¹nh ®ã, cã thÓ kÓ ®Õn c¸c ®Ò tµi cña Bé th−¬ng m¹i nh−: ¶nh h−ëng cña Liªn minh Ch©u ©u më réng ®Õn quan hÖ kinh tÕ th−¬ng m¹i víi ViÖt Nam, m· sè B2003-78-018, CN ®Ò tµi: Vô ¢u- Mü; Quan hÖ kinh tÕ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n, m· sè 98-78-050, CN ®Ò tµi PTS. Ph¹m ThÕ H−ng; Quan hÖ kinh tÕ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Hoa Kú, m· sè 97-78-060, CN ®Ò tµi PTS. Ph¹m ThÕ H−ng; Mét sè kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ th−¬ng m¹i n−íc ta víi mét sè thÞ tr−êng chñ yÕu Nam ¸ - Trung cËn ®«ng, n¨m 2000; Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ th−¬ng m¹i n−íc ta víi mét sè thÞ tr−êng chñ yÕu T©y Nam ¸ - Trung cËn ®«ng, m· sè 2001-78-007, Trung t©m t− vÊn vµ ®µo t¹o kinh tÕ ®èi ngo¹i (ICTC); Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ mét sè n−íc ch©u Phi, m· sè 2002-78-002, CN ®Ò tµi NguyÔn §øc Th−¬ng,...
Nh×n chung, c¸c nghiªn cøu trong n−íc míi chØ ®Ò cËp ®Õn tõng thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ch−a nghiªn cøu mét c¸ch tæng thÓ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu vµ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu.
ChÝnh v× vËy, luËn ¸n tiÕn sü “§iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa
cña ViÖt Nam trong xu thÕ tù do hãa th−¬ng m¹i” lµ luËn ¸n ®Çu tiªn nghiªn cøu tæng thÓ c¬ cÊu vµ c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®Ó cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. 3. Môc tiªu vµ nhiÖm vô nghiªn cøu cña LuËn ¸n a. Môc tiªu nghiªn cøu
Môc tiªu nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ hÖ thèng hãa vµ x©y dùng c¸c luËn cø khoa häc, trªn c¬ së ®ã, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam nh»m ph¸t triÓn xuÊt khÈu mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. b. NhiÖm vô nghiªn cøu
• Lµm râ kh¸i niÖm, ph©n lo¹i thÞ tr−êng xuÊt khÈu, c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
vµ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam
• Tæng kÕt kinh nghiÖm ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña mét sè n−íc
vµ rót ra bµi häc cho ViÖt Nam.
• Ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng vµ qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¬ cÊu
thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam b»ng c¶ ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng.
• X¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng, chØ tiªu ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña
ViÖt Nam.
• §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam.
4
VÒ kh«ng gian, luËn ¸n sÏ giíi h¹n nghiªn cøu kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi ë 2
4. Ph¹m vi nghiªn cøu vµ ®èi t−îng nghiªn cøu cña LuËn ¸n a. §èi t−îng nghiªn cøu: §èi t−îng nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ thùc tr¹ng c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®Ó x¸c ®Þnh ®Þnh h−íng vµ môc tiªu ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. Bªn c¹nh ®ã, luËn ¸n còng sÏ nghiªn cøu c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, nh»m t×m ra nh÷ng yÕu tè Nhµ n−íc cã thÓ t¸c ®éng ®Ó ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. b. Ph¹m vi nghiªn cøu: VÒ mÆt thêi gian, luËn ¸n giíi h¹n ph¹m vi nghiªn cøu c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam kÓ tõ sau §æi míi (n¨m 1986) ®Õn nay vµ ®−a ra dù b¸o vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng ®Õn n¨m 2015, tÇm nh×n 2020. quèc gia lµ Trung Quèc vµ NhËt b¶n ®Ó rót ra bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam. VÒ néi dung, luËn ¸n sÏ chØ nghiªn cøu c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa mµ kh«ng nghiªn cøu c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu dÞch vô. Ngoµi ra, luËn ¸n sÏ kh«ng ®i s©u vµo c¬ cÊu mÆt hµng hoÆc xuÊt khÈu cña tõng mÆt hµng mµ chØ tËp trung vµo c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu vµ ®i s©u ph©n tÝch 5 thÞ tr−êng xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam lµ ASEAN, NhËt B¶n, Trung Quèc, EU vµ Hoa Kú. 5. C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö cña chñ nghÜa M¸c-Lª Nin, luËn ¸n sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh, kh¸i qu¸t ®Ó hoµn thµnh c¸c môc tiªu ®Æt ra. Bªn c¹nh ph©n tÝch ®Þnh tÝnh nãi trªn, luËn ¸n còng sö dông ph−¬ng ph¸p tÝch ®Þnh l−îng th«ng qua viÖc ¸p dông m« h×nh träng l−îng (gravity model) vµo ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. ViÖc ¸p dông m« h×nh nµy sÏ gióp ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña tõng nh©n tè ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Ngoµi ra, ®Ó n©ng cao chÊt l−îng luËn ¸n vµ cã nh÷ng ®¸nh gi¸ kh¸ch quan vÒ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, t¸c gi¶ còng ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra x· héi häc ®èi víi 48 chuyªn gia trong lÜnh vùc th«ng qua b¶ng c©u hái. 6. C¸c ®ãng gãp míi cña LuËn ¸n
• Trªn c¬ së hÖ thèng hãa c¸c nghiªn cøu tr−íc ®©y vÒ m« h×nh träng l−îng, luËn ¸n ®· chØ râ c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu, bao gåm 3 nhãm nh©n tè (i) Nhãm nh©n tè cung (ii) Nhãm nh©n tè cÇu (iii) Nhãm c¸c yÕu tè hÊp dÉn/c¶n trë. C¸c nh©n tè nµy bao gåm c¶ nh÷ng nh©n tè kh¸ch quan nh− kho¶ng c¸ch, lÞch sö quan hÖ gi÷a c¸c n−íc ®èi t¸c,... vµ c¸c nh©n tè chñ quan cã thÓ t¸c ®éng ®−îc nh− chÝnh s¸ch cña n−íc xuÊt khÈu hay nhËp khÈu,...
• Th«ng qua viÖc nghiªn cøu qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña NhËt B¶n vµ Trung Quèc, luËn ¸n ®· rót ra 7 bµi häc kinh nghiÖm. §ã lµ (i) Chó träng
5
®Õn thÞ tr−êng trong n−íc; (ii) G¾n thÞ tr−êng xuÊt khÈu víi thÞ tr−êng nhËp khÈu, (iii) §a d¹ng hãa, ®a ph−¬ng hãa thÞ tr−êng xuÊt khÈu, (iv) §Èy m¹nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc, (v) §Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI) gãp phÇn më réng thÞ tr−êng xuÊt khÈu, (vi) §Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu nh»m hç trî doanh nghiÖp trong lÜnh vùc tiÕp thÞ vµ th«ng tin, (vii) G¾n du lÞch víi xuÊt khÈu nh»m ph¸t triÓn thÞ tr−êng xuÊt khÈu.
• LuËn ¸n chia qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam thµnh 4 giai ®o¹n vµ tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong tõng giai ®o¹n. C¸c chØ tiªu ®−îc sö dông bao gåm sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu, sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®iÒu chØnh, thÞ phÇn trung b×nh vµ ®é ph©n t¸n cña thÞ tr−êng xuÊt khÈu. Qua c¸c chØ tiªu ®ã, cã thÓ nhËn thÊy c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n−íc ta ch−a cã sù ®a d¹ng m¹nh mÏ mµ chØ lµ sù dÞch chuyÓn tõ thÞ tr−êng nµy sang c¸c thÞ tr−êng kh¸c khi cã nh÷ng biÕn ®éng trªn thÕ giíi.
• LuËn ¸n ®· vËn dông m« h×nh träng l−îng ®Ó ®o l−êng ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. KÕt qu¶ håi quy cña m« h×nh träng l−îng cho thÊy, t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña n−íc ®èi t¸c cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cßn kho¶ng c¸ch, thuÕ nhËp khÈu kh«ng cã t¸c ®éng lín. Ngoµi ra, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi l¹i cã t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn xuÊt khÈu do hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chñ yÕu h−íng ®Õn ph©n ®o¹n thÞ tr−êng cã thu nhËp thÊp.
• LuËn ¸n ®· rót ra 6 kÕt qu¶ ®¹t ®−îc vµ 6 h¹n chÕ cßn tån t¹i trong viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Ngoµi ra, luËn ¸n còng ®· chØ râ 5 nguyªn nh©n chñ quan vµ 5 nguyªn nh©n kh¸ch quan dÉn ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ vµ h¹n chÕ .
• Trªn c¬ së dù b¸o c¸c yÕu tè bªn trong vµ bªn ngoµi, luËn ¸n ®· ®Ò xuÊt 5 quan ®iÓm cÇn qu¸n triÖt trong viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa. Ngoµi ra, trªn c¬ së dù b¸o t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña IMF vµ dù b¸o d©n sè cña UNPA, luËn ¸n ®· vËn dông m« h×nh träng l−îng ®· ®−îc x©y dùng ®Ó dù b¸o kim ng¹ch vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2015.
• LuËn ¸n ®· ®Ò xuÊt 3 nhãm gi¶i ph¸p ®Ó ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu bao gåm (i) Nhãm gi¶i ph¸p hoµn thiÖn m«i tr−êng ph¸p lý, (ii) Nhãm gi¶i ph¸p n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh vµ (iii) Nhãm gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc mét sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam (ASEAN, Trung Quèc, NhËt B¶n, Hoa Kú, EU). 7. Giíi thiÖu bè côc cña LuËn ¸n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, luËn ¸n ®−îc chia lµm
3 ch−¬ng: - Ch−¬ng 1: C¬ së khoa häc cña viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam trong xu thÕ tù do hãa th−¬ng m¹i - Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam - Ch−¬ng 3: §Þnh h−íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam.
