Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp: Hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

HÀ ANH TUẤN HIỆU QUẢ KINH TẾ CÂY CHÈ CỦA HỘ NÔNG DÂN HUYỆN THANH BA, TỈNH PHÚ THỌ

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

HÀ ANH TUẤN HIỆU QUẢ KINH TẾ CÂY CHÈ CỦA HỘ NÔNG DÂN HUYỆN THANH BA, TỈNH PHÚ THỌ

Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã ngành: 8.62.01.15

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. NGUYỄN HỮU THỌ

2. TS. BÙI ĐÌNH HOÀ

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là kết quả nghiên cứu của tôi. Các số liệu, kết

quả trong luận văn này là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất

kỳ công trình nào.

Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ trong quá trình thực hiện luân

văn đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ

rõnguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2017

Tác giả luận văn

Hà Anh Tuấn

ii

LỜI CẢM ƠN

Luận văn được hoàn thành là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu

lý luận và tích luỹ kinh nghiệm thực tế của tác giả. Những kiến thức mà thầy

cô giáo truyền thụ đã làm sáng tỏ những ý tưởng, tư duy của tác giả trong suốt

quá trình thực hiện luận văn này.

Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn và kính trọng sâu sắc đối với

TS. Nguyễn Hữu Thọ, TS. Bùi Đình Hoà - người đã tận tình hướng dẫn, giúp

đỡ tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm Khoa Kinh

tế và Phát triển Nông thôn, trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã giúp

đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn.

Có được kết quả này, tôi không thể không nói đến công lao và sự giúp

đỡ của Uỷ ban Nhân dân huyện Thanh Ba, các phòng ban chức năng và bà

con nông dân các xã Vân Lĩnh, Thanh Vân, Đông Lĩnh những người đã cung

cấp số liệu, tư liệu khách quan, chính xác giúp đỡ tôi đưa ra những phân tích

đúng đắn.

Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn những người thân trong gia đình

đã giúp đỡ tôi lúc khó khăn, vất vả để hoàn thành luận văn. Tôi xin chân

thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp đã động viên tạo mọi điều kiện thuận lợi

và đóng góp những ý kiến quý báu để giúp tôi hoàn thành luận văn này.

Thái Nguyên,tháng 12 năm 2017

Tác giả luận văn

Hà Anh Tuấn

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................... v DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................... vi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ ......................................................... vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Ý nghĩa của đề tài .......................................................................................... 3 Chương 1.TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ..................................................... 4 1.1. Cơ sở lý luận về hiệu quả kinh tế của hộ nông dân ................................... 4 1.1.1. Tổng quan về kinh tế hộ nông dân .......................................................... 4

1.1.2. Hiệu quả kinh tế .................................................................................... 11 1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả kinh tế sản xuất chè của hộ

nông dân .......................................................................................................... 17 1.2. Tổng quan tài liệu liên quan đến đề tài .................................................... 18 1.3. Cơ sở thực tiễn về hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân ................. 20 1.3.1. Tiềm năng phát triển ngành chè Việt Nam ........................................... 20 1.3.2. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước về hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân ............................................................................. 22 1.3.3. Bài học kinh nghiệm về hiệu quả kinh tế cây chè cho các hộ nông

dân tại huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ ............................................................ 25 Chương 2.ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀPHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................................... 26 2.1. Đối tượng, phạm vi .................................................................................. 26 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 26 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 26 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 26 2.3. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 27

iv

2.3.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 27 2.3.2. Phương pháp tổng hợp và phân tích thông tin ...................................... 28 2.4. Các chỉ tiêu kinh tế được áp dụng ............................................................ 30 Chương 3.KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ......................... 31 3.1. Khái quát về huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ ........................................... 31 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 31 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ...................................................................... 36

3.1.3. Đánh giá những thuận lợi, khó khăn và thách thức trong phát triển kinh tế của huyện Thanh Ba tỉnh Phú Thọ ...................................................... 41 3.2. Thực trạng hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân tại huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ .................................................................................. 42 3.2.1. Tình hình sản xuất chè huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ ........................ 42 3.2.2. Đánh giá hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân huyện Thanh Ba tại địa bàn điều tra ...................................................................................... 45 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân tại huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ .................................................................. 57

3.3.1. Yếu tố về trình độ văn hóa .................................................................... 59 3.3.2. Yếu tố về điều kiện kinh tế hộ gia đình ................................................ 60 3.3.3. Yếu tố về giống chè ............................................................................... 62 3.3.4. Yếu tố về phân bón cho chè .................................................................. 63 3.3.5. Yếu tố về quy mô diện tích ................................................................... 68 3.4. Giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất chè của hộ nông dân huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ ....................................................................... 69 3.4.1. Đánh giá chung về hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân điều tra tại huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ ............................................................. 69 3.4.2. Quan điểm ............................................................................................. 71

3.4.3. Định hướng ............................................................................................ 72 3.4.4. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế cây chè ............................ 75 KÊT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 79 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 81 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 83

v

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BVTV : Bảo vệ thực vật

DL : Du lịch

SX : Sản xuất

THCS : Trung học cơ sở

THPT : Trung học phổ thông

UBND : Uỷ ban nhân dân

VHTT : Văn hoá Thông tin

vi

Bảng 3.1: Tình hình sử dụng đất nông nghiệp của huyện Thanh Ba giai

đoạn 2014-2016.................................................................................... 34

Bảng 3.2: Tình hình sản xuất chè của huyện Thanh Baqua 3 năm 2014-2016........... 44

Bảng 3.3: Thông tin cơ bản về các hộ điều tra tại 3 xã Vân Lĩnh, Thanh Vân

và Đông Lĩnh của huyện Thanh Ba ....................................................... 45

Bảng 3.4: Mức độ đầu tư chi phí cho sản xuất chètrong các nhóm hộ điều

tra tại huyện Thanh Ba ......................................................................... 47

Bảng 3.5: Diện tích, năng suất và sản lượng chè bình quân của các hộđiều

tra tại huyện Thanh Ba ......................................................................... 49

Bảng 3.6: Kết quả sản xuất chè của các hộ điều tra tại huyện Thanh Ba

tỉnh Phú Thọ ......................................................................................... 53

Bảng 3.7: Đánh giá của các hộ nông dân về các yếu tố nâng cao hiệu

quảkinh tế sản xuất chè của nông hộ ................................................... 56

Bảng 3.8: Kết quả phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến HQKT cầy chè của

hộ nông dân tại huyện Thanh Ba ......................................................... 58

Bảng 3.9: Ảnh hưởng của trình độ văn hóa chủ hộ đến hiệu quả kinh tếsản

xuất chè của hộ điều tra ....................................................................... 59

Bảng 3.10: Ảnh hưởng của điều kiện kinh tế hộ gia đình đến hiệu

quảKinhtế sảnxuất chè tại huyện Thanh Ba ......................................... 61

Bảng 3.11: Ảnh hưởng của giống đến hiệu quả kinh tếcủa sản xuất chè tại

các hộ điều tra ...................................................................................... 62

Bảng 3.12: Ảnh hưởng của mức bón phân đạm đếnhiệu quả sản xuất chè

của các hộ điều tra ................................................................................ 64

Bảng 3.13: Phân tích ảnh hưởng của mức bón phân lân đến hiệu quả kinh tế

của sản xuất chè tại các hộ điều tra ...................................................... 65

Bảng 3.14: Phân tích ảnh hưởng của mức bón phân Kaliđến HQKT SX chè

tại các hộ điều tra ................................................................................. 66

Bảng 3.15: Ảnh hưởng của mức bón phân chuồng đến hiệu quả kinh tế của

sản xuất chè tại các hộ điều tra ............................................................ 67

Bảng 3.16: Ảnh hưởng của quy mô diện tích đến hiệu quả kinh tếcủa sản

xuất chè tại các hộ điều tra ................................................................... 68

DANH MỤC CÁC BẢNG

vii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ

Hình 3.1: Bản đồ hành chínhhuyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ năm 2017 ....... 31

Hình 3.2: Giá trị sản xuất và tăng trưởng giá trị sản xuất huyện Thanh

Ba, tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2014-2016 ..................................... 37

Hình 3.3: Tỷ trọng cơ cấu kinh tế Thanh Ba năm 2014 và năm 2016 ...... 37

Hình 3.4: Diện tích, năng suất và sản lượng chècủa các nhóm hộ điều tra .... 50

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Chương trình Nông nghiệp, nông thôn, nhằm nâng cao đời sống của

nông dân là nhiệm vụ chiến lược, là cơ sở để đảm bảo ổn định chính trị, xã hội,

phát triển hài hòa và bền vững theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đảng và Nhà

nước ta đã có nhiều chủ trường, chính sách lớn về nông nghiệp, nông dân, nông

thôn. Hội nghị Trung ương 7 (khóa X) ban hành nghị quyết “về nông nghiệp,

nông dân, nông thôn” đã đưa ra những cơ sở khoa học và thực tiễn để phát triển

sản xuất nông nghiệp theo hướng chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi, đáp

ứng nhu cầu thị trường [16]. Nhờ vậy sau 7 năm thực hiện nghị quyết, cơ cấu

kinh tế của ngành nông nghiệp nước ta có sự thay đổi rõ nét, sản phẩm sản xuất

ra ngày càng nhiều và hoàn thiện hơn, đáp ứng đủ về số lượng và chất lượng

phục vụ cho nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu [25].

Thanh Ba là một huyện trung du miền núi nằm phía Tây Bắc của tỉnh

Phú Thọ.Với tổng diện tích đất tự nhiên 19.503,41 ha trong đó đất sản xuất

nông nghiệp10.019,18 ha, chiếm 51,37% diện tích; đất lâm nghiệp là:

4.612,57 ha, chiếm 23,3% diện tích. Dân số là 109.022 người với 60% lao

động sản xuất nông nghiệp. Toàn huyện có 27 đơn vị (26 xã, 01 thị trấn) [3].

Như vậy với diện tích đất nông nghiệp và tỷ lệ dân số trên cho thấy kinh tế

nông nghiệp đóng vai trò chủ đạo trong phát triển kinh tế - xã hội của huyện.

Cùng với sự đổi mới của cả nước, kinh tế huyện Thanh Ba những năm

qua đã đạt được những kết quả đáng kể. Tốc độ tăng trưởng bình quân từ

2014-2016 đạt 10,5%. Năm 2016 tỷ trọng các ngành: Công nghiệp và xây

dựng 44%, dịch vụ - thương mại 23%, ngành nông nghiệp 33%. Giá trị sản

xuất toàn huyện đạt 2.655,8 tỷ đồng (Nông lâm nghiệp, thuỷ sản 869,23 tỷ

đồng) [14]. Đời sống nhân dân ngày càng được cải thiện, tỷ lệ đói nghèo giảm

từ 22% năm 2010 xuống còn 9,5% năm 2016, sản lượng lương thực quy ra

thóc trên 180.000 tấn, bình quân lương thực đầu người là 420 kg/người/năm;

thu nhập bình quân đầu người khoảng 18,13 triệu đồng/ người/ năm [14].

2

Thanh Ba là địa phương có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển

cây chè. Tuy nhiên diện tích chè kinh doanh được trồng từ những năm 60 -

70 và có một số giống chè chất lượng cao nhưng mật độ không đồng đều,

người dân cũng chưa chú trọng đến việc thu hái, tạo sản phẩm chè để tăng

thu nhập. Năm 2010, UBND tỉnh Phú Thọ đã ban hành Quyết định phê

duyệt Dự án Quy hoạch phát triển vùng chè tại 16 xã của huyện Thanh Ba.

Tính đến hết năm 2016, toàn huyện có hơn 1.877 ha chè (năm 2013:

1.300ha) [13]. Hiệu quả từ cây chè đã khẳng định hướng đi đúng trong

chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đưa sản xuất hàng hóa nông - lâm nghiệp lên

một bước mới. Đặc biệt, cây chè không chỉ giúp phủ xanh đất trống đồi núi

trọc, phòng chống thiên tai mà còn đóng vai trò quan trọng trong chương

trình xoá đói giảm nghèo, nâng cao đời sống cho các hộ dân ở các xã đặc

biệt khó khăn của huyện Thanh Ba [1621].Tuy nhiên, việc trồng chè gặp

nhiều khó khăn, trong giai đoạn đầu do chưa nắm được quy trình kỹ thuật

nên tỷ lệ cây bị chết sau khi trồng còn cao, do đó người dân không mặn mà

với việc trồng chè.Sự hợp tác tổ chức sản xuất còn lỏng lẻo, công tác quảng

bá thương hiệu chưa được quan tâm thỏa đáng, người dân còn chưa thấy

hết hiệu quả kinh tế của cây chè ...Xuất phát từ thực tiễn nói trên tôi đã lựa

chọn đề tài “Hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân huyện Thanh Ba,

tỉnh Phú Thọ" để nghiên cứu với hy vọng góp phần vào việc thực hiện

thành công đề án Tái cơ cấu nông nghiệp của huyện.

2. Mục tiêu nghiên cứu

- Đánh giá được thực trạng về hiệu quả kinh tế của cây chè trên địa bàn

huyện Thanh Ba.

- Xác định được các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế của hộ

trồng chè trên địa bàn nghiên cứu.

- Đề xuất được một số giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển bền vững

cây chè.

3

3. Ý nghĩa của đề tài

3.1. Ý nghĩa trong nghiên cứu khoa học:

Đề tài là thông tin cơ sở về đặc điểm hiệu quả thu được từ trồng chè

trên địabàn.Luận văn nghiên cứu thành công sẽ là công trình khoa học dùng

để tham khảo cho lãnh đạo huyện, các sở, ban ngành thuộc tỉnh trong công tác

phát triển cây chè nhằm xóa đói giảm nghèo tại địa phương.

3.2. Ý nghĩa thực tiễn

Với sự nỗ lực của bản thân, kết hợp những kinh nghiệm, những

kiến thức đã được học tập, nghiên cứu từ các tài liệu của các tác giả khác

nhau, đặc biệt nhờ sự hướng dẫn của Người hướng dẫn khoa học, đề tài có

ý nghĩa sau:

- Phân tích thực trạng phát triển cây chè, và hiệu quả kinh tế cây chè

trên địa bàn huyện trong giai đoạn 2014 - 2016. Qua việc sử dụng các phương

pháp tổng hợp và phân tích số liệu về hiệu quả kinh tế cây chè để minh họa về

những kết quả đạt được cũng như hạn chế của hoạt động phát triển cây chè

trên địa bàn huyện Thanh Ba tỉnh Phú Thọ.

- Đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế cây

chè với mục tiêu đưa cây chè vào công tác xóa đói giảm nghèo, ngoài ra đảm

bảo tăng trưởng và phát triển kinh tế bền vững của địa phương.

Kết quả nghiên cứu là tài liệu tham khảo cho sinh viên khối ngành kinh

tế, các học viên cao học và các nghiên cứu sinh trong quá trình học tập và

nghiên cứu liên quan đến lĩnh vực đề tài.

4

Chương 1

TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU

1.1.Cơ sở lý luận về hiệu quả kinh tế của hộ nông dân

1.1.1. Tổng quan về kinh tế hộ nông dân

1.1.1.1.Khái niệm

Hộ nông dân là những hộ chủ yếu hoạt động nông nghiệp theo nghĩa rộng,

bao gồm cả nghề rừng, nghề cá và hoạt động phi nông nghiệp ở nông thôn [12].

Hộ nông dân là thực thể kinh tế văn hoá xã hội chủ yếu ở nông thôn, vì

vậy cần phải hệ thống lý thuyết về phát triển kinh tế hộ nông dân làm nền tảng

cho việc phân tích, đánh giá và xây dựng chiến lược phát triển kinh tế nông thôn.

Theo Ellis (1988) [21] thì "Hộ nông dân là các nông hộ, thu hoạch các

phương tiện sống từ ruộng đất, sử dụng chủ yếu lao động gia đình trong sản

xuất nông trại, nằm trong một hệ thống kinh tế rộng hơn, nhưng về cơ bản

được đặc trưng bởi việc tham gia một phần trong thị trường hoạt động với

một trình độ hoàn chỉnh không cao”.

Năm 1989, Lipton [23], cho rằng trong khoa học xã hội về phát triển

nông thôn hiện nayphổ biến ba cách tiếp cận, đó là cách tiếp cận macxit phân

tích; tiếp cận cổ điển mới và tiếp cận hàng hoá tập thể. Ba tiếp cận trên về mặt

lý luận, trong thực tiễn đều thuộc về quan hệ giữa nhà nước và nông dân. Mối

quan hệ đó, thường theo các hướng là tăng thặng dư kinh tế của nông thôn;

chuyển thặng dư từ ngành này sang ngành khác; rút thặng dư và thúc đẩy việc

luân chuyển. Nhìn chung bất cứ một quá trình phát triển nào cũng phải tăng

thặng dư, quá trình này cần sự tác động của Nhà nước.

Như vậy, hộ nông dân là một nhóm người cùng chung huyết tộc, sống

chung hay không sống chung vơi người khác huyết tộc trong cùng mái nhà,

ăn chung và có cùng chung ngân quỹ. [6]

Kinh tế hộ nông dân là một hình thức sản xuất đặc biệt, tồn tại trong

mọi chế độ xã hội. Kinh tế hộ nông dân có những quy luật phát triển của nó,

trong mọi chế độ nó luôn thích ứng với thực tế cuộc sống, cơ chế kinh tế

hiện hành [6].

