Luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN TRỌNG LĂNG

HÀNH VI ỦNG HỘ XÃ HỘI CỦA SINH VIÊN

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC

HÀ NỘI – 2021

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN TRỌNG LĂNG

HÀNH VI ỦNG HỘ XÃ HỘI CỦA SINH VIÊN

Ngành: TÂM LÝ HỌC

Mã số: 9. 31. 04. 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Lê Văn Hảo Hà Nội - 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tác giả xin cam đoan, công trình nghiên cứu “Hành vi ủng hộ xã hội của

sinh” là của riêng tác giả. Những dữ liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án trung

thực và chưa ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả luận án

Nguyễn Trọng Lăng

MỤC LỤC Trang

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG BIỂU

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH ẢNH

1 MỞ ĐẦU

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Chƣơng 1 HÀNH VI ỦNG HỘ XÃ HỘI

9 1.1. Những nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội

26 1.2. Những nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên

Đánh giá các công trình nghiên cứu về hành vi ủng hộ 29 1.3. xã hội

Chƣơng 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HÀNH VI ỦNG HỘ XÃ HỘI

32 2.1. Lý luận về hành vi và hành vi xã hội

37 2.2. Hành vi ủng hộ xã hội

55 2.3. Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên

Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi ủng hộ xã hội của 60 2.4. sinh viên

Chƣơng 3 TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Tổ chức nghiên cứu 67 3.1.

Mẫu và địa bàn nghiên cứu 69 3.2.

Phương pháp nghiên cứu 71 3.3.

Tiêu chí đánh giá và thang đánh giá 77 3.4

Chƣơng 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN

86 4.1. Thực trạng hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên

Các yếu tố ảnh hƣởng đến hành vi ủng hộ xã 114 4.2. hội của sinh viên

Phân tích trƣờng hợp chân dung tâm lý (điển 129 4.3. hình)

136 4.4. Đề xuất các biện pháp thúc đẩy hành vi ủng hộ

xã hội của sinh viên

145 KẾT LUẬN

148 KIẾN NGHỊ

149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ

150 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin trân trọng cảm n sâu sắc P S. TS. ê V n ảo đã tận tình hư ng

d n và g i cho tôi những tư ng trong quá trình lựa chọn các vấn đ nghiên cứu

của luận án, t o đi u kiện gi p đ , động viên đ tôi vư t qua nhi u khó kh n trong

nghiên cứu.

Tôi nhận đư c sự gi p đ đ trách nhiệm của các cán bộ hoa Tâm l -giáo

d c và các Ph ng Quản l ào t o - ọc viện hoa học ã hội. Trong quá trình

làm luận án của mình, không th không nhắc t i sự quan tâm, gi p đ nhiệt tình

của S. TS. V V n ng và P S. TS. Ngu n Th ai an, luôn ch bảo, gi p đ

tôi những l c khó kh n. in bà t sự cảm n sâu sắc t i tập th cán bộ, giảng viên

của ọc viện hoa học ã hội.

Tôi xin cảm n các b n đ ng nghiệp, các em sinh viên, an iám hiệu

trư ng i học Trà Vinh đã t o mọi đi u kiện đ tôi hoàn thành luận án của mình.

c biệt cảm n những ngư i thân trong gia đình đã động viên, quan tâm, dành

th i gian đ tôi hoàn thiện luận án nà .

Trong th i gian làm luận án, do kinh nghiệm nghiên cứu chưa nhi u nên

luận án của tôi c n mắc nhi u l i và c n đư c góp , ch nh s a đ bản luận án ngà

hoàn thiện h n. nh mong qu th , cô giáo và qu b n đ ng nghiệp, những ai

quan tâm đến đ tài nghiên cứu nà đóng kiến, đ tôi có th ch nh s a, hoàn thiện

luận án nà đư c tốt h n.

Trân trọng cảm n

à Nội, tháng 03 n m 2021

Nguyễn Trọng Lăng

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ

SV Sinh viên

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Tên biểu bảng Trang

Bảng 3.1. Đặc điểm mẫu khách thể 69

Bảng 3.2. Các công cụ khảo sát của đề tài Bảng 4.3. Mức độ thể hiện hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên Bảng 4.4. Hành vi chia sẻ của sinh viên 89

Bảng 4.5. Mức độ tham gia hoạt động tình nguyện của sinh viên 91

Bảng 4.6: Mức độ tham gia tình nguyện của sinh viên 93

Bảng 4.7: Hành vi ủng hộ xã hội theo giới tính sinh viên 97

Bảng 4.8: Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên theo dân tộc 98

Bảng 4.9: Mức độ thể hiện các hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên giữa 100

năm thứ nhất, thứ hai, thứ ba và năm thứ tư

Bảng 4.10: Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên theo khối ngành học 101

Bảng 4.11: Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên theo mức sống 103

105

Bảng 4.12: Mức độ thể hiện hành vi ủng hộ xã hội theo niềm tin tôn giáo Bảng 4.13: Mức độ tương quan Pearson giữa các hành vi ủng hộ xã hội 107

Bảng 4.14: So sánh mức độ lòng tin xã hội giữa nam và nữ sinh viên 109

Bảng 4.15: Sinh viên đánh giá người khác theo quan điểm của mình 110

Bảng 4.16: Thứ tự ưu tiên của các giá trị đối với sinh viên 111

Bảng 4.17: So sánh giữa nam và nữ về thứ tự ưu tiên các giá trị 113

115

Bảng 4.18. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên

Tên biểu bảng Trang

118

119

Bảng 4.19: Ảnh hưởng yếu tố xu hướng thực hiện đến hành vi ủng hộ xã hội Bảng 4.20: Ảnh hưởng yếu tố niềm tin tôn giáo đến hành vi ủng hộ xã hội Bảng 4.21: Ảnh hưởng các yếu tố môi trường đến hành vi ủng hộ xã hội 121

122

Bảng 4.22: Kiểm định sự khác biệt giữa các yếu tố với sinh viên các năm Bảng 4.23: Mức độ tương quan Pearson giữa các yếu tố 123

124

Bảng 4.24. Tương quan giữa các yếu tố với hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên Bảng 4.25. Ảnh hưởng của các yếu tố đến hành vi chia sẻ của sinh viên 125

Bảng 4.26. Ảnh hưởng của các yếu tố đến hành vi vị tha của sinh viên 126

127

128

Bảng 4.27. Ảnh hưởng của các yếu tố đến hành vi tình nguyện của sinh viên Bảng 4.28. Ảnh hưởng của các yếu tố đến Động cơ thúc đẩy hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên Bảng 4.29. Mức độ thể hiện hành vi ủng hộ xã hội chân dung tâm lý thứ 130

nhất

Bảng 4.30. Mức độ thể hiện hành vi ủng hộ xã hội chân dung tâm lý thứ 133

hai

Bảng 4.31. Mức độ thể hiện hành vi ủng hộ xã hội chân dung tâm lý thứ 135

141

142

Bảng 4.32. Đánh giá của sinh viên về các biện pháp nuôi dưỡng và thúc đẩy hành vi ủng hộ xã hội Bảng 4.33: Kiểm định độ tương quan Pearson của các nhóm biện pháp đề xuất

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH ẢNH

Tên biểu đồ

Trang

115

Hình 2.1. Khung lý thuyết về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên

Biểu đồ 1: Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên (Điểm trung bình).

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Hành vi ủng hộ xã hội - một khía cạnh rất quan trọng của xã hội hiện nay.

Hành vi ủng hộ xã hội (prosocial behavior) hay còn gọi là hành vi vì xã hội và động

cơ ấy đã trở thành sự quan tâm lớn của nhiều nhà Tâm lý học xã hội tập trung

nghiên cứu. Hành vi ủng hộ xã hội hiểu một cách đơn giản hành vi mang đến lợi ích

cho người khác. Đây là những hành vi tích cực trong xã hội và được khuyến khích

thực hiện. Nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội đã được thực hiện nhiều trên thế

giới. Song tại Việt Nam thì khái niệm này còn khá mới. Mặc dù, không dùng cụ thể

thuật ngữ hành vi ủng hộ xã hội nhưng hành vi này đã được nhắc đến nhiều, thậm

chí đã đi vào lịch sử nước nhà như hành vi đoàn kết, hợp tác, chia sẻ, vị tha…

Trong những năm gần đây, các nhà khoa học tập trung nhiều vào các mặt

tích cực - mặt sáng như các yếu tố giúp tăng cường sức khỏe tâm lý của cá nhân và

xã hội. Nhiều công trình nghiên cứu trước cho thấy, hành vi ủng hộ xã hội có vai trò

quan trọng trong sự phát triển xã hội. Tầm quan trọng ở mức độ tự trọng cao, làm

sao để phát triển các mối quan hệ lâu bền và làm thế nào để tạo ra động lực duy trì

các hành vi vị tha và giúp đỡ người khác. Green và Schneider cũng nhất trí rằng

hành vi ủng hộ xã hội là hành vi học được. Nhà nghiên cứu đã tìm hiểu sâu hơn

chính xác điều gì trẻ em học được qua quan sát, hành vi ủng hộ xã hội của người

khác? Họ cho rằng cái quyết định hành vi ủng hộ xã hội không chỉ là sự cần thiết

phải quan sát và bắt chước hành vi của người khác, mà cả khả năng hiểu được

người khác [dẫn lại theo David Clarke, 2003].

Hành vi giúp đỡ, đoàn kết, hợp tác đã được ghi nhận ngay từ những giai

đoạn đầu của lịch sử và nền văn hóa (trong đấu tranh sinh tồn, trong bảo vệ bộ tộc,

bộ lạc,…) [Levine & Levine, 1992]. Hành vi ủng hộ xã hội bao gồm những hành vi

như an ủi, giúp đỡ, chia sẻ và hành vi nhân ái, vị tha đối với người khác trong cộng

đồng xã hội, biểu hiện truyền thống lâu đời của dân tộc Việt Nam ta với tinh thần

“tối lửa tắt đèn có nhau”; “lá lành đùm lá rách”; “thương người như thể thương

thân”, nhất là trong việc chống dịch Covid-19 và chống thiên tai tại các tỉnh miền

Trung. Những việc tình nguyện vì người khác càng có tác động lan tỏa trong cộng

đồng, làm cho mọi người gắn kết hơn với nhau còn hơn bất cứ sự tuyên truyền, lời

nói, sự kiện nào khác.

Trong xã hội Việt Nam ta hiện nay, mọi người đều thừa nhận đời sống kinh

tế của người dân ngày càng khá lên. Tuy nhiên, tình cảm và đạo đức lại có chiều

xuống cấp. Trong đó, có hành vi ủng hộ xã hội hiểu theo nghĩa tích cực và cũng là

vấn đề cơ bản của tâm lý học xã hội - một chuyên ngành nghiên cứu quan hệ xã hội

và ảnh hưởng xã hội. Nghiên cứu mang tính chất cơ bản này sẽ góp phần tạo ra sự

cân bằng hơn giữa các nghiên cứu tâm lý vốn hay thiên về phần tối, tiêu cực hơn là

phần sáng, tích cực, cái thiện. Việc nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội còn mang ý

nghĩa thực tiễn rất lớn trong xã hội Việt Nam hiện nay. Trong đó, có nhiều người

đang tích cực tham gia phong trào xung kích, tình nguyện, hiến máu nhân đạo, thực

hiện việc làm tử tế… nhưng một số khác cũng bị đánh giá là ích kỷ hay thậm chí

thờ ơ, vô cảm. Từ cuối năm 2014 đến nay, truyền hình Việt Nam cũng bắt đầu một

chương trình Việc t tế. Sau một năm phát sóng, 300 tấm gương, hành động đẹp, vì

người khác hay xã hội được đã được tôn vinh, lan tỏa, người nhỏ tuổi nhất là một

em học sinh lớp năm và người lớn tuổi nhất là một cụ già 93 tuổi. [dẫn lại theo Lê

Văn Hảo, 2016].

Nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên có giá trị thực tiễn ứng

dụng cho các nhà quản lý, các nhà giáo dục hay các bậc cha mẹ, khi họ muốn nuôi

dưỡng lòng nhân ái, thúc đẩy các hành vi ủng hộ xã hội trong gia đình, nhà trường

và cộng đồng. Điều này, lại càng đặc biệt có ý nghĩa trong một môi trường xã hội

đang chuyển đổi, đan xen nhiều yếu tố tích cực và tiêu cực - hành vi chống đối xã

hội như vi phạm pháp luật trong sinh viên, tâm lý con người dần bộc lộ nhiều điểm

sáng và tối trong xã hội phức tạp hiện nay. Hành vi ủng hộ xã hội là sợi chỉ đỏ gắn

kết cộng đồng giữa con người với con người, tạo ra sức mạnh đoàn kết chung để

vượt qua những thời điểm khó khăn trong lịch sử một gia đình, cộng đồng hay một

quốc gia. Hiểu biết về hành vi ủng hộ xã hội và động cơ ấy, cũng như các yếu tố cản

trở và yếu tố thúc đẩy để nuôi dưỡng, phát triển các dạng hành vi tích cực cũng

chính là một cách hiệu quả đẩy lùi các hành vi tiêu cực, lệch chuẩn hay chống đối

xã hội, vi phạm pháp luật vốn đang có xu hướng tăng trong giai đoạn hiện nay, nhất

là ở sinh viên. Đặc biệt thanh niên nói chung và sinh viên ở các trường Đại học nói

riêng là đội ngũ tri thức được đào tạo bài bản và tương lai là chủ nhân của đất nước.

Bác Hồ đã từng dặn trong thư gửi học sinh nhân ngày khai trường: “Non sông Việt

Nam có trở nên vẻ vang hay không, dân tộc Việt Nam có được vẻ vang sánh vai các

cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập

của các cháu” [Hồ Chí Minh, 1972, tr.12].

Với mong muốn tìm hiểu làm sáng tỏ các hành vi có ích, có lợi với người

khác và cho xã hội trong sinh viên, chúng tôi hy vọng những kết quả nghiên cứu của

luận án sẽ kịp thời góp phần vào việc xây dựng, bổ sung nền tảng cơ sở khoa học

cho công tác định hướng, giáo dục hành vi tích cực, giúp cho sinh viên trở thành

người tử tế, phát triển toàn diện nhân cách và đóng góp ngày càng tích cực hơn cho

cộng đồng.

Xuất phát từ những lý luận và thực tiễn đặt ra, chúng tôi lựa chọn đề tài

“Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên” là vấn đề nghiên cứu của luận án.

2.Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án

2.1. Mục đích nghiên cứu

Xác định cơ sở lý luận và chỉ ra thực trạng hành vi ủng hộ xã hội của sinh

viên. Từ đó, đề xuất kiến nghị nhằm thúc đẩy hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

2.2.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu. Hành vi ủng hộ xã hội trong nước và

ngoài nước.

2.2.2. Xây dựng cơ sở lý luận về hành vi ủng hộ xã hội và hành vi ủng hộ xã

hội của sinh viên.

2.2.3. Chỉ ra thực trạng về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. Các yếu tố

ảnh hưởng đến hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên

2.2.4. Đề xuất kiến nghị nhằm thúc đẩy hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên.