6
C¥ Së KHOA HäC CñA VIÖC §IÒU CHØNH C¥ CÊU THÞ TR¦êNG XUÊT KHÈU
hµng hãa cña viÖt nam trong xu thÕ tù do hãa th−¬ng m¹i
CH¦¥NG 1
1.1. nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n VÒ THÞ TR¦êNG xuÊt khÈu vµ c¬ cÊu thÞ
tr−êng xuÊt khÈu
1.1.1. ThÞ tr−êng xuÊt khÈu
1.1.1.1. Kh¸i niÖm thÞ tr−êng vµ thÞ tr−êng xuÊt khÈu a. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm thÞ tr−êng b. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña thÞ tr−êng xuÊt khÈu
- Thi tr−êng xuÊt khÈu th−êng cã quy m« lín h¬n thÞ tr−êng néi ®Þa. - ThÞ tr−êng xuÊt khÈu phøc t¹p h¬n thÞ tr−êng néi ®Þa: - ThÞ tr−êng xuÊt khÈu th−êng cã kho¶ng c¸ch so víi thÞ tr−êng trong n−íc.
1.1.1.2. Ph©n lo¹i thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1.1.2. C¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
1.1.2.1. Kh¸i niÖm c¬ cÊu vµ c¬ cÊu kinh tÕ 1.1.2.2. Kh¸i niÖm c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu 1.1.2.3. Kh¸i niÖm c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
C¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu lµ tæng thÓ c¸c khu vùc, c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu
trong kim ng¹ch xuÊt khÈu víi vÞ trÝ, tû träng t−¬ng øng vµ mèi liªn hÖ h÷u c¬ t−¬ng
®èi æn ®Þnh hîp thµnh.
Gi÷a c¬ cÊu hµng vµ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cã mèi quan hÖ, g¾n bã chÆt chÏ.
MÆt hµng 1
Tæng Tû träng mÆt hµng 1
MÆt hµng 2
Tû träng mÆt hµng 2
MÆt hµng 3
Tû träng mÆt hµng 3
Tæng
C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu
C¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
ThÞ tr−êng A Kim ng¹ch XK mÆt hµng 1 sang thÞ tr−êng A Kim ng¹ch XK mÆt hµng 2 sang thÞ tr−êng A Kim ng¹ch XK mÆt hµng 3 sang thÞ tr−êng A Tû träng thÞ tr−êng A ThÞ tr−êng B Kim ng¹ch XK mÆt hµng 1 sang thÞ tr−êng B Kim ng¹ch XK mÆt hµng 2 sang thÞ tr−êng B Kim ng¹ch XK mÆt hµng 3 sang thÞ tr−êng B Tû träng thÞ tr−êng B ThÞ tr−êng C Kim ng¹ch XK mÆt hµng 1 sang thÞ tr−êng C Kim ng¹ch XK mÆt hµng 2 sang thÞ tr−êng C Kim ng¹ch XK mÆt hµng 3 sang thÞ tr−êng C Tû träng thÞ tr−êng C
H×nh 1.2: Mèi quan hÖ gi÷a c¬ cÊu hµng vµ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
Nguån: T¸c gi¶ tæng hîp
1.1.3. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
1.1.3.1. Sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ((number of export market) – N
7
NE
=
1 X
i
(
2)
ChØ tiªu nµy thÓ hiÖn hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®· cã mÆt t¹i bao nhiªu thÞ tr−êng trªn thÕ giíi. ChØ tiªu nµy cµng cao chøng tá hµng hãa ViÖt Nam ®· ®−îc xuÊt khÈu sang cµng nhiÒu n−íc. 1.1.3.2. Sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®iÒu chØnh: (number of equivalent export market) - NE
∑
X
i
X lµ tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu
i∑ X
X
=
i ( XN
)
Trong ®ã: Xi lµ kim ng¹ch xuÊt khÈu sang n−íc i VÒ mÆt to¸n häc, ®©y lµ trung b×nh ®iÒu hßa cña b×nh ph−¬ng thÞ phÇn cña tõng thÞ tr−êng xuÊt khÈu. ChØ tiªu nµy kh¾c phôc ®−îc t×nh tr¹ng hµng ViÖt Nam cã xuÊt hiÖn t¹i mét thÞ tr−êng nh−ng víi kim ng¹ch kh«ng ®¸ng kÓ nh−ng vÉn ®−îc tÝnh ®Õn trong chØ tiªu sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu. 1.1.3.3. ThÞ phÇn trung b×nh ( X ) (average market share) - X
2
X
)
i∑ − X (
i
S
=
XN (
)
ChØ tiªu nµy thÓ hiÖn møc ®é tËp trung cña c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu. ChØ tiªu nµy cµng lín thÓ hiÖn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cµng tËp trung vµo mét sè Ýt thÞ tr−êng víi thÞ phÇn cao nh−ng còng hµm ý mét sù ®a d¹ng hãa trong c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. 1.1.3.4. §é ph©n t¸n cña thÞ tr−êng xuÊt khÈu (Spread of export market) - S
X lµ kim ng¹ch xuÊt khÈu trung b×nh sang 1 thÞ tr−êng
(XN
)
Trong ®ã
lµ sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu
ChØ tiªu nµy thÓ hiÖn møc ®é ph©n t¸n cña c¸c thÞ tr−êng so víi møc trung b×nh. VÒ mÆt to¸n häc, ®©y chÝnh lµ ®é lÖch chuÈn cña kim ng¹ch xuÊt khÈu sang tõng thÞ tr−êng xuÊt khÈu. ChØ tiªu nµy cµng nhá th× c¸c thÞ tr−êng cµng gÇn víi møc trung b×nh, nghÜa lµ kh«ng cã c¸c thÞ tr−êng qu¸ lín hay qu¸ nhá.
1.2. C¸C yÕu Tè T¸C §éNG ®Õn C¥ CÊU THÞ TR¦êNG XUÊT KHÈU vµ KH¶
N¡NG ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
1.2.1. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn luång xuÊt khÈu
Theo m« h×nh träng l−îng c¬ b¶n, th−¬ng m¹i gi÷a hai quèc gia sÏ tû lÖ thuËn víi
1
β 3
β 5
X
DIS
ij =
βα GDP i
β GDP 2 j
POP i
β POP 4 j
ijX
quy m« cña 2 nÒn kinh tÕ vµ tû lÖ nghÞch víi kho¶ng c¸ch gi÷a 2 n−íc.
Trong ®ã: lµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cña n−íc i sang n−íc j
8
jiGDP, lµ tæng s¶n phÈm quèc néi cña n−íc i, j
jiPOP, lµ d©n sè cña n−íc i, j
ijDIS
§Èy
Hót
Biªn giíi n−íc xuÊt khÈu
Biªn giíi n−íc nhËp khÈu
N−íc xuÊt khÈu
N−íc nhËp khÈu
“Kho¶ng c¸ch” gi÷a hai n−íc
Søc mua cña thÞ tr−êng n−íc nhËp khÈu
N¨ng lùc s¶n xuÊt cña n−íc xuÊt khÈu
ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch/qu¶n lý xuÊt khÈu
ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch/qu¶n lý nhËp khÈu
C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn cung
C¸c yÕu tè hÊp dÉn/c¶n trë
C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn cÇu
C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn luång th−¬ng m¹i quèc tÕ
lµ kho¶ng c¸ch gi÷a n−íc i vµ n−íc j
H×nh 1.4: M« h×nh Träng l−îng trong th−¬ng m¹i quèc tÕ
Nguån: §µo Ngäc TiÕn, 2008, [73]
1.2.2. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
Nhãm c¸c yÕu tè cung Nhãm yÕu tè cÇu Nhãm c¸c yÕu tè hÊp dÉn/c¶n trë
1.2.3. Kh¸i niÖm vµ néi dung ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu lµ sù thay ®æi tû träng vµ t−¬ng quan gi÷a c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu lµ sù t¸c ®éng cña chÝnh phñ nh»m thay ®æi tû träng vµ t−¬ng quan gi÷a c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu phï hîp víi c¸c môc tiªu ph¸t triÓn xuÊt khÈu.
B¶ng 1.5: So s¸nh chuyÓn dÞch vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu TTXK §iÒu chØnh c¬ cÊu TTXK
TÝnh chÊt Chñ thÓ Kh¸ch quan Doanh nghiÖp hoÆc tù ph¸t Chñ quan Nhµ n−íc
9
Nguyªn nh©n KÕt qu¶ Thay ®æi cña c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn luång xuÊt khÈu Thay ®æi vÒ tû träng vµ t−¬ng quan gi÷a c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu
YÕu tè t¸c ®éng ®Õn luång xuÊt khÈu
Kh¶ n¨ng t¸c ®éng kh¸c nhau ®Õn c¸c thÞ tr−êng?
Cã
Kh«ng
YÕu tè ®Èy m¹nh xuÊt khÈu (t¨ng kim ng¹ch)
YÕu tè t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
Kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña chÝnh phñ n−íc xuÊt khÈu?
Kh«ng
Cã
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
C«ng cô ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
Nguån: T¸c gi¶ tæng hîp VÒ mÆt néi dung, sù ®iÒu chØnh cña chÝnh phñ thùc chÊt lµ viÖc t¸c ®éng vµo c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i mäi yÕu tè t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®Òu n¨m trong kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh cña chÝnh phñ.
