Giáo trình Lịch sử tư tưởng Xã hội chủ nghĩa: Phần 2

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:42

Thêm vào BST

Báo xấu

83
lượt xem 17
download

Giáo trình Lịch sử tư tưởng Xã hội chủ nghĩa: Phần 2

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

(NB)Dưới đây là Giáo trình Lịch sử tư tưởng Xã hội chủ nghĩa: Phần 2. Giáo trình trang bị cho các bạn những kiến thức về những tư tưởng Xã hội chủ nghĩa thế kỷ XVIII ở Pháp; những học thuyết tư tưởng Xã hội chủ nghĩa đầu thế kỷ XIX. Mời các bạn tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Lịch sử tư tưởng Xã hội chủ nghĩa: Phần 2

Chöông IV NHÖÕNG TÖ TÖÔÛNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA THEÁ KYÛ XVIII ÔÛ PHAÙP I. HOAØN CAÛNH LÒCH SÖÛ NÖÔÙC PHAÙP THEÁ KYÛ XVIII Nöôùc Phaùp tröôùc caùch maïng tö saûn laø moät nöôùc quaân chuû chuyeân cheá phong kieán. Töø giöõa theá kyû XVII ñeán giöõa theá kyû XVIII neàn quaân chuû chuyeân cheá aáy ñaõ phaùt trieån ñeán trình ñoä cao nhaát ñeå ñi vaøo giai ñoaïn suy taøn. Vua Lui XIV maát vaø ñöôïc bí maät ñem choân vì sôï quaàn chuùng noåi loaïn. Vua Lui XV coøn nhoû tuoåi khoâng ñuû söùc vöïc nuôùc Phaùp ñang suy suïp. Vò theá nöôùc Phaùp khoâng ngöøng suùt giaûm. Trong khi nöôùc Anh tieán maïnh treân con ñöôøng coâng nghieäp hoaù tö baûn chuû nghóa thì nöôùc Phaùp luùc baáy giôø vaãn coøn laø moät nöôùc noâng nghieäp laïc haäu. Ñaát ñai trong caû nöôùc thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa nhaø vua. Nhaø vua laáy ruoäng ñaát ñoù caáp cho quaàn thaàn. Moãi quyù toäc sôû höõu nhöõng vuøng ñaát ñai roäng lôùn. Nhaø thôø cuõng chieám moät phaàn ruoäng ñaát ñaùng keå. Cho ñeán cuoái theá kyû XVII yeáu toá tö baûn chuû nghóa trong noâng thoân ñaõ xuaát hieän nhöng coøn raát nhoû beù. Neàn coâng thöông nghieäp Phaùp tuy thua Anh nhöng noù cuõng ñaõ laøm cho boä maët cuûa nhöõng thaønh phoá thôøi trung coå thay ñoåi haún. Hình thöùc toå chöùc saûn xuaát coâng nghieäp phoå bieán laø coâng tröôøng thuû coâng, trong ñoù hình thöùc coâng tröôøng thuû coâng phaân taùn laø aùp duïng roäng raõi trong caû nöôùc. Thöông nghieäp cuõng coù nhöõng böôùc tieán. Nöôùc Phaùp môû roäng buoân baùn vôùi nhieàu nöôùc ôû chaâu AÂu, chaâu Myõ… Trong khi ñoù thì cheá ñoä phong kieán aùp duïng nhöõng quy cheá khaét khe nhö thueá naëng, haïn cheá soá löôïng coâng nhaân vaø saûn phaåm… Ñieàu naøy ñaõ ngaên caûn söï phaùt trieån cuûa coâng thöông nghieäp. Xoaù boû nhöõng raøng buoäc ngaët ngheøo cuûa phong kieán ñoái vôùi noâng coâng thöông nghieäp trôû thaønh moät yeâu caàu khaùch quan vaø taát yeáu cuûa lòch söû. Söï xuaát hieän cuûa nhöõng yeáu toá tö baûn chuû nghóa ñaõ daãn ñeán söï ra ñôøi cuûa giai caáp tö saûn. Giai caáp naøy bao goàm nhieàu taàng lôùp khaùc nhau, ñoâng ñaûo nhaát laø taàng lôùp tö saûn coâng thöông nghieäp. Giai caáp naøy muoán tham gia chính quyeàn, muoán xoùa nhöõng luaät leä ngaët ngheøo cuûa nhaø nöôùc quaân chuû chuyeân cheá, muoán môû ñöôøng cho coâng thöông nghieäp phaùt trieån. ÔÛ thaønh thò, thôï thuû coâng, nhöõng coâng nhaân, ngöôøi buoân baùn nhoû… cuõng laø moät löïc löôïng baát maõn saâu saéc ñoái vôùi cheá ñoä xaõ hoäi ñöông thôøi. Hoï bò khinh mieät veà söï ngheøo khoå cuûa baûn thaân vaø khoâng coù moät quyeàn chính trò naøo. ÔÛ noâng thoân, noâng daân laø giai caáp ñoâng ñaûo nhaát nhöng cuõng laø giai caáp cuøng khoå nhaát trong ñaúng caáp thöù ba.Hoï chòu ba taàng aùp böùc boùc loät cuûa cheá ñoä phong kieán. Ñoù laø laõnh chuùa, nhaø nöôùc vaø nhaø thôø. Tröôùc caùch maïng, neàn kinh teá noâng nghieäp ngaøy caøng suy suïp, noâng daân bò phaù saûn phaûi lang thang ñeå kieám soáng, naïn ñoùi dieãn ra lieân tieáp. Taát caû nhöõng giai caáp taàng lôùp aáy hôïp thaønh ñaúng caáp thöù ba. Trong khi ñoù giai caáp quyù toäc Phaùp vaãn tieáp tuïc soáng xa hoa truïy laïc. Quaàn chuùng ngaøy caøng khoán khoå veà moïi maët bôûi söï thoáng trò cuûa nhaø thôø Cô ñoác giaùo vaø nhaø nöôùc quaân chuû chuyeân cheá. Chính vì vaäy xaõ hoäi Phaùp vaøo theá kyû XVIII ñaõ chia thaønh hai traän tuyeán ñoái laäp: moät beân laø phong kieán vaø beân kia laø ñaúng caáp thöù ba.
Nhöõng ñaïi bieåu cuûa giai caáp tö saûn coù theå töï nhaän khoâng phaûi laø ñaïi bieåu cuûa moät giai caáp rieâng bieät naøo maø laø ñaïi bieåu cuûa toaøn theå nhaân loaïi ñau khoå. Vaøo nhöõng naêm 50 cuûa theá kyû XVIII caùch maïng ñaõ leân men soâi suïc. Trong boái caûnh aáy xuaát hieän nhieàu tö töôûng, quan nieäm môùi veà chính trò, xaõ hoäi, trong ñoù ñaùng chuù yù laø nhöõng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa vôùi caùc ñaïi bieåu Giaêng Meâlieâ, Phraêngxoa Moârenli, Gabrien Bonnoâ Ñô Mabli, Graéccô Babôùp. II. CAÙC NHAØ TÖ TÖÔÛNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA KHOÂNG TÖÔÛNG TIEÂU BIEÅU ÔÛ PHAÙP VAØO THEÁ KYÛ XVIII 1. Giaêng Meâlieâ (Jean Meslier, 1664-1729) Tieåu söû cuûa G.Meâlieâ cho ñeán nay vaãn chöa ñöôïc bieát moät caùch ñaày ñuû. OÂng sinh ôû laøng Mañecni (Mazerny) thuoäc mieàn Saêmpanhô (Champagne) trong moät gia ñình thôï deät, hoïc ôû tröôøng doøng. OÂng töøng nghieân cöùu nhöõng taùc phaåm cuûa Ñeâcaùctô (Descarte,1596 - 1650), cuûa trieát gia duy vaät voâ thaàn coå ñaïi Luycôrexô1 (Lucretius Carus, khoaûng 95- 55TCN), cuûa nhaø hoaøi nghi luaän Misen ñô Moângtenhô2 (Michel de Montaigne, 1533- 1592). Naêm 23 tuoåi oâng ñöôïc phong laøm muïc sö vaø giaûng ñaïo taïi laøng Etôrôpeânhi (Etrepigny) cho ñeán khi qua ñôøi. Meâlieâ hieåu raát roõ tình traïng naëng neà cuûa ngöôøi noâng daân Phaùp. Thoâng caûm hoï, hieåu bieát saâu saéc thöïc teá nöôùc Phaùp ñöông thôøi, mong muoán caûi taïo xaõ hoäi laø nhöõng neùt ñaëc tröng cuûa theá giôùi quan Meâlieâ. OÂng ñaõ töøng bò Giaùo hoäi quôû phaït vì ñaõ cuøng noâng daân choáng laïi chuùa ñaát (1716) . Trong nhöõng naêm cuoái ñôøi oâng vieát moät luaän vaên mang teân Di chuùc goàm 366 trang vieát tay. Di chuùc ñaõ coù nhöõng aûnh höôûng maïnh meõ vaø hieäu quaû ñeán nhöõng trieát gia thuoäc phaùi AÙnh saùng. Theo Voânte3 (1694 - 1778) thì ñaây laø di chuùc “choáng Gieâsu” vaø söï pheâ phaùn moïi maët ñoái vôùi xaõ hoäi ñöông thôøi theå hieän trong taùc phaåm ñaõ khieán Voânte run leân vì sôï haõi. Nhöõng ñoaïn trích trong taùc phaåm ñoù ñaõ ñöôïc Voânte coâng boá vaø ñeán naêm 1864 toaøn boä taùc phaåm ñöôïc xuaát baûn. Ñaây laø moät trong nhöõng taùc phaåm ñöôïc chuù yù nhaát vaøo luùc baáy giôø. Trong Di chuùc, Meâlieâ vaïch traàn baûn chaát vaø vai troø aùp böùc cuûa toân giaùo. Theo oâng, khoâng chæ rieâng Thieân chuùa giaùo maø toân giaùo noùi chung ñeàu chæ laø söï töôûng töôïng cuûa con ngöôøi, laø söï meâ tín. Toân giaùo laø vuõ khí noâ dòch nhaân daân lao ñoäng “Toân giaùo uûng hoä chính phuû xaáu xa nhaát coøn chính phuû thì uûng hoä toân giaùo ngu ngoác nhaát…”. Toân giaùo toàn taïi vì söï baát coâng, aùp böùc, laø ñoøi hoûi tuaân thuû chính quyeàn. Nhaø vua ban thöôûng cho giaùo só vì caùc giaùo só ñaõ lôïi duïng söï ngu doát cuûa nhaân daân ñeå tuyeân truyeàn quan nieäm traät töï hieän thôøi laø do Chuùa sinh ra, traät töï aáy laø vónh cöûu, coøn caûnh noâ leä cuûa daân chuùng laø traïng thaùi töï nhieân. Thay vì giuùp nhaân daân, nhaø thôø laïi boùc loät hoï. Caùc giaùo só löøa doái nhaân daân 1 Luycôrexô, nhaø thô vaø nhaø trieát hoïc duy vaät La Maõ, ngöôøi keá tuïc EÂpiquya. OÂng laø nhaø khai saùng vó ñaïi cuûa theá giôùi La Maõ. Thô oâng aûnh höôûng lôùn ñeán söï phaùt trieån cuûa trieát hoïc duy vaät thôøi Phuïc höng. 2 Misen ñô Moângtenhô (1533-1592), nhaø trieát hoïc ngöôøi Phaùp thôøi Phuïc höng. Taùc phaåm chính: nhöõng kinh nghieäm (1580). Ñieåm xuaát phaùt cuûa hoïc thuyeát cuûa oâng laø chuû nghóa hoaøi nghi. 3 Voânte (Voltaire,1694-1778) – nhaø trieát hoïc Khai saùng, nhaø söû hoïc, nhaø vaên lôùn cuûa nöôùc Phaùp. Taùc phaåm chính: Trieát hoïc boû tuùi (1764), Zañich (1747), Chaát phaùc (1767),...
