Đề tài : Giới thiệu khái quát về điều tra xã hội học

PH L C Ụ Ụ

L I NÓI Đ U:………………………………………………………………………. 3

Ờ

Ầ

I. M T S KHÁI NI M C A XÃ H I H C Ệ

Ộ Ọ ........................................................ 4

Ộ Ố

Ủ

1. Xã h i h c ộ ọ ……………………………………………………………………….. 4

2. Quan h xã h i… ệ ộ ………………………………………………………………... 4

3. T ng tác xã h i… ươ ộ ……………………………………………………………… 5

4. V th xã h i… ị ế ộ …………………………………………………………………… 5

5. Đ a v xã h i ị ộ ……………………………………………………………………… 6 ị

6. Vai trò xã h iộ …………………………………………………………………….. 6

7. Hành đ ng xã h i ộ ộ ………………………………………………………………... 7

8. Thi t ch xã h i ế ế ộ ………………………………………………………………….. 8

9. B t bình đ ng xã h i ấ ẳ ộ …………………………………………………………….. 9

10. Phân t ng xã h i ầ ộ ……………………………………………………………….. 10

11. Di đ ng xã h i ộ ộ ………………………………………………………………….. 11

II. L CH S RA Đ I VÀ PHÁT TRI N C A XÃ H I H C………………….. 12

Ộ Ọ

Ờ

Ử

Ủ

Ể

Ị

1. L ch s ra đ i c a xã h i h c ộ ọ …………………………………………………. 12 ờ ủ ử ị

ề ờ ủ ệ ề ộ ọ ………………………….

2. Đi u ki n và ti n đ c a s ra đ i c a xã h i h c ề ủ ự 13

2.1. Đi u ki n phát tri n kinh t xã h i ề ệ ể ế ộ ………………………………… 13

2.2. Nh ng ti n đ v t t ng, lí lu n khoa h c ề ề ư ưở ữ ề ọ ……………………... ậ

14

2.3. M t s đóng góp c a các nhà sáng l p ra xã h i h c ộ ọ ……………. ộ ố ủ ậ

15

III. Đ I T

Ố ƯỢ

NG, CH C NĂNG, NHI M V C A XÃ H I H C…………... 18 Ụ Ủ

Ộ Ọ

Ứ

Ệ

1. Đ i t ố ượ ng nghiên c u c a xã h i h c ứ ủ ộ ọ ………………………………………… 18

2. Ch c năng c a xã h i h c ộ ọ ……………………………………………………... 19 ủ ứ

2.1. Ch c năng nh n th c ứ …………………………………………………. 20 ứ ậ

1

ng t 2.2. Ch c năng t ứ ư ưở …………………………………………………… 20

2.3. Ch c năng th c ti n ự ễ …………………………………………………… 21 ứ

2.4. Ch c năng d báo ự ……………………………………………………… 22 ứ

2.5 Ch c năng qu n lý ả ………………………………………………………. 22 ứ

2.6. Ch c năng công c ứ ụ……………………………………………………… 22

3. Nhi m v c a xã h i h c ụ ủ ộ ọ …………………………………………………. ệ

23

IV. M T S LĨNH V C NGHIÊN C U C A XÃ H I H C…………………… 23 Ứ Ủ

Ộ Ố

Ộ Ọ

Ự

…………………………………………………………….. 23

1. Xã h i h c nông thôn ộ ọ

2. Xã h i h c đô th ộ ọ ị………………………………………………………………….. 24

……………………………………………………………….. 24

3. Xã h i h c gia đình ộ ọ

ộ ọ ề ộ ………………………………………………...

4. Xã h i h c v chính sách xã h i 25

i ph m ộ ọ ề ậ ộ ạ …………………………………………..

5. Xã h i h c v pháp lu t và t 26

………………………..

ộ ọ ề ư ậ ộ ạ

6. Xã h i h c v d lu n xã h i và thông tin đ i chúng 26

7. Xã h i h c giáo d c ộ ọ ụ ................................................................................................. 28

V. M T S PH

NG PHÁP NGHIÊN C U XÃ H I H C……………………. 29

Ộ Ố ƯƠ

Ộ Ọ

Ứ

ng pháp ch n m u ươ ẫ …………………………………………………………. ọ

1. Ph 29

ng pháp phân tích các ngu n tài li u ươ ệ ……………………………………. ồ

2. Ph 30

ng pháp ph ng v n ươ ấ …………………………………………………………. ỏ

3. Ph 31

……………………………………………………………... 32

4. Ph ng pháp qua sát ươ

K T LU N…………………………………………………………………………….. 33

Ậ

Ế

2

L I NÓI Đ U

Ờ

Ầ

ộ ộ ọ ằ

ộ ệ ố ề ờ ộ ơ

ộ

ứ ề ậ

ọ ọ ị ọ ọ ộ ọ

Xã h i h c là m t môn khoa h c c th , nó n m trong h th ng các môn ọ ụ ể khoa h c v xã h i và nhân văn. Xã h i h c đã ra đ i mu n h n nhi u môn khoa ọ ề ộ ọ ộ ậ h c khác nh ng đã nhanh chóng phát tri n, tr thành m t môn khoa h c đ c l p. ở ể ư ọ t v i nhi u ngành khoa h c, nh t là Ki n th c v xã h i h c liên quan m t thi ề ấ ế ớ ộ ọ ế trong lĩnh v c các khoa h c xã h i: dân t c h c, văn hóa h c, chính tr h c, giáo ọ ộ ự d c h c, tâm lí h c… ụ ọ ọ

ư ườ ứ

ộ ọ ng quan v i ng Gi ng nh các khoa h c nghiên c u v con ng ọ ọ ề ườ ữ ộ ớ

i trong m i t ạ ộ ệ ơ ộ

i. i, xã h i h c là lĩnh v c ự ố ườ i nghiên c u m t cách khoa h c nh ng con ng ứ ố ươ khác nh ng đi sâu h n trong vi c nghiên c u các ho t đ ng xã h i, các hành vi xã ứ ư h i c a con ng ộ ủ ườ

Gi ể ể ộ ọ ề ơ ọ ớ i thi u khái ệ

quát v đi u tra xã h i h c Đ hi u rõ h n v xã h i h c nên em xin ch n đ tài “ ề ề ộ ọ ” làm bài ti u lu n c a môn h c. ậ ủ ề ọ ể

3

I. M T S KHÁI NI M C A XÃ H I H C. Ệ Ộ Ố Ộ Ọ Ủ

1. Xã h i h c. ộ ọ

ữ ố ồ ộ ậ ể ố ủ ấ ủ ộ ọ i đ a thu t ng “ ậ

ữ xã h i h c ữ ầ ọ

ữ ừ ộ ố ố

ế ộ ủ ọ ặ ứ ộ ọ ộ

Mu n hi u đúng n i dung và tính ch t c a xã h i h c chúng ta b t đ u tìm ắ ầ ộ ọ ” vào ngôn hi u ngu n g c c a thu t ng này. Ng ể ườ ư ượ ng khoa h c là Auguste Comte l n đ u tiên vào năm 1839. Thu t ng này đ c ậ ầ ữ hai ch Societas (xã h i) g c latinh và logos (h c thuy t) g c Hy l p có ghép t ạ hàm nghĩa là m t khoa h c nghiên c u v xã h i, m t xã h i c a xã h i loài ộ ề ng i.ườ

Xã h i h c mà Auguste Comte đ a ra là khoa h c nghiên c u v a trên c s ọ ứ ừ

ượ

ộ ọ ừ ả ộ ị ấ

c mô t ầ ượ ậ

ế ậ

ươ ầ

ư ố ớ ỉ ấ ể ứ c a lí lu n xã h i h c. ơ ở ng đ i v i các quá trình xã h i. Theo đó, xã h i ộ đ nh tính, v a trên c s đ nh l ơ ở ị ị ợ nh m t h th ng hoàn ch nh có c u trúc xác đ nh (các t p h p, đ ậ ư ộ ệ ố ượ t ch , ế nhóm, t ng l p, các c ng đ ng) đ c c u trúc và v n hành theo các thi ớ ồ ế ộ ươ luôn luôn v n đ ng, bi n đ i và phát tri n có tính qui lu t. Ngoài các ph ng ộ ổ ậ ng pháp th c nghi m xã ng, theo ông, c n nghiên c u b ng ph pháp thông th ệ ự ằ ườ h i, xem đó nh là c s th c t ộ ọ ư ộ ơ ở ự ế ủ ậ

ố ế

t ả ừ ệ ặ

t là s c ng hi n c a Karl Marx, các tác gi ờ ố ự ố ạ ề ớ ệ ộ

N i ti p Auguste Comte là Emile Durkheim (1858 – 1879), Max Weber (1864 – 1920) và đ c bi góc nhìn ế ủ khác nhau đã phát hi n các khía c nh m i, v n đ m i trong đ i s ng xã h i, làm ấ ớ cho xã h i ngày càng phát tri n và phong phú thêm. ể ộ

ặ ấ ộ ọ ườ ề ể

th c ti n xã h i khác nhau, nh ng các đ nh nghĩa v M c dù ngày nay có r t nhi u tr ứ ừ ự ễ ộ ị

ng phái xã h i h c có quan đi m nghiên ề ư ng đ ng, nh ng khái quát lí ữ ươ ề ể ọ ồ

c u khác nhau, nghiên c u t ứ xã h i h c mà h nêu lên cũng có nhi u đi m t ộ ọ lu n gi ng nhau. ố ậ

ộ ọ ộ ọ ộ

ứ ệ ặ

ộ h c xã h i, nghiên c u các t ươ ứ ọ có h th ng s phát tri n, c u trúc, m i t ấ ự Nói m t cách khái quát, xã h i h c là m t khoa h c thu c lĩnh v c khoa ự t đi sâu nghiên c u m t cách ộ ạ ộ ng quan xã h i và hành vi, ho t đ ng ng tác xã h i, đ c bi ộ ố ươ ộ ệ ố ể ộ

4

ch c nhóm xã h i. M i t ườ ộ ố ươ ệ ớ ề ng tác này liên h v i n n

c a con ng i trong các t ủ ổ ứ văn hóa r ng l n cũng nh toàn b c c u xã h i. ư ớ ộ ộ ơ ấ ộ

=> Đ nh nghĩa chung xã h i h c: ộ ọ ị

ộ ọ ự ậ ộ ộ

ng tác qua l Xã h i h c là m t lĩnh v c khoa h c xã h i nghiên c u quy lu t, tính quy ữ i gi a ứ ệ ươ ậ ủ ự ọ ổ ế ậ ạ ố

lu t c a s hình thành, v n đ ng, bi n đ i m i quan h , t ộ con ng i và xã h i. ườ ộ

2. Quan h xã h i. ộ ệ

ệ ệ ữ ỉ ố ườ

ơ i trong c ng quan Quan h xã h i là khái ni m ch m i quan h gi a ng ệ ạ ộ ộ ộ ậ ộ ợ ườ ươ

i và ng c u xã h i (nhóm, t p h p, h i, đoàn), trong các ho t đ ng và các t ấ xã h i.ộ

ạ ộ ệ ộ

ờ c hình thành trong quá trình ho t đ ng chung trong đ i t quan h xã h i thành các lĩnh ộ ườ ng. Quan h xã h i đ ộ ượ ệ s ng xã h i hàng ngày. Ng ố v c khác nhau: quan h v t ch t và quan h t ệ ậ ự i ta có th phân bi ệ ể t ệ ư ưở ấ

3. T ng tác xã h i. ươ ộ

ng tác xã h i là khái ni m ch m i quan h t ệ

ươ T ươ ủ ỉ ố ả ng h , l ỗ ệ ệ ươ ng h và s thông đ t h ự ỗ

ườ ưở

i trong xã h i. Ph n ánh t ộ ng qua l ố ớ ừ ờ

ộ ớ ợ

ư ưở ể ả

ạ t y u, nh nó, thông qua nó mà các đoàn th , c ế ế ạ ộ ố ươ ờ ố ả ệ i và ho t đ ng. Con ng ể ồ ạ ữ ẻ ạ

ưở ộ

thu c vào ộ ộ nhau c a nh ng con ng ạ ỗ ữ ng (tác đ ng, nh h t ể ộ i) đ i v i t ng cá nhân và các đoàn th , c ng ộ ươ đ ng… là đi u ki n vô cùng thi ể ả ề ồ i cũng nh các t p h p, các xã h i m i có th t n t ườ ậ ớ ng l n nhau v i đoàn th luôn luôn có nh ng m i t ng quan, tác đ ng nh h ẫ ộ ộ ệ ố nhi u cách, nhi u d ng v , và đ i s ng xã h i vì th , luôn luôn là m t h th ng ề ề ế ộ ng, tác đ ng v i nhau trong môi ng quan xã h i mà trong đó chúng ta nh h t ớ ả ộ ươ ng r ng l n và ph c t p. tr ứ ạ ườ ộ ớ

Thông qua các quan h xã h i, m i t ố ươ

ế

ứ ạ ộ ệ ệ ả ụ ụ ể

ẫ ữ ệ

ng t ặ

ng h , trong đó hai ho c nhi u ng ộ ộ

c nhìn nh n nh là m t quá trình t ượ ư ộ ố

ng quan xã h i hình thành và thông ộ ộ qua các ho t đ ng chúng ta nh h ng, tác đ ng đ n nhau (v i các vai trò, các ưở ớ ộ ch c năng, nhi m v c th ). S t ng tác nào cũng có m i liên h v i các ự ươ ệ ớ ố khuôn m u, tác phong, chúng luôn luôn hi n h u, có th phân bi t đ c, l p đi ể ặ ệ ượ ệ i và có nh h l p l i cùng th c hi n ưở ả ỗ ự ườ ề ặ ạ ươ ng tác xã h i không tách r i quá trình xã h i hóa các nhi m v xã h i c a h . T ờ ộ ủ ọ ươ ụ ệ ộ t y u, kéo dài su t cu c c a cá nhân và đ ấ ế ậ ủ đ i.ờ

4. V th xã h i. ị ế ộ

5

i, đ ộ ượ ể

ị ự ẩ ị ủ ị ủ ủ ộ

c hình thành ệ trong c c u c a xã h i, ph thu c vào s th m đ nh và s đánh giá c a xã h i ộ trong m t đi u ki n kinh t ề V th xã h i là m t d ng bi u hi n đ a v c a con ng ộ ạ ườ ị ế ộ ơ ấ ụ ự - xã h i c th . ộ ụ ể ộ ệ ế

ị ế ể ể ườ ộ

ữ

ứ ậ ố ộ ủ ờ ị ế ả ẩ ộ

ứ ộ ẻ ủ ộ

Nói cách khác, có th hi u v th xã h i c a m t ng ị i nào đó chính là đ a i s ng cùng th i dành cho cho trong b i c nh anh v hay th b c mà nh ng ng ố ả ườ ố ị ta sinh s ng, lao đ ng và phát tri n. Do v y, v th là s n ph m c a đ i s ng tinh ủ ờ ố ậ ể th n, là thái đ và m c đ tôn tr ng hay khinh r c a xã h i bày t ố ra đ i , bi u l ể ộ ỏ ọ ộ ầ v i các cá nhân. ớ

t o nên v th t n t ữ ế ố ạ

ư ậ ở ề ự ộ

ể ệ ẳ ủ ẩ

Nh v y, nh ng y u t ẩ ủ ị ữ ườ ề ấ ộ

i khách quan ngoài cá nhân, ị ế ồ ạ các tiêu chu n có tính ph bi n (trong xã h i) v s tán thành th hi n ra ổ ế ự (kh ng đ nh) hay chê bai (ph đ nh) c a xã h i. Đó cũng chính là các chu n m c, ị ộ các giá tr xã h i nghĩa là nh ng đi u ng i ta cho là quan tr ng nh t, đáng tôn ị ọ tr ng nh t. ấ ọ

ộ ị ế ế ể ộ

i và v th xã h i c a h luôn luôn có m i t Xã h i luôn luôn bi n chuy n và phát tri n, do đó v th xã h i cũng luôn ố ươ ng ể ộ ủ ọ ị ế ườ

luôn di chuy n, b i vì con ng ở ể t v i nhau. quan m t thi ế ớ ậ

Trong đ i s ng xã h i, v th xã h i th ờ ố ườ ộ

ị ế ộ ng t ả

ề ự ng quan v i quy n l c. ớ i có ng c a m t ng ườ ộ ưở ủ ườ i i khác trong xã h i (đó cũng là bi u hi n v th c a ng ị ế ủ ệ ể ằ ố ớ ườ ộ

ươ ộ N u ta hi u r ng quy n l c xã h i có ý nghĩa là nh h ế ề ự th có đ i v i ng ể ể y).ấ

ườ ữ ệ

ề ặ ị ế ng tin t ưở i ườ ng, tín nhi m vào nh ng ng ộ ng l n, r ng rãi đ i v i toàn xã h i ưở ớ ố ớ ộ

i ta th ả ng. Xét v m t tâm lí xã h i, ng có v th xã h i cao h n vì h có nh h ộ nghĩa là h n h n ng ườ ẳ ơ ườ ộ ọ ơ i bình th ườ

5. Đ a v xã h i. ị ộ ị

ị ậ ộ

ạ ượ c Đ a v xã h i là s ph n ánh v th xã h i c a cá nhân, do cá nh n đ t đ ớ trong m t nhóm ho c là m t th b c xã h i trong nhóm này khi so sánh v i ự ả ặ ị ế ứ ậ ộ ủ ộ ị ộ

ở ộ thành viên khác c a nhóm khác. ủ

Có nhi u nhà nghiên c u cho r ng đ a v xã h i c a m t ng ị ằ ứ ộ ủ ườ

i này m t cách t ộ ườ ằ ị ề ề

i là cái mà xã ị ộ ng đ i t ng quát xét trong b c thang xã ươ ộ i thì cho r ng đ a v xã h i là s k t tinh v th xã h i ị ượ c ng h p này đ a v xã h i c a ng ị ố ổ ộ ộ ủ ậ ị ế ị i đó là n đ nh đ ổ ự ế ườ ườ ợ ị

i th a nh n ề h i công nh n v ng ườ ậ ộ h i. Cũng có nhi u ng ộ c a m t ng ộ ủ m i ng ườ ọ i. Trong tr ườ ậ ừ

M t s tác gi ộ ị ả ấ

ng ph n ánh nh ng quy n l c và quy n l i mà cá nhân đó đ c h th trong quá trình nghiên c u cho th y m t đ a v c a cá nhân ng. ữ ứ ề ợ ị ủ ượ ề ự ộ ố ả ưở ườ

6

ộ ủ ề ị ể ề ị

ỗ Trong đ i s ng xã h i có nhi u bi u hi n khác nhau v đ a v xã h i c a m i ệ ng ờ ố i. Thông th ộ ng có: ườ ườ

c th a h ị ạ ị ị ượ

Là lo i đ a v mà cá nhân sinh ra đ ự nhiên) do đ c đi m c a quan h xã h i c a mình nh t t ộ ủ ể ệ ư ừ ng (g n nh ư ầ ừ ưở tôn giáo, ch ng t c, s c ắ ộ ủ

- Đ a v gán: ị ặ t c, giòng dõi, gia th … ộ ủ ế

c: ị ỗ ự ị

i nh s ph n đ u, n l c c và ờ ự ấ ọ ấ ạ ượ ạ ị ấ ườ ứ ấ

ượ Là lo i đ a v mà con ng trong các ho t đ ng s n xu t, đ u tranh, nghiên c u khoa h c… đ t đ ả c xã đ - Đ a v giành đ ị ạ ộ h i th a nh n. ậ ừ ộ ượ

6. Vai trò xã h i.ộ

ỉ ộ ặ

ệ ộ ọ

ề ự ợ

ữ ạ ấ ộ

ủ ệ ề ộ

i th a hành, th c hi n. Khái ni m v vai trò xã h i dùng đ ch vai di n ho c trách nhi m mà cá ễ ệ ể ệ ệ nhân đ m đ i tín nhi m ng th c hi n trong m t th i gian nh t đ nh do m i ng ấ ị ườ ờ ươ ả giao phó và mong đ i. Nh ng vai trò này do cá nhân h c h i, rèn luy n trong quá ệ ọ ỏ ồ ch c xã h i bao g m trình xã h i hóa cá nhân t o nên. T t nhiên trong m t t ộ ứ ộ ổ nhi u vai trò xã h i “phân công”, có ng i tùy năng l c, đi u ki n ch quan và ự ề ườ khách quan có th có vai trò là ng ệ ừ ể ườ ự

ộ ủ ứ

ả Trong xã h i h c khi nghiên c u vai trò xã h i c a cá nhân chúng ta ph i ng c a chúng ứ ả ưở ủ ể ặ

ộ ọ các đ c đi m c a vai trò và các cách th c nh h nghiên c u mô t ủ ả ứ đ i v i hành vi c a m i các nhân. ủ ố ớ ỗ

Ng i ta th ị ế ỗ

ộ ạ ứ

ườ ắ ế

ụ

ọ ấ ứ ả ượ ề ỗ ầ ẩ ề

ồ ưỡ ệ ọ ứ

ạ ộ ằ ể ằ ỏ ủ ả ệ ạ ộ

ng chú ý đ n vai trò đ nh ch t c là lo i vai trò mà m i cá ế ứ ườ nhân khi s m vai ph i hành đ ng theo khuôn m u, cách th c nh t đ nh mà đ nh ẫ ị ấ ị ả ạ ộ t c các lĩnh v c ho t đ ng ch đã ch tài, quy đ nh s n. Ngày nay trong xã h i, t ộ ấ ả ự ẵ ị ế chuyên môn khoa h c, nghi p v … đ u đã đ c chu n hóa d n d n. Do đó t ầ ẩ ượ ệ ừ ị ọ c chu n b : h c mu n tham gia vào b t c công vi c gì m i cá nhân đ u ph i đ ố ng, tuy n ch n. Và khi đã chính th c ho t đ ng ph i tuân h i, đào t o, b i d ỏ ạ ả th các n i quy, quy ch … nh m đáp ng đòi h i c a xã h i, nh m đ t hi u qu ứ ế ộ ủ cao theo đúng chu n m c c a các vai trò xã h i mong đ i. ự ủ ẩ ộ ợ