5

Có nhiều quan niệm khác nhau về hộ nông dân và kinh tế hộ nông dân,

Hộ nông dânlà hộ gia đình được xem như một đơn vị kinh tế có đất đai, tư

liệu sản xuất, vàsản xuất thuộc sở hữu của hộ gia đình, sử dụng chủ yếu sức

lao động của gia đình để sản xuất trong lĩnh vực nông nghiệp. Các thành viên

trong hộ đều hưởng phần thu nhập vàmọi quyết định đều dựa trên ý kiến

chung của các thành viên là người lớn trong hộ gia đình [6].

Kinh tế hộ nông dân là loại hình kinh tế trong đó các hoạt động sản

xuất chủ yếu dựa vào lao động gia đình và mục đích của loại hình kinh tế

này trước hết nhằm đáp ứng nhu cầu của hộ gia đình (không phải mục đích

chính là sản xuất hàng hoá để bán)[11]. Tuy nhiên cũng cần có sự chú ý ở

đây là các hộ gia đình cũng có thể sản xuất để trao đổi nhưng ở mức độ hạn

chế. Tóm lại, có thể thấy kinh tế nông hộ là một hình thức cơ bản và tự chủ

trong nông nghiệp. Nó được hình thành và phát triển một cách khách quan,

lâu dài, dựa trên sự tư hữu các yếu tố sản xuất, là loại hình kinh tế có hiệu

quả, phù hợp với sản xuất nông nghiệp, thích ứng, tồn tại và phát triển

trong mọi chế độ kinh tế xã hội.[12]

1.1.1.2. Đặc điểm kinh tế hộ nông dân

Là đơn vị kinh tế cơ sở, vừa là đơn vị sản xuất, vừa là đơn vị tiêu dùng.

Hộ nông dân là đơn vị sản xuất nhưng với quy mô nhỏ, họ cũng có đầy đủ các

yếu tố, các tư liệu phục vụ sản xuất. Đó là các nguồn lực sẵn có của nông hộ

như: lao động, đất đai, vốn, kỹ thuật, công cụ... [12]. Từ các yếu tố sản xuất đó

nông hộ sẽ tạo ra các sản phẩm cung cấp cho gia đình và xã hội. Do sản xuất

với quy mô nhỏ nên số lượng hàng hóa tạo ra của từng hộ là không lớn. Tư liệu

sản xuất không đầy đủ nên chất lượng của sản phẩm làm ra cũng chưa cao.

Hộ nông dân là đơn vị tiêu dùng. Các sản phẩm tạo ra nhằm đáp ứng

cho nhu cầu tiêu dùng của gia đình họ là chính, nếu còn dư họ sẽ cung cấp ra

thị trường bằng cách trao đổi hoặc buôn bán. Cũng có một số nông hộ

chuyên sản xuất để cung cấp ra thị trường. Hoạt động sản xuất chính của các

6

nông hộ là trồng trọt và chăn nuôi. Trước kia, hầu hết các nông hộ đều sản

xuất để cung cấp cho nhu cầu của gia đình họ[12]. Đó là đặc tính tự cung tự

cấp của các hộ nông dân. Nhưng trong quá trình phát triển của đất nước, các

hộ nông dân cũng đã có những bước đổi mới khá quan trọng. Họ đã tiến

hành sản xuất chuyên canh để cung cấp sản phẩm cho xã hội. Điều đó cũng

có nghĩa là họ phải hoàn thiện tư liệu sản xuất để tăng năng suất lao động,

nâng cao hiệu quả kinh tế.

Do đa số các hộ nông dân đều thiếu tư liệu sản xuất: thiếu vốn, thiếu

đất đai, kỹ thuật... nên họ thường đầu tư sản xuất thấp, họ luôn tránh rủi ro.

Cũng vì vậy nên hiệu quả kinh tế mang lại của nông hộ thường không

cao[12]. Chỉ có một số nông hộ mạnh dạn đầu tư với quy mô lớn, năng suất

lao động cao nên thu nhập của họ cũng khá cao nhưng mức độ rủi ro cũng

khá lớn. Đa số các nông hộ đều chọn cho mình cách sản xuất khá an toàn

đó là họ luôn trồng nhiều loại cây khác nhau trong cùng một thời kỳ hoặc

chăn nuôi nhiều vật nuôi một lúc. Điều này làm cho sản phẩm của họ luôn

đa dạng nhưng số lượng thì không nhiều. Điều đó đồng nghĩa với việc họ

tránh được rủi ro, nếu giá cả hàng hóa này giảm xuống thấp thì còn có hàng

hóa khác tạo thu nhập. Nhưng cách sản xuất này không mang lại hiệu quả

cao cho nông hộ.

Lý thuyết về doanh nghiệp gia đình nông dân, coi hộ nông dân là một

doanh nghiệp không dùng lao động làm thuê, chỉ sử dụng lao động gia đình

[7]. Do đó các khái niệm kinh tế thông thường không áp dụng được cho kiểu

doanh nghiệp này. Do không thuê lao động nên hộ nông dân không có khái

niệm tiền lương và tiếp theo là không thể tính được lợi nhuận, địa tô và lợi

tức. Hộ nông dân chỉ có thu nhập chung của tất cả hoạt động kinh tế của gia

đình là giá trị sản lượng hàng năm trừ đi chi phí. Mục tiêu của hộ nông dân là

có thu nhập cao không kể thu nhập ấy do nguồn gốc nào, trồng trọt, chăn

nuôi, ngành nghề, đó là kết quả chung của lao động gia đình.

7

Khái niệm gốc để phân tích kinh tế gia đình là sự cân bằng lao động -

tiêu dùng giữa sự thoả mãn các nhu cầu của gia đình và sự nặng nhọc của

lao động[12]. Giá trị sản lượng chung của hộ gia đình trừ đi chi phí sẽ là giá

trị sản lượng thuần mà gia đình sử dụng cho tiêu dùng, đầu tư tái sản xuất và

tích luỹ. Người nông dân không tính giá trị tiền công lao động đã sử dụng,

mà chỉ lấy mục tiêu là có thu nhập thuần cao. Bởi vậy, muốn có thu nhập

cao hơn thì các hộ nông dân phải tăng thời gian lao động của gia đình. Số

lượng lao động bỏ ra gọi là trình độ tự bóc lột của lao động gia đình. Mỗi

một hộ nông dân cố gắng đạt được một thu nhập thoả mãn nhu cầu thiết yếu

bằng cách tạo một sự cân bằng giữa mức độ thoả mãn nhu cầu của gia đình

với mức độ nặng nhọc của lao động. Sự cân bằng này thay đổi theo thời

gian, theo quy luật sinh học do tỷ lệ giữa người tiêu dùng và người lao động

quyết định[12]. Một hộ nông dân sau khi một cặp vợ chồng cưới nhau và ra

ở riêng, đẻ con thì người tiêu dùng tăng lên, gia đình gặp khó khăn, nhưng

dần dần con cái lớn lên số lao động tăng thêm, gia đình trở nên khá hơn.

Đến lúc con lớn lên thành lập hộ mới thì chu kỳ bắt đầu lại từ đầu. Chính

nhờ quy luật này mà các doanh nghiệp gia đình có sức cạnh tranh mạnh hơn

các nông trại tư bản chủ nghĩa vì trong điều kiện mà nông trại lớn phá sản

thì hộ nông dân làm việc nhiều giờ hơn, chịu bán sản phẩm rẻ hơn, không

tính đến lãi, hạn chế tiêu dùng để qua được các thời kỳ khó khăn. [6]

1.1.1.3. Vai trò kinh tế hộ nông dân

Tuy các hộ nông dân còn sản xuất một cách nhỏ lẻ, quy mô không lớn,

năng suất chưa cao, hiệu quả kinh tế chưa cao... nhưng không thể phủ nhận

vai trò quan trọng của kinh tế hộ trong sản xuất nông nghiệp. Các hộ nông

dân đã sử dụng những điều kiện sẵn có để sản xuất, ổn định cuộc sống. Điều

đó cũng giải quyết được một số lượng lớn lao động nhàn rỗi trong xã hội.

8

a. Kinh tế hộ nông dân gắn với vấn đề việc làm và sử dụng tài nguyên ở

nông thôn

Việc làm hiện nay là một vấn đề cấp bách với nông thôn nói riêng và

với cả nước nói chung. Đặc biệt nước ta có tới 66,89% dân sống ở nông thôn

[25]. Nếu chỉ trông chờ vào khu vực kinh tế quốc doanh, Nhà nước hoặc sự

thu hút lao động ở các thành phố lớn thì khả năng giải quyết việc làm ở nước

ta còn rất hạn chế.

Lao động là nguồn lực dồi dào nhất ở nước ta, là yếu tố năng động và

là động lực của nền kinh tế quốc dân nhưng việc khai thác và sử dụng nguồn

nhân lực vẫn đang ở mức thấp.Mặt khác, kinh tế hộ gia đình nông dân là kinh

tế độc lập trong sản xuất đồng thời vừa là lao động chính, vừa là lao động phụ

thực hiện những công việc không nặng nhọc nhưng tất yếu phải làm.

Xen canh gối vụ là rất quan trọng đối với hộ sản xuất trong sản xuất

nông nghiệp để có khả năng cao, khai thác được mọi tiềm năng của đất đai

[12]. Ở các nước tiên tiến, thâm canh là quá trình cải tiến lao động sống,

chuyển dịch lao động vào các ngành nghề hiện đại hóa nông nghiệp. Còn ở

Việt Nam, do trang bị kỹ thuật cho lao động cho nên thâm canh là quá trình

thu hút thêm lao động sống, tạo thêm công ăn việc làm từ những khâu hầu

như còn làm thủ công: cày bừa, phòng trừ sâu bệnh, làm cỏ...

Do việc gắn trực tiếp lợi ích cá nhân với quyền sử dụng, quản lý, lâu

dài đất đai, tài nguyên nên việc sử dụng của hộ nông dân hết sức tiết kiệm

và khoa học, không làm giảm độ mầu mỡ của đất đai, hay cạn kiệt nguồn

tài nguyên vì họ hiểu đó chính là lợi ích lâu dài của họ trên mảnh đất mà họ

sở hữu. Mặt khác, đối với hộ nông dân, việc khai hoang phục hoá cũng

được khuyến khích tăng cường thông qua việc tính toán chi li từng loại cây

trồng vật nuôi để từng bước thay đổi bộ mặt kinh tế ở nông thôn, nâng cao

đời sống nông dân[12].

9

b. Kinh tế hộ nông dân có khả năng thích ứng được thị trường, thúc

đẩy sản xuất hàng hoá phát triển

Kinh tế thị trường là tự do cạnh tranh trong sản xuất hàng hoá. Là

đơn vị kinh tế độc lập, các hộ nông dân hoàn toàn được làm chủ các tư liệu

sản xuất và quá trình sản xuất[19]. Căn cứ điều kiện của mình và nhu cầu

của thị trường họ có thể tính toán sản xuất cái gì? sản xuất như thế nào? Hộ

nông dân tự bản thân mình có thể giải quyết được các mục tiêu có hiệu quả

kinh tế cao nhất mà không phải qua nhiều cấp trung gian chờ quyết định.

Với quy mô nhỏ, hộ nông dân có thể dễ dàng loại bỏ những dự án sản xuất,

những sản phẩm không còn khả năng đáp ứng nhu cầu thị trường để sản

xuất loại sản phẩm thị trường cần mà không sợ ảnh hưởng đến kế hoạch chi

tiêu do cấp trên quy định.

Mặt khác, là chủ thể kinh tế tự do tham gia trên thị trường, hoà nhập

với thị trường, thích ứng với quy luật trên thị trường, do đó hộ nông dân đã

từng bước tự cải tiến, thay đổi cho phù hợp với cơ chế thị trường. Để theo

đuổi mục đích lợi nhuận, các hộ phải làm quen và dần dần thực hiện chế độ

hạch toán kinh tế để hoạt động sản xuất có hiệu quả, đưa hộ đến một hình

thức phát triển cao hơn.

Như vậy, kinh tế hộ nông dân có khả năng ngày càng thích ứng với

nhu cầu của thị trường, từ đó có khả năng đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của

toàn xã hội. Hộ nông dân cũng là lực lượng thúc đẩy mạnh sản xuất hàng hoá

ở nước ta phát triển cao hơn.[6]

c.Đóng góp của hộ nông dân đối với xã hội

Như trên đã nói, hộ nông dân đã đứng ở cương vị là người tự chủ trong

sản xuất kinh doanh ở các lĩnh vực khác nhau và góp phần quan trọng trong

sự phát triển của nền kinh tế.

10

Ở Việt Nam, tốc độ tăng về giá trị tổng sản lượng nông nghiệp từ năm

1988 đến nay trung bình hàng năm đạt 4%, nổi bật là sản lượng lương thực.

Gần 70% rau quả, thịt trứng, cá, 20% đến 30% quỹ lương thực và một phần

hàng tiêu dùng hàng xuất khẩu là do lực lượng kinh tế hộ sản xuất nông

nghiệp tạo ra [25]. Từ chỗ nước ta chưa tự túc được lương thực thì đến nay đã

là một trong những nước xuất khẩu gạo đứng hàng đầu thế giới, công lao đó

cũng thuộc về người nông dân sản xuất nông nghiệp.

Bên cạnh sản xuất lương thực, sản xuất nông sản hàng hoá khác cũng

có bước phát triển, đã hình thành một số vùng chuyên canh có năng suất cao

như: chè, cà phê, cao su, dâu tằm...

Ngành chăn nuôi cũng đang phát triển theo chiều hướng sản xuất hàng

hoá (thịt, sữa tươi...), tỷ trọng giá trị ngành chăn nuôi chiếm 24,7% giá trị

nông nghiệp[5].

Tóm lại, với hơn 66,90% dân số nước ta sống ở nông thôn thì kinh

tế hộ nông dân có vai trò hết sức quan trọng, nhất là khi quyền quản lý và

sử dụng đất đai, tài nguyên lâu dài được giao cho hộ nông dân thì vai trò

sử dụng nguồn lao động, tận dụng tiềm năng đất đai, tài nguyên, khả năng

thích ứng với thị trường ngày càng thể hiện rõ nét. Người lao động có

toàn quyền tổ chức sản xuất kinh doanh, tiêu thụ sản phẩm, trực tiếp

hưởng kết quả lao động sản xuất của mình, có trách nhiệm hơn trong hoạt

động sản xuất kinh doanh.

Ở một khía cạnh khác, kinh tế hộ nông dân còn đóng vai trò đảm bảo

an ninh trật tự, ổn định chính trị xã hội, giảm bớt các tệ nạn trong xã hội do

hành vi "nhàn cư vi bất thiện" gây ra.

Ngoài việc tạo ra các thành phẩm phục vụ cho nhu cầu của gia đình

và xã hội, kinh tế hộ nông dân còn đóng vai trò quan trọng trong việc cung

cấp nguyên liệu, hàng hóa, dịch vụ, là cầu nối hỗ trợ các doanh nghiệp sản

xuất lớn đến với người tiêu dùng[11]. Vì mô hình kinh tế hộ có quy mô sản

11

xuất nhỏ, vốn đầu tư không lớn, công tác quản lý khá dễ dàng so với các loại

hình sản xuất khác nên kinh tế hộ thường được chọn làm điểm khởi đầu. Mô

hình kinh tế hộ rất phù hợp với những nông hộ có ít vốn, chưa có nhiều kinh

nghiệm sản xuất, tư liệu sản xuất còn hạn chế. Nó cũng là tiền đề cho sự

phát triển các loại hình sản xuất khác.

1.1.2. Hiệu quả kinh tế

1.1.2.1. Một số lý luận chung về hiệu quả kinh tế

- Hiệu quả kinh tế làmột phạm trù kinh tế, phản ánh mặt chất lượng của

hoạt động kinh tế, chất lượng của các hoạt động này chính làquá trình tăng

cường khai thác hợp lý và khơi dậy tiềm năng sẵn có của con người, tự nhiên

đểphục vụ cho lợi ích của con người [20].

Xuất phát từ các góc độ xem xét, các nhà kinh tế đã đưa ra nhiều quan

điểm khác nhau về hiệu quả kinh tế. Theo Kar Marx, hiệu quả là việc“tiết

kiệm và phân phối một cách hợp lý thời gian lao động sống và hiệu quả cũng

lã quy luật “tiết kiệm và tăng năng suất lao động"".

Kar Marx [22]cũng cho rằng “nâng cao năng suất lao động vượt quá nhu

cầu cá nhân của người lao động là sơ sở tiết kiệm của hết thảy mọi xã hội"

Theo David Begg (1992) [19], “Hiệu quả sản xuất diễn ra khi xã hội

không thể tăng sản lượng một loại hàng hóa này mà không cắt giảm một loại

hàng hóa khác"vàông còn khẳng định “Hiệu quả nghĩa là không lãng

phí”.Các quan điểm này đúng trong nền kinh tế thị trường ở các nước phát

triển nhưng khó xác định vì chưa đề cập đến chi phí để tạo ra sản phẩm, nhất

là ở các nước đang phát triển hay chậm phát triển.

Theo Nguyễn Như Ý (1999)[18] “Hiệu quả được hiểu như một hiệu số

giữa kết quả với chi phí, tuy nhiên trong thực tế đã có trường hợp không thực

hiện được phép trừ hoặc phép trừ không có ý nghĩa"

12

Các nhà kinh tế học thị trường như Samuelson, Nordhaus [24] cho rằng

“Hiệu quả là một tình trạng mà trong đó các nguồn lực của xã hội được sử

dụng hết để mang lại sự thỏa mãn tối đa cho người tiêu dùng"và “Hiệu quả

kinh tế xảy ra khi không thể tăng thêm mức độ thỏa mãn của người này mà

không làm phương hại cho người khác".