lao ñoäng, lôïi duïng söï taêm toái vaø ngu doát cuûa hoï. Döôùi maét oâng, giaùo só laø moät trong nhöõng caùi aùc cuûa xaõ hoäi do ñoù caàn “treo coå taát caû boïn quyù toäc baèng ruoät cuûa thaày tu”. Baèng nhöõng neùt veõ saéc saûo, taùc phaåm ñaõ phaùc hoïa tình traïng baàn cuøng taêm toái cuûa ngöôøi noâng daân vôùi söï thöông xoùt vaø phaãn noä. Meâlieâ ñaõ leân aùn xaõ hoäi ñöông thôøi coù quaù nhieàu keû aên baùm. Theo oâng muoán laøm cho xaõ hoäi laønh maïnh tröôùc heát phaûi xoaù boû tình traïng naøy. OÂng nghieâm khaéc pheâ phaùn vua chuùa ôû nöôùc Phaùp nhaát laø vua Lui XIV maø khoâng heà ngaàn ngaòï. Theo oâng, nhöõng cuoäc chieán tranh maø vua chuùa ñaõ tieán haønh chæ laø vì lôïi ích cuûa giai caáp thoáng trò. Nhaø nöôùc caàm quyeàn chuyeân cheá laø moät trong nhöõng caùi aùc cuûa xaõ hoäi. Haønh ñoäng cuûa nhaø nöôùc chæ laø söï cöôùp boùc hôïp phaùp. OÂng pheâ phaùn söï phaân hoaù giaøu ngheøo trong xaõ hoäi. OÂng quan nieäm raèng trong ñôøi soáng xaõ hoäi thì söï phuï thuoäc laãn nhau laø caàn thieát ñeå con ngöôøi toàn taïi, nhöng khoâng theå ñeán möùc ngöôøi thì coù taát caû maø khoâng heà phaûi lao ñoäng trong khi nhöõng ngöôøi khaùc laïi chæ coù nghóa vuï, tai hoïa vaø ñau khoå. Ñoù laø “söï phuï thuoäc quaù ñaùng”. Meâlieâ keâu goïi xoùa boû söï phuï thuoäc quaù ñaùng aáy ñeå thieát laäp söï phuï thuoäc ñuùng ñaén laãn nhau, khoâng coøn tình traïng cheânh leäch lôùn veà ñieàu kieän soáng. OÂng hoaøn toaøn tin raèng ñieàu aáy coù theå vaø caàn phaûi trôû thaønh hieän thöïc. OÂng vieát: “Taát caû chuùng ta ñeàu sinh ra töø moät nguoàn goác. Khoâng ai sinh ra ñaõ laø quyù oâng, quyù baø. Thieân nhieân sinh ra chuùng ta vôùi tö caùch laø nhöõng ngöôøi töông thaân töông aùi vì thieân nhieân sinh ra chuùng ta töø cuøng moät baûn chaát vaø cuøng moät muïc ñích.” Söï baát bình ñaúng trong xaõ hoäi töø tröôùc ñeán nay khoâng phaûi laø söï ban phaùt cuûa töï nhieân maø naûy sinh töø chính con ngöôøi. Vaø noù khoâng phaûi laø hieän töôïng vónh cöûu. Tinh thaàn caùch maïng nhieät thaønh cuûa oâng theå hieän roõ trong taùc phaåm. Ñeå xoùa boû söï baát bình ñaúng, oâng keâu goïi: “Lieân hieäp laïi hôõi nhaân daân caùc daân toäc neáu caùc ngöôi muoán töï cöùu khoûi caûnh khoán cuøng. Haõy töông trôï nhau vì lôïi ích chung cuûa taát caû caùc daân toäc”. Nhaân daân caàn phaûi töï vuõ trang vôùi söï giuùp ñôõ cuûa quaân ñoäi. Meâlieâ khaúng ñònh “Soá phaän caùc ngöôi naèm trong tay caùc ngöôi”. Con ñöôøng xoaù boû baát bình ñaúng maø Meâlieâ chæ ra chính laø con ñöôøng caùch maïng nhaân daân. ÔÛ phöông dieän naøy, Meâlieâ toû ra gaàn guõi vôùi Toâmaùt Muynxô. Soáng cuøng vôùi nhaân daân, Meâlieâ ñaõ nhaïy caûm nhaän ra caùch maïng laø söï nghieäp trong moät töông lai gaàn. Meâlieâ ñaõ baùo truôùc cuoäc caùch maïng saép noå ra. OÂng laø söù giaû nhieät thaønh cuûa caùch maïng. Mô öôùc laät ñoå ngoâi vua cuûa oâng ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong cuoäc ñaïi caùch maïng daân chuû tö saûn Phaùp (1789). Tuy nhieân oâng khoâng chæ mô öôùc cuûa laät ñoå boïn vua chuùa maø coøn mô öôùc xaây döïng moät xaõ hoäi môùi vì lôïi ích cuûa nhaân daân. Ñoù laø xaõ hoäi döïa treân neàn taûng laø cheá ñoä coâng höõu, nhaát laø coâng höõu ñoái vôùi ruoäng ñaát. Cheá ñoä tö höõu bò thuû tieâu bôûi leõ noù laø nguoàn goác cuûa nhöõng tai hoïa xaõ hoäi; moïi ngöôøi yeâu thöông nhau nhö trong moät gia ñình; cuûa caûi xaõ hoäi ñöôïc quaûn lyù chung ñuû ñeå phaân phoái cho nhu caàu cuûa moïi ngöôøi (nhôø kinh teá phaùt trieån); taát caû seõ ñöôïc phaân phoái gioáng nhau töø quaàn aùo, giaøy deùp, nhaø ôû… ñeå ñaûm baûo ñieàu kieän soáng nhö nhau; moïi ngöôøi ñeàu phaûi lao ñoäng döôùi söï quaûn lyù cuûa nhöõng ngöôøi khoân ngoan nhaát. Ñaây laø söï phuï thuoäc chính ñaùng. Nhö vaäy söï phuï thuoäc vaø tuaân thuû trong xaõ hoäi lyù töôûng khoâng mang tính chính trò, tính giai caáp; ñôn vò cô sôû cuûa traät töï xaõ
hoäi laø nhöõng coâng xaõ noâng thoân hoaëc thaønh thò; trong xaõ hoäi do khoâng coù tö höõu neân nhöõng toäi loãi do noù gaây ra nhö troäm caép, gieát ngöôøi, doái traù seõ khoâng toàn taïi. Vôùi tö töôûng xoùa boû tö höõu, xaùc laäp cheá ñoä coâng höõu, Meâlieâ laø nhaø coäng saûn chuû nghóa ñaàu tieân cuûa nöôùc Phaùp. OÂng ñaõ theå hieän hoaøi baõo cuûa daân ngheøo noâng thoân Phaùp ñöông thôøi, vaø laø nhaø khoâng töôûng coù xu höôùng caùch maïng. 2. Phôraêngxoa Moârenli (Francois Morelly) Khoâng roõ tieåu söû cuûa oâng. Taùc phaåm lôùn nhaát cuûa Moârenli laø Boä luaät cuûa töï nhieân. Boä luaät cuûa töï nhieân xuaát baûn laàn ñaàu khuyeát danh taïi Amxteùcñam vaøo naêm 1755. Naêm 1841 ñöôïc taùi baûn, ghi teân taùc giaû laø Moârenli. Theo Moârenli, trong giai ñoaïn ñaàu xaõ hoäi loaøi ngöôøi khoâng coù cheá ñoä tö höõu. Trong kyù öùc cuûa nhieàu daân toäc vaãn coøn löu laïi nhöõng aán töôïng veà traïng thaùi aáy, thaäm chí Moârenli cho raèng vaãn coøn caùc coäng ñoàng nguyeân thuûy nhö vaäy ôû moät soá vuøng hoang daõ thuoäc Baéc Myõ. Ñaây laø traïng thaùi töï nhieân phuø hôïp vôùi baûn tính töï nhieân cuûa con ngöôøi. Sau ñoù do thieáu lyù trí, con ngöôøi khoâng bieát caùch toå chöùc cuoäc soáng cuûa mình, khoâng töï giaùc ñoái vôùi xaõ hoäi neân ñaõ thieát laäp cheá ñoä tö höõu. Söï ra ñôøi cuûa cheá ñoä tö höõu ñaõ khoâng laøm cho xaõ hoäi toát hôn maø ngöôïc laïi. Tö höõu ñaõ daãn ñeán baát coâng kinh teá vaø sau ñoù laø baát coâng chính trò. Cheá ñoä tö höõu lan roäng ñaõ laøm tieâu tan nhöõng luaät leä xa xöa, nhöõng quan heä bình ñaúng töï nhieân, söï gaén boù thaân thieát giöõa nhöõng con ngöôøi… Nhö vaäy con ngöôøi ñaõ thoaùt khoûi thieân ñöôøng nguyeân thuûy vaø ñaùnh maát söï voâ toäi nguyeân thuûy. Traûi qua moät thôøi gian ñau khoå, vôùi nhöõng kinh nghieäm cay ñaéng, con ngöôøi seõ tænh ngoä. Khi aáy con ngöôøi nhaän thöùc ñöôïc raèng cheá ñoä coäng ñoàng nguyeân thuûy laø öu vieät vaø seõ tìm caùch ñeå quay trôû veà traïng thaùi naøy. Nhö vaäy söï trôû laïi cuûa tính coäng ñoàng laø keát quaû cuûa söï yù thöùc chöù khoâng phaûi laø tính coäng ñoàng baûn naêng nhö luùc ñaàu. Tö töôûng noåi baät nhaát cuûa taùc phaåm Boä luaät cuûa töï nhieân laø xoaù boû cheá ñoä tö höõu. Theo oâng, “trong baát cöù cheá ñoä xaõ hoäi naøo, quyeàn tö höõu veà nhöõng cuûa caûi ñöôïc phaân chia ñeàu laø nguoàn goác cuûa nhöõng tai hoaï taøy trôøi. “ÔÛ nôi naøo khoâng coù quyeàn tö höõu thì ôû ñoù khoâng coù moät haäu quaû nguy haïi naøo cuûa noù…” Moârenli ñaõ mô öôùc xaõ hoäi toát ñeïp vôùi nhöõng ñaëc tröng: Cheá ñoä coâng höõu laø neàn taûng xaõ hoäi. Ñaây laø neùt noåi baät trong taùc phaåm Boä luaät cuûa töï nhieân. Theo Moârenli, cheá ñoä coâng höõu phuø hôïp vôùi ñöùc haïnh töï nhieân cuûa con ngöôøi; moãi ngöôøi ñeàu laøm vieäc tuyø theo söùc löïc, khaû naêng vaø ñeàu ñöôïc xaõ hoäi chaêm soùc; trong xaõ hoäi, lao ñoäng khoâng phaûi chæ laø nghóa vuï maø chuû yeáu laø do töï giaùc bôûi leõ lao ñoäng laø nhu caàu cuûa con ngöôøi. Khaùc vôùi Meâlieâ, Moârenli cho raèng söï ra ñôøi cuûa xaõ hoäi môùi laø ñôn giaûn, baèng con ñöôøng hoøa bình: nhôø söï töï nhaän thöùc vaø luaät phaùp. OÂng quan nieäm: cheá ñoä ñöông thôøi ñaày baát coâng, doái traù do thieáu hieåu bieát, do con ngöôøi khoâng bieát toå chöùc cuoäc soáng cuûa mình. Laïc quan, Moârenli tin raèng “maëc duø con ngöôøi rôøi boû chaân lyù, song chaân lyù khoâng theå bò tieâu dieät”. Coù theå thay ñoåi xaõ hoäi baèng caùch: Naâng cao nhaän thöùc cuûa con ngöôøi nhaát laø nhöõng ngöôøi caàm quyeàn, laøm cho con ngöôøi coù ñaïo ñöùc vaø xaây döïng moät heä thoáng luaät leä môùi toát hôn. Trong Boä luaät cuûa töï nhieân, Moârenli ñaõ ñöa ra heä thoáng luaät leä raát chi tieát, ñoù laø “hình maãu luaät phaùp töông öùng vôùi ñoøi hoûi töï nhieân”: luaät ruoäng ñaát, luaät khoa hoïc giaùo duïc, luaät hoân nhaân, luaät phaân phoái, luaät quy hoaïch thaønh phoá, luaät caám xa xæ- AÊng
ghen nhaän xeùt: ñieàu naøy theå hieän chuû nghóa coäng saûn khaéc kyû bình quaân. Moârenli cho raèng nhöõng luaät leä ñöa ra caàn phaûi ñuùng ñaén, ngaén goïn vaø roõ raøng. Toùm laïi, Moârenli ñaõ theå hieän ra nhö laø moät nhaø khoâng töôûng voâ thaàn nhöng trong caùch ñaët vaán ñeà vaø giaûi quyeát vaán ñeà thì laïi laø ngöôøi duy taâm chuû quan veà maët lòch söû. OÂng chæ môùi ñöa ra moät sô ñoà cöùng nhaéc veà xaõ hoäi lyù töôûng, chöa neâu ñöôïc moái quan heä giöõa xaõ hoäi ñöông thôøi vôùi xaõ hoäi maø oâng mô öôùc. Vaû laïi baûn thaân oâng cuõng khoâng heà tin raèng xaõ hoäi aáy trôû thaønh hieän thöïc. Trong keát luaän ôû phaàn ñaàu cuûa taùc phaåm, oâng thuù nhaän: “Toâi khoâng coù tham voïng taùo baïo muoán caûi taïo xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Hieän nay haàu nhö chöa ñuû ñieàu kieän ñeå thieát laäp moät nöôùc coäng hoøa nhö vaäy”. Tuy nhieân neùt tích cöïc cuûa Moârenli laø nhöõng tö töôûng höôùng thieän cuûa oâng. OÂng ñaõ thöïc loøng mong muoán thöùc tænh moïi ngöôøi töø nhöõng kinh nghieäm soáng ñeå vöôn ñeán moät xaõ hoäi môùi toát ñeïp hôn. 3. Gabrien Bonnoâ Ñô Mabli (Gabriel Bonnet de abli, 1709 -1785) Mabli xuaát thaân trong moät gia ñình quyù toäc. Boá oâng laø nghò só. OÂng theo hoïc ôû tröôøng trung hoïc cuûa Gíao hoäi, sau hoïc taïi chuûng vieän ôû Pari. Hoïc xong, nhaän chöùc tu vieän tröôûng nhöng sau ñoù oâng ñaõ töø boû cuoäc ñôøi toân giaùo vaø chuyeân taâm vaøo vieäc