Trên cơ sở lý luận và thực tiễn chúng tôi đề ra những giả thuyết nghiên

cứu cho luận án cụ thể:

- Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên ở mức độ thường xuyên qua các dạng

hành vi: hành vi chia sẻ, hành vi vị tha và hành vi tình nguyện đối với người khác.

Trong đó hành vi chia sẻ thể hiện rõ hơn so với các hành vi còn lại.

- Có nhiều yếu tố ảnh hưởng tới hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên bao

gồm: cái tôi hiệu quả, tự kiểm soát, xu hướng thực hiện hành vi, niềm tin tôn giáo

và các yếu tố môi trường giáo dục có ảnh hưởng nhiều nhất đến hành vi ủng hộ xã

hội của sinh viên.

3.Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án

3.1. ối tư ng nghiên cứu:

Mức độ và biểu hiện Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên.

3.2. hách th nghiên cứu:

Sinh viên Trường Đại học Trà Vinh 620 người (Thuộc 5 khối ngành: Khoa

học xã hội - Kinh tế; Kỹ thuật - Công nghệ; Nông nghiệp - Thủy sản; Sư phạm; Sức

khỏe).

3.3. Ph m vi nghiên cứu

3.3.1. i i h n nội dung

Tìm hiểu hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên là một vấn đề khó khăn và

phức tạp. Do vậy, luận án chỉ tập trung nghiên cứu những khía cạnh sau đây:

- Đánh giá mức độ và biểu hiện hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên ở ba

dạng hành vi ủng hộ xã hội cụ thể là: hành vi vị tha, hành vi chia sẻ, hành vi tình

nguyện với người khác trong đời sống.

- Luận án chỉ tập trung tìm hiểu một số yếu tố về mặt cá nhân ảnh hưởng đến

thực trạng hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên theo các tiêu chí: Cái tôi hiệu quả, Tự

kiểm soát, xu hướng thực hiện hành vi xã hội, tôn giáo, các yếu tố môi trường.

3.3.2. i i h n v đ a bàn nghiên cứu

Trường Đại học Trà Vinh thuộc đồng bằng sông Cửu Long. Trường có đặc

trưng gần 30% sinh viên dân tộc khmer học tập. Trong mẫu nghiên cứu này chúng

tôi chọn theo nguyên tắc tiện lợi trên 19% sinh viên dân tộc Khmer. Quy mô đào tạo

là trên 18.000 nghìn sinh viên, ở nhiều tỉnh lân cận hội tụ về Trường Đại học Trà

Vinh học tập, giao lưu và điều này càng thể hiện tính đa văn hóa trong môi trường

Đại học ở Đồng bằng sông Cửu Long, miền Tây Nam Bộ.

Thời gian nghiên cứu từ 4/2017 đến 6/2020

4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án

4.1. Phương pháp luận nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện trên cơ sở một số nguyên tắc phương pháp luận

cơ bản của tâm lý học sau đây:

4.1.1. Ngu ên tắc khách quan:

Nghiên cứu phải đảm bảo tính khách quan, trước hết là phải nghiên cứu từ

chính bản thân sự vật, hiện tượng, phải xem xét sự vật, hiện tượng như chúng vốn

có trong thực tế, ghi nhận mọi chi tiết, mọi biểu hiện của chúng. Nguyên tắc khách

quan làm tăng tin cậy của các kết quả nghiên cứu và giúp các nghiên cứu ngày càng

tiến gần hơn đến bản chất của tin cậy với vai trò thúc đẩy, định hướng, dẫn dắt, dự

báo hành vi ủng hộ xã hội.

4.1.2. Ngu ên tắc ho t động - nhân cách:

Hoạt động là phương thức tồn tại của con người, là yếu tố quyết định sự

hình thành và phát triển nhân cách của mỗi cá nhân. Do đó, hành vi ủng hộ xã hội

của sinh viên phải nghiên cứu thông qua thực tiễn hoạt động học tập nhóm, công

tác xã hội tình nguyện của sinh viên. Hành vi ủng hộ xã hội là sự phản ánh một

phần điều kiện xã hội của nhóm, của cộng đồng mà sinh viên sinh sống, hoạt động

trong đó. Đồng thời cũng là sản phẩm của hoạt động và học tập xã hội. Hành vi

ủng hộ xã hội của sinh viên được tham gia trong các lớp học, tổ chức Đoàn, Hội

sinh viên và xã hội.

4.1.3. Ngu ên tắc tiếp cận khoa học liên ngành: Hành vi ủng hộ xã hội đã

được nhiều ngành khoa học nghiên cứu như: Tâm lý học xã hội, sinh lý học, xã hội

học, giáo dục học, Tâm lý học xuyên văn hóa... Vì vậy, khi nghiên cứu hành vi

ủng hộ xã hội cần phải tiếp cận liên ngành khoa học để có cách nhìn hệ thống, đầy

đủ.

4.1.4. Ngu ên tắc phát tri n:

Mỗi sự vật và hiện tượng trong tự nhiên hay trong mối quan hệ xã hội đều có

quá trình nảy sinh, vận động và phát triển qua các hành vi ủng hộ xã hội trong từng

giai đoạn phát triển lịch sử xã hội. Tâm lý cá nhân hay của xã hội đều nằm trong

quy luật này, có sự phát triển và biến đổi về chất. Khi nghiên cứu các hiện tượng

tâm lý xã hội, nhà khoa học cần xem xét chúng trong một quá trình phát triển.

Các phƣơng pháp nghiên cứu: Để thực hiện và giải quyết các mục đích và

nhiệm vụ nghiên cứu đã đề ra, luận án sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên

cứu cụ thể sau đây:

4.2. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết - văn bản, tài liệu

4.3. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

4.3.1. Phương pháp chuyên gia

4.3.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi

4.3.3. Phương pháp phỏng vấn sâu

4.3.4. Phương pháp phân tích trường hợp (chân dung) tâm lý

4.3.5. Phương pháp xử lý số liệu bằng chương trình thống kê SPSS

Việc mô tả chi tiết cụ thể về mục đích, cách thức tiến hành, thực hiện các

phương pháp nghiên cứu cụ thể này sẽ được chúng tôi trình bày rõ hơn trong

chương 3.

5. Đóng góp mới về khoa học của luận án

- Trong luận án đã đưa ra được một tổng quan nghiên cứu về hành vi ủng hộ

xã hội của giới trẻ, bao gồm sinh viên. Các hướng nghiên cứu, các dạng hành vi cụ

thể là: hành vi chia sẻ, hành vi vị tha, hành vi tình nguyện và phân loại được hành vi

ủng hộ xã hội. Kết quả nghiên cứu đã xây dựng được một hệ thống các khái niệm

căn bản để định hướng cho nghiên cứu thực tiễn. Từ đó, thao tác hóa khái niệm

thành các chỉ báo đo lường được trong thực tiễn.

- Nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội có ý nghĩa thiết thực, thể hiện tính nhân

văn, mình vì mọi người và sự sẵn sàng chia sẻ trong quan hệ cá nhân sinh viên với

cộng đồng, đặc biệt là những người yếu thế. Điều này cần có ở sinh viên và rất cần

được giáo dục cho thế hệ trẻ hiện nay.

- Việc chỉ ra được thực trạng mức độ và các biểu hiện hành vi ủng hộ xã hội,

so sánh với biểu hiện hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên theo nhiều biến số độc

lập, ở mức độ thường xuyên, có nghĩa là phần lớn có sự cân bằng với hành vi chia

sẻ, hành vi vị tha, hành vi tình nguyện, hành vi chia sẻ là nổi bật nhất và phân tích

(trường hợp) chân dung tâm lý sinh viên và làm rõ các yếu tố ảnh hưởng, tác động

đều đến hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên.

- Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm cơ sở khoa học cho việc đề xuất

biện pháp, những nội dung, giáo dục hành vi ủng hộ xã hội, hành vi tích cực trong

sinh viên hiện nay, cải thiện và phòng ngừa những hành vi tiêu cực, chống đối xã

hội trong sinh viên.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

6.1. V m t l luận:

- Kết quả nghiên cứu về lý luận của luận án góp phần bổ sung, làm giàu có

thêm nguồn tri thức, hiểu biết khi nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội của sinh

viên, làm sáng tỏ thêm lý luận về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên trong tâm lý

học xã hội. Làm tư liệu lý luận trong đào tạo và giáo dục sinh viên và trong nghiên

cứu Tâm lý học.

- Nghiên cứu này cũng góp phần bổ sung vào một số khoảng trống nghiên

cứu về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. Những vấn đề mà luận án chưa đi sâu

nghiên cứu hoặc chưa giải quyết được có thể sẽ là những gợi ý cho các hướng

nghiên cứu tiếp theo liên quan đến lĩnh vực này.

6.2. V thực ti n:

- Kết quả nghiên cứu thực tiễn của luận án đóng góp vào việc nâng cao nhận

thức, hiểu biết, tri thức về quan niệm, hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên, thông qua

mô tả thực trạng mức độ biểu hiện hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. Hành vi ủng

hộ xã hội càng nhiều, sinh viên càng có nhiều cảm nhận hạnh phúc về cuộc sống.

- Kết quả nghiên cứu thực trạng đã cung cấp hệ thống tư liệu về thực trạng hành

vi ủng hộ xã hội của sinh viên. Có giá trị ứng dụng thực tiễn cho các nhà quản lý, các

nhà giáo dục và các bậc cha mẹ, để nuôi dưỡng lòng nhân ái, thúc đẩy các hành vi

ủng hộ xã hội trong mỗi gia đình, nhà trường phát triển nhân cách sinh viên.

- Các biện pháp được đề xuất là tài liệu tham khảo cho các bậc cha mẹ, cán bộ

quản lý giáo dục, thầy cô giáo và tổ chức Đoàn - Hội sinh viên vận dụng thúc đẩy hành

vi ủng hộ xã hội của sinh viên.

7. Cấu trúc của luận án

Luận án bao gồm: Mở đầu, 4 chương

Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Hành vi ủng hộ xã hội

Chương 2. Cơ sở lý luận về Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên

Chương 3. Tổ chức và phương pháp nghiên cứu

Chương 4. Kết quả nghiên cứu thực tiễn Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên

Kết luận và kiến nghị

Danh mục tài liệu tham khảo

Phụ lục.

Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

HÀNH VI ỦNG HỘ XÃ HỘI

Thông qua việc tìm hiểu về tình hình nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội

của sinh viên cho thấy, vấn đề này mặc dù được các tác giả trên thế giới quan tâm

nghiên cứu từ lâu, song tại Việt Nam, vẫn là vấn đề mới được nhắc đến trong một

vài năm trở lại đây. Trong bối cảnh toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, chúng tôi

nhận thấy, việc tổng quan tình hình nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội của sinh

viên theo vấn đề là phù hợp hơn về mặt khoa học. Trên quan điểm như vậy, tình

hình nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên sẽ được trình bày một số nội

dung chính dưới đây.

1.1. Những nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội

Hành vi ủng hộ xã hội về cơ bản bị bỏ quên, cho đến những năm 60 của thế

kỷ XX. Lúc đó, hành vi ủng hộ xã hội được tập trung quan tâm thay thế dần cho các

hành vi tiêu cực xã hội. Do thời điểm đó, các nhà khoa học nhận thức rằng hành vi

tiêu cực như một mối đe dọa cho xã hội. Một số nhà nghiên cứu tin rằng, việc đi sâu

nghiên cứu và tìm hiểu hành vi ủng hộ xã hội là cách thức cần thiết để hiểu hành vi

tiêu cực xã hội cũng như để thúc đẩy sự thay đổi. Nhiều năm sau, nhận thức được

tầm quan trọng của việc nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội trong việc điều tiết xã

hội, hành vi xã hội tích cực đã được ghi nhận. Sự quan tâm đến việc phát triển hành

vi ủng hộ xã hội xuất phát từ nhu cầu mong muốn xã hội vận hành một cách hài hòa

[Kavussanu, Seal & Phillips, 2006]. Khi mà hành vi ủng hộ xã hội trở nên quan

trọng hơn đối với các cá nhân và nhóm xã hội thì chúng đã được nghiên cứu một

cách trọng tâm hơn và cũng được công nhận một cách phù hợp hơn. Sau này, các

nhà hành vi học đã bắt đầu nhận ra tầm quan trọng của việc ngăn chặn hành vi có

hại thông qua việc tăng cường và hỗ trợ xây dựng các hành vi có ích. Từ đây, hành

vi đạo đức cũng được quan tâm nghiên cứu. Hành vi ủng hộ xã hội cũng được xem

là gắn kết rất chặt chẽ với yếu tố đạo đức [Bar-Tal, 1982].

1.1.1. Những nghiên cứu v t m quan trọng của hành vi ủng hộ xã hội

Ryan & Patrick [2001] cho rằng, hành vi ủng hộ xã hội là một yếu tố dự báo

của sự thành công trong học tập, xã hội và đời sống tình cảm sau này. Sự phát triển

lành mạnh và tích cực về mặt xã hội ở người trẻ tuổi có tương quan với sự phát triển

nhận thức, từ đó tạo ra một nền tảng vững chắc cho thành tích học trong tương lai.

Trẻ em và thanh thiếu niên thực hiện nhiều hành vi ủng hộ xã hội đã được chứng

minh rằng có nhiều cơ hội hơn để đạt được thành công học tập ở trường [Roeser và

cộng sự, 2000]. Hành vi đạo đức/ ủng hộ xã hội khi được hình thành sớm cũng có

hiệu quả trong việc phòng tránh các chứng trầm cảm và trong việc thúc đẩy thành

tích học tập [Bandura và cộng sự 1996a]. Một thái độ tích cực và hành vi ủng hộ xã

hội dẫn đến các mối quan hệ tốt với những người khác và giúp nâng cao mức độ tự

tin của người đó [Barry & Wentzel, 2006].

Eisenberg & Mussen [1989] trong nghiên cứu của mình đã chứng minh rằng,

việc thực hiện các hành vi ủng hộ xã hội mang đến hiệu quả tâm lý tích cực cho

thanh thiếu niên, bao gồm việc làm tăng tính tự chủ và kỹ năng đối phó với các tình

huống khó khăn trong cuộc sống. Hầu hết thanh thiếu niên hành động mang tính

ủng hộ xã hội bằng cách tuân thủ theo chuẩn mực xã hội để phù hợp với xã hội đó.

Tuy nhiên, cũng có những thanh thiếu niên không tôn trọng các quy tắc chuẩn mực,

thay vào đó là tham gia vào các hoạt động hoặc thực hiện các hành vi chống đối xã

hội [Hoffman, 2008]. Hậu quả của các hành vi tiêu cực này có thể liên quan đến

tình trạng thanh thiếu niên bỏ học hoặc ít tham gia các hoạt động mang tính tập thể

và đồng đội. Khi thanh thiếu niên có những hành vi chống đối xã hội thì sẽ dễ dẫn

đến những nguy cơ như: bỏ học, lạm dụng thuốc, quan hệ tình dục không an toàn,

phá hủy các mối quan hệ xã hội [Walker, Colvin, & Ramsey, 1995]. Nếu hành vi

tiêu cực này vẫn tồn tại và kéo dài, nhiều biện pháp sẽ được đưa ra, như đuổi học

(nhưng biện pháp này lại thường là một trong những nguyên nhân gây gia tăng

nhiều hơn các hành vi tiêu cực). Vì lý do này, hành vi ủng hộ xã hội là điều cần

thiết trong sự phát triển xã hội. Thanh thiếu niên là một nhóm xã hội quan trọng vì

họ có nhiều khả năng chống lại hành vi chuẩn mực, thay vào đó là những hành vi

mà các em cảm thấy phù hợp. Điều này thấy rõ nhất trong thanh thiếu niên độ tuổi

từ 7 đến 17 tuổi.