Theo Phạm Ngọc Kiểm (2009) [7]“Hiệu quả sản xuất kinh doanh là

một phạm trù kinh tế, biểu hiện sự phát triển kinh tế theo chiều sâu. Nó phản

ánh trình độ khai thác các nguồn lực và trình độ tiết kiệm chi phí các nguồn

lực đó trong quá trình tái sản xuất nhằm thực hiện các mục tiêu kinh doanh".

Quan điểm này ưu việt hơn trong đánh giá hiệu quả đầu tư theo chiều sâu,

hoặc hiệu quả của việc ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật.

Hiện nay, theo quan điểm mới, hiệu quả kinh tế (EE) gồm hai bộ phận

là hiệu quả kỹ thuật (TE) và hiệu quả phân bổ (AE). Theo Colman và

Young(1994) [20], hiệu quả kỹ thuật được định nghĩa là khả năng của người

sản xuất có thể sản xuất mức đầu ra tối đa với một tập hợp các đầu vào và

công nghệ cho trước. Cần phân biệt hiệu quả kỹ thuật với thay đổi công nghệ.

Sự thay đổi công nghệ làm dịch chuyển hàm sản xuất (dịch chuyển lên trên)

hay dịch chuyển đường đồng lượng xuống phía dưới. Hiệu quả kỹ thuật được

đo bằng số lượng sản phẩm có thể đạt được trên chi phí đầu vào hay nguồn

lực sử dụng vào sản xuất trong điều kiện cụ thể áp dụng kỹ thuật hay công

nghệ. Hiệu quả kỹ thuật thường được phản ánh và biểu hiện trong mối quan

hệ giữa các yếu tố trong hàm sản xuất và liên quan đến phương diện sản xuất

vật chất. Nó phản ánh mối quan hệ giữa yếu tố đầu vào và yếu tố đầu ra, giữa

các yếu tố đầu ra với nhau và giữa các sản phẩm khi nhà sản xuất quyết định

sản xuất. Vì thế, nó được áp dụng phổ biến trong kinh tế vi mô để xem xét

tình hình sử dụng các yếu tố đầu vào cụ thể. Chỉ tiêu này cho biết một đơn vị

chi phí nguồn lực dùng vào sản xuất đem lại bao nhiêu đơn vị sản phẩm.

13

Hiệu quả phân bổ là thước đo phản ánh mức độ thành công của người

sản xuất trong việc lựa chọn tổ hợp các đầu vào tối ưu, nghĩa là tỷ số giữa sản

phẩm biên của yếu tố đầu vào nào đó sẽ bằng tỷ số giá cả giữa chúng. Hiệu

quả phân bổ là hiệu quả do giá các yếu tố đầu vào và đầu ra được tính để phản

ánh giá trị sản phẩm thu thêm trên một đồng chi phí thêm về đầu vào hay

nguồn lực. Thực chất, hiệu quả phân bổ là hiệu quả kỹ thuật có tính đến yếu

tố giá của đầu vào và giá của đầu ra. Việc xác định hiệu quả phân bổ giống

như xác định các điều kiện về lý thuyết để tối đa hóa lợi nhuận. Cũng theo

Colman và Young (1994) [20], hiệu quả kinh tế được tính bằng tích của hiệu

quả kỹ thuật và hiệu quản phân bổ.

Theo Begg và cộng sự (1992) [19] hiệu quả kinh tế là phạm trù kinh

tế mà trong đó sản xuất đạt cả hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả phân bổ. Điều

đó có nghĩa là cả hai yếu tố hiện vật và giá trị đều tính đến khi xem xét

việc sử dụng các nguồn lực trong nông nghiệp. Nếu đạt một trong hai chỉ

tiêu hiệu quả nói trên (hoặc là hiệu quả kỹ thuật, hoặc là hiệu quả phân bổ)

mới là điều kiện cần, chưa phải là điều kiện đủ để đạt hiệu quả kinh tế. Vì

thế, chỉ khi nào sử dụng nguồn lực đạt cả hai chỉ tiêu hiệu quả kỹ thuật và

hiệu quả phân bổ thì khi đó sản xuất mới đạt hiệu quả kinh tế. Trong sản

xuất chè, khi xét đến hiệu quả kinh tế cần chú ý hiệu quả kinh tế tuân theo

quy luật năng suất cận biên giảm dần, nghĩa là sự phản ứng của năng suất

cây chè với mức đầu tư sẽ bị giảm dần kể từ một thời điểm nào đó, điểm đó

gọilà điểm tối ưu sinh học [9].

Các nhà sản xuất và quản lý kinh tế cần phải nâng cao chất lượng của

các hoạt động kinh tế nhằm đạt được mục tiêu là với khối lượng tài nguyên

nguồn lực nhất định phải tạo ra khối lượng sản phẩm hàng hóacó giá trị lớn

nhất. Nói cách khác là ở một mức khối lượng vàgiá trịsản phẩm nhất định thì

phải làm thế nào đểchi phí sản xuất là thấp nhất.

14

Như vậy quá trình sản xuất là sự liên hệ mật thiết giữa các yếu tố nguồn

lực đầu vào vàkhối lượng sản phẩm đầu ra, kết quả cuối cùng của mối quan

hệ này là thể hiện tính hiệu quả kinh tế trong sản xuất. Với cách xem xét này,

hiện nay có nhiều ýkiến thống nhất với nhau về hiệu quả kinh tế. Có thể khái

quát hiệu quả kinh tế như sau:

+ Hiệu quả kinh tế được biểu hiện là mối tương quan so sánh giữa

lượng kết quả đạt được với lượng chi phí bỏ ra trong họat động sản xuất kinh

doanh. Kết quả đạt được là phần giá trị thu được của sản phẩm đầu ra, lượng

chi phi bỏ ra là phần giá trị của các yếu tố nguồn lực đầu vào. Mối tương quan

này cần xét cả về tương đối và tuyệt đối, cũng như xét mối quan hệ chặt chẽ

giữa hai đại lượng đó. Một phương án đúng hay một giải pháp kinh tế kỹ

thuật hiệu quả kinh tế cao là đạt được tương quan tối ưu giữa kết qủa thu

được và chi phí bỏ ra để đạt được kết qua đó.

+ Hiệu quả kinh tế trước hết được xác định bởi sự so sanh tương đối

(thương số) giữa kết qủa đạt được và chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó.

Với cách biểu hiện này nó đã chỉ rõ được mức độ hiệu quả của việc sử dụng

CCI hiệu quả các nguồn lực sản xuất khác nhau. Từ đó so sánh được hiệu quả

kinh tế của các quy mô sản xuất khácnhau, nhưng nhược điểm của cách đánh

giá này là không thể hiện được quy mô hiệu quả kinh tế nói chung.

Cách đánh giá khác về hiệu quả kinh tế nữa là được đo bằng hiệu số

giữa kết quả sản xuất đạt được và lượng chi phi bỏ ra để đạt được kết quả đó.

+ Cách xem xét khác về hiệu quả kinh tế là so sánh giữa mức độ biến

động của kết quả và chi phi để đạt được kết quả đó. Biểu hiện của cách đánh

giá này có thể so sánh chênh lệch về số tương đối và tuyệt đối giữa hai tiêu

thức đó.Cách đánh giá này có ưu thế khi xem xét hiệu quả kinh tế của việc

đầu tư theo chiều sâu hoặc trong việc áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật,

tức là nghiên cứu hiệu quả của phần chi phí đầu tư tăng thêm. Tuy nhiên hạn

chế của cách đánh giá này là không xem xét đến hiệu qua kinh tế của tổng

chi phí bỏ ra.

15

Như vậy, hiệu quả kinh tế là một phạm trù kinh tế xã hội, phản ánh

bằng chất lượng của các hoạt động sản xuất kinh doanh và đặc trưng của nền

sản xuất xã hội. Quan niệm về hiệu quả kinh tế ở các hình thái kinh tế xã hội

khác nhau sẽ không giống nhau. Tùy thuộc vào điều kiện kinh tế, xã hội, mục

đích và yêu cầu của một đất nước, một vùng, một ngành sản xuất cụ thể được

đánh giá theo những góc độ khác nhau.

Bản chất của hiệu quả kinh tế trong nền sản xuất xã hội là thực hiện

những yêu cầu của quy luật tiết kiệm thời gian lao động trong sử dụng các nguồn

lực xã hội.Điều đó chính là hiệu quả của lao động xã hội và được xác định bằng

tương quanso sánh giữa lượng kết quả hữuích thu được với lượng hao phí bỏ ra.

Trên quan điểm toàn diện, có ýkiến cho rằng đánh giá hiệu quả kinh tế

không thể loại bỏ mục tiêu nâng cao trình độ về văn hóa, xã hội và đápứng các

nhu cầu xã hội ngày một tốt hơn cùng với việc tạo ra môi trường bền vững

[24]. Điều đó thể hiện mối quan hệ giữa hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và

hiệu quả môi trường hiện tại và lâu dài. Đó là quan điểm đúng đủ trong kinh tế

vi mô và kinh tế vĩ mô phù hợp vớixu hướng phát triển kinh tế hiện nay.

1.1.2.2. Một số công thức đánh giá hiệu quả kinh tế

+ Giá trị sản xuất: GO (Gross output) là toàn bộ giá trị của cải và

dịch vụ được tạo ra trong một thời kì nhất định (thường là 1 năm), đây là

tổng thu của hộ.

GO = Pi x Qi

Trong đó: Pi là đơn giá sản phẩm thứ i

Qi là khối lượng sản phẩm thứ i

+ Chi phí trung gian: IC (Intermediate Cost) là toàn bộ chi phí vật chất

thường xuyên và dịch vụ được sử dụng trong quá trình sản xuất như: giống,

phân bón, thuốc BVTV, dụng cụ rẻ tiền mau hỏng trong một vụ sản xuất.

IC = ICi

Trong đó: Ci là khoản chi phí thứ i

16

+ Giá trị gia tăng: VA (Value Added) là phần giá trị tăng thêm của

doanh nghiệp hay người sản xuất tính theo công thức:

VA = GO - IC

Những trường hợp đi thuê lao động thì phải trừ khoản thuê mướn đó.

+ Thu nhập hỗn hợp: MI (Mixed Income) là phần thu nhập thuần tuý

của người sản xuất bao gồm thu nhập của công lao động và lợi nhuận khi sản

xuất 1 đơn vị diện tích trong một vụ.

MI = VA - (A + T)

Trong đó:VA là giá trị tăng thêm (gia tăng); T là thuế nông nghiệp

A là phần giá trị khấu hao tài sản cố định và chi phí phân bổ

Chỉ tiêu này phản ánh khả năng đảm bảo đời sống và tích lũy của hộ

nông dân. Đây là chỉ tiêu quan trọng nhất đối với nông hộ trong điều kiện

sản xuất chủ yếu dựa vào các nguồn lực chính của gia đình.

+ Lợi nhuận:TPr = GO - TC

Trong đó: GO là giá trị sản xuất

TC là tổng chi phí trong sản xuất

+ Nếu so sánh đầu vào và đầu ra bằng phép trừ thu được hiệu quả tuyệt

đối. Nếu so sánh đầu vào và đầu ra bằng phép chia có hiệu quả tương đối.

+ Giá trị sản xuất trên một đơn vị diện tích: là tỷ lệ giữa tổng khối lượng

sản phẩm thu được chia cho một đơn vị diện tích (sào, ha): GO/sào hoặc GO/ha

+ Giá trị sản xuất trên một đồng chi phí: GO/TC

+ Giá trị sản xuất trên một công lao động: GO/CLĐ

+ Giá trị gia tăng trên một đơn vị diện tích: VA/sào hoặc VA/ha

+ Giá trị gia tăng trên một đồng chi phí: VA/TC

+ Giá trị gia tăng trên một công lao động: VA/CL

17

1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả kinh tế sản xuất chè của hộ

nông dân

1.1.3.1.Trình độ văn hóa

Trình độ văn hóa, am hiểu khoa hoc kỹ thuật, tổ chức quản lý và sử

dụng cơ sở vật chất kỹ thuật của lao động trong hộ nông dân có ý nghĩa

quan trọng trong việc nâng cao năng suất, chất lượng chè. Vì vậy, tập huấn

kỹ thuật cho nông dân áp dụng kỹ thuật tiến bộ là rất cần thiết. Mỗi một

nông dân có khả năng tiếp thu ở mức độ nhất định, do vậy năng suất cây

trồng nói chung và chè nói riêng luôn có sự khác biệt giữa các hộ[17].

1.1.3.2. Điều kiện kinh tế của hộ gia đình

Điều kiện kinh tế hộ cho biết tiềm lực trong sản xuất chè ảnh hưởng ở

mức độ nào. Điều kiện ở đây bao gồm tài chính, nguồn nhân lực, kinh nghiệm

sản xuất chè,…Điều kiện này càng dồi dào phản ánh hộ nông dân đó có khả

năng đầu tư tốt cho quá trình trồng, chăm sóc, chế biến chè và khả năng ứng

dụng KHCN vào quá trình tạo giá trị gia tăng cho sản phẩm chè [6].

1.1.3.3. Giống

Giống có ảnh hưởng tới năng suất cũng như chất lượng của chè thành

phẩm. Vì vậy, đánh giá hiệu quả kinh tế trong sản xuất chè cần quan tâm đến

nguồn gốc giống và chất lượng loại giống mà hộ nông dân đang sử dụng.Để

có diện tích chè cho thu hoạch thì thời gian kiến thiết cơ bản mất nhiều năm

(3 đến 5 năm).Thực tế hiện nay giống chè được trồng chủ yếu trên địa bàn

nghiên cứu là chè Trung du cho năng suất, chất lượng chè không cao, muốn

chuyển đổi sang các giống chè mới cho năng suất, chất lượng cao thì mất

nhiều thời gian. Trong khoảng thời gian chuyển đổi đó các hộ nông dân

không có nguồn thu. Đây là hạn chế lớn cho việc mở rộng diện tích giống

chè mới của địa phương, nó làm giảm tốc độ thay thế giống chè cũ. Mỗi loại

giống cũng có yêu cầu về kỹ thuật và đầu tư chi phí riêng, vì vậy đòi hỏi khi

đánh giá hiệu quả kinh tế nên xem xét nguồn gốc của từng loại chè[12].

18

1.1.3.4. Phân bón

Phân bón liên quan đến yếu tố đầu vào, việc biến động tăng giá đầu vào

phân bón trong giai đoạn hiện nay ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kinh tế

của sản xuất chè. Do đó, khi đánh giá hiệu quả kinh tế trong sản xuất chè của

hộ cần chú ý tới lượng phân bón mà các hộ sử dụng.Nhu cầu bón phân cho

chè cao, đặc biệt là phân đạm, NPK. Giá phân bón tăng cao trong những năm

gần đây, nhất là giá đạm vàkali đã ảnh hưởng không nhỏ đến khả năng và

mức độ đầu tư của các hộ trồng chè. Vì thế, trong đánh giá hiệu quả kinh tế

của sản xuất chè đặc biệt chú ý đến hiệu quả của việc đầu tư phân bón cho sản

xuất chè của nông hộ. Ngoài ra, cũng cần quan tâm đến hiệu quả sử dụng

thuốc BVTV trong sản xuất chè của nông hộ vì nó liên quan đến hiệu quả kỹ

thuật và hiệu quả phân bón trong trồng chè[12].

1.1.3.5. Quy mô diện tích

Các hộ nông dân có diện tích đất canh tác, diện tích trồng chè khác

nhau, diện tích chuyển đổi các giống chè mới khác nhau, khả năng đầu tư

thâm canh cũng khác nhau. Diện tích của hộ càng lớn thì các công việc

như tổ chức chăm sóc, thu hoạch, chi phí... cũng tiết kiệm hơn[6].

1.2.Tổng quan tài liệu liên quan đến đề tài

Với những nghiên cứu về hiệu quả kinh tế cho các hộ sản xuất chè, tác

giả đã tìm hiểu được một số công trình nghiên cứu tiêu biểu:

Tác giả Lê Lâm Bắng (2008), Luận văn “Đánh giá hiệu quả kinh tế

sản xuất chè của hộ nông dân trên địa bàn huyện Văn Chấn-Yên Bái”.,

Trường Đại học kinh tế và quản trị kinh doanh. Kết quả nghiên cứu của luận

văn chỉ rõ các vấn đế (1) Hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về sản xuất ché

và hiệu quả kinh tế nói chung; (2) Đánh giá thực trạng phát triển và hiệu quả

kinh tế sản xuất chè ở huyện Văn Chấn, kết quả phân tích mô hình hồi quy

cho thấy người dân trồng chè chưa đầu tư đúng mức phân bón cho chè, chi

phí cho thuốc bảo vệ thực vật ở mức vừa phải; (3) Tác giả đã đề xuất giải

pháp kinh tế chủ yếu, nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế cây chè.

19

Nghiên cứu của tác giả Võ Thị Hoàng (2012) về“Hiệu quả kinh tế cây

chè của các nông hộ trên địa bàn huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An” tại trường

Đại học Kinh tế Huế. Kết quả nghiên cứu cho thấy thực trạng tình hình phát

triển cây chè trên địa bàn huyện Anh Sơn, đánh giá hiệu quả mang lại cho

các hộ và đưa ra giải pháp chủ yếu để đẩy mạnh hoạt động tiêu thụ, nâng cao

năng suất và mở rộng quy mô diện tích trồng chè tại huyện.