7. Hành đ ng xã h i. ộ ộ

ứ ộ i quy t các mâu thu n hay các v n đ ẫ ộ

ấ ch c Trong ngành xã h i h c ả ở

ộ ọ , hành đ ng xã h i ế phong trào xã h iộ , các t c t o ra b i các ộ ự ứ , các đ ng phái ả ữ ế ộ

ượ ấ

ấ ư ẫ t ch và xã h i. M t th c t ộ ệ ự ế ế ể ế ộ ọ

ch c, thi ứ ố ộ

có th quan sát đ ộ ủ ấ ị ộ ấ ị ữ ữ ắ

ứ ộ (Social actions) là m t hình th c ộ ho c cách th c gi ề xã h iộ . Hành đ ng xã ặ chính trị, h i đ ổ ộ ượ ạ ớ v.v... Th c ch t, hành đ ng xã h i là s trao đ i tr c ti p gi a các cá nhân v i ổ ự ự c c u trúc hóa bên trên các nhóm, nhau cũng nh các khuôn m u quan h đã đ c trong m i tình t ượ ổ i di n ra hu ng cá nhân và công c ng hàng ngày là hành đ ng xã h i c a con ng ễ ườ ắ theo nh ng quy t c nh t đ nh và trong nh ng hình thái nh t đ nh, nh ng quy t c ữ 7

ộ ự ấ ế ươ ố ộ

ớ ộ ờ

ủ ng đ i. Hành đ ng xã h i là c t lõi c a iườ v i xã h i, đ ng th i là c s c a đ i s ng xã h i ộ ố i. Hành đ ng xã h i mang m t ý nghĩa bao trùm t ng th các m i ố ộ ơ ở ủ ờ ố ể ồ ộ ộ ổ

và hình thái này có m t s b t bi n t ệ gi a ữ con ng m i quan h ố c a con ng ộ ườ ủ ộ . quan h xã h i ệ

Đ nh nghĩa hành đ ng xã h i: ộ ộ ị

i Đ c Đ nh nghĩa c a nhà xã h i h c ng ị ộ ủ ộ ọ

ỉ ấ

ấ ị ộ ộ c cho là hoàn ch nh nh t; ông cho r ng, ộ ủ ộ

ộ ắ ộ

ủ ằ ị

i khác, b ng cách nh v y mà đ nh h ườ ấ ư ế

ạ ộ ộ ộ ộ

ộ

ữ ộ ừ ả

ọ ộ nh ng ng ữ ế ườ ả ủ ứ ả

ộ ứ Max Weber v hành đ ng xã h i ề ườ ủ hành đ ng xã h i là hành vi mà ch đ ượ ộ ằ th g n cho ý nghĩa ch quan nh t đ nh, m t hành đ ng xã h i là m t hành đ ng ộ ộ ể ắ ế c a m t cá nhân mà có g n m t ý nghĩa vào hành đ ng y, và cá nhân đó tính đ n ấ ộ ủ ng vào chu i hành đ ng hành vi c a ng ộ ướ ư ậ ỗ ủ đó. Weber đã nh n m nh đ n đ ng c bên trong ch th nh nguyên nhân c a ủ ể ơ ộ M t hành đ ng mà m t cá nhân không nghĩ v nó thì không th là m t hành đ ng. ộ ể ề hành đ ng xã h i. M i hành đ ng không tính đ n s t n t ả ứ i và nh ng ph n ng ế ự ồ ạ ộ ộ có th có t i khác thì không ph i là hành đ ng xã h i. Hành đ ng ộ ể không ph i là k t qu c a quá trình suy nghĩ có ý th c thì không ph i là hành ả ộ . đ ng xã h i ộ

Các ki u c a hành đ ng xã h i: ể ủ ộ ộ

- Ki u hành đ ng truy n th ng đ c làm ề ố ượ c th c hi n b i vì nó v n đ ở ự ệ ẫ ượ ộ

nh th t ể x a đ n nay. ư ế ừ ư ế

- Ki u hành đ ng c m tính b d n d t b i c m xúc. ắ ở ả ị ẫ ể ả ộ

- Ki u hành đ ng duy lý v i giá tr h ng t i các giá tr t i h u. ị ướ ể ộ ớ ớ ị ố ậ

- Ki u hành đ ng duy lý có m c đích hay còn g i là ki u hành đ ng mang ụ ể ộ ọ ộ

ể tính công c .ụ

8. Thi t ch xã h i. ế ộ ế

Thi ợ ế

ộ ộ ậ ọ ằ ệ ế

ệ xã h i h c ọ t ch xã h i ế ầ ượ ề ộ ố

ủ ế ế ộ

ế ế ẫ

ầ ng, nh ng b n thân thi ặ i h u hình. ỏ ộ là m t t p h p các v th và vai trò có ch đ nh nh m th a ủ ị ị ế t ch xã h i là khái ni m quan mãn nhu c u xã h i quan tr ng. Khái ni m thi ộ ế ệ ộ ọ . Cũng gi ng nh nhi u khái ni m c dùng r ng rãi trong tr ng và đ ư c xác đ nh m t t ch xã h i cũng ch a đ khác c a xã h i h c, n i hàm c a thi ộ ư ượ ủ ộ ọ ị ộ ộ ớ t ch xã h i v i cách rõ ràng. S nh m l n ph bi n nh t là vi c đ ng nh t thi ấ ồ ấ ổ ế ầ ự ch c th c nào đó. Lý do c a s nh m l n này là m c dù khái m t nhóm th c, t ẫ ự ổ ứ t ch l t ch xã h i r t tr u t ni m thi ộ ấ ừ ượ ế ệ ủ ự ả ế ạ ữ ự ế ộ ệ ư ế

i M ộ ọ ỹ J. Fichter cho r ng, thi ế ộ

ằ ữ

t ch xã h i chính là m t ộ ườ ủ ề c khuôn m u hóa. Nh ng khuôn m u tác phong c a n n ng tr thành các mô ẫ c xã h i đ ng tình, khuy n khích s có xu h đo n c a văn hóa đã đ ạ ủ văn hóa đó đ Nhà xã h i h c ng ượ ộ ồ ế ẫ ướ ượ ế ẽ ở

8

c mong đ i - các vai trò. Do đó, thi ượ ộ ậ ế ế

ố ấ ộ ằ ậ ỏ

hình hành vi đ ợ các khuôn m u tác phong đ ượ ẫ nhu c u c b n c a nhóm xã h i. ầ ơ ả ủ ợ t ch xã h i là m t t p h p c đa s ch p nh n (các vai trò) nh m th a mãn m t ộ ộ

M t s đ c đi m c a thi t ch xã h i: ộ ố ặ ủ ể ế ộ ế

ế ế ề ụ

ố ượ l ề ố ỏ ườ ữ

- M i thi t ch đ u có đ i t ỗ h i, trong đó bao hàm nh ng l ộ (trong thi t ch ) đ u theo đó mà ho t đ ng. c u xã ầ nhau ế ề ng, có m c đích nh m th a mãn các nhu ằ ế ớ i liên k t v i i, tác phong mà nh ng ng ữ ạ ộ ế

- N i dung c a thi t ch th ủ ộ ế ế ườ ng có tính n đ nh, vĩnh c u. ị ử ổ

t ch đ u đ ế ề

- Các thi ế thi ế ế ch c thành c c u, trong đó các y u t ơ ấ i v i nhau, tăng c ườ ế ố ạ t o ng cho nhau nh các vai ờ

thành trò xã h i ộ t ch có xu h và nh ng t ữ ướ ươ c t ứ ượ ổ ng k t l ế ạ ớ ng quan xã h i. ộ

t ch là m t c c u t ộ ơ ấ ổ ứ ấ ố

ế t ch nào tách bi ệ ớ ị

ư đi u hành nh m t giai đo n vì th có th nh n đ nh riêng bi ư ộ ơ ch c th ng nh t, đi u hành nh m t đ n ề t, cô l p, v i các đ nh ch khác nh ng m i đ nh ỗ ị ậ t trong tác ạ ế ị ế ể ệ ậ ộ ề

con ng - M i thi ỗ v , ị không m t thi ế ch ế phong c a ủ ế ế ư ộ i.ườ

ế ự ả

c ượ ị ề , t o nên áp l c xã h i trong ti m ậ ệ ạ ờ ố ự ệ ố ạ ệ ộ

i cùng chia s v i nhau. - Thi t ch ph n ánh h th ng các giá tr , trong đ i s ng hi n th c đ ế i tr thành các quy ph m, các lu t l l p l ặ ạ ở ẻ ớ ườ ườ ọ i và m i ng ọ l p đi ặ ứ ủ m i ng th c c a

9. B t bình đ ng xã h i. ộ ấ ẳ

ộ là s không bình đ ng, s không b ng nhau v các c ự ự ằ

ơ ẳ ề i ích đ i v i nh ng cá nhân khác nhau trong m t nhóm ho c nhi u ố ớ ề ặ ữ ộ

B t bình đ ng xã h i ẳ ấ h i ho c l ặ ợ ộ nhóm trong xã h iộ .

T t c các xã h i, ứ ở ự

ấ ả ộ

ị ộ c quá kh hay hi n t ộ ở ể

ị t xã h i không đòi h i con ng ộ ệ

ỏ ọ ự ư

ự ấ ẩ ẳ ộ

ề ệ ề ự ủ ả ơ ộ ằ

ề ử ụ ngay trong các xã h i đ n gi n nh t "ng ộ ọ Daniel Rossides cho r ng: ằ ả ấ

ườ ẻ ố ớ ườ ẹ ề ớ

i ệ ạ đ u đ c đ c tr ng b i s khác ả ư ề ượ ặ t xã h i. Đó là m t quá trình trong đó con ng bi i t o nên kho ng cách do cách ườ ạ ả ệ ng x khác nhau b i các đ a v , vai trò và nh ng đ c đi m khác nhau. Quá trình ữ ứ ặ ử ạ i đánh giá các vai trò và các ho t c a s khác bi ườ ủ ự i nh là quan tr ng h n nh ng cái khác. Tuy nhiên, s khác đ ng c th t n t ữ ơ ụ ể ồ ạ ộ t xã h i chu n b cho s b t bình đ ng xã h i, là m t đi u ki n trong đó con bi ộ ị ộ ệ i có c h i không ngang b ng v s d ng c a c i, quy n l c và uy tín. Nhà ng ườ ườ xã h i h c i ộ ơ già th ng có uy quy n đ i v i ng i tr , cha m có uy quy n v i con cái, và ề đàn ông có uy quy n đ i v i đàn bà." ố ớ ề

B t bình đ ng xã h i không ph i là m t hi n t ồ ạ ẳ ả ộ ộ

ẫ i m t cách ng u nhiên gi a các cá nhân trong xã h i. Xã h i có b t bình đ ng khi m t s nhóm xã ộ ệ ượ ấ ng t n t ẳ ộ ộ ố ấ ữ ộ

9

ữ ộ ộ

ệ ố ấ

ẳ ủ xã h i h c ẳ ế ị ề ấ

h i ki m soát và khai thác các nhóm xã h i khác. Qua nh ng xã h i khác nhau đã ể ộ i nh ng h th ng b t bình đ ng xã h i khác nhau. B t bình đ ng xã h i là t n t ữ ồ ạ ộ ộ ấ ộ ọ , đây là v n đ có ý nghĩa quy t đ nh đ i v i m t v n đ trung tâm c a ố ớ ề ộ ấ ộ . ch c xã h i s ự phân t ngầ trong t ổ ứ

Nguyên nhân c a b t bình đ ng xã h i ộ ủ ấ ẳ

ộ ấ ẳ ữ

ộ ớ ệ ấ ẳ

ớ ườ ẳ ộ

ơ ấ ả ụ ể

i tính ủ

ữ ữ ẳ ạ ộ

ệ t. nh ng xã h i khác nhau, b t bình đ ng cũng có nh ng nét khác bi Ở ữ Trong xã h i có quy mô l n và hoàn thi n h n thì b t bình đ ng xã h i gay ộ ng xuyên g t h n so v i trong các xã h i gi n đ n. B t bình bình đ ng th ơ ả ắ ơ ế giai c p xãấ i v i nh ng nguyên nhân và k t qu , c th liên quan đ n t n t ế ồ ạ ớ ữ ộ , tôn giáo, lãnh thổ, v.v... Nh ng nguyên nhân d n , ch ng t c h iộ , gi ẫ ớ ề đ n b t bình đ ng xã h i có đa d ng và khác nhau gi a các xã h i và n n ộ ấ ế văn hóa, và các nhà xã h i h c đ a v ba lo i căn b n đó là: ộ ọ ư ề ả ạ

t c nh ng thu n l ồ ữ ấ ả

ồ

ậ ộ ố ả

ấ ượ ủ ả ỏ ơ ộ ữ ữ

ự ự ậ ấ ợ ọ

ữ ữ ề ộ

ề ự ế ự ế ủ ượ ứ ể ộ ụ ể ủ ộ ườ ộ

ể i v t ch t có th ộ ố : bao g m t - C h i trong cu c s ng ấ ậ ợ ậ ơ ộ ậ ợ ề ng cu c s ng. Nó không ch bao g m nh ng thu n l c i thi n ch t l i v ữ ỉ ệ ả i ích v t ch t, c a c i, tài s n và thu nh p mà c nh ng đi u ki n nh l ư ợ ấ ệ ả ậ ự và nh ng th c b o v s c kh e hay an ninh xã h i. C h i là nh ng th c t ữ ộ ệ ứ ả này cho th y nh ng l c a m t nhóm t i ích v t ch t và s l a ch n th c t ộ ấ ế xã h i, b t k nh ng thành viên c a nhóm có nh n th c đ c đi u đó hay ậ ấ ể i có th có c h i, trong khi không. Trong m t xã h i c th , m t nhóm ng ơ ộ các nhóm khác thì không và đó là nguyên nhân khách quan c a b t bình đ ng ẳ ủ ấ xã h iộ .

ị ớ ạ ẳ ấ

ị ộ : trái l ộ ộ ạ ủ

ữ ị ấ ứ

ơ ở ị ộ ư ộ

ể t và đ ượ ị ộ ị ỉ

c gi đ a v đó và các nhóm xã h i khác t ữ ị ị

ộ ắ t c a nh ng nhóm đó; - Đ a v xã h i i, v i nguyên nhân khách quan trên, b t bình đ ng xã ị h i v đ a v xã h i là do nh ng thành viên c a các nhóm xã h i t o nên và ộ ề ị th a nh n chúng. C s đ a v xã h i có th khác nhau, có th là b t c cái ậ ể ộ ừ c các nhóm xã h i khác th a gì mà m t nhóm xã h i cho là u vi ừ ộ ệ ữ nh n. B t k v i nguyên nhân nh th nào, đ a v xã h i ch có th đ ể ượ ư ế ấ ể ớ ậ v ng b i nh ng nhóm xã h i n m gi ự ữ ở ộ ữ giác th a nh n tính u vi ậ ừ ệ ủ ữ ư

ng chính tr Ả

ư ưở ậ ấ c t ượ ừ ả ế ậ

ứ ị

ư ể ạ ể ọ ộ ố ị ẳ ữ ấ

- nh h c ng chính tr có th đ ể ượ ị: b t bình đ ng trong nh h ị ưở ẳ nh ng u th v t ch t ho c đ a v cao. Th c nhìn nh n nh là có đ ự ị ị ấ ữ ặ c đ a v và t , b n thân ch c v chính tr có th t o ra c s đ đ t đ ơ ở ể ạ ượ ị ụ ế ả nh ng c h i trong cu c s ng. Có th g i đó là nh ng b t bình đ ng d a ự ơ ộ ữ trên c s chính tr . ị ơ ở

10. Phân t ng xã h i. ầ ộ

10

ộ ỏ ầ ự

, đ a v chính tr , h c v n, ki u dáng nhà ị ị ị ọ

ấ ệ ử ở ạ

ữ ộ ọ . Đó là m t khái ni m đ ch s ể ậ ệ ơ ả ệ ể

ộ ầ

ồ ộ ị

ự ủ ờ ố ễ ầ ọ

Phân t ng xã h i ộ (Social Strafication) là s phân chia nh xã h i thành các , t ng l p khác nhau v đ a v kinh t ở ế ị ề ị ớ ầ n i c trú, phong cách sinh ho t, cách ng x , s thích ngh thu t. Đây là m t ộ ứ ơ ư ỉ ự ủ xã h i h c trong nh ng khái ni m c b n c a phân chia các cá nhân hay các nhóm xã h iộ thành các t ng l p ớ khác nhau. M iỗ ị kinh tế, chính trị, uy tín t ng bao g m các cá nhân, các nhóm xã h i có đ a v ầ ộ ừ gi ng nhau. Phân t ng xã h i di n ra trên m i lĩnh v c c a đ i s ng xã h i, t ộ ố ế văn hóa… kinh t , chính tr cho đ n ị ế

ộ ấ ầ ế ộ ọ ề ậ

ộ ầ ệ

ổ

ằ ự ầ ộ ộ ộ ố

ả ữ ố ợ

ầ ầ ộ ộ

ẫ ớ ự ệ ậ ế

ấ ề ọ ự ữ ầ

c a các các nhân là không nh i ích ố ả ự ơ ộ ủ

ừ ợ

ẳ Khi nói đ n phân t ng xã h i, các nhà xã h i h c đ c p đ n b t bình đ ng ế c b n cho vi c hình thành nên s phân t ng xã xã h i, coi đó nh m t y u t ư ộ ế ố ơ ả h i. M t s tác gi l u tâm đ n s bi n đ i hình th c c a phân t ng xã h i, và ứ ủ ế ự ế ả ư ộ ố ộ cho r ng đi u đó ph thu c vào tính ch t "m " c a h th ng xã h i. M t s tác ở ủ ệ ố ụ ấ ộ ề gi i ích gi a các thành khác quan tâm đ n s phân ph i không đ ng đ u các l ồ ề ế ự i s phân t ng xã h i. Phân t ng xã viên trong xã h i, coi đó là nguyên nhân d n t b t bình đ ng xã h i h i và t. B t bình đ ng là nguyên ộ có m i quan h m t thi ẳ ộ ẳ ấ nhân, phân t ng xã h i là k t qu . S không ngang nhau v m i lĩnh v c gi a các ế ộ l ư cá nhân trong xã h i d n đ n c h i và ợ ế ộ ẫ i ích đó d n đ n vi c các cá nhân hay các nhóm xã h i có cùng chung l nhau, t ệ ẫ ộ ế ờ i thành m t nhóm. Nhi u nhóm có c h i và l i ích khác nhau ra đ i. s t p h p l ợ ề ộ ợ ạ ẽ ậ Có nhóm l ế ơ ộ ợ ơ ộ đó d n đ n phân t ng xã h i. ừ i ích và c h i nhi u, có nhóm thì ít, t ề ẫ ầ ộ

ộ ệ ố

ể ộ ủ ớ

i thu c t ng l p khác. B i vì c h i và l Phân t ng xã h i không có ý nghĩa tuy t đ i. Do v th xã h i c a các nhân ị ế , có cá nhân hôm nay thu c t ng l p này, mai ộ ầ i ích c a h không còn n m trong ọ ờ ơ ộ ừ ở ủ ằ ợ

ầ có th thay đ i, t ng ngày, t ng gi ổ ừ l ạ ớ t ng l p đó n a. ầ ộ ầ ớ ữ

Đ nh nghĩa c a phân t ng xã h i: ủ ộ ầ ị

Theo nhà xã h i h c M ộ ọ ộ

ẳ ứ

ng nh t ộ ị

ấ ụ

ng đ ứ ữ ấ

ề ự ộ ấ ữ ộ ữ ệ ủ ữ ư ế ả

ế ỹ Neil Smelser, "phân t ng xã h i liên quan đ n ầ ế th h này truy n qua th nh ng cách th c, trong đó b t bình đ ng d ấ ư ừ ế ệ ườ ữ ầ "s phân t ng ộ . M t đ nh nghĩa khác: h khác, t o nên v trí ho c đ ng c p xã h i" ặ ẳ ị ạ ệ c áp d ng đ nghiên c u v c u trúc xã h i b t bình trong xã h i h c th ứ ề ấ ể ộ ọ ượ ườ đ ng, vì v y, nghiên c u v nh ng h th ng b t bình đ ng gi a nh ng nhóm ệ ố ẳ ẳ ề ậ i n y sinh nh là k t qu không ch ý c a nh ng quan h xã h i và quá ng ủ ườ ả trình xã h i"ộ .