Nhiều nghiên cứu đã cho thấy thực hiện các hành vi ủng hộ xã hội mang lại

nhiều lợi ích về thể chất cũng như tinh thần, chẳng hạn như: Các hành động tích cực

giúp con người tăng cường các cảm giác hạnh phúc [Kurtz, Lyubomirsky, 2008];

[McGowen, 2006]; Hành vi ủng hộ xã hội có tương quan thuận với chất lượng các

mối quan hệ [Helgeson, 1994] và làm giảm tỉ lệ tử vong ở người [Brown và cộng sự

2003]. Việc giúp đỡ người khác thậm chí còn mang đến dự đoán làm giảm tỉ lệ tử

vong do căng thẳng Poulin và cộng sự [2013]. Theo Thoits & Hewitt (2001), công

việc tình nguyện – một dạng của hành vi ủng hộ xã hội còn giúp tăng cường cảm

nhận hạnh phúc, sự hài lòng trong cuộc sống, lòng tự trọng, ý thức kiểm soát cuộc

sống, tăng cường sức khoẻ thể chất, giảm bớt chứng trầm cảm và giúp tăng đáng kể

các lợi ích lâu dài [Piliavin & Siegl 2007].

Nhóm tác giả Dunn, Ashton-James, Hanson & Aknin [2010] còn chỉ ra rằng,

việc chúng ta lấy tiền để giúp đỡ người khác còn mang lại hạnh phúc hơn là dùng số

tiền đó để chi tiêu cho chính bản thân mình. Đem tiền cho hoạt động từ thiện, trên

thực tế, kích hoạt vùng não liên quan đến phần thưởng [Harbaugh, Mayr &

Burghart, 2007]. Từ đó, những người hạnh phúc hơn thường có hành động tích cực

hơn và họ trải qua những mức độ hạnh phúc cao hơn bằng cách làm như vậy

[Piliavin, 2003].

Như vậy, việc thực hiện các hành vi ủng hộ xã hội đã được nhiều tác giả

khẳng định là mang lại nhiều lợi ích, chẳng hạn: mang lại sự thành công, mở rộng

mối quan hệ, cảm nhận hạnh phúc, giảm tỉ lệ tử vong… Những kết quả tích cực này

cho thấy, việc nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội trên khách thể thanh niên là điều

nên làm, để chúng ta khuyến khích các hành vi ủng hộ xã hội trong thanh niên. Điều

này sẽ giúp làm giảm các nguy cơ về hành vi chống đối xã hội, tệ nạn xã hội, vi

phạm pháp luật trong thanh niên.

1.1.2. Những nghiên cứu v các ki u/ lo i hành vi ủng hộ xã hội

Eisenberg và cộng sự [1998] khi nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội đã xác

định hai loại của hành vi này là: lòng vị tha và hành vi thân thiện với xã hội. Các

hành vi ủng hộ xã hội được định nghĩa là sự giúp đỡ tự nguyện chủ yếu do mối

quan tâm đến nhu cầu và phúc lợi của người khác, thường gây ra bởi sự đáp ứng

cảm thông và hiện thưc hóa các nguyên tắc phù hợp với việc giúp đỡ người khác

[Eisenberg và Fabes, 1990]. Với loại hành vi thân thiện xã hội này, bởi vì người trợ

giúp chủ yếu quan tâm đến phúc lợi của người khác, nên những người trợ giúp thỉnh

thoảng vẫn phải bỏ ra chi phí. Mặc dù các nhà nghiên cứu đã tranh luận rất gay gắt

rằng, liệu các hành vi vị tha có tồn tại hay không thì có ít nhất ba dòng bằng chứng

ủng hộ sự tồn tại của lòng vị tha:

+ Thứ nhất, Batson & Shaw [1991] đã trình bày bằng chứng về tính di truyền

của sự thông cảm. Sự thông cảm được cho là có khả năng thích nghi trong quá trình

tiến hóa. Điều này liên quan đến lòng vị tha từ tính di truyền.

+ Thứ hai, Gilbert và Fiske, [2004] có những bằng chứng về sự ổn định

trong cách ứng xử theo hướng ủng hộ xã hội ở thời thơ ấu và thanh thiếu niên.

+ Thứ ba, Eisenberg và Fabes [1990] đã tìm ra các cách hành xử khác nhau

của cùng một cá nhân trong các hoàn cảnh khác nhau. Cũng theo Eisenberg và

Fabes [1990], hành vi ủng hộ xã hội là kiểu hành vi mà trong đó mọi người có động

cơ ứng xử theo cách tiến bộ khi ở nơi công cộng và được thực hiện bởi mong muốn

được chấp thuận và tôn trọng bởi những người khác (như phụ huynh, đồng

nghiệp…), đồng thời cũng để tăng cường giá trị của bản thân.

Penner, Dovidio, Piliavin, và Schroeder [2005] còn đưa ra một hướng chung

trong nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội là tìm hiểu xem liệu những người khác,

có đóng vai trò làm chứng cho hành vi ủng hộ xã hội của một cá nhân hay không.

Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc giúp đỡ thực hiện trước mặt người khác đôi

khi kết hợp với động cơ tự định hướng. Cũng theo các tác giả này, tình nguyện là

một dạng hành vi ủng hộ xã hội trong bối cảnh một tổ chức, được lên kế hoạch và

thực hiện trong một thời gian dài, theo đó nhằm mục đích hỗ trợ xã hội và có sự

cam kết công dân. Các tác giả nghiên cứu về lĩnh vực này cho rằng, hoạt động tình

nguyện đúng nghĩa có những điểm khác với sự giúp đỡ thông thường. Theo

Eisenberg và Fabes [1998], những khác biệt này ở chỗ: hoạt động tình nguyện ít có

khả năng xuất phát từ một cảm giác về nghĩa vụ cá nhân, trong khi hầu hết các hành

động giúp đỡ thông thường liên quan đến ý thức về một nghĩa vụ cá nhân đối với

một người cụ thể. Những tình nguyện viên trong một tổ chức hoặc một dịch vụ từ

thiện thường không được thúc đẩy bởi sự cân nhắc như vậy.

Musick và Wilson (2008) trong cuốn sách của họ viết về tình nguyện đã

tuyên bố rằng: Tình nguyện là một hình thức của hành vi vị tha. Sự kết hợp giữa

tình nguyện và vị tha là rất dễ nhận thấy thông qua việc cung cấp các dịch vụ hỗ trợ

cho người khác, bao gồm cả sự an ủi với người (bị) bệnh [Chambré, 1995].

Rõ ràng mong muốn giúp đỡ người khác mà không phải bỏ ra chi phí gì là

điều quan trọng để con người tham gia vào bất kỳ hình thức tình nguyện nào. Song,

một sự kết hợp giữa lòng vị tha và sự quan tâm đến lợi ích bản thân lại khá phổ

biến. Midlarsky [1991] chỉ ra rằng trong quá trình giúp đỡ người khác có cả những

lợi ích cá nhân. Nhiều người tham gia tình nguyện cho rằng, họ được nhiều hơn

những gì họ đã cho [Chambré, 2006]. Tình nguyện là hành vi ủng hộ xã hội nhưng

không phải hoàn toàn là không có lợi ích cá nhân. Wymer [1999] nhận thấy rằng

các tình nguyện viên có nhiều khả năng mở rộng các mối quan hệ bạn bè tình

nguyện hơn những người không phải tình nguyện viên.

Thông qua việc tổng quan các nghiên cứu của các tác giả đi trước, chúng tôi

nhận thấy, hành vi ủng hộ xã hội biểu hiện trong đời sống của chúng ta khá đa dạng.

Đó có thể là hành vi giúp đỡ, làm tình nguyện, từ thiện, giữ gìn vệ sinh môi trường,

hợp tác với người khác trong giải quyết công việc. Thông qua đây, chúng ta hiểu rõ

hơn nhiều khía cạnh của hành vi ủng hộ xã hội, bao gồm cả những hành vi có sự

cam kết và những hành vi không có sự cam kết.

1.1.3. Những nghiên cứu v sự phát tri n của hành vi ủng hộ xã hội

Các tác giả khác nhau đã tìm thấy các kết quả khác nhau liên quan đến sự

phát triển của hành vi ủng hộ xã hội.

Các nghiên cứu của Eisenberg & Mussen [1989], Upright [2002] đi vào việc

khám phá và nghiên cứu cơ sở của hành vi ủng hộ xã hội và phỏng đoán rằng hành

vi ủng hộ xã hội của con người là kết quả của sự kết hợp và tương tác giữa cơ sở

sinh học, xã hội, tâm lý, kinh tế và lịch sử. Những tác giả này giải thích thêm rằng,

hành vi ủng hộ xã hội được phát triển thông qua sự kết hợp của các hành vi học hỏi

và đặc điểm di truyền. Ở độ tuổi rất nhỏ, trẻ em đã được học những hành vi tích cực

(như sự tử tế và giúp đỡ người khác). Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là các em

sẽ luôn thực hiện các hành vi này. Trước hết, trẻ em có thể hiểu rằng ai đó cần được

hỗ trợ. Các các tác giả này suy đoán rằng, trước khi quyết định giúp đỡ thì ở trẻ em

sẽ xuất hiện một cảm xúc gọi là trách nhiệm xã hội, tiếp đó, các em sẽ đánh giá tình

hình bao gồm: nhận thức về người cần được giúp đỡ, nhận thức về nhu cầu của họ

và nhận ra người cần được giúp đỡ.

Eisenberg và cộng sự [1988] cho rằng, ở cấp độ cá nhân, hành vi ủng hộ xã

hội có quan hệ với sự phát triển tâm lý ở trẻ em và thanh thiếu niên. Ngoài ra, cũng

theo các tác giả này phân tích thì khuynh hướng ủng hộ xã hội xuất hiện từ thời thơ

ấu và đến tuổi thiếu niên thì tăng lên. Thanh thiếu niên có xu hướng ủng hộ xã hội

cao hơn trẻ em ở độ tuổi từ 7 đến 12 tuổi. Như vậy, theo ông, thanh thiếu niên thực

hiện hành vi ủng hộ xã hội nhiều hơn trẻ em. Tuy nhiên, Berndt [1996b] trong

nghiên cứu của mình lại không tìm thấy sự khác biệt độ tuổi trong việc thực hiện

các hành vi ủng hộ xã hội ở mẫu 9 – 18 tuổi.

Upright [2002] thừa nhận rằng khi trẻ em tham gia vào các hành động thấu

cảm thì có thể dẫn đến việc trẻ em hành động tử tế với người khác. Tuy vậy,

Eisenberg và Mussen bổ sung thêm, đứa trẻ cũng cần phải tự tin về khả năng giúp

đỡ của mình. Nghĩa là, có kiến thức về hành vi ủng hộ xã hội không đủ để đảm bảo

rằng trẻ em sẽ thực hiện các hành vi này. Eisenberg và Mussen [1989] tin rằng hành

vi ủng hộ xã hội có thể mua được (trả chi phí) và có thể học được. Đặc biệt, hành vi

ủng hộ xã hội mạnh phát triển mạnh mẽ ở trẻ nhỏ. Các tác giả này cũng đi đến kết

luận rằng, hành vi ủng hộ xã hội không được phát triển và nuôi dưỡng bằng tính

cách mà là thông qua sự tích lũy.

Trong khi những nghiên cứu đầu tiên tập trung chủ yếu vào các hành vi ủng

hộ xã hội ở trẻ em thì vẫn có nhiều lý do để theo dõi sự phát triển hành vi ủng hộ xã

hội ở tuổi vị thành niên và thanh niên. Những nghiên cứu về sự phát triển hành vi

ủng hộ xã hội ở thanh niên đã tăng lên đáng kể từ những năm 1990. Đầu tiên, trong

quá trình cá nhân phát triển thì khả năng nhận thức và đời sống tâm lý, kinh

nghiệm… cũng phát triển theo. Theo Brown và Bigler [2005], những yếu tố này có

thể thúc đẩy hoặc cản trở sự phát triển hành vi ủng hộ xã hội. Mahoney và cộng sự

[2009] cho thấy, thanh thiếu niên thể hiện tính chủ ý hơn, từ đó những hoạt động

mà họ lựa chọn tham gia sẽ thường là những hoạt động mà họ có thể cống hiến sức

lực của họ. Thanh thiếu niên cũng có nhiều cơ hội hơn để thể hiện các hành vi ủng

hộ xã hội khác ngoài bối cảnh gia đình, như trong trường học, nơi công cộng. Tisak

và cộng sự [2002] chỉ ra rằng, thanh thiếu niên thường có xu hướng đánh giá bối

cảnh tình huống để xác định có nên thực hiện các hành vi ủng hộ xã hội hay không.

Như đã nói, những nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội trên khách thể trẻ

em đã được thực hiện nhiều song trên đối tượng thanh thiếu niên thì lại chưa nhiều

người tìm hiểu nghiên cứu. Theo chúng tôi, nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội

trên thanh niên là khá thú vị bởi đây là giai đoạn chuyển tiếp của hai thời kỳ từ thơ

ấu lên thành người lớn. Do đó, sự phức tạp trong biến đổi tâm sinh lý cũng mang

đến nhiều sự khác biệt rõ nét trong các các nhân đối tượng thanh niên khác nhau.

Song, chính vì giai đoạn này tâm sinh lý của thanh niên về cơ bản là chưa ổn định

do đó cũng sẽ là một thách thức không nhỏ cho quá trình nghiên cứu.

2.1.4. Những nghiên cứu xu ên v n hóa v hành vi ủng hộ xã hội

Levine và cộng sự [2003] đã tìm hiểu hành vi giúp đỡ người lạ của người

dân tại 23 quốc gia khác nhau trên thế giới (trải khắp các khu vực trên thế giới).

Quy mô dân số và tính cá nhân, tính tập thể trong nền văn hóa đã được các nhà khoa

học đưa vào như những yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện hành vi giúp đỡ. Có ba

tình huống được đưa ra là: (1) Một người đi bộ bị rơi cây bút; (2) Một người băng

bó chân và bị rơi cuốn tạp chí không thể cúi xuống nhặt được và (3) Một người mù

chống gậy đợi qua đường tại ngã tư. Kết quả cho thấy có sự khác biệt khá đáng kể

về hành vi này ở các thành phố được khảo sát. Hành vi giúp đỡ được thực hiện

nhiều nhất ở thành phố Rio de Janeiro của Braxin với 93% và thấp nhất ở Kuala

Lumpur (Malaysia) với 40%. Các nhà nghiên cứu đã tìm ra một mối tương quan

tích cực giữa việc thực hiện hành vi ủng hộ xã hội với định hướng giá trị văn hóa

Sympatia – một văn hóa đặc trưng và truyền thống ở Braxin và một số quốc gia

vùng Mỹ Latinh nổi tiếng với đặc điểm: hay quan tâm tới người khác, thân thiện,

lịch sự và giúp đỡ người lạ. Tuy vậy, các bằng chứng thực nghiệm cho thấy rằng,

hành vi giúp đỡ ít phụ thuộc vào bản chất địa phương của mỗi người mà chịu ảnh

hưởng nhiều bởi các đặc tính của môi trường họ đang sống. Môi trường mà họ sống

trong đó ảnh hưởng đến hành vi của họ, ví dụ như: một người Braxin sống ở New

York sẽ ít có khả năng để giúp đỡ người khác hơn là một người Braxin sống ở Rio

de Janeiro (cũng thuộc đất nước Braxin).