nghieân cöùu lòch söû, chính trò. Mabli vieát raát nhieàu (khoaûng 30 taùc phaåm xuaát baûn trong 50 naêm, töø naêm 1740 ñeán naêm 1786). Moät soá taùc phaåm quan troïng cuûa oâng: + Söï so saùnh nhöõng ngöôøi Roâmanh vaø ngöôøi Phaùp (1741), + Nhöõng nhaän xeùt veà ngöôøi La Maõ (1751). + Quyeàn vaø nghóa vuï coâng daân (1758). + Nhaän xeùt veà lòch söû nöôùc Phaùp (1758)… Nhöõng quan ñieåm trieát hoïc cuûa Loác cô (1632-1704, Anh), cuûa Coângñiaéc (1715-1780, Phaùp) laø cô sôû lyù luaän cuûa caùc tö töôûng xaõ hoäi – chính trò cuûa Mabli. Döïa treân nhöõng lyù thuyeát aáy, oâng xaây döïng lyù thuyeát veà nhöõng söï say meâ. Theo oâng, nhöõng söï ñam meâ, nhöõng tình caûm boäc loä ra cuûa con ngöôøi quy ñònh khuynh höôùng cuûa ngöôøi ñoù; Tröôùc khi coù cheá ñoä tö höõu thì chæ coù nhöõng say meâ toát ñeïp. Ñoù laø söï say meâ lao ñoäng vaø tình yeâu thöông giöõa con ngöôøi - con ngöôøi; Tö höõu xuaát hieän laø do söï sai laàm, söï ngu ngoác muoán soáng nhaøn haï baèng söùc lao ñoäng cuûa ngöôøi khaùc. Söï xuaát hieän aáy ñaõ laøm naåy sinh nhöõng ham muoán khoâng laønh maïnh, nhöõng tính xaáu nhö baàn tieän, thoùi xa hoa… Noù taïo neân xung ñoät, baát coâng kinh teá, baát coâng chính trò. Do ñoù caàn xoaù boû cheá ñoä tö höõu. Ñoái vôùi tö höõu, Mabli baøy toû söï caêm gheùt cuûa mình. Khoâng theå sang Myõ theo lôøi môøi cuûa Añam vaø Phraêng Klanh – nhöõng taùc giaû cuûa Tuyeân ngoân ñoäc laäp, oâng ñaõ vieát quyeån Nhaän xeùt veà Hoa Kyø. Trong taùc phaåm naøy, Mabli chuùc möøng nhaân daân Myõ vöøa giaønh ñöôïc ñoäc laäp, ñoàng thôøi oâng löu yù nhaân daân Myõ veà söï phaùt trieån cuûa cheá ñoä quyù toäc taøi chính, söï gia taêng tình traïng baát bình ñaúng… vaø khaúng ñònh söï phaùt trieån theo höôùng aáy seõ daãn ñeán choã xaùc laäp moät cheá ñoä baïo taøn cuûa keû giaøu vaø nhöõng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc. Nhöõng lôøi tieân ñoaùn cuûa oâng ñaõ ñöôïc thöïc teá xaùc nhaän laø ñuùng ñaén. Ngay töø luùc baáy giôø giai caáp tö saûn ñaõ nhaän thaáy oâng laø keû thuø cuûa cheá ñoä tö höõu. Do ñoù maëc duø oâng laø moät trong nhöõng ngöôøi chuaån bò veà maët tinh thaàn cho caùch maïng daân chuû tö saûn Phaùp nhöng khi
cuoäc caùch maïng naøy thaønh coâng thì caùc caùc söû gia tö saûn ñaõ boû queân oâng, coøn ôû Myõ thì saùch cuûa oâng - thaäm chí hình noäm oâng - ñaõ bò ñoát (1784). Trong heä thoáng lyù luaän cuûa mình, Mabli ñaëc bieät quan taâm ñeán vaán ñeà xaõ hoäi. OÂng goïi hoïc thuyeát cuûa mình laø “heä thoáng coäng ñoàng taøi saûn vaø söï bình ñaúng”. Hoïc thuyeát naøy ñöôïc hình thaønh daàn daàn. Trong taùc phaåm ñaàu tieân Söï so saùnh nhöõng ngöôøi Roâmanh vaø ngöôøi Phaùp (1741), Mabli coøn baøo chöõa, baûo veä cho nhöõng nguyeân taéc cuûa quyeàn löïc nhaø nöôùc quaân chuû Phaùp. Ñeán naêm 1758, trong taùc phaåm Coâng quyeàn ôû chaâu AÂu (1758) oâng töø boû quan ñieåm quaân chuû vaø tìm caùch xaùc ñònh lyù töôûng xaõ hoäi cuûa mình. OÂng vieát: “…lieäu coù vi phaïm nhöõng luaät leä töï nhieân trong nhöõng quoác gia maø moät soá coâng daân thì chieám höõu taát caû coøn moät soá thì chaúng coù gì?”… Tuy nhieân oâng chæ môùi neâu vaán ñeà maø chöa coù quan ñieåm giaûi quyeát roõ raøng. Trong nhöõng taùc phaåm tieáp theo nhö Nhaän xeùt veà nhöõng ngöôøi Hy Laïp, Nhaän xeùt veà nhöõng ngöôøi Roâmanh… oâng giaùn tieáp pheâ phaùn nhaø nöôùc ñöông thôøi. Ñaëc bieät laø taùc phaåm Quyeàn vaø nghóa vuï coâng daân (1789) theå hieän roõ hôn nhöõng quan ñieåm xaõ hoäi – chính trò cuûa oâng. Trong taùc phaåm naøy oâng ñaõ bieän luaän tính hôn haún cuûa söï coäng ñoàng taøi saûn vaø lyù giaûi veà nhöõng con ñöôøng caûi caùch xaõ hoäi, chöùng minh tính hôïp phaùp cuûa noäi chieán “thoåi buøng leân tình yeâu toå quoác, söï toân troïng phaùp luaät vaø baûo veä moät caùch chính nghóa caùc quyeàn vaø töï do cuûa daân toäc”, nhaèm choáng laïi boïn vua chuùa baïo taøn. Tö töôûng choáng cheá ñoä chuyeân cheá tieáp tuïc theå hieän trong Nhöõng nhaän xeùt veà lòch söû nöôùc Phaùp: Nöôùc Phaùp caàn moät cuoäc caùch maïng ñeå xoùa boû cheá ñoä chuyeân cheá ñaõ thoái ruoãng neáu khoâng muoán bò tieâu tan. Taùc phaåm theå hieän roõ nhaát nhöõng tö töôûng xaõ hoäi - chính trò laø Veà vieäc laøm luaät hay nguyeân taéc cuûa phaùp luaät, Nhöõng nghi vaán ñaët ra cho caùc nhaø trieát hoïc – kinh teá treân vaán ñeà traät töï töï nhieân vaø caàn thieát cuûa caùc xaõ hoäi chính trò. Töø lòch söû cuûa nöôùc Phaùp, Mabli ñi ñeán keát luaän laø phaûi coù moät söï thay ñoåi caên baûn trong ñôøi soáng chính trò - xaõ hoäi. Nhöõng tö töôûng cuûa Mabli veà yù nghóa toát ñeïp cuûa caùc cuoäc caùch maïng phaûn aùnh söï lôùn maïnh cuûa tinh thaàn caùch maïng ôû Phaùp. Ñoù laø nhöõng tö töôûng coù yù nghóa tieán boä ñaëc bieät vaø aûnh höôûng to lôùn ñeán nhaø khoâng töôûng G. Babôùp. Neáu nhö nhöõng cuoäc caùch maïng ôû chaâu AÂu cung caáp cho Mabli ít nhieàu caùch thöùc ñeå nöôùc Phaùp xoùa boû traät töï ñöông thôøi thì lòch söû laïi chöa heà cho oâng moät chuùt kinh nghieäm naøo veà vieäc xaây döïng xaõ hoäi môùi. Trong tröôøng hôïp naøy oâng buoäc loøng phaûi nhôø ñeán nhöõng truyeàn thuyeát veà thôøi ñaïi hoaøng kim. OÂng tìm caùch giaûi quyeát vaán ñeà toå chöùc laïi xaõ hoäi cuõ, xaây döïng xaõ hoäi töông lai theo lyù töôûng coäng saûn chuû nghóa cuõng gioáng nhö nhieàu nhaø khoâng töôûng cuûa theá kyû XVI vaø theá kyû XVII ñaõ laøm. Theo oâng hoaøn toaøn coù theå xaây döïng cheá ñoä sôû höõu taäp theå – moät cheá ñoä sôû höõu ñaõ töøng toàn taïi trong lòch söû vaø ñeán luùc aáy vaãn coøn ôû moät soá nôi. Cheá ñoä sôû höõu naøy laø neàn taûng kinh teá töï nhieân cuûa xaõ hoäi môùi. Moïi öu vieät cuûa xaõ hoäi seõ ñöôïc theå hieän vì haïnh phuùc chung cuûa moïi ngöôøi. Veà thöïc chaát nöôùc coäng hoøa coäng saûn lyù töôûng cuûa Mabli laø moät coâng xaõ noâng daân vôùi cheá ñoä bình quaân veà nhöõng nhu caàu raát haïn cheá. Mabli phaûn ñoái luaän ñieåm cho raèng chæ coù cheá ñoä tö höõu môùi laø yeáu toá kích thích con ngöôøi laøm vieäc. OÂng khaúng ñònh trong cheá ñoä coâng höõu coù nhieàu yeáu toá kích thích söï haêng say lao ñoäng moät caùch maïnh meõ hôn. Ñoù laø tinh thaàn töï troïng, laø söï ñoäng vieân cuûa xaõ hoäi… OÂng hình dung seõ coù nhöõng phaàn thöôûng ñaëc bieät cho nhöõng ngöôøi lao ñoäng toát, cho nhöõng ngöôøi laøm troøn traùch nhieäm cuûa mình trong gia ñình vaø ngoaøi xaõ hoäi.
Theo oâng, trong xaõ hoäi môùi thì lao ñoäng khoâng chæ laø nghóa vuï maø coøn laø vinh döï. Ai cuõng haêng say lao ñoäng cho chính mình vaø cho xaõ hoäi trong nhöõng taäp ñoaøn saûn xuaát tuøy theo söùc khoeû. Luaät leä cuûa xaõ hoäi laøm taêng theâm söï kính troïng ñoái vôùi lao ñoäng. Xaõ hoäi thöïc hieän nguyeân taéc phaân phoái theo nhu caàu. Veà chính trò, oâng khoâng taùn thaønh quan ñieåm phaân chia quyeàn löïc cuûa Moângtexkiô (1689 -1755), oâng khaúng ñònh ngöôøi chuû cuûa nhaø nöôùc laø nhaân daân. Nhaân daân laø ngöôøi mang quyeàn löïc toái cao, ngöôøi thieát laäp cheá ñoä chính trò. Nhaân daân khoâng theå coù töï do neáu khoâng laø ngöôøi laäp phaùp. Trong xaõ hoäi môùi, caùc quan chöùc do daân baàu. Moãi quan chöùc ñaûm nhaän chöùc vuï trong moät thôøi gian nhaát ñònh vaø hoï chæ coù quyeàn haïn trong phaïm vi heïp. Nhaø nöôùc coù chöùc naêng chính laø toå chöùc lao ñoäng vaø phaân phoái saûn phaåm lao ñoäng. Khoâng coù tình traïng phaân chia ñaúng caáp, khoâng coù quaân ñoäi thöôøng tröïc. Neàn giaùo duïc cuûa xaõ hoäi môùi laø neàn giaùo duïc toaøn daân vaø khoâng toán tieàn, muïc tieâu cuûa neàn giaùo duïc aáy laø ñaøo taïo nhöõng coâng daân toaøn dieän, trong ñoù ñaëc bieät chuù yù giaùo duïc loøng yeâu nöôùc vaø yeâu lao ñoäng. Tuy raèng Mabli coù nhöõng quan ñieåm mang tính chaát coäng saûn chuû nghóa nhöng nhö AÊngghen nhaän xeùt, Mabli vaãn coù nhöõng haïn cheá: quan ñieåm coäng saûn noâng daân bình quaân khoå haïnh trong phaân phoái, quan ñieåm bình ñaúng xaõ hoäi coøn mô hoà… Laø ngöôøi nhò nguyeân luaän, oâng tìm caùch hoøa hôïp toân gíao vôùi lyù töôûng xaõ hoäi (Trong söï toân thôø thöôïng ñeá coù söï toân thôø nhöõng luaät leä töï nhieân, söï toân thôø quyeàn bình ñaúng giöõa ngöôøi vaø ngöôøi – Mabli). Chính Mabli töï thöøa nhaän laø chöa ñuû nhöõng vaät lieäu caàn thieát ñeå xaây döïng xaõ hoäi moät xaõ hoäi nhö oâng mô öôùc. Mabli ñaõ coù nhöõng aûnh höôûng quan troïng ñeán caùc nhaø laõnh ñaïo caùch maïng daân chuû tö saûn Phaùp ñöông thôøi nhö Mara4 (1753-1793), Roâbexpiô5(1858-1894)... Nhöõng tö töôûng chính trò cuûa Mabli ñaõ goùp phaàn thuùc ñaåy caùch maïng daân chuû tö saûn Phaùp buøng noå, phuïc vuï cho cuoäc ñaáu tranh vì moät theá giôùi môùi toát ñeïp hôn, vì haïnh phuùc cuûa nhaân loaïi. 4. Graécô Babôùp (Gracques Babeuf, 1760 – 1795) Teân thöôøng goïi cuûa G.Babôùp laø Phraêng xoa Noâen, oâng xuaát thaân trong moät gia ñình coâng nhaân ngheøo. Laø nhaân vieân löu tröõ hoà sô, Babôùp hieåu roõ cô cheá thoáng trò cuûa giôùi quyù toäc. Töø ñoù oâng caêm thuø cheá ñoä phong kieán saâu saéc. OÂng töøng cuøng vôùi nhaân daân ôû Pari phaù nguïc Baxti - bieåu töôïng cuûa nhaø nöôùc quaân chuû chuyeân cheá. OÂng thöôøng coù nhöõng chính kieán khaùc vôùi caùc phe phaùi trong caùch maïng neân hay bò baét. Trong laàn bò tuø ôû Araùt (1795), Babôùp chuyeån töø chuû nghóa bình quaân sang chuû nghóa coäng saûn. Thaùng 10 naêm 1795, ra tuø, oâng tieáp tuïc hoaït ñoäng theo khuynh höôùng coäng saûn chuû nghóa. OÂng toå chöùc caâu laïc boä Paêngteâoâng, duøng hai taïp chí Dieãn ñaøn ngöôøi daân, Ngöôøi khai saùng ñeå tuyeân truyeàn taäp hôïp nhöõng ngöôøi cuøng chí höôùng. Maët khaùc bí maät toå chöùc Hoäi ñoàng cöùu nguy xaõ hoäi tröïc tieáp chuaån bò khôûi nghóa. Toå chöùc naøy cuûa oâng ñaõ chuù yù thu huùt caû coâng nhaân vaø binh lính. Bò phaûn boäi, thaùng 5- 1796 oâng bò baét. Moät naêm sau, ngaøy 27 thaùng 5 4 Mara (1743-1793), nhaø baùc hoïc, y hoïc, vaät lyù hoïc vaø laø nhaø baùo noåi tieáng vôùi tôø baùo Ngöôøi baïn daân 5 Roâbexpiô (1858-1895), traïng sö, laõnh tuï phaùi Giacoâbanh trong caùch maïng daân chuû tö saûn Phaùp