Đ c đi m c a phân t ng xã h i: ủ ộ ể ầ ặ

nhi u khía c nh nh chính tr , kinh t , đ a v xã ầ ễ ộ ở ư ề ạ ị ế ị ị

- Phân t ng xã h i di n ra ọ ấ h i, h c v n. ộ

11

- Phân t ng xã h i có ph m vi toàn c u. ạ ầ ầ ộ

- Phân t ng xã h i t n t ộ ồ ạ ầ i theo l ch s , theo các th ch chính tr . ị ể ế ử ị

- Phân t ng xã h i t n t i trong các nhóm dân c , giai c p, t ng l p xã h i. ộ ồ ạ ầ ư ấ ầ ộ ớ

11. Di đ ng xã h i. ộ ộ

Di đ ng xã h i ộ

ể ủ ộ , là khái ni m ệ xã h i h c ự c đ ng xã h i ơ ộ ể ộ (Social mobility), còn g i là s ỉ ự

ộ ộ ộ

ủ ế ự ậ ế

ự ấ ộ

ộ ộ ệ ố ệ ố ấ

i đi u ki n nh h ầ ầ ị ộ ị

ộ ệ ả ộ ổ ơ ấ ộ ộ

ộ ề ự ậ ộ

ộ

ch c. ộ hay d chị ọ ữ ộ ọ dùng đ ch s chuy n đ ng c a nh ng chuy n xã h i ể cá nhân, gia đình, nhóm xã h i trong c c u xã h i và h th ng xã h i. Di đ ng xã ộ ệ ố ơ ấ ộ ị m t v trí xã h i này đ n m t v i t h i liên quan đ n s v n đ ng c a con ng ộ ườ ừ ộ ị ộ ự ộ . Th c ch t di đ ng xã h i là s trí xã h i khác trong h th ng phân t ng xã h i ộ ộ thay đ i v trí trong h th ng phân t ng xã h i. V n đ di đ ng xã h i liên quan ổ ị ộ ề ưở i vi c các cá nhân giành v trí, đ a v xã h i, liên quan t t ng ị ớ ệ ớ i s bi n đ i c c u xã h i. N i hàm c a di đ ng xã h i là s v n đ ng c a cá t ộ ộ ủ ủ ớ ự ế ự nhân hay m t nhóm ng v th xã h i này sang v th xã h i khác, là s di i t ị ế ộ ườ ừ ị ế ộ ộ m t đ a v , t ng l p xã h i hay m t chuy n c a m t con ng i, m t t p th , t ể ừ ộ ị ộ ậ ộ ớ ị ầ ườ giai c p sang m t đ a v , t ng l p, giai c p khác. Di đ ng xã h i có th đ nh nghĩa ị ầ ộ ị ộ ấ ớ m t đ a v này qua m t đ a v khác trong c c u t nh s chuy n d ch t ộ ị ừ ộ ị ị ộ ể ị ơ ấ ổ ứ ể ủ ấ ư ự ể ị ị

Hình th c di đ ng xã h i ộ ứ ộ

- Th h : t di đ ng xã h i theo hai khía c nh khác nhau: ế ệ Có th phân bi ể ệ ạ ộ ộ

ơ + Di đ ng gi a các th h : th h con cái có đ a v cao h n ho c th p h n ế ệ ế ệ ấ ặ ơ ị ị ữ

ộ so v i đ a v c a cha m ; ẹ ị ủ ớ ị

i thay đ i v trí ngh nghi p, n i ế ệ ộ

+ Di đ ng trong th h : là m t ng ườ ể ệ ủ ộ ờ ề ơ ệ ớ ơ ở ườ i ổ ị ặ ơ

trong cu c đ i làm vi c c a mình, có th cao h n ho c kém h n so v i ng ộ cùng th h . ế ệ

ủ ộ

ị ộ ộ

nhân hay m t nhóm xã h i t ị B i v y, khi nghiên c u di đ ng xã h i, các nhà lý lu n còn chú ý t ị ộ i hình th c: c xác đ nh nh là s v n đ ng c a các cá ộ ự ậ ư v trí, đ a v xã h i này sang v trí, đ a v xã h i khác. ị ị ộ ừ ị ộ - Ngang d c: ọ Di đ ng xã h i đ ộ ượ ị ộ ở ậ ứ ứ ậ ớ

ữ

ề ộ ị ộ ộ

ệ ể ạ ị

ng; ộ + Di đ ng theo chi u ngang: ch s v n đ ng cá nhân gi a các nhóm xã h i, ộ ộ giai c p xã h i t i m t v trí ngang b ng v m t xã h i. Trong xã h i hi n đ i, di ề ặ ộ ớ ấ đ ng theo chi u ngang cũng r t ph bi n, nó liên quan đ n s di chuy n đ a lý ấ ề ộ gi a các khu v c, các th tr n, thành ph ho c các vùng đ a ph ự ữ ỉ ự ậ ằ ổ ế ố ế ự ươ ị ấ ặ ị

ọ ủ ộ

ộ ề ộ ớ ị ữ ặ ấ ộ ị

ỉ ự ậ ị ị ộ ơ ề ạ di đ ng lên ộ

+ Di đ ng theo chi u d c: ch s v n đ ng c a các cá nhân gi a các nhóm i v trí, đ a v xã h i có giá tr cao h n ho c th p h n. ơ và ế ự ố . ấ ạ di đ ng xu ng ệ ệ ể ễ ố ộ

ộ xã h i, giai c p xã h i t ấ Bi u hi n c a hình th c này di đ ng là s thăng ti n, đ b t - ứ ủ mi n nhi m, rút lui, lùi xu ng, th t b i - 12

II. L CH S RA Đ I VÀ PHÁT TRI N C A XÃ H I H C. Ộ Ọ Ờ Ử Ủ Ể Ị

1. L ch s ra đ i c a xã h i h c. ờ ủ ộ ọ ử ị

Ngay t th i c đ i nh ng v n đ l n c a cá nhân và xã h i đã thu hút s ữ ộ

ử

ấ t ư ưở ọ ệ

ế ọ ộ

ự ậ ườ ưở

ng, ch a gi ự ề ớ ủ ng trong các giai đo n lich s khác nhau. ạ t h c, chính tr h c t là các nhà tri ị ọ ộ ng khá sâu s c đ n s phát tri n, s v n đ ng c a xã h i. ủ ể c ỉ ượ ượ c i, v xã h i ch đ ộ i thích đ ả ề ư

ừ ờ ổ ạ quan tâm chú ý c a nhi u nhà t ủ ề ng c a các nhà khoa h c, đ c bi Nhi u t t ủ ặ ề ư ưở đã ra đ i và nh h ế ự ắ ưở ả ờ ng vĩ đ i v con ng Tuy v y các mô hình xã h i, các ý t ộ ậ ạ ề đ nh, nh ng d đoán tr u t xây d ng trên nh ng gi ừ ượ ữ ả ị ữ ự c c u và s v n hành c a xã h i trên c s khoa h c. ọ ủ ơ ấ ự ơ ở ự ậ ộ

các n th k 18, đ i s ng xã h i ướ ộ ở ờ ố

ứ ạ

Ch nghĩa t ị ạ ủ ữ ổ ả ộ ồ

ị ữ ư ớ ắ ầ ừ ế ỷ ạ b n ể

ộ ẫ ẫ ư ả đã t o ra nh ng đô th công nghi p kh ng l ẫ ộ

ẳ ạ ộ ơ ệ ộ ừ ế

ế ủ ứ ạ

ổ ộ ả ế ổ ầ ấ

ộ ng t ươ ư ế ọ

i gi nh m t ự ặ ả

ằ ộ

t m ể ữ ệ ỉ

ể ủ ộ ỉ

ạ ự i pháp có tính kh thi. ế ứ c Châu Âu tr nên h t s c B t đ u t ở ệ năm 1750 đã đ a đ n nh ng đ o l n ghê ộ cách m ng công nghi p ph c t p. Cu c ư ế gây nên g m. ớ ệ ữ ấ nh ng làn sóng chuy n d ch dân c l n, kèm theo đó là nh ng mâu thu n giai c p, ữ mâu thu n dân t c, mâu thu n tôn giáo căng th ng, các quan h xã h i ngày càng thêm đa d ng và ph c t p. Xã h i r i vào tr ng thái bi n đ ng không ng ng: ứ ạ ạ ị, suy thoái đ o đ c, phân hoá ế, xung đ t chính tr , kh ng ho ng kinh t chi n tranh ộ ả t ch c truy n... Tr giàu nghèo, bùng n dân s c tình ố, tan rã hàng lo t các thi ề ạ ướ ế hình nh th , xã h i n y sinh m t yêu c u c p thi t là c n ph i có m t ngành ộ ả ế ầ ư ộ bác sĩ luôn luôn theo dõi c thơ ể khoa h c nào đó đóng vai trò t i ph u các m t, các lĩnh v c khác nhau trên b m t c t ề ặ ắ s ng - xã h i ti n t ự ẫ ộ ế ớ ố ấ ừ ầ vĩ mô đ n ế vi mô, k c khi xã h i đó thăng b ng cũng nh khi m t c a nó t ể ả ư ủ thăng b ng đ ch ra tr ng thái th t c a xã h i đó, phát hi n ra nh ng v n đ xã ề ấ ộ ậ ủ ằ h i (ộ social problems), d báo khuynh h ữ ng phát tri n c a xã h i, và ch ra nh ng ướ gi ả ả

ộ ề ọ

ố ủ ẩ ả

ộ ọ ộ ở ả ệ

ạ ộ

ủ ộ ậ ộ

Emile Durkheim m t trong các b c ti n b i c a khoa h c xã h i h c đã ậ trong ộ ọ ể ằ t" và sau đó nhà xã h i h c ph i kê đ n ơ ậ ạ ộ ọ ế ỏ ủ ử ế cách là m t môn khoa h c đ c l p có ọ ệ ng pháp ớ và ph ng phát bi u r ng: cu i cùng thì nhà xã h i h c ph i ch n đoán xem xã h i ố tình tr ng "kh e m nh" hay "b nh t ạ ỏ nh ng lo i thu c c n cho s c kh e c a xã h i. Và mãi cho đ n n a sau c a th ố ầ ữ k XIX, xã h i h c m i xu t hi n v i t ớ ư ỷ riêng bi ố ượ , ch c năng đ i t ộ ọ ứ ứ ấ ươ t.ệ

2. Đi u ki n và ti n đ c a s ra đ i c a xã h i h c. ề ủ ự ộ ọ ờ ủ ề ệ ề

2.1. Đi u ki n phát tri n kinh t xã h i. ề ệ ể ế ộ

Tây Âu n n kinh t ề ầ

Vào cu i th k 19 đ u th k 20, nhi u qu c gia ể ế ỉ ạ ế

ở ấ ộ ng đ ng v i t ế ỉ chính tr có nh ng b ướ kh i l ẩ ế , ề ố c phát tri n m nh m có tính ch t đ t bi n đã t o nên m t ộ ạ ữ t c nh ng t ớ ấ ả ồ ươ ng s n ph m, c a c i v t ch t kh ng l ủ ả ậ ị ố ượ ố ữ ả ẽ ổ ươ ấ

13

ệ ủ ườ ườ

khi con ng ẽ i sáng t o nên t ạ ế

ạ ả ộ ẽ ọ ừ ạ ạ ộ

ộ

ệ ổ ng c a l ủ ố ố ưở ệ

ể ổ ị

ị

m i, hi n t ề ỡ ừ ớ ề ố ớ ệ ượ ệ ớ

ả ấ ề ề ả

gì mà con ng i xu t hi n cho đ n khi ch nghĩa ấ ế , trong s n xu t đã làm thay b n hình thành. Bi n đ i m nh m trong kinh t t ế ổ ư ả ấ i. Lao đ ng công nghi p, c đ i m nh m m i lĩnh v c ho t đ ng c a con ng ơ ủ ườ ự ổ ệ ổ ề ả ng đã thay th lao đ ng th công, làm thay đ i n n s n khí hóa trong các công x ủ ế ưở ẩ xu t nông nghi p c truy n. L i s ng đô th theo phong cách công nghi p đã đ y ấ ệ ề ị lùi nh h i s ng đi n dã, t n m n, manh mún, ki u công nghi p, nông ả ả ạ ộ thôn. Các tác phong khuôn m u xã h i c truy n, có tính n đ nh, quen thu c, ộ ổ ấ c xem là truy n th ng b t n công, phá v t ng m ng và b thay th d n. R t đ ế ầ ượ ng c dân nhi u nhân t ư ộ ề t p trung chen chúc ng, ườ ậ v b nh t ậ ề ệ ố ố ề ẫ ố ị ấ ng m i, xã h i m i đã xu t hi n. Hi n t ệ ượ đô th , làm n y sinh các v n đ v dân s , v môi tr ở ố ề ấ ị t và n n th t nghi p. ấ ệ ạ

xã h i đã t o ti n đ cho s ộ ạ ạ ề ủ ờ ố

ự ị ế ờ ố ể ị ế S phát tri n m nh c a đ i s ng kinh t ủ

ị

ệ ườ ủ

ể ề

i ph i đ ả ượ ầ

ự ề th i kỳ ph c ụ ộ ừ ờ ấ c xác l p và kh ng đ nh, nh t ậ ượ ẳ c hình thành và c ng b n đ ủ ượ ộ ư ả xã h i ki u m i đã khác v i ớ ớ ể ộ ế ặ c đ t do c a con ng b n đòi h i s t ườ ủ t ch xã h i và tuân th pháp lu t. Nhu c u nghiên ậ ủ ộ ọ ng quan xã h i đ t ra cho xã h i h c ộ ặ ủ ề

t. kh ng đ nh v th , vai trò c a cá nhân trong đ i s ng xã h i. Ngay t ẳ i, vai trò c a cá nhân đã đ h ng, quy n con ng ủ ề ư ườ là vi c đ cao s t i. Xã h i t do c a con ng ự ự ề c , đi u ki n và yêu c u c a s phát tri n kinh t ố ệ ầ ủ ự th i kỳ ph c h ng. Xã h i t ỏ ự ự ộ ư ả ụ ư ờ trong khuôn m u, trong thi ộ ế ế ẫ c u v vai trò c a cá nhân trong các t ươ ứ nh ng v n đ c th , b c thi ề ụ ể ứ ữ ế ấ

ớ ờ ư ự ướ ố ế

ữ ạ ệ ự

ộ ề

ố ằ ế ề ậ ề ế ọ ắ ầ ể c, s giao l u qu c t H n n a vào th i kỳ này, so v i giai đo n tr ạ ề ơ ộ i s ng khác l ạ ề

ế ị

ớ ộ ặ ự ề ế ộ

ữ ầ

ộ

t h c, kinh t ứ i, đ nh h ị ề ướ ỉ ể ủ ứ

ự ạ ỉ ằ ể

ế ộ

, quan ơ ớ h th ng m i, quan h th c dân đã t o ra c h i, ti n đ ti p xúc, làm ăn v i ạ ệ ươ nhi u xã h i, nhi u n n văn hóa, nhi u l . H b t đ u quan sát, so ề ố ố ề sánh, đ i chi u và nh n ra r ng xã h i Tây Âu có nhi u đi m khác xa so v i xã ộ , các quan h chính tr , xã h i,... h i châu Á, châu Úc, châu Mĩ, châu Phi v kinh t ộ ệ ề xã h i k trên đã đ t ra T nh ng ti n đ kinh t xã h i và s phát tri n kinh t ể ộ ể ế ề ừ ế yêu c u ph i nhanh chóng nghiên c u, phát hi n, tìm ki m các qui lu t, xu th ậ ế ệ ả ng lai. ng cho s phát tri n xã h i t phát tri n c a xã h i và con ng ể ủ ộ ươ ườ ế Không th nghiên c u các v n đ trên ch trong ph m vi c a tri ế ọ ấ ể h c, dân t c h c, văn hóa h c và cũng không th ch b ng lòng v i các lý thuy t ế ớ ọ ộ ọ s n có, t ớ t c t o ra ti n đ cho s xu t hi n m t lý thuy t, m t khoa h c m i ọ ộ ệ ấ ề ẵ nghiên c u v s v n đ ng, phát tri n c a đ i s ng xã h i đó là xã h i h c. ọ ấ ả ạ ứ ề ự ậ ự ể ủ ờ ố ộ ọ ề ộ ộ

2.2. Nh ng ti n đ v t t ng, lí lu n khoa h c. ề ề ề ư ưở ữ ọ ậ

ư ấ ọ

ể ế ự ầ

Xã h i h c cũng nh b t kì m t khoa h c nào khác s không th nào phát ẽ tri n đ ữ các nhu c u th c ti n mà thi u nh ng ể ễ ượ ti n đ lí thuy t, c s khoa h c nh t đ nh. ề ề ộ ộ ọ c n u ch xu t phát, căn c t ế ứ ừ ấ ỉ ấ ị ế ơ ở ọ

14

i m t th c th ờ ố ự ứ ộ ộ

ả ự ơ ở ấ

ể sinh đ ng và r t ph c t p, xã h i h c ph i d a trên c s lí lu n phong phú, làm ứ ạ công c cho quá trình nghiên c u sáng t o. ạ Khi đi sâu nghiên c u m t xã h i trong đ i s ng con ng ườ ặ ộ ậ ộ ọ ụ ứ

ự ế ừ

ề ố ắ

ứ ấ

ọ t đ i t h i h c, Auguste Comte đã c g ng làm rõ, phân bi ệ ố ượ ộ ọ nghiên c u, hình thành n i dung và c u trúc c a xã h i v i t ộ ớ ư ộ h c riêng bi ọ ọ D a vào và k th a nhi u thành t u c a các khoa h c khác khi xác l p xã ậ ự ủ ng pháp ng, ph ươ cách là m t khoa ộ t so v i các khoa h c khác trong h th ng các khoa h c xã h i. ộ ủ ệ ố ệ ớ ọ

ậ ứ ụ

ề

ươ ộ ọ ứ ủ ủ ươ i, k c m t s ph ể ả ộ ố ậ

ng nghiên c u ngày càng cao, càng có đ tin c y. Trong các ph nhiên, các khoa h c v ờ ậ ươ ọ ậ ứ

ng pháp nghiên c u theo c u trúc – h th ng v n có trong các khoa h c t ươ ấ

ố ấ ượ ậ

Trong quá trình nghiên c u, xã h i h c cũng đã ti p thu và v n d ng có k t ế ế ọ ề ng pháp nghiên c u c a khoa h c t ọ ự ng pháp c a khoa h c k thu t. Nh v y mà ch t ấ ỹ ấ ng pháp y ọ ự c mô ph ng, ch n ọ ỏ ớ ờ ố ng quan gi a cá nhân v i đ i s ng ộ ệ ố ứ ề ậ ươ ữ ụ ộ

qu , nh t là v ph ấ ả con ng ườ l ượ ph ứ nhiên, trong khoa h c k thu t (nghiên c u v v t ch t) đã đ ọ ỹ l c, áp d ng vào vi c nghiên c u xã h i và t ứ ệ ọ xã h i. ộ

c t i nay ng ấ ộ ọ ừ ướ ớ

ề tr ọ ườ ư ứ ứ ủ Trong r t nhi u công trình nghiên c u xã h i h c t ụ

ng pháp toán h c, các ph ươ ứ ị ử ứ

ặ ệ ị

ươ ượ

ộ ộ ọ

ố ắ

ấ ữ ệ ự ể ả

ươ ủ ủ ứ ậ

i ta ề ng pháp nghiên c u c a các khoa h c khác nhau (nh các đã áp d ng nhi u ph ươ ng pháp nghiên c u l ch s , nghiên c u tri ế t ph ươ ọ ng trong các khoa h c t nhiên vào ng pháp đ nh l t là các ph h c…), đ c bi ọ ự ượ ọ vi c tìm hi u, đo đ c, l ng giá các v n đ xã h i, tăng thêm đ chính xác, ộ ề ấ ạ ể ệ ng minh, tính khoa h c trong nghiên c u xã h i h c. Ngày nay xã h i h c ngày t ộ ọ ứ ọ ườ ố ệ càng c g ng nâng cao tính ch t khoa h c c a mình qua vi c thu th p s li u, ậ ệ ọ ủ th c hành quan sát, phân tích d li u, x lí thông tin, mô t , bi u di n t ng quát ễ ổ ử ng pháp, kĩ thu t, th thu t nghiên c u c a nhi u khoa và áp d ng nh ng ph ề ậ ữ ụ h c có liên quan. ọ

ứ ữ ế ề ớ

ứ Nh có tiên đ lí thuy t phong phú, v ng ch c v i quá trình nghiên c u ậ ự ộ ọ ứ

bám sát th c t tôn tr ng, đ m b o các đi u ki n sau: ờ đ i s ng, trong các công trình nghiên c u xã h i h c đã th t s ự ế ờ ố ả ả ề ệ ọ

- D a trên các b ng ch ng hi n nhiên, có đ đi u ki n có th th m tra, ủ ề ể ẩ ự ể ệ

ki m ch ng đ ằ ứ c đ chính xác. ứ ể ượ ộ

ộ ễ ự ế ổ

ể ề ớ

i, nghiên c u v n đ t đi l ậ ộ ệ ố ọ ứ ậ

ấ t l ậ ạ ng pháp, ki m ch ng th nghi m khác nhau. - Th c ti n xã h i luôn luôn v n đ ng, bi n đ i và phát tri n, do đó trong quá trình nghiên c u không nên tuy t đ i hóa, xem xét v n đ v i thái đ c c ộ ự ề đoan, ch ch p nh n s th t khoa h c sau khi đã l ấ ỉ ấ v i nhi u ph ớ ứ ậ ự ậ ể ươ ử ứ ệ ề

15

ả ờ ứ ỏ

ằ - Trong xã h i h c có th l p lu n, ch ng minh, tr l ể ậ ẻ ị ủ ớ

ụ

thái đ có tính đ nh ki n, t ý chí ch quan, ho c t ộ ọ ế ứ c đánh giá sau khi đã v n d ng vào th c t ượ ủ ặ ừ ủ ả ị