Miller, Bersoff và Harwood [1990] đã thực hiện một thực nghiệm trên người

lớn và trẻ em Ấn Độ và người Mỹ gốc Mỹ. Các tác giả đã nghiên cứu cảm nhận về

mặt trách nhiệm đạo đức của các nhóm khách thể này khi chứng kiến các tình

huống, trường hợp cần đến sự trợ giúp. Trong đó các tình huống này nhấn mạnh đến

tính nghiêm trọng của tình trạng người cần được giúp đỡ (tình trạng hẩn cấp) và

mối quan hệ giữa những người tham gia (ví dụ như quan hệ cha – con; người thân –

người lạ…). Các nhà nghiên cứu đã phỏng vấn 400 cá nhân (người lớn và trẻ em)

để xem họ sẽ làm gì trong các tình huống liên quan đến nghĩa vụ giúp đỡ con em

mình, bạn bè của cha mẹ, bạn bè của mình và nghĩa vụ của mọi người để giúp đỡ

một người lạ. Các tình huống có thể ở mức nghiêm trọng đe dọa đến tính mạng, có

tình huống ở mức độ nghiêm trọng vừa phải. Kết quả sau đó chứng minh rằng:

người Ấn Độ cảm thấy có trách nhiệm và bổn phận đạo đức trong việc giúp đỡ

người khác cao hơn người dân Mỹ, trong khi người Mỹ thì phản ứng và thực hiện

các hành vi ủng hộ xã hội nhiều hơn tùy vào tình hình thực tế. Như vậy, có thể thấy

đã có sự khác biệt rõ rệt về mức độ trách nhiệm giữa hai nhóm văn hóa.

Cả hai nghiên cứu của Miller & cộng sự [1990] và Levine & cộng sự [2001]

đều rút ra được kết luận: việc thực hiện các hành vi ủng hộ xã hội ít thường xuyên

hơn trong những bối cảnh giàu có và khẳng định rằng những phát hiện này đã chỉ rõ

tầm quan trọng của yếu tố kinh tế trong việc thực hiện các hành vi ủng hộ xã hội.

Thực tế đang tồn tại những lý do để giải thích cho việc, có thể tình hình kinh tế càng

phát triển lại tương quan âm (nghịch) với việc thực hiện các hành vi ủng hộ xã hội,

bởi tại các nước giàu, công dân của họ mang tính cá nhân khá cao, họ tự do theo

đuổi nhu cầu và đôi khi họ bỏ qua các giá trị xã hội truyền thống hay những quy

định về trách nhiệm của họ với các thành viên khác trong cộng đồng họ đang sống

[Inkeles, 1997]. Những yếu tố này có thể dẫn đến việc họ ít sẵn lòng quan tâm đến

lợi ích của những người lạ. Có một thực tế rằng, các xã hội đô thị công nghiệp có

tính cạnh tranh cao hơn, vì vậy sự quyết đoán và tính hung hăng được coi là quan

trọng, trong khi các hành vi ủng hộ xã hội trở nên ít quan trọng hơn. Linsky &

Straus [1986] cho rằng, cộng đồng có nền kinh tế ít phát triển hơn (như tỉ lệ thất

nghiệp và tỉ lệ những người kinh doanh thất bại cao) có tỉ lệ người phạm tội và các

bệnh lý xã hội cao hơn. Nhà nghiên cứu Lee [1995] phát hiện ra rằng những người

lao động hài lòng với mức lương hiện tại của họ thì có nhiều khả năng tham gia vào

các hành vi ủng hộ xã hội. Ngược lại, Levine và cộng sự [1994] tìm thấy một mối

tương quan tích cực (thuận) giữa tình trạng phát triển kinh tế của và hành vi giúp

đỡ.

Korte và Kerr [1975] thấy rằng, ở nông thôn, người ta giúp đỡ người lạ nhiều

hơn ở đô thị. Sự khác biệt giữa thành thị và nông thôn cũng đã được ghi nhận trong

nhiều nghiên cứu khác được thực hiện tại Mỹ - một bối cảnh được coi là nguyên

mẫu phương Tây và chủ nghĩa cá nhân. Vậy ở những quốc gia có tính tập thể (chủ

nghĩa tập thể) cao thì sự khác biệt giữa nông thôn và thành thị liệu có còn tồn tại?

Korte và Ayvalioglu [1981] đã nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội tại các thành phố

lớn, thị trấn nhỏ và khu dành cho người nghèo tại Thổ Nhĩ Kỳ. Kết quả một lần nữa

cho thấy, ở thành thị người ta ít thực hiện các hành vi ủng hộ xã hội hơn so với

vùng nông thôn và những khu vực có điều kiện kinh tế khó khăn. Giữa các vùng thị

trấn nhỏ và khu định cư tạm bợ thì không có sự khác biệt. Nếu như phát hiện của

Korte & Kerr [1975] cho thấy có sự khác biệt giữa thành thị và nông thôn trong

hành vi ủng hộ xã hội đối v i ngư i l thì nghiên cứu của Amato lại tập trung tìm

hiểu việc thực hiện hành vi ủng hộ xã hội đối với ngư i thân quen, họ hàng và b n

bè. Có tổng cộng 13.017 người Mỹ được lựa chọn khảo sát và kết quả cho thấy: Khi

con người giúp đỡ người thân, sẽ không có sự khác biệt về thống kê giữa khu vực

thành thị và nông thôn.

Một nghiên cứu khác của Fjneman, Willemsen và Poortinga tiến hành năm

1996 đã được thực hiện tại Hồng Kông, Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ, Hà Lan và Mỹ về

hành vi ủng hộ xã hội lại cho thấy sự giống nhau trên tất cả các nền văn hóa. Sự

khác biệt duy nhất giữa các thành phố chỉ là nằm ở yếu tố - sự g n g i v tình

cảm”. Nghĩa là, những người thân quen hoặc có mối quan hệ chặt chẽ thì có xu

hướng giúp đỡ nhau nhiều hơn. Fjneman và các cộng sự [1996] tiếp tục tìm kiếm

bằng chứng về vai trò động lực của lòng vị tha đối với hành vi ủng hộ xã hội.

Những người tham gia khảo sát thể hiện một lòng vị tha rõ ràng hơn với những họ

hàng thân thích, bất kể là ở nền văn hóa nào.

Chúng ta vẫn thường mặc định xã hội có thiên hướng cá nhân thì thường coi

trọng đặc tính cá nhân và gia đình hạt nhân của họ trong khi những xã hội, quốc gia

theo xu hướng coi trọng tính tập thể thì lại ưu tiên cao nhất cho lợi ích của tập thể

mà mình đang sống trong đó [Triandis, 1995]. Whiting và Whiting [1975] đã thực

hiện một nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội biểu hiện trong tương tác hàng ngày

của các em độ tuổi từ 3 đến 11 với người khác tại 6 quốc gia khác nhau là Kenya,

Philippines, Nhật Bản, Ấn Độ, Mexico và Mỹ. Kết quả cho thấy sự khác biệt về

hành vi ủng hộ xã hội của trẻ em giữa các nền văn hóa được chọn nghiên cứu. Trẻ

em từ Mexico và Philippines thường hành động mang tính ủng hộ xã hội hơn so với

những em đến từ Nhật Bản, Ấn Độ và Hoa Kỳ. Các em hành xử mang tính ủng hộ

xã hội nhất là những em đến từ xã hội truyền thống nhất, đó là vùng nông thôn

Kenya. Những đứa trẻ ích kỷ nhất đến từ một xã hội hiện đại phức tạp nhất, đó là

Mỹ. Nghiên cứu này cũng rút ra được một kết luận là những trẻ em hay làm việc

nhà giúp cho cha mẹ thì thường có sự quan tâm đến người khác cao hơn những trẻ ít

làm việc nhà. Thật vậy, nền văn hóa tập thể đề cao việc hỗ trợ và hợp tác, chính vì

thế kích thích việc thực hiện nhiều các hành vi ủng hộ xã hội trong khi các nền văn

hóa cá nhân (nơi mà các giá trị thành công của cá nhân và khuyến khích khả năng

cạnh tranh được coi trọng) thì trẻ em ít có xu hướng hành xử ủng hộ xã hội.

Curtis, Grabb và Baer [1992] đã nghiên cứu số liệu điều tra Giá trị Thế giới

(1981 – 1983) và rút ra kết luận: Người Mỹ gốc Mỹ tham gia tình nguyện nhiều hơn

các quốc gia khác. Kết quả tương tự cũng được tìm thấy trong nghiên cứu do chính

3 tác giả này thực hiện sau khi phân tích khảo sát Giá trị thế giới tập hợp dữ liệu của

33 quốc gia dân chủ giai đoạn 1991 – 1993. Như vậy người ta nhận thấy những

nước giàu có, nền kinh tế phát triển thường tham gia nhiều hơn vào các hoạt động

tình nguyện. Như vậy, tình hình kinh tế cũng là một biến quan trọng tác động đến

hành vi ủng hộ xã hội cụ thể là tình nguyện.

Bên cạnh đó, cũng đã có nhiều nghiên cứu tập trung vào sự biến đổi trong

hành vi ủng hộ xã hội được thực hiện. Eisenberg và Mussen [1989], khi nghiên cứu

về lòng tốt và hợp tác thấy rằng: Trẻ em ở Bắc Mỹ ít có sự hợp tác hơn so với trẻ

em lớn lên ở Mexico. Nghĩa là, có mối quan hệ giữa loại hình văn hóa và mức độ

thực hiện hành vi ủng hộ xã hội. Chúng ta vẫn thường nghĩ, trẻ em được nuôi dưỡng

trong một nền văn hóa tập thể có xu hướng thể hiện hành vi ủng hộ xã hội nhiều hơn

so với những em được nuôi dưỡng trong một nền văn hóa cá nhân. Tuy vậy, nhiều

nghiên cứu khác lại cho kết quả không đồng nhất như ý nghĩ trên.

Feldman [1968] đã tiến hành một thí nghiệm với những người qua đường ở

Paris (Pháp), Athens (Hy Lạp) và Boston (Mỹ) về việc nhờ hỗ trợ giúp đỡ những

người đồng hương hoặc người nước ngoài trong hai tình huống: Hỏi đường và viết

thư. Trong tình huống đầu tiên, những người từ Boston giúp đỡ nhiều nhất và giúp

cả hai nhóm: đồng hương và người nước ngoài. Trong khi người Paris và Athens

giúp đỡ đồng bào nhiều hơn người nước ngoài. Trong tình huống thứ hai, những

người Athens đối xử tồi tệ với đồng bào hơn người nước ngoài, nhưng người

Boston lại làm điều ngược lại. Chính vì thế, các nhà nghiên cứu đã rút ra kết luận

rằng: có sự khác biệt lớn giữa các nền văn hóa mang tính cá nhân trong thực hiện

hành vi ủng hộ xã hội. Mức độ giúp đỡ thay đổi theo các tình huống diễn ra thực tế.

Nghiên cứu này là khá tin cậy bởi nó xem xét những khác biệt trong hành vi ủng hộ

xã hội và nhấn mạnh đến sự khác biệt trong tình huống.

Eppel, Sharp và Davies [2013], tập trung vào cách tiếp cận của Defra về thay

đổi hành vi và cung cấp tổng quan về bốn cách tiếp cận hoặc vai trò có thể là hiệu

quả nhất với các nhóm dân cư khác nhau để thay đổi hành vi. Những cách tiếp cận

này là: khuyến khích, kích hoạt, tham gia và minh hoạ. Bốn phương pháp tiếp cận

này rất hữu ích để xác định khoảng trống có thể cần phải được điền nếu thay đổi

hành vi là xảy ra. Bằng cách làm cho mọi người dễ dàng hành động thông qua việc

cung cấp cơ sở vật chất và cơ sở hạ tầng, chính phủ cho phép xã hội thay đổi hành

vi [Eppel, Sharp, & Davies, 2013]. Hành vi xã hội cũng được thực hiện bằng các

khoản đóng góp bằng tiền cho các tổ chức từ thiện, công việc tình nguyện của con

người trong cuộc sống. Carlo [2000] và Brandy A. Randall [2001] với nghiên cứu

“Đề xuất một số biện pháp hành vi xã hội cho thanh thiếu niên”. Sự tương quan và

cấu trúc của các hành vi xã hội ở thanh thiếu niên cuối được kiểm tra bằng cách sử

dụng một biện pháp mới được xây dựng, đa chiều. Trong nghiên cứu 1,249 sinh

viên cao đẳng (145 nữ, 19 tuổi = 19.9 tuổi) đã sử dụng Phiếu đánh giá Prosocial

Tendencies (PTM) đánh giá 6 loại hành vi xã hội: vị tha, tuân thủ, cảm xúc, khinh

thường, công khai và ẩn danh. Các biện pháp thông cảm, quan điểm, đau khổ cá

nhân, tính thích đáng xã hội, hành vi xã hội toàn cầu, trách nhiệm xã hội, ghi nhận

trách nhiệm, kỹ năng từ vựng, và lý luận luân lý xã hội cũng đã hoàn thành. Độ tin

cậy kiểm tra lại và độ chính xác của PTM được trình bày trong Nghiên cứu 2 với 40

mẫu nghiên cứu sinh (28 nữ, 22 tuổi = 22.9 tuổi). Kết quả từ cả hai nghiên cứu đều

cho thấy bằng chứng về độ tin cậy và tính hợp lệ của PTM và hỗ trợ khái niệm các

hình thức giúp đỡ khác biệt.

Lerner và Lichtman (1968) thực nghiệm với giả thiết ban đầu rằng con

người không phải lúc nào cũng hành động vì lợi ích của bản thân, nhất là khi lợi ích

đó ảnh hưởng đến người quen biết mình. Kết quả trong nhóm những người được

ghép đôi ngẫu nhiên chỉ có 9% số người tham gia chọn bị điện giật. Số còn lại họ

muốn được là người kiểm soát-người không bị điện giật. Những người chủ động

tìm bạn chơi, một trong hai người được cho biết là người ghép đôi với mình đã yêu

cầu họ chọn bị điện giật vì bản thân họ “rất sợ” điện giật có 72% số người đồng ý.

Sau đó, cho biết là người ghép đôi đã đưa ra sự lựa chọn trước - chọn không bị điện

giật nhưng giờ đã rút lui và để cho họ chọn. Kết quả có 88% số người tham gia

chọn lại điều kiện bị điện giật. Trong thực nghiệm này cho thấy, con người không

phải lúc nào cũng hành động vì lợi ích cá nhân. Ngay cả một yêu cầu rất đơn giản

cũng đủ làm cho hầu hết mọi người lựa chọn sự nhường nhịn hơn. Điều này đồng

nghĩa với việc bản thân họ phải chịu khó khăn, đau đớn vì bị điện giật [dẫn theo

Trần Thị Minh Đức, 2016, tr.99-100].