naêm 1797 oâng bò töû hình. Vôùi tinh thaàn maïnh meõ, oâng ñaõ ñi ra phaùp tröôøng nhö ñi leân ñaøi chieán thaéng, khoâng heà hoái tieác veà söï löïa choïn cuûa mình. Ñaây laø laàn ñaàu tieân trong lòch söû caän ñaïi coù moät cao traøo ñaõ ñaët vaán ñeà chuû nghóa xaõ hoäi nhö moät vaán ñeà caùch maïng thöïc teá. Phaùi Babôùp ñaët hy voïng vaøo cuoäc khôûi nghóa saép noå ra do caùc oâng thöïc hieän nhaèm thoaõ maõn nhöõng nhu caàu caáp baùch cuûa quaàn chuùng. Hoï khoâng theå soáng baèng nhöõng hy voïng haõo huyeàn, nhöõng lôøi höùa heïn suoâng cuûa caùc chính khaùch tö saûn. Nhaân daân lao ñoäng caàn thoaû maõn nhöõng nhu caàu caáp baùch. Ñoù laø nhu caàu thöïc phaåm, nhaø ôû vaø nhöõng nhu caàu sinh hoaït thieát thaân khaùc. Chính vì theá trong cöông lónh caùch maïng do Babôùp vaïch ra ñaõ neâu moät loaït bieän phaùp cuï theå maø chính phuû caùch maïng laâm thôøi caàn thöïc hieän nhö: phaùt baùnh mì mieãn phí cho ngöôøi lao ñoäng; tòch thu nhaø cuûa boïn giaøu coù phaûn ñoäng boùc loät ñeå caáp cho ngöôøi ngheøo, ngöôøi coù coâng caùch maïng; buoäc nhöõng chuû tieäm caàm ñoà phaûi traû laïi nhöõng ñoà vaät maø ngöôøi ngheøo ñaõ caàm coá; chieám kho baïc nhaø nöôùc, böu ñieän, kho taøng,… ñeå phaân phaùt cho nhaân daân. Theo Babôùp, vieäc töôùc ñoaït aáy chính laø duøng baøn tay saét ñeå traán aùp keû thuø. Sau nhöõng bieän phaùp ñoù, phaùi Babôùp seõ thöïc hieän nhöõng bieän phaùp coù tính chaát laâu daøi nhaèm tieâu dieät vónh vieãn naïn ñoùi ngheøo. Nhö vaäy phaùi Babôùp ñaõ toû ra nhaïy caûm ñoái vôùi taàng lôùp beân döôùi vaø theå hieän quyeát taâm caùch maïng khi ñeà xuaát caùch giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà gay gaét ñang ñaët ra. Veà maët lyù luaän, Babôùp cuõng nhö nhöõng ngöôøi theo chuû nghóa bình quaân hoaëc coäng saûn cuøng thôøi, chòu aûnh höôûng cuûa lyù luaän veà luaät töï nhieân. Theo lyù luaän naøy thì söï bình ñaúng laø xuaát phaùt töø baûn chaát cuûa con ngöôøi. Nhöng Babôùp khoâng nhö nhöõng nhaø tö töôûng tröôùc kia cho raèng luaät töï nhieân xuaát hieän ngay töø buoåi sô khai, theå hieän trong traïng thaùi töï nhieân. Babôùp quan nieäm: quyeàn töï nhieân laø keát quaû cuûa nhöõng suy tö vaø kinh nghieäm cuûa loaøi ngöôøi. Ñeå thöïc hieän quyeàn töï nhieân, caàn phaûi: moät laø, phoå caäp giaùo duïc; hai laø, ñaáu tranh. Tö töôûng ñaáu tranh cuûa Babôùp laø maàm moáng cuûa lyù luaän ñaáu tranh giai caáp. Babôùp ñaõ thöøa nhaän raèng cuoäc ñaáu tranh giöõa ngöôøi ngheøo vaø keû giaøu coù ñaõ baét ñaàu ngay khi xuaát hieän nhöõng theå cheá tìm caùch trao moïi cuûa caûi vaøo tay moät soá ngöôøi naøy ñoàng thôøi tìm caùch töôùc ñoaït taát caû cuûa ngöôøi khaùc vaø seõ dieãn ra maõi maõi khi coøn coù söï phaân hoùa aáy. Cuoäc noåi daäy cuûa nhöõng keû bò aùp böùc seõ noå ra khi maø ña soá bò doàn ñeán tình traïng khoâng theå chòu ñöïng ñöôïc nöõa.Traät töï töï nhieân laø coù theå bò boùp meùo nhöng söï phaù huûy noù hoaøn toaøn seõ coù khuynh höôùng hoài phuïc noù. Ñaây laø moät keát luaän coù tính bieän chöùng cuûa Babôùp. Cuoäc caùch maïng Phaùp baáy giôø döôùi maét oâng chæ môùi laø ngöôõng cöûa cuûa moät cuoäc caùch maïng to lôùn vó ñaïi hôn. Cuoäc caùch maïng môùi naøy seõ noå ra khi nhöõng teä naïn xaõ hoäi phaùt trieån ñeán ñænh cao. Bôûi leõ quaàn chuùng khoâng theå khoâng mong muoán laät ñoå traät töï xaõ hoäi maø trong ñoù hoï bò aùp böùc boùc loät ñeå thieát laäp traät töï coäng saûn chuû nghóa. OÂng tin raèng goác reã cuûa cheá ñoä cuõ ñaõ thoái ruoãng vaø seõ bò ñoå nhaøo neáu coù löïc ñaåy. Veà xaõ hoäi môùi, Babôùp hình dung noù nhö moät coâng xaõ lôùn, moïi ruoäng ñaát vaø taøi saûn treân laõnh thoå quoác gia ñeàu thuoäc veà nhaân daân. Coâng xaõ bao goàm nhöõng ngöôøi cuøng nhau lao ñoäng vaø höôûng thuï nhöõng thaønh quaû lao ñoäng chung. Söï phaân phoái aáy chuù yù caû soá löôïng vaø chaát löôïng coâng vieäc. Vieäc saûn xuaát ñöôïc toå chöùc taäp trung, chuù yù söû duïng
maùy moùc ñeå lao ñoäng bôùt naëng nhoïc. Quyeàn thöøa keá bò thuû tieâu Nhöõng ngöôøi khoâng lao ñoäng coù ích cho toå quoác thì seõ khoâng coù baát kyø quyeàn chính trò naøo. Lao ñoäng chaân tay laø tieâu chuaån soá moät ñeå coù ñöôïc quyeàn coâng daân. Caùc quan chöùc seõ do daân baàu ra vaø höôûng thuï nhö moïi thaønh vieân khaùc cuûa coâng xaõ. Tuy nhieân coâng xaõ cuûa Babôùp mang naëng tính bình quaân thoâ sô. ÔÛ ñoù, giöõa moïi ngöôøi vôùi nhau khoâng coù chuùt gì khaùc bieät ngoaøi giôùi tính vaø tuoåi taùc. Cuoäc caùch maïng tö saûn Phaùp ñaõ khoâng ñem laïi haïnh phuùc thaät söï cho nhaân daân lao ñoäng. Döôùi aûnh höôûng cuûa caùch maïng Phaùp, tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa ñaõ tieán xa leân phía tröôùc. Söï xuaát hieän cuûa phaùi Babôùp theo khuynh höôùng coäng saûn chuû nghóa laø khuynh höôùng thích hôïp vôùi yeâu caàu cuûa giai caáp voâ saûn Phaùp ñang hình thaønh. Phong traøo Babôùp tuy coøn mang tính khoâng töôûng nhöng laø böôùc tieán quan troïng trong lòch söû tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa. Theo V.P.Voânghin (1879-1963), chuû nghóa Babôùp nhö laø khaâu trung gian giöõa chuû nghóa coäng saûn cuõ chöa chín muoài vôùi chuû nghóa coäng saûn môùi - chuû nghóa coäng saûn khoa hoïc.
Chöông V NHÖÕNG HOÏC THUYEÁT XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA ÑAÀU THEÁ KYÛ XIX Vaøo ñaàu theá kyû XIX, tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa ñaït ñeán ñænh cao, theå hieän qua nhöõng hoïc thuyeát xaõ hoäi chuû nghóa ôû Phaùp vaø Anh. I. NHÖÕNG HOÏC THUYEÁT XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA ÑAÀU THEÁ KYÛ XIX ÔÛ PHAÙP 1. Vaøi neùt veà tình hình nöôùc Phaùp ñaàu theá kyû XIX Caùch maïng tö saûn Phaùp noå ra vaøo naêm 1789 vaø traûi qua nhieàu giai ñoaïn. Töø thaùng 7 thaùng 1794, phaùi Giacoâbanh bò laät ñoå. Giai caáp tö saûn leân thay. Chuùng nhaân nhöôïng caùc theá löïc Baûo hoaøng nhaèm ñaøn aùp phong traøo daân chuû, phong traøo quaàn chuùng nhaát laø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi thuoäc phaùi Giacoâbanh. Nhöõng bieän phaùp xaõ hoäi coù lôïi cho daân ngheøo ñöôïc ban haønh trong thôøi kyø caùch maïng, luaät toái ña bò baõi boû. Ñoái laäp vôùi cuoäc soáng xa hoa truïy laïc cuûa giai caáp tö saûn laø söï ngheøo naøn, baàn cuøng cuûa nhaân daân lao ñoäng. Ñieàu naøy taát nhieân ñaåy nhöõng ngöôøi lao ñoäng vaøo cuoäc ñaáu tranh khoâng traùnh khoûi vôùi theá löïc aùp böùc boùc loät tö saûn. Trong khi ñoù phaùi Baûo hoaøng cuõng khoâng thoûa maõn vôùi nhöõng nhaân nhöôïng cuûa giai caáp tö saûn neân vaãn luoân tìm caùch khoâi phuïc laïi ñòa vò ñaõ maát. Ñöùng giöõa hai theá löïc choáng ñoái, giai caáp tö saûn ñaõ khoâng theå töï baûo veä lôïi ích, ñòa vò cuûa mình neân ñaõ phaûi döïa vaøo Napoâleâoâng Boânapaùctô, ñaûm baûo cho y laøm cuoäc ñaûo chính ngaøy 9 thaùng 11 naêm 1799 (töùc ngaøy 18 thaùng söông muø) nhaèm choáng laïi caùc theá löïc ñoái laäp. Napoâleâoâng Boânapaùctô trôû thaønh Toång taøi thöù nhaát. Naêm 1804, Napoâleâoâng töï xöng laø hoaøng ñeá. Veà thöïc chaát, ñaây laø neàn chuyeân cheá quaân söï cuûa ñaïi tö saûn. Napoâleâoâng thöïc hieän moät ít nhaân nhöôïng vôùi phaùi baûo hoaøng nhöng kieân quyeát ngaên chaän yù ñoà taùi laäp cheá ñoä quaân chuû phong kieán ôû Phaùp. Beà ngoaøi döôøng nhö noù ñöùng treân caùc giai caáp nhöng thöïc chaát laø phuïc vuï cho taàng lôùp coù cuûa nhaát laø taàng lôùp ñaïi tö saûn. Ñaây laø cheá ñoä daân chuû tö saûn döïa vaøo tö saûn vaø noâng daân nhöng ñaây laø moät cheá ñoä thuû tieâu nhöõng bieåu hieän cuûa töï do daân chuû. Veà ñoái ngoaïi, Napoâleâoâng thöïc hieän chính saùch ñoái ngoaïi baønh tröôùng, tieán haønh nhöõng cuoäc xaâm löôïc vôùi möu ñoà baù chuû chaâu AÂu. Naêm 1815, nhôø söï giuùp ñôõ cuûa quaân ñoäi ñoàng minh chaâu AÂu, vua Lui XVIII leân ngoâi, sau ñoù laø Saùclô X (1824). Saùclô X laø moät phaàn töû cöïc kyø phaûn ñoäng, chuû tröông khoâi phuïc neàn quaân chuû chuyeân cheá, baûo veä caùc thaày tu, haïn cheá quyeàn tuyeån cöû cuûa giai caáp tö saûn, thuû tieâu töï do baùo chí, giaûi taùn haï nghò vieän, töôùc ñoaït nhöõng ruoäng ñaát maø noâng daân ñöôïc caáp trong caùch maïng ñeå traû laïi cho quyù toäc… Tuy vaäy ñaây chæ coù theå laø neàn quaân chuû nöûa phong kieán. Cheá ñoä chính trò trong giai ñoaïn naøy laø cheá ñoä quaân chuû laäp hieán moâ phoûng kieåu Anh nhöng quyeàn haïn cuûa vua roäng hôn. Töø naêm 1815 ñeán naêm 1853 maëc duø giai caáp tö saûn khoâng giöõ vò trí ñoäc toân nhöng quan heä tö baûn chuû nghóa vaãn tieáp tuïc cuûng coá. Neàn kinh teá Phaùp phaùt trieån roõ reät, nhö ngaønh deät. Nhieàu maùy moùc ñöôïc aùp duïng moät caùch phoå bieán hôn tröôùc.