Nghiên cứu của tác giả Phan Thị Thanh Long (2012) về “Hiệu quả sản

xuất chè của hộ gia đình tại xã Sơn Kim 2 – huyện Hương Sơn, tỉnh Hà

Tĩnh”,tại trường Đại học Kinh tế Huế. Nghiên cứu và phân tích thực trạng

về năng lực của các hộ điều tra, tình hình sử dụng vốn vay, tình hình đầu

tư cho sản xuất chè và sử dụng phương pháp NPV để tính hiệu quả hộ sản

xuất chè. Đồng thời nghiên cứu chỉ ra các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả

kinh tế của các hộ trồng chè bao gồm: quy mô diện tích đất, chi phí trung

gian, tuổi cây, …Tác giả chỉ ra những khó khăn, thuận lợi, cơ hội, thách

thức của các hộ khi sản xuất chè bằng phân tích SWOT, đề xuất giải pháp

gồm (1) các hộ trồng chè và (2) Chính quyền địa phương.

Có khá nhiều công trình nghiên cứu về hiệu quả kinh tế cây chè của

hộ nông dân tạimột số địa phương. Trong các nghiên cứu đómới chỉ chủ

yếu đề cập đến các vấn đề phân tích hiệu quả chi phí bằng các phương

pháp truyền thống như thống kê, so sánh và mô tả, ít công trình sử dụng

phương pháp nghiên cứu về phân tích hồi quy tương quan để chỉ ra nhân

tố ảnh hưởng mạnh nhất, yếu nhất đến hiệu quả kinh tế hộ nông dân.

Chính vì vậy, tác giả nhận thấy khoảng trống trong nghiên cứu này là

chưa sử dụng mô hình phân tích định lượng để chỉ rõ yếu tố tác động đến

hiệu quả kinh tế của hộ sản xuất chè, từ đó có giải pháp phù hợp, nhằm

phát triển kinh tế hộ, nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống người dân, cho

nên đề tài được nghiên cứu là phù hợp với thực tiễn.

20

1.3. Cơ sở thực tiễn về hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân

1.3.1. Tiềm năng phát triển ngành chè Việt Nam

Cây chè xuất hiện ở Việt Nam ước đã ngàn năm, hiện trên các tỉnh Phú

Thọ, Tuyên Quang, Hà Giang, Thái Nguyên vẫn lưu giữ những quần thể chè

cổ hàng mấy trăm năm. Cây chè Việt Nam đứng chân chủ yếu tại các tỉnh

miền núi, trung du phía Bắc. Ở phía nam, cây chè chủ yếu được di thực lên

Tây Nguyên từ thời Pháp thuộc và chủ yếu trên cao nguyên Lâm Đồng. Hiện

Lâm Đồng có diện tích chè 24.000 ha, chiếm 20% diện tích chè toàn quốc và

chiếm 90% toàn vùng phía Nam [10].

Trên cả nước hiện nay có khoảng 700 đơn vị thu mua lá chè bao gồm

cả nhà chế biến kiêm sản xuất có giấy phép xây dựng vùng sản xuất [10]. Họ

vừa trồng chè vừa thu mua chè từ những người trồng quy mô nhỏ để đáp ứng

nhu cầu chế biến. Không chỉ cung cấp nguồn đầu vào, các dịch vụ đào tạo và

khuyến nông để nâng cao chất lượng lá chè, họ còn chủ động xây dựng các

cấp độ và tiêu chuẩn cho chè của mình. Việt Nam còn có hơn 250 công ty

thương mại địa phương đại diện cho khách hàng nước ngoài thu mua từ

những nhà chế biến, sản xuất với tư cách thương gia hoặc đại lý. Trong đó có

ít nhất 4 khách hàng quốc tế lớn đang hoạt động tại thị trường Việt Nam,

chiếm 20% tổng khối lượng xuất khẩu [10]. Với mạng lưới thu mua chè bao

phủ dày đặc như vậy, Việt Nam càng có nhiều cơ hội để mở rộng thị trường

xuất khẩu chè trong tương lai.

Ngoài ra, Việt Nam còn có quy mô sản xuất lớn, có điều kiện khí hậu

nông nghiệp thuận lợi cho việc mở rộng diện tích trồng chè để tăng sản lượng

và diện tích. Các giống chè ở Việt Nam lại rất đa dạng, phong phú nên có thể

cung cấp đầy đủ các loại chè xanh, đen và chè đặc sản xuất khẩu để đáp ứng

nhu cầu tiêu dùng phong phú trên toàn thế giới. Tận dụng xu hướng tiêu dùng

chè trên toàn thế giới ngày càng tăng, ngành chè Việt Nam có thể vươn xa và

khẳng định vị thế của mình trên thị trường chè thế giới.

21

Tuy nhiên, thực trạng trồng và chế biến chè Việt Nam cho thấy đa phần

là năng suất lao động thấp, diện tích manh mún nhỏ lẻ, năng suất thu hoạch

thấp khiến thu nhập của người trồng chè chưa đảm bảo cuộc sống và khó có

cơ hội tái đầu tư [9]. Mặt khác cũng cần nhìn nhận là việc tranh mua tranh

bán (cả nước có trên 455 cơ sở chế biến chè) mặc dù chỉ là giá thấp vẫn xảy

ra nên còn hiện tượng nhiều vùng sản xuất chè phơi, chè chất lượng thấp,

không tuân thủ quy trình quy định đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm... [27]

làm ảnh hưởng tới uy tín xuất khẩu.

Trên thực tế, cây chè được coi là cây có hiệu quả kinh tế cao so với các

cây trồng khác, đóng vai trò xoá đói giảm nghèo và góp phần quan trọng để

làm giàu cho địa phương song hiện tại cây chè Việt chưa khẳng định đúng vị

thế so với cây chè các nước có điều kiện kinh tế - xã hội tương tự như: Kenya,

Srilanca, Ân Độ, Trung Quốc, Đài Loan [26].

Sản phẩm chè Việt Nam xuất khẩu chủ yếu chè thô và giá trị cũng kém

xa Kenya, Banglades, Indonesia. Ở các quốc gia này, người ta sử dụng

thương hiệu ngành là chất lượng sản phẩm và phương thức bán hàng qua sàn

đấu giá nên vừa tránh được hiện tượng ép giá, lại vừa phát huy được giá trị

mà không cần làm công tác thương hiệu sản phẩm [27]. Hiện ở Việt Nam

cũng có nhiều cơ sở chế biến lớn nhưng nếu xét theo toàn ngành thì rất phân

tán, đa số nhà máy quy mô nhỏ, số nhà máy có quy mô lớn không nhiều. Bên

cạnh đó, hệ thống tổ chức còn yếu kém và chế độ chế tài về sản xuất, chế

biến, thương mại còn quá lỏng lẻo, thương mại chè bị phụ thuộc và ép giá bởi

khách hàng trung gian nước ngoài. Do có quá nhiều công ty tham gia xuất

khẩu chè, trong đó nhiều công ty xuất khẩu tổng hợp không chuyên về chè

nên không gắn với cây chè mà chỉ kinh doanh thuần tuý có lãi thì sẵn sàng

chào bán các loại chè chất lượng thấp. Đây là một trong những nguyên nhân

để các cơ sở sản xuất chè tiếp tục sản xuất chè chất lượng thấp, giá rẻ, làm

ảnh hưởng đến uy tín của ngành chè nước ta.[9]

22

1.3.2. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước về hiệu quả kinh tế

cây chè của hộ nông dân

1.3.2.1. Kinh nghiệm tại huyệnAnh Sơn, tỉnh Nghệ An

Minh Sáng là xưởng chè hộ cá thể đầu tiên ở Nghệ An đầu tư trồng và

chế biến trà theo hướng VietGAP. Sản phẩm không chỉ được người tiêu dùng

ở Nghệ An mà các tỉnh miền Nam đón nhận.

Năm 2001, ba hộ dân đầu tiên của xã Hùng Sơn bắt tay vào trồng cây

chè công nghiệp. Tại thời điểm đó, tổng diện tích chè của ba hộ chưa đến 3ha.

Đó cũng là thời kỳ người trồng chè công nghiệp ở Nghệ An bắt đầu ăn nên

làm ra và lên đỉnh hình sin của sự phát triển, năng suất, sản lượng và hiệu quả

kinh tế của cây chè bắt đầu tăng. Thế nhưng, hầu hết đều hái tay, năng suất

công việc thấp, lại phải vận chuyển qua hàng chục km xuống vùng thị trấn

Anh Sơn để nhập hàng nên thực tế người trồng có lãi chẳng là bao.

Đến năm 2016, toàn xã đã có 470ha chè. Công việc hái chè chủ yếu

bằng máy, người trồng chè nhiều chi phí lao động nhưng mỗi ha chè chỉ thu

lãi 15 - 25 triệu đồng/năm. Hái bằng máy, giá chè nguyên liệu thấp, độ sát

thương chè cao, thường xuyên đối mặt với việc cây bị chết do nắng hạn, lại

phải sử dụng các loại thuốc BVTV nên bản thân người trồng cũng phải tiếp

xúc với môi trường độc hại. Đây cũng là thời kỳ các xí nghiệp chè rơi vào

khủng hoảng, sản lượng chè búp được thu mua hết nhưng giá bèo bọt.

Trước thực trạng này, Đầu năm 2016, xưởng Minh Sáng đã học tập

cách chế biến chè tại tỉnh Thái Nguyên. Sau đó, đã đầu tư gần 500 triệu đồng

mua máy móc với 4 lò sấy, công suất 400 kg/ngày, xây nhà xưởng thực hiện

quy trình trồng và chế biến chè theo hướng an toàn.

“Xác định, tiềm năng cây chè trên đất Anh Sơn rất lớn nhưng thực tế,

hiệu quả nó mang lại chưa thật cao bởi một lẽ, sản phẩm chưa tạo được thương

hiệu và giá trị thực sự trong lòng người tiêu dùng. Sau khi học tập kinh nghiệm

của Thái Nguyên, Xưởng quyết định thuê 20 công nhân thời vụ để tập huấn kỹ

thuật chăm sóc, hái chè bằng tay, kỹ thuật sao, chế biến, đóng gói chè.

23

Với công suất máy và thực lực của xưởng chế biến chè, Xưởng đã áp

dụng quy trình kỹ thuật cho 4,5 ha. Quy trình chăm sóc chè được giám sát

chặt chẽ, chỉ sử dụng phân hữu cơ, vi sinh… không sử dụng phân chuồng

tươi bón cho chè. Chè được bón phân dịp cuối năm và cách ly phân bón đến

giữa mùa xuân mới bắt đầu thu hái.Điều đáng nói là, 4,5ha chè không hề sử

dụng thuốc BVTV. Nếu chè được trồng đúng khoảng cách và sử dụng thuốc

sinh học tự chế để phun phòng thì không có sâu bệnh hại. Bí quyết ở chỗ sử

dụng 50% tỏi + 50% ớt tươi giã nhỏ ngâm sau đó phun trừ, hiệu quả phòng

trừ rất cao, sau 10 - 15 ngày sau sẽ thu hái.

Với 4,5ha chè, năm 2016 Xưởng chế biến đã thu hái được 45 tấn búp,

chế biến được 10 tấn trà với 3 dòng sản phẩm chính, trong đó 50% là trà hộp

thượng hạng, giá bán 400 nghìn đồng/kg; trà hút chân không 200 nghìn

đồng/kg và chè rời 150 nghìn đồng/kg. Năm đầu triển khai trồng và chế biến

chè an toàn, thu về 850 triệu đồng/4,5ha, trừ chi phí, lãi ròng 340 triệu đồng,

tính ra lãi gấp 5 - 6 lần so với trồng chè thông thường cắt bằng máy bán cho

các xí nghiệp chè. Dự tính, năm 2017, sẽ chế biến được khoảng 4,5 tấn trà các

loại, thu về gần 1,3 tỷ đồng.

Đến nay, cơ sở SX, chế biến chè Minh Sáng đã được chứng nhận đủ

điều kiện ATVSTP và đã hoàn thiện hồ sơ để được công nhận sản phẩm đạt

tiêu chuẩn VietGAP. Điều đáng nói là sản phẩm trà với nhãn hiệu "Trà Minh

Sáng" đã được người tiêu dùng khắp nơi đón nhận và đi vào hệ thống siêu thị,

nhà hàng, khách sạn tại một số địa phương

Về việc mở rộng quy mô SX, chế biến hay không còn phụ thuộc vào thị

trường và khả năng quản lý chất lượng đầu vào của cơ sở sản xuất, nhưng

chắc chắn, xưởng sản xuất sẽ ngày càng hoàn thiện và cho ra đời những mẻ

chè với chất lượng tốt nhất [26].

1.3.2.2. Kinh nghiệm tại huyện Chương Mỹ, Hà Nội

Việc triển khai các mô hình trồng chè an toàn đã giúp nhiều nông dân

miền núi, vùng đồi gò của Hà Nội vươn lên làm giàu. Theo định hướng tái cơ

cấu ngành Nông nghiệp, chè là cây trồng chủ lực có đóng góp quan trọng vào

sự phát triển kinh tế - xã hội các xã miền núi của Thủ đô.

24

Cách đây 4 năm, được sự hỗ trợ của ngành Nông nghiệp Hà Nội, xã

Trần Phú (huyện Chương Mỹ) đã xây dựng thành công mô hình trồng chè an

toàn quy mô 10ha tại các thôn Kỳ Viên, Hưng Thịnh với giống chè hạt 777 và

PH1. Bằng việc đưa ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, đến nay

xã Trần Phú đã mở rộng được hơn 27ha trồng chè an toàn, năng suất tăng từ

10 đến 15%, hiệu quả kinh tế tăng từ 26 đến 39 triệu đồng/ha so với trồng chè

truyền thống. Trung bình, các hộ gia đình tham gia mô hình trồng chè an toàn

ở xã Trần Phú có thu nhập từ 150 đến 180 triệu đồng/ha. So với trồng khoai,

sắn thì cây chè cho giá trị kinh tế cao gấp 6-7 lần, giúp nhiều gia đình phát

triển kinh tế, làm giàu cho địa phương.

Cây chè cũng trở thành cây trồng chủ lực, làm giàu cho nông dân xã

Bắc Sơn (huyện Sóc Sơn). Trồng chè sạch đã giúp nhiều gia đình thoát nghèo.

Với hơn 1ha trồng chè theo Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt

(VietGAP), hằng năm, có gia đình thu nhập khoảng 400 triệu đồng.

Qua tìm hiểu, mô hình trồng chè tại xã Bắc Sơn đã được nông dân tuân

thủ chặt chẽ quy trình sản xuất chè sạch, nhất là mô hình VietGAP, từ cách

thức chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh đến thâm canh cơ giới hóa. Nhờ vậy, năng

suất cây chè tăng từ 50 đến 100% và giá bán chè thành phẩm tăng gần 100%

so với phương pháp truyền thống. Hiện, sản lượng chè thu hoạch trung bình

của xã đạt từ 60 đến 100kg/sào/lần thu hoạch; giá trị kinh tế từ cây chè đạt từ

390 đến 550 triệu đồng/ha/năm. Chè Bắc Sơn là một trong những nhãn hiệu

nông sản nổi tiếng của TP Hà Nội.

Theo định hướng tái cơ cấu ngành Nông nghiệp, TP Hà Nội xác định

chè là cây trồng chủ lực và được tập trung phát triển tại các xã miền núi. Toàn

thành phố hiện có khoảng 3.200ha trồng chè, tập trung ở các huyện Ba Vì,

Chương Mỹ, Quốc Oai, Sóc Sơn, Thạch Thất. Ngoài triển khai các mô hình

trồng chè an toàn, ngành Nông nghiệp đã phối hợp với các địa phương trồng

xen kẽ thay thế giống chè già cỗi bằng các giống mới năng suất, chất lượng

cao. Dự kiến đến năm 2020, năng suất chè búp tươi của thành phố đạt từ 80

tạ/ha trở lên.

25

Cây chè cũng là một trong những cây trồng được ngành Nông nghiệp

Hà Nội chọn để ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất và chế biến. Thành

phố phấn đấu đến năm 2020 diện tích sản xuất chè ứng dụng công nghệ cao

đạt 250ha ở huyện Ba Vì và Sóc Sơn. Tại các địa phương này sẽ có 3 mô hình

sản xuất, 2 mô hình chế biến và bảo quản sản phẩm chè, 1 cơ sở chế biến và

bảo quản chè ứng dụng công nghệ cao, qua đó nâng tỷ trọng giá trị sản xuất

chè ứng dụng công nghệ cao chiếm từ 35 đến 40% tổng giá trị sản xuất chè

toàn thành phố [27].