H×nh 1.6: §Æc ®iÓm cña c«ng cô ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
Nguån: T¸c gi¶ tæng hîp
B¶ng 1.6: Kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng cña chÝnh phñ n−íc xuÊt khÈu
Kh¶ n¨ng YÕu tè T¸c ®éng ®Õn
®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng
T¸c ®éng gi¸n tiÕp T¸c ®éng gi¸n tiÕp T¸c ®éng gi¸n tiÕp T¸c ®éng trùc tiÕp T¸c ®éng trùc tiÕp T¸c ®éng gi¸n tiÕp Cã Cã Kh«ng Kh«ng Kh«ng Cã
T¸c ®éng gi¸n tiÕp Cã
T¸c ®éng trùc tiÕp Cã
T¸c ®éng trùc tiÕp ThÊp T¨ng tr−ëng kinh tÕ cña n−íc xuÊt khÈu C¬ cÊu kinh tÕ cña n−íc xuÊt khÈu T¨ng tr−ëng kinh tÕ cña n−íc nhËp khÈu ThÞ hiÕu cña n−íc nhËp khÈu Kho¶ng c¸ch gi÷a n−íc XK vµ n−íc NK ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu th«ng qua t¹o nguån hµng, c¶i biÕn c¬ cÊu ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu th«ng qua biÖn ph¸p tµi chÝnh tiÒn tÖ ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu th«ng qua c¸c ch−¬ng tr×nh xóc tiÕn xuÊt khÈu ChÝnh s¸ch cña n−íc nhËp khÈu
Nguån: Tæng hîp cña t¸c gi¶ Hai yÕu tè quan träng cã t¸c ®éng trùc tiÕp vµ cã thÓ sö dông ®Ó ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng lµ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu (víi môc tiªu ®Þnh h−íng thÞ tr−êng) vµ ký kÕt c¸c PTA/FTA ®Ó thay ®æi chÝnh s¸ch cña n−íc nhËp khÈu (gi¶m vµ tiÕn tíi xãa bá c¸c rµo c¶n th−¬ng m¹i). ChÝnh v× thÕ, néi dung ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
10
cÇn tËp trung vµo nh÷ng yÕu tè cã t¸c ®éng trùc tiÕp mµ chÝnh phñ cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh cao hoÆc trung b×nh, bao gåm:
- ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu th«ng qua c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu. - Thay ®æi chÝnh s¸ch cña n−íc nhËp khÈu th«ng qua viÖc ®µm ph¸n vµ ký kÕt c¸c
hiÖp ®Þnh quèc tÕ (chñ yÕu lµ c¸c FTAs vµ RTAs).
1.3. tù do hãa th−¬ng m¹i VíI VIÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng
xuÊt khÈu
1.3.1. Kh¸i niÖm tù do hãa th−¬ng m¹i
Tù do ho¸ th−¬ng m¹i ®−îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh dì bá mäi c¶n trë ®èi víi ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, bao gåm viÖc c¾t gi¶m, tiÕn tíi xo¸ bá thuÕ quan vµ hµng rµo phi thuÕ quan; xo¸ bá sù ph©n biÖt ®èi xö; t¹o lËp m«i tr−êng th«ng tho¸ng, thuËn lîi nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ [41]. 1.3.2. C¸c h×nh thøc cña tù do hãa th−¬ng m¹i
Tù do ho¸ th−¬ng m¹i ®¬n ph−¬ng. Tù do ho¸ th−¬ng m¹i ®a ph−¬ng trong khu«n khæ cña WTO. Tù do ho¸ th−¬ng m¹i th«ng qua héi nhËp khu vùc. Tù do ho¸ th−¬ng m¹i song ph−¬ng.
1.3.3. T¸c ®éng cña tù do hãa th−¬ng m¹i ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
HiÖu øng më réng xuÊt khÈu ®Ò cËp ®Õn viÖc khi thùc hiÖn liªn kÕt kinh tÕ gi÷a mét nhãm n−íc sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho xuÊt khÈu gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn trong nhãm ®−îc më réng vµ ph¸t triÓn mµ kh«ng lµm gi¶m xuÊt khÈu sang c¸c n−íc kh¸c ngoµi khèi.
HiÖu øng chuyÓn h−íng xuÊt khÈu diÔn ra khi viÖc liªn kÕt kinh tÕ gi÷a mét nhãm n−íc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho xuÊt khÈu gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn trong nhãm ®−îc më réng nh−ng l¹i lµm lµm gi¶m xuÊt khÈu sang c¸c n−íc kh¸c ngoµi khèi.
B¶ng 1.7: T¸c ®éng cña c¸c h×nh thøc tù do hãa th−¬ng m¹i ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng
H×nh thøc T¸c ®éng
§¬n ph−¬ng §a ph−¬ng Khu vùc Song ph−¬ng T¸c ®éng gi¸n tiÕp ®Õn chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. T¸c ®éng gi¸n tiÕp ®Õn chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. Trùc tiÕp ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng XK h−íng vÒ c¸c n−íc ®èi t¸c Trùc tiÕp ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng XK h−íng vÒ n−íc ®èi t¸c
Nguån: t¸c gi¶ tæng hîp
1.4. KINH NGHIÖM §IÒU CHØNH C¥ CÊU THÞ TR¦êNG CñA mét sè N¦íC
TR£N THÕ GIíI
1.4.1. ChÝnh s¸ch ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña Trung quèc
1.4.2. ChÝnh s¸ch ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña NhËt B¶n
1.4.3. Bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam
11
1.4.3.l. Chó träng ®Õn thÞ tr−êng trong n−íc 1.4.3.2. G¾n thÞ tr−êng xuÊt khÈu víi thÞ tr−êng nhËp khÈu 1.4.3.3. §a d¹ng hãa, ®a ph−¬ng hãa thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1.4.3.4. §Èy m¹nh qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc. 1.4.3.5. Thu hót vèn ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI) nh»m chuyÓn dÞch c¬ cÊu
thÞ tr−êng xuÊt khÈu
1.4.3.6. §Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu nh»m hç trî doanh nghiÖp tiÕp
cËn thÞ tr−êng xuÊt khÈu, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc tiÕp thÞ vµ th«ng tin
1.4.3.7. G¾n du lÞch víi xuÊt khÈu nh»m ph¸t triÓn thÞ tr−êng xuÊt khÈu
1.4. Sù CÇN THIÕT §IÒU CHØNH C¥ CÊU THÞ TR¦êNG xuÊt khÈu trong xu
thÕ tù do hãa th−¬ng m¹i
1.5.1. Gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn 1.5.2. Gãp phÇn khai th¸c vµ ph¸t huy lîi thÕ cña nÒn kinh tÕ 1.5.3. Lµ c¬ së ®Ó më réng vµ thóc ®Èy ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i 1.5.4. Gióp t¨ng thu ng©n s¸ch, t¹o nguån vèn chñ yÕu cho nhËp khÈu phôc vô
c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc
1.5.5. T¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc gi¶i quyÕt viÖc lµm, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n 1.5.6. Ph©n t¸n rñi ro, n©ng cao ®é æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ
CH¦¥NG 2:
THùC TR¹NG ®iÒu chØnh C¥ CÊU THÞ TR¦êNG XUÊT KHÈU hµng hãa CñA VIÖT NAM
2.1. QU¸ TR×NH §IÒU CHØNH C¥ CÊU THÞ TR¦êNG XUÊT KHÈU CñA VIÖT NAM
2.1.1. Giai ®o¹n 1986-1990 (b¾t ®Çu ®æi míi)
2.1.1.1. Kh¸i qu¸t vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu 2.1.1.2. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
Trong giai ®o¹n nµy, cïng víi chñ tr−¬ng chuyÓn tõ c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa sang c¬ chÕ thÞ tr−êng, c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc chñ yÕu t¸c ®éng vµo gi¶i phãng lùc l−îng s¶n xuÊt trong n−íc, tõ ®ã gióp t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu.
B¶ng 2.2: C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1986-1990
§.vÞ 1986 1987 1988 1989 1990
Møc ®é ®¹i diÖn cña sè liÖu Sè thÞ tr−êng (N) Sè thÞ tr−êng ®iÒu chØnh (NE) % n−íc n−íc 76,0 33 6,82 80,3 32 5,26 76,8 40 6,12 70,7 39 9,44 92,9 51 5,33
TriÖu USD 21,4 24,5 24,2 39,3 55,8
ThÞ phÇn trung b×nh ( X ) §é ph©n t¸n (S) TriÖu USD 10,1 12,0 16,9 12,5
24,5 Nguån: tÝnh to¸n tõ sè liÖu cña Tæng côc thèng kª
12
2.1.2. Giai ®o¹n 1991-1997 (giai ®o¹n tõ sau khñng ho¶ng ë c¸c n−íc XHCN ®Õn
tr−íc khñng ho¶ng tµi chÝnh ch©u ¸)
2.1.2.1. Kh¸i qu¸t vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu 2.1.2.2. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
Trong giai ®o¹n nµy, viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña chóng ta chñ yÕu h−íng ®Õn môc tiªu më réng quan hÖ, ®a d¹ng hãa thÞ tr−êng. Nhê ®ã, c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n−íc ta cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®Æc biÖt lµ tõ sau khi ViÖt Nam gia nhËp ASEAN (n¨m 1995).
B¶ng 2.4: C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1990-1997
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 §.vÞ
% 94.9 90.7 89.5 90.5 93.1 94.1 97.6
n−íc 42 54 56 65 72 133 168
n−íc 5,37 6,92 7,72 8,21 9,20 10,27 13,25
47,2 43,3 47,7 56,5 70,5 51,3 53,3 TriÖu USD
Møc ®é ®¹i diÖn cña sè liÖu Sè thÞ tr−êng (N) Sè thÞ tr−êng ®iÒu chØnh (NE) ThÞ phÇn trung b×nh ( X ) §é ph©n t¸n (S) 20,2 17,2 18,1 20,8 23,7 16,4 14,4 TriÖu USD
Nguån: tÝnh to¸n tõ sè liÖu cña Tæng côc thèng kª
2.1.3. Giai ®o¹n 1998 - 2006 (sau khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ Ch©u ¸ ®Õn tr−íc khi
gia nhËp WTO)
2.1.3.1. Kh¸i qu¸t vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu 2.1.3.2. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
Trong giai ®o¹n nµy, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, thay v× viÖc dì bá c¸c rµo c¶n ®èi víi xuÊt khÈu ®Ó t¨ng tr−ëng kim ng¹ch nh− giai ®o¹n tr−íc th× ®· h−íng vµo chÊt l−îng, ®−a ra nhiÒu hç trî cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp. ViÖc n©ng cao chÊt l−îng ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®−îc chó ý ®Õn, nç lùc ®µm ph¸n gia nhËp WTO, ®µm phµn BTA víi Hoa Kú, tÝch cùc héi nhËp ASEAN+. Tuy nhiªn, ®èi víi c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu, ®Þnh h−íng cña chóng ta vÉn tiÕp tôc h−íng ®Õn c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu lín nh− Mü, EU, NhËt B¶n, ASEAN. Do ®ã, c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu còng ch−a thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn râ nÐt nµo, ®Æc biÖt vÒ chÊt l−îng.