Söï phaùt trieån cuûa coâng nghieäp ñaõ keùo theo söï phaùt trieån cuûa giai caáp coâng nhaân. Cuoäc ñaáu tranh cuûa hoï lieân tuïc noå ra. Trong vaøi ba thaäp kyû ñaàu cuûa theá kyû XIX nhöõng cuoäc ñaáu tranh giai caáp ôû ñaây ñaõ naâng yù thöùc giaùc ngoä cuûa coâng nhaân leân moät böôùc. Giai caáp coâng nhaân thöïc söï taùch ra töø khoái quaàn chuùng tieåu tö saûn ñoâng ñaûo, trôû thaønh moät taäp ñoaøn xaõ hoäi coù khuynh höôùng rieâng trong heä yù thöùc giai caáp. Ñaây laø cô sôû xaõ hoäi cho söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng trong ñaàu theá kyû XIX ôû Phaùp. Vaøo nöûa ñaàu theá kyû XIX, ôû Phaùp xuaát hieän nhieàu tröôøng phaùi khoâng töôûng. Sôû dó nhö vaäy tröôùc heát laø vì cuoäc caùch maïng tö saûn Phaùp vaøo cuoái theá kyû XVIII ñaõ khoâng thöïc hieän ñöôïc mong muoán cuûa ngöôøi lao ñoäng. Vaán ñeà tìm kieám nhöõng con ñöôøng phaùt trieån môùi trôû neân gay gaét. Vieäc nöôùc Phaùp böôùc vaøo cuoäc caùch maïng coâng nghieäp chaäm hôn, phong traøo coâng nhaân cuõng ít soâi noåi hôn so vôùi nöôùc Anh ñaõ daãn ñeán khuynh höôùng döïa vaøo caùc truyeàn thoáng cuûa thôøi kyø Khai saùng. Nhöõng ñaïi bieåu tieâu bieåu cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng ôû ñaây laø Coâloâdô Haêngri Ñô Xanh Ximon, Phraêngxoa Mari Saùclô Phurieâ. 2. Nhöõng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa ôû Phaùp a. Nhöõng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa cuûa Coâloâñô Haêngri Ñô Xanh Ximon (Claude Hennrie de Saint Simon, 1760 – 1825) C. H. Xanh Ximon xuaát thaân trong moät gia ñình quyù toäc Phaùp laâu ñôøi, töøng laø hoïc troø cuûa nhaø baùch khoa toaøn thö Ñalaêmbe, sôùm haáp thu caùc tö töôûng cuûa caùc trieát gia Khai saùng. Naêm 17 tuoåi oâng gia nhaäp quaân ñoäi. OÂng töøng tham gia cuoäc chieán tranh gìanh ñoäc laäp cuûa Hieäp chuûng quoác Hoa Kyø vaø ñöôïc phong quaân haøm caáp taù. Naêm 1783, oâng trôû veà nöôùc. Sau ñoù oâng ñi nhieàu nöôùc ôû chaâu AÂu nhö Haø Lan, Taây Ban Nha… vaø ñöa ra nhieàu döï aùn chính trò, quaân söï nhöng chöa theo moät khuynh höôùng naøo roõ reät. Muøa thu 1789, khi caùch maïng Phaùp buøng noå, oâng töø nöôùc ngoaøi trôû veà Phaùp vaø say meâ tuyeân truyeàn cho tö töôûng töï do, bình ñaúng, baùc aùi; töø boû danh hieäu Baù töôùc vaø töï xöng laø “ngöôøi coâng daân chaát phaùc”. Tö töôûng cuûa Xanh Ximon luùc naøy coù nhieàu maâu thuaãn: khi thì oâng uûng hoä nhöõng haønh ñoäng daân chuû caùch maïng, khi thì oâng khoâng taùn thaønh vì caûm thaáy “gheâ tôûm söï phaù hoaïi”. Töø naêm 1797 trôû ñi oâng raát quan taâm ñeán vieäc nghieân cöùu khoa hoïc. Naêm 42 tuoåi, oâng baét ñaàu cho xuaát baûn moät soá taùc phaåm. Ñaây cuõng laø giai ñoaïn Xanh Ximon raát khoù khaên veà taøi chính nhöng cuõng laø thôøi gian oâng vieát ñöôïc nhieàu hôn caû. OÂng ñeå laïi nhieàu taùc phaåm coù giaù trò nhö: + Nhöõng böùc thö cuûa moät ngöôøi Giônevô gôûi ngöôøi cuøng thôøi (1802) + Khaûo luaän khoa hoïc veà con ngöôøi (1813-1816) + Veà heä thoáng coâng nghieäp (1821) + Saùch giaùo lyù cuûa caùc nhaø coâng nghieäp (1823-1824) + Ñaïo Cô ñoác môùi (1825)… Xanh Ximon quan nieäm söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi laø moät quaù trình tieán boä töø thaáp ñeán cao. OÂng ví lòch söû loaøi ngöôøi nhö moät daõy soá khoâng ngöøng taêng leân: Moïi caùi ñaõ sinh ra vaø seõ sinh ra hình thaønh moät daõy soá, nhöõng soá haïng ban ñaàu laø quaù khöù, nhöõng soá haïng
veà sau laø töông lai6. Cheá ñoä noâ leä khi môùi ra ñôøi coù yù nghóa tích cöïc vaø toát ñeïp vì noù cöùu soáng nhieàu ngöôøi maø neáu ôû giai ñoaïn tröôùc seõ bò gieát cheát; ñoàng thôøi noù cuõng taïo ñieàu kieän cho khoa hoïc phaùt trieån. Giai ñoaïn trung coå vôùi cheá ñoä phong kieán laø moät böôùc tieán lôùn trong ñoù thaân phaän ngöôøi noâ leä ñaõ trôû thaønh noâng noâ. Nhöõng cuoäc caùch maïng xaõ hoäi vaøo theá kyû XV ñaõ laøm suïp ñoå cheá ñoä phong kieán vaø ñaåy leân vò trí haøng ñaàu nhöõng löïc löôïng môùi. Nguyeân nhaân thöïc söï cuûa caùch maïng Phaùp laø söï thay ñoåi trong caùc quan heä sôû höõu. Trong khi trình baøy moät caùch chi tieát caùc quaù trình lòch söû maø nhaân loaïi ñaõ traûi qua, Xanh Ximon ñaõ neâu ra nhöõng taàng lôùp xaõ hoäi ñöôïc saûn sinh ra trong quaù trình aáy. Moät trong nhöõng noäi dung quan troïng trong hoïc thuyeát cuûa Xanh Ximon laø lyù luaän veà giai caáp vaø ñaáu tranh giai caáp. Ngay trong taùc phaåm ñaàu tieân Nhöõng böùc thö cuûa moät ngöôøi Giônevô göûi nhöõng ngöôøi cuøng thôøi (1802), Xanh Ximon cho raèng xaõ hoäi ñöông thôøi goàm 3 giai caáp. Ñoù laø: Nhöõng nhaø khoa hoïc, ngheä só vaø nhöõng ai taùn thaønh tö töôûng töï do chuû nghóa; Nhöõng ngöôøi coù taøi saûn khoâng thuoäc giai caáp thöù nhaát; Nhöõng ngöôøi coøn laïi coù tö töôûng bình ñaúng. Sau ñoù quan nieäm naøy cuûa Xanh Ximon ñöôïc dieãn ñaït roõ raøng hôn: Tröôùc caùch maïng daân toäc chia thaønh 3 giai caáp: quyù toäc, nhaø tö töôûng vaø nhöõng nhaø coâng nghieäp. Trong nhöõng taùc phaåm nhö Nhöõng böùc thö göûi moät ngöôøi Myõ, Saùch giaùo lyù cuûa caùc nhaø coâng nghieäp… Xanh Ximon ñaõ trình baøy trình baøy ñaày ñuû hôn quan ñieåm veà giai caáp nhöõng nhaø coâng nghieäp. Theo oâng, giai caáp naøy ñaõ xuaát hieän ngay töø thôøi trung coå. Khi aáy noù ôû vò trí thaáp nhaát maëc duø quan troïng hôn taát caû. Giai caáp naøy chieám soá ñoâng trong xaõ hoäi vaø ñaõ ñem laïi cho xaõ hoäi nhöõng thöù caàn thieát baèng hoaït ñoäng cuûa baûn thaân. Giai caáp nhöõng nhaø coâng nghieäp goàm noâng daân, thôï thuû coâng, thöông nhaân, chuû xöôûng… töùc bao goàm “nhöõng ngöôøi lao ñoäng coù ích” (Xanh Ximon). Giai caáp nhöõng nhaø coâng nghieäp hieän nay ñaõ ñuû söùc giaønh laáy chính quyeàn vaø chæ coù noù môùi coù khaû naêng quaûn lyù ñaát nöôùc. Quan nieäm veà giai caáp nhöõng nhaø coâng nghieäp cuûa Xanh Ximon ngaøy caøng coù nhöõng yeáu toá hôïp lyù hôn: trong noäi boä cuûa giai caáp naøy coù söï khaùc nhau vaø maâu thuaãn giöõa moät ít ngöôøi coù cuûa vôùi ña soá ngöôøi khoâng coù cuûa; cuoäc ñaáu tranh giöõa hai boä phaän naøy laø khoâng traùnh khoûi. Ñeán cuoái ñôøi, Xanh Ximon tieán ñeán yù nieäm: cô sôû xaõ hoäi khoâng phaûi laø nhöõng nhaø coâng nghieäp noùi chung maø laø “nhöõng coâng nhaân laøm lao ñoäng thuû coâng” - töùc giai caáp voâ saûn trong giai ñoaïn naøy. Quan nieäm giai caáp cuûa Xanh Ximon coøn nhieàu haïn cheá nhö chöa neâu ñöôïc tính chaát khoa hoïc vaø nhaát quaùn ñeå phaân ñònh giai caáp, chöa xaùc ñònh chính xaùc vò trí, vai troø moãi giai caáp trong xaõ hoäi ñöông thôøi. Tuy nhieân quan nieäm cuûa oâng ñaõ phaûn aùnh ñöôïc thöïc traïng phaân chia giai caáp trong xaõ hoäi ñöông thôøi treân cô sôû xuaát hieän vaø phaùt trieån cuûa nhaân toá môùi laø coâng nghieäp. Veà ñaáu tranh giai caáp, Xanh Ximon ñaõ noái tieáp truyeàn thoáng cuûa caùc nhaø tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa tröôùc kia thöøa nhaän raèng cuoäc ñaáu tranh giöõa caùc taàng lôùp nhaân daân bò aùp böùc vaø khoâng coù cuûa vôùi nhöõng keû boùc loät ñaõ xuaát hieän ngay töø ñaàu vaø tieáp dieãn trong 6 Lòch söû chuû nghóa Maùc, taäp 1, NXB Chính trò quoác gia, 2003, tr.128
moïi giai ñoaïn cuûa lòch söû. Ñoù laø cuoäc ñaáu tranh giöõa noâ leä – chuû noâ; noâng noâ - phong kieán; bình daân - quyù toäc. OÂng coù thaùi ñoä pheâ phaùn ñoái vôùi caùch maïng tö saûn Phaùp. Theo oâng, cuoäc caùch maïng naøy ñaõ ñöa giai caáp ôû ñòa vò trung gian (giai caáp tö saûn) leân naém quyeàn thay cho giai caáp phong kieán. Giai caáp naøy ñaõ höôùng caùch maïng theo lôïi ích cuûa noù. Chính ñieàu naøy laø tai hoaï ñoái vôùi nhaân daân lao ñoäng. Noù ñaõ khoâng thieát laäp ñöôïc cheá ñoä phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa giai caáp ngheøo khoå nhaát, ñoâng ñaûo nhaát. Do ñoù, caàn vaø seõ coù moät cuoäc caùch maïng môùi laøm thay ñoåi xaõ hoäi theo höôùng ñaûm baûo lôïi ích cho xaõ hoäi. Söï thay ñoåi naøy caàn dieãn ra ngay laäp töùc vaø maõnh lieät. Xanh Ximon ñaõ tin raèng nhöõng cuoäc caùch maïng tröôùc laø söï chuaån bò cho cuoäc caùch maïng sau, nhöõng cuoäc caùch maïng haïn cheá thì chuaån bò cho cuoäc caùch maïng trieät ñeå hôn trong töông lai Ñaây laø moät quan ñieåm bieän chöùng. Xanh Ximon cuõng hoaøn toaøn ñuùng ñaén khi cho raèng nhaân daân tham gia caùch maïng chính vì hoï caûm nhaän nhöõng lôïi ích cuûa mình do caùch maïng ñem laïi. Ñoái vôùi caùch maïng Phaùp, Xanh Ximon raát nhaïy caûm nhaän ra ñaây khoâng chæ laø cuoäc ñaáu tranh giöõa quyù toäc vaø tö saûn maø coøn laø cuoäc ñaáu tranh coøn laø cuoäc ñaáu tranh giöõa nhöõng keû giaøu coù boùc loät noùi chung vôùi nhöõng giai caáp khoâng coù cuûa. Theo AÊngghen, vaøo naêm 1802 maø Xanh Ximon ñaõ nhaän xeùt nhö theá thì ñoù chính laø moät phaùt hieän heát söùc thieân taøi cuûa Xanh Ximo. Quan saùt xaõ hoäi ñöông thôøi, Xanh Ximon ñaõ chæ roõ nhöõng baát hôïp lyù cuûa noù. Trong xaõ hoäi, tình traïng voâ chính phuû ñaõ daãn ñeán caùc cuoäc khuûng hoaûng, beân caïnh ñoù laø tình traïng phaân chia ñaëc quyeàn ñaëc lôïi, tình traïng baát bình ñaúng trong sôû höõu. Xaõ hoäi ñöông thôøi laø moät böùc tranh loän ngöôïc: ngöôøi ngheøo phaûi roäng löôïng vôùi ngöôøi giaøu; keû phaïm toäi lôùn coù quyeàn tröøng phaït nhöõng ngöôøi phaïm toäi nhoû; ngöôøi voâ ñöùc haïnh daïy ñaïo ñöùc… ( trong taùc phaåm Nguï ngoân - Xanh Ximon ). Thay cho xaõ hoäi aáy, Xanh Ximon phaùc hoïa ra xaõ hoäi toát ñeïp töông lai vôùi caùc ñaëc tröng: + Nhöõng nhu caàu cuûa con ngöôøi ñeàu ñöôïc ñaùp öùng. Trong khi tìm caùch baûo ñaûm phuùc lôïi cho toaøn theå nhaân daân thì tröôùc heát seõ caûi thieän tình hình cuûa giai caáp ngheøo khoå vaø ñoâng ñaûo nhaát. Trong nhöõng taùc phaåm cuoái cuøng, Xanh Ximon ñaõ neâu roõ raèng caùc thieát cheá xaõ hoäi phaûi thuùc ñaåy vieäc taêng cöôøng phuùc lôïi cho giai caáp voâ saûn. Muoán vaäy phaûi toå chöùc laïi vaán ñeà sôû höõu. Nhaø nöôùc seõ baét caùc nhaø coâng nghieäp hoaït ñoäng theo keá hoaïch chung. Khi aáy trong xaõ hoäi seõ khoâng coù tình traïng voâ chính phu ûveà kinh teá. Nhö vaäy Xanh Ximon ñaõ nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa vaán ñeà sôû höõu nhöng chöa ñi ñeán tö töôûng xoaù boû cheá ñoä tö höõu. Xanh Ximon khoâng ñeà caäp vaán ñeà xaõ hoäi hoaù tö lieäu saûn xuaát trong baát kyø taùc phaåm naøo cuûa Xanh Ximon. Ngoaøi ra ñeå thoûa maõn nhu caàu cuûa nhaân daân, theo Xanh Ximon caàn tích luyõ nhöõng kieán thöùc, kinh nghieäm cuûa khoa hoïc, ngheä thuaät, ngheà thuû coâng vaø aùp duïng thaät toát nhöõng kieán thöùc naøy. Khuynh höôùng muoán thoûa maõn ngaøy caøng ñaày ñuû nhu caàu con ngöôøi laø moät ñaëc ñieåm noåi baät trong trieát hoïc xaõ hoäi cuûa Xanh Ximon cuõng nhö Hoânbaùch (1723-1789), Ñiñôroâ (1713-1784),... thuoäc phaùi Baùch khoa toaøn thö.