ặ i câu h i nào đó đ t ậ ra b ng nh ng ki n th c m i m . Nh ng giá tr c a các phát hi n, các lí thy t ế ệ ư ữ đ i s ng, không xu t m i y c n đ ấ ự ế ờ ố ậ ớ ấ ầ ườ i xúc c m c a ng phát t ừ ế ộ ừ nghiên c u.ứ

ả

ệ nh ng vi c ữ ừ cho đ n vi c t p h p, x lí đánh giá nh ng v n đ l n, không ề ớ ứ ấ ử ữ ế ợ

ng. - Ph i đ m b o tính khách quan trong quá trình nghiên c u, t ả ả đ n gi n, riêng l ả ẻ ơ thiên v , thành ki n đ i v i đ i t ế ị ệ ậ ố ớ ố ượ

ầ ẩ ớ

- Nghiên c u xã h i r ng l n mu n chính xác c n tiêu chu n hóa các tiêu ứ ng pháp nghiên c u ố ả ậ ứ ả ươ ụ

chí đánh giá, kh o sát, ki m tra và ph i v n d ng các ph m t cách chính xác, tie m khách quan. ộ ộ ể ỉ ộ

Tóm l ạ ự ế ỷ ủ ể ộ

ố ề ự ậ ế ỷ ứ ệ ấ ả ộ

ầ i, s phát tri n nhanh chóng c a xã h i Tây Âu cu i th k 19 đ u th k 20 đã đòi h i s xu t hi n c u khoa h c nghiên c u v s v n đ ng và ọ phát tri n c a xã h i. ể ủ ỏ ự ộ

2.3. M t s đóng góp c a các nhà sáng l p ra xã h i h c. ộ ọ ộ ố ủ ậ

a). Auguste Comte (1798 – 1857).

c pháp, trong m t gia đình theo đ o Giatô theo ạ ướ ạ ộ

xu h Ông sinh t i Montpellier, n ng quân ch . ủ ướ

Trong các tác ph m đ u tiên c a mình, Auguste Comte đã phân tích s ẩ ầ

ớ ự ụ ổ ủ ả ộ ộ

ự ủ ầ kh ng ho ng c a xã h i Tây Âu h i đ u th k 19 v i s s p đ c a xã h i th n ồ ầ ủ h c và quân s , đ ng th i là s ra đ i c a xã h i khoa h c và công ngh . ệ ọ ủ ự ồ ế ỷ ộ ờ ủ ự ờ ọ

ệ ậ ạ

giai đo n phát tri n tinh th n c a con ng Ông đã phát hi n, xây d ng nên quy lu t ba tr ng thái trong đó trình bày ba i: ạ ự ầ ủ ườ ể

- K nguyên th n h c, trong đó tinh th n gi i thích các hi n t ầ ả ệ ượ ằ ng b ng

nh ng th c th hay s c m nh có hình ng i. ỷ ự ầ ứ ọ ạ ữ ể ườ

i thích các hi n t ỷ ầ ả ệ ượ ng

- K nguyên siêu hình h c, trong đó tinh th n gi ọ ng. b ng nh ng th c th tr u t ằ ể ừ ượ ự ữ

- K nguyên th c ch ng, trong đó tinh th n thi ự ứ ầ ế ậ ặ t l p nh ng liên h đ u đ n ệ ề ữ

ỷ g i là các quy lu t. ọ ậ

ấ ả ệ ề ả ả ọ ỷ

Theo ông t ồ ờ ớ ể

t c các môn h c trí tu đ u ph i tr i qua ba k nguyên đó nh ng không đ ng th i v i nhau. Do đó theo ông, có th phân lo i khoa h c theo ư v a logic v a l ch s mà trong đó khoa h c cu i cùng, ph c t p nh t là xã thư t ạ ứ ạ ự ừ ừ ị ọ ấ ử ố ọ

16

tính t ng h p c a nó, cho nên đ i t ư ở ợ ủ ố ượ ng

ổ i. h i h c. Đ c tr ng c a xã h i h c là ủ ộ ọ c a xã h i h c ch có th là l ch s loài ng ỉ ủ ộ ọ ử ị ặ ộ ọ ể ườ

i gi i pháp cho s Auguste Comte quan ni m r ng xã h i h c s m ng l ạ ằ ả

ộ ả ộ ọ ẽ ạ ứ ủ

ề ủ ự ớ ư ư ả ộ

ệ ộ

ờ ố ạ ệ ề ả

ế

ề ự ầ ờ ộ ớ

ự ệ ọ ng Tây, là m t th “kinh Phúc âm” c a khoa h c kh ng ho ng c a văn minh ph ươ ủ cách là nhà “c i cách xã h i”. Nh ng ông th c ch ng mà ông truy n gi ng v i t ả ứ ng đ i v i v c can thi p vào đ i s ng xã h i, vì đó là vi c quá không có o t ệ ố ớ ệ ả ưở ả i nhi u khái ni m căn b n, ph c t p. C i cách xã h i cũng đòi h i ph i xét l ả ỏ ộ ứ ạ ph i ch nh đ n phong t c, r t t n th i gian và công s c. Ông xem chi n tranh là ấ ố ụ ố ứ ả ỉ ề ự c s xu t hi n m t quy n l c tinh th n m i: quy n l c l i th i và d báo tr ấ ướ ự ự ỗ c a các nhà bác h c và các nhà tri ủ ờ ệ t h c. ế ọ ọ

V sau Auguste Comte đ c tôn vinh là ng ề ượ ọ

i khai sáng ra xã hôi h c. Ông ườ ng r ng mu n nghiên c u xã h i h c ph i d a trên s quan sát có ộ ọ ả ự ự ứ ố ưở

luôn luôn tin t ằ h th ng và phân lo i. ạ ệ ố

Ông cũng th a nh n r ng xã h i h c luôn luôn b chi ph i b i các nguyên ậ ằ ố ở ừ ị

ng pháp c a khoa h c t ộ ọ nhiên. t c và ph ắ ươ ọ ự ủ

ớ ữ ườ ầ i có công đ u

c xem là ng ớ xây d ng nên xã h i h c v i vai trò c a m t khoa h c chân chính. V i nh ng c ng hi n to l n nh trên, ông đ ự ế ố ộ ọ ớ ượ ọ ư ủ ộ

b). Karl Marx (1818 – 18830.

ứ ng

ộ ữ

ạ ư ấ ả t c các nhà xã h i h c hi n đ i khi gi ộ ọ

ẫ ệ ộ ủ ả ộ ọ ậ ộ ề ộ ọ ồ ộ ủ ỗ ế ộ ọ ế ậ ề

i v ộ ọ ế

ử ượ ư ầ ị

ể ể ẫ

ng s n xu t ự ượ ệ ả ữ ả

ấ c các nhà xã h i h c đ ộ ng đ i xem xét d i ph m ướ ươ ề ạ

h c ng t h c, kinh t Là nhà tri ờ Karl Marx không coi i Đ c. Lúc sinh th i ế ọ ế ọ ườ ộ ọ , nh ng nh ng mình là nhà xã h i h c ả ư ưở trong di s n đ s c a ông đã nh t t ữ ư h ng r t l n đ n s hình thành và phát tri nể c a xã h i h c, đ n n i ngày nay ai ế ự ấ ớ ưở ủ ườ cũng coi ông m c nhiên là m t trong nh ng ng i sáng l p ra xã h i h c. D ng ặ ườ i thích xã h i đ u ti p c n b ng lý nh t ằ ả ượ thuy t mâu thu n và xung đ t c a Karl Marx. Các nhà xã h i h c "đ u vay m n ế ả ề giai c pấ , ngay cho dù nhà xã h i h c đó k t thúc c a Karl Marx các lý gi ủ t qua". Karl Marx b ng cách bài bác Karl Marx nh là sai l m và b l ch s v ị ằ bi n chuy n xã h i. Đó là ch y u s d ng lý thuy t mâu thu n đ làm sáng t ủ ế ử ụ ộ ỏ ế ế ấ và quan h s n xu t ữ l c l ấ ơ ả ấ , gi a hai giai c p c b n mâu thu n gi a ẫ ạ , bi n chuy n xã xã h iộ . Các v n đ nh : phân t ng xã h i, ộ t ki n t o nên ề ư ầ ể ế ế ạ lý thuy tế i ánh sáng h i,... đ u đ ộ ọ ượ ộ mâu thu nẫ c a Karrl Marx. ủ

Gia đình th n thánh (1845), H t ng Đ c ầ t ệ ư ưỏ ứ (1846),

S kh n cùng c a tri Các tác ph m chính: ẩ t h c ủ ự ố ế ọ (1847), T b n ư ả (1875).

c). Herbert Spencer (1820 – 1903).

17

Spencer là nhà tri i Anh đ c gi ế ọ ượ ớ

ế ọ t h c và xã h i h c ng ế ọ ế i tri ọ

ọ ộ

ấ ề ự ế ứ ậ

t có s v n đ ng ng ng h p riêng bi t h c xem ườ ộ ọ t h c ti n hóa. Ông ph n bác s phân chia khoa h c thành khoa ả ẻ ủ ự ậ nhiên và khoa h c xã h i. Ông c g ng xây d ng m t h th ng lí lu n ộ ệ ố ự ố ắ đ n gi n thu n nh n trong ầ ả ể ừ ơ i. c l ượ ạ là cha đ c a tri h c t ọ ự th ng nh t v s ti n hóa, theo công th c: chuy n t ố m t s tr ộ ố ườ ự ậ ệ ợ ộ

Ông cũng ch tr ộ ạ ủ ươ ự

ệ

ữ ộ

ộ ự ị ễ ấ ế ộ

ể ế ự ế

ộ nhiên chuy n t ể ừ ở i cho xu th t ế ự ệ ả ộ

ộ ng phân lo i xã h i thành “xã h i quân s ” và “xã h i ộ công nghi p” theo đó, các xã h i quân s là nh ng xã h i đ c tài, trong đó s ganh ự ộ ộ ự do”. đua và gây h n luôn luôn ng tr , còn các xã h i công nghi p là các “xã h i t ộ ự ệ ki u này sang ki u kia, tùy thu c vào th i kì Quá trình ti n hóa xã h i di n ra t ờ ừ ể các xã h i chi n tranh hay hòa bình. Hòa bình có l ộ ợ ỏ ự ế quân s sang các xã h i công nghi p, còn chi n tranh thì c n tr và xóa b s ti n hóa y, t o đi u ki n cho ph n cách m ng xu t hi n. ệ ề ệ ả ạ ấ ấ ạ

c gi ế ế Lí thuy t “ti n hóa xã h i” c a Spencer có lúc đã đ ộ ủ ớ

ượ ằ ụ ư ậ ỏ

ừ i khoa h c th a ọ nh n nh ng sau đó b bác b và ông đã ph c h ng chúng b ng cách có nh ng thay ữ đ i và đ i m i nh t đ nh. ớ ổ ị ấ ị ư ổ

d). Emile Durkheim (1858 – 1917).

ượ ộ ọ ổ ế

tr và ườ ậ

ẻ ủ ạ ọ i ngày nay đ u nh h ưở

i ti p c n c u trúc, ch c năng c a ông. ề ố ế ậ ấ ố ắ ủ ứ

ệ ượ ầ

ố ủ con ng ữ ư ế ị

ộ ể ể ậ ợ

ộ ọ ươ

Nhà xã h i h c n i ti ng đ c coi là cha đ c a xã h i h c Pháp. Ông là ộ ọ ộ ọ ở ườ Đ i h c Bordeaux i l p ra chuyên ngành xã h i h c ng ng ạ ọ ở Đ i h c ấ Sorbonne c a ủ Paris. Các nhà xã h i h c trên th gi ng r t ề ả ế ớ ộ ọ nhi u l E. Durkheim đã c g ng tách các ng xã h i ra kh i s chi ph i c a iườ và yêu c u xem xét s ki n, hi n t ỏ ự ự ệ ẵ chúng nh các "v t th " đ không áp đ t vào chúng nh ng đ nh ki n đã có s n. ậ ặ i sáng l p ra "Niên giám xã h i h c" nh m t p h p các công Ông cũng là ng ậ ộ ọ ườ ằ ng th i. Ông là ng trình khoa h c c a các nhà xã h i h c đ ấ i có công lao r t ườ ọ ủ ờ l n trong vi c hình thành và phát tri n ngành xã h i h c hi n đ i. ạ ộ ọ ệ ớ ệ ể

Phân công lao đ ng xã h i ắ ộ

ủ ộ (1893), Các qui t c c a Các tác ph m chính: ẩ ứ ơ ả ủ ờ ố ộ ọ (1897), T tự ử (1897), Các hình th c c b n c a đ i s ng ng pháp xã h i h c ươ

ph tôn giáo (1912).

Sau khi ra đ i, xã h i h c đã phát tri n r c r và có đ ờ ộ ọ ể ự ỡ c nh ng b ữ ượ

ệ ự ề ả

ư ữ ớ

ệ ể

c trên th gi ể ự ặ ở ầ h u kh p các n ắ

ế

ế c ti n ướ dài trong vi c xây d ng n n t ng cũng nh các phân nghành xã h i h c các ộ ọ ở c công c công nghi p phát tri n. Có th nói nh ng thành t u to l n mà các n n ướ ướ ự ể c là có s đóng góp đáng k c a ngành khoa h c xã h i nghi p phát tri n đ t đ ộ ể ủ ạ ượ ọ ệ ế i và chi m h c. Ngày nay, xã h i h c đã có m t ế ớ ướ ộ ọ ọ m t v trí x ng đáng trong h th ng lý thuy t cũng nh ng d ng. Nó đ c coi là ượ ụ ư ứ ộ ị ng phái xã h i h c hi n đai n i ti ng có môn khoa h c phát tri n. R t nhi u tr ổ ế ệ ộ ọ ệ ố ấ ứ ọ ườ ể ề

18

nh h i. Ch ng h n nh tr ớ ưở ẳ ư ườ

ộ

ủ ng phái lý thuy t h th ng c a ọ ng phái xã h i h c đô th (Đ i h c ạ ọ ng phái lý i ph m (Đ i h c Michigan), tr ộ ọ ộ ế ệ ố ị ườ ườ ạ ạ ọ

ng l n trên th gi ế ớ ọ ng phái xã h i h c t ườ ng tác Marx (Bulgaria), ... ạ ả Talcott Parsons (Đ i h c Harvard), tr ạ Chicago), tr thuy t t ế ươ

e). Max Weber (1864 – 1920).

ượ ộ ọ ớ

ứ ự Nhà xã h i h c Đ c, đ ộ ọ ế ỷ

ề ổ ờ

b n ứ ạ ư ả ... Nh ng t ề ự ủ

ấ c coi là m t trong nh ng nhà xã h i h c l n nh t ữ ộ . Ngoài ra, hành đ ng xã h i ộ ề ch c ề đ o Tin lành nghiên c u v ứ , v t ể ng c a ông đã đ t ủ ư ưở ữ i khá đ m nét cho các th h xã h i h c sau này không ch v lý thuy t mà còn ế ỉ ề ể ủ ch nghĩa t ộ ọ

ộ c ông chú ý nhi u là đ u th k 20. Lĩnh v c đ ượ ầ Max Weber còn dành khá nhi u thì gi ề quan liêu, v s phát tri n c a l ế ệ ạ các ph ộ ậ ng pháp ti p c n xã h i. ế ậ ươ

ậ ạ

Nh ng ti u lu n ph ể (1904), Kinh t ng pháp lu n và xã h i ủ ươ ế ậ (1902), Đ o đ c ứ ộ (1910-1914), Xã h iộ

Các tác ph m chính: ữ ẩ Tin lành và tinh th n c a CNTB ầ (1916). h c tôn giáo ọ

III. Đ I T NG, CH C NĂNG, NHI M V C A XÃ H I H C. Ố ƯỢ Ộ Ọ Ụ Ủ Ứ Ệ

1. Đ i t ố ượ ng nghiên c u c a xã h i h c. ứ ủ ộ ọ

ườ ộ

i, trong đó quan ữ c bi u hi n thông qua các hành vi xã h i gi a ượ ệ ộ

ng nghiên c u c a xã h i chính là xã h i loài ng ộ ứ ủ ng quan xã h i) đ ể ộ i. Đ i t h xã h i (t ệ i và ng ng ườ ố ượ ộ ươ ườ

ườ ứ ạ

i trong gia đình, b n bè, trong ng tàng n trong đó, phát ườ ẩ

T vi c nghiên c u các quan h c a con ng ừ ệ c ng đ ng… chúng ta tìm ra logic, c ch v n hành th ộ ồ hi n tính quy lu t c a các hình thái v n đ ng và phát tri n c a xã h i. ệ ệ ủ ơ ế ậ ậ ể ủ ậ ủ ộ ộ

ư ậ

xã h i h c là các hành vi xã h i c a con ng i. Nh v y là cái mang tính ph quát, bao trùm trong các công trình nghiên c u ứ ườ ổ ộ ủ ộ ọ

ộ ọ ứ

V n đ th hai mà xã h i h c quan tâm nghiên c u là h th ng xã h i, ng quan xã h i v i nhóm, v i c ng đ ng di n ra nh th ệ ố ễ ộ ớ ớ ộ ồ

ượ ấ ấ

ươ ể ấ ạ ệ ẫ ị

ự ạ ị ị

ộ ở ề ứ ấ đây cá nhân trong t ư ế nào. Qua đó có th th y đ c c u trúc h th ng xã h i, và c u trúc này trong ộ ệ ố i d ng i có m i liên h , tác đ ng l n nhau, đ nh hình d t ng phân h c a nó l ướ ạ ố ệ ủ ừ ộ ạ các thi i quy đ nh c ch ho t t ch xã h i, nh ng h th ng giá tr chu n m c l ế ơ ẩ ệ ố ữ ộ ế ế đ ng c a h th ng. ủ ệ ố ộ

Nhi m v c a xã h i h c t ộ ọ ừ ỗ ch phát hi n ra c c u xã h i th hi n d ơ ấ

ụ ủ ế ể ệ i tác đ ng tr ộ ư ạ

ủ

ệ t ch xã h i, chúng do con g d ng các thi ườ ạ ộ ế i cu c s ng c a con ng l i theo các chi u h ề ườ ộ ố ạ khách quan. T t nhiên v lĩnh v c này, do xu t phát nghiên c u ự ề ấ ướ i ộ ở t l p nên nh ng l ế ậ ng khác nhau: mang tính quy lu t ậ ộ nhi u xã h i ứ ở ệ i thi ướ ấ ề

19

cũng có nh n xét, khái quát khác nhau và th hi n quan ả ể ệ ậ

khác nhau, các tác gi đi m khác nhau. ể

ệ ơ ấ ề

ứ ộ ộ ộ ứ ồ

ộ Ngoài vi c nghiên c u v giai c p, xã h i còn nghiên c u c c u xã h i ấ v i các nhóm, các c ng đ ng khác trong xã h i (nhóm dân t c, nhóm tôn giáo, ớ nhóm theo gi ộ i tính…) ớ

ồ ộ ứ

ề ố i ích đ xem xét m c đ ộ ề ợ

ng chính tr , m c tiêu và ph ề ữ ể ộ ộ ng, v đ nh h ề ị ồ ướ ể ụ

ể ạ ớ

ị ơ ở ể ể ỉ ưỡ ụ ộ ữ ạ

ộ ể ậ ộ

ể ế ẫ ị ữ ữ ề ề ổ ộ

ệ Nghiên c u nhóm c ng đ ng xã h i chính là nghiên c u v m i quan h , ứ ứ ộ tác đ ng qua l i gi a các cá nhân trong c ng đ ng v l ạ ươ ng g n gũi v quan đi m, tín ng ầ ộ i m c đích. Nh v y s có c s đ xem xét tác đ ng th c hành đ ng đ đ t t ộ ứ ờ ậ ẽ ộ ớ ấ ả t c qua l i gi a các nhóm, các c ng đ ng t o nên m t ch nh th xã h i v i t ạ nh ng mâu thu n, xung đ t, v n đ ng và phát tri n…qua đó có th đoán đ nh ị ể ữ đ ệ c tính n đ nh, tính b n v ng c a m i th ch xã h i, trong nh ng đi u ki n ượ ỗ ch quan và khách quan có tính xác đ nh. ủ ồ ộ ủ ị

ờ

ộ ộ ủ Nh nghiên c u sâu nhóm c ng đ ng, chúng ta cũng s phát hi n đ ồ ườ ườ

ế ế ự

ộ i. V y đ i t ả ắ ậ ườ ủ ứ ỗ ộ

ố ượ ộ ủ ườ

ể ể ườ ộ ươ ộ ự

ứ s c đ c thù trong hành vi xã h i c a ng ắ ặ giá tr , thi ị c a m i nhóm ng ủ khái quát chính là hành vi xã h i c a con ng vi xã h i d a trên c s làm rõ m t t ơ ở nhóm và trong c ng đ ng xã h i d a trên các d u hi u đ c tr ng. ộ ự ồ c b n ệ ượ ả ẽ ự ng h p này các chu n m c i. Trong tr ợ ẩ t ch xã h i, b n s c văn hóa chính là khuôn m u, chu n m c hành vi ẩ ẫ ng nghiên c u c a xã h i h c nói m t cách ộ ọ i. Chúng ta ch có th hi u rõ hành ỉ i trong các i và ng ườ ư ng quan gi a ng ặ ữ ệ ấ ộ

