Ginkgo biloba không lành tính
như bạn nghĩ
Cây bạch quả Ginkgo biloba.
Tác dụng dược lý
Ginkgo biloba được chiết xuất từ cao chế từ lá cây bạch quả (Ginkgo
biloba) đã được tiêu chuẩn hóa (viết tắt EGB). EGB (ký hiệu EGb 761) có chứa
24% flavonoid, 6% ginkgolid-biloba (ditepen lacton) và chứa không quá 5 phần
triệu acid ginkgolic.
EGB làm tăng chức năng tuần hoàn não, tăng tính chịu đựng của mô não
khi thiếu ôxy, chống ôxy hóa gốc tự do, ổn định màng nên được coi như một chất
bảo vệ thần kinh. Chúng là yếu tố ngăn cản kích hoạt tiểu cầu nên có tính chống
đông máu. Ngoài ra, chúng còn làm thư giãn nội mô qua sự ngăn chặn 3-5 cyclic
GMP (guanosid monophosphat), phosphodiesterase, ngăn chặn bớt mật độ nhạy
của thụ thể cholin, thụ thể gây tiết epinephrin, kích thích sự hấp thu cholin ở chân
hải mã (hippocampus). Chúng cũng ngăn cản việc kết tụ các mảng amyloid
(nguyên nhân gây bệnh Alzheimer).
Hiệu năng của EGB đã được chứng minh (trên các thử nghiệm có đối
chứng với giả dược) ở người bị thiểu năng tuần hoàn não, bị suy giảm chức năng
tuần hoàn chung, bệnh suy mạch máu ngoại vi, rối loạn thính giác nên EGB được
dùng điều trị thiểu năng tuần hoàn não (với các biểu hiện chính là ù tai, chóng mặt,
giảm thị lực, vài chứng suy võng mạc mắt); điều trị thiểu năng tuần hoàn não khi
chưa bị tai biến mạch máu não nhằm dự phòng từ xa tai biến mạch máu não, điều
trị thiểu năng tuần hoàn não sau khi đã bị tai biến mạch máu não nhằm dự phòng
tai biến mạch máu não thứ phát; điều trị các triệu chứng đau (do suy tuần hoàn
ngoại vi như đau thắt khi đi ngoài, rối loạn dinh dưỡng), các triệu chứng khập
khểnh cách hồi, hội chứng Raynaud, chứng nhược dương (phối hợp với
papaverin).
Trong vài năm gần đây, có khoảng vài trăm công trình nghiên cứu xem xét
lại dược tính và ứng dụng lâm sàng của EGB. Về sự cải thiện nhận thức EGB có
cải thiên sự suy giảm chức năng nhận thức kể cả suy giảm chức năng nhận thức
trong bệnh Alzheimer. Tuy nhiên, hầu như không có lợi ích cho những người đã sa
sút trí tuệ do Alzheimer hay do tuổi già. Do chỉ dùng EGB cho những người giảm
sút nhận thức cho người thiểu năng tuần hoàn não hay sau tai biến mạch máu não
cho người mới bị Alzheimer (thực tế cũng ít dùng). Không dùng cho người
Alzheimer giai đoạn nặng (lú lẫn). Hiệu quả trong bệnh khập khểnh cách hồi tuy
có nhưng ít và chỉ có được hiệu lực như ý muốn khi dùng liều cao (240mg/ngày).
EGB cũng có hiệu quả giảm ù tai hoặc mất hẳn ù tai cho 50% người dùng, song
chỉ với những người mới bị ù tai (có thể là ù tai liên quan đến vận mạch).
Nhưng không hoàn toàn lành tính
Trong chiết xuất ginkgo biloba có acid ginkgolic gây độc nên tiêu chuẩn
EGB là không được chứa quá 5 phần triệu chất này. Ngoài ra, các nhà lâm sàng đã
ghi nhận ginkgo biloba có một số tác dụng phụ sau: gây nhức đầu, bồn chồn,
buồn nôn, tiêu chảy; làm tăng nguy cơ chảy máu (do có yếu tố ngăn cản sự kích
hoạt tiểu cấu, chống đông máu); một số ít trường hợp có một biến chứng nghiêm
trong gồm xuất huyết dưới màng cứng, xuất huyết dưới nhện, xuất huyết trong
não, xuất huyết tiền phòng mắt (chưa rõ lý do vì sao). Chưa có tài liệu nào chứng
minh tính an toàn của EGB ở người mang thai, cho con bú.
Từ đó, các nhà lâm sàng đưa ra một số khuyến cáo sau:
- Không dùng cho người có rối loạn đông máu, không dùng chung với các
thuốc chống đông máu (warparin, heparin) hay các thuốc ngăn ngừa sự tập kết tiểu
cầu (aspirin, dipyridamol, ticlopidin). Nếu cần dùng chung thì phải tính toán liều
lượng thật cẩn thận, theo dõi chặt chẽ. Không nên dùng chung với các thảo dược
như fefeverfew, tỏi, sâm, clover đỏ, đặc biệt những nhóm dược thảo có chứa
coumarin. Các phối hợp nói trên sẽ cộng hợp tính chống đông máu của các chất,
các thảo dược và tính gây chống đông máu của EGB làm tăng sự chảy máu.
- Nên ngừng dùng EGB trong 36 giờ hay tốt hơn nữa là 14 ngày trước khi
phẫu thuật (nhằm tránh nguy cơ tăng chảy máu).
- Không dùng chung với thuốc động kinh (như carbamazepin, valproic
acid) vì EGB làm giảm hiệu lực các thuốc chống động kinh.
- Tai biến mạch máu não có hai loại, một loại là chảy máu não (do vỡ
mạch máu), một loại là nhũn não (do huyết khối làm tắc nghẽn mạch máu). EGB
được chọn dùng cho trường hợp tai biến mạch máu não do nhũn não và không
dùng trong trường hợp tai biến mạch máu não do chảy máu não.
- Không nên dùng chung với tradone vì có thể bị hôn mê (mới gặp một
trường hợp).
- Không nên dùng cho người có thai (vì chưa chứng minh được tính an
toàn).
Người xưa đã dùng lá ginkgo biloba có hiệu quả an toàn. Do vậy, khi chiết
xuất ra EGB, người ta tin cậy hoàn toàn vào kinh nghiệm cũ. Các tài liệu trước
đây ghi nhiều công dụng, không đề cập đến chống chỉ định nào. Ngày nay, các
nhà lâm sàng đã khảo sát lại, cho dùng EGB trong một số trường hợp thực sự có
hiệu lực, có lưu ý đến những tác dụng phụ, khuyến nghị những trường hợp cần
thận trọng, không nên dùng. Nên biết thêm về các điều này, không nên coi EGB là
thuốc bổ não đa năng, hoàn toàn lành tính.
Não của người bị rối loạn tuần hoàn.