+ Trong xaõ hoäi môùi lao ñoäng khoâng chæ laø nghóa vuï ñoái vôùi moïi ngöôøi maø coøn laø quyeàn lôïi. + Xaõ hoäi ñöôïc laõnh ñaïo bôûi nhöõng nhaø khoa hoïc, ngheä thuaät, coâng nghieäp vì chính nhôø khoa hoïc, ngheä thuaät, coâng nghieäp maø xaõ hoäi phoàn vinh. + Xaõ hoäi töông lai laø xaõ hoäi coâng nghieäp, döïa treân moät neàn kinh teá thoáng nhaát, coù quy moâ treân caû nöôùc vaø toaøn theá giôùi. Ñeå ñi ñeán xaõ hoäi toát ñeïp nhö vaäy Xanh Ximon chuû tröông söû duïng bieän phaùp tuyeân truyeàn vaø xem ñaây laø bieän phaùp duy nhaát. OÂng hy voïng vaøo söï thöùc tænh cuûa vua chuùa seõ ñem laïi nhöõng bieán ñoåi caàn thieát cho xaõ hoäi. Ñeán cuoái ñôøi Xanh Ximon coøn coù khuynh höôùng keát hôïp toân giaùo vôùi lyù töôûng xaõ hoäi. Trong taùc phaåm Ñaïo Cô Ñoác môùi, oâng cho raèng nhöõng ngöôøi theo ñaïo Cô Ñoác môùi seõ taïo ñöôïc baàu khoâng khí thuaän lôïi goùp phaàn thuùc ñaåy xaõ hoäi môùi xuaát hieän. Nhö vaäy, Xanh Ximon ñaõ coù nhöõng tö töôûng bình ñaúng xaõ hoäi, nhöõng döï kieán ñaëc saéc, taám loøng ñoàng caûm vaø möu caàu lôïi ích cho nhaân daân lao ñoäng. Trong hoïc thuyeát cuûa Xanh Ximon coøn nhieàu maâu thuaãn. Chuû nghóa xaõ hoäi cuûa Xanh Ximon chöa phaûi laø ñuùng nhö nhaän thöùc cuûa chuùng ta ngaøy nay nhö trong xaõ hoäi coøn duy trì cheá ñoä tö höõu. Chuû nghóa Xanh Ximon chæ coù theå laø thô ca xaõ hoäi. Maëc duø vaäy, Xanh Ximon ñaõ ñöôïc AÊngghen nhaän xeùt laø ngöôøi coù taàm maét roäng thieân taøi. b. Nhöõng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa cuûa Phraêng xoa Mari Saùclô Phurieâ (Francois Marrie Charles Fourier, 1772 – 1837) Saùclô Phurieâ sinh taïi thaønh phoá Boâdaêngxoâng trong moät gia ñình buoân baùn nhoû. Saùclô Phurieâ töøng laøm nhieàu ngheà (keá toaùn, thuû quyõ, ngöôøi chaøo haøng, ngöôøi theo doõi thò tröôøng chöùng khoaùn…). Soáng trong moâi tröôøng thöông maïi neân Saùclô Phurieâ hieåu roõ söï ñaàu cô truïc lôïi, söï caïnh tranh tö baûn chuû nghóa vaø do ñoù oâng raát caêm gheùt theá giôùi con buoân. OÂng ñaõ ñi ñeán keát luaän: taát caû moïi quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi trong xaõ hoäi ñöông thôøi ñeàu laø bieåu hieän cuûa söï mua baùn. Saùclô Phurieâ tuy khoâng coù ñieàu kieän hoïc nhieàu ôû tröôøng nhöng oâng ñaõ tích luyõ ñöôïc voán kieán thöùc raát phong phuù nhôø töï hoïc. OÂng voán laø ngöôøi thích aâm nhaïc, hoäi hoïa, giaûn dò, khieâm toán, coù trí nhôù tuyeät dieäu vaø khoâng heà khoan nhöôïng trong cuoäc ñaáu tranh tö töôûng choáng laïi keû thuø. Vôùi tinh thaàn laïc quan, Saùclô Phurieâ luoân tin töôûng raèng moïi ngöôøi seõ ñöôïc haïnh phuùc trong töông lai “Vôùi Chuùa, chuûng toäc con ngöôøi laø gia ñình duy nhaát, vaø moïi thaønh vieân cuûa noù coù quyeàn höôûng aân hueä cuûa Chuùa; Chuùa muoán ai cuõng haïnh phuùc, trong tröôøng hôïp ngöôïc laïi khoâng moät daân toäc naøo ñöôïc höôûng haïnh phuùc heát”. Phurieâ vieát raát nhieàu. Taùc phaåm ñaàu tay cuûa oâng laø Lyù thuyeát veà boán giai ñoaïn phaùt trieån vaø soá phaän chung (1808). Trong taùc phaåm naøy oâng trình baøy neàn taûng ñeå xaây döïng cheá ñoä xaõ hoäi môùi. Trong taùc phaåm Luaän vaên veà hieäp hoäi gia ñình vaø coâng nghieäp (1822, veà sau taùi baûn vôùi nhan ñeà Lyù thuyeát veà söï thoáng nhaát toaøn theá giôùi), Saùclô Phurieâ ñaõ mieâu taû nhöõng toå chöùc kinh teá cô sôû cuûa xaõ hoäi töông lai. Ñoù laø nhöõng Phalaênggô. Taùc phaåm Theá giôùi kinh teá môùi hay laø phöông thöùc haønh ñoäng xaõ hoäi chuû nghóa hôïp vôùi töï nhieân (1829) trình baøy coâ ñoïng vaø deã hieåu nhaát veà hoïc thuyeát cuûa Saùclô Phurieâ.
Moät trong nhöõng noäi dung noåi baät cuûa hoïc thuyeát Saùclô Phurieâ laø pheâ phaùn xaõ hoäi tö baûn moät caùch saéc saûo. Phurieâ ñaõ thaúng tay loät traàn caûnh khoán cuøng veà vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa theá giôùi tö saûn, ñoàng thôøi oâng ñoái chieáu caûnh khoán cuøng aáy vôùi nhöõng lôøi höùa heïn tröôùc kia cuûa nhöõng nhaø lyù luaän tö saûn, cuûa caùc chính khaùch tö saûn. AÊngghen töøng noùi: “Haàu heát caùc trang trong taùc phaåm cuûa Phurieâ ñeàu loeù leân nhöõng tia löûa chaâm bieám vaø pheâ phaùn ñoái vôùi nhöõng söï ngheøo naøn cuûa caùi neàn vaên minh maø ngöôøi ta ñaõ ca tuïng raát nhieàu”7 Baûn tính vui veû cuûa Phurieâ ñaõ khieán oâng khoâng chæ laø moät nhaø pheâ bình maø coøn laø moät trong nhöõng nhaø chaâm bieám lôùn nhaát töø tröôùc cho ñeán luùc baáy giôø. Xaõ hoäi tö baûn ñöông thôøi laø xaõ hoäi maø saûn xuaát thì coù quy moâ lôùn coøn söï kinh doanh thì phaân taùn. söï chia nhoû taøi saûn (laøm caûn trôû vieäc phaùt trieån saûn xuaát) vaø coù tình traïng aên baùm trong xaõ hoäi. Keát quaû laø traïng thaùi voâ chính phuû vaø söï caïnh tranh khoác lieät, daãn tôùi khuûng hoaûng kinh teá. ÔÛ ñaây Saùclô Phurieâ cuõng gioáng nhö Xanh Ximon ñaõ khoâng nhaän thöùc ñöôïc nguyeân nhaân thöïc söï cuûa noù. Trong xaõ hoäi naøy söï ngheøo khoå sinh ra töø chính baûn thaân söï thöøa thaõi. Noù vaän ñoäng trong voøng luaån quaån. Söï caïnh tranh tö baûn chuû nghóa trong thöông nghieäp laøm cho thò tröôøng roái loaïn, ngöôøi lao ñoäng bò baàn cuøng. Trong xaõ hoäi ñaày maâu thuaãn giöõa lôïi ích caù nhaân vaø lôïi ích taäp theå, giöõa keû giaàu coù khoâng chòu lao ñoäng vôùi nhöõng ngheøo khoå mong moûi coù ñöôïc vieäc laøm nhöng voâ voïng… Chính Saùclô Phurieâ ñaõ ñöa ra nhieàu baèng chöùng treân baùo chí veà ñôøi soáng cuøng khoå cuûa quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng ôû Phaùp vaø Anh. OÂng ñaõ ñaáu tranh cho quyeàn ñaàu tieân vaø cô baûn nhaát cuûa ngöôøi ngheøo. Ñoù laø quyeàn ñöôïc lao ñoäng. Trong xaõ hoäi ñaïo ñöùc tö saûn chæ ñem laïi nhöõng haïn cheá, phieàn phöùc ñoái vôùi ngöôøi ngheøo; coøn ñoái vôùi keû giaàu thì ñoù laø chieác maët naï ñeå che ñaäy toäi loãi. Ngöôøi ngheøo chæ ñöôïc bình ñaúng treân danh nghóa (“…Ngöôøi ta khoâng tröïc tieáp töø choái cho hoï quyeàn coâng lyù: hoï töï do ñeán toøa aùn ñeå kieän, nhöng laïi khoâng coù tieàn ñeå trang traûi vieän phí; hoaëc giaû neáu hoï phaùt ñôn kieän heát söùc chính ñaùng thì hoï bò xuùi gòuc choáng aùn ñi choáng aùn laïi cho ñeán khi khoâng ñuû söùc chòu ñöïng noåi phaûi buoäc phaûi nhöôïng boä…” - Saùclô Phurieâ). Trong xaõ hoäi ñöông thôøi, hoân nhaân tö saûn bò bieán daïng thaønh nhöõng giao keøo buoân baùn, hôïp thöùc hoaù söï sa ñoïa laøm cho phuï nöõ bò voâ quyeàn. Chính Saùclô Phurieâ laø ngöôøi ñaàu tieân neâu quan ñieåm: möùc ñoä giaûi phoùng phuï nöõ laø thöôùc ño trình ñoä giaûi phoùng xaõ hoäi. Neàn giaùo duïc tö saûn cuûa xaõ hoäi aáy ñaõ laøm queø quaët treû em. Theå hieän söï caêm gheùt ñoái vôùi cheá ñoä tö saûn, Saùclô Phurieâ tuyeân boá: Muïc ñích cuûa toâi khoâng phaûi laø caûi bieán xaõ hoäi ñöông thôøi maø laø tieâu dieät noù vaø gaây neân loøng mong muoán saùng taïo moät cô cheá xaõ hoäi môùi toát ñeïp hôn baèng caùch chöùng minh cheá ñoä vaên minh voâ lyù trong töøng chi tieát cuõng nhö trong toaøn boä… Söï vó ñaïi nhaát cuûa Phurieâ laø quan nieäm cuûa oâng veà lòch söû xaõ hoäi. Trong quan nieäm naøy, oâng ñaõ theå hieän khaû naêng vaän duïng pheùp bieän chöùng moät caùch taøi tình. OÂng ñaõ vaïch ra böùc tranh phaùt trieån cuûa lòch söû: xaõ hoäi loaøi ngöôøi traûi qua nhöõng giai ñoaïn khaùc nhau töø moâng muoäi sang daõ man, gia tröôûng, vaên minh. Moãi giai ñoaïn laïi chia thaønh boán thôøi kyø: thô aáu, thanh nieân, tröôûng thaønh, tuoåi giaø. Moãi giai ñoaïn laø moät naác thang trong quaù trình phaùt trieån. Ñaùnh giaù cheá ñoä vaên minh ñöông thôøi, Saùclô Phurieâ vieát: “Cheá ñoä vaên minh giöõ moät vai troø quan troïng trong naác thang vaän ñoäng lieân tieáp, bôûi vì chính noù taïo ra nhöõng ñoäng löïc caàn thieát ñeå tieán theo con ñöôøng ñi tôùi söï lieân hieäp, noù taïo ra neàn saûn 7 C.Maùc-Ph. AÊngghen: Toaøn taäp, t.20, NXB Chính trò quoác gia, HN, 1994, tr.367