ữ Nh ng nhóm c ng đ ng xã h i khác nhau t ồ ươ ớ ộ

ạ ộ ọ ứ ề ộ ộ ỉ

ộ ể ủ ậ ệ ạ ệ ố

ộ ng tác v i nhau t o nên m t k t c u ch nh th c a m t xã h i. Nghiên c u các v n đ trên, xã h i h c phát ế ấ ấ ệ ố hi n ra tính quy lu t chi ph i các quan h , các m i liên h t o thành h th ng ệ t ng th , hoàn ch nh c a xã h i. ổ ố ộ ủ ể ỉ

2. Ch c năng c a xã h i h c. ộ ọ ủ ứ

ộ ỗ ứ

ỗ ấ ị ự ượ

ọ ề c ph n ánh ả ễ ự ớ ệ ộ ọ ộ ứ ọ ọ

M i m t môn khoa h c đ u có m t s ch c năng nh t đ nh. Ch c năng c a ủ ộ ố ứ i c a m i môn khoa h c đ ạ ủ m i quan h và s tác đ ng qua l ở ố ơ ả chính môn khoa h c đó v i th c ti n xã h i. Xã h i h c có sáu ch c năng c b n ộ sau đây:

ứ . 2.1. Ch c năng nh n th c ứ ậ

Ch c năng nh n th c c a xã h i h c đ c th c hi n trong m t s m t c ộ ọ ượ ứ ủ ứ ậ ộ ố ặ ơ ự ệ

b n sau: ả

20

ườ ọ ể ủ ệ ố ề ự ọ

Trang b cho ng ị ậ ủ ự ứ ờ ạ ể ấ ế ủ ồ ơ

i h c h th ng tri th c khoa h c v s phát tri n c a xã h i, quy lu t c a s phát tri n y, đ ng th i v ch ra c ch c a quá trình phát ộ tri n đó. ể

ạ ủ ữ ậ

ề ể ạ ộ

ề ộ ữ ư

Thông qua vi c v ch ra nh ng quy lu t khách quan c a các quá trình phát ệ ậ ng và các quá trình xã h i mà t o nên các ti n đ đ nh n tri n c a các hi n t ệ ượ th c v nh ng tri n v ng nh m phát tri n h n n a đ i s ng xã h i cũng nh các ơ ữ ờ ố ể ọ ể m t, các khía c nh riêng bi ằ t c a nó. ệ ủ ể ủ ứ ề ặ ạ

ộ

ộ ủ ườ ầ

ị i ích c a các cá nhân v i l c l ứ c a xã h i, c a các giai c p, các c ng đ ng… bi u l ấ ủ c a con ng ủ s k t h p đ ự ế ợ ượ ợ c nhu c u phát tri n Thông qua nghiên c u, các nhà xã h i h c xác đ nh đ ể ầ ượ ộ ọ ộ các ho t đ ng xã h i ra ạ ộ ở ồ i, góp ph n xác đ nh các hình th c c th nh m đ t đ ầ c nhu c u, ạ ượ ằ ộ ị ể ộ ứ ụ ể i ích c a t p th và c ng đ ng… ể ủ ậ ớ ợ ủ ồ

ọ ự ầ

ứ ề ậ ộ

ậ ổ ế ộ

Cùng v i các khoa h c có liên quan, xã h i h c góp ph n xây d ng, làm ộ ọ ớ ng pháp lu n nh n th c v xã h i thông qua các công trình lí lu n và ph sáng t ậ ươ ỏ nghiên c u, so sánh, đ i chi u, t ng h p v các mô hình xã h i khác nhau tìm ra ứ ề ợ ố i u. nh ng h t nhân h p lí, nh ng mô th c t ứ ố ư ạ ữ ữ ợ

ậ ứ ể ệ ộ ọ ượ

c th hi n ậ ươ Ch c năng nh n th c c a xã h i h c đ ậ ộ ọ

ỗ ủ ữ

ứ ế

ạ ộ ự ự ủ ứ

ệ ậ ữ ữ ề ấ

c th hi n qua ch c năng ph ươ ng ứ ứ ủ ể ệ ở ng pháp lu n c a xã h i h c đ pháp lu n c a nó. Ý nghĩa ph ượ ủ ữ t c nh ng ch , nó là nh ng thông tin khoa h c t p trung và ch n l c, lo i tr t ọ ọ ạ ừ ấ ả ọ ậ gì là th y u, nó đóng vai trò nh ng nguyên lí và nh ng chu n m c cho các ti n ế ẩ ữ ữ ơ trình nghiên c u khoa h c. M i ho t đ ng c a con ng i đ u th c hi n trên c ườ ề ừ s nh ng nguyên lí c th , ch a đ ng nh ng v n đ mang tính quy lu t rút ra t ở kinh nghi m c a quá kh và hi n t i. ọ ứ ự ệ ạ ọ ụ ể ứ ủ ệ

t 2.2. Ch c năng t ứ ư ưở . ng

ng th hi n ể ệ ở ệ ụ ụ ụ ệ

ưở ủ ả ộ

vi c ph c v cho vi c giáo d c qu n ầ ế ờ ng đang tác đ ng vào m i m t c a đ i ng tích c c h n ch ạ ự ặ ủ ế ị ườ ưở ộ ọ

Ch c năng t ứ chúng theo đ nh h ị nh h ả s ng xã h i. ố t ư ưở ng xã h i ch nghĩa, phát huy nh h ướ ng tiêu c c c a c ch th tr ự ủ ơ ộ

Trong vi c giáo d c t ầ ệ

ồ ứ

ụ ủ ế

ộ ướ ộ ằ ự ộ

ộ ọ ứ ụ

ư ng qu n chúng theo ch nghĩa Mác – Lênin và t t ủ ụ ư ưở ậ i tri th c v các qui lu t ng H Chí Minh, xã h i h c vũ trang cho m i ng t ề ườ ộ ọ ọ ưở ng xã h i ch nghĩa, ti n lên khách quan c a s phát tri n xã h i, giáo d c lí t ưở ể ủ ự c m nh, xã h i công b ng, văn minh. Trong xây d ng m t xã h i dân giàu, n ộ ạ ộ quá trình giáo d c xã h i, m t b ph n c u xã h i h c – xã h i h c ng d ng có ộ ọ ậ ả ộ ộ ụ vai rò và tác d ng sâu s c. ộ ắ ụ

ệ ọ

t ư ộ ọ ọ ể ậ

Xã h i h c Mác – Lênin còn đóng vai trò quan tr ng trong vi c hình thành ệ duy khoa h c, hình thành thói quen, n n p suy xét trên quan đi m duy v t bi n ề ế 21

ứ ệ ượ ộ

ử ố ớ ậ ắ ắ ể ủ

t đ p c a xã h i xã h i ch nghĩa. ng c a đ i s ng xã h i, n m b t và ch ng và duy v t l ch s đ i v i các hi n t ậ ị hành đ ng phù h p v i qui lu t khách quan c a s v n đ ng và phát tri n c a xã ủ ự ậ ợ ớ ộ c b n ch t t h i, phát huy đ ộ ộ ượ ả ộ ủ ờ ố ộ ủ ấ ố ẹ ủ

ả ườ L p tr ậ ả

ấ ộ ọ ề ứ ả

ọ ủ ọ ộ ả ắ ứ ả ụ ứ ệ ế ậ

ụ ứ ự ụ ề ạ ộ ộ

ứ ề ọ

ộ ứ ớ ớ ắ ớ

ng c a nhà xã h i h c chân chính ph i luôn luôn đ m b o tính khách quan, khoa h c trong v n đ nghiên c u, đ m b o nguyên t c tính Đ ng ả ọ trong khoa h c xã h i, trong vi c nghiên c u và v n d ng ki n th c khoa h c ph c v đ c l c cho cho công cu c cách m ng xã h i ch nghĩa. Đi u đó có ủ xã h i, nghiên c u khoa h c v i thái nghĩa là nhà xã h i h c không đ ng bên l ứ ộ ọ ụ đ bàng quan mà luôn g n v i công tác nghiên c u khoa h c c a mình v i m c ọ ủ ộ đích, lí t ng xã h i mà toàn xã h i đang ph n đ u th c hi n. ưở ự ệ ấ ấ ộ ộ

ự ễ . 2.3. Ch c năng th c ti n ứ

ễ ự ứ ế

ậ ậ ứ ế ố ọ

ứ ộ ọ ứ ễ ủ ộ ọ ắ

ự ứ ậ

ẻ ủ ự ậ ộ

ủ ự ậ ộ ộ

ọ ng lai xa. Trong xã h i h c ch c năng th c ti n có liên quan tr c ti p v i ch c năng ớ ự ứ tiên đoán khoa h c, do nh n th c. Nh n th c khoa h c luôn luôn bao hàm y u t ọ b n ch t khoa h c đó ch c năng th c ti n c a xã h i h c luôn luôn b t ngu n t ọ ấ ồ ừ ả c a các nh n th c khoa h c. Trên c s phân tích th c tr ng xã h i và nh ng ữ ự ủ ộ ạ ơ ở ọ ộ ọ ẽ c a s v n đ ng, phát tri n c a nó, xã h i h c s m t, nh ng quá trình riêng l ể ủ ữ ặ làm sáng t ng lai ươ ể ủ ỏ ể g n cũng nh t ầ tri n v ng c a s v n đ ng và phát tri n c a xã h i trong t ư ươ

ộ ọ ạ ủ

ệ ự ứ ạ i có th ki m soát đ ể ể ộ ộ ủ ệ ệ ườ ề

ủ ự ậ ầ ợ ớ ộ

ề Khi nghiên c u th c tr ng c a các quan h xã h i, xã h i h c t o đi u ki n đ con ng c quan h xã h i c a mình và đi u hòa ượ ể các quan h đó sao cho phù h p v i yêu c u khách quan c a s v n đ ng, phát ệ tri n và ti n b xã h i. ế ể ộ ộ

ệ Vi c d báo trên c s n m b t chính xác các quy lu t và xu h ắ ướ ậ

ơ ở ắ ề ể ủ ể ế ề ề ạ ả

ng phát ự tri n c a xã h i là ti n đ và là đi u ki n đ k ho ch hóa và qu n lí xã h i m t ộ ộ ệ ộ cách khoa h c.ọ

ờ ấ ề ứ

ị ằ ự ằ ữ ả

ố ủ

ố ố ộ ọ ố ớ ằ ủ ụ

ứ

ỉ ạ ủ

ể ể ằ ả ế ả ễ ứ ộ ọ ủ ự ự ế

ủ ơ

ả ả ị

Ch c năng th c ti n c a xã h i h c không tách r i nh ng đ xu t và ki n ế ễ ủ ộ ọ ngh mà nó đ ra nh m đáp ng các yêu c u c a công tác qu n lý, nh m c ng c ố ứ ầ ủ ủ ề ệ ữ m i liên h gi a khoa h c v i công tác qu n lí, nh m c ng c m i liên h gi a ớ ọ ả ệ ữ , phát huy tác d ng c a xã h i h c đ i v i công tác khoa h c v i đ i s ng th c t ọ ớ ờ ố ự ế ự trên có th hi u r ng ch c năng th c qu n lí xã h i nói chung. T nh ng y u t ế ố ữ ừ ộ ch c năng qu n lí và ch đ o c a nó. V i ti n c a xã h i h c còn bi u l ớ ra ở ứ ể ộ ộ ọ ễ ủ ng tr c ti p đ n ho t đ ng th c ti n c a ch c năng này, xã h i h c có nh h ả ạ ộ ưở các c quan qu n lý và ho t đ ng c a qu n chúng. Ý nghĩa l n lao c a ch c năng ứ ớ ầ ủ ạ ộ qu n lý xã h i h c là do hai nhân t ố sau qui đ nh: Vai trò c a công tác qu n lý đ i ủ ố v i xã h i và n i dung có tính đ c thù c a xã h i h c. ớ ả ộ ọ ộ ộ ọ ủ ặ ộ

22

ộ ở ả ệ ể

ắ ề ệ ế ị

ớ ườ ườ ử ủ ế ủ ể ộ

ể ả ệ ứ ộ

ộ

ệ ố ặ

ộ ộ ế ề ư ủ ộ ứ ể ế ủ ạ ơ ỉ

ả ạ ộ

ứ ố ề ộ ủ ộ ọ ế ớ ả

ạ ộ ệ ự

ự t là d a vào các th c nghi m c a xã h i. ạ Nói nh v y, b i vì qu n lý xã h i h c chính là m t ki u quan h và ho t ư ậ ộ ọ i, g n li n v i vi c đ t ra các quy t sách có tính quy t đ nh đ ng c a con ng ặ ủ ộ i và c a các ch th xã h i, k c vi c ki m đ i v i s ng x c a m i ng ể ủ ố ớ ự ứ ỗ ụ soát vi c thi hành các quy t đ nh đó. T t c đ u là hành đ ng có ý th c, có m c ấ ả ề ế ị ệ ư ậ đích c a t ng các nhân và các c ng đ ng, cũng nh c a toàn xã h i. Nh v y ồ ủ ừ cũng có nghĩa là các h th ng xã h i, các th ch xã h i duy trì ho c thay đ i tình ổ ủ tr ng c a chúng thông qua c ch đi u ch nh c a ý th c. Ch c năng qu n lý c a s d báo. Đây chính là m t khâu n i li n ho t đ ng lý xã h i h c còn th hi n ộ ể ệ ở ự ự ự ế thuy t v i ho t đ ng th c ti n c a công tác qu n lí. D báo xã h i trong th c t ự không th th c hi n đ c n u không d a vào xã h i h c, không d a vào các ượ ể ự ph ặ ễ ủ ế ng pháp khoa h c, đ c bi ệ ự ộ ọ ệ ươ ủ ự ự ọ ộ

ứ ủ ộ ọ ệ ầ

ắ ề ế ấ ộ

ọ ộ

ả ề ể ng ph c v đ i s ng xã h i và nâng cao ch t l ả ộ ọ ộ ụ ờ ố ấ ượ ụ ứ ụ

i ả Qua các ch c năng qu n lý c a mình xã h i h c góp ph n vào vi c gi , quy t đúng đ n nhi u v n đ quan tr ng trong công tác q n lý xã h i và kinh t ế ấ văn hóa, giáo d c và phát tri n xã h i… Qua đó xã h i h c cũng nâng cao ch t l ấ ượ ng ng nghiên c u, ch t l ượ khoa h c c a chính mình. ọ ủ

2.4. Ch c năng d báo . ự ứ

Trên c s nh n di n đ c hi n tr ng xã h i th c t ệ ơ ở

ế ự ươ ạ đ ả ượ ơ ộ ể ự ộ

ộ ọ ể ọ

ượ ệ ậ thuy t d báo, các nhà xã h i h c s mô t ộ ọ ẽ ng lai g n cũng nh t trong t ư ươ ầ c a xã h i h c. Có th nói trong t ộ ọ ủ ch c năng d báo m nh nh t và hi u q a nh t. ự ứ i và s d ng các lý ự ạ ử ụ ộ c tri n v ng v n đ ng c a xã h i ậ ủ ộ ọ ế ạ ng lai xa h n. D báo xã h i là m t th m nh ộ t c các môn khoa h c xã h i thì xã h i h c có ộ ấ ả ệ ủ ạ ấ ấ

2.5 Ch c năng qu n lý . ứ ả

Tr ướ ế ầ ộ ọ ả

ằ ắ ằ ả ề ắ ộ

ạ ộ i u khi mà bi t c các ho t đ ng qu n lý k c ả t s d ng t ế ử ụ ố ư ả ả ế

c h t c n ph i nói rõ ngay r ng xã h i h c không ph i là khoa h c ọ ể ả qu n lý, nh ng có m t đi u ch c ch n r ng t ư ố t qu n lý kinh t ự ỉ ở các k t lu n, nh n đ nh và d báo c a xã h i h c. ế ấ ả , hành chính hay nhân s ch tr nên t ậ ộ ọ ủ ự ậ ị

2.6. Ch c năng công c ứ ụ.

ỹ ứ ế

ậ ự

ậ ọ ử ụ ư ụ ữ ư ộ

ế

ể ấ ử ộ tr ề ộ

ộ ủ Các ph ng pháp, các k thu t thao tác, các cách th c ti p c n xã h i c a ươ c các ngành khoa h c khác nhau cũng nh các lĩnh v c khác nhau xã h i h c đ ộ ọ ượ c a ủ kinh tế, chính trị, văn hóa,... s d ng nh m t công c h u ích và h t s c c n ế ứ ầ ộ t trong quá trình ho t đ ng. Chúng ta có th th y rõ đi u đó qua các cu c thi ng pháp đi u tra thăm dò d lu n xã h i ư ậ ầ th hi u khách hàng c a xã h i h c đ ượ ứ ộ ọ ủ ề ạ ộ c các cu c tranh c , hay các ph ươ ướ c ng d ng vào vi c thăm dò nhu c u, ệ ụ ị ế

23

ụ ữ ệ ể ậ

trong marketing. Do v y "xã h i h c s làm m t công c h u hi u đ cho con ng i có th xây d ng cho mình m t xã h i t t đ p h n ". ộ ọ ẽ ộ ộ ộ ố ẹ ườ ự ể ơ

3. Nhi m v c a xã h i h c. ụ ủ ộ ọ ệ

ệ - Nhi m v hàng đ u c a xã h i h c là nghiên c u các hình thái bi u hi n ứ ể

và các c ch ho t đ ng c a các quy ch ho t đ ng c a xã h i. ạ ộ ủ ộ ệ ơ ế ụ ạ ộ ầ ủ ủ ộ ọ ế

- Nhi m v ti p theo c a xã h i h c là ph c v cho công tác t ụ ụ ổ ch c và ứ

qu n lí xã h i m t cách tr c ti p và gián ti p. ệ ộ ụ ế ộ ủ ự ế ộ ọ ế ả

ạ ươ ụ ế

Xã h i h c đ i c ộ ọ ộ ủ ư ậ

ng cung c p thông tin ph c v gián ti p cho công tác ụ ư ơ ở ng pháp lu n c a các xã h i h c chuyên ngành và k c các khoa h c trong ọ ộ ọ ể ả

ấ qu n lí xã h i vĩ mô, xem nh là m t b ph n c a nhân sinh quan, nh c s ả ộ ộ ph ươ h th ng khoa h c xã h i. ệ ố ậ ủ ọ ộ

IV. M T S LĨNH V C NGHIÊN C U C A XÃ H I H C. Ộ Ố Ộ Ọ Ự Ứ Ủ

1. Xã h i h c nông thôn. ộ ọ

ộ ộ ọ

ọ ệ ượ

ễ

ặ ậ

ố ượ ng Xã h i h c nông thôn là m t chuyên ngành h c trong xã h i h c. Đ i t ộ ọ nghiên c u c a xã h i h c nông thôn là các hi n t ng, các quá trình xã h i trong ộ ọ ộ ứ ủ ph m vi đ i s ng xã h i di n ra trong b i c nh nông thôn. Nh v y, nông thôn là ộ ư ậ ố ả ạ ờ ố t v i vùng đô th , là c xem xét, xác đinh theo đ phân bi môi tr ng xã h i đ ệ ớ ộ ượ ườ ể ị xã h i, có nh ng nét đ c thù v c c u dân c , các t p quán, l đ n v kinh t ố i ư ộ ế ị ơ ề ơ ấ s ng và các truy n th ng c a c ng đ ng dân c . ư ố ữ ủ ộ ề ố ồ

N i dung nghiên c u c a xã h i h c nông thôn. ứ ủ ộ ọ ộ

- Nghiên c u v c c u c a xã h i nông thôn: v các giai c p và s phân ự ứ ề ấ ộ

ề ơ ấ ủ nông thôn. t ng xã h i di n ra ộ ầ ễ ở

- C c u v xã h i, lao đ ng ngh nghi p nông thôn theo xu h ề ề ộ ệ ở ướ ế ng ti n

ộ b và phát tri n xã h i hi n nay. ộ ơ ấ ể ệ ộ

- Đ i s ng chính tr - xã h i ờ ố ộ ở ị ờ ố nông thôn (v n đ làng xã, h t c, đ i s ng ọ ộ ề ấ

gia đình…)

nông thôn, v n đ truy n th ng, văn hóa (vùng văn ở ề ề ấ ố

hóa, l - Đ i s ng văn hóa ờ ố h i, t p t c…) ễ ộ ậ ụ

- V n đ ngh nghi p, l có liên quan ấ ố ố ế ố ư ề ề ấ

ệ đ n s phát tri n và ti n b c a c ng đ ng dân c nông thôn… ộ ủ ộ ế ự i s ng, v n đ dân c , các y u t ư ề ể ế ồ

- Con đ ườ ng ti n lên xã h i nông thôn theo h ộ ế ướ ệ ng công nghi p hóa, hi n ệ

đ i hóa…ạ

24

2. Xã h i h c đô th . ị ộ ọ

ọ ộ ị

ộ ọ ớ ộ ọ ộ ể ủ ệ ộ

Xã h i h c đô th cũng là m t chuyên ngành quan tr ng trong xã h i h c, có vai trò to l n đ i v i vi c nghiên c u s v n đ ng và phát tri n c a xã h i công ố ớ ứ ự ậ nghi p hóa, hi n đ i hóa ngày nay. ạ ệ ệ