1.3.3. Bài học kinh nghiệm về hiệu quả kinh tế cây chè cho các hộ nông

dân tại huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ

Một là, các hộ nông dân tuân thủ chặt chẽ quy trình sản xuất chè an

toàn, nhất là mô hình VietGAP, từ cách thức chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh

đến thâm canh cơ giới hóa;

Hai là, tăng cường sử dụng giống chè mới cho năng suất cao, đáp ứng

thị hiếu của người tiêu dùng trong nước và định hướng xuất khẩu;

Ba là, phân loại sản phẩm chè sau chế biến để đáp ứng nhu cầu thị hiếu

của thị trường; bên cạnh đó giúp cho chủ hộ dễ dàng giới thiệu sản phẩm với

khách hàng, bạn hàng và các đối tác

Bốn là, tỉnh cần đưa ra cơ chế, chính sách hỗ trợ các hộ nông dân làm

kinh tế cây chè về vốn, thị trường; đất đai; ứng dụng KHCN trong chế biến

Năm là, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao trong các khâu trồng, chăm

sóc và chế biến nhằm đem đến cho khách hàng sản phẩm an toàn, sạch, giá cả

cạnh tranh.

26

Chương 2

ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng, phạm vi

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu trong đề tài này là: Hiệu quả kinh tế cây chè của

các hộ nông dân trồng chè trên địa bàn huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ.

2.1.2. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi không gian: Đề tài lựa chọn 3/16 xã nằm trong vùng chè của

huyện để nghiên cứu là xã Vân Lĩnh, Đông Lĩnh và Thanh Vân.

- Phạm vi thời gian: Các số liệu thứ cấp có liên quan đến đề tài được

thu thập trong các năm từ năm 2014- 2016; Các số liệu sơ cấp khảo sát số liệu

sản xuất chè của các nông hộ trong năm 2017.

- Phạm vi nội dung:

Trong phạm vi luận văn này tập trung nghiên cứu các vấn đề sau:

+ Giới thiệu tổng quan về địa bàn nghiên cứu.

+ Đánh giá thực trạng HQKT của cây chè huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ.

+ Xác định được các yếu tố ảnh hưởng đến HQKT của hộ trồng chè

trên địa bàn nghiên cứu.

+ Đề xuất được một số giải pháp nhằm nâng caoHQKT cây chè của

nông dân tại huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ.

2.2. Nội dung nghiên cứu

Nghiên cứu này nhằm trả lời được các câu hỏi (1) thực trạng hiệu quả

kinh tế cây chè của hộ nông dân huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọra sao; (2) có

những nhân tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân

huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ; (3) những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả

kinh tế cây chè của hộ nông dân huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ trong thời gian

tới. Để trả lời được các câu hỏi này, các nội dung sau đã được nghiên cứu:

27

- Phân tích điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội với phát triển cây chè tại

huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ.

- Thực trạng hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân huyện Thanh

Ba, tỉnh Phú Thọ.

- Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế cây chè của các hộ nông

dân trồng chè tại huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ.

- Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông

dân huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ

2.3.Phươngpháp nghiên cứu

2.3.1. Phương pháp thu thập thông tin

2.3.1.1. Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập thông tin thứ cấp khai thác

từ báo cáo kinh tế xã hội huyện Thanh Ba tỉnh Phú Thọ từ 2014-2016; Niên

giám thống kê Việt Nam từ năm 2014 - 2016; Niên giám thống kê tỉnh Phú

Thọ từ năm 2014 - 2016; Báo cáo phân tích tổng điều tra nông thôn, nông,

lâm nghiệp và thủy sản năm 2016; Các số liệu và tài liệu, ấn phẩm và một

sốwebsite chuyên ngành.

Phương pháp này đã được tác giả vận dụng để có cơ sở nghiên cứu và

làm rõ các đặc điểm của kinh tế hộ nông dân huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ

giai đoạn 2014-2016.

2.3.1.2. Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp

+ Đối tượng điều tra: Là các hộ nông dân trồng chè tại 3 xã (gồm

Thanh Vân, Đông Lĩnh và Vân Lĩnh) của huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ

+ Quy mô mẫu

Để nghiên cứu hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân trồng chè của

huyện Thanh Ba tỉnh Phú Thọ, nghiên cứu đã thực hiện cách thức chọn mẫu

như sau:

28

Bước 1: Thanh Ba có 16 xã nằm trong vùng trồng chè có quy mô lớn

của huyện. Căn cứ vào điều kiện thực tiễn nghiên cứu lựa chọn 3 xã là: Thanh

Vân, Đông Lĩnh và Vân Lĩnh

Bước 2: Xếp loại hộ khá, trung bình, nghèo mỗi xã

Bước 3: Chọn 120 hộ theo phương pháp ngẫu nhiên

Số liệu, thông tin được thu thập bằng nhiều công cụ khác nhau như

phỏng vấn bằng bảng câu hỏi soạn sẵn, phỏng vấn trực tiếp và ghi chép lại

các thông tin định tính.

+ Cấu trúc phiếu điều tra

Phần 1:Phần thông tin chung với các nội dung về: Giới tính, độ tuổi,

trình độ, trình độ học vấn, tình trạng hôn nhân,…

Phần 2: Nội dung thông tin về hiệu quả kinh tế cây chè của các hộ nông

dân và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân

huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ.

2.3.2.Phương pháp tổng hợp và phân tích thông tin

2.3.2.1. Phương pháp tổng hợp thông tin

a. Phương pháp thống kê mô tả

Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để đánh giá thực trạng công tác

phát triển kinh tế, việc làm, đất đai, dân số, thu nhập, thực trạng các hộ điều

tra về hiệu quả kinh tế cây chè tại huyện Thanh Ba.

b. Phương pháp bảng thống kê

Sử dụng bảng thống kê thể hiện tập hợp thông tin thứ cấp một cách có

hệ thống, hợp lý để đánh giá hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân huyện

Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ.

Về hình thức, bảng thống kê bao gồm hàng dọc và hàng ngang, các

tiêu đề và số liệu thu thập được. Về nội dung, bảng thông kê giải thích các

chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân huyện Thanh

Ba, tỉnh Phú Thọ.

29

2.3.2.2. Phương pháp phân tích thông tin

a. Phương pháp so sánh

Thông qua phương pháp này ta rút ra các kết luận về hiệu quả kinh tế cây

chè của hộ nông dân huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ trong thời gian qua và đề ra

các định hướng cho thời gian tới. Trong luận văn tác giả sử dụng 2 kỹ thuật:

- So sánh số tuyệt đối

- So sánh số tương đối

b. Phương pháp phân tích hồi quy

Phương pháp này được sử dụng để phân tích ảnh hưởng của các yếu tố

đến hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ.

Sử dụng mô hình kinh tế lượng hồi quy bằng phương pháp bình phương nhỏ

nhất (OLS). Sau khi thực hiện hồi quy từ bộ số liệu, kết quả cho thấy dạng

hàm Cobb-Douglas có kết quả đáng tin cậy hơn về mặt thống kê.

αkeui (1)

Hàm Cobb-Douglas có dạng:

α1 X2

α2...... Xk

Yi = AX1

Trong đó:

Yi là biến phụ thuộc

Xi (i=1,2....,k) là biến độc lập

α (i=1,2....,k) là các hệ số hồi quy

A là hằng số; ui là sai số; e là cơ số toán học (e=2,71828)

Để nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế cây chè của hộ

nông dân huyện Thanh Ba, mô hình tương quan tổng thể là hàm sản xuất

Cobb-Douglas (1) và logarit hóa 2 vế ta có phương trình:

LnY = ß(cid:2) (cid:3)(cid:3)(cid:3)+ ß(cid:4) (cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)LnX1 + ß(cid:6)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)LnX2 + ß(cid:7)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)LnX3 + ß(cid:8)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)LnX4 + ß(cid:9)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)LnX5

Trong đó: Y là thu nhập của hộ (nghìn đồng/sào)

30

Các biến độc lập X1-5.Trong nghiên cứu này, tác giả chọn các biến độc

lập sau: Trình độ văn hóa của chủ hộ (X1); Điều kiện kinh tế của hộ (X2);

Giống (X3); Phân bón (X4); Quy mô diện tích (X5).

2.4.Các chỉ tiêu kinh tế được áp dụng

+ Chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất

Giá trị sản xuất (GO); Chi phí trung gian (IC); Giá trị tăng thêm(VA) ;

Thu nhập hỗn hợp (MI); Lợi nhuận (Pr).

+ Những chỉ tiêu phản ánh HQKT - GO, VA, MI, Pr lần lượt tính cho 1 ha đất trồng trọt. - GO, VA, MI, Pr lần lượt tính trên 1 ngày công lao động. - GO, VA, MI, Pr lần lượt tính trên 1 đồng chi phí trung gian. - GO, VA, MI, Pr lần lượt tính trên 1 đồng tổng chi phí.

31

Chương 3

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

3.1. Khái quát về huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ

3.1.1. Điều kiện tự nhiên

3.1.1.1. Vị trí địa lý

Hình 3.1: Bản đồ hành chínhhuyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ năm 2017

(Nguồn: Phòng Kinh tế-Hạ tầng huyện Thanh Ba)

32

Thanh Ba là huyện miền núi nằm phía Tây Bắc của tỉnh Phú Thọ, có

toạ độ địa lý khoảng 21021 - 21034 độ kinh đông. Phía bắc giáp huyện Hạ

Hoà, phía Bắc - Đông Bắc giáp huyện Đoan Hùng, phía Đông giáp huyện Phù

Ninh, phía Tây - Tây Nam giáp huyện Cẩm Khê; phía Nam giáp huyện Tam

Nông và phía Đông - Đông Nam giáp Thị xã Phú Thọ. Trung tâm huyện lị là

Thị trấn Thanh Ba cách Thành phố Việt Trì 40 km về phía Tây Bắc.

Địa hình Thanh Ba có xu hướng thấp dần từ Đông Bắc xuống Tây Nam

theo hướng ra sông Hồng, chủ yếu là núi thấp và gò đồi. Xét theo góc độ tính chất

về địa hình, Thanh Ba được chia làm 3 tiểu vùng chính: Vùng đồng bằng, vùng

ven sông và vùng gò đồi xen giữa ruộng dộc. Đặc điểm địa hình này cho phép

Thanh Ba có thể xây dựng cơ cấu nông nghiệp đa dạng kể cả trồng trọt và chăn

nuôi cũng như khả năng phát triển các ngành công nghiệp chế biến. Tuy vậy với

địa hình của một huyện miền núi, địa bàn bị chia cắt nhiều bởi núi và đồi, đặc biệt

là vùng gò đồi xen giữa ruộng dộc gây nhiều bất lợi cho phát triển giao thông,

giao thông nông thôn, giao thông nội đồng, cơ giới hoá trong sản xuất nông lâm

nghiệp cũng như nhiều bất lợi trong việc tưới tiêu phục vụ sản xuất.

3.1.1.2. Đặc điểm địa hình, khí hậu

Thanh Ba nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, nhiệt độ trung bình

là 23,20C. Thanh Ba nằm gần như trọn vẹn trong tiểu vùng khí hậu IV, do đó sự

ảnh hưởng của yếu tố khí hậu trên địa bàn huyện Thanh Ba khá đồng nhất.

Lượng mưa trung bình hàng năm khoảng 1.835 mm nhưng phân bố

không đều, mưa nhiều từ tháng 5 đến tháng 10, tập trung vào các tháng 7,

8, 9. Từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau lượng mưa thường không đáng kể.

Độ ẩm trung bình năm là 80% và sự chênh lệch giữa các tháng là không

lớn lắm, tháng cao nhất (tháng 3) là 99%, tháng thấp nhất (tháng 12) là

77%.Sông Hồng nằm ở phía Tây - Tây nam của huyện với tổng chiều dài

là 32 km, đây là nguồn cung cấp nước chủ yếu cho sản xuất nông nghiệp

cũng như phục vụ cho các hoạt động dân sinh của các xã nằm dọc theo bờ

33

sông. Ngoài ra các ao hồ, đầm của Thanh Ba mặc dù phân bố không đồng

đều nhưng cũng đóng vai trò quan trọng cho công tác tưới tiêu, là tiềm

năng to lớn cho phát triển thuỷ sản và trồng lúa nước.Nguồn nước phục

vụ sản xuất và đời sống nhân dân chủ yếu là nước ngầm, nước sông và

nước chứa trong các hồ đập nằm xen kẽ, rải rác giữa các gò đồi, núi. Phần

lớn lượng nước phục thuộc vào điều kiện thời tiết.

3.1.1.3. Các nguồn tài nguyên thiên nhiên

a. Về đất đai

Đất đai của huyện chia làm 2 nhóm có nguồn gốc phát sinh khác nhau

đó là nhóm đất đồng bằng chịu ảnh hưởng của quá trình tích tụ các sản phẩm

bị rửa trôi, quá trình glay hoá. Những đá mẹ có thành phần khoáng vật và

thành phần hoá học dễ bị phong hoá nên phong hoá nhanh và tầng đất dầy.

Nhóm đất đồi gò lại hình thành và phát triển trên nền đá mẹ biến chất glay lẫn

pecmatic và phiến thạch mica chịu sự tác động của quá trình feralitic là chủ

yếu.Tổngdiện tích đất tự nhiên là 19.503,41 ha. Đất sản xuất nông nghiệp là

10.019,18 ha, chiếm 51,37% diện tích; đất lâm nghiệp là: 4.612,57 ha, chiếm

23,3% diện tích; đất chuyên dùng:1.538,21 ha chiếm 7,88%; đất ở 846,65 ha

chiếm 4,34%; đất chưa sử dụng:2.124,51 ha (bao gồm cả sông suối và mặt

nước) chiếm 10,89% tổng diện tích đất tự nhiên. Như vậy với diện tích đất

nông nghiệp chiếm tỷ trọng như trên cho thấy huyện có tiềm năng phát triển

ngành nông lâm nghiệp.Tuy nhiên, do có sự khác biệt về địa lý, địa hình nên

hoạt động sản xuất nông nghiệp của huyện cũng có sự khác biệt khá lớn giữa

các vùng lãnh thổ. Cụ thể, đặc trưng về sản xuất nông nghiệp huyện được chia

theo 3 tiểu vùng như sau:

- Vùng 1: bao gồm 4 xã vùng đồng bằng:Lương Lỗ, Đỗ Xuyên, Đỗ Sơn và

Thanh Hà. Là vùng đồng bằng ven sông Thao có mật độ dân sinh sống cao, có

diện tích đất nông nghiệp hàng năm 1.430 ha; đất lâm nghiệp 17 ha, chất đất tốt,

rất thuận lợi cho sản xuất cây lương thực và phát triển chăn nuôi gia súc, gia cầm.

34

- Vùng 2: bao gồm 10 xã gò đồi - chiêm trũng: Sơn Cương, Chí Tiên,

Hoàng Cương, Vũ Yển, Mạn Lạn, Thanh Xá, Phương Lĩnh, Hanh Cù, Yển Khê,

Yên Nội với tổng diện tích đất sản xuất nông nghiệp là 3.260; lâm nghiệp 793 ha.

Do vừa mang đậm sắc thái của vùng trung du, vừa có thế mạnh của vùng đồng

bằng sông Thao thích hợp với việc trồng cây ăn quả; mặt nước phù hợp với việc

nuôi, thả cá và những vật nuôi khác. Tuy nhiên, do giao thông đường bộ chưa

thuận lợi, lại thường xuyên bị ngập úng vào mùa mưa nên hiện tại việc sản xuất

lúa, rau màu, thuỷ sản còn gặp nhiều khó khăn.

- Vùng 3: gồm 13 xã còn lại thuộc vùng đồi rừng: Khải Xuân, Đông

Thành, Ninh Dân, Võ lao, Đông Lĩnh, Vân Lĩnh, Thanh Vân, Năng Yên, Quảng

Nạp, Đồng Xuân, Đại An, Thái Ninh. Với diện tích đất sản xuất nông nghiệp lên

đến gần 5.300 ha; diện tích đất lâm nghiệp gần 3.800 ha. Là vùng trọng điểm

phát triển cây chè của huyện. Bên cạnh đó, cây lúa, cây ngô cũng được canh tác

với diện tích khá nhưng năng suất, sản lượng không cao.Cụ thể cơ cấu sử dụng

đất đai của các ngành nông nghiệp giai đoạn 2014-2016 như sau:

Bảng 3.1: Tình hình sử dụng đất nông nghiệp của huyện Thanh Ba

giai đoạn 2014-2016

TT Đất nông nghiệp (ha) Năm 2014 Năm 2015 Năm 2016

1.4514,01 1.4495,85 1.4487,7 Tổng

5.733,77 5.724,19 5.715,14

1 Đất trồng cây hàng năm 1.1 Đất trồng lúa 4.326,55 4326.55 4.317,5

3.900,95 3.900,95 3.898,9

- Đất 2 lúa - Đất 1 lúa - 1 màu 425,6 425,6 418,6

304,67 295,09 295,09

1.102,55 3.185,73 1.102,55 3.175,45 1.102,55 3.175,45 1.2 Đất trồng cỏ 1.3 Đất trồng cây hàng năm khác 2 Đất trồng cây lâu năm (chè)

4.533,61 4.529,73 4.527,97 3 Đất lâm nghiệp

785 785 785 4 Đất nuôi trồng thuỷ sản

275.9 277.6 278.5 5 Đất nông nghiệp khác

(Nguồn: Phòng Nông nghiệp huyện Thanh Ba năm 2017)

35

Từ số liệu trên chúng ta thấy rằng diện tích đất cho sản xuất cây hàng

năm, cây lâu năm và lâm nghiệp chiếm phần lớn đất nông nghiệp. Đất dành

cho nuôi trồng thủy sản chiếm không đáng kể.Về xu thế chuyển dịch thì đất

sản xuất nông nghiệp đang có xu hướng giảm dần trong đó tập trung vào đất

trồng cây hàng năm (đặc biệt là đất lúa), đất lâm nghiệp và nuôi trồng thủy

sản là hầu như không thay đổi đáng kể. Đây là xu thế chung trong quá trình

công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

b. Về tài nguyên rừng

Hiện tại, huyện Thanh Ba tài nguyên rừng có chất lượng không cao,

diện tích rừng của huyện chủ yếu là rừng trồng mới, rừng tái sinh chưa đến

tuổi được khai thác. Trong những năm gần đây, công tác quản lý và bảo quản

rừng được thực hiện khá tốt, nên diện tích rừng của huyện đang từng bước

được phục hồi. Độ che phủ của rừng được nâng lên từ 15,1% năm 2013 lên

24% năm 2016. Ở huyện về cơ bản đã hình thành được vùng sản xuất hàng

hóa từ phát triển kinh tế đồi rừng, kinh tế trang trại, nhiều hộ từng bước đi lên

làm giàu bằng kinh tế đồi rừng.

c. Về tài nguyên nước

Tài nguyên nước của Thanh Ba được cung cấp chủ yếu bằng 3 nguồn

chính: Nước mặt, nước ngầm và nước mưa tự nhiên.