B¶ng 2.6: C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1998-2006
%
99.5
98.8
99.7
97.8
97.7
97.4
95.7
91.7
99,4
171
177
208
189
185
211
195
Møc ®é ®¹i diÖn cña sè liÖu Sè thÞ tr−êng (N) n−íc Sè thÞ tr−êng ®iÒu n−íc
180 220 16,63 17,24 14,21 15,53 13,97 11,84 12,57 12,96 12,20
§.vÞ 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
13
53,2 101,8
78,5
76,6
84,1 167,7 329,2 572,0 219,8
TriÖu USD
chØnh (NE) ThÞ phÇn trung b×nh ( X ) §é ph©n t¸n (S)
12,5
22,9
20,1
19,1
22,3
47,6
89,4 154,1
61,2
TriÖu USD
Nguån: tÝnh to¸n tõ sè liÖu cña Tæng côc thèng kª
2.1.4. Giai ®o¹n 2007-2008 (sau khi ViÖt Nam gia nhËp WTO)
2.1.4.1. Kh¸i qu¸t vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu 2.1.4.2. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
C¸c chÝnh s¸ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam tiÕp tôc ®−îc ®iÒu chØnh phï hîp víi c¸c quy ®Þnh vµ cam kÕt quèc tÕ. Bªn c¹nh ®ã, ch−¬ng tr×nh xóc tiÕn th−¬ng m¹i träng ®iÓm quèc gia, ch−¬ng tr×nh Th−¬ng hiÖu quèc gia tiÕp tôc ®−îc c¶i tiÕn theo h−íng n©ng cao hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, ®Õn n¨m 2008, khñng ho¶ng kinh tÕ toµn cÇu diÔn ra ®· ¶nh h−ëng m¹nh ®Õn ho¹t ®éng xuÊt khÈu vµ ®iÒu chØnh thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n−íc ta.
B¶ng 2.8: C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 2007-2008
ChØ tiªu §¬n vÞ 2007
Møc ®é ®¹i diÖn cña sè liÖu Sè thÞ tr−êng (N) Sè thÞ tr−êng ®iÒu chØnh (NE) % n−íc n−íc 20082 89,8 50 11,02 99,2 166 12,23
TriÖu USD 290,3 1130,3
ThÞ phÇn trung b×nh ( X ) §é ph©n t¸n (S) TriÖu USD 341
80,5 Nguån: tÝnh to¸n tõ sè liÖu cña Tæng côc thèng kª
2.2. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña
ViÖt Nam
2.2.1. M« h×nh c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam
Y
jt
E
Dis
T
ln
ln(
)
ln(
)
ln
+=
+
+
+
+
jt
YY VNt
jt
jt
ε jt
βα 1
β 2
β 3
β 4
P
Y VNt P VNt
jt
M« h×nh träng l−îng ®èi víi c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam:
Y
Dis
E
ln
,4
629478938
,0
978810988
ln(
117906505
ln(
747993536
ln
,0
T 001632021
−=
+
,0) −
,0) −
−
jt
YY VNt
jt
ε+ jt
jt
Y VNt P VNt
jt P jt
KÕt qu¶ ¸p dông m« h×nh nh− sau:
B¶ng 2.9 : M« h×nh träng l−îng ®èi víi c¬ cÊu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam
2 Sè liÖu 2008 lµ thèng kª ch−a ®Çy ®ñ nªn kh«ng cã ý nghÜa khi so s¸nh víi sè liÖu c¸c n¨m tr−íc ®ã
HÖ sè R2 (R Square) HÖ sè R2 ®· ®iÒu chØnh (Adjusted R Square) §é lÖch chuÈn (Standard Error) Sè quan s¸t (Observations) 0,684019477 0,679630859 1,497958322 293
14
Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶
B¶ng 2.10 : HÖ sè cña m« h×nh träng l−îng ®èi víi c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
HÖ sè (Coefficients) §é lÖch chuÈn (Standard Error) Thèng kª t (t Stat) Gi¸ trÞ P (P-value)
-4,629478938 1,731076 -2,674336 0,007915563
0,978810988 0,051972 18,83338 3,97569E-52
-0,117906505 0,075021 -1,571642 0,11713161
-0,747993536 0,132647 -5,638994 4,0815E-08
HÖ sè chÆn α β1 (Y) β2 (Y/P) β3 (Dis) β4 (T) -0,001632021 0,01802 -0,090566 0,927900723
Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ HÖ sè R2 cña m« h×nh lµ 68%cho thÊy c¸c nh©n tè ®−a vµo m« h×nh ®· gi¶i thÝch ®−îc 68% sù biÕn ®éng vÒ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. C¸c yÕu tè kh¸c, bªn ngoµi m« h×nh sÏ ¶nh h−ëng ®Õn 32% nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ tr−êng xuÊt khÈu. C¸c yÕu tè nµy chñ yÕu bao gåm chÝnh s¸ch nhËp khÈu phi thuÕ quan cña n−íc ®èi t¸c (sÏ ®−îc ph©n tÝch ë phÇn 2.3) vµ chÝnh s¸ch xóc tiÕn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam (sÏ ®−îc ph©n tÝch ë phÇn 2.2.2).
¶nh h−ëng cña GDP ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
NÕu mäi yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi, c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cã xu
h−íng chuyÓn dÞch sang c¸c n−íc cã tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP cao.
¶nh h−ëng cña thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
NÕu GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi cña n−íc ®èi t¸c t¨ng 1% th× xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang n−íc ®ã sÏ gi¶m 0,12%. §iÒu nµy lµm cho c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam sÏ cã xu h−íng nghiªng vÒ c¸c n−íc cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi thÊp.
¶nh h−ëng cña kho¶ng c¸ch ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
Kho¶ng c¸ch t¨ng lªn sÏ lµm t¨ng chi phÝ vËn chuyÓn vµ gi¶m kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a hai quèc gia. Do ®ã, chóng ta khã th©m nhËp ®−îc nh÷ng thÞ tr−êng xa mµ trong nh÷ng n¨m võa qua, thÞ tr−êng c¸c n−íc ASEAN, Trung Quèc vÉn lu«n chiÕm tû träng cao trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu.
¶nh h−ëng cña thuÕ quan ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
XuÊt khÈu cña ViÖt Nam kh«ng bÞ c¶n trë nhiÒu bëi thuÕ nhËp khÈu cña n−íc ngoµi mµ bÞ c¶n trë nhiÒu h¬n bëi c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan. §iÒu nµy phï hîp víi xu thÕ cña chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i quèc tÕ lµ chuyÓn dÇn tõ thuÕ quan sang c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan nh− biÖn ph¸p kü thuËt hay c¸c biÖn ph¸p phßng vÖ th−¬ng m¹i. Do ®ã, ®Ó ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu, bªn c¹nh viÖc ®µm ph¸n c¸c FTA ®Ó gi¶m thuÕ nhËp khÈu, chóng ta còng cÇn chó ý ®Õn viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt, n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm vµ ®èi phã víi c¸c biÖn ph¸p phßng vÖ th−¬ng m¹i cña n−íc ngoµi ®Ó th©m nhËp vµo nh÷ng thÞ tr−êng khã tÝnh, cã møc ®é b¶o hé cao.
15
2.2.2. ChÝnh s¸ch xóc tiÕn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam
- Thiªn vÒ hç trî mét sè ho¹t ®éng XTTM truyÒn thèng (kh¶o s¸t thÞ tr−êng, héi
chî triÓn l·m, th«ng tin th−¬ng m¹i...), ch−a khuyÕn khÝch nh÷ng ho¹t ®éng XTTM míi. - Néi dung hç trî ch−a hoµn thiÖn nªn h¹n chÕ hiÖu qu¶ cña c¸c sù kiÖn ®ã. - Ch−a cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ thêi h¹n cÊp t¹m øng kinh phÝ hç trî ¶nh h−ëng ®Õn
sù chñ ®éng cña c¸c ®¬n vÞ tham gia, gi¶m chÊt l−îng cña c¸c ho¹t ®éng XTTM.
- Mét sè ho¹t ®éng XTTM cña ®Þa ph−¬ng, cña tõng ngµnh t−¬ng xøng tÇm quèc
gia nh−ng ch−a cã c¬ chÕ hç trî ®Þa ph−¬ng, ngµnh b»ng nh÷ng ch−¬ng tr×nh cô thÓ.
Ngµy 21/5/2009, QuyÕt ®Þnh sè 80/2009/Q§-TTg söa ®æi. bæ sung mét sè ®iÒu cña Quy chÕ x©y dùng vµ thùc hiÖn Ch−¬ng tr×nh Xóc tiÕn th−¬ng m¹i (XTTM) quèc gia giai ®o¹n 2006-2010 ®· cã nhiÒu ho¹t ®éng xóc tiÕn th−¬ng m¹i h−íng ®Õn môc tiªu ph¸t triÓn thÞ tr−êng xuÊt khÈu.