Rodin và Piliavin (1969), với giá trị của sự giúp đỡ người khác đã thực

nghiệm tìm hiểu xem điều gì xảy ra khi một người gặp khó khăn ngoài “đời thực”.

Một người sẽ ngã quỵ trong khi đi trong tàu điện ngầm với các tình huống ngã khác

nhau: Đôi khi “nạn nhân” cầm theo gậy, có vẻ yếu đuối, bệnh tật. Đôi khi anh ta

nồng nặc mùi rượu. Kết quả ngay cả khi nạn nhân có vẻ rất say nhưng họ cũng chỉ

nhận được 50% số lần giúp đỡ. Còn nếu anh ta có vẻ ốm, có 95% số người nhìn

thấy đến giúp đỡ. Với những hành vi không được xã hội ủng hộ (như uống rượu

say trên đường) thì sự giúp đỡ sẽ giảm một nửa so với những hành vi không vi

phạm chuẩn mực xã hội. Những hành vi động chạm đến lòng trắc ẩn, sự thương

cảm của con người như giúp đỡ người già, người đau yếu, bệnh tật hay trẻ em thì

sự giúp đỡ thường tăng lên nhiều lần hơn [dẫn theo Trần Thị Minh Đức, 2016, tr.

100-101]. Darley và Latane (1970) thực nghiệm chứng minh rằng nếu con người có

bản chất nhân ái, họ sẽ giúp đỡ người khác khi lòng trắc ẩn này được khơi dậy.

Tiến hành thực nghiệm một người ăn xin (người thực nghiệm) đến gần những

người qua phố để xin họ 10 xu. Trong trường hợp thực nghiệm, người ăn xin đưa ra

các lý do khác nhau, trong trường hợp kiểm chứng, họ chỉ xin tiền mà không nói gì

cả. Kết quả khi người xin tiền nêu lý do như là cần tiền để gọi điện thoại, có 64%

người được hỏi đã cho tiền anh ta. Với những lý do là người xin tiền bị múc túi thì

có đến 70% số người được hỏi cho anh ta tiền. Khi xin tiền mà không có lý do chỉ

có 34% người được hỏi cho anh ta tiền. Như vậy, con người có xu hướng giúp đỡ

người khác nếu có lý do chính đáng, nghĩa là giúp đỡ đó phải có ý nghĩa thiết thực.

Nếu chúng ta tác động vào lòng trắc ẩn của họ, họ sẽ hào phóng trong việc giúp đỡ

[dẫn theo Trần Thị Minh Đức, 2016, tr.183]. Michel Steger và cộng sự với làm việc

thiện khiến con người cảm thấy hạnh phúc. Thực nghiệm làm sáng tỏ điều khiến

con người cảm thấy hạnh phúc là tìm kiếm sự hài lòng cá nhân (đáp ứng nhu cầu

bản thân) hay làm việc tốt (đáp ứng nhu cầu người khác)? Nhà thực nghiệm yêu

cầu một nhóm 65 sinh viên điền vào một bài khảo sát trên mạng mỗi ngày trong

vòng 3 tuần liền và ghi lại các tâm trạng khác nhau trong những hoạt động, như

hoạt động có ý nghĩa giúp đỡ người khác… Kết quả nhận thấy, người nào tham gia

nhiều vào những hoạt động có ý nghĩa, như giúp đỡ người khác thì sẽ thấy hạnh

phúc hơn và càng thấy cuộc sống có ý nghĩa hơn. Ngược lại, những hành vi tìm

kiếm sự vui vẻ cá nhân sẽ không làm người ta hạnh phúc. Do đó, khi làm nhiều

việc tốt con người trở nên hạnh phúc hơn. Chứng tỏ hạnh phúc là kết quả của việc

giúp đỡ người khác [dẫn theo Trần Thị Minh Đức, 2016, tr. 100-101].

Các hành vi ủng hộ xã hội được định nghĩa là sự giúp đỡ tự nguyện chủ

yếu do lo lắng cho nhu cầu và lợi ích của người khác, thường gây ra bởi sự thông

cảm và các quy tắc, nguyên tắc được củng cố phù hợp với việc giúp đỡ người khác

[Eisenberg và Fabes, 1998]. Mặc dù các học giả đã tranh luận về hành vi vị tha có

tồn tại hay không [Batson, 1991], có ít nhất 3 hướng chứng minh ủng hộ sự tồn tại

của lòng vị tha [Eisenberg et al., 1999]. Thứ nhất, các nhà nghiên cứu đã trình bày

tính di truyền của sự thông cảm [Matthews và cộng sự, 1981] được xem là thích

nghi tiến hóa. Thứ hai, có sự ổn định trong khuynh hướng cư xử một cách tích cực

trong xã hội thông qua tuổi thơ ấu và thanh thiếu niên [Davis và Franzoi, 1994,

Eisenberg et al, 1999]. Thứ ba, các nhà nghiên cứu đã tìm ra mối liên quan đáng kể

giữa các biến thể nhân cách và các hành vi xã hội theo các bối cảnh khác nhau

[Carlo et al., 1991a, Staub, 1978]. Một động lực chính liên quan đến việc đáp ứng

vị tha là các tiêu chuẩn hoặc nguyên tắc được internalized liên quan đến việc giúp

đỡ. Bởi vì các nguyên tắc này được tích cực hóa (thường trở thành một phần khái

niệm cá nhân của cá nhân), các cá nhân với các nguyên tắc liên quan đến trợ giúp

có thể sẽ tham gia vào các hành vi để làm lợi cho những người khác đang cần. Do

đó, thanh thiếu niên tự trách mình và tin rằng họ có nghĩa vụ hành động có trách

nhiệm đối với xã hội được mong đợi sẽ có nhiều khả năng ủng hộ các hành vi xã

hội vị tha.

Gần đây, một số học giả đã đề xuất rằng mối quan hệ giữa tín ngưỡng và

hành vi xã hội cũng có thể khác nhau tùy theo loại hành vi xã hội được đánh giá.

Những nhà Tâm lý học có truyền thống lập luận hành vi ủng hộ xã hội chịu ảnh

hưởng bởi những yếu tố tình huống (như an toàn) nhiều hơn những yếu tố cá nhân

(cá tính) [Batson, Darley & Coke, 1978]. Yếu tố tình huống là những hoàn cảnh bên

ngoài hoặc các sự kiện xảy ra làm tăng hoặc giảm các khả năng phản ứng mang tính

ủng hộ xã hội [Eisenberg & Mussen, 1989]. Thanh niên có thể được tiếp xúc với

các kích thích từ bên ngoài khuyến khích hành vi tích cực, song có những kích thích

khác lại có thể ức chế những hành vi này. Những sự giúp đỡ mang tính tự phát thì

phổ biến hơn ở những nước nghèo và các hoạt động ủng hộ xã hội mang tính chính

thức (như tình nguyện) thường xuất hiện nhiều hơn ở những nước giàu. Hành vi ủng

hộ xã hội là kết quả của sự tương tác phức hợp giữa các yếu tố môi trường và xã

hội. Chúng ta không thể cô lập hoàn toàn một biến số để xác định vai trò của nó

trong việc thực hiện hành vi ủng hộ xã hội của con người.

Nghiên cứu xuyên văn hóa là rất khó khăn bởi vẫn có nhiều sự thiên vị của

các nhà nghiên cứu trong việc xác định, quan sát và giải thích hành vi ủng hộ xã hội

trong các nền văn hóa. Việc tìm hiểu những khác biệt xuyên văn hóa về hành vi ủng

hộ xã hội, sẽ có thể giúp cho tác giả có cái nhìn khái quát về tác động của văn hóa

đến hành vi ủng hộ xã hội cũng như biết thêm về tính cách dân tộc để trong quá

trình thực hiện Luận án sẽ có những cách chọn vấn đề phù hợp với nước ta.

Ở nước ta cho đến nay, việc nghiên cứu tâm lý học xã hội với các hoạt động

của con người được các nhà tâm lý học dành nhiều sự quan tâm nghiên cứu. Các

công trình nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội của các tác giả Việt Nam được tiến

hành theo nhiều hướng khác nhau. Dưới đây chúng tôi sẽ trình bày khái lược các

hướng nghiên cứu chính.

Tác giả Lại Thị Yến Ngọc, Nguyễn Thị Xuyến, (2017) Mối quan hệ giữa

hành vi ứng xử của học sinh trung học phổ thông và môi trường gia đình. Tác giả

Phan Thị Mai Hương, 2016) với Hành vi ứng xử trong các mối quan hệ xã hội của

thanh niên. Tác giả Nguyễn Thị Mai Lan (2013) với “nhận về hành vi tham gia giao

thông đường bộ của người dân đô thị”. Kết quả nghiên cứu cho thấy, hầu hết người

dân đô thị được hỏi đều biết đến Luật Giao thông đường bộ nhưng sự hiểu biết về

nội dung trong luật chỉ đạt ở mức “Biết một phần”. Hiểu biết của người dân đô thị

về hậu quả của hành vi vi phạm chuẩn mực giao thông đường bộ tốt hơn so với hiểu

biết của họ về Luật Giao thông đường bộ. Sự hiểu biết này đạt ở mức độ “Biết rất

rõ” [Nguyễn Thị Mai Lan, 2015, tr.49].

Trong khoảng thời gian từ 2010, tại viện Tâm lý học, tác giả Knud Larsen và

Lê Văn Hảo trong cuốn Tâm lý học xã hội được ấn hành và sử dụng ở Việt Nam,

khía cạnh lý luận và ứng dụng được tinh lọc một cách công phu từ một nền tâm lý

học xã hội Mỹ. Trong cuốn sách Tâm lý học xã hội của Knud S. Larsen và Lê Văn

Hảo ở chương 11 tác giả tập trung nghiên cứu sâu về: Vị tha và hành vi ủng hội xã

hội. [Knud Larsen, Lê Văn Hảo, 2010]. Tác giả Lê Văn Hảo (2015) với “Hành vi

ủng hộ xã hội: sức mạnh của tình huống” Kết quả nghiên cứu những gì xảy ra trong

cuộc sống cho thấy một số trường hợp, con người mong muốn và sẵn sàng giúp đỡ

người khác khi cần thiết hay hoạn nạn. Nhưng trong những trường hợp khác con

người lại tỏ ra thờ ơ, vô cảm với nỗi đau của đồng loại, tác giả đã bàn luận về sức

mạnh của tình huống hay hoàn cảnh trong quá trình cân nhắc, thực hiện về hành vi

ủng hộ xã hội [Lê Văn Hảo, 2015]. Tác giả Lê Văn Hảo (2015) với “Lập luận về

mặt đạo đức trong các hành vi ủng hộ xã hội”. Nghiên cứu đặt mục tiêu tìm hiểu lập

luận về mặt đạo đức nằm sau việc cân nhắc thể hiện hoặc không thể hiện hành vi

ủng hộ xã hội trên một mẫu chọn 1.200 thanh niên (tuổi trung bình 18, 31) ở ba

miền Bắc, miền Trung, miền Nam nội dung tình huống thông qua câu chuyện, mức

độ định hướng, sự khác biệt theo giới, nơi cư trú, theo tuổi [Lê Văn Hảo, 2015,

tr.37].

Tác giả Đỗ Ngọc Khanh (2015) với “Động cơ hành vi ủng hộ xã hội ở thanh

niên Việt Nam”. Kết quả nghiên cứu cho thấy sự nổi trội nhất là động cơ làm theo

yêu cầu của người khác, sau đó đến động cơ lòng vị tha/ vô tư, động cơ làm giảm

các tiêu cực, động cơ bị tác động bởi mức độ thảm khốc của tình huống, động cơ ẩn

danh, động cơ định hướng bản thân [Đỗ Ngọc Khanh, 2015, tr.15]. Tác giả Tô Thúy

Hạnh (2017) với “Dự báo về thái độ vô cảm trong gia đình đối với hành vi giúp đỡ

người khác của trẻ vị thành niên tại Hà Nội”. Với mẫu nghiên cứu 606 học sinh,

tuổi từ 13 đến 17 đang học từ lớp 7 đến lớp 11 tại Hà Nội, bảng hỏi được sử dụng

để thu thập dữ liệu gồm thang đo về sự vô cảm với 5 biểu hiện như sự ích kỷ, thiếu

sự tham gia với gia đình, thiếu biểu hiện yêu thương, thiếu cảm giác lỗi khi làm

điều sai, thiếu nhạy cảm với khó khăn của người thân (24 mệnh đề, độ tin cậy là

0,87); hành vi giúp đỡ (12 mệnh đề, độ tin cậy là 0,78). Kết quả cho thấy, sự vô cảm

trong gia đình của các em có tác động âm tính đến hành vi giúp đỡ người khác ở nơi

công cộng. Kết quả chỉ ra 4 mô hình dự báo tối ưu, giải thích được những thay đổi

trong hành vi giúp đỡ người khác của các em. Điều này có thể là những gợi ý cho

việc xây dựng những chương trình tác động thực tiễn để giáo dục trẻ em, giúp các

em hình thành và củng cố những hành vi tốt không chỉ trong gia đình mà cả những

hành vi ngoài xã hội, giáo dục gia đình làm nền tảng [Tô Thúy Hạnh, 2017, tr. 457-

464]. Tác giả Tô Thúy Hạnh (2017), với “Thái độ của người dân Hà Nội đối với

việc giúp đỡ hàng xóm”. Khảo sát bằng bảng hỏi vào tháng 5/2016 trên 155 khách

thể cho thấy, người dân đô thị có thái độ tích cực đối với việc giúp đỡ hàng xóm,

thể hiện quan nhận thức, cảm xúc và hành vi giúp đỡ là khác nhau, tùy thuộc vào

những tình huống nhất định. Ngoài ra ba thành phần này còn có mối tương quan

thuận, tương đối chặt chẽ với nhau. So sánh một số biến số như giới tính, nhóm

tuổi, mức sống, thời gian sinh sống, dữ liệu cũng cho thấy có những khác biệt về

thái độ đối với việc giúp đỡ hàng xóm ở các biến số độc lập này [Tô Thúy Hạnh,

2017, tr.67-77].

Nhóm nghiên cứu Đặng Nguyên Anh và cộng sự (2011) đã sử dụng các

công cụ như bảng hỏi cấu trúc và phỏng vấn sâu trên 16 doanh nghiệp lớn và 100

doanh nghiệp nhỏ trên địa bàn 2 thành phố lớn Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh.

Đối với người dân, địa bàn khảo sát bao gồm 100 hộ gia đình ở nông thôn và 100

hộ thành thị trên địa bàn Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Thái Bình và Long An.