Nước mặt: Có nguồn chính từ các sông, ngòi, với diện tích là 114,93

ha, trữ lượng nước lớn về cả mùa mưa và mùa khô. Đây thực sự là nguồn cấp

nước quan trọng cho sản xuất và đời sống nhân dân các xã ven sông. Đồng

thời với 536,93 ha diện tích đất mặt nước ao, hồ, đầm và diện tích mặt nước

chuyên dùng như Đầm Chính Công, Hồ Ba Gạc, Đập Phai Din,… là nguồn

cung cấp nước quan trọng của các xã trong huyện. Bên cạnh việc cung cấp

nước cho sản xuất, phục vụ đời sống, nước mặt còn có tác dụng điều hòa khí

hậu, cải thiện môi trường sinh thái và phát triển nguồn lợi thủy sản.

36

Nước ngầm hiện nay được khai thác chủ yếu cho các ngành công nghiệp

và sinh hoạt của nhân dân trong toàn huyện thông qua hệ thống giếng đào,

giếng khoan. Đối với Thanh Ba đây cũng là nguồn nước tương đối sạch, dễ

khai thác và sử dụng khá nhiều. Tuy vậy, đây là nguồn nước khá quý hiếm, có

trữ lượng dồi dào những không phải là vô tận, cần được nghiên cứu trữ lượng

để có kế hoạch sử dụng hợp lý.Nước mưa: Với lượng nước mưa trung bình

1.835 mm trong năm, đây là nguồn nước bổ sung cho các ao, hồ đầm và cho

các sinh hoạt khác của nhân dân.

Nước mưa là nguồn cung cấp chủ yếu cho sản xuất nông nghiệp, lâm

nghiệp, đặc biệt là đối với các cây trồng lâu năm và rừng có diện tích lớn, địa

hình phức tạp, khó tưới nhân tạo.

3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội

3.1.2.1. Đặc điểm kinh tế

Trong những năm qua, cùng với sự chuyển mình mạnh mẽ về kinh tế của

đất nước và tỉnh Phú Thọ, Thanh Ba đã có những bước phát triển đáng kể. Tốc

độ tăng trưởng bình quân giai đoạn 2014-2016 là 10,5% cao hơn 1,75% so với

tốc độ tăng trưởng của tỉnh. Năm 2016 tổng giá trị sản xuất trên địa bàn huyện là

2.655,8 tỷ đồng, đạt mức bình quân đầu người 24,13 Trđ/người. Trong đó thu

nhập bình quân khu vực nông thôn là 15,5 triệu đồng/người/năm. Mặc dù mức

thu nhập bình quân đã tăng gấp 1,4 lần so với năm 2014 nhưng do điểm xuất

phát ở trình độ thấp nên thấp hơn mức bình quân của cả nước. Như vậy có thể

nhận thấy Thanh Ba vẫn là một huyện có nền kinh tế kém phát triển.

Đóng góp cho sự tăng trưởng trên là sự phát triển vượt bậc trên tất cả

các lĩnh vực. Trong đó, ngành công nghiệp - xây dựng là 14,5%/năm; thương

mại - dịch vụ 14,37% và đặc biệt ngành nông nghiệp là thế mạnh của huyện,

đã đạt bình quân 5,57%/ năm, đóng góp quan trọng cho phát triển kinh tế

cũng như giải quyết việc làm cho người lao động.

37

Giá trị sản xuất của các lĩnh vực tuy có tăng qua các năm nhưng tốc độ

tăng trưởng vẫn còn chậm: Tỷ trọng ngành nông nghiệp tương đối ổn định

trong khi tỷ trọng ngành công nghiệp xây dựng và thương mại, dịch vụ có xu

hướng tăng đều. Ngành công nghiệp chủ đạo của huyện: sản xuất xi măng, sản

xuất gạch xây dựng, sản xuất chè chế biến, sản xuất rượu -bia, chế biến thức ăn

chăn nuôi (theo hình 3.2).

Hình 3.2: Giá trị sản xuất và tăng trưởng giá trị sản xuất huyện Thanh Ba,

20%

23%

33%

42%

NN

NN

C N-XD

C N-XD

TM -DV

TM -DV

38%

44%

tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2014-2016

Năm 2016 Năm 2014

Hình 3.3. Tỷ trọng cơ cấu kinh tế Thanh Ba năm 2014 và năm 2016

(Nguồn:Báo cáo phát triển kinh tế xã hội hàng năm huyện Thanh Ba, 2017)

38

Qua hình 3.3 cho thấy: Mặc dù tỷ trọng cơ cấu kinh tế của huyện phát

triển theo hướng tích cực: Tỷ trọng ngành công nghiệp, TTCN và dịch vụ

tăng, tỷ trọng ngành nông nghiệp giảm. Tuy nhiên có thể nói Thanh Ba vẫn là

huyện thuần nông, sản xuất mang tính tự cung, tự cấp; xuất phát điểm kinh tế

của huyện còn ở mức thấp trong khi tiềm năng phát triển khá, đặc biệt huyện

có rất nhiều lợi thế để phát triển lâm nghiệp, chăn nuôi đại gia súc, gia cầm,

sản xuất chè hàng hóa, chè chất lượng cao. Huyện cũng có tiềm năng lớn

trong phát triển tiểu thủ công nghiệp, sản xuất làng nghề. Tuy nhiên, do

nguồn lực đầu tư những năm trước đây thấp, cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất

xuống cấp, tốc độ tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế chậm, thu nhập

và đời sống của nông dân còn gặp nhiều khó khăn.

3.1.2.2. Đặc điểm về xã hội

a) Dân số, xã hội và dân cư

Theo kết quả điều tra năm 2016, dân số toàn huyện 110.084 người,

trong đó số người trong độ tuổi lao động 57.243 người, trong đó lao động

trong nông nghiệp 38.220 người chiếm 67% tổng số lao động trên địa bàn;

92% dân cư sinh sống trên địa bàn nông thôn. Trong những năm qua được sự

quan tâm của huyện về công tác giải quyết việc làm cho người lao động thông

qua thực hiện các chương trình dự án phát triển kinh tế - xã hội và xuất khẩu

lao động. Năm 2016 số lao động xuất khẩu trong năm là 315 người; số lao

động được đào tạo trong năm là 2.500 người; số hộ được vay vốn tạo việc làm

là 232 hộ. Từ năm 2014 đến nay đã giải quyết việc làm cho 14.000 lao động

và đưa 714 người đi lao động ở nước ngoài.Những năm gần đây chất lượng

lao động ở huyện đã được cải thiện một bước, trình độ văn hoá của lực lượng

lao động ngày được nâng cao. Tỷ lệ lao động không biết chữ và chưa tốt

nghiệp phổ thông giảm, số lao động tốt nghiệp THCS và THPT ngày càng

39

tăng. Số lao động được đào tạo tăng đều qua các năm từ 35% năm 2014 lên

42% năm 2015 và hết năm 2016 là 45%. Mật độ dân số trung bình của huyện

564 người /km2. Mật độ dân số phân bố không đều, dân chủ yếu sống tập

trung thị trấn, thị tứ, các trục đường giao thông chính.

b) Giáo dục,y tế, văn hóa, thể dục thể thao

Cơ sở vật chất ngành y tế, giáo dục và sức khỏe cộng đồng: trong

những năm qua, các cơ sở y tế trong huyện đã được đầu tư xây dựng mới, cải

tạo, nâng cấp từ các nguồn vốn của trung ương, tỉnh và chương trình mục tiêu

quốc gia, đến nay các công trình đã được đưa vào sử dụng phục vụ khám

chữa bệnh cho nhân dân. Hiện có 25/26 xã đạt chuẩn quốc gia về y tế và 80%

người dân tham gia các hình thức về bảo hiểm y tế.

Giáo dục: Hệ thống trường học được đầu tư, nâng cấp, xây mới, trang

thiết bị phục vụ giảng dạy, học tập được đầu tư mua sắm. Toàn huyện có 27

trường Mầm non, 28 trưởng Tiểu học, 22 trường THCS, 02 trường THPT, 01

trung tâm giáo dục thường xuyên, 01 trung tâm dạy nghề, trong đó có 29

trường đạt chuẩn quốc gia (Mầm non: 8 trường, Tiểu học: 17 trường, THCS:

4 trường). Thực hiện chương trình kiên cố hóa trường học đã có 454 phòng,

lớp đạt kiên cố với số tiền đầu tư hàng trăm tỷ đồng. Hệ thống thư viện

trường học được trang bị đầy đủ, bậc Tiểu học có 28/28 trường, THCS có

22/22 trường đạt tiêu chuẩn thư viện chuẩn đạt tỷ lệ 100%. Việc ứng dụng

công nghệ thông tin vào chương trình giảng dạy đã được chỉ đạo tích cực, đến

hết năm 2012 100% các trường đã nối mạng internet, một số trường có phòng

máy tính đáp ứng yêu cầu dạy và học. Công tác đào tạo nguồn nhân lực có

nhiều chuyển biến tích cực, chương trình và nội dung đào tạo được đổi mới,

gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Công tác hướng nghiệp dạy nghề ở

các trường phổ thông được chú trọng.

40

Hệ thống điện trên địa bàn huyện được quan tâm cải tạo, củng cố, nâng

cấp cơ bản đáp ứng đủ phục vụ sản xuất, dân sinh. Đến nay trên địa bàn toàn

huyện 100% hộ dân nông thôn sử dụng điện lưới quốc gia.

Mạng lưới bưu chính viễn thông từng bước được nâng cấp và hiện đại

hóa, 27/27 xã, thị trấn có điểm bưu điện văn hóa xã và có mạng internet đến

trung tâm xã. 27/27 điểm bưu điện đạt chuẩn về điểm bưu điện văn hóa xã.

Thu nhập và đời sống của dân cư nông thôn ngày càng được cải

thiện, thu nhập bình quân khu vực nông thôn là 24 triệu đồng/người/năm.

Cấp uỷ, chính quyền các cấp đã chỉ đạo quyết liệt nhiệm vụ xoá đói giảm

nghèo, xoá nhà tạm. Từ năm 2014-2016 đã giảm được 2.370 hộ nghèo

(bình quân mỗi năm giảm được 3,6%). Xây dựng mới được 465 nhà cho

hộ nghèo và gia đình chính sách. Tính đến hết năm 2016 toàn huyện có

12,69% hộ nghèo giảm 5,64% so với năm 2014, hộ cận nghèo là 13,96%,

hộ đói giáp hạt là 2,29%.

Đẩy mạnh phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá, tổ

chức vận động quần chúng nhân dân tham gia xây dựng đời sống văn hoá

cộng đồng dân cư, tạo sự chuyển biến tích cực tư tưởng của người dân, cùng

chung tay thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội ở địa phương tạo động lực

nội sinh thúc đẩy phát triển và xây dựng nông thôn mới. Các di tích lịch sử

văn hoá đã từng bước được trùng tu, tôn tạo, các lễ hội truyền thống được bảo

tồn và phát triển. Các hoạt động văn hoá, văn nghệ thể thao quần chúng được

quan tâm và phát triển. Hiện nay toàn huyện có 24.880 hộ đạt gia đình văn

hoá chiếm 81,75%, tăng 8,5% so với 2008, nhiều gia đình văn hoá tiêu biểu

được Bộ VHTT và DL, UBND tỉnh Phú Thọ khen thưởng, 243/256 khu đạt

tiêu chuẩn khu dân cư văn hoá chiếm 94,8%, sau 5 năm tỷ lệ khu dân cư văn

hoá tăng lên 22%.

41

Công tác truyền thanh, truyền hình luôn bám sát nhiệm vụ chính trị của

huyện, trong những năm qua công tác truyền thanh từ huyện đến xã đã biên

tập và phát sóng trên 1.200 tin bài trên tất cả các lĩnh vực kinh tế - xã hội,

tuyên truyền phổ biến pháp luật cho nhân dân trên địa bàn.

3.1.3. Đánh giá những thuận lợi, khó khăn và thách thức trong phát triển

kinh tế của huyện Thanh Ba tỉnh Phú Thọ

Qua phân tích những điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện

trong những năm qua, rút ra được một số những thuận lợi và khó khăn của

* Thuận lợi:

huyện trong phát triển SX nói chung và phát triển chè nói riêng.

Đất đai của huyện Thanh Ba tương đối đa dạng, thuận lợi cho việc

phát triển nông, lâm nghiệp nhất là cây công nghiệp như chè. Mặt khác,

diện tích đất đồi núi chưa sử dụng còn khá lớn, đây là điều kiện tốt cho

phát triển nông lâm nghiệp theo tiểu vùng khí hậu. Hình thành các khu

chuyên canh tập trung tạo ra sản phẩm hàng hoá có giá trị kinh tế cao

- Huyện có các tuyến đường liên huyện là nhân tố thúc đẩy giao lưu

như cây cây chè...

kinh tế, văn hoá xã hội giữa huyện Thanh Ba với các vùng lân cận của miền

núi và các tỉnh miền xuôi, đây là lợi thế tạo môi trường hấp dẫn thu hút đầu tư

- Với nguồn lao động dồi dào với truyền thống cần cù sáng tạo, có

đối với các nhà đầu tư trong và ngoài nước.

nhiều kinh nghiệm sản xuất nông nghiệp. Đây là nguồn lực to lớn và cần thiết

- Về GD-ĐT, y tế, thông tin liên lạc và các mặt kinh tế - xã hội khác đã

cho sự phát triển kinh tế xã hội của huyện.

và đang phát triển, đời sống người dân từng bước được cải thiện.

* Khó khăn: - Nền kinh tế tuy có tốc độ tăng trưởng khá, song chưa vững chắc và

42

phát triển chưa bền vững, chưa đồng đều giữa các vùng. Bình quân thu nhập

đầu người chưa cao. Thu ngân sách bình quân hàng năm mới đạt 40% nhu cầu

chi, vẫn cần sự hỗ trợ của ngân sách tỉnh và trung ương để đảm bảo các hoạt

- Cơ sở hạ tầng tuy có sự đầu tư nhưng chưa đáp ứng được nhu cầu

động kinh tế xã hội của địa phương.

phát triển, hiện vẫn ở tình trạng nhỏ bé, lạc hậu, chưa đồng bộ. Đây là một

khó khăn lớn trong việc phát triển KT-XH của địa phương theo hướng công

- Trình độ dân trí thấp, đội ngũ cán bộ chủ chốt xã - thị trấn trình độ

nghiệp hoá, hiện đại hoá.

văn hoá chưa cao, một số xã vùng cao cán bộ chủ chốt mới có trình độ văn

hoá cấp tiểu học, phần lớn cán bộ chủ chốt ở các xã không có bằng cấp về

chuyên môn khoa học kỹ thuật. Lực lượng lao động tuy dồi dào xong phần

lớn chưa qua đào tạo, số người có trình độ chuyên môn về nông lâm nghiệp

rất ít, vì vậy việc áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất nông

- Hệ thống thị trường yếu kém, người dân làm chè vận dụng các kỹ thuật

nghiệp nhất là sản xuất chè chưa cao dẫn đến hiệu quả lao động thấp.

tiến bộ sản xuất còn ít, sản phẩm hàng hoá tiêu thụ chậm và không ổn định. Đặc

- Kinh tế chủ yếu phát triển vẫn là thuần nông, độc canh, tự cấp, tự túc.

biệt là các loại hoa quả tươi và chè lúc chính vụ giá thấp, rất khó bán sản phẩm.

Số lượng hàng hoá chưa nhiều, chất lượng sản phẩm chưa cao.

3.2. Thực trạng hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân tại huyện

Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ

3.2.1. Tình hình sản xuất chè huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ

Đây là vùng đất phù hợp cho cây chè và một số cây công nghiệp khác

phát triển, với vị trí đặc biệt của cây chè như vậy nên huyện Thanh Ba đã

khẳng định phát triển kinh tế cây chè là hướng đi chiến lược, nhằm thực hiện

chương trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn.

43

Trong những năm gần đây, thấy được hiệu quả kinh tế trồng chè cao

hơn hẳn một số cây trồng khác. Nhiều hộ nông dân đã mạnh dạn đầu tư chăm

sóc, phát triển cây chè, nhiều diện tích trồng cây lương thực: khoai, sắn... đã

được chuyển sang trồng chè. Các hộ gia đình không chỉ trồng chè trên đất đồi,

mà còn trồng cả trên đất vườn xung quanh nhà. Có thể khẳng định cây chè

ngày càng có vị trí quan trọng trong kinh tế hộ.