ộ ọ ủ ị

t c ng nghiên c u c a xã h i h c đô th là các hi n t ố ượ ễ ệ ượ ị ứ ị

ng và các quá Đ i t ớ ấ ả đô th . Nói khác đi, đó chính là quá trình đô th hóa v i t trình xã h i di n ra ở ộ i. ng c a nó đ i v i đ i s ng và ho t đ ng c a con ng tác đ ng và nh h ườ ưở ố ớ ờ ố ạ ộ ủ ủ ả ộ

i ta t p trung nghiên c u vào hai khía Trong xã h i h c đo th ng ộ ọ ị ườ ứ ậ

c nh sau: ạ

- Các y u t ế ố thu c ph m vi không gian – v t ch t c a đô th . ị ấ ủ ạ ậ ộ

- Các y u t v t ế ố ề ổ ứ ch c xã h i đô th . ị ộ

Các v n đ trong nghiên c u xã h i h c đô th hi n nay là: ộ ọ ị ệ ứ ề ấ

- Các v n đ v c c u dân s và sinh thái h c ề ề ơ ấ ọ ở ấ ố đô th . ị

- L i s ng đô th , hi n t ng quá t đô th nguyên nhân và gi i pháp. ố ố ệ ượ ị i ả ở ị ả

- C ng đ ng dân c và các thi t ch xã h i ư ộ ồ ế ộ ở ế vùng đô th . ị

- V n đ đô th trung tâm v i các v tinh và các vùng ph c n. ụ ậ ệ ề ấ ớ ị

- D báo quy ho ch đô th trong đi u ki n xã h i phát tri n. ự ề ể ệ ạ ộ ị

- Môi tr ng văn hóa đô th , s giao l u văn hóa ườ ở ị ự ư ở các đô th . ị

- Chính sách xã h i vùng đô th … ộ ở ị

3. Xã h i h c gia đình. ộ ọ

ộ ọ

ứ ề ệ ộ

Xã h i h c gia đình cũng là m t chuyên ngành trong xã h i h c chuyên ộ ọ c quan ni m là nghiên c u v quan h xã h i trong ph m vi gia đình. Gia đình đ ượ m t nhóm xã h i, hình thành trên c s quan h hôn nhân và quan h huy t th ng. ế ệ ộ ạ ơ ở ệ ố ệ ộ ộ

Trong xã h i h c gia đình chúng ta nghiên c u gi đình ộ ọ ứ ớ các m t sau: ặ

t ch xã h i, là t ượ ế ế ế ộ ộ

- Gia đình đ ọ ớ bào c a xã h i luôn luôn ng h l n nhau ỗ ẫ ươ ộ

c xem là m t thi ủ ộ g n v i m i m t c a đ i s ng xã h i và luôn luôn có tác đ ng t ộ ắ thông qua các ch c năng c a gia đình. ặ ủ ờ ố ủ ứ

ờ ố ả ắ ắ ộ

ế - Gia đình là nhóm xã h i, có đ i s ng tâm lí và tình c m sâu s c, g n k t ế ệ i tính, quan h gi a các th h . ệ ữ ữ ặ

có tính đ c thù gi a các thành viên, quan h gi ệ ớ i trong su t cu c đ i. Tình c m gia đình g n k t con ng ố ế ộ ờ ườ ắ ả

N i dung nghiên c u c a xã h i h c gia đình. ứ ủ ộ

ộ ọ 25

- Xu t phát t ấ

ườ ượ i đ c quan ni m là n i quá trình xã h i hóa c a con ng ừ i quá ớ ậ ố ủ ng sâu đ m t ưở ộ ả ồ

ệ b t đ u và ngu n g c gia c p xã h i c a gia đình có nh h ấ ắ ầ trình này cho nên c n chú ý nghiên c u sâu s c các v n đ . ề ơ ộ ủ ứ ầ ấ ắ

ề ơ ấ

ả

ng, thành ph n và quan ầ ể ạ ng sâu xa đ n các ho t ế ơ ấ s phát , văn hóa, giáo d c… c a gia đình và bi u hi n c th ụ ể ở ự ủ ụ ệ ế

s l - C c u v qui mô c a gia đình bi u hi n ệ ở ố ượ ủ h gi a các thành viên trong gia đình. C c u có nh h ưở ệ ữ đ ng kinh t ể ộ tri n c a cá nhân. ể ủ

ứ ứ ề ổ

ế ế ồ ạ ủ ộ

ng bi n đ i ch c năng c a gia đình trong xã h i hi n t i. - Nghiên c u v các ch c năng và xu th bi n đ i các ch c năng c a gia ứ i và phát tri n c a xã h i nói ể ủ ự ệ ạ đình, s đóng góp c a gia đình vào quá trình t n t chung: xu h ổ ủ ế ướ ủ ứ ộ

ứ ể ề

ạ ạ ấ

- Nghiên c u v quá trình hình thành, các giai đo n phát tri n khách nhau trong đ i s ng gia đình. V n đ văn hóa gia đình: gia đ o, gia phong, gia giáo – ờ ố nh ng m t tích c c, nh ng m t h n ch . ế ặ ề ặ ạ ữ ữ ự

4. Xã h i h c v chính sách xã h i. ộ ọ ề ộ

Xã h i h i h c v chính sách xã h i cũng đ ộ ộ ọ ề ộ ộ ượ ậ

ộ ọ ề ệ ằ

ộ ọ ấ ự ễ ộ ế ự ậ ạ

ượ ả ộ ộ

c xem là m t b ph n chuyên ộ ngành trong xã h i h c. B ng vi c nghiên c u xã h i h c v chính sách xã h i, xã ứ h i h c s cung c p nh ng th c tr ng xã h i v i quy lu t trong s di n bi n và ộ ớ ữ ộ ọ ẽ c các chính sách xã h i thích phát tri n giúp các nhà qu n lý xã h i xác l p đ ậ h p, qu n lí xã h i sát v i yêu c u xã h i. ớ ợ ể ả ầ ộ ộ

N i dung nghiên c u c u xã h i h c v chính sách xã h i. ộ ọ ề ứ ả ộ ộ

ộ ằ ấ ữ ề ề ơ ấ ề ỉ

ỉ ệ ố ộ ề ộ

ế

ỗ ủ ổ

ữ ộ ọ ữ ệ ể ổ

- H th ng nh ng v n đ v chính sách xã h i nh m đi u ch nh c c u xã ệ h i. Xã h i luôn luôn v n đ ng và phát tri n do đó cũng luôn luôn x y ra hi n ộ ậ ả ể ộ ng đi u ch nh trong c c u xã h i. C c u xã h i đ c qui đ nh b i đ c thù t ị ơ ấ ộ ượ ơ ấ ượ ở ặ ng tác chính c a m i hình thái kinh t xa h i, nó xác đ nh nh ng m i quan h t ệ ươ ố ộ ị ủ y u c a m i xã h i. Trong khuôn kh xã h i h c chúng ta chú ý đ n tính năng ộ ế ỗ ế đ ng và tính n đ nh c a c c u xã h i, nh ng bi u hi n mâu thu n và th ng ố ẫ ộ ị ộ nh t c a chúng trong đ i s ng xã h i. ủ ơ ấ ờ ố ấ ủ ộ

ộ

ứ ề ộ ặ ế ề ệ ầ

- Nghiên c u chính sách xã h i nh m tác đ ng vào các nhóm xã h i đ c thù, cùng i ích chung đan xen vào i ích riêng v a có l ấ ạ ộ ộ ừ ừ

ằ ộ ng và có nhi u thành ph n kinh t th tr nh t là trong đi u ki n kinh t ế ị ườ ho t đ ng. M i nhóm xã h i v a có l ợ ợ ỗ nhau và di n ra khá ph c t p. ứ ạ ễ

Có th phân lo i chính sách xã h i thông qua các d u hi u sau: ộ ệ ể ạ ấ

ể ệ ỏ ộ

ự phù h p v i t ng ngành, ngh . ề + Theo s phân công lao đ ng, ngh nghi p đ có chính sách th a đáng, ề ợ ớ ừ

26

+ Theo đ tu i (ng i tàn t t). ộ ổ ườ i già, tr em, ng ẻ ườ ậ

+ Theo s c t c. ắ ộ

+ Theo gi i tính (nam, n ). ớ ữ

+ Theo tôn giáo.

ậ ả ộ ọ ợ

ớ + Theo trình đ văn hóa, khoa h c, k thu t, ph i có chính sách phù h p v i ỹ ạ t ng lo i hình, t ng trình đ … ừ ừ ộ

ệ ố ộ ố ớ ấ ả

ả ấ ư ệ ề ộ ố

ứ ộ ộ ề ả ộ

ố ạ ệ ầ

- Nghiên c u các h th ng chính sách xã h i đ i v i quá trình s n xu t và tái s n xu t xã h i nh các chính sách dân s , chính sách v lao đ ng, vi c làm, chính sách b o h lao đ ng, nh ng chính sách v qúa trình phân ph i và phân ố t chú ý đ n các chính ph i l ế sách tác đ ng đ n đ i s ng văn hóa, ngh thu t và đ i s ng tinh th n nói chung. ệ ữ i thu nh p qu c dân… Ngoài ra cũng c n đ c bi ặ ờ ố ố ờ ố ậ ế ầ ậ ộ

5. Xã h i h c v pháp lu t và t ộ ọ ề ậ ộ i ph m. ạ

i ta hay nói đ n s ki m soát t ậ ề ườ ừ

ủ ộ ọ ể

ị ụ ộ

ậ

ch c xã h i, n đ nh tr t t ậ ự ộ ổ ộ ọ ẽ ế ẫ ả ậ

ợ ạ

giáo d c, t ữ i bi ẻ t t ế ự ự ề ườ ụ ỗ

bên Trong xã h i h c v pháp lu t ng ế ự ể ằ s cân b ng trong, th t ra là ki m soát quá trình xã h i hóa c a cá nhân, nh m gi ữ ự ộ ằ ậ cua các t xã h i và m c tiêu là thuy t ph c cá nhân ụ ế ổ ứ hành vi theo các khuôn m u mà xã h i ch p nh n. Khi giáo d c đ o đ c và giáo ứ ụ ạ ấ d c pháp lu t có hi u qu thì h s bi t đúng sai, s hãi s tr ng ph t c a xã ạ ủ ự ừ ệ ụ ể i. Các hình th c ki m h i, h th n v i l ng tâm và căm ghét nh ng k ph m t ứ ớ ươ ộ ổ ẹ ộ soát xã h i ch có tác d ng khi m i ng đi u ch nh theo ộ ỉ ụ ỉ chu n m c xã h i. ự ẩ ộ

bên ngoài là c n thi ầ

ẩ ả ộ ộ

S ki m soát xã h i t ộ ừ ệ ỷ ươ ả ụ ặ ẻ ệ t đ i v i nh ng k “l ch ữ ế ố ớ xã h i, b o v quá trình xã h i hóa thành ệ ị t đ i v i nh ng k không mu n n i tâm hóa các giá tr , ộ ng, tr t t ậ ự ữ ệ ố ớ ẻ ố

ự ể chu n”, nh m b o v k c ằ công và giáo d c đ c bi các chu n m c. ự ẩ

ộ ạ ẻ ữ ộ

ố ỗ ữ ả ủ ệ ạ

ợ ừ Nh ng k ph m pháp có thái đ và hành vi ph n xã h i, h không s tr ng ả i, không c m nh n th y s sai trái c a b n thân, không ấ ự ậ ạ t ph c thi n. Nh ng vi ph m c a h đe d a an ninh xã h i, vi ph m các ọ ọ ế ng này c n ph i nghiêm ọ ủ ả ộ ầ ố ớ ố ượ ả

ạ ờ ố , an toàn xã h i. ph t, không ăn năn h i l bi ụ nguyên t c c b n trong đ i s ng xã h i, đ i v i đ i t ắ ơ ả kh c nh m b o v tr t t ả ằ ệ ậ ự ộ ộ ắ

6. Xã h i h c v d lu n xã h i và thông tin đ i chúng. ộ ọ ề ư ậ ộ ạ

D lu n xã h i là m t hi n t ộ ệ ượ ộ ặ ể ộ ị

ề

t bi u th thái đ phán xét, ng xã h i đ c bi ộ ư ậ ệ đánh giá c a qu n chúng đ i v i các v n đ mà xã h i quan tâm. Do đó d lu n ư ậ ộ ấ ố ớ ủ ng nghiên c u c a xã h i h c. xã h i cũng là m t đ i t ộ ọ ứ ủ ầ ộ ố ượ ộ

27

ả ư ậ ể

ủ ể ủ ầ ườ

ế ậ ả ị

ả ộ

ng quan xã h i gi a ng i ích và các t ị ế l ừ ợ ộ ữ ộ ườ ấ

Ch th c a d lu n xã h i không ph i là các cá nhân mà là toàn th xã ộ ấ ng giai c p h i, là qu n chúng nhân dân, các t ch c c a xã h i. Vì th l p tr ổ ứ ủ ộ ộ c xem là c s đ xác đ nh ch th c a d lu n xã h i. B n thân d lu n xã đ ư ậ ượ ủ ể ủ ư ậ ơ ở ể ng tác gi a các cá nhân, v i các h i ph n ánh rõ nét v th xã h i trong m i t ớ ố ươ ộ nhóm xã h i xu t phát t ớ i này v i ữ ươ ộ i khác. ng ườ

ng khi nghiên c u v d lu n xã h i, chúng ta th y n i lên ườ ứ ề ư ậ ấ ổ ộ

Thông th các đi m sau: ể

- D lu n xã h i mang tính ch t công chúng. ư ậ ấ ộ

- D lu n xã h i luôn luôn g n li n v i quy n l i c a các cá nhân và các ư ậ ề ợ ủ ề ắ ộ ớ

nhóm xã h i.ộ

- D lu n xã h i ph n ánh m t cách t ng h p ý th c xã h i nh ng d thay ổ ư ậ ư ứ ễ ả ộ ộ ợ ộ

đ i.ổ

N i dung nghiên c u v d lu n xã h i. ứ ề ư ậ ộ ộ

- Các s ki n, các hi n t ệ ượ ả

ng chia thành b n b ự ệ ộ ộ ượ ườ ả c d lu n xã h i ph n ánh ph i ộ ướ c i ta th ư ậ ườ ố

ng xã h i đ di n ra theo m t quá trình khá ph c t p. Ng ứ ạ ễ sau:

ứ ế

+ Các cá nhân, các nhóm xã h i ti p xúc, làm quen, ch ng ki n, hình dung ề ự ạ ầ ả

ự ạ ộ ng đó. ộ ế s ki n, s ho t đ ng. T o nên c m giác ban đ u xung quanh các thông tin v s ự ệ ki n, hi n t ệ ệ ượ

ườ ố ượ ế ổ

i bàn tán, trao đ i các ý ki n xung quanh đ i t ủ ộ ạ ự ể ế

ng th hi n ể ệ ả trong d lu n xã h i, t o nên s di chuy n ý ki n, quan đi m c a cá nhân, ph n ể ánh ý th c cá nhân sang ý th c xã h i. + M i ng ọ ư ậ ứ ứ ộ

ấ ạ ự ố ơ ả ể ể

ự ề

ơ ở ệ ượ ậ ế ự ệ ớ ợ ủ ể ả ố ị

ả i. + T o nên s th ng nh t ý ki n trên c s các quan đi m c b n đ hình ng. S đánh giá chính th ng c a thành s đánh giá chung v các s ki n, hi n t ủ ố ự cá nhân ph i ph n ánh và phù h p v i nh n đ nh c a đa s tiêu bi u c a c ng ủ ộ đ ng ng ồ ườ

+ T s đánh giá d n đ n s phán xét v hành đ ng nào đó, d n đ n các ế ự ế ề ẫ ộ

ki n ngh đ ua vào ho t đ ng th c ti n. ừ ự ị ư ẫ ạ ộ ự ễ ế

Nh v y d lu n xã h i ph n ánh quan đi m, ý ki n chung bi u hi n cái ệ ế ả ộ

ư ậ chung, cái l p đi l p l ặ ể ể i trong t ng s ý ki n c a c ng đ ng, c a xã h i. ộ ế ủ ộ ư ậ ặ ạ ủ ổ ố ồ

28

ề ư ậ ữ

ệ ư ậ ằ ộ ớ

ng ho c đi u ch nh nh m ph c v l i ích chung… ế ố - Nghiên c u v d lu n xã h i cũng nh m phát hi n ra nh ng y u t ộ chính tác đ ng đ n s hình thành nên d lu n xã h i. Có nh v y m i có th đ nh ể ị ư ậ h ướ ứ ế ự ỉ ụ ụ ợ ộ ặ ề ằ

Qua các công trình nghiên c u v lĩnh v c này chúng ta th y. ứ ề ự ấ

+ S hình thành c a d lu n xã h i ph thu c vào quy mô tính ch t c a các ấ ủ ụ ộ ộ

ự ủ ư ậ ng xã h i, n i b t là tính l hi n t i ích và tính công chúng c a d lu n. ổ ậ ộ ệ ượ ợ ủ ư ậ

ng, trình đ h c v n, năng l c văn hóa c a cá ụ t ệ ư ưở ộ ọ ự ủ ấ

+ Ph thu c ào h t ộ ồ nhân và c ng đ ng. ộ

ộ ứ ủ ầ ị

+ M c đ tham gia c a qu n chúng trong đ i s ng chính tr , văn hóa, xã ẳ i công khai, th ng ờ ố m i ng ệ ọ ườ ủ

h i, trong đó không khí dân ch , bình đ ng khích l ẳ ộ ý ki n, quan đi m c a mình. th n b c l ắ ộ ộ ủ ế ể

ưở ạ ng c a tâm lí qu n chúng, nh ng truy n th ng v văn hóa, đ o ủ ề ề ố

ữ đ c, nh ng t p quán trong sinh ho t, lao đ ng… ứ + nh h Ả ậ ữ ầ ạ ộ

+ Phát huy quy n làm ch c a nhân dân theo h ng “dân bi t, dân làm, dân ướ ế

ề ki m tra”, m r ng dân ch xã h i ch nghĩa. ủ ủ ộ ở ộ ủ ủ ể

+ Tăng c ườ ng m i quan h g n bó gi a Nhà n ệ ắ ố ướ ấ

ả ầ

n n, nh ng tiêu c c xã h i đang tác đ ng x u đ n m i quan h xã h i. qu n chúng nhân dân đông đ o, góp ph n gi ầ nh ng t ữ ệ ạ ữ ự ộ c, các c p lãnh đ o v i ớ ữ ế i t a các tâm tr ng xã h i d n đ n ạ ả ỏ ọ ộ ạ ộ ẫ ệ ế ấ ộ

ờ ậ ư ậ ự ứ ệ ầ

ự + Nh v y vi c nghiên c u d lu n xã h i góp ph n tích c c nh m th c các t các yêu c u “c i cách hành chính” c i thi n công tác qu n lí xã h i ằ ộ ở ộ ệ ả ả ầ

hi n t ả ệ ố c p trên c s khoa h c. ơ ở ấ ọ

7. Xã h i h c giáo d c. ộ ọ ụ

ớ ọ

Khác v i Giáo d c h c, xã h i h c giáo d c nghiên c u giáo d c nh là ư ộ t ch xã h i, ụ ế ứ ộ ế ậ

ụ ộ ơ ấ ng tác, m t thi ộ ọ ạ ộ t v i các thi t ch xã h i khác. ụ m t b ph n trong c c u xã h i, ho t đ ng v i t ớ ư có m i quan h t ế cách là m t thi ộ ế ộ ộ ố ệ ươ ế ớ ậ

ớ ư ế ế

ụ ố ệ ỉ

V i t t ch xã h i, xã h i h c giáo d c xem xét ho t đ ng giáo d c v i t ẫ cách là m t ch nh th th ng nh t trong m i liên h và tác đ ng l n ớ ư ụ nhau gi a các b ph n c a nó nh m th c hi n nh ng ch c năng xã h i nh t đ nh. ữ cách là thi ộ ậ ủ ạ ộ ộ ấ ị ộ ể ố ằ ộ ọ ấ ệ ứ ữ ự ộ ộ

Nghiên c u xã h i h c giáo d c ph i xem tr ng tính đ nh h ụ ộ ọ ọ ị ướ

ả ứ ủ ng, tính m c ụ ậ i xã h i. Giáo d c vì v y ụ ộ ườ ứ ụ

đích, xem giáo d c là ho t đ ng có ý th c c a con ng ạ ộ có các ch c năng rõ r t sau: ứ ệ

- Ch c năng kinh t - xã h i. ứ ế ộ

29

- Ch c năng chính tr - xã h i. ứ ộ ị

- Ch c năng t ng – văn hóa. ứ t ư ưở

ạ Th c hi n các ch c năng đó, giáo d c s góp ph n nâng cao dân trí, đào t o ụ ẽ ự ầ

ng nhân tài. ứ ngu n nhân l c và b i d ồ ưỡ ệ ự ồ

M t s h ng nghiên c u v xã h i h c giáo d c. ộ ố ướ ứ ề ộ ọ ụ

ụ ứ ề

- Nghiên c u v vai trò, tác d ng c a giáo d c đ i v i quá trình phát tri n ể ủ ủ - xã h i theo quan đi m c a thuy t ch c năng, lý gi i theo quan đi m c a ủ ế ụ ố ớ ả ứ ế ể ể

kinh t thuy t xung đ t. ế ộ ộ

ng quan gi a giáo d c đ i v i m t s ứ ụ ệ

+ Nghiên c u và phát hi n m i t ự ố ớ ụ ữ ớ ộ

ộ ố ố ươ lĩnh v c khác trong đ i s ng xã h i nh giáo d c v i văn hóa, giáo d c v i lao ớ ụ ư ờ ố đ ng xã h i, giáo d c v i s di chuy n ch c năng. ụ ớ ự ộ ứ ể ộ

+ Vai trò, đ ng l c c a giáo d c đ i v i s phát tri n kinh t xã h i. ụ ố ớ ự ự ủ ể ộ ế ộ