xuaát lôùn, caùc khoa hoïc myõ thuaät cao…” Theo oâng cheá ñoä vaên minh ñöông thôøi ôû Phaùp vaø Anh ñang ôû thôøi kyø thöù ba vaø coù khuynh höôùng ngaõ maïnh sang thôøi kyø thöù tö. Taát yeáu noù seõ chuyeån sang giai ñoaïn cuoái cuøng naøy vaø sau ñoù seõ vöôït khoûi giôùi haïn cuoái cuøng ñeå böôùc vaøo thôøi kyø môùi – thôøi kyø “baûo ñaûm xaõ hoäi”. Sau giai ñoaïn baûo ñaûm seõ laø giai ñoaïn “haøi hoaø”. Nhö vaäy, Saùclô Phurieâ ñaõ nhìn thaáy tính chaát taïm thôøi cuûa chuû nghóa tö baûn. Noù seõ ñöôïc thay theá bôûi xaõ hoäi toát ñeïp hôn moät caùch hôïp quy luaät. Xaõ hoäi maø Saùclô Phurieâ mong muoán coù ñöôïc laø xaõ hoäi maø trong ñoù tuy coøn cheá ñoä tö höõu, coøn söï phaân chia giai caáp nhöng lôïi ích caù nhaân vaø lôïi ích taäp theå thoáng nhaát (“…Moãi con ngöôøi rieâng bieät ñeàu coù theå tìm thaáy lôïi ích cuûa mình trong caùi lôïi chung cuûa toaøn the åquaàn chuùng…”). Trong xaõ hoäi naøy lao ñoäng saûn xuaát ñöôïc toå chöùc döôùi hình thöùc taäp theå. Theo oâng ñaây laø hình thöùc toå chöùc nhieàu öu vieät. Xaõ hoäi laø moät khoái lieân hieäp caùc phalaênggiô (hieäp hoäi saûn xuaát vaø tieâu thuï). Moãi phalaênggiô coù khoaûng 1600 ngöôøi ñöôïc toå chöùc töï nguyeän, chuyeân veà chaên nuoâi vaø troàng troït. Moãi phalaêngiô töï saûn xuaát vaø tieâu thuï, haïn cheá vieäc trao ñoåi mua baùn vôùi beân ngoaøi. Trong phalaêngô moïi ngöôøi ñeàu phaûi lao ñoäng vaø coù quyeàn lao ñoäng. Ñoái vôùi Saùclô Phurieâ thì quyeàn soáng vaø quyeàn lao ñoäng laø hai quyeàn cô baûn cuûa con ngöôøi. Maëc duø lao ñoäng laø nhu caàu cuûa con ngöôøi nhöng trong giai ñoaïn “xaõ hoäi baûo ñaûm” thì khoâng phaûi ai cuõng ñaõ ñuû töï giaùc lao ñoäng. Ñieàu aáy chæ trôû thaønh hieän thöïc trong “xaõ hoäi haøi hoøa”ø. Khi aáy cuoäc soáng seõ raát töôi vui, haïnh phuùc. Ñeå nhu caàu lao ñoäng cuûa con ngöôøi coù ñieàu kieän theå hieän caàn thay ñoåi hình thöùc lao ñoäng moãi ngaøy. Vôùi caùch thöùc aáy con ngöôøi seõ caûm thaáy thích thuù, nhôø ñoù naêng suaát lao ñoäng taêng leân, cuûa caûi xaõ hoäi ngaøy caøng doài daøo. Veà phaân phoái, trong xaõ hoäi maø Saùclô Phurieâ hình dung vaãn coøn phaàn thu nhaäp khoâng do lao ñoäng ñem laïi: vöøa phaân phoái theo lao ñoäng, vöøa theo taøi naêng, theo tö baûn. Nhö vaäy xaõ hoäi maø Saùclô Phurieâ mong muoán vaãn coøn cheá ñoä tö höõu, coøn phaân chia giai caáp, coøn thu nhaäp khoâng do lao ñoäng ñem laïi,… Veà phöông dieän naøy xaõ hoäi haøi hoøa cuûa Saùclô Phurieâ khaùc xa quan nieäm cuûa chuùng ta veà chuû nghóa xaõ hoäi. Theo Saùclô Phurieâ, muoán xaây döïng xaõ hoäi môùi aáy caàn khaùm phaù quy luaät vaän ñoäng cô baûn cuûa xaõ hoäi – ñoù laø nhöõng ñam meâ duïc voïng. Chính nhöõng ñam meâ duïc voïng laø ñoäng löïc cho haønh vi cuûa con ngöôøi. Söï vaän ñoäng cuûa xaõ hoäi bò chi phoái bôûi nhöõng ñam meâ, duïc voïng. Do ñoù neáu nhaän thöùc ñöôïc nhöõng ñam meâ duïc voïng thì coù theå khaùm phaù nhöõng quy luaät xaõ hoäi phuø hôïp vôùi baûn chaát con ngöôøi. Con ngöôøi caøng coù nhieàu ñam meâ, duïc voïng tinh teá vaø soâi noåi thì caøng hoaøn thieän vaø xaõ hoäi caøng nhanh choùng tieán ñeán giai ñoaïn haøi hoøa. Traät töï xaõ hoäi bình thöôøng laø traät töï maø trong ñoù nhöõng ña meâ duïc voïng cuûa con ngöôøi ñöôïc thoûa maõn ñaày ñuû. ÔÛ ñaây Saùclô Phurieâ pheâ phaùn ñaïo ñöùc Cô ñoác giaùo vì noù tuyeân truyeàn cho cuoäc soáng khoå haïnh choáng laïi caùc ham meâ traàn tuïc. Saùclô Phurieâ cho raèng: hoâ haøo choáng ham meâ laø phi lyù. Con ñöôøng ra ñôøi cuûa xaõ hoäi môùi döôùi maét cuûa Saùclô Phurieâ laø con ñöôøng hoøa bình. Cho ñeán cuoái ñôøi oâng vaãn troâng chôø vaøo söï giuùp ñôõ cuûa nhöõng keû naém giöõ quyeàn haønh vaø giaøu coù ñeå oâng xaây döïng vaø nhaân roäng caùc phalaênggiô.
Chuû nghóa Phurieâ ñaõ coù aûnh höôûng saâu saéc ñeán nhöõng trí thöùc tieåu tö saûn ñöông thôøi ôû nhieàu nöôùc nhö Ñoâxtoâieùpxki (1821-1882), Giooùcgiô Xaêng (1804-1876),… Chuû nghóa xaõ hoäi cuûa Saùclô Phurieâ, nhö AÊngghen nhaän xeùt, caøng phaån noä bao nhieâu ñoái vôùi söï boùc loät giai caáp coâng nhaân thì noù laïi caøng khoâng theå hieåu roõ söï boùc loät aáy laø ôû choã naøo vaø sinh ra nhö theá naøo. II. CNXH KHOÂNG TÖÔÛNG ÑAÀU TK XIX ÔÛ ANH 1. Hoaøn caûnh lòch söû nöôùc Anh vaøo ñaàu theá kyû XIX Vôùi cuoäc caùch maïng tö saûn vaøo theá kyû XVII, nöôùc Anh böôùc vaøo thôøi kyø caän ñaïi. Cuoäc caùch maïng naøy ñaõ phaù vôõ traät töï phong kieán, môû ñöôøng cho löïc löôïng saûn xuaát tö baûn chuû nghóa phaùt trieån. Tuy nhieân cuoäc caùch maïng naøy laïi laø cuoäc caùch maïng tö saûn thôøi sô kyø (noå ra trong ñieàu kieän chöa coù coâng nghieäp maùy moùc lôùn, giai caáp voâ saûn hieän ñaïi chöa hình thaønh). Cuoäc caùch maïng tö saûn Anh mang tính chaát baûo thuû vì giai caáp tö saûn lieân minh vôùi quyù toäc môùi ñaõ khoâng giaûi quyeát trieät ñeå vaán ñeà ruoäng ñaát cho noâng daân. Trong khi côn baõo taùp caùch maïng ñang queùt qua nöôùc Phaùp thì moät cuoäc caùch maïng ít oàn aøo hôn nhöng khoâng keùm phaàn maïnh meõ dieãn ra ôû Anh. Ñoù laø cuoäc caùch maïng coâng nghieäp. Cuoäc caùch maïng naøy baét ñaàu töø nöûa sau cuûa theá kyû theá kyû XVIII vaø keùo daøi ñeán giöõa theá kyû XIX môû ra quaù trình coâng nghieäp hoaù tö baûn chuû nghóa. Ñaây laø thôøi kyø vuõ baõo thaät söï cuûa saûn xuaát. Töø coâng tröôøng thuû coâng sang coâng tröôøng cô khí, nöôùc Anh tö baûn ñaõ taïo ra ñöôïc moät khoái löôïng saûn phaåm khoång loà. Cuoäc caùch maïng coâng nghieäp ñaõ taïo ra söï bieán ñoåi to lôùn trong cô caáu giai caáp cuûa xaõ hoäi. Giai caáp tö saûn vaø giai caáp voâ saûn thöïc söï trôû thaønh hai giai caáp cô baûn. Giai caáp voâ saûn ngaøy caøng taêng nhanh veà soá löôïng vaø trôû thaønh moät giai caáp oån ñònh. Söï söû duïng maùy moùc roäng raõi cuøng vôùi vieäc thöïc hieän phaân coâng lao ñoäng ñaõ khieán ngöôøi coâng nhaân trôû neân phuï thuoäc vaøo maùy moùc. Ngoaøi ra, neàn saûn xuaát tö baûn chuû nghóa ñaõ thu huùt khoâng ít lao ñoäng phuï nöõ vaø treû em vôùi tieàn löông reû maït. Bò boùc loät naëng neà, giai caáp coâng nhaân Anh ñaõ ñaáu tranh choáng laïi giai caáp tö saûn ngay khi môùi xuaát hieän. Cuoäc ñaáu tranh ngaøy caøng môû roäng nhaát laø trong ngaønh deät vaø than ñaù. Naêm 1815, nhôø lieân minh vôùi caùc theá löïc phong kieán chaâu AÂu vaø keàm cheá ñöôïc nöôùc Phaùp neân Anh ñaõ giaønh ñöôïc quyeàn baù chuû treân maët bieån, chieám ñöôïc nhieàu thuoäc ñòa giaøu coù voán laø cuûa Phaùp vaø Haø Lan… Nhöng sau khi chieán tranh keát thuùc nöôùc Anh ñaõ laâm vaøo khuûng hoaûng kinh teá. Tình caûnh cuûa nhaân daân lao ñoäng caøng theâm toài teä. Nhöõng cuoäc ñaáu tranh cuûa nhaân daân lao ñoäng daâng leân maïnh meõ. Tröôùc tình hình ñoù giai caáp tö saûn phaûn öùng ñieân cuoàng, cho quaân ñoäi ñaøn aùp daõ man. Tuy nhieân giai caáp coâng nhaân vaãn khoâng ngöøng ñaáu tranh. Ñeán naêm 1824, giai caáp coâng nhaân Anh giaønh ñöôïc nhöõng thaéng lôïi quan troïng nhö buoäc Quoác hoäi phaûi thöøa nhaän coâng nhaân coù quyeàn ñình coâng vaø laäp hoäi. Coâng nhaân chaøo möøng thaéng lôïi naøy baèng moät phong traøo baõi coâng môùi vaø toå chöùc haøng loaït coâng ñoaøn. Cuoái nhöõng naêm 20 – 30, coâng nghieäp Anh caøng ñình ñoán laøm buøng leân ñôït ñaáu tranh môùi. Töø naêm 1836 – 1848, phong traøo ñoøi caûi caùch tuyeån cöû cuûa coâng nhaân Anh dieãn ra soâi noåi. Phong traøo daân toäc choáng laïi thöïc daân Anh cuõng buøng leân maïnh meõ.