Với sự đổi mới chính sách kinh tế của Đảng và Nhà nước cùng với mục

tiêu phát triển kinh tế nông thôn, kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, sản

phẩm chè đã khôi phục lại được vị trí của mình trên thị trường trong nước,

tiếp tục giành lại thị trường quốc tế cũ và thị trường trong nước. Do vậy thị

trường tiêu thụ có nhiều tiềm năng, chất lượng sản phẩm chè không ngừng

được nâng lên, mẫu mã được thay đổi phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng.

Cây chè ngày càng được phát triển cả về mặt quy mô và chất lượng, người lao

động tin tưởng và yên tâm với sản xuất cây chè.

Thấy được thế mạnh của cây chè, không chỉ có ý nghĩa về mặt kinh

tế mà còn có tác dụng cải tạo môi trường sinh thái, đồng thời góp phần

thực hiện xoá đói giảm nghèo, tạo công ăn việc làm cho người dân các xã

vùng núi. Trong những năm qua, huyện Thanh Ba đã theo sát chủ trương

của tỉnh đề ra những kế hoạch thúc đẩy, kích thích phát triển sản xuất chè,

mở các lớp tập huấn để hướng dẫn người dân tiến hành sản xuất chè. Kết

quả là chỉ trong một thời gian tương đối ngắn, cây chè đã trở thành một

trong những cây trồng chủ lực, tăng lên đáng kể cả về diện tích, năng suất

và sản lượng.

Với đường lối chính sách đúng đắn của Đảng và Nhà nước, cùng

với sự nỗ lực cố gắng của các hộ nông dân trồng chè mà trong những năm

qua diện tích chè của huyện Thanh Ba tăng lên qua các năm, được thể

hiện qua bảng 3.2.

44

Bảng 3.2: Tình hình sản xuất chè của huyện Thanh Ba

qua 3 năm 2014-2016

So sánh 2015/2014

So sánh 2016/2015

Chỉ tiêu

ĐVT Năm 2014

Năm 2015

Năm 2016

(+/-)∆ %

(+/-)∆ %

Tốc độ phát triển BQ (%)

Diên tích

Ha

1.500

1.600

1.877

100

6,67

277

17,31 11,86

Năng suât

Tạ/ha

75

82

86

7,0

9,33

4,0

4,88

7,08

Sản lương

Tấn 112.500 131.200 161.000 18.700 16,62 29.800 22,71 19,63

Giá 1 kg chè tươi

5.200

5.100

5.400

-100

-1,92

300

5,88

1,9

Giá trị SX

65

66

70

1,0

1,54

4,0

6,06

3,77

Ng. đồng Tỷ đồng

Nguồn: Phòng NN&PTNT huyện Thanh Ba, năm 2017

Qua bảng số liệu trên ta thấy, tốc độ phát triển bính quân từ năm 2014-2016

về diện tích toàn huyện là 11,86%. Cụ thể năm 2015 tổng diện tích chè là 1.600ha,

tăng 100 ha, tương ứng tăng6,67% so với năm 2014. Diện tích chè năm 2016 là

1.877 ha, tăng 277 ha so với năm 2015, tương ứng tăng thêm 17,31%.

Với diện tích chè trên địa bàn, đây là diện tích chính cho năng suất

và sản lượng chè thu được qua các năm. Vì vậy sự biến động của diện tích

này đã tác động rất lớn tới tổng sản lượng chè. Qua bảng 3.2cho thấy

năng suất chè trên 1 ha của huyện qua 3 năm có sự biến động liên tục

tăng. Năm 2014 năng suất chè bình quân đạt 75 tạ/ha, năm 2015 năng suất

là 82tạ/ha/năm, tăng 7 tạ/ha, tương ứng tăng thêm 9,33%; năm 2016 năng

suất chè bình quân đạt 86 tạ/ha/năm tăng 4,0 tạ/ha, tương ứng tăng thêm

4,88%. Như vậy, qua 3 năm tốc độ phát triển bình quân của năng suất chè

tăng là7,08%/năm. Đây là một kết quả tốt trong quá trình sản xuất chè của

huyện. Điều này có được nhờ ứng dụng khoa học công nghệ vào trong sản

xuất, từ khâu chọn giống chè cho đến quá trình chăm sóc.

45

Về sản lượng chè liên tục có sự biến động tăng liên tục, năm 2014 sản

lượng chè búp tươi đạt 112.500 tấn; năm 2015 sản lượng chè búp tươi đạt

131.200tấn, tăng thêm 18.700 tấn, tương ứng tăng thêm 16,62%; năm 2016 sản

lượng chè búp tươi đạt 161.000tấn, tăng thêm 29.800 tấn, tương ứng tăng thêm

22,71%. Như vậy, tốc độ phát triển bình quân về sản lượng qua 3 năm 2014 -

2016đạt 19,63%. Việc sản lượng liên tục có sự biến động tăng như vậy, trước

hết là do diện tích chè kinh doanh qua các năm luôn tăng kết hợp với năng suất

qua các năm cũng tăng mà tạo thành, việc sử dụng giống chè mới, địa bàn các xã

trồng mới làm cho sẩn lượng chè tăng lên đáng kể.

3.2.2. Đánh giá hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân huyện Thanh Ba

tại địa bàn điều tra

3.2.2.1.Thông tin chung về mẫu điều tra

Để nghiên cứu thực trạng sản xuất chè của các hộ nông dân trên địa bàn 3 xã

Vân Lĩnh, Thanh Vân và Đông Lĩnh thuộc huyện Thanh Ba, chúng tôi đã tiến hành

điều tra, khảo sát 120 hộ nông dân trên địa bàn 3 xãthu được kết quả như sau:

Bảng 3.3: Thông tin cơ bản về các hộ điều tra tại 3 xãVân Lĩnh, Thanh

Vân và Đông Lĩnh của huyện Thanh Ba

Chỉ tiêu ĐVT Hộ TB Bình quân Hộ Nghèo Hộ giàu, khá

20 20 80 -

Hộ Tuổi 42 43 35 40

1. Số hộ điều tra 2. Tuổi BQ của chủ hộ 3. Trình độ học vấn của chủ hộ

- 8/12 % - 15 85 -

- 10/12 % 27 65 15 -

83 20 - -

4,15 4,38 4,56 4,36

% Người L.động 2,58 2,42 2,13 2,38

- 12/12 4. Số nhân khẩu BQ/hộ 5. Số lao động BQ/hộ 6. Diện tích chè BQ/hộ Ha 2,10 1,52 0,75 1,46

Nguồn: Tổng hợp từ sô liệu điều tra năm 2017

46

Kết quả tổng hợp cho thấy, độ tuổi bình quân chủ hộ của nhóm hộ

chuyên là 40 tuổi. Hầu hết ở lứa tuổi này, các chủ hộ điều tra đã ổn định về cơ

sở vật chất, có vốn sống và số năm kinh nghiệm nhất định. Các chủ hộ điều

tra đã có sự am hiểu trong lĩnh vực trồng chè. Do vậy đây là một thuận lợi

đáng kể, góp phần thúc đẩy việc kinh doanh và sản xuất chè trong mỗi hộ.

Qua bảng số liệu cho thấy độ tuổi bình quân của chủ hộ trồng chè tại

địa bàn là 40 tuổi. Bình quân số nhân khẩu của nhóm hộ giàu và khá là 4,15

người/hộ và nhóm hộ trung bình là 4,38 người/hộ và nhóm hộ nghèo là 4,56

người/hộ. Trong đó, bình quân lao động/hộ ở hộ giàu và khá luôn lớn hơn so

với hộ trung bình và hộ nghèo. Như vậy, ta thấy nguồn nhân lực trong sản

xuất của hộ điều tra tương đối ổn định và bảo đảm. Tình trạng dư thừa lao

động, thiếu việc làm vẫn còn nhưng không nhiều.

3.2.2.2.Chi phí sản xuất chè của hộ điều tra

Đầu tư phân bón và các chi phí vật tư khác là một khâu rất quan trọng,

nó tác động trực tiếp tới năng suất chè của nông hộ. Nếu như chỉ biết khai

thác mà không có chế độ chăm sóc, bảo vệ đất một cách thích hợp thì đất sẽ

bị bạc mầu và thoái hoá một cách nhanh chóng.

Bón phân là một trong những biện pháp chủ yếu làm tăng chất dinh

dưỡng cho đất tốt hơn, nếu đầu tư một lượng phân bón hợp lý trong mỗi giai

đoạn phát triển của cây chè, ngoài tác dụng bảo vệ đất nó còn làm cho năng

suất chè ngày càng tăng cao.

Tuy nhiên với đặc điểm nổi bặt của chè là chè sạch nên toàn bộ các

hộ trồng chè trên địa bàn hầu như sử dụng thuốc kích thích, các loại thuốc

trừ sâu với hàm lượng rất ít, có hộ không sử dụng. Ngoài ra do ưu thế về

địa hình và chất đất phù hợp với sự phát triển của cây chè nên các hộ

trồng chè cũng sử dụng rất ít các loại phân bón, nên chi phí này không

cao. Bên cạnh đó các hộ có điều kiện về kinh tế thì vẫn đầu tư để nâng

cao chất lượng và sản lượng chè.

47

Đi sâu vào nghiên cứu, tình hình đầu tư sản xuất của các nông hộ,

kết quả thu được cho thấy mức chi phí giữa các nhóm hộ có sự chênh lệnh

khá lớn, nhóm hộ giầu có mức chi phí cao hơn hẳn so với nhóm hộ nghèo,

chi tiết trong bảng3.4:

Bảng 3.4: Mức độ đầu tư chi phí cho sản xuất chètrong các nhóm hộ điều

tra tại huyện Thanh Ba

Đơn vị tính: Đồng/ha

Chỉ tiêu Hộ TB Hộ Nghèo

9.433.000 7.622.740 Hộ giàu, khá 11.858.580 Bình quân Chung 9.638.107 I. Chi phí vật chất

1. Đạm 3.050.680 1.702.500 1.356.520 2.036.567

2. Lân 1.526.000 1.314.500 1.196.120 1.345.540

3. Kali 1.301.200 1.209.850 1.198.800 1.236.617

4. Phân chuồng 1.544.200 1.380.350 1.285.000 1.403.183

5. Thuốc sâu 1.766.000 1.360.000 1.205.300 1.443.767

6. Khấu hao vườn chè 1.220.000 1.150.200 190.500 853.567

1.318.867 7.Chi khác 1.450.500 1.315.600 1.190.500

12.920.000 8.970.200 6.120.000 9.336.733 II. Chi phí lao động thuê ngoài

24.778.580 18.403.200 13.742.740 18.974.840 III. Tổng chi phí

Nguồn: Tổng hợp từ số liệu điều tra hộ năm 2017

Qua bảng số liệu cho thế thấy tổng chi phí ở hộ khá giàu cao nhất với tổng

chi phí là 24.778.580đồng/ha, tổng chi phí ở hộ trung bình 18.403.200đồng/ha,

tổng chi phí của hộ nghèo là 13.742.740đồng/ha.

Đặc biệt về phân bón và thuốc trừ sâu là hai yếu tố đầu tư có sự chênh

lệch rõ rệt giữa các nhóm hộ. Nguyên nhân là do ở nhóm hộ khá giàu và một

số hộ trung bình người ta coi cây chè là cây trồng chính, cuộc sống của họ

phụ thuộc trực tiếp vào cây chè vì thế mà các hộ này đều quan tâm chú ý tới

việc đầu tư về phân bón và thuốc trừ sâu nhiều hơn hẳn so với hộ nghèo và

một số hộ trung bình khác.

48

Kết quả điều tra cho thấy loại phân bón được sử dụng nhiều nhất là

đạm (bình quân một hộ giàu sử dụng 3.050.680 đồng, hộ trung bình sử dụng

1.702.500 đ/hộ, hộ nghèo chỉ sử dụng 1.356.520 đ/ha), vì loại phân này kích

thích búp, lá chè sinh trưởng mạnh, thường cứ sau mỗi một lứa thì hầu hết các

hộ đều tiến hành bón đạm cho chè.

Thuốc trừ sâu cũng là một khâu quan trọng không thể thiếu được

trong trồng trọt, đặc biệt là trong sản xuất chè. Nhưng trên thực tế nghiên

cứu ở 3 xã nói chung thì hiện nay hầu hết các nông hộ đều không lạm

dụng trong việc sử dụng thuốc trừ sâu do những thuận lợi về địa hình khí

hậu đã mang lại cho 3 xã, bên cạnh đó, trồng chè theo tiêu chuẩn an toàn

nên khả năng tuân thủ theo quy trình chặt chẽ và được cán bộ khuyến

nông xã thường xuyên kiểm tra nên hạn chế khá nhiều.

Tuy nhiên vẫn không tránh khỏi việc tồn tại những hộ gia đình do

mục tiêu về lợi nhuận đã khiến cho các hộ sử dụng thuốc trừ sâu không

đúng quy định cả về số lượng và thời gian cho phép. Điều này gây ảnh

hưởng không tốt tới chất lượng chè thành phẩm làm giảm uy tín chất lượng

chè của huyện trên thị trường, đồng thời tác động xấu tới môi trường sinh

thái, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khoẻ của chính người lao động, nhất

là vào lúc mùa vụ.

Đầu tư là khâu quan trọng, quyết định trực tiếp tới kết quả sản xuất. Để

tính được hiệu quả kinh tế thì phải tính đầy đủ chính xác mức đầu tư chi phí

cho một diện tích chè cụ thể. Điều này đòi hỏi những người làm chè phải biết

tính toán xem xét để quyết định mức đầu tư thật hợp lý, với mức chi phí thấp

nhất có thể được. Tránh lãng phí, đầu tư không hiệu quả, song vẫn đảm bảo

năng suất và sản lượng tối ưu. Đây thực sự là một bài toán khó đối với người

sản xuất, yêu cầu buộc họ phải tính toán xem xét vấn đề thật cụ thể, nghiêm

túc thì mới có thể đạt được hiệu quả kinh tế cao nhất.

49

3.2.2.3. Tình hình sản xuất chè của hộ điều tra

Để đánh giá được tình hình sản xuất chè của các nhóm hộ, ngoài việc

phân tích các chỉ tiêu chung, còn có các tiêu chí khác được nghiên cứu

như: Diện tích, năng suất, sản lượng chè... các tiêu chí này được thể hiện ở

bảng số liệu sau:

Bảng 3.5: Diện tích, năng suất và sản lượng chè bình quân của các hộ

điều tra tại huyện Thanh Ba

Chỉ tiêu ĐVT

Hộ TB

Hộ Nghèo

Bình quân

Hộ giàu, khá

So sánh giữa hộ nghèo với hộ giàu, khá (%) (+/-) ∆ %

So sánh giữa hộ TB với hộ giàu, khá (%) (+/-) ∆ %

tích

Ha

2,1

1,52

0,75

1,46

-0,58 35,71

-0,77 72,38

suất

Tạ/ha

96

85

79 86,67

-11 82,29

-6 88,54

Tạ

-72,4 29,39 -69,95 64,09

201,6 129,2 59,25 130,02

1.206

774 355,5 778,5

-432 29,48 -418,5 64,18

Diện chè (ha) Năng (tạ/ha) SL chè búp tươi (tạ) Giá trị sản xuất

Triệu Đồng

Nguồn: Tổng hợp từ số liệu điều tra hộ năm 2017

Diện tích giữa các nhóm hộ khá, giàu, hộ trung bình và hộ nghèo có

sự chênh lệch lớn. Hộ khá, giàu có diện tích trồng chè bình quân 2,1 ha,

nhiều hơn 0,58ha so với hộ trung bình và nhiều hơn 1,35ha so với hộ

nghèo. Hộ trung bình có diện tích trồng chè tính bình quân là 1,52ha nhiều

hơn hộ nghèo 0,75ha.

Năng suất của các nhóm hộ cũng có sự chệnh lệch khá lớn. Đối với

nhóm hộ khá, giàu năng suất đạt 96 tạ/ha, nhiều hơn hộ trung bình 85 tạ/ha và

nhiều hơn hộ nghèo là 79 tạ/ha.

Như vậy có thể thấy diện tích sản xuất có vai trò quan trọng trong trồng

trọt đặc biệt là ngành trồng chè. Do bản chất là cây lây năm thu hái ngọn để

sản xuất nên diện tích càng lớn cây trồng phát triển càng mạnh, từ đó tăng

năng suất nâng cao sản lượng, thu nhập cũng có sự khác biệt rõ ràng.

50

Hình 3.4cho thấy, diện tích đất trồng chè giữa các nhóm hộ có sự chênh

lệch đáng kể, ở nhóm hộ trung bình diện tích chè bình quân của mỗi hộ 1,52

ha, bằng 72,38% diện tích đất chè so với hộ khá-giàu, đất chè hộ nghèo chỉ

đạt 0,75ha bằng 35,71% diện tích đất trồng chè hộ khá giàu. Nguyên nhân là

do các hộ khá, giàu có khá nhiều diện tích đất và đều sống bằng nghề làm chè,

cho nên hầu hết diện tích đất mà họ có đều được sử dụng để phát triển cây

chè. Còn các hộ nghèo và hộ trung bình có ít diện tích đất bên cạnh đó họ

chưa coi trồng chè làm nghề chính nên vì thế diện tích đất canh tác của gia

đình sẽ dùng để phát triển cả lúa, hoa màu và chè. Tuỳ thuộc vào điều kiện

của mỗi gia đình mà từng hộ sẽ phân bổ nguồn lực đất đai giữa các loại cây

trồng sao cho hợp lý nhất. Nhóm hộ nghèo vì không có diện tích đất sản xuất

250

201.6

200

129.2

150

96

85

79

100

59.25

50

2.1

1.52

0.75

0

Hộ giàu, khá

Hộ TB

Hộ Nghèo

Diện tích chè (ha)

Năng suất (tạ/ha)

SL chè búp tươi (tạ)

thường đi làm thuê cho các hộ trồng chè có diện tích lớn hơn.