Kết quả khảo sát cho thấy nhu cầu làm từ thiện của người dân rất lớn dù ở nông

thôn hay thành thị. Đa số hộ gia đình đều bày tỏ mong muốn làm việc thiện (73%

số hộ ở nông thôn và 51% số hộ ở thành phố) và quan tâm đến hoạt động từ thiện

(87% ở nông thôn và 59% ở thành phố). Các hộ gia đình trẻ có xu hướng tập trung

làm kinh tế và quan tâm ít hơn đến các hoạt động xã hội, trong đó có từ thiện nhân

đạo. Kết quả cho thấy 90% hộ gia đình ở nông thôn và 65% ở khu vực thành thị đã

đóng góp từ thiện trong 12 tháng qua và một tỷ lệ tương đương như vậy sẵn sàng

tham gia hoạt động trong thời gian tới. Tuy nhiên, vẫn có đến 20% người dân ở

thành thị so với 7% người dân ở nông thôn cho rằng hoạt động này chưa hiệu quả

và một tỷ lệ tương đương có ý kiến không ủng hộ phương thức kêu gọi đóng góp từ

thiện như hiện nay. Hơn 68% doanh nghiệp ở Hà Nội và 84% doanh nghiệp ở

thành phố Hồ Chí Minh cho biết có quan tâm đến hoạt động từ thiện, phản ánh nhu

cầu làm từ thiện khá mạnh mẽ trong doanh nghiệp [Đặng Nguyên Anh, và cộng sự,

2011]. Có thể nói hoạt động thiện nguyện ở Việt Nam ngày càng có tính tự nguyện

hơn và đây là một thuận lợi lớn cho việc phát huy sức mạnh của hoạt động thiện

nguyện cộng đồng.

1.2. Những nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên

Ở Việt Nam, những nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội có thể nói tính đến

nay mới có tác giả Lê Văn Hảo [2016] với công trình “ ành vi ủng hộ xã hội trong

thanh niên hiện na ” và Phan Thị Mai Hương [2016] với công trình “Tr tuệ cảm

x c và mối quan hệ của nó v i hành vi xã hội thanh thiếu niên” đề cập trực tiếp

đến hành vi ủng hộ xã hội với ý nghĩa khái quát của khái niệm hành vi ủng hộ xã

hội. Lê Văn Hảo [2016] đã đánh giá thực trạng hành vi ủng hộ xã hội ở thanh niên

Việt Nam hiện nay. Tìm hiểu động cơ của các hành vi ủng hộ xã hội trong bối cảnh

có nhiều biến đổi xã hội hiện nay. Xác định các lập luận đạo đức (các cân nhắc, xét

đoán về mặt đạo đức) nằm sau hành vi ủng hộ xã hội trong những tình huống nan

đề. Xem xét mức độ thấu cảm và hành vi ủng hộ xã hội có liên quan ra sao, xem xét

lòng tin, đặc biệt là lòng tin xã hội (lòng tin liên cá nhân) như một yếu tố thúc đẩy

hành vi giúp đỡ, hành vi hợp tác ở thanh niên. Tìm hiểu giá trị liên quan đến hành vi

ủng hộ xã hội hay điều mà gia đình, nhà trường và chính thanh niên coi trọng. Phan

Thị Mai Hương trong nghiên cứu của mình đã tìm hiểu mức độ thực hiện một số

dạng hành vi xã hội trong đó có hành vi ủng hộ xã hội và chỉ ra mối quan hệ giữa

trí tuệ cảm xúc và những dạng hành vi này.

Tác giả Vũ Quỳnh Châu (2015) với “Thực trạng hành vi ủng hộ xã hội ở

thanh niên Việt Nam” (Trong đề tài Hành vi ủng hộ xã hội thanh niên Việt Nam;

2012.09; do tác giả Lê Văn Hảo làm chủ nhiệm). Nghiên cứu tiến hành khảo sát

1.200 thanh niên đang học tại các trường THPT, trung cấp, cao đẳng, Đại học thuộc

5 tỉnh thành phố. Kết quả nghiên cứu cho thấy mức độ thực hiện hành vi ủng hộ xã

hội thanh niên Việt Nam hiện nay chưa cao [Vũ Quỳnh Châu, 2015]. Tác giả Lê

Văn Hảo (2006) với “Bước đầu tìm hiểu tính cá nhân, tính cộng qua quan hệ hàng

xóm láng giềng ở một xã ven đô” nghiên cứu thực hiện năm 2004 trên mẫu chọn

418 người tham gia phần nghiên cứu định lượng và 21 người tham gia phần nghiên

cứu định tính. Cụ thể, phỏng vấn bán cấu trúc trên mẫu 21 người có 12 nữ, 9 nam

bao gồm cả những người làm ruộng, làm thủ công, công nhân, giáo viên, đã nghỉ

hưu… và một số cán bộ xã, thôn ở cả 3 thôn Huỳnh Cung, Tựu Liệt và Kim Ngưu.

Kết quả nghiên cứu cho thấy đặc điểm “cộng đồng nhà” không thể phủ nhận ở

người dân Tam Hiệp. Chính vì vậy, để hợp tác và tương trợ trở nên sâu rộng, mang

tính xã hội hóa cao, vượt ra khỏi phạm vi “nhà”, thường phải đòi hỏi có sự khởi

xướng, lãnh đạo của chính quyền hay một tổ chức xã hội nào đó. Đây cũng là

nghiên cứu gián tiếp liên quan đến hành vi ủng hộ xã hội [Lê Văn Hảo, 2006, tr.11].

Nguyễn Thị Hoa (2016) với Hành vi giúp đỡ giữa những người hàng xóm ở Hà Nội.

Nghiên cứu thực hiện 150 người dân ở Hà Nội, kết quả điểm trung bình ở mục giúp

đỡ nhau khi khó khăn là 2,08 thang điểm từ 1 đến 3, thể hiện mối quan tâm giúp đỡ

giữa những người hàng xóm trong mẫu khảo sát chỉ ở mức trung bình [Nguyễn Thị

Hoa, 2016, tr.50]. Tác giả Lê Văn Hảo (2017), “Chúng ta đang nuôi dưỡng và thúc

đẩy phẩm chất nào ở thanh niên?”. Nghiên cứu này có mục tiêu tìm hiểu định

hướng giá trị quan trọng liên quan đến hành vi ủng hộ xã hội mà cha mẹ và giáo

viên đang truyền tải tới thanh niên. Sử dụng phương pháp trên một mẫu chọn 1.200

thanh niên (tuổi trung bình là 18,31) ở 5 tỉnh và thành phố, nghiên cứu phát hiện ra

rằng “quan tâm, chăm sóc người khác” không phải là ưu tiên hàng đầu của thanh

niên Việt Nam và càng không phải là định hướng giá trị ưu tiên của cha mẹ và thầy

cô dành cho thanh niên. Thông điệp số một mà đa số thầy cô giáo gửi cho thanh

niên (học sinh, sinh viên của họ) là thành đạt chứ không phải là quan tâm, chăm sóc

[Lê Văn Hảo, 2017, tr.23-35].

Tác giả Đỗ Ngọc Khanh (2017), với “Thấu cảm và hành vi ủng hộ xã hội ở

thanh niên”. Nghiên cứu này được thực hiện trên 1.200 thanh niên (tuổi từ 15 đến

26 tuổi, trung bình toàn mẫu 18,31) đang sinh sống ở Hà Nội, Tuyên Quang, Bình

Định, thành phố Hồ Chí Minh và An Giang, nhằm tìm hiểu mức độ thấu cảm của

thanh niên, cả về mặt nhìn nhận từ quan điểm của người khác lẫn quan tâm thấu

cảm, đạt mức trung bình khá. Mức thấu cảm của thanh niên khác nhau theo giới, nơi

cư trú, lứa tuổi. Có mối tương quan thuận giữa mức độ thấu cảm với hành vi ủng hộ

xã hội, động cơ hành vi ủng hộ xã hội và mức độ lập luận về mặt đạo đức khi đưa ra

quyết định hành động của thanh niên [Đỗ Ngọc Khanh, 2017]. Nguyễn Tuấn Anh

(2017), “Mối quan hệ giữa đồng cảm và hành vi ủng hộ xã hội ở sinh viên”. Bằng

phương pháp sử dụng phiếu trưng cầu ý kiến với 144 sinh viên và phỏng vấn sâu 2

sinh viên, nghiên cứu cho thấy, có mối quan hệ thuận chiều giữa đồng cảm và hành

vi ủng hộ xã hội ở sinh viên. Bên cạnh đó, có sự khác biệt về mặt thống kê giữa các

nhóm sinh viên phân theo giới tính, năm học và địa bàn xuất thân về một số dạng

đồng cảm và hành vi ủng hộ xã hội [Nguyễn Tuấn Anh, 2017, tr.76-87].

Nhìn chung, các nghiên cứu đã đi sâu tìm hiểu và đánh giá khá sâu sắc các

yếu tố cả về mặt chủ quan lẫn khách quan có vai trò tác động đến hành vi ủng hộ xã

hội. Những biến số như tình huống được đánh giá là có tác động khá đáng kể trong

việc cá nhân thực hiện hành vi ủng hộ xã hội. Mặc dù vậy, vẫn còn nhiều tranh cãi

xoay quanh các kết quả nghiên cứu giữa các tác giả không đồng nhất. Chẳng hạn

như yếu tố giới tính, tuổi tác, học vấn… liệu có ảnh hưởng đến hành vi ủng hộ xã

hội?

1.3. Đánh giá các công trình nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội

Các nghiên cứu đã chỉ rõ sự khác biệt rõ ràng giữa các cộng đồng ở nông

thôn và đô thị. Mặc dù đa số các nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội đều tập trung

vào sự giúp đỡ người lạ, nhưng trong thực tế sự giúp đỡ thường xảy ra nhất, trong

gia đình hay nhóm bạn bè gần gũi.

Các nghiên cứu về hành vi đã tiếp cận theo các hướng: khuyến khích, kích

hoạt, tham gia và minh hoạ. Phương pháp tiếp cận này rất hữu ích để xác định

khoảng trống có thể cần phải được điền nếu thay đổi hành vi là xảy ra. Hành vi xã

hội cũng được thể hiện bằng các khoản đóng góp bằng tiền cho các tổ chức từ thiện,

công việc tình nguyện, giúp đỡ người không quen biết. Các nghiên cứu đánh giá 6

loại hành vi xã hội: vị tha, tuân thủ, cảm xúc, khinh thường, công khai và ẩn danh.

Các biện pháp thông cảm, quan điểm, đau khổ cá nhân, tính thích ứng xã hội, hành

vi xã hội toàn cầu, trách nhiệm xã hội, ghi nhận trách nhiệm, kỹ năng ngôn ngữ, và

lý luận luân lý xã hội cũng đã được nghiên cứu. Các kết quả khác nhau được thể

hiện bởi các nghiên cứu sử dụng các biện pháp hành vi tự đánh giá so với hành vi

của hành vi xã hội có thể không chỉ dừng lại ở sự khác biệt về cách thức quản lý mà

còn trong loại hành vi được đánh giá, các biện pháp tự thể hiện thường được đánh

giá các hành vi tự nguyện, không khẩn cấp hơn, trong khi các biện pháp hành vi

thường đánh giá các hành vi khẩn cấp, hoặc các tình huống khi có sự giúp đỡ.

Khách thể nghiên cứu được chọn từ trẻ em đến người già. Trong đó, ít đề cập đến

sinh viên để khảo sát nghiên cứu. Đây là khoảng trống cần được nghiên cứu về hành

vi chia sẻ, hành vi vị tha, hành vi tình nguyện của sinh viên để bổ sung vào bức

tranh chung của hành vi ủng hộ xã hội.

Các nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội: Hành vi ủng hộ xã hội: sức mạnh

của tình huống, Động cơ hành vi ủng hộ xã hội ở thanh niên Việt Nam, Thực trạng

hành vi ủng hộ xã hội ở thanh niên Việt Nam, Lập luận về mặt đạo đức trong các

hành vi ủng hộ xã hội,... có trong lĩnh vực tâm lý học. Cha mẹ thường ưu tiên con

cái của mình nhiều hơn. Hầu như trong bất kỳ trường hợp nào họ cũng muốn giúp

đỡ đầu tư cho con cái và mong con cái sẽ đền đáp công ơn đó lúc về già. Các nghiên

cứu về hành vi ủng hộ xã hội còn mỏng. Các nghiên cứu Hành vi ủng hộ xã hội tập

trung vào giới trẻ nói chung, còn tập trung vào khách thể sinh viên còn ít. Do đó,

khoảng trống cần nghiên cứu để lấp đầy là Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên.

Hành vi ủng hộ xã hội là một vấn đề khá mới tại Việt Nam. Tính đến thời

điểm này, rất ít tác giả lựa chọn hành vi ủng hộ xã hội làm vấn đề nghiên cứu của

mình. Do vậy, việc chúng tôi lựa chọn vấn đề này làm chủ đề nghiên cứu sẽ có thể

mang tính mới cao và nhiều nội dung có thể lựa chọn để nghiên cứu song sẽ gặp rất

nhiều khó khăn trong quá trình học hỏi, trao đổi với các chuyên gia, nhóm nghiên

cứu, tác giả khác. Nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên đặc biệt dân tộc

Kinh, Khmer, Hoa còn ít được nghiên cứu ở Khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Vì vậy, sự lựa chọn nghiên cứu đề tài trên đã tạo ra điểm mới của đề tài luận án. Kết

quả nghiên cứu đề tài luận án phục vụ trực tiếp trong việc nâng cao chất lượng đào

tạo sinh viên dân tộc Kinh, Khmer, Hoa trong các trường đại học ở khu vực đồng

bằng sông Cửu Long.

TIỂU KẾT CHƢƠNG 1

Các nhà nghiên cứu thống nhất Hành vi ủng hộ xã hội được hiểu là tất cả

những hành động mang lại lợi ích cho người khác hay xã hội nói chung và chúng

bao gồm các dạng hành vi: hành vi v tha, gi p đ , chia sẻ, tình ngu ện và hợp tác,

tuân thủ, cảm xúc, khinh thường, công khai và ẩn danh. Đặc điểm của các dạng

hành vi này đã đang bàn đến hiệu quả của việc giúp đỡ, mang lại lợi ích cho người

khác chứ chưa bàn đến động cơ bên trong thúc đẩy hành vi này. Do đó, động cơ

thực hiện hành vi có thể là vì ích kỷ cá nhân, có thể hoàn toàn vì người khác hoặc

cũng có thể là vì một mục đích nhất định để thực hiện phù hợp với chuẩn mực xã

hội hoặc các quy tắc đạo đức giữa người với người.

Các nghiên cứu đã xem xét cho thấy Hành vi ủng hộ xã hội chịu tác động của

nhiều yếu tố bao gồm: cái tôi hiệu quả, tiêu điểm kiểm soát, yếu tố tôn giáo, xu

hướng thực hiện hành vi, môi trường hoàn cảnh sống. Môi trường giáo dục là bối

cảnh ảnh hưởng rõ nét nhất đến việc thực hiện hành vi ủng hộ xã hội. Môi trường

giáo dục thường bao gồm một nhóm sinh viên, học sinh, giáo viên. Nhưng 5 yếu tố

mà tác giả luận án chọn là vì các yếu tố ảnh hưởng bao gồm yếu tố Cá nhân + Yếu

tố xã hội trong mối quan hệ tương tác với nhau: Yếu tố nào mạnh hơn sẽ chiếm ưu

thế để dẫn đến giúp đỡ hay không giúp đỡ. Có thể thành 2 nhóm: yếu tố thúc đẩy và

yếu tố cản trở hành vi ủng hộ xã hội sinh viên trong trường Đại học.

Nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội, các tác giả trên thế giới đã tập trung giải

quyết một số nội dung căn bản sau: Nghiên cứu về tầm quan trọng của hành vi ủng

hộ xã hội; Nghiên cứu về kiểu/loại hành vi ủng hộ xã hội; Nghiên cứu về sự phát

triển của hành vi ủng hộ xã hội; Nghiên cứu xuyên văn hóa về hành vi ủng hộ xã

hội; Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi ủng hộ xã hội; Bàn về tình

hình nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội ở Việt Nam, hiện nay mới có đề tài của tác

giả Lê Văn Hảo (2016) thực hiện với mục đích tìm hiểu thực trạng hành vi ủng hộ

xã hội trong thanh niên Việt Nam.

Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước và ngoài nước cho thấy,

hành vi ủng hộ xã hội được nhiều nhà nghiên cứu đề cập và theo nhiều hướng khác

nhau, mỗi cách tiếp cận có khách thể nghiên cứu riêng biệt, khai thác ở các khía

cạnh hành vi vì xã hội, mang lại lợi ích và làm lợi cho nhiều người khác. Đặc biệt, ở

Việt Nam các nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội theo hướng tích cực, mặt tốt

chưa nhiều, chưa rộng khắp ở các vùng miền.

Chƣơng 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ

HÀNH VI ỦNG HỘ XÃ HỘI CỦA SINH VIÊN

2.1. Lý luận về hành vi và hành vi xã hội

2.1.1. Hành vi

2.1.1.1. Khái niệm hành vi

Trong xã hội hiện nay, thuật ngữ hành vi được hiểu theo nghĩa rộng là “các

hành động, phản ứng, tương tác đáp lại những tác nhân kích thích bên ngoài và bên

trong, bao gồm cả những hoạt động có thể quan sát được một cách khách quan, các

hoạt động quan sát được qua nội quan và các quá trình vô thức” [Corsini, 1999, tr.

99].

Theo Từ điển Thuật ngữ Tâm lý học (2012) của Vũ Dũng (chủ biên) “Hành

vi đư c coi là tổng h p các phản ứng vận động đối v i các k ch th ch bên ngoài”

[Vũ Dũng (chủ biên), 2012, tr.169].

Hành vi biểu hiện bằng toàn bộ những phản ứng, cách cư xử biểu hiện ra bên

ngoài của một người trong một hoàn cảnh cụ thể nhất định. Hành vi tốt đẹp, việc

làm của con người trong xã hội.

2.1.1.2. Đặc điểm của hành vi

Hành vi là bất kỳ hoạt động nào có thể được quan sát, ghi lại và đo lường. Cá

nhân ứng xử với một môi trường, đó là bản chất của con người để đáp ứng tình

huống kích thích tạo ra bởi môi trường bên trong và bên ngoài. Md. Abu Sayed

(2013), Các đặc điểm của hành vi con người có thể được thể hiện dưới dạng: 1.Các

quy tắc và luật lệ xã hội: Con người là sinh vật xã hội và tuân theo các quy tắc và

luật lệ xã hội. Các quy tắc và quy định xã hội thúc đẩy một cá nhân theo một cách

cụ thể. 2.Ngôn ngữ và sự hiểu biết: Con người thể hiện tình cảm, cảm xúc và trò

chuyện với nhau thông qua ngôn ngữ. Sự tương tác của cá nhân và nhóm giúp họ

truyền tải tin tức và quan điểm của họ. 3.Giáo dục và kiến thức: Giáo dục là sức

mạnh giúp một cá nhân thừa nhận sự khác biệt giữa đúng và sai. Giá trị của thực

hành trong việc đạt được kỹ năng hoặc kiến thức đặc điểm chung của hành vi con

người. Học vấn và kiến thức là những điều chỉnh quan trọng trong hành vi của con

người. 4.Khả năng thích ứng: Bản chất con người luôn thay đổi để đối phó thành

công với tình huống mới. Con người luôn phải đối mặt với sự thay đổi của môi

trường. Khả năng thích ứng với sự thay đổi của môi trường là đặc điểm chung của

hành vi con người. 5.Năng lực tìm hiểu kiến thức: Chỉ con người mới có đủ khả

năng để học hỏi kiến thức. Con người có thể nâng cao năng lực của mình bằng cách

tiếp thu kiến thức và kinh nghiệm. Đây là đặc điểm riêng của con người. 6.Mục

tiêu: Con người hành xử với mục đích hoàn thành mục tiêu chung của họ, điều đó

thúc đẩy anh ta đến một hướng cụ thể. Thúc đẩy hoặc nhằm mục tiêu theo đuổi

hành vi hướng đến mục tiêu. 7.Hành vi và kiến thức: Con người vĩ đại về hành vi và

kiến thức, đủ khả năng để trang bị kiến thức và kinh nghiệm của họ.

Năm 1913 Watson đưa ra cương lĩnh đầu tiên của Tâm lý học hành vi bao

gồm 4 đặc điểm sau đây: Tâm lý học hành vi không mô tả, không giảng giải các

trạng thái ý thức, mà quan tâm đến hành vi của tồn tại người, như: tồn tại người,

chứ không phải là người với tư cách là chủ thể của các quan hệ xã hội.

Các sự kiện quan sát thấy đều được lý giải theo nguyên tắc: Khi có một kích

thích nào đó tác động vào, cơ thể tạo ra một phản ứng nhất định.

Đi theo những người nghiên cứu tâm lý học động vật lấy nguyên tắc “thử và

lỗi” làm nguyên tắc khởi thủy điều khiển mọi hành vi, Oátxơn muốn loại trừ tâm lý

học duy tâm với phương pháp nội quan bằng cách nghiên cứu hành vi theo phương

pháp lâu nay vẫn dùng trong tâm lý học động vật. Oátxơn đặt ra cho thuyết hành vi

mục đích điều khiển được hành vi. Toàn bộ việc điều khiển dựa vào chỗ cứ có một

trong hai yếu tố thì biết được yếu tố tương ứng thứ hai [Phạm Minh Hạc, 2002

tr.359-360].

Theo D.Rotter hành vi của con người có các đặc điểm sau: Chúng ta có sẵn

thái độ chủ quan đối với kết quả hành vi của mình trong các thuật ngữ về số lượng,

chất lượng củng cố có thể diễn ra sau hành vi đó. Chúng ta đánh giá xác suất của

việc một hành vi nào đó sẽ dẫn đến nhận được một củng cố nhất định và trên cơ sở

những đánh giá đó điều chỉnh hành vi của mình. Chúng ta gán cho các củng cố khác

nhau, những mức độ quan trọng khác nhau và đánh giá giá trị tương đối của chúng

trong các tình huống khác nhau. Môi trường tâm lý khác nhau, các môi trường này

là đa dạng, tổng hợp, độc đáo đối với chúng ta cũng như với mỗi cá nhân có thể gây

ra những tác động khác nhau đến những người khác nhau [Phan Trọng Ngọ,

Nguyễn Đức Hướng, 2003, tr171-172].

2.1.1.3. Phân loại hành vi

Houle, Sagarin & Kaplan [2005] đã đi sâu tìm hiểu mối quan hệ giữa các giá

trị (có vai trò như động cơ xã hội) thúc đẩy hành vi ủng hộ xã hội; với ý thức ủng hộ

xã hội trong hành vi mua hàng của khách hàng Anh [Pepper, Jackson và Uzzell,

2009]; với tình yêu thương của những người làm tình nguyện [Sprecher và Fehr,

2005]; hành vi tham gia tình nguyện [Clary và Snyder, 1999; Dekker và Halman,

2003; Schwartz, 2010; Clary, Snyder & Ridge, 1992; Wilson, 2003]; hành vi hợp

tác liên cá nhân [Bornstein & Brian, 1999]; với hành vi hợp tác [Schwartz, 1996];

hành vi sẵn sàng liên hệ với người lạ [Rokeach,1973]; hành vi bảo vệ môi trường

[Stern, 2000; De Groot & Steg [2007, 2008]; Dietz, Fitzgerald & Shwom [2005];

Nordlund & Garvill [2002]; Oreg & Katz- Gerro [2006]; Steg & Vlek [2009]; hành

vi tiêu dùng với ý thức bảo vệ môi trường Karp [1996]; hành vi sử dụng chất tái chế

[Dunlap, Grieneeks & Rokeach, 1983]; ý thức sẵn sàng tiếp nhận và thực hiện hành

vi bảo vệ môi trường [Stern & Dietz, 1994]; hành vi tiêu thụ năng lượng trong gia

đình [Brandon & Lewis, 1999]; hành vi từ chối túi nhựa, hộp nhựa trong các cửa

hàng hoặc mua các loại giấy dán tường tái chế [Gatersleben, Steg & Vlek, 2002].

Phân loại hành vi theo các góc độ khác nhau gồm có: Theo nguồn gốc nảy

sinh, hình thành và phát triển Hành vi bản năng, hành vi kỹ xảo, hành vi trí tuệ…;

Theo tính tự giác của hành vi Hành vi ứng phó, Hành vi chủ động; Theo góc độ tổ

chức xã hội Hành vi gia đình, Hành vi tập thể; Theo góc độ hoạt động xã hội Hành

vi giao tiếp, Hành vi đạo đức, Hành vi tiêu dùng… Theo các thời kỳ phát triển tâm

lý có thể phân chia thành 3 loại hành vi cơ bản: Hành vi bản năng; Hành vi kỹ xảo;

Hành vi trí tuệ.

Hành vi bản n ng: Bản năng là hành vi bẩm sinh, thoả mãn nhu cầu sinh lý

của cơ thể; Có thể là tự vệ; Mang tính lịch sử; Mang tính văn hoá mỗi quốc gia

vùng miền, dân tộc. Hành vi kỹ xảo: Là hành vi do cá nhân tự tạo trên cơ sở luyện

tập; Có tính mềm dẻo và biến đổi lớn; Nếu được định hình trên vỏ não và củng cố

thì sẽ bên vững không thay đổi. Hành vi trí tuệ: Là hành vi đạt được do hoạt động

trí tuệ nhằm nhận thức được bản chất của các mối quan hệ xã hội có tính quy luật,

của sự vật hiện tượng nhằm thích ứng và cải tạo thế giới khách quan.

Một số dạng hành vi được quan tâm đặc biệt trong tâm lý học như: hành vi

bất thường, hành vi lệch chuẩn, hành vi tội phạm, hành vi tự kỷ, hành vi bột phát.

Các dạng hành vi có tính ổn định tương đối. Tuy nhiên, có thể tùy theo điều kiện

sống và hoạt động, môi trường, giáo dục, các quan hệ xã hội. Phân loại hành vi tích

cực mà xã hội mong đợi: 1) Hành vi hợp tác; 2) Hành vi tương trợ; 3) Hành vi từ

thiện; 4) Hành vi bảo vệ môi trường; 5) Hành vi điều đình [Phạm Minh Hạc, 2015].

Hành vi của con người là vấn đề từ lâu đã được các nhà nghiên cứu nói

chung và các nhà nghiên cứu Tâm lý học nói riêng quan tâm sâu sắc. Các nghiên

cứu đã chỉ ra rằng: Ở con người có rất nhiều loại hành vi, mỗi loại hành vi có đặc

trưng riêng và được biểu hiện trong cuộc sống hàng ngày. Việc hiểu biết về hành vi

con người là điều rất quan trọng đối với những ai làm công việc liên quan đến con

người. Từ đó, giúp cho mỗi cá nhân nhận biết được các loại hành vi của mình trong

cuộc sống để hình thành các hành vi phù hợp.

2.2.2. Hành vi xã hội

2.2.2.1. Khái niệm

Theo Britt [1957], hành vi xã hội là hành vi của cá nhân đáp lại những cá

nhân khác và hành vi của cá nhân diễn ra trong môi trường xã hội. Còn theo Từ điển

Tâm lý học của Chaplin [1971], hành vi xã hội là hành vi cá nhân chịu ảnh hưởng

của sự có mặt của người khác, chịu sự kiểm soát của xã hội và là hành vi nhóm [dẫn

theo Hoàng Mộc Lan, 2015].

Từ điển thuật ngữ Tâm lý học của [Vũ Dũng chủ biên, 2012, tr177], hành vi

xã hội là hành vi dưới sự kiểm soát hoặc ảnh hưởng của xã hội hoặc của một nhóm

xã hội.

Như vậy, có thể thấy, hành vi xã hội là hành vi của cá nhân được hình thành

trong môi trường xã hội, trong tương tác với người khác và chịu sự kiểm soát của xã

hội cũng như chịu sự ảnh hưởng của các yếu tố tâm lý, văn hóa, xã hội. Trong Luận

án này theo quan điểm Từ điển thuật ngữ Tâm lý học của Vũ Dũng chủ biên, chúng

tôi lựa chọn cách hiểu, hành vi xã hội là hành vi của cá nhân đối v i ngư i khác,

hình thành trong môi trư ng xã hội và ch u sự ki m soát của ngư i khác.

2.2.2.2. Phân loại hành vi xã hội

Có rất nhiều cách phân loại hành vi xã hội, chẳng hạn như:

Theo cách con ngư i đáp trả các tình huống khác nhau ho c k ch th ch bao

gồm: Hành vi liên quan đến cảm xúc; Hành vi tiêu cực; Hành vi mất kiểm soát và

Hành vi nhóm.

Theo lo i chuẩn mực, qu ư c xã hội: Hành vi hợp chuẩn; Hành vi lệch

chuẩn

Theo mức độ bộc lộ hành vi: Hành vi bộc lộ và hành vi ngầm ẩn; Hành vi

biểu tượng và hành vi phi biểu tượng.

Theo t nh chất của hành vi: Hành vi ủng hộ xã hội và Hành vi chống đối xã

hội [dẫn theo Phan Thị Mai Hương, 2016].

Trong Luận án này, chúng tôi lựa chọn cách phân loại hành vi xã hội theo

tính chất của hành vi xã hội để triển khai nghiên cứu.

2.2.2.3. Tính ủng hộ xã hội

Theo Từ điển Collins trực tuyến thì tính ủng hộ xã hội được hiểu là “vì l i

ch của xã hội nói chung”.

Theo Từ điển Mac Millan trực tuyến, thì tính ủng hộ xã hội được hiểu là

“liên quan đến hành vi t ch cực, có l i và th c đẩ sự chấp nhận của xã hội”.

Theo các tác giả Nowak [2006] và de Waal [2008] thì tính ủng hộ xã hội là

“tính tích cực hướng đến người khác”. Xu hướng này được mô tả như là kết quả của

một quá trình tiến hóa về sự hợp tác giữa các cá nhân trong nhóm và trong xã hội.

Tính ủng hộ xã hội là một cấu trúc phức tạp và đa chiều [Padilla-Walker và

Carlo, 2014]. Ở cấp độ tình cảm, tính ủng hộ xã hội còn bao gồm cả sự đồng cảm

một khuynh hướng thấu hiểu và chia sẻ cảm xúc của người khác [Eisenberg và cộng

sự, 2006].

Như vậy, có thể hiểu, tính ủng hộ xã hội nói đến tính chất, khuynh hướng

hành động vì lợi ích chung của xã hội, mang tính có lợi cho người khác.