2.3. MéT Sè THÞ TR¦êNG XUÊT KHÈU CHÝNH CñA VIÖT NAM
2.3.1. ThÞ tr−êng ASEAN
Kh¸i qu¸t vÒ ASEAN vµ mét sè quy ®Þnh ®èi víi hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam ChÝnh s¸ch cña ViÖt Nam víi thÞ tr−êng ASEAN KÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang ASEAN
2.3.2. ThÞ tr−êng NhËt B¶n
Kh¸i qu¸t vÒ NhËt B¶n vµ mét sè quy ®Þnh ®èi víi hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam ChÝnh s¸ch cña ViÖt Nam víi thÞ tr−êng NhËt B¶n KÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n
2.3.3. ThÞ tr−êng Trung Quèc
Kh¸i qu¸t vÒ Trung Quèc vµ mét sè quy ®Þnh ®èi víi hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam ChÝnh s¸ch cña ViÖt Nam víi thÞ tr−êng Trung Quèc KÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Trung Quèc
2.3.4. ThÞ tr−êng EU
Kh¸i qu¸t vÒ EU vµ mét sè quy ®Þnh ®èi víi hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam ChÝnh s¸ch cña ViÖt Nam víi thÞ tr−êng EU KÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU
2.3.5. ThÞ tr−êng Hoa Kú
Kh¸i qu¸t vÒ Hoa Kú vµ mét sè quy ®Þnh ®èi víi hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam ChÝnh s¸ch cña ViÖt Nam víi thÞ tr−êng Hoa Kú KÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Hoa Kú
2.4. §¸nh gi¸ qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
2.4.1. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc
(1) Tr−íc hÕt, thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n−íc ta ®· tõng b−íc ®−îc më réng. KÕt qu¶ nµy ®−îc thÓ hiÖn ë sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®· t¨ng tõ 33 n−íc vµ vïng l·nh thæ n¨m 1986 lªn 195 vµo n¨m 2005. §Æc biÖt, sù më réng nµy diÔn ra t−¬ng ®èi æn ®Þnh, hÇu nh−
16
220
211
208
195
189
185
180
177
171
168
166
133
72
65
56
54
51
42
40
39
33
32
250 200 150 100 50 0
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu
trong tÊt c¶ c¸c n¨m (trõ 2000 vµ 2004) sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n¨m sau ®Òu cao h¬n n¨m tr−íc. §Æc biÖt, cã nh÷ng n¨m sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®· cã sù gia t¨ng m¹nh mÏ nh− n¨m 1997 (tõ 72 lªn 133), n¨m 1998 (tõ 133 lªn 168) vµ 2002 (tõ 185 lªn 208).
H×nh 2.11: C¸c chØ tiªu c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam 1998 - 2008
Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ tõ sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª (2) C¬ cÊu thÞ tr−êng ®· chuyÓn dÞch, trong ®ã cã nh÷ng sù chuyÓn dÞch theo ®Þnh h−íng chiÕn l−îc cña Nhµ n−íc. Trong sè 10 khu vùc thÞ tr−êng ®−îc x¸c ®Þnh theo ChiÕn l−îc xuÊt nhËp khÈu th× chØ cã 4 khu vùc ®−îc ®¸nh gi¸ ch−a ®¹t yªu cÇu. B¶ng 2.30: §¸nh gi¸ chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu so víi môc tiªu chiÕn
l−îc ®Õn n¨m 2005
§¬n vÞ: %
§¸nh gi¸ ThÞ tr−êng 2001
Toµn thÕ giíi Ch©u ¸ NhËt b¶n ASEAN Trung Quèc Ch©u ¢u EU SNG vµ §«ng ¢u Ch©u Mü Hoa Kú Australia vµ New Zealand C¸c khu vùc kh¸c 60,5 16,7 17 9,4 25,3 20 9,3 7,1 6,8 1,1 TH 2005 50,5 14,5 16,9 9,6 18 16 22 20 8 2,5 Môc tiªu CL 2005 57-60 15-16 23-25 16-18 26-27 21-22 1,5-2 5-6 3-5 2 V−ît møc, tèt Ch−a ®¹t, ch−a tèt V−ît møc, tèt Ch−a ®¹t, kh«ng tèt Ch−a ®¹t, kh«ng tèt Ch−a ®¹t, kh«ng tèt V−ît møc, ®ét ph¸ V−ît møc, ®ét ph¸ V−ît møc, tèt §¹t yªu cÇu
Nguån: ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i, 2009 (3) C¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®· cã nh÷ng thÞ tr−êng míi, ®Æc biÖt lµ trong giai ®o¹n tõ n¨m 2001 ®Õn nay. Trong ®ã, ®¸ng chó ý nhÊt lµ ®· ®ét ph¸ xuÊt khÈu thµnh c«ng, duy tr× ®−îc thÞ phÇn trªn thÞ tr−êng Hoa Kú, thÞ tr−êng nhËp khÈu hµng hãa lín nhÊt thÕ giíi, do nh÷ng nç lùc ký kÕt ®−îc HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i song ph−¬ng víi Hoa Kú (th¸ng 7/2000). Bªn c¹nh ®ã, cã thÓ ghi nhËn viÖc më réng thÞ tr−êng ch©u §¹i d−¬ng.
(4) Bªn c¹nh sù më réng vÒ sè l−îng thÞ tr−êng xuÊt khÈu, trong thêi gian qua, c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n−íc ta ®· cã sù biÓn chuyÓn nhÊt ®Þnh vÒ chÊt l−îng. §iÒu nµy cã thÓ thÊy ®−îc th«ng qua sè l−îng thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®iÒu chØnh. N¨m 1986, chØ tiªu nµy ®−îc ®¸nh gi¸ ë møc 6,82 th× ®Õn n¨m 2005 ®· t¨ng lªn 2,96.
17
20
y = 5,7659e0.0471x R2 = 0,6295
17.24
16.63
15.53
15
14.21
13.97
13.25
12.96
12.57
12.23
12.2
11.84
10.27
10
9.44
9.2
8.21
7.72
6.92
6.82
6.12
5.37
5.33
5.26
5
0
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®iÒu chØnh
H×nh 2.12: C¸c chØ tiªu c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam 1998 - 2008
5
4.23
4.13
3.98
3.89
3.94
3.71
3.38
3.38
4
3.13
2.57
3
2
1
0
D©n sè cña ViÖt Nam
C¬ cÊu kinh tÕ cña ViÖt Nam
D©n sè cña n−íc ®èi t¸c
Kho¶ng c¸ch ®iah lý
TruyÒn thèng quan hÖ
T¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam
T¨ng tr−ëng kinh tÕ cña n−íc ®èi t¸c
ThÞ hiÕu tiªu dïng cña n−íc ®èi t¸c
ChÝnh s¸ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam
ChÝnh s¸ch nhËp khÈu cña n−íc ®èi t¸c
Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ tõ sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª (5) Vai trß cña ChÝnh phñ, thÓ hiÖn qua c¸c chÝnh s¸ch xuÊt khÈu trong viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu lµ kh¸ tèt. Trong cuéc kh¶o s¸t cña t¸c gi¶, c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®−îc ®¸nh gi¸ trªn thang Likert 5 ®iÓm. Trong sè 10 yÕu tè ®−îc ®−a ra th× chÝnh s¸ch xuÊt khÈu lµ yÕu tè ®−îc ®¸nh gi¸ cao nhÊt, víi møc ®¸nh gi¸ lµ 4,23, tøc lµ gÇn víi møc cao nhÊt (5).
H×nh 2.14: C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam
Nguån: Kh¶o s¸t cña t¸c gi¶ (6) ViÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ChÝnh phñ cã nh÷ng sù tiÕn bé râ nÐt qua c¸c thêi kú. Giai ®o¹n 1986-1990, träng t©m cña chÝnh s¸ch lµ ®Þnh h×nh c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng vµ gi¶i phãng søc s¶n xuÊt trong n−íc mµ ch−a cã nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÕ ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu; Giai ®o¹n 1991-1997, viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng h−íng ®Õn môc tiªu më réng quan hÖ th−¬ng m¹i, héi nhËp vµo kinh tÕ thÕ giíi; Giai ®o¹n 1998-2006, viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng h−íng ®Õn môc tiªu x©m nhËp v÷ng ch¾c trªn vµo thÞ tr−êng lín (Mü, NhËt B¶n, EU,...); Giai ®o¹n 2007-nay, viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu nh»m võa tr¸nh t¨ng tr−ëng m¹nh t¹i c¸c thÞ tr−êng lín, võa ®Èy m¹nh xuÊt khÈu sang c¸c thÞ tr−êng tiÒm n¨ng. 2.4.2. Mét sè tån t¹i
(1) Tuy c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña chóng ta ®· cã sù chuyÓn biÕn nh−ng ch−a thËt sù ®a d¹ng hãa. T¹i tõng thêi kú, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña chóng ta ®Òu chØ tËp trung vµo mét sè Ýt thÞ tr−êng: 6 n−íc xuÊt khÈu lín nhÊt lu«n chiÕm 77,7%; 64% vµ 58,7% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña chóng ta trong mçi thêi kú. Tuy tû träng nµy gi¶m dÇn thÓ hiÖn sù ®a d¹ng hãa h¬n trong c¬ cÊu thÞ tr−êng nh−ng vÉn cßn qu¸ lín, dÉn tíi sù phô thuéc cña xuÊt khÈu n−íc ta vµo mét sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu lín.
18
(2) Sù c¶i thiÖn trong c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ch−a æn ®Þnh, vÉn cßn cã nh÷ng giai ®o¹n møc ®é ®a d¹ng hãa thÞ tr−êng kh«ng nh÷ng kh«ng t¨ng lªn mµ cßn gi¶m ®i. NÕu xem xÐt sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®iÒu chØnh, h×nh 2.12 cho thÊy giai ®o¹n 1998-2006, chØ tiªu nµy cã xu h−íng gi¶m.
(3) C¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n−íc ta mang tÝnh phô thuéc qu¸ lín, chÞu nhiÒu ¶nh h−ëng tõ bªn ngoµi. Trong nh÷ng n¨m qua, c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña chóng ta ®· cã Ýt nhÊt 2 lÇn khñng ho¶ng. LÇn 1 n¨m 1991, khi CNXH ë Liªn X« cò vµ
c¸c n−íc §«ng ¢u sôp ®æ; LÇn 2 n¨m 1998 khi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸ diÔn ra. Nh÷ng lÇn khñng ho¶ng nµy ®Òu ¶nh h−ëng lín kh«ng chØ ®Õn kim ng¹ch xuÊt khÈu mµ cßn ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. Trong khi gi÷a c¸c lÇn khñng ho¶ng, khi yÕu tè bªn ngoµi t−¬ng ®èi æn ®Þnh th× c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña chóng ta còng kh«ng cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ nµo. Nãi mét c¸ch kh¸c, hµng hãa ViÖt Nam x©m nhËp vµo c¸c thÞ tr−êng n−íc ngoµi cßn ch−a v÷ng ch¾c.
