Dùng Bacteriophage Để Làm KIT Thử
Nhanh Khuẩn MRSA
Thuật ngữ:
- bacteriophage: vi-rut tiêu vi khuẩn
- MRSA (Methìcillin-Resistant Staph. aureus) cầu khuẩn Staph.
Aureus kháng methicillin
- MSSA (Methicillin-Sensitive Staph. aureus) cầu khuẩn Staph. aureus
nhạy cảm với methicillin
- PCR (Polymerase Chain Reaction) phản ứng chuỗi polymerase
Cách đây mấy năm, một tường trình của ngành xét nghiệm ở Hà-nội
cho biết các bác sĩ điều trị tại Việt-nam không muốn cho thử vi sinh vì thời
gian chờ đợi quá lâu. Nhưng nếu chửa theo kinh nghiệm nhiều khi dùng
kháng sinh không cần thiết, có thể làm cho vi trùng lờn thuốc. Giải pháp lý
tưởng là làm sao thử cho kết quả nhanh để bác sĩ có thể điều chỉnh thuốc
hiệu nghiệm với vi trùng gây bệnh. Giải pháp này đã thực hiện tại Âu Mỹ
nhưng chi phí quá cao, nên ngày nào ngành công nghệ vi sinh của Việt-nam
phát triển, thì mới hy vọng có thuốc thử nhanh tại bệnh viện.
Chúng tôi xin đưa ra một thí dụ dùng kỹ thuật khuếch đại
bacteriophage để dò tìm khuẩn Staphylococcus aureus và xem thử vi khuẩn
này nhạy cảm hay đề kháng với methicillin.
Bộ thử nghiệm này do công ty Microphage sản xuất và đang chờ đợi
FDA chấp thuận, dựa trên nguyên tắc dò tìm protein sản xuất bởi siêu vi
được chọn lọc để khuếch đại khi đáp ứng với Staphylococcus aureus. Mẫu
cấy máu được trộn đều trong 2 ống tách rời và đặt trong lò ủ 5 giờ. Sau đó
lấy 2 ống nghiệm này ra và lấy mỗi ống 6 giọt nhỏ vào giấy thử giống như
khi thử thai. Một ống tìm xem có khuẩn Staph. aureus không, ống kia xem vi
khuẩn nhạy cảm hay đề kháng với kháng sinh.
Trong 1 dàn 120 chủng Staph. aureus cô lập từ lâm sàng và 120 mẫu
khác cầu khuẩn Staphylo. coagulase âm tính không gây bệnh, thử nghiệm
nhận diện Staph. aureus có độ nhạy 93% và tính đặc thù 96%. Trong số
những chủng dò tìm được, thử nghiệm chủng nhạy cảm methicillin có độ
nhạy 99% và đặc thù 99%. Chỉ 1.8% mẫu nhận diện sai là Staph. aureus đề
kháng methicillin và không có mẫu nào nhận sai là nhạy cảm với methicillin.
Kỹ thuật PCR hiện nay cho phép tìm nhanh MRSA nhưng không
quyết định chính xác mức nhạy cảm kháng sinh. Với thử nghiệm
bacteriophage, kết quả xác nhận MSSA cho phép chuyển điều trị theo kinh
nghiệm vancomycin sang nafcillin hay những kháng sinh β-lactam quy ước,
như vậy sẽ chống Staph. aureushiệu nghiệm hơn vancomycin và giảm tử
suất 30-50% nếu vi khuẩn gây bệnh nhạy cảm với thuốc. Thử nghiệm PCR
cũng cho nhiều kết quả dương tính giả với MSSA.
Kỹ thuật khuếch đại bacteriophage cũng có thể dùng cho sàng lọc viễn
tưởng người mang mầm bệnh MRSA.
Trong một nghiên cứu khác, người ta dùng mẫu cấy lấy ở mũi (nơi
MRSA thường hiện diện) ở bệnh nhân trước khi mổ và trong trại ICU, quét
lên dĩa th1ch để tìm MRSA. Mẫu cấy được chuyển qua ống Microphage, ủ
trong 7-24 giờ, và đọc như thể xét nghiệm tìm vi trùng trong máu. Lần này,
32 mẫu đọc lúc 7 giờ và 24 giờ và 77 mẫu đọc lúc 12-18 giờ và lúc 18-24
giờ (cần nhiều thời gian hơn cho mẫu cấy ở mũi so với mẫu máu vì ít vi
trùng hiện diện hơn)
Độ nhạy dò tìm MRSA ở người mang mầm bệnh ở mũi chỉ 33% lúc 7
giờ, nhưng lên đến 92% lúc 12-18 giờ và 100% lúc 18-24 giờ.