+ Quá trình xã h i hóa, dân ch hóa trong giáo d c nh m kh i d y và huy ụ ằ ộ

đ ng các ti m năng c a xã h i, thúc đ y s nghi p giáo d c phát tri n. ộ ụ ủ ề ệ ộ ủ ẩ ự ơ ậ ể

V. M T S PH NG PHÁP ĐI U TRA XÃ H I H C. Ộ Ố ƯƠ Ộ Ọ Ề

1. Ph ng pháp ch n m u. ươ ọ ẫ

ủ ứ

c rút ra t Là m t t p h p các đ i t ố ượ ượ c l a ch n, có đ các y u t ượ ự ộ ậ

ng, thông tin thu đ c t ệ

ế ố ng nghiên c u đ ọ ạ t ng th , m t t p h p l n mà nó là đ i ợ ớ ể ừ ổ m u nghiên c u có th khái quát ứ ượ ừ ẫ ả ể ố ể ệ ứ ế ổ

ợ ộ ậ có tính ch t tiêu bi u và đ ể ấ di n cho nhóm đ i t ố ượ suy ra cho t ng th trong nghiên c u, so sánh, đ i chi u ki m nghi m các gi ể thuy t.ế

ộ ề ể ấ

ệ ư

c ph i có tính đ i di n, có gía tr cho c ậ ả ệ ậ ị

ọ ộ ọ ạ ứ ộ ể ượ ả ả ượ

M c tiêu c b n c a các cu c đi u tra xã hôi h c là đ cung c p các thông ụ th c t xã h i cho vi c phát tri n lý lu n xã h i h c cũng nh cho công tác ừ ự ế ả ộ c m c d chính xác, ph n ánh ả ầ i ta c n ộ ọ ườ ứ

ơ ả ủ tin t ộ qu n lý xã h i. Thông tin thu th p đ ả t ng th đi u tra, thông tin đó ph i đ m b o đ ể ề ổ đúng v i th c t ự ế ớ ph i áp d ng ph ng pháp ch n m u. ả khách quan. Do đó, trong nghiên c u xã h i h c, ng ươ ụ ả ẫ ọ

M t s kĩ năng và ph ng pháp ch n m u: ộ ố ươ ọ ẫ

- M u ng u nhiên đ n gi n: ẫ ả ẫ ơ

+ Xác đ nh khung m u t ng th . ể ẫ ổ ị

+ L p danh sách t ng th ậ ổ ể

30

+ Rút thăm ng u nhiên theo danh sách s ng i c n ch n cho đ n khi đ s ủ ố ế ọ

ẫ ố ườ ầ i thi u là 30% trên t ng th ) ể t ỉ ệ ố ng m u (t l ẫ ể ổ l ượ

Nghiên c u t m t t ng th có N đ n v , chúng ta ch n ra n đ n v đ ứ ừ ộ ổ ị ơ ọ

ơ ể

ứ ố ơ ọ ị ể ủ ả ổ c có th suy ra thành thông tin c a c t ng ẫ c m u, còn t p h p đ n v này goi là m u ơ ậ ẫ ợ ị

ể nghiên c u sao cho thông tin thu đ ượ th .ể S đ n v này g i là kích th ướ ị (n

- M u ng u nhiên h th ng: ệ ố ẫ ẫ

+Xác đ nh khung m u. ẫ ị

+ L p danh sách. ậ

+ Xác đ nh kho ng cách k gi a 2 ph. t c n ch n. k = N/n (t ng th /m u) ữ ả ị ử ầ ể ẫ ổ ọ

N u l ế ẻ , ch c n l y ph n nguyên, không làm tròn s . ố ỉ ầ ấ ầ

+ Ch n m u ng u nhiên đ i t ố ượ ẫ ẫ ọ ng đ u tiên. ầ

ế ế ế ả

ẫ ng. + L y m u ti p theo cách nhau m t kho ng cách cho đ n khi h t danh ộ ấ sách, đ s l ủ ố ượ

+ M u t l . ẫ ỉ ệ

+ Xác đ nh khung m u (t ng th ). ể ẫ ổ ị

i tính, đ ơ ả ị ớ ộ

ng thích gi a t ng th và m u. tu i, h c v n theo t l % t + Xác đ nh s b c c u t ng th theo m t s tiêu chí c b n: gi ể ọ ấ ơ ộ ơ ấ ổ ỉ ệ ộ ố ể ữ ổ ươ ẫ ổ

- Tính toán s l ng cho t ng thành ph n cho m u: ố ượ ừ ầ ẫ

n1 nam gi i TW = …+…+… ớ

n2 nam gi i t nh, thành = …+…+… ớ ỉ

n3 nam gi i Q,huy n = …+…+… ớ ệ

n4 nam gi i Xã ph ng =…+…+… ớ ườ

n … n gi i ……. ữ ớ

ng c th cho t ng thành - S d ng cách l a ch n ng u nhiên l y ra s l ọ ử ụ ố ượ ự ấ ẫ ụ ể ừ

ph n.ầ

2. Ph ng pháp phân tích các ngu n tài li u. ươ ồ ệ

Là ph ươ ng pháp nghiên c u d a trên các t ứ ư ệ

công trình nghiên c u có liên quan nh m m c đích ph c v cho vi c nghiên c u. ụ ứ li u, văn b n, sách báo hay ả ệ ụ ụ ứ ự ằ

31

ng pháp này, tr c h t ph i d a vào đ tài, m c tiêu ố ướ ả ự ụ ề

ế nghiên c u mà l a ch n nh ng tài li u thích h p. ợ Mu n dùng ph ươ ọ ữ ự ứ ệ

u đi m: Ư ể

ứ ặ ệ ạ i

c. - Giúp chúng ta nghiên c u nh ng đ i t ố ượ nh ng không có d p hay c h i tr c ti p ti p xúc đ ế ứ ữ ơ ộ ự ế ng trong quá kh ho c hi n t ượ ư ị

- ít g p v phía đ i t ng. ặ ướ ng m c ho c b ph n ng t ặ ị ả ứ ắ ừ ố ượ

- Ti ế t ki m đ ệ ượ c th i gian, ti n b c mà v n d m b o tính chính xác. ẫ ề ả ả ạ ờ

Nh ượ c đi m: ể

ng b i quan đi m, t ng c a tác gi (vì s đông đ ể ủ ả ố ượ c

vi t - D b nh h ở ư ưở ễ ị ả do, không ph i ph c v cho nghiên c u). ứ ụ ụ ưở ả t t ế ự

ằ - Có nhi u h n ch , nh t là khi dùng cá ngu n tài li u riêng ho c n m ệ ế ấ ặ ồ

trong ph m vi b o m t. ạ ề ả ạ ậ

3. Ph ng pháp ph ng v n. ươ ỏ ấ

Là ph ươ

ứ ộ ả ờ ươ ỏ

ậ

ự i h i và ng ệ ơ ở ề ủ ụ ữ

ậ ng pháp khá ph bi n trong nghiên c u xã h i h c đ thu th p ổ ế ể ộ ọ ng pháp quan tr ng i các câu h i. Đây là m t ph thông tin qua vi c h i và tr l ọ ệ ỏ ộ ự đ thu th p thông tin th c nghi m, thông qua vi c tác đ ng tâm lý - xã h i tr c ộ ệ ể ti p gi a ng ộ i trên c s đ tài và m c tiêu c a m t cu c i tr l ườ ỏ ộ ườ ả ờ ế nghiên c u đi u tra xã h i h c. ề ộ ọ ứ

Các lo i ph ng v n ch y u: ủ ế ỏ ạ ấ

- Ph ng v n sâu: ỏ ậ

ặ ỏ

i, ph Ch y u s d ng câu h i m đ thu th pp thông tin trên ở ể ườ ả i tr i ph ng v n s p x p và đ t câu h i, ng ế ế t ng pháp này nh m đ hi u bi ằ ỏ ấ ắ ươ ể ể

c s đ m b o s t ơ ở ả i cũng t l ự ờ sâu nh ng khía c nh nào đó c a đ tài. ữ ủ ế ử ụ do c a ng ỏ ủ ườ do l a ch n cách th c tr l ả ờ ứ ọ ủ ề ấ ả ự ự ự ạ

ng đ ỏ ườ ượ ỏ c th c hi n trên m t b ng h i ộ ả ự ệ

ỏ Th c. đã đ - Ph ng v n theo b ng h i: ấ c chu n b chu đáo t ị ả tr ừ ướ ẩ ượ

Ngoài ra, căn c vào các tiêu chí khác nhau, ng ườ ứ ạ

ế ế

ỏ i ta chia ra các lo i: ph ng v n qua ti p xúc tr c ti p và ph ng v n qua đi n tho i; ph ng v n cá nhân và ạ ấ ấ ỏ ấ ph ng v n nhóm; ph ng v n m t l n và ph ng v n nhi u lân. ề ỏ ỏ ộ ầ ự ỏ ệ ấ ấ ấ ỏ

u đi m: Ư ể

ỏ ấ ầ ế ấ ạ

t (nh i ph ng v n có th ch đ ng nêu l ng né tránh v n đ đang h i hay ch a hi u đúng yêu c u). Có th ỏ ể ấ ấ ầ ỏ

ư ể ng khác nhau. - Ng ể ủ ộ ườ th y đ i t ố ượ ề cùng m t n i dung nh ng có câu h i khác nhau đ i v i các đ i t ộ ộ i câu h i khi th y c n thi ư ố ớ ố ượ ư ỏ

32

ả ả ơ ế t ra gi y nên ấ

Ph th ng pháp này d t o ra tâm lý tho i mái khi nói h n là ph i vi ng cũng có t l i cao h n cách s d ng b ng h i ươ ườ ễ ạ tr l ỉ ệ ả ờ ử ụ ả ỏ ơ

i h i có th t ể ế ể ộ

i. - Ng c a đ i t ủ ố ượ ườ ỏ ị ng đ xác đ nh đ tin c y c a câu tr l ể nh theo dõi, ki m soát thái đ , cung cách ph n ng ả ứ ộ ậ ủ ả ờ ị

Nh ượ c đi m: ể

ườ ươ ườ ứ

i theo dõi, ng ự ủ ườ

i ghi chép, ng ti n: ng ệ ỏ ố ghi âm, ng ỏ i ki m đ nh, đánh giá tính khách quan, trung th c c a cu c ph ng ể ộ v n, th ng kê, x lý k t qu … ử ấ - Đòi h i t n nhi u công s c, ph ề ị ế ả ố

- Ph i di chuy n nhi u, ph i ti p xúc v i nhi u đ i t ề ề ả ố ượ ả ng, hay g p ph i ặ

ể nh ng khó khăn, b t ng không d ki n tr c ả ế ự ế ớ c đ ướ ượ ữ ấ ờ

ự

ả ng, con cái tr ườ i c m t cha m … nên ướ i cho ng ẹ ậ ợ ặ ư

- Đôi khi do s thúc ép trong nh ng hoàn c nh không thu n l i nh : nhân viên tr ng câu tr l ữ c m t th tr ủ ưở ng ướ i b nh h ả ờ ị ả ặ ưở tr l ả ờ ch t l ấ ượ

ng pháp này không đ m b o tính vô danh nên ng i th ng e ả ả i tr l ườ ả ờ ườ ươ

- Ph ng i, hay m t t nhiên. ạ ấ ự

4. Ph ng pháp qua sát. ươ

ự

ng xã h i d a trên c s Là ph ể ng pháp thu th p thông tin th c nghi m thông qua các tri giác nghe, ươ ơ ở ậ ệ ệ ượ ộ ự ậ ề

nhìn đ thu nh n thông tin v các quá trình, các hi n t đ tài và m c tiêu c a m t cu c nghiên c u. ề ứ ụ ủ ộ ộ

ồ ộ

ủ c ngay n t ạ ạ ượ

c nghiên c u. i đ ứ Ngu n thông tin quan sát là toàn b hành vi c a ng ườ ượ ề ự ể ng tr c ti p v s th ế ự ấ ượ ườ i, trên c s đó, đi u tra viên ti n hành ghi chép hay ế ể ệ

ườ i trong b ng h i có tr c. Đi m m nh c a quan sát là h ủ hi n hành vi c a con ng ủ hình thành các câu tr l ả ờ ng đ t đ ơ ở ỏ ề ướ ả

Tuy v y quan sát cũng có nh

ữ ượ ng, s ki n hi n t ự ệ ể ử ụ i ch không ph i trong quá kh ả ệ ượ

ữ ử ụ ả

ơ ng đã có rt ấ ượ ờ ầ ữ ừ ầ ầ ấ

ệ c đi m là ch có th s d ng cho vi c ỉ ể ậ ứ nghiên c u nh ng hi n t ứ ứ ệ ạ ng lai. H n n a s d ng pp quan sát các s ki n x y ra trong th i gian ho c t ự ệ ặ ươ dài thì n t quan sát l n đ u d đánh l a, che l p nh ng l n quan ừ ề sát ti p theo. ế

Các l ai quan sát: ọ

ườ

ự là quan sát mà trong đó ng nào c a khách th nghiên c u là có ý nghĩa nh t đ ẩ ế ố ữ i quan sát đã s m ớ ấ ể ủ ứ ể

- Quan sát có chu n m c: c nh ng y u t xác đi nh d ượ ị t p trung chú ý vào đó. ậ

33

ẩ

do): ự c các y u t là l ai quan sát mà trong c a khách th quan sát - Quan sát không chu n m c (quan sát t ườ ư ọ ế ố ủ ể

ự đó ng i nghiên c u ch a xác đ nh đ ứ liên quan đ n vi c nghiên c u c n d c tr ướ c quan sát. ị ượ ứ ầ ượ ệ ế

VI. CÁC B C TI N HÀNH ĐI U TRA XÃ H I H C. ƯỚ Ộ Ọ Ế Ề

ộ ụ ượ ữ ậ

ậ ủ ẩ M c đích c a các cu c đi u tra là nh m thu th p đ ề ơ ở ữ ậ

ữ ứ ằ ấ ệ ả ụ ự

ể ạ ượ ọ ộ ể ễ ộ ổ ụ ớ ả ầ ộ

ể ề ệ ử ụ ữ ễ ỹ

c nh ng thông tin đáng tin c y, chu n xác đ làm c s và ch t li u cho nh ng phân tích lý lu n và c m c đích đó, nh ng ng d ng th c ti n trong công tác qu n lý. Đ đ t đ chúng ta c n ph i có m t t ng th các tri th c xã h i h c r ng l n, nhu n ầ ứ ậ ng pháp, th th c và k thu t nhuy n và thành th o v vi c s d ng nh ng ph ể ứ ươ ạ đi u tra. Ba giai đo n c b n là: ạ ơ ả ề

ả ị bao g m vi c xây d ng khung lý thuy t, so n th o ự ệ ế ạ ồ

ng pháp và m u đi u tra. - Giai đo n chu n b : ạ ọ b ng câu h i, ch n ph ỏ ằ ẩ ươ ề ẫ

- Giai đo n thu th p thông tin. ậ ạ

- Giai đo n x lý và phân tích thông tin. ạ ử

1. Xây d ng khung lý thuy t. ự ế

1.1. Xác đ nh v n đ và tên đ tài nghiên c u. ấ ề ứ ề ị

i đ ứ ứ ề ấ ị ả ả ờ ượ c

câu h i sau đây: Xác đ nh v n đ nghiên c u có nghĩa là nhà nghiên c u ph i tr l ỏ

- Nghiên c u n i dung gì ? (Nghiên c u v n đ gì ?) ứ ấ ứ ộ ề

- Nghiên c u đ i t ng nào ? (Nghiên c u ai ?) ứ ố ượ ứ

- Nghiên c u đ a bàn nào ? (Nghiên c u đâu ?) ứ ở ị ứ ở

- S d ng ki u lo i nghiên c u gì ? ạ ử ụ ứ ể

ị ầ

ủ ề ng c a cu c đi u tra. Đ i t ề ứ ố ượ ả ữ ứ ặ

ố Xác đ nh đ tài nghiên c u có nghĩa là c n ph i làm rõ khách th hay đ i ữ ng nghiên c u là nh ng đ c tr ng xã h i, nh ng ng vào ể ộ ả ướ ư ứ ộ ữ ề ậ

t ượ qui lu t và nh ng v n đ có qui lu t xã h i mà cu c nghiên c u ph i h ậ đó đ làm b t lên nh ng v n đ có tính b n ch t c a nó. ộ ấ ủ ộ ả ấ ữ ể ề ậ ấ

1.2. Xác đ nh m c đích và nhi m v c a cu c đi u tra. ụ ủ ụ ộ ề ệ ị

ng tìm ki m ch y u các thông tin c a các cu c đi u tra, ụ ủ ề ộ

M c đích là h nó là k t qu c n ph i đ t đ ả ầ ế ướ ả ạ ượ ủ ủ ế ế c c a cu c đi u tra. ộ ề

C n ph i làm sáng t ỏ ụ ứ ở ủ ẽ

ầ ệ ả ụ đ nh nhi m v và ph ị ươ m c đích c a cu c nghiên c u b i vì m c đích s qui ọ ng pháp ti n hành đi u tra. Đ ng nhiên, đi u quan tr ng ươ ộ ề ụ ề ế

34

ả ươ ự ụ ễ ậ ừ ộ đó mà cu c

ữ ng vào. là ph i làm rõ t nghiên c u c n ph i h ứ ầ ng quan gi a các m c đích lý lu n và th c ti n, t ả ướ

thuy t nghiên c u. 1.3. Xây d ng các gi ự ả ứ ế

ả ự ả ị ộ

ề ọ ề ơ đ nh có căn c khoa h c v c ứ ố và các liên h t o nên các đ i ệ ạ

ng đó, v c ch ho t đ ng và phát tri n c a chúng. Gi c u các đ i t ấ t ượ thuy t trong nghiên c u xã h i là s gi ứ ế ng, v tính ch t c a các y u t ế ố ấ ủ ố ượ ể ủ ề ơ ế ạ ộ

Cũng có th hi u gi ả ữ ề ầ

ượ ế ộ thuy t nh là nh ng gi ư ề ề ấ ậ

t nh ng ý ni m v đ c tr ng, xu h ề ặ ế ệ

ng gi ư ả

c bi u hi n d ế ạ ệ ệ ế ề

đ nh v v n đ c n nghiên ả ị ể ể ứ ơ ộ ề ấ c qua cu c đi u tra. Nó là nh ng nh n th c s b v v n c u mà chúng ta thu đ ữ ứ ng và tính qui đ đ c nghiên c u cho ta bi ướ ề ượ ữ ứ ả lu t c a các quá trình xã h i mà chúng ta ti n hành kh o sát. Thông th ộ ậ ủ ườ ế i các m nh đ có d ng nh : vì th này thì th kia, n u t đ thi ế ư ướ ể ế ượ v n đ này … thì th kia… ề ấ ế

Trong quá trình xây d ng các gi thuy t c n chú ý đ n nh ng v n đ ự ả ế ầ ữ ế ấ ề

sau:

ậ ớ

c xác đ nh ho c nh ng k t qu đã đ c đó. đ thuy t đ a ra không đ ượ ế ư ế ữ ả ữ ẫ ượ c ki m nghi m là đúng tr ệ c mâu thu n v i nh ng qui lu t đã ể ướ - Nh ng gi ả ữ ặ ị ượ

- Gi t đ a ra ph i phù h p v i nh ng nguyên lý xu t phát c a ch ữ ủ ả ấ ợ ớ ủ

thi ế ư ả nghĩa duy v t l ch s . ử ậ ị

ế ễ t ph i ki m tra trong quá trình nghiên c u hay trong th c ti n. ứ ự

ể thuy t c n chú ý hai m t: - Gi ả Xây d ng gi ự thi ả ả ế ầ ặ

+ T p h p các nguyên nhân d n đ n m t hi n t ng nào đó. ệ ượ ế ậ ẫ ợ ộ

+ Các nguyên nhân đó có th ki m tra đ c. ể ể ượ

- Vi c phân tích logic c a các gi ệ ả ế ượ ả ị

l ả ờ ủ ẫ thuy t ph i kh ng đ nh đ ẳ i các câu h i v m t s m nh đ c a gi ỏ ề ộ ố ệ c tính không ả ề ủ

ủ mâu thu n c a nó, cho pháp tr thuy t xem có ph i là gi t o hay không. ả ạ ế ả

1.4. Xây d ng mô hình lý lu n, thao tác các khái ni m, xác đ nh các ch báo. ự ệ ậ ị ỉ

ứ

Đây là khâu quan tr ng c a m t công trình nghiên c u th c nghi m, nó cho ng tr c ti p các c v n đ nghiên c u và đo l ủ ượ ự ườ ộ ấ ọ ạ ệ ự ứ ề ế

phép chúng ta có th tái t o đ ể v n đ đ c nêu ra. ấ ề ượ

ậ

ồ ệ ượ ấ ủ ề

ệ - Mô hình lý lu n:ậ Mô hình lý lu n bao g m m t h th ng các khái ni m ộ ệ ố ứ v n đ mà ta nghiên c u. ở ấ hi n th c sinh đ ng. Vì v y nó cũng ph n ánh giúp ta đánh giá, khái quát b n ch t c a hi n t Mô hình lý lu n đ ả c rút ra t ng ộ ừ ệ ượ ự ậ ả ậ

35

c nh ng m i liên h , quan h có tính ch t b n ch t c a đ i t ấ ủ ố ượ ữ ệ ả ng và ph i