(4) ChÝnh phñ ch−a cã nh÷ng chiÕn l−îc, ®Þnh h−íng thÞ tr−êng xuÊt khÈu râ rµng vµ phï hîp víi thùc tiÔn. Cho ®Õn nay, ViÖt Nam cã 2 v¨n b¶n ph¸p lý x¸c ®Þnh ®Þnh h−íng ph¸t triÓn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®Õn n¨m 2010:
- ChiÕn l−îc ph¸t triÓn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu thêi kú 2001-2010 do Bé Th−¬ng
m¹i (nay lµ Bé C«ng Th−¬ng) ban hµnh ngµy 16/9/2000).
- §Ò ¸n ph¸t triÓn xuÊt khÈu giai ®o¹n 2006-2010 ®−îc phª duyÖt t¹i QuyÕt ®Þnh sè
156/2006/Q§-Ttg ngµy 30/6/2006 cña Thñ t−íng chÝnh phñ.
(5) Sù chuyÓn dÞch trong c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cßn thÕ hiÖn sù thiÕu kiÓm so¸t vµ ®Þnh h−íng cña ChÝnh phñ. B¶ng 2.29 cho thÊy trong sè 10 khu vùc thÞ tr−êng th× cã ®Õn 5 khu vùc thÞ tr−êng cã sù t¨ng/gi¶m tû träng v−ît qu¸ ®Þnh h−íng chiÕn l−îc. ë gãc ®é tÝch cùc, cã thÓ nh×n nhËn ®©y lµ kÕt qu¶ cña viÖc th©m nhËp vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng. Tuy nhiªn, ®èi víi c¬ cÊu thÞ tr−êng, viÖc t¨ng tr−ëng qu¸ nhanh, tËp trung qu¸ møc vµo mét khu vùc còng sÏ lµ ®iÒu kh«ng tèt v× dÉn ®Õn sù phô thuéc.
(6) Nh÷ng chÝnh s¸ch xóc tiÕn xuÊt khÈu cña ChÝnh phñ ch−a cã t¸c ®éng m¹nh trong viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng. C¸c ho¹t ®éng trong ch−¬ng tr×nh xóc tiÕn th−¬ng m¹i träng ®iÓm cã xu h−íng ®Þnh h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu mÆt hµng nhiÒu h¬n c¬ cÊu thÞ tr−êng. Cho ®Õn gÇn ®©y (tõ 2009) th× míi b¾t ®Çu cã nh÷ng ho¹t ®éng t¸c ®éng m¹nh vµ trùc tiÕp ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. 2.4.3. Nguyªn nh©n
Nguyªn nh©n chñ quan
(1) N¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng hãa ViÖt Nam cßn h¹n chÕ, ¶nh h−ëng ®Õn kh¶
n¨ng tiÕp cËn thÞ tr−êng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng thÞ tr−êng xa, thÞ tr−êng khã tÝnh.
(2) ChÝnh phñ ch−a thùc sù quan t©m ®Õn ph¸t triÓn thÞ tr−êng xuÊt khÈu, cßn thiÕu nh÷ng chÝnh s¸ch thÞ tr−êng cã hiÖu qu¶. §iÒu ®ã lµm sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam mang tÝnh tù ph¸t mµ ch−a cã sù ®iÒu chØnh cña Nhµ n−íc.
19
(3) Ho¹t ®éng xuÊt khÈu phô thuéc nhiÒu vµo khu vùc cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi,
dÉn ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng bÞ ¶nh h−ëng bëi c¬ cÊu c¸c n−íc ®Çu t− vµo ViÖt Nam.
(4) C¸c doanh nghiÖp ch−a chñ ®éng trong viÖc th©m nhËp vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng xuÊt khÈu.§iÒu nµy lµm cho c¸c doanh nghiÖp cã xu h−íng tËp trung vµo mét vµi thÞ tr−êng do nh÷ng biÕn ®éng ng¾n h¹n nªn khã kh¨n cho c¸c biÖn ph¸p ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña Nhµ n−íc.
(5) C¸c hiÖp héi ngµnh hµng ch−a ph¸t huy ®−îc vai trß chñ thÓ thø ba, bªn c¹nh Nhµ n−íc vµ doanh nghiÖp ®Ó ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng cña ngµnh, cung cÊp th«ng tin vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c doanh nghiÖp trªn thÞ tr−êng thÕ giíi.
Nguyªn nh©n kh¸ch quan
(1) T¸c ®éng cña nh÷ng cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ, tµi chÝnh tiÒn tÖ trªn thÕ giíi. Do ®ã, khi bÞ khñng ho¶ng, tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP cña c¸c thÞ tr−êng nµy gi¶m sÏ ngay lËp tøc ¶nh h−ëng m¹nh ®Õn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam.
(2) Xu h−íng tù do hãa th−¬ng m¹i trªn thÕ giíi ®ang diÔn ra m¹nh mÏ, ®Æc biÖt lµ c¸c BFTA vµ RTA. C¸c hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do nµy sÏ t¹o ra c¸c hiÖu øng më réng th−¬ng m¹i vµ chuyÓn dÞch th−¬ng m¹i. Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam ch−a tham gia vµo c¸c FTA (ngo¹i trõ EPA víi NhËt B¶n vµ c¸c RTA víi t− c¸ch thµnh viªn ASEAN) th× chóng ta sÏ chÞu thiÖt tr−íc xu h−íng tù do hãa th−¬ng m¹i nµy.
(3) Bªn c¹nh xu h−íng tù do hãa th−¬ng m¹i, søc Ðp b¶o hé nÒn kinh tÕ trong n−íc buéc c¸c n−íc cã nh÷ng thay ®æi trong chÝnh s¸ch nhËp khÈu, chuyÓn tõ nh÷ng rµo c¶n truyÒn thèng sang nh−ng rµo c¶n míi, tinh vi h¬n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng rµo c¶n kü thuËt vµ c¸c biÖn ph¸p phßng vÖ th−¬ng m¹i.
(4) C¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ diÔn ra m¹nh mÏ trªn thÕ giíi ®· rót ng¾n vßng ®êi s¶n phÈm. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, víi h¹n chÕ vÒ c«ng nghÖ nªn khã theo kÞp tèc ®é ®æi míi trªn thÕ giíi. §iÒu ®ã h¹n chÕ kh¶ n¨ng th©m nhËp vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu sang c¸c n−íc ph¸t triÓn, víi thu nhËp vµ ®ßi hái cao vÒ chÊt l−îng s¶n phÈm.
(5) Vai trß c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia (TNCs) ngµy cµng lín vµ chi phèi c¸c m¹ng s¶n xuÊt toµn cÇu. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ch−a tham gia s©u vµo m¹ng s¶n xuÊt toµn cÇu nªn ho¹t ®éng xuÊt khÈu cßn mang tÝnh bÞ ®éng. ViÖt Nam chñ yÕu míi tham gia ®−îc vµo c¸c c«ng ®o¹n ®¬n gi¶n, xuÊt khÈu sang c¸c thÞ tr−êng trung gian trong m¹ng s¶n xuÊt chø ch−a tiÕp cËn trùc tiÕp ®Õn thÞ tr−êng tiªu dïng cuèi cïng.
CH¦¥NG 3:
§ÞNH H¦íNG vµ C¸C GI¶I PH¸P §IÒU CHØNH C¥ CÊU THÞ TR¦êNG
XUÊT KHÈU HµNG HãA CñA VIÖT NAM
3.1.1. Dù b¸o mét sè yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
3.1.1. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn cung
20
Sù æn ®Þnh chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi cña ®Êt n−íc cho ®Õn nay ®· t¹o niÒm tin cho
toµn d©n, cho c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c nhµ ®Çu t− trong vµ ngoµi n−íc.
Kinh tÕ ViÖt Nam t¨ng tr−ëng liªn tôc víi tèc ®é cao, n¨m sau cao h¬n n¨m tr−íc,
lµm cho quy m« nÒn kinh tÕ ngµy cµng ®−îc n©ng cao.
ThÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa g¾n víi héi nhËp kinh tÕ
quèc tÕ b−íc ®Çu ®· h×nh thµnh vµ vËn hµnh cã hiÖu qu¶.
C¬ cÊu kinh tÕ ®· cã sù chuyÓn dÞch tÝch cùc theo h−íng c«ng nghiÖp hãa, b−íc
®Çu hiÖn ®¹i hãa trong mét sè ngµnh then chèt. 3.1.2. C¸c yÕu tè hÊp dÉn/c¶n trë
Toµn cÇu hãa kinh tÕ thÕ giíi tiÕp tôc sÏ lµ xu thÕ tÊt yÕu. Tù do hãa th−¬ng m¹i sÏ
tiÕp tôc diÔn ra ë mäi cÊp ®é: song ph−¬ng, khu vùc, ®a ph−¬ng.
Xu thÕ më réng c¸c liªn kÕt kinh tÕ song ph−¬ng, khu vùc vµ ®a ph−¬ng trë thµnh mét trong nh÷ng nh©n tè chñ yÕu thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ diÔn ra víi quy m« lín ch−a tõng cã trong
lÞch sö, lµm thay ®æi kÕt cÊu kinh tÕ thÕ giíi. 3.1.3. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn cÇu
Tuy ch−a cã thèng nhÊt vÒ m« h×nh phôc håi cña kinh tÕ thÕ giíi sau cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ n¨m 2008 nh−ng c¸c nghiªn cøu ®Òu cho r»ng kinh tÕ thÕ giíi ®· ®¹t ®Õn ®iÓm ®¸y cña khñng ho¶ng.