Trong boái caûnh aáy, Roâbôùt OÂoen xuaát hieän vôùi tö caùch laø nhaø caûi caùch coù khuynh höôùng coäng saûn chuû nghóa. Hoïc thuyeát cuûa oâng ñöôïc hình thaønh trong ñieàu kieän nöôùc Anh coù neàn coâng nghieäp phaùt trieån hôn nöôùc Phaùp, bôûi vaäy noù coù phaàn chín muoài hôn. 2. Roâbôùt OÂoen vaø hoïc thuyeát cuûa oâng Roâbôùt OÂoen (Robert Owen, 1771 – 1858) laø moät ngöôøi coù tính giaûn dò ngaây thô ñeán möùc trôû thaønh cao thöôïng, ñoàng thôøi cuõng laø ngöôøi coù taøi laõnh ñaïo hieám coù. OÂng xuaát thaân trong moät gia ñình thôï thuû coâng ôû thò traán Niu tao (New Town). Töø nhoû oâng ñaõ phaûi töï kieám soáng. Töø 1787, oâng soáng ôû Mancheùtxtô (Manchester) vaø trôû thaønh quaûn lyù moät trong nhöõng xí nghieäp lôùn nhaát luùc chöa ñaày 20 tuoåi. Sau ñoù oâng laø giaùm ñoác moät coâng ty keùo sôïi lôùn nhaát ôû ñaây. Naêm 1800, Roâbôùt OÂoen laø giaùm ñoác nhaø maùy keùo sôïi boâng ôû Niu Lanaùc (New Lanark) vaø taïi ñaây oâng baét ñaàu cuoäc thöïc nghieäm noåi tieáng cuûa mình. Khi aáy Niu Lanaùc laø moät xoùm coâng xöôûng vôùi khoaûng 1,5 ngaøn ngöôøi soáng trong nhöõng ñieàu kieän toài teä. Ñoù laø nhöõng ngöôøi thôï thuû coâng bò khaùnh kieät, nhöõng coá noâng khoâng coù vieäc laøm, nhöõng ngöôøi bò giam vaø tuø khoå sai ñaõ maõn haïn. ÔÛ ñaây teä naïn xaõ hoäi traøn lan. Roâbôùt OÂoen ñaõ töøng böôùc caûi toå vaø hôïp lyù hoùa saûn xuaát, ñoàng thôøi aùp duïng nhöõng bieän phaùp xaõ hoäi töø thieän ñeå toå chöùc ñôøi soáng coâng nhaân cho toát hôn. Nhöõng khu nhaø môùi, nhaø treû, nhaø maãu giaùo ñaõ ñöôïc xaây döïng, quyõ beänh vieän ñöôïc thaønh laäp, ngaøy laøm vieäc cuûa coâng nhaân ñöôïc ruùt xuoáng 10 giôø röôõi/ ngaøy thay vì 13 ñeán 14 giôø nhö ôû nôi khaùc. Niu Lanaùc trôû thaønh moät xoùm kieåu maãu. Tuy nhieân ñieàu aáy vaãn chöa laøm cho oâng haøi loøng. Theo oâng, nhöõng coâng nhaân aáy vaãn chöa coù ñieàu kieän soáng cho xöùng ñaùng vôùi nhaân phaåm con ngöôøi. OÂng vieát: nhöõng ngöôøi aáy laø noâ leä cuûa toâi. Roâbôùt OÂoen ñaõ ñeà xöôùng vôùi chính phuû Anh “Luaät coâng xöôûng nhaân ñaïo” vaø ñaáu tranh kieân trì trong 5 naêm lieàn ñeå buoäc Quoác hoäi phaûi thoâng qua (1819). Naêm 1824, Roâbôùt OÂoen sang Myõ laäp coâng xaõ lao ñoäng “Hoøa hôïp môùi” ôû bang Indiana. Chöông trình thöïc nghieäm bò phaù saûn. Naêm 1829, Roâbôùt OÂoen quay veà Anh vaø tieáp tuïc hoaït ñoäng ñeå xaây döïng phong traøo coâng ñoaøn. Roâbôùt OÂoen vieàt nhieàu taùc phaåm lôùn: + Nhöõng nhaän xeùt veà aûnh höôûng cuûa heä thoáng coâng nghieäp + Baùo caùo veà keá hoaïch giaûm bôùt tai hoa xaõ hoäi +Theá giôùi ñaïo ñöùc môùi +Caùch mang trong yù thöùc vaø hoaït ñoäng cuûa nhaân loaïi,.. Noäi dung noåi baät trong hoïc thuyeát cuûa Roâbôùt OÂoen laø quan nieäm veà baûn tính con ngöôøi. Theo oâng thì tính caùch cuûa con ngöôøi ñöôïc hình thaønh thoâng qua söï taùc ñoäng qua laïi giöõa con ngöôøi vaø moâi tröôøng beân ngoaøi, trong ñoù taùc ñoäng khaùch quan beân ngoaøi laø coù yù nghóa quan troïng nhaát. Nhö vaäy, theo Roâbôùt OÂoen thì quy luaät chuû yeáu cuûa baûn tính con ngöôøi ñaõ ñöôïc vaïch ra, ñoàng thôøi quan nieäm treân cuõng chæ ra con ñöôøng xaây döïng xaõ hoäi môùi phuø hôïp lyù trí: coù theå thay ñoåi tính caùch con ngöôøi baèng caùch ñaët con
ngöôøi trong moät moâi tröôøng toát ñeïp. Moâi tröôøng ñoù coù theå laø xaõ hoäi hoaëc ít ra laø nhöõng coâng xaõ ñöôïc toå chöùc theo nguyeân taéc “chaân chính hôïp lyù”. Trong moâi tröôøng naøy – moät moâi tröôøng phuø hôïp vôùi baûn chaát cuûa con ngöôøi - con ngöôøi seõ khoâi phuïc laïi toaøn veïn ñaïo ñöùc, naêng löïc cuûa mình. Ngay caû khi pheâ phaùn cô sôû kinh teá vaø ñaïo ñöùc cuûa xaõ hoäi tö saûn, Roâbôùt OÂoen cuõng ñeàu xuaát phaùt töø quan nieäm cuûa mình veà baûn tính con ngöôøi. Chính töø vieäc nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa moâi tröôøng tö saûn ñoái vôùi con ngöôøi, Roâbôùt OÂoen ñaõ leân aùn gay gaét cheá ñoä tö höõu, hoân nhaân tö saûn, toân giaùo. Ñoái vôùi cheá ñoä tö höõu, söï leân aùn aáy laø saâu saéc vaø toaøn dieän. Theo Roâbôùt OÂoen, neáu tröôùc ñaây cheá ñoä tö höõu töøng laø nhu caàu taát yeáu hoaëc coù ích ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi thì ngaøy nay- khi maø maùy moùc xuaát hieän- cheá ñoä tö höõu trôû neân khoâng caàn thieát, thaäm chí coøn laø nguyeân nhaân cuûa voâ soá toäi phaïm vaø tai hoaï cuûa con ngöôøi. “Cheá ñoä tö höõu khieán con ngöôøi trôû thaønh ma quyû, khieán toaøn theá giôùi trôû thaønh ñòa nguïc, veà lyù luaän, noù khoâng phuø hôïp vôùi chính nghóa, veà thöïc tieãn noù cuõng khoâng phuø hôïp vôùi lyù tính”8. Chính cheá ñoä tö höõu laøm hö hoûng con ngöôøi: ngöôøi coù taøi saûn caøng nhieàu thì caøng ích kyû. Cheá ñoä tö höõu bieán con ngöôøi thaønh ñoäng vaät hai chaân. Taøi saûn khiieán con ngöôøi trôû neân ngu muoäi, ích kyû. Cheá ñoä tö höõu cuõng laø nguoàn goác cuûa chieán tranh (… laøm cho con ngöôøi xa caùch nhau, thuø haèn nhau, taøn saùt nhau… - Roâbôùt OÂoen). Töø ñoù thaùi ñoä nhaát quaùn cuûa Roâbôùt OÂoen laø xoùa boû cheá ñoä tö höõu. Roâbôùt OÂoen cuõng pheâ phaùn Giaùo hoäi chính thoáng. Nhaø thôø, theo oâng, truyeàn baù nhöõng hoïc thuyeát sai laàm, bieán con ngöôøi trôû thaønh yeáu ñuoái, ñaïo ñöùc giaû… Coøn hoân nhaân tö saûn laø hoân nhaân döïa treân nhöõng tính toaùn truïc lôïi veà kinh teá vaø mang tính chaát ñoài truïy veà ñaïo ñöùc. Roâbôùt OÂoen xem cheá ñoä tö höõu, hoân nhaân tö saûn, toân giaùo laø ba caùi aùc bieán theá giôùi thaønh saân khaáu caïnh tranh chieám ñoaït cuûa caûi, quyeàn löïc. Ñaây laø ba trôû löïc ñoái vôùi nhöõng caûi caùch xaõ hoäi do ñoù caàn thuû tieâu chuùng. Voán sinh tröôûng trong moät quoác gia maø neàn coâng nghieäp hình thaønh sôùm nhaát, Roâbôùt OÂoen laø ngöôøi coù nhöõng ñaùnh giaù raát xaùc ñaùng veà vai troø cuûa coâng nghieäp trong chuû nghóa tö baûn. Roâbôùt OÂoen nhaän ra yù nghóa tích cöïc cuûa söï phaùt trieån coâng nghieäp (“… Ñoäng cô chaïy baèng maùy hôi nöôùc vaø maùy xe sôïi ñaõ laøm taêng khaû naêng cuûa con ngöôøi leân moät möùc raát cao. Nhôø söû duïng chuùng maø caùc löïc löôïng saûn xuaát trong daân chuùng treân ñaûo ta trong voøng nöûa theá kyû ñaõ taêng leân hôn 20 laàn….” ). Tuy nhieân oâng cuõng ñaõ nhaän ra nhöõng haäu quaû tieâu cöïc cuûa söï phaùt trieån coâng nghieäp trong ñieàu kieän xaõ hoäi tö baûn ( “…cuøng vôùi voâ soá nhöõng hoaøn thieän veà cô khí do chaïy baèng hôi nöôùc vaø maùy xe sôïi ñem laïi, haøng loaït nhöõng tai hoïa cuõng ñaõ giaùng xuoáng xaõ hoäi, nhöõng tai hoaï naøy lôùn hôn raát nhieàu so vôùi nhöõng lôïi ích maø nhöõng phaùt minh ñoù ñem laïi. Cuûa caûi taäp trung trong tay moät soá ít ngöôøi, nhôø ñoù hoï laïi tieáp tuïc thu veà nhöõng cuûa caûi do lao ñoäng cuûa nhieàu ngöôøi khaùc laøm ra. Nhö vaäy laø ñaùm quaàn chuùng trôû thaønh noâ leä vaø phuï thuoäc vaø söï ngu muoäi vaø tuyø höùng cuûa nhöõng keû ñoäc quyeàn…”). Roâbôùt OÂoen nhaán maïnh maùy moùc chæ ñem laïi söï giaûi phoùng cho con ngöôøi khi söï tieán boä cuûa kyû thuaät phuïc vuï cho muïc tieâu hôïp lyù – haïnh phuùc con ngöôøi. Neáu vieäc saûn xuaát baèng maùy moùc ñöôïc phoå bieán ôû nöôùc Anh maø quaàn chuùng phaûi bò thieáu thoán vaø tai hoïa thì ñieàu aáy cuõng coù nghóa laø cheá ñoä xaõ hoäi ñang 8 Lòch söû chuû nghóa Maùc, t.1, NXB Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 2003, tr.130
toàn taïi ñaõ loãi thôøi. Theo Roâbôùt OÂoen, löïc löôïng vaät chaát ñang chín muoài trong loøng xaõ hoäi seõ daãn ñeán söï bieán ñoåi xaõ hoäi. Söï tieán boä cuûa khoa hoïc kyû thuaät laø neùt noåi baät cuûa xaõ hoäi töông lai. Nhö vaäy Roâbôùt OÂoen ñaõ coá gaéng ñaët lyù töôûng xaõ hoäi treân cô sôû kinh teá. OÂng ñaõ ñi gaàn ñeán tö töôûng cho raèng söï phaùt trieån cuûa lòch söû gaén lieàn vôùi nhöõng thay ñoåi trong phöông thöùc saûn xuaát. Coù theå noùi trong theá giôùi quan cuûa Roâbôùt OÂoen ñaõ le loùi nhöõng yeáu toá duy vaät veà lòch söû. Veà xaõ hoäi maø Roâbôùt OÂoen höôùng ñeán coù nhieàu ñieåm ñaùng löu yù. Ñaây laø xaõ hoäi döïa treân cheá ñoä coâng höõu, thöïc hieän lao ñoäng taäp theå, bình ñaúng veà quyeàn lôïi vaø nghóa vuï. Coâng xaõ lao ñoäng laø cô sôû cuûa xaõ hoäi môùi. ÔÛ ñaây moïi ngöôøi soáng vôùi nhau nhö moät gia ñình. ÔÛ ñaây lao ñoäng chaân tay seõ keát hôïp vôùi maùy moùc. Söï phaân coâng lao ñoäng laø hôïp lyù vaø töï nhieân (theo kinh nghieäm vaø kieán thöùc, töùc theo tuoåi taùc). Con ngöôøi nhôø maùy moùc giuùp ñôõ neân coù nhieàu thôøi gian nhaøn roãi, coù ñieàu kieän ñeå phaùt huy naêng khieáu töï nhieân cuûa mình. Nhôø giaùo duïc, con ngöôøi trôû thaønh con ngöôøi tích cöïc hoaït ñoäng xaõ hoäi, bieát suy nghó ñoäc laäp, coù naêng löïc hoaït ñoäng thöïc tieãn toaøn dieän…Khi aáy con ngöôøi seõ coù moät söùc maïnh khoång loà so vôùi söùc maïnh hieän nay. Theo Roâbôùt Oâoen, con ngöôøi hieän nay chæ maø moät maûnh nhoû vaø khoâng hoaøn thieän cuûa caùi maø leõ ra hoï coù theå trôû thaønh. Ñoái vôùi Roâbôùt OÂoen, coù theå chuyeån sang xaõ hoäi môùi baèng con ñöôøng hoøa bình, khoâng caàn baïo löïc, khoâng caàn ñoå maùu: baèng tuyeân truyeàn vaø giaûi thích nhöõng chaân lyù cô baûn. OÂng döï kieán ñieàu naøy coù theå dieãn ra ôû taát caû caùc nöôùc coù vaên hoùa cuøng moät luùc, roài sau ñoù lan roäng ra caùc daân toäc khaùc. Roâbôùt OÂoen hy voïng vaøo söï thöùc tænh cuûa caùc chính phuû ñang caàm quyeàn. OÂng chuû tröông thuyeát phuïc ñeå caùc chính phuû ñoù taïo moïi ñieàu kieän thuaän lôïi cho oâng thöïc hieän caùc caûi caùch. OÂng ñöa ra nhöõng döï aùn cuûa mình cho caùc chính phuû Anh, Phaùp, Myõ… vôùi lôøi ñeà nghò: “…Haõy xaây döïng xaõ hoäi theo nhöõng cô sôû nhö ñaõ laøm ôû Niu Lanaùc vaø moïi ñieàu aùc seõ nhanh choùng bieán maát…”. Ñieàu ñaùng tieác laø trong thôøi kyø naøy phong traøo Hieán chöông ñang dieãn ra soâi noåi nhöng heä thoáng tö töôûng cuûa oâng laïi khoâng keát hôïp ñöôïc vôùi phong traøo. Trong hoïc thuyeát cuûa mình, coâng lao chính cuûa Roâbôùt OÂoen chính laø ñaõ ñaùnh giaù ñuùng yù nghóa cuûa vieäc phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát trong thôøi ñaïi caùch maïng coâng nghieäp. Ñieàu naøy laøm oâng vöôït qua caùc nhaø tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa ñöông thôøi. Tuy nhieân Roâbôùt OÂoen ñaõ coù nhieàu haïn cheá. OÂng pheâ phaùn chuû nghóa tö baûn treân laäp tröôøng duy taâm, khoâng khoa hoïc, chöa nhìn thaáy vai troø cuûa giai caáp coâng nhaân. Hoïc thuyeát cuûa oâng chæ môùi phaûn aùnh lôïi ích cuûa nhöõng ngöôøi thôï thuû coâng bò voâ saûn hoùa – lôïi ích cuûa giai caáp tieàn voâ saûn.