đ ượ đ m b o s t ả ố ả ự ươ ấ ả ệ ng đ ng v i k t c u c a khách th . ể ớ ế ấ ủ ồ

ỉ ị ệ

ng và quan sát đ ị ệ ườ

ơ ệ

ự ế ử ụ ượ ị

, s d ng đ ệ ệ ượ ủ

đó mà có th hi u đ ừ

Đây là quá trình c th hóa các khái ni m th c - Xác đ nh các ch báo: ự ụ ể c. Nh có quá trình thao nghi m thành các đ n v có th đo l ờ ượ ể tác hóa các khái ni m và xác đ nh các ch báo mà chúng ta có c s đ thu th p ậ ơ ở ể ỉ ị ữ ng đ đo l ng nh ng ng pháp đ nh l c các ph thông tin th c t ườ ể ươ ượ ộ ng ho c m t hi n t ng và các d u hi u bi u hi n ra bên ngoài c a m t đ i t ộ ố ượ ệ ặ ể ấ nhóm xã h i nào đó, t c n i dung và b n ch t n d u bên ộ ấ ấ ẩ ả ể ể ượ ộ ng. trong c a đ i t ủ ố ượ

ng pháp đi u tra. 2. Ch n ph ọ ươ ề

Trong đi u tra xã h i h c, đ thu th p thông tin cá bi ậ ề

t và các thông tin ng pháp thông d ng nh sau: Phân tích tài ệ ư ụ ườ

ể khác, ng ươ ử ụ li u, quan sát, ph ng v n, th c nghi m. ệ ỏ i ta s d ng m t s ph ấ ộ ọ ộ ố ự ệ

Thông th ộ ỗ ứ

ng pháp có ý nghĩa b sung cho nhau. Trong m i nhóm, l

ng s d ng ử ụ ườ ạ i ỗ ng pháp chính trong nghiên c u, còn ặ ng, trong m i cu c đi u tra, nhà nghiên c u th ề ổ ươ ươ ứ

ườ m t nhóm các ph ộ ch n m t ho c hai ph ộ ọ các ph ươ ng pháp làm ph ươ ng pháp khác đóng vai trò h tr . ỗ ợ

ọ ụ

ng pháp là tùy thu c vào m c đích, yêu ộ t b k thu t và Vi c l a ch n m t nhóm các ph ộ ứ ệ ự ộ ươ ả ế ị ỹ ậ ư

c u c a cu c nghiên c u cũng nh kh năng tài chính, trang thi ầ ủ các thông tin có s n.ẵ

3. Xây d ng b ng h i. ự ỏ ả

ỏ ề

ạ ỉ

ằ ộ ơ ở ế

ng dùng trong các tr ng pháp thu th p thông tin cá bi t theo đ tài nghiên B ng câu h i là ph ệ ậ ươ ả c v ch ra nh m khai thác và thu th p ậ c u, là t h p các câu h i, ch báo đã đ ượ ỏ ổ ợ ứ thông tin trên c s các gi thuy t và m c đích c a cu c đi u tra. B ng câu h i ỏ ề ụ ả ng pháp ph ng v n. ng h p s d ng các ph th ườ ợ ử ụ ủ ươ ả ấ ườ ỏ

M t b ng câu h i đ ộ ả ượ ự

c xây d ng t ỏ ượ ả t s cho phép thu đ ố ẽ c l ượ ạ ẽ c nh ng l ữ i s làm thông tin thu đ ượ ượ ng c b sai ị

thông tin đáng tin c y và kh quan, ng ậ l ch ho c méo mó. ệ ặ

Vì v y, c n ph i đ u t ự ể

ả ầ ư t h n. Thông th ộ nhi u th i gian và công s c đ xây d ng m t ứ ng, l p m t b ng câu h i ph i tính đ n hai ề ườ ờ ậ ộ ả ố ơ ế ả ỏ

ậ ầ b ng câu h i cho t ỏ ả yêu c u sau: ầ

- Ph i đáp ng đ c m c tiêu c a cu c đi u tra. ứ ả ượ ủ ụ ề ộ

- Ph i phù h p v i trình đ và tâm lý ng c h i. i đ ả ợ ớ ộ ườ ượ ỏ

36

3.1. Các d ng câu h i th ng dùng. ỏ ườ ạ

ẵ

- Câu h i đóng: là câu h i đã có s n các ph ỏ ỏ ỏ ơ ạ i, thông th l ả ờ ng ườ ặ i (có ho c

ươ g m hai d ng: Câu h i đóng đ n gi n ch có hai ph ồ ng án tr l không), câu h i đóng ph c t p có nhi u ph ứ ạ ng án tr l ả ờ ng án tr ươ i. ả ờ ỉ ươ ả ề ỏ

ng án tr i, ng ư ạ l ả ờ ườ ượ i đ c

ph ng v n t ở Là lo i câu h i ch a có ph - Câu h i m : ỏ mình đ a ra cách tr l ả ờ ư ỏ ươ i riêng c a mình. ủ ấ ự ỏ

ng án tr l ỏ ỗ ợ là lo i câu h i có m t s ph ộ ố ươ ạ ỏ ả ờ i cho s n và ẵ

- Câu h i h n h p: ng án đ ng . ỏ ể ươ m t ph ộ

ỏ ề ế ự ứ ữ ệ ổ ớ i

ỏ ự ệ là nh ng câu h i v thân th , s nghi p, l a tu i, gi - Câu h i s ki n: tính, thành ph n gia đình… ầ

- Câu h i ch c năng: Th ng bao g m ba d ng sau: ứ ỏ ườ ạ ồ

+ Ki m tra s am hi u c a ng ể ủ ự ể i đ ườ ượ ứ c h i v i v n đ do nhà nghiên c u ỏ ớ ấ ề

đ t ra. ặ

+ Ki m tra tính trung th c c a câu tr l i. ự ủ ả ờ ể

ả + Ch c năng tâm lý: T o ra s h ng thú, xóa b các hàng rào tâm lý, gi m ứ ỏ

i. b t s căng th ng, m t m i c a ng ớ ự ệ ẳ ạ ỏ ủ ự ứ i tr l ườ ả ờ

là câu h i nh m vào nh ng v n đ c b n mà nhà ữ ề ơ ả ằ ấ ỏ

c. - Câu h i v n i dung: ỏ ề ộ nghiên c u c n n m đ ắ ứ ầ ượ

3.2. Yêu c u đ i v i câu h i. ầ ố ớ ỏ

ỏ ụ ề

ả i ph i đ ả ượ ạ ấ

- Các câu h i ph i rõ ràng c th , không hi u thêm nhi u nghĩa, các ể ể c phân chia r ch ròi theo m t c s th ng nh t không ng án tr l ộ ơ ở ố ả ờ c ch ng chéo lên nhau. ồ ph ươ đ ượ

ư ệ ườ ữ ng xuyên, đôi khi mà tăng nh ng

- H n ch dùng các khái ni m nh : th ạ câu h i đo l ỏ ế ng c th … ụ ể ườ

ỏ ậ ự ể ả ặ ớ ợ ộ

- Câu h i ph i có tr t t i và t ng nhóm đ i t ố ượ ủ ừ , logic, phù h p v i trình đ và đ c đi m c a t ng ặ ng c th . H n ch dùng các ngôn ng bác h c ho c ọ ụ ể ữ ế ạ ườ ừ

ng quá thô thi n.ể

ỏ ố ớ ư ế ề ặ

- Đ i v i các câu h i tìm hi u v chính ki n ho c tâm t ể ỏ ề

ng tiêu c c thì nên tìm các t , tình c m riêng ả ng, nên dùng nhi u câu h i gián ti p còn khi câu h i liên quan đ n các ỏ ế ế ẹ ứ ng và câu nói thích h p đ gi m nh m c ừ ữ ể ả ợ

c câu tr l i đáng tin c y. c a đ i t ủ ố ượ hi n t ự ệ ượ đ m i có th thu đ ộ ớ ể ượ ả ờ ậ

3.3. L a ch n các câu h i đ đ a vào b ng các câu h i. ỏ ể ư ự ỏ ọ ả

37

ự ứ ỏ

ầ ủ ả ả ộ ỏ

ộ c m t b ng câu h i khoa h c, đáp ng yêu c u c a cu c ể ọ ượ t l a ch n các câu h i m t cách nghiêm túc và b o đ m m t đi u tra thì ph i bi ộ ề ế ự t tr ng thích h p gi a các lo i câu h i. ữ ỉ ọ Đ xây d ng đ ả ợ ộ ả ọ ạ ỏ

ng, đ ch n các câu h i, căn c vào các tiêu chí: tính ti ươ ứ ể ỏ ế ệ t ki m

Thông th ỏ ọ ắ ủ c a câu h i, tính ch c ch n c a câu h i, tính xác th c c a câu h i. ủ ự ủ ắ ỏ ỏ

Trên c s c a ba tiêu trí đó ta có nh n xét sau: ơ ở ủ ậ

ệ ế ơ

ơ ị ơ

ự ử i có th cho ta nh ng thông tin nhi u chi u h n, sâu s c h n. Câu h i đóng ti ỏ tính h n, câu h i m khó xác đ nh h n và x lý b ng ph ở ơ khó h n, xong l ề ơ t ki m h n, tính xác th c cao h n, và d x lý b ng máy vi ượ ng ằ ề ằ ễ ử ng pháp đ nh l ị ươ ắ ơ ơ ỏ ạ ữ ể

ỏ ế ỏ ườ ữ ng đòi h i nh ng ỏ

câu h i m , nh ng câu h i l p, hi m khi dùng câu h i đóng. Nh ng câu h i ti p xúc và câu h i tâm lý ch c năng th ế ỏ ứ ỏ ữ ở ỏ ặ ữ

Gi a các câu h i, nh ng câu h i v n i dung ph i chi m u th v m t s ữ ữ ỏ

ế ề ặ ố ỏ ề ộ ỏ c u tiên trong vi c xây d ng b ng câu h i ả ế ư ự ả ệ ả ượ ư

ng và quĩ th i gian. Nó ph i đ l ờ ượ cũng nh trong th c hành đi u tra . ự ư ề

3.4. K t c u và trình t s p x p các câu h i. ế ấ ự ắ ế ỏ

- Ph n m đ u. ở ầ ầ

+ Trình b y m c đích c a cu c đi u tra. ủ ụ ề ầ ộ

+ H ng d n cho ng i các câu h i. ướ ẫ i đ ườ ượ c ph ng v n cách tr l ấ ả ờ ỏ ỏ

ẳ ế ườ ả ờ i tr l i

ị ộ i ho c ghi đ a ch c th hay tên h c a mình vào phi u. + Kh ng đ nh tính khuy t danh c a cu c đi u tra, có nghĩa là ng ế ủ ỉ ụ ể ề ọ ủ ả ờ ặ ị không c n tr l ầ

ộ ầ ủ ả ữ ỏ ồ

- Ph n n i dung chính c a b ng câu h i: Bao g m các câu h i và nh ng câu ỏ i. tr l ả ờ

ng là nh ng câu h i liên quan đ n t ng th ứ ườ ế ổ ỏ ể

các đ c đi m xã h i c a ng i tham gia tr l - Ph n ch c năng: thông th ộ ủ ặ ầ ể ườ ữ i. ả ờ

4. Ch n m u đi u tra. ẫ ọ ề

4.1. S c n thi ự ầ ế t ph i ch n m u. ọ ả ẫ

ộ ổ ứ ể ả

ỉ ể ả ổ

ứ b ph n c a t ng th xong l ủ ổ ạ ộ ánh s phù h p v i nh ng đ c tr ng là c c u c a t ng th . ể ặ ợ ộ Nghiên c u m u là nghiên c u không ph i toàn b t ng th mà ch là m t ả i có kh năng suy r ng ra cho cái t ng th , ph n ậ ự ộ ơ ấ ủ ổ ẫ ể ữ ư ớ

ọ

ra đ Ch n m u chính là quá trình s d ng các ph ươ c m t t p h p các đ n v mà nh ng đ c tr ng và c c u đ ư ơ ng pháp khác nhau nh m tìm ằ ứ c nghiên c u ượ ẫ ộ ậ ử ụ ữ ơ ấ ặ ợ ị ượ

38

ể ạ ộ ơ

c a chúng có th đ i di n cho m t t p h p xã h i l n h n, hay nói m t cách ủ khác, nh ng k t lu n đ ộ ớ ộ ậ đó có th suy r ng ra cho c t ng th . ể ộ ừ ệ c rút ra t ậ ượ ợ ể ả ổ ữ ế

ọ i ta có th đ m b o đ ể ả ả ượ c ti n đ ế ộ

ứ ẫ t ki m th i gian, ti n b c… công vi c nghiên c u, ti Thông qua nghiên c u ch n m u ng ế ệ ườ ề ứ ệ ạ ờ

4.2. Các lo i m u và cách l y m u: ạ ẫ ấ ẫ

Trong các cu c đi u tra xã h i h c các nhà nghiên c u th ộ ọ ứ ườ ng ti n hành ế

m t s cách l y m u nh sau: ấ ộ ố ộ ẫ ề ư

ẫ ơ ẫ ả

ủ ủ ổ ơ ở ủ

- Ng u nhiên đ n gi n: ầ ộ ẫ

ộ ả Yêu c u c a cách l y m u này là ph i có m t ấ ầ danh sách kê khai đ y đ các thành viên c a t ng th . Trên c s danh sách này ể ủ ố có th l a ch n m t cách hoàn toàn ng u nhiên các thành viên sao cho đ s ng ọ t đ nghiên c u. ế ể ể ự i c n thi ườ ầ ứ

ng pháp này là: M i thành viên đ u có c h i nh nhau ủ ươ ơ ộ ư ề ọ

ặ đ r i vào m u. ể ơ Đ c đi m c a ph ể ẫ

ẫ ậ ẫ

ệ ệ ố ọ - H th ng kh i đ u b ng ng u nhiên: ở ầ ự ọ ể ằ ẫ ấ ọ

ộ ộ ả

ằ ố ứ ụ ẫ ớ ả ọ ộ ớ ườ ủ ệ ộ ộ

Khi l p m u ki u này, thay cho ể vi c rút hú h a, có th ch n m u b ng cách l a ch n m t thành viên b t kỳ nào ạ đó trong b ng danh sách đã đánh s th , sau đó c cách m t kho ng cách K ta l i ứ i (đ l n c a K ph thu c vào vi c chúng ta ch n m u l n hay ch n m t ng ọ nh ).ỏ

Lúc này chúng ta đ c công th c: ượ ứ K= N/n.

n: S ng i (v c a m u) ố ườ ị ủ ẫ

N: đ n v c a t ng th . ể ị ủ ổ ơ

K: Là kho ng cách gi a hai ng i trong m u. ữ ả ườ ẫ

ấ ề ẫ ẫ ạ trong ch n m u lo i này vi c ch n m u ạ ệ ẫ ọ ọ

- L y m u nhi u giai đo n: c th c hi n qua hai ho c nhi u b đ c h n. ự ệ ặ ượ ề ướ ơ

ậ ạ ớ

ệ ấ ị Giai đo n 1: ậ ợ ổ ệ

t kê các nhóm, ch n trong danh sách ra m t s ẫ ọ ẫ ẫ ả ấ ơ

Chia t p h p t ng quát ra thành các nhóm l n theo m t d u ộ ấ ộ ố hi u nh t đ nh, l p danh sách li nhóm theo nguyên tăc ng u nhiên. Ti n hành l y m u ng u nhiên đ n gi n ho c ặ m u ng u nhiên h th ng b t đ u t ế ng u nhiên. ắ ầ ừ ẫ ệ ố ẫ ẫ

ng h p tâp h p t ng quát khá l n. Thí ẫ ấ ợ ổ ớ

Cách l y m u này dùng trong các tr ộ ỉ d : m t t nh, m t ngành, m t t ng l p xã h i, m t qu c gia. ộ ầ ụ ườ ộ ợ ộ ộ ố ớ

ạ ấ ự ể ẫ ấ ầ ị

ng. N u ế ớ không có m t t m b n đ xã h i thì nhà nghiên c u ph i làm vi c c n th n v i Lo i l y m u này r t khó vì v y c n hi u th c đ a th t k l ậ ỹ ưỡ ậ ệ ẩ ộ ấ ứ ả ậ ả ộ ồ

39

ạ ả ữ ng n i ti n hành kh o sát, vì h là nh ng ả ọ

nh ng nhà lãnh đ o, qu n lý ng i am hi u tình hình, đ c đi m c a đ a ph ng mình. ữ ườ ể ặ đ a ph ở ị ể ươ ủ ị ơ ế ươ

ả ể ả ứ ế

ệ ợ ổ ả ủ ậ ẫ ủ ẫ ố

ấ ề ơ ấ ủ ệ ẫ ặ ọ

Đ đ m b o cho m u có tính đ i di n cao, gi m sai l ch đ n m c th p ấ ệ ạ nh t v c c u th ng kê c a m u so v i c c u c a t p h p t ng quát, ngoài ớ ơ ấ vi c tuân th các qui trình ch n m u m t cách nghiêm ng t, chúng ta còn ph i ả ộ quan tâm đ n dung l ng c a m u. ượ ủ ế ẫ

ự ế ử ươ ử ệ ề

ng án d ki n x lý thông tin đi u tra th và hoàn thi n các 5. L p ph ậ c chu n b . b ị ẩ ướ

ng án d ki n x lý thông tin. 5.1. L p ph ậ ươ ự ế ử

Ph ử ứ

ươ ử

ườ ố ự ậ ổ

ề ổ ồ

ụ c áp d ng ng án x lý thông tin là d án các công th c toán h c đ ượ ọ vi tính ph i ả ng, t ổ i ườ ấ ớ ỏ ch c cu c đi u tra. Trong khâu này cũng đ ng th i đòi h i ờ ả ả thuy t và t ế ỉ ủ ớ

ự vào các x lý nói chung và các câu h i nói riêng. Thông th ỏ xây d ng các l p trình toán h c trên c s có s trao đ i th ng nh t v i ng ọ ự ơ ở l p gi ứ ộ ả ậ ph i ch nh lý các câu h i sao cho phù h p v i kh năng c a máy vi tính và kh ợ ỏ ả năng l p trình c a các chuyên gia v lĩnh v c này. ự ủ ề ậ

i toàn b b ng câu h i cũng nh các ch ề ỉ ạ ộ ả ư ỏ ỉ

5.2. Đi u tra th và hoàn ch nh l ử báo.

ệ ư ủ ả

ả ử

ượ ế ả ầ

ề

c m t b ng câu h i t Đ hoàn thi n cũng nh nâng cao ch t l ỏ ng c a b ng câu h i, đòi h i ấ ượ ể ỏ ph i đi u tra th . Chính nh quá trình này mà m u chúng ta tìm ra đ c nh ng sai ẫ ờ ề ữ sót trong quá trình xây d ng b ng câu h i, lo i b nh ng ph n thi u logic trong ữ ạ ỏ ỏ c c a cu c đi u tra và cu i cùng là trình t ộ ướ ủ ộ ự i u, phù h p v i đ i t t o ra đ ủ ợ ạ ự các câu h i, chu n hóa thêm m t b ẩ ượ ng c a cu c đi u tra. ộ ỏ ộ ả ớ ố ượ ỏ ố ư ố ề

Chú ý: nên ti n hành đi u tra th trên chính đ i t ề ố ượ ử ế ng s đi u tra. ẽ ề

5.3. L a ch n và t p hu n đi u tra viên. ậ ự ọ ề ấ

ề

i t ươ ườ ổ ứ ấ ộ

ng đi u tra viên nhi u hay ít, ch t l ề

ộ ng pháp đi u tra mà ng ề ấ ượ ộ ề ằ

Trong m i cu c đi u tra, tùy theo qui mô, tính ch t ph c t p c a đ tài ứ ạ ề ủ ch c cu c đi u tra chu n b l c ị ự ề ẩ ẩ ng và nh ng yêu c u v năng l c, ph m ự ề ầ ữ ấ ng pháp ph ng v n ỏ ươ i ti n hành công vi c đi u tra ph i có nhi u kinh ề ề ủ ệ ả

ỗ nghiên c u và ph ứ l ề ượ ch t cao hay trung bình. Trong nh ng cu c đi u tra b ng ph ấ sâu hay quan sát đ y đ , ng nghi m và trình đ văn hóa cao nh t là v chuyên môn. ữ ườ ế ấ ầ ộ ề ệ

ấ ọ ộ

tra xã h i h c đ u ph i th c hi n các b ề Tuy có s khác nhau v m c đ t p hu n, song nhìn chung, m i cu c đi u ự c: ộ ọ ề ề ứ ộ ậ ướ ự ệ ả

40

- Gi ệ ủ ề

i thích đ i thi u m c đích, ý nghĩa c a cu c đi u tra, thông qua đó giúp cho ộ c m c đích, ý nghĩa c a các cu c đi u tra cho ủ ượ ụ ề ộ

ng đ ụ ớ đi u tra viên có th gi ể ả ề c đi u tra. đ i t ề ố ượ ượ

c nh nhau v các khái ni m, các ề ể ượ ư ệ ề

ọ câu h i và nh ng v n đ c n khai thác. ấ - Làm cho m i đi u tra viên đ u hi u đ ề ề ầ ỏ ữ

t cách ghi chép thông tin. - Làm cho đi u tra viên bi ề ế

ề ặ

- Gi ế c đ c đi m c a đ i t ủ ố ượ ướ ợ ử ng đi u tra, giúp cho các đi u tra ề ng và ố ượ ằ ậ

viên ti p c n và ng s linh ho t, thích h p nh m thâm nh p vào đ i t thu đ t. i thi u tr ệ ớ ậ i đa nh ng thông tin c n thi c t ượ ố ể ạ ầ ứ ữ ế

- Xác l p ti n đ th c hi n cho các thành viên. ộ ự ệ ế ậ

41