§ êi sèng cña ng−êi d©n, kÓ c¶ ë nh÷ng n−íc chËm ph¸t triÓn, sÏ ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. Nhu cÇu cña thÞ tr−êng thÕ giíi nh×n chung sÏ tiÕp tôc t¨ng tr−ëng, ®Æc biÖt nhu cÇu ë c¸c n−íc chËm ph¸t triÓn sÏ cã ®−îc tèc ®é t¨ng tr−ëng nhanh h¬n
Nhu cÇu tiªu dïng cña thÞ tr−êng thÕ giíi cã nh÷ng thay ®æi, trong ®ã, nh÷ng xu h−íng chung cã thÓ kÓ ®Õn lµ (i) Ng−êi tiªu dïng ngµy quan t©m ®Õn nh·n hiÖu/th−¬ng hiÖu cña s¶n phÈm; (ii) Ng−êi tiªu dïng ngµy quan t©m ®Õn tÝnh thuËn tiÖn (convenience) cña s¶n phÈm; (iii) Ng−êi tiªu dïng ngµy cµng quan t©m ®Õn søc khoÎ cña m×nh; (iv) Ng−êi tiªu dïng ngµy cµng quan t©m ®Õn nh÷ng hµng hãa th©n thiÖn víi m«i tr−êng.
3.2. QUAN §IÓM Vµ ®Þnh h−íng §IÒU CHØNH C¥ CÊU THÞ TR¦êNG XUÊT
KHÈU HµNG HãA
3.2.1. Quan ®iÓm ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
3.2.1.1. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu kh«ng t¸ch rêi khái n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh vµ hiÖu qu¶ xuÊt khÈu. 3.2.1.2. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu h−íng tíi sù ®a d¹ng hãa thÞ tr−êng ®Ó gi¶m thiÓu rñi ro trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu. 3.2.1.3. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu ph¶i x¸c ®Þnh thÞ tr−êng träng ®iÓm. 3.2.1.4. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cÇn ®¶m b¶o nguyªn t¾c kh«ng can thiÖp vµo ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. 3.2.1.5. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu kh«ng t¸ch rêi khái thÞ tr−êng trong n−íc.
21
3.2.2. Môc tiªu ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
Trªn c¬ së m« h×nh träng l−îng ®−îc x©y dùng ë ch−¬ng 2, t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh dù
b¸o c¬ cÊu thÞ tr−êng.
B¶ng 3.2: Dù b¸o c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa theo ch©u lôc
§¬n vÞ: %
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
47,91% 48,54% 49,17% 49,76% 50,29% 50,75% 51,08% Ch©u ¸
Ch©u ¢u Ch©u Mü Ch©u Phi Ch©u §¹i D−¬ng 25,16% 24,67% 24,16% 23,65% 23,13% 22.58% 21,99% 16,52% 16,27% 15,99% 15,70% 15,38% 15,03% 14,64% 2,19% 2,20% 2,18% 9,45% 10,12% 8,69% 2,19% 8,49% 2,20% 9,00% 2,17% 8,35% 2,15% 8,27%
Nguån: TÝnh to¸n dù b¸o cña t¸c gi¶
B¶ng 3.3: Môc tiªu ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa
§Þnh h−íng ThÞ tr−êng
Dù b¸o 2015 (%) 50-52 Ch©u ¸
Ch©u ¢u 20-22
Ch©u Mü 15-16
§¹i 10
Ch©u D−¬ng
Ch©u Phi 4-6
Víi lîi thÕ thÞ tr−êng gÇn vµ viÖc ký kÕt c¸c FTA song ph−¬ng vµ víi t− c¸ch thµnh viªn ASEAN, khu vùc ch©u ¸ vÉn sÏ cã sù t¨ng tr−ëng m¹nh mÏ, vµ khã cã thÓ gi¶m vÒ tû träng Do rµo c¶n trong chÝnh s¸ch cña EU (c¬ chÕ tèt nghiÖp GSP), trong khi thÞ tr−êng c¸c n−íc §«ng ¢u khã cã thÓ cã sù t¨ng tr−ëng m¹nh nªn xuÊt khÈu sang ch©u ¢u sÏ ®i vµo chiÒu s©u vµ kh«ng t¨ng vÒ tû träng, thËm chÝ cã thÓ gi¶m nhÑ. ThÞ tr−êng Mü sÏ kh«ng cã t¨ng tr−ëng ®ét biÕn (do kh¶ n¨ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng vÖ th−¬ng m¹i), t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu sÏ chñ yÕu dùa vµo khu vùc Mü La Tinh nh−ng còng kh«ng cã gia t¨ng vÒ tû träng. Do kho¶ng c¸ch xa nªn dï t¸c ®éng cña FTA ASEAN - Australia còng sÏ khã t¹o ra sù gia t¨ng m¹nh vÒ tû träng xuÊt khÈu. §©y lµ khu vùc thÞ tr−êng tiÒm n¨ng, cïng víi chÝnh s¸ch m¹nh mÏ cña ChÝnh phñ nªn cã thÓ chøng kiÕn sù gia t¨ng vÒ tèc ®é t¨ng tr−ëng vµ tû träng.
Nguån: Dù b¸o cña t¸c gi¶
3.3. C¸C GI¶I PH¸P §IÒU CHØNH C¥ CÊU THÞ TR¦êNG XUÊT KHÈU HµNG
HãA CñA VIÖT NAM
3.3.1. Nhãm gi¶i ph¸p hoµn thiÖn m«i tr−êng ph¸p lý, t¹o c¬ së ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ
tr−êng
22
3.3.1.1. T¨ng c−êng ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch thÞ tr−êng xuÊt khÈu víi sù tham vÊn x· héi. 3.3.1.2. Hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh ph¸p lý trong n−íc, ®¸p øng yªu cÇu vµ c¸c cam kÕt quèc tÕ ®Ó sím ®−îc c«ng nhËn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 3.3.1.3. X©y dùng c¬ chÕ dù phßng, c¶nh b¸o sím c¸c vô kiÖn phßng vÖ th−¬ng m¹i 3.3.1.4. Nghiªn cøu ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do míi mét c¸ch cã chän läc. 3.3.2. Nhãm gi¶i ph¸p n©ng cao søc c¹nh tranh cña hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam
3.3.2.1. Gi¶i ph¸p thu hót vèn ®Çu t− 3.3.2.2. Ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ 3.3.2.3. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn nguån nh©n lùc 3.3.2.4. Gi¶i ph¸p hç trî tµi chÝnh 3.3.2.5. Gi¶i ph¸p t¨ng c−êng liªn kÕt gi÷a c¸c doanh nghiÖp 3.3.3. Nhãm gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu vµ tiÕp cËn thÞ tr−êng 3.3.3.1. Hoµn thiÖn hÖ thèng luËt, t¨ng c−êng qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ xóc tiÕn xuÊt khÈu 3.3.3.2. ThiÕt lËp m¹ng l−íi xóc tiÕn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. 3.3.3.3. TiÕp tôc duy tr× vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu th«ng qua "Ch−¬ng tr×nh xóc tiÕn xuÊt khÈu träng ®iÓm quèc gia" 3.3.3.4. T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ l·nh sù cho th−¬ng nh©n trong n−íc vµ n−íc ngoµi 3.3.3.5. X©y dùng vµ n©ng cao uy tÝn s¶n phÈm quèc gia 3.3.3.6. N©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c trung t©m xóc tiÕn xuÊt khÈu ®Þa ph−¬ng
3.4. mét sè GI¶I PH¸P riªng ®èi víi c¸c thÞ tr−êng XUÊT KHÈU HµNG
HãA CñA VIÖT NAM
3.4.1. §èi víi thÞ tr−êng c¸c n−íc ASEAN
- Chó trong ph¸t triÓn th−¬ng m¹i néi ngµnh, nghÜa lµ c¸c n−íc sÏ cïng xuÊt khÈu
vµ nhËp khÈu mét lo¹i s¶n phÈm nh−ng chuyªn m«n hãa vµ nh÷ng ph©n lo¹i nhá h¬n.
- Chó träng hîp t¸c gi÷a c¸c n−íc ASEAN th«ng qua viÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp
hç trî ®Ó h×nh thµnh m¹ng l−íi s¶n xuÊt ASEAN. 3.4.2. §èi víi thÞ tr−êng Trung Quèc
- Chó träng ph¸t triÓn th−¬ng m¹i biªn giíi ®i kÌm víi qu¶n lý Nhµ n−íc. - Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi hãa th−¬ng m¹i.
3.4.3. §èi víi thÞ tr−êng NhËt B¶n
- N©ng cao nhËn thøc vÒ vai trß cña chÊt l−îng s¶n phÈm vµ thêi h¹n giao hµng ®èi
víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam xuÊt khÈu sang thÞ tr−êng NhËt B¶n.
- §Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu t¹i thÞ tr−êng NhËt B¶n. - ChÝnh phñ ViÖt Nam còng cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch thu hót vèn ®Çu t− cña doanh ngiÖp NhËt B¶n, tËn dông nh÷ng hç trî cña chÝnh phñ NhËt B¶n ®Ó t¨ng c−êng liªn kÕt gi÷a doanh nghiÖp hai n−íc. 3.4.4. §èi víi thÞ tr−êng EU
23
- Thµnh lËp nh÷ng c¬ së chuyªn nghiªn cøu, dù b¸o vÒ nhu cÇu, thÞ hiÕu vµ chÝnh
s¸ch th−¬ng m¹i EU.
- Nghiªn cøu x©y dùng c¸c khoa ngo¹i quan t¹i thÞ tr−êng nµy. Khi ®ã, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cã thÓ tËp kÕt hµng hãa t¹i c¸c kho ngo¹i quan ®Ó chê ®îi thêi ®iÓm thuËn lîi nhÊt.
- Nhµ n−íc cÇn theo dâi vµ ®iÒu tiÕt l−îng hµng xuÊt khÈu sang thÞ tr−êng EU,
tr¸nh t×nh tr¹ng ViÖt Nam bÞ tèt nghiÖp GSP nh− ®· x¶y ra víi s¶n phÈm giµy dÐp. 3.4.5. §èi víi thÞ tr−êng Hoa Kú
- Theo dâi vµ dù b¸o nh÷ng thay ®æi trong chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i cña Hoa Kú. - Hoa Kú lµ mét trong nh÷ng ®èi t¸c phï hîp nhÊt ®Ò nghiªn cøu ®µm ph¸n vµ ký kÕt FTA. ViÖc ký kÕt FTA víi Hoa Kú sÏ kh«ng chØ gióp ®Èy m¹nh xuÊt khÈu sang thÞ tr−êng nµy mµ cßn lµ sù thóc ®Èy cho viÖc ký kÕt FTA víi c¸c thÞ tr−êng kh¸c.