Chỉ cần huấn luyện cho nhân viên phòng xét nghiệm khoảng 1 giờ là
làm được xét nghiệm này, không cần phải có trang bị đặc biệt hay chuyên
ngành, Bộ thử nghiệm này sẽ thử nghiệm lâm sàng đầu năm 2009 và hy
vọng có giấy phép của FDA cuối năm 2009 hay đầu năm 2010.
Sau đây là giải thích của tiến sĩ Lâm-Kim-Cương, giáo sư khoa sinh
học phân tử đại học Rogers ở New Jersey về kỹ thuật dùng bacteriophage
này:
Đây là trường hợp dùng siêu vi trùng Phage (Bacteriophage) mà trước
đây tôi đã trình bày trong phương pháp trị liệu bằng phage.
Phage (hay bacteriophage) là những loại virus chuyên biệt chỉ xâm
nhập vào vi-trùng và dùng các chất của vi-trùng để tăng trưởng và sinh sản
ra một số lượng thật nhiều đến mức làm nổ tung vi-trùng và phóng thích
phage con ra bên ngoài (pro-phage). Những prophages này lại tiếp tục xâm
nhập vào các vi-trùng còn sống rồi tiếp tục sinh sản cho dến khi tiêu diệt hết
các vi-trùng. Khi không còn vi-trùng sống thì phage sẽ không thế nào sinh
sản được. Hãng MicroPhage lợi dụng cách này để làm tăng số lượng phage
(bacteriophage amplification) trong thí nghiệm của họ. Tôi cũng đã trình bày
trước đây là trong khi kháng sinh có thể giết chết vi-trùng thi ngược lại
kháng sinh không có tác dụng trên phage (Vì vậy mà mình có thể dùng
phage để trị các bệnh trong trường hợp vi-trùng kháng thuốc, một phương
pháp rẻ tiền và hiệu nghiệm).
Trong nguyên tắc thử nghiệm của hãng MicroPhage để tìm xem có vi-
trùng Staphylococcus. aureus hay không thì họ dùng vài giọt mẩu (sample)
máu hoặc đàm của bệnh nhận bị nghi là bị nhiễm trùng Staph. với dung dịch
cấy (culture media) có chứa một số lượng nhỏ bacteriophage. Nếu có vi-
trùng sống hiện diện trong mẩu phân tích, Bacteriophage sẽ xâm nhập vào
vi-trùng và sẽ sinh sản rất nhanh và thật nhiều trong vòng vài tiếng đồng hồ
để phóng thich ra môi trường thật nhiều phages. Sự hiên diện của phage sẽ
được định bằng immunoassay (dùng antibody). Còn nếu muốn xem coi vi-
trùng có kháng với loại thuốc kháng sinh nào (như các loại MRSA) thì ta
phải làm 2 thử nghiệm song song.
1) Thử nghiệm 1 giống như trên để cho thấy là có vi-trùng sống (vì
như vậy phage mới sinh-sản được)
2) Trong thử nghiệm 2, phải cho thuốc kháng sinh vào mẫu samples
có vi-trùng trước khi cho vào môi trường có phage. Như vậy nếu các vi-
trùng này nhạy với thuốc kháng sinh, chúng sẽ bị kháng sinh giết chết hết và
khi cho phage vào, phage sẽ không sinh sản được. Kết quả âm chứng tỏ là
vi-trùng nhạy thuốc. Ngược lại nếu vi-trùng kháng thuốc mạnh mẽ, chúng sẽ
không bị giết chết bởi thuốc và khi cho vào môi trường cấy có phages,
phages sẽ xâm nhập vào vi-trùng để tăng trưởng sinh sản thật nhiều và cho
kết quả dương (positive). Có nghiã là vi-trùng kháng với thuốc dùng.
Ds Lê Văn Nhân và Ts Lâm-Kim-Cương