2.2. Hành vi ủng hộ xã hội

2.2.1. Khái niệm hành vi ủng hộ xã hội

Nhiều nhà nghiên cứu đã cố gắng đưa ra một khái niệm hữu hiệu nhất về

hành vi ủng hộ xã hội để sử dụng thống nhất trong các nghiên cứu, mặc dù định

nghĩa là thứ hiếm khi thỏa thuận được [Jackson & Tisak, 2001]. Các khái niệm về

hành vi ủng hộ xã hội cũng tương tự như vậy, nhưng có xu hướng thay đổi theo

hướng nghiên cứu và qua thời gian. Một số khái niệm thường được công nhận được

liệt kê dưới đây như sau:

Hays, [1994] Hành vi ủng hộ xã hội đề cập đến các tư ng tác t ch cực giữa

cá nhân v i những ngư i khác, bao g m cả việc gi p đ , chia sẻ, h p tác và an ủi.

Khái niệm này là phổ biến, nhưng đã bị chỉ trích vì tập trung quá nhiều vào khái

niệm vị tha. Lòng vị tha là một khía cạnh quan trọng của hành vi ủng hộ xã hội, tuy

vậy nó không chứa đựng về mặt ý nghĩa của tất cả các hành vi ủng hộ xã hội

[Eisenberg & Fabes, 1998]. Ngoài ra, khái niệm này không chỉ rõ một động lực

đằng sau sự tương tác, trong khi đây là căn cứ cần thiết để xác định xác định hành

vi ủng hộ xã hội [Malti, Gummerum, Keller & Buchmann, 2009].

Shaffer, [2009] Hành vi ủng hộ xã hội là bất kỳ hành động nào nh m mang

l i l i ch cho ngư i khác. Đó có thể là hành vi được thực hiện nhằm bảo vệ hoặc

nâng cao phúc lợi của người khác [Schwartz & Bilsky, 1990] và bao gồm các biện

pháp can thiệp hữu ích [Batson, 1987; Cialdini và cộng sự, 1987], công việc tình

nguyện [Foster và cộng sự, 2001; Freeman, 1997] và quyên góp tiền [Frey &

Meyer, 2004] hoặc hiến máu [Piliavin & Callero, 1991] hoặc trong một số tình

huống khác. Các khái niệm được sử dụng bởi Shaffer là khá hiệu quả, mặc dù nó

rộng lớn và không đặc hiệu. Tuy vậy, khái niệm chưa rõ ràng, có thể dẫn đến sự mơ

hồ, song vẫn rất cần thiết để làm cho một định nghĩa hoàn chỉnh. Trong hướng định

nghĩa thứ hai này còn có những tác giả khác như Aronson, Wilson & Akert [2004];

Twenge và cộng sự [2007]. Theo Twenge và cộng sự [2007], hành vi ủng hộ xã hội

được đặc trưng bởi việc giúp đỡ mà không có lợi cho người thực hiện hành vi. Trên

thực tế, hành vi ủng hộ xã hội thường đi kèm với chi phí. Trong một vài trường hợp,

người thực hiện hành vi ủng hộ xã hội cũng có thể bị mất chi phí, thời gian, công

sức [Bénabou, 2004a]. Việc cá nhân giúp sức và tạo điều kiện cho nhóm sẽ dần dần

làm cho nhóm ổn định. Từ đó, mang lại cho các cá nhân những lợi ích to lớn và lâu

dài hơn từ nhóm [Twenge và cộng sự, 2007].

Eisenberg, [1982] Hành vi ủng hộ xã hội là tự ngu ện, cố mang đến l i ch

cho ngư i khác; các động c là không xác đ nh và có th là t ch cực, tiêu cực ho c

cả hai. Eisenberg [1982] tạo ra khái niệm này trong quá trình làm việc của mình và

nó đã được sử dụng bởi nhiều người khác sau đó. Hai tác giả Eisenberg & Mussen

[1989] đã chỉ ra rằng, hành vi ủng hộ xã hội chứa đựng sự hào phóng, thể hiện lòng

tốt đối với người khác và được sự chấp nhận của người khác. Thậm chí, hành vi ủng

hộ xã hội còn đòi hỏi cả sự cải thiện về thể chất và tinh thần của người khác

[Knickerbocker, 2003]. Các khái niệm từ đó đã được mở rộng và được sử dụng

trong các nghiên cứu tiếp theo của các tác giả này.

Đến năm 1989, nhóm tác giả Eisenberg & Mussen đã phát triển định nghĩa

về hành vi ủng hộ xã hội theo hướng kết quả của hành vi. Theo đó, hành vi ủng hộ

xã hội lúc này được hiểu là hành vi đư c thực hiện một cách tự ngu ện, v i bất kỳ

động c và l do gì, nhưng phải có kết quả dư ng t nh v i ngư i khác. Theo các tác

giả này, hành vi ủng hộ xã hội còn bao gồm cả đ nh đ gi p đ các cá nhân ho c

nhóm; nó chứa đựng sự hào phóng, chu đáo, th hiện l ng tốt đối v i ngư i khác và

đư c sự chấp nhận của ngư i khác.

Eisenberg và Mussen cung cấp một trong những khái niệm hiệu quả nhất, kể

từ khi họ nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội. Khái niệm này bao gồm từng khía

cạnh của hành vi ủng hộ xã hội và đủ để có thể đo lường và xác định hành vi này.

Chính khái niệm này sẽ là khái niệm được chúng tôi đi đến thống nhất và lựa chọn

khái niệm “Hành vi ủng hộ xã hội” sau đây làm khái niệm công cụ định hướng cho

các bước nghiên cứu tiếp theo: “ ành vi ủng hộ xã hội là hành vi đư c thực hiện

v i m c đ ch mang l i l i ch cho ngư i khác”. Theo chúng tôi, đây là khái niệm dễ

hiểu nhất và khái quát nhất về hành vi ủng hộ xã hội. Với ý nghĩa đó, hành vi ủng

hộ xã hội sẽ bao gồm tất cả những hành vi bất kể động cơ, mục đích, được thực hiện

tự nguyện hay theo một quy định, chuẩn mực có sẵn, miễn là chúng mang lại kết

quả dương tính, có lợi cho người khác và cho xã hội. Như vậy, theo quan điểm của

Eisenberg & Mussen hành vi ủng hộ xã hội được hiểu và được dùng trong Luận án

này Hành vi ủng hộ xã hội là phản ứng vận động v i các k ch th ch bên ngoài th

hiện hành vi chia sẻ, hành vi v tha, hành vi tình ngu ện v i ngư i khác.

2.2.2. Đặc điểm của Hành vi UHXH

c đi m cá nhân mang t nh v tha: Cách tiếp cận cá nhân khi được đề nghị

giúp đỡ là một đặc điểm có vai trò rất quan trọng. Ngược lại, sự giúp đỡ lâu bền

thường diễn ra, khi người giúp đỡ đã nhập tâm, coi hành vi ủng hộ xã hội như một

phần nhân cách của mình. Những gì giúp người khác biết về ta bằng cách giới thiệu

hay nhận biết cá nhân đều giúp làm tăng những hành vi giúp đỡ sau này. Mỗi cá

nhân đều có đặc trưng là tính tích cực, yếu tố đảm bảo cho khả năng, năng lực tự

thay đổi của cá nhân một cách biện chứng kết hợp sự phụ thuộc vào hoàn cảnh để

có sự giúp đỡ người khác. Theo Ladd và Profilet [1996], hành vi ủng hộ xã hội

được phát triển trong những năm đầu tiên của cuộc đời mỗi người và có thể tăng lên

trong quá trình cá nhân sinh sống và lớn lên.

c đi m hoàn cảnh: Tổng thể tất cả các dấu hiệu, đặc điểm có ý nghĩa về

mặt gia đình, giáo dục, mặt xã hội, trong sự kết hợp với điều kiện và hoàn cảnh bên

ngoài ảnh hưởng đến hành vi của con người. Trong tâm lý học nhân cách [Nguyễn

Ngọc Bích (1998) tr, 154-159] “Sự đánh giá của con người xuất phát từ hoàn cảnh

nào đó. Con người có thể điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với hoàn cảnh.

Hành vi xã hội có thể thực hiện chỉ khi nhân cách có lực lượng tâm lý phù hợp với

hoàn cảnh trong những trường hợp cần thiết có thể tạo nên, gây ra tâm thế xã hội và

thực hiện hành vi xã hội của mình”.

Chủ động: Là những hành động vì xã hội phục vụ mục đích tư lợi. Phản ứng:

Đây là những hành động được thực hiện để đáp ứng nhu cầu cá nhân. Vị tha: Những

hành động này bao gồm những hành động nhằm giúp đỡ người khác mà không

mong đợi lợi ích cá nhân. Đặc điểm nổi bật vị tha là sự giúp đỡ mang tính tự

nguyện và có thể có sự mất mát đối với người vị tha [Walster & Piliavin, 1972].

Nhìn chung, những loại hành vi ủng hộ xã hội này tuy có thể khác nhau về

cách biểu hiện song tất cả đều hàm chứa những đ c t nh sau đây:

Thứ nhất, nó bao gồm “ý định” mang lại lợi ích cho người khác. Chính vì

thế, những hành vi không có ý định mang lại lợi ích cho người khác sẽ không được

tính (ví dụ: một người chuyển công tác đi và có một người chuyển đến thay thế vị

trí của người đó. Người đến sau có lợi ích nhưng không phải do chủ đích của người

đi). Những hành vi dự kiến giúp đỡ nhưng trên thực tế không giúp được vẫn có thể

được xếp trong hành vi ủng hộ xã hội dù nó có thể vô ích, nhưng chúng mang tính

ủng hộ xã hội.

Thứ hai, thứ thực sự mang đến lợi ích cho người khác phụ thuộc vào bối

cảnh xã hội và có thể thay đổi theo thời gian và địa điểm.

Thứ ba, lợi ích đem đến cho một hoặc nhiều người khác, kể cả cho xã hội,

được đặt lên hàng đầu, chứ không phải mang lại lợi ích cho bản thân mình.

2.2.3. Phân loại hành vi ủng hộ xã hội

Hành vi ủng hộ xã hội thường được dùng để chỉ những hành vi tự nguyện

mang lại lợi ích cho người khác. Do đó, có một số hành động tuy khác nhau song

cũng được thực hiện để nhằm mục đích này bao gồm: gi p đ , chia sẻ, an ủi, thông

báo và phối h p (Brownell, Svetlova, & Nichols, 2009; Dunfield và cộng sự, 2011;

Svetlova, Nichols, & Brownell, 2010; Warneken & Tomasello, 2006) [dẫn theo

Dunfield và Kuhlmeir, 2013].

Tác giả McGuire [1994] phân chia hành vi ủng hộ xã hội thành: hành vi ủng

hộ xã hội thư ng xu ên (ví dụ, hướng dẫn); hành vi ủng hộ xã hội đáng kể (ví dụ,

cho vay tiền); hành vi ủng hộ tình cảm (ví dụ, lắng nghe) và hành vi ủng hộ xã hội

trong tình huống khẩn cấp (ví dụ, cứu người, giúp người trong khủng hoảng). Ở

một khía cạnh khác, nhóm tác giả Schroeder, Penner, Dovidio & Piliavin, [1995] lại

chia hành vi ủng hộ xã hội thành một loạt các hành vi nhỏ là: viện tr , an ủi, chia

sẻ, h p tác, bảo vệ, hành động trấn an và mang l i một số l i ch.

Một số người khác phân loại hành vi ủng hộ xã hội dựa trên động cơ. Mặc dù

nhìn chung các hành vi là mang lại lợi ích cho người khác song động cơ ngầm có

thể hướng đến hoặc không hướng đến người khác. Khái niệm “Lòng vị tha” được

coi như một tập hợp con của hành vi ủng hộ xã hội. Lòng vị tha được “th c đẩ chủ

ếu b i việc xem xét một trong những nhu c u của ngư i khác h n là cho bản thân”

[Piliavin & Charng, 1990]. Lòng vị tha bao gồm việc hy sinh cho người khác, thiếu

đi “một ph n thư ng hi n nhiên và bên ngoài” [Batson, 1998]. Lòng vị tha do đó

hàm ý một sự quan tâm tới nhu cầu của người khác, không phụ thuộc vào sự kỳ

vọng được thưởng hay chịu một hình phạt đáng sợ nào [Grusec,1991].

Hành vi prosocial đề cập đến "các hành động tự nguyện nhằm giúp đỡ hoặc

làm lợi cho một cá nhân hoặc một nhóm cá nhân khác" [Eisenberg and Mussen,

1989, trang 3]. Trên thực tế, khái niệm này đưa ra một dẫn chiếu đến kết quả của

hành động của một người làm chứ không phải động cơ đằng sau những hành động

đó. Những hành vi xã hội này bao gồm nhiều hoạt động, như chia sẻ, an ủi, giải cứu

và giúp đỡ. Mặc dù hành vi xã hội có thể bị nhầm lẫn với chủ nghĩa vị tha, đây là

hai khái niệm khác nhau. Mô tả về lòng vị tha, chỉ liên quan đến các hành động thúc

đẩy bởi các động lực định hướng khác, đã bị đặt nghi vấn bởi một số nhà nghiên

cứu. Batson, Ahmad và Tsang [2002] chỉ ra sự phân biệt giữa các động cơ định

hướng và tự định hướng, như các nhà nghiên cứu khác rút ra từ cuộc điều tra của họ

trong cuộc sống thực giúp hành vi, rằng người ta có cả động cơ tự định hướng và

các động cơ định hướng khác [Clary và cộng sự, 1998]. Những phát hiện này có thể

là lý do tại sao chúng ta sử dụng thuật ngữ "hành vi xã hội" và không phải là "hành

vi vị tha" để mô tả những hành động như hiến máu/ tiền, tình nguyện, .... Đối với

những hành động này, quyết định giúp đỡ được thực hiện trước. Tuy nhiên, có rất

nhiều quyết định để giúp được tự do như cho vay tiền cho một người bạn, giúp đỡ

một người có liên quan với bài tập về nhà hoặc cho tiền một người vô gia cư. Rõ

ràng là những ví dụ này có dạng khác. Smith [2003] đã phát triển Khảo sát Xã hội

Chung (GSS), nơi ông đã phân loại các hành động tự nguyện có hành vi xã hội

thành loại: Tr gi p ch nh thức: hoạt động tình nguyện, từ thiện và hiến máu thuộc

loại này. hông ch nh thức đóng góp cho những ngư i khác: nói chuyện với người

chán nản, giúp đỡ người khác làm bài tập về nhà hoặc tìm việc làm là một số ví dụ.

hông ch nh thức gi p đ những ngư i xa xôi khác: cho ai đó hướng dẫn, cấp tiền

cho người vô gia cư hoặc từ bỏ ghế, ...

Tác giả McGuire [1994] phân chia hành vi ủng hộ xã hội theo mức độ, tính

chất của hành vi theo tình huống cụ thể: hành vi ủng hộ xã hội thư ng xu ên (ví dụ,

hướng dẫn); hành vi ủng hộ xã hội đáng k (ví dụ, cho vay tiền); hành vi ủng hộ

tình cảm (ví dụ, lắng nghe) và hành vi ủng hộ xã hội trong tình huống khẩn cấp (ví

dụ, cứu người, giúp người trong khủng hoảng).

Ở một khía cạnh khác, nhóm tác giả Schroeder và cộng sự [1995] lại chia

hành vi ủng hộ xã hội thành một loạt các hành vi nhỏ là: viện tr , an ủi, chia sẻ, h p

tác, bảo vệ, hành động trấn an và mang l i một số l i ch.