- Chóng ta cÇn tËn dông lùc l−îng nµy víi sù hiÓu biÕt vÒ phong tôc tËp qu¸n vµ
chÝnh s¸ch n−íc së t¹i ®Ó lµm cÇu nèi ®−a hµng ViÖt Nam sang thÞ tr−êng nµy.
KÕt luËn
C¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu lµ mét chØ tiªu chÊt l−îng quan träng cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu. §Ó cã mét c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®a d¹ng, hîp lý, gióp khai th¸c cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc, t¨ng tr−ëng æn ®Þnh kim ng¹ch xuÊt khÈu, Nhµ n−íc cÇn cã sù can thiÖp, ®Þnh h−íng vµ ®iÒu chØnh nhÊt ®Þnh.
Trªn c¬ së kÕt hîp gi÷a c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh tÝnh víi m« h×nh träng
l−îng, cïng víi ý kiÕn chuyªn gia, luËn ¸n ®· ®¹t ®−îc mét sè kÕt qu¶ sau:
1. LuËn ¸n ®· hÖ thèng hãa kh¸i niÖm thÞ tr−êng vµ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. Trªn c¬ së ®ã, ®−a ra 4 chØ tiªu ®Ó ®¸nh gi¸ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu bao gåm sè thÞ tr−êng, sè thÞ tr−êng ®iÒu chØnh, thÞ phÇn trung b×nh vµ ®é ph©n t¸n thÞ tr−êng xuÊt khÈu.
2. Trªn c¬ së tæng kÕt c¸c nghiªn cøu tr−íc ®©y vÒ c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn thÞ tr−êng xuÊt khÈu th«ng qua m« h×nh träng l−îng, luËn ¸n ®· chØ râ c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu, bao gåm 3 nhãm nh©n tè (i) Nhãm nh©n tè cung (ii) Nhãm nh©n tè cÇu (iii) Nhãm c¸c yÕu tè hÊp dÉn/c¶n trë.
3. Trong bèi c¶nh tù do hãa th−¬ng m¹i, c¸c rµo c¶n th−¬ng m¹i ®−îc lo¹i bá ë c¶ cÊp ®é ®a ph−¬ng, khu vùc vµ song ph−¬ng. Qu¸ tr×nh tù do hãa th−¬ng m¹i, ®Æc biÖt th«ng qua c¸c hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do khu vùc vµ song ph−¬ng, sÏ ¶nh h−ëng m¹nh ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña c¸c quèc gia.
4. Th«ng qua viÖc nghiªn cøu qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña NhËt B¶n vµ Trung Quèc, luËn ¸n ®· rót ra 7 bµi häc kinh nghiÖm. §ã lµ (i) Chó träng ®Õn thÞ tr−êng trong n−íc; (ii) G¾n thÞ tr−êng xuÊt khÈu víi thÞ tr−êng nhËp khÈu, (iii) §a d¹ng hãa, ®a ph−¬ng hãa thÞ tr−êng xuÊt khÈu, (iv) §Èy m¹nh qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc
24
tÕ vµ khu vùc, (v) Thu hót vèn ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI) gãp phÇn më réng thÞ tr−êng xuÊt khÈu, (vi) §Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu nh»m hç trî doanh nghiÖp tiÕp cËn thÞ tr−êng xuÊt khÈu, tËp trung vµo lÜnh vùc tiÕp thÞ vµ th«ng tin, (vii) G¾n du lÞch víi xuÊt khÈu nh»m ph¸t triÓn thÞ tr−êng xuÊt khÈu.
5. LuËn ¸n ®· ph©n tÝch viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ChÝnh phñ qua 4 giai ®o¹n g¾n víi nh÷ng mèc sù kiÖn nh− khñng ho¶ng chñ nghÜa x· héi ë ch©u ¢u (1990-1991), khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸ (1997-1998) vµ viÖc ViÖt Nam gia nhËp WTO (2006). KÕt qu¶ cña viÖc ®iÒu chØnh nµy ®−îc thÓ hiÖn qua c¸c chØ tiªu c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. Qua ®ã, cã thÓ nhËn thÊy c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n−íc ta ch−a cã sù ®a d¹ng m¹nh mÏ mµ chØ lµ sù chuyÓn dÞch tõ thÞ tr−êng nµy sang c¸c thÞ tr−êng kh¸c khi cã nh÷ng biÕn ®éng trªn thÕ giíi.
6. LuËn ¸n ®· vËn dông m« h×nh träng l−îng ®Ó ®o l−êng ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. KÕt qu¶ håi quy cña m« h×nh träng l−îng cho thÊy, t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña n−íc ®èi t¸c cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cßn kho¶ng c¸ch, thuÕ nhËp khÈu kh«ng cã t¸c ®éng lín. Ngoµi ra, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi l¹i cã t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn xuÊt khÈu do hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chñ yÕu h−íng ®Õn ph©n ®o¹n thÞ tr−êng cã thu nhËp thÊp.
7. LuËn ¸n ®· ph©n tÝch thùc tr¹ng chÝnh s¸ch nhËp khÈu (tËp trung vµo thuÕ quan, biÖn ph¸p kü thuËt vµ phßng vÖ th−¬ng m¹i) cña c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam, bao gåm ASEAN, Trung Quèc, NhËt B¶n, Hoa Kú vµ EU. §èi víi mçi thÞ tr−êng, luËn ¸n ®· kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh cña ViÖt nam th«ng qua chÝnh s¸ch xuÊt khÈu ®èi víi tõng thÞ tr−êng vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña chÝnh s¸ch th«ng qua kim ng¹ch, c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu sang tõng thÞ tr−êng..
8. LuËn ¸n ®· rót ra 6 kÕt qu¶ ®¹t ®−îc vµ 6 h¹n chÕ cßn tån t¹i trong viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Ngoµi ra, luËn ¸n còng ®· chØ râ 5 nguyªn nh©n chñ quan vµ 5 nguyªn nh©n kh¸ch quan dÉn ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ vµ h¹n chÕ nãi trªn.
9. Trªn c¬ së dù b¸o c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn cung, cÇu vµ c¸c yÕu tè hÊp dÉn, c¶n trë, luËn ¸n ®· ®Ò xuÊt 5 quan ®iÓm cÇn qu¸n triÖt trong viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa. Ngoµi ra, trªn c¬ së dù b¸o t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña IMF vµ dù b¸o d©n sè cña UNPA, luËn ¸n ®· vËn dông m« h×nh träng l−îng ®· ®−îc x©y dùng ®Ó dù b¸o c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2015 vµ ®−a ra môc tiªu ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa.
10. LuËn ¸n ®· ®Ò xuÊt 3 nhãm gi¶i ph¸p ®Ó ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu bao gåm (i) Nhãm gi¶i ph¸p hoµn thiÖn m«i tr−êng ph¸p lý, (ii) Nhãm gi¶i ph¸p n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh vµ (iii) Nhãm gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu. Bªn c¹nh ®ã, luËn ¸n còng ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p cô thÓ ®èi víi 5 thÞ tr−êng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam (ASEAN, Trung Quèc, NhËt B¶n, Hoa Kú, EU).
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ
1. Đào Ngọc Tiến (2010), Nghiên cứu mối liên hệ giữa xuất khẩu và du lịch quốc
té: Trường hợp của Việt Nam, Tạp chí Kinh tế đối ngoại, Số 41/2010
2. Đào Ngọc Tiến (2009), Các yếu tố ảnh hưởng đến luồng xuất khẩu của Việt Nam và hàm ý chính sách trong bối cảnh khủng hoảng toàn cầu (Determinants to Vietnam’s exprt flows and government implications under the global crisis), Hội thảo quốc tế “Nghiên cứu về chính sách thương mại quốc tế”, Trường Đại học Ngoại thương, 7-8/12/2009.
3. Đào Ngọc Tiến (2009), Phát triển công nghiệp hỗ trợ của Nhật Bản, Thái Lan, Malaysia và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam, Hội thảo quốc tế “Phát triển công nghiệp hỗ trợ: Kinh nghiệm của Nhật Bản và một số nước châu Á”, Hà Nội, tháng 10/2009
4. Đào Ngọc Tiến & Phan Thị Thanh Hương (2009), Phát triển các hiệp hội ngành hàng ở Việt Nam - Góc nhìn từ phía doanh nghiệp, Tạp chí Kinh tế đối ngoại, Số 34/2009
5. Đào Ngọc Tiến & Nguyễn Văn Hồng (2008), Mức độ tập trung thương mại
của Việt Nam với ASEAN+3, Tạp chí Kinh tế đối ngoại, Số 32/2008
6. Đào Ngọc Tiến và Nguyễn Hữu Khải (2008), Hàng rào kỹ thuật của EU và giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu đối với các doanh nghiệp Hà Nội, Tạp chí Nghiên cứu châu Âu, số 10(97)/2008
7. Đào Ngọc Tiến và Nguyễn Hữu Khải (2007), Xuất khẩu của Việt Nam năm 2006 và triển vọng 2007, Tạp chí Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương, Số 1/2007
8. Đào Ngọc Tiến, Nguyễn Hữu Khải và Vũ Thị Hiền (2007), Chuyển dịch cơ cấu
hàng xuất khẩu của Việt Nam, NXB Thống kê
9. Đào Ngọc Tiến và Bùi Việt Phương (2006), Xu hướng hình thành các Hiệp định thương mại tự do song phương và tác động đối với Việt Nam, Tạp chí Kinh tế đối ngoại Số 19/2006
10. Đào Ngọc Tiến và Phạm Thu Hương (2006), Thách thức đối với trợ cấp xuất khẩu sau khi Việt Nam gia nhập WTO, Tạp chí Kinh tế đối ngoại Số 18/2006