Hình 3.4: Diện tích, năng suất và sản lượng chècủa các nhóm hộ điều tra

(Nguồn: Tác giả điều tra năm 2017)

Điều kiện chăm sóc và đầu tư của chủ hộ có quyết định lớn tới năng

suất chè. Năng suất chè búp tươi giữa các nhóm hộ cũng có sự khác nhau rõ

rệt. Năng suất bình quân ở nhóm hộ nghèo chỉ đạt 79 tạ/ha, bằng 82,29% so

với hộ trung bình và bằng 88,54% so với hộ khá, giàu. Chính từ sự chênh lệch

khá lớn về diện tích và năng suất dẫn đến sản lượng chè của nhóm hộ khá,

giàu vượt trội sản lượng chè bình quân ở nhóm hộ nghèo và hộ trung bình.

51

Chè là loại cây trồng cho thu hái sản phẩm theo thời vụ. Tuy nhiên sản

lượng chè búp tươi vào các tháng là không giống nhau kể cả nhóm hộ chuyên

và nhóm hộ kiêm. Sự chênh về năng suất và sản lượng giữa các tháng trong

thời vụ thu hoạch là do đặc tính của chè quy định.

Thời gian thu hoạch chè trong năm khá dài suốt từ tháng 3 cho tới

tháng 11 và sản lượng chè tăng giảm qua các tháng. Đầu tháng 3 cho đến cuối

tháng 4 là thời gian thu hoạch chè xuân, sản lượng đạt được tương đối cao.

Sau đó tăng giảm qua các vụ song không đáng kể. Có thể nói do điều kiện

thời tiết thuận lợi nên thời kỳ đầu cây chè phát triển mạnh cho năng suất tối

đa, đòi hỏi người làm chè phải hết sức khẩn trương chăm sóc thu hái cho kịp

lứa. Nhưng một hạn chế cũng là khó khăn chưa thể giải quyết trong giai đoạn

tháng 5- tháng 8 này đó là thời tiết nóng bức, ảnh hưởng lớn tới năng suất lao

động của nông dân.

Từ tháng 10 trở đi năng suất chè giảm dần. Trong những tháng này sản

lượng chè thu được rất thấp lại là chè cuối vụ lên chất lượng cũng kém hơn.

Sau đó chè bước vào thời kỳ ngủ đông, thời gian này các hộ thường cúp, đốn

chè chuẩn bị cho một chu kỳ sản xuất kinh doanh mới.

Tuy nhiên do đặc điểm chè chủ yếu tính theo các lứa thu hái, ít khi

phân chia theo tháng, mà số lứa thu hoạch trong một tháng hay trong một

năm của mỗi hộ lại khác nhau. Do dó kết quả thu được như trên là đã qua

điều chỉnh và quy đổi theo từng tháng để thuận tiện cho quá trình nghiên

cứu và phân tích.

3.2.2.4.Hiệu quả kinh tế sản xuất chè của nhóm hộ điều tra

Hiệu quả luôn là mục tiêu quan trọng của bất cứ một hoạt động sản

xuất kinh doanh nào, nghề trồng chè cũng vậy. Việc đánh giá đúng hiệu quả

sản xuất chè sẽ là cơ sở để đề xuất được các giải pháp phù hợp thúc đẩy sự

phát triển của sản xuất chè

52

Mức độ đầu tư về sản xuất chè có tác động lớn đến hiệu quả kinh tế

trồng chè của các hộ nông dân. Trên thực tế, điều kiện kinh tế của các hộ

nông dân quyết định rất lớn tới mức đầu tư về đầu vào trong sản xuất chè.

Kết quả sản xuất của các hộ nông dân có ảnh hưởng rất lớn tới quá trình sử

dụng các nguồn lực của hộ, nhóm hộ có thu nhập cao ngoài việc tiêu dùng

các sản phẩm của mình nhóm hộ này còn có khả năng đầu tư tái sản xuất

làm tăng các nguồn lực hiện có của hộ, đầu tư về giống, hay việc chuyển đổi

giống cây chè cho năng suất và sản lượng thấp sang trồng các loại chè có

năng suất và sản lượng cao hơn, hay việc tăng chi phí cho quá trình sản xuất

chè để tăng giá trị đầu ra cho các sản phẩm về chè. Bên cạnh đó những hộ có

mức thu nhập trung bình, thấp thì chỉ đáp ứng nhu cầu tối thiểu của hộ và

một phần nào tái sản xuất nhưng ở mức độ thấp. Chính là quá trình tái đầu tư

sản xuất nâng cao sức sản xuất của các nguồn lực của các hộ nông dân, điều

này phụ thuộc chủ yếu vào mức sống và thu nhập của các hộ nông dân. Đối

với các hộ gia đình có thu nhập khá thì việc đầu tư tái sản xuất ở mức độ

cao, đầu tư các trang thiết bị sản xuất và chế biến chè cho hiệu quả cao hơn

so với hộ trung bình và hộ nghèo.

53

Bảng 3.6: Kết quả sản xuất chè của các hộ điều tratại huyện Thanh Ba tỉnh Phú Thọ

Đơn vị tính:Đồng/sào

Chỉ tiêu Hộ TB Hộ Nghèo So sánh giữa hộ TB với hộ giàu, khá (%) Hộ giàu, khá Bình quân So sánh giữa hộ nghèo với hộ giàu, khá (%) (+/-) ∆ % (+/-) ∆ %

1 Giá trị sản xuất (GO)/hộ 75.932.640 40.998.960 21.591.100 46.174.233 -54.341.540 28,43 -34.933.680 53,99

2. Chi phí trung gian (IC)/hộ 24.778.580 18.403.200 8.742.740 17.308.173 -16.035.840 35,28 -6.375.380 74,27

3. Giá trị gia tăng (VA)/hộ 51.154.060 22.595.760 12.848.360 28.866.060 -38.305.700 25,12 -28.558.300 44,17

4. Thu nhập hỗn hợp (MI)/hộ 23.456.515 17.245.760 8.576.840 16.426.372 -14.879.675 36,56 -6.210.755 73,52

Nguồn: Tổng hợp từ số liệu điều tra hộ năm 2017

54

Nghiên cứu bảng 3.6 cho thấy kết quả sản xuất có sự chênh lệch đáng

kể giữa những hộ có thu nhập khá với nhóm trung bình và hộ nghèo. Các chỉ

tiêu GO, VA, MI có xu hướng biến động tăng cao ở hộ khá nên cho hiệu quả

sản xuất chè cao hơn so với hộ nghèo.

Ở những hộ khá giàu luôn có mức thu nhập cao, với một đồng chi phí

đầu tư giá trị sản xuất thu về là 75.932.640đồng, hộ trung bình thu được

40.998.960đồng, hộ nghèo chỉ đạt 21.591.100đồng.Như vậy, khi so sánh giữa

hộ nghèo với hộ giàu, khá cho biết hộ nghèo có GTSX thu về ít hơn là

54.341.540đồng, chiếm 28,43% GTSX so với hộ giàu, khá, đây là khoảng cách

khá lớn về GTSX. Đối với hộ TB khi so sánh GTSX với hộ giàu, khá có GTSX

thấp hơn là 34.933.680đồng, chiếm 53,99% GTSX so với hộ giàu, khá.

Chi phí trung gian của hộ giàu, khá là 24.778.580 đồng, hộ TB là

18.403.200 đồng và hộ nghèo là 17.308.173 đồng. Khi so sánh giữa các hộ, hộ

nghèo có chi phí trung gian thấp hơn hộ giàu, khá là 16.035.840 đồng, chỉ chiếm

35,28%. Hộ trung bình có chi phí trung gian thấp hơn hộ giàu, khá là 6.375.380

đồng, chỉ chiếm 74,27%.

Giá trị gia tăng thu được từ việc đầu tư một đồng chi phí ở hộ khá giàu là

51.154.060 đồng; cao hơn 38.305.700 đồng so với hộ nghèo, người nghèo thu

được giá trị gia tăng chỉ chiếm 25,12% so với hộ giàu, khá. Đối với hộ TB, giá trị

gia tăng thu được là là 22.595.760đồng, thấp hơn hộ giàu, khá là 28.558.300đồng,

chiếm 44,17% so với hộ giàu, khá.

Về thu nhập hỗn hợp, với mức đầu tư một nghìn đồng chi phí cho sản

xuất chè hộ khá giàu thu được 23.456.515đồng, cao hơn hộ trung bình là

6.210.755 đồng, thu nhập hỗn hợp của hộ trung bình chỉ chiếm 73,52% so với

thu nhập hỗn hợp của hộ giàu, khá. Các hộ nghèo có thu nhập hỗn hợp là

8.576.840đồng, ít hơn 14.879.675đồng so với hộ giàu, khá; thu nhập hỗn hợp chỉ

chiếm 36,56% so với hộ giàu, khá. Hiệu quả về thu nhập của lao động của hộ

nghèo ở mức rất thấp. Điều này chứng tỏ nếu tăng giá công lao động có ảnh

hưởng rất lớn đến hộ nghèo. Hộ nghèo đa khó khăn lại càng lao đao hơn.

55

Như vậy, theo sự phân tích qua những số liệu của các chỉ tiêu ở trên

thì sự phân hoá theo mức sống của các hộ trong sản xuất chè ngày càng

cao. Do đó, Đảng và Nhà nước cần có những chính sách thích hợp về hỗ

trợ vốn và các kiến thức cần thiết cho sản xuất chè và các chính sách về tài

chính để giảm nghèo tăng số hộ giàu và khá sao cho phù hợp, nhằm giúp

họ sử dụng hiệu quả các nguồn lực trong hộ nông dân đặc biệt là hộ trung

bình và hộ nghèo. Song song với các chính sách của Đảng và Nhà nước,

cần phải có biện pháp để gắn người nông dân với các hội nông dân, hội phụ

nữ, cán bộ khuyến nông để tạo điều kiện cho nông dân tiếp thu khoa học kỹ

thuật mới và học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau.

80

70

60

a h / g n ồ đ u ệ i r t

50

40

30

20

10

Hộ giàu, khá

Hộ TB

Hộ Nghèo

1 Giá trị sản xuất (GO)/hộ

2. Chi phí trung gian (IC)/ hộ

3. Giá trị gia tăng (VA)/ hộ

0

Hình 3.5: Giá trị sản xuất, chi phí trung gian và giá trị gia tăng của hộ

trồng chètại huyện Thanh Ba

Nguồn: Tổng hợp từ số liệu điều tra hộ năm 2017

Hình 3.5 cho thấy, tổng giá trị sản xuất thu được của cây chè ở hộ khá

giàu cao hơn trung bình và hộ nghèo thấp nhất. Cụ thể: tổng giá trị sản xuất thu

được của cây chè một hộ khá giàu đạt 75.932.640 đ/hộ cao hơn 1,85 lần hộ trung

bình và cao hơn 3,52 lần hộ nghèo, hộ trung bình có tổng giá trị sản xuất thu

được của cây chè đạt 40.998.960 đồng/hộ cao hơn 1,89lần so với hộ nghèo. Mặc

56

dù, chi phí trung gian cho sản xuất cây chè ở hộ khá giàu bình quân là

24.778.580đ/hộ cao hơn 1,35lần so với hộ trung bình và cao hơn 2,83lần hộ

nghèo, nhưng giá trị gia tăng sản xuất chè ở hộ khá giàu bình quân vẫn cao hơn

2,26 lần so với hộ trung bình và cao hơn 3,98lần hộ nghèo.

Trong quá trình sản xuất chè của các hộ nông dân, ngoài việc các hộ

nông dân tự chủ động đầu tư sản xuất, các hộ còn mong muốnđược cung cấp,

tư vấn, hỗ trợ về các mặt được thể hiện thông qua bảng 3.7.

Bảng 3.7: Đánh giá của các hộ nông dân về các yếu tố nâng cao hiệu

quảkinh tế sản xuất chè của nông hộ

Ý kiến của các hộ nông dân điều tra (%)

Rất Không Rất không Bình Quan Các yếu tố nâng cao HQKT quan quan quan sản xuất chè thường trọng trọng trọng trọng

1. Đảm bảo nhu cầu về vốn vay 3 6 8 24 59

2. Giá bán chè cao 7 10 20 46 17

3. Sự tiếp cận thị trương để bán SP 10 9 19 20 42

4. Nâng cao trình độ học vấn 12 13 18 51 6

5. Mở rộng các lớp tập huấn 0 2 14 23 61

6. Áp dụng các giống chè mới 49 22 11 10 8

7.Sử dụng máy sao chè cải tiến 9 17 42 22 10

8. Giao thông đi lại thuận tiện 4 5 16 20 55

9. Xen canh các loại giống trồng 18 36 28 7 11 ngắn ngày (Lạc, sắn...)

5 10. Tiếp cận thông tin giá cả... 8 24 39 24

Nguồn: Tổng hợp từ số liệu điều tra hộ năm 2017

Nhu cầu của các hộ nông dân là khác nhau do có sự chênh lệch về

nguồn lực của các hộ va được đánh giá như sau:

57

Mức độ quan trọng: Nhu cầu về vốn vay có đến 59% các hộ nông dân

được hỏi chọn mức độ (rất quan trọng) và 24% trả lời (quan trọng) chỉ có 3%

sô ngươi được hỏi chọn mức (rất không quan trọng). Điều này là do phần lơn

các hộ nông dân là thiếu vốn vào sản xuất chè, một số hộ muốn tăng đầu tư

vào công nghệ sản xuất và tăng diện tích trồng chè. Bên cạnh đó nhu cầu của

các hộ nông dân về mở rộng các lớp tập huấn thì 61% số người được hỏi chọn

mức độ (rất quan trọng) và không có đối tượng nào chọn (rất không quan

trọng) điều này cho thấy phần lớn các hộ nông dân là ít được tham gia các lớp

tập huấn nâng cao khả năng sản xuất chè.

Mức độ không quan trọng: Bên cạnh những mức độ quan trọng thì ở

chỉ tiêu áp dụng những giống chè mới vào sản xuất chỉ có 8% chọn (rất quan

trọng) và có đến 49% chọn (rất không quan trọng), có được điều này là do

việc chuyển đổi từ giống chè trung du sang trồng các loại giống chè mới gặp

rất nhiều khó khăn trong việc áp dụng các biện pháp kỹ thuật và vốn.

3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế cây chè của hộnông dân

tạihuyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ

Nghiên cứu khảo sát bằng bảng hỏi với dung lượng mẫu là 120 hộ

(n=120). Nghiên cứu sử dụng phần mềm SPSS 22.0 cho phân tích mô hình

hồi quy tuyến tính đa biến để xác định các nhân tố chính đến hiệu quả sản

xuất chè của các hộ tại 3 xã điều tra.

Kết quả chạy tương quan hồi quy giữa các biên độc lập và các biến

phụ thuộc trong mô hình hồi quy cho thấy các biến sau có tương quan với

|r|>=0,3:Trình độ văn hóa của chủ hộ (X1); Điều kiện kinh tế của hộ (X2);

Giống (X3); Phân bón (X4); Quy mô diện tích (X5). Các biến này được

đưa vào mô hình hồi quy. Kết quả mô hình hồi quy thể hiện qua bảng sau:

58

Regression Statistics

Multiple R R Square Adjusted R Square Standard Error Observations

0.637393 0.70627 0.780229 9.500385 120

ANOVA

df

SS

MS

F

Significance F

1408.128 15.60126 1.12E-11 90.25731

Regression Residual Total

5 114 119

7040.641 10289.33 17329.97

Coefficients

t Stat

P-value

Lower 95%

Upper 95%

Lower 95.0%

Upper 95.0%

7.841509 0.69572

0.69572

0.252543 0.84099

0.84099

Intercept Trình độ học vấn (1=cấp 1, 2=cấp 2, 3=cấp 3) Tổng diện tích trồng chè (ha) Chi phí giống chè (trđ/ha) Phân bón (trđ/ha) Thu nhập hỗn hợp MI (tr.đ/năm)

27.37912 4.192355 4.268614 1.478553 2.340282 0.546766

Standard Error 7.016952 1.345531 1.803588 0.368621 0.492751 0.148523

3.901854 0.000162 13.47859 41.27965 13.47859 41.27965 3.115763 0.002322 1.526868 6.857841 1.526868 6.857841 2.366735 0.019632 7.841509 4.011032 0.000108 0.748316 2.208789 0.748316 2.208789 4.749422 5.98E-06 1.364147 3.316418 1.364147 3.316418 0.252543 3.681348 0.000356

Bảng 3.8: Kết quả phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến HQKT cầy chè của hộnông dân tại huyện Thanh Ba

(Nguồn: Tác giả xử lý kết quả điều tra 2017)

59

Qua bảng 2.7 cho kết quả hồi quy là:

GTSX (HQKT) = 27,379 + 4,192 X1 + 4,268X2+1,478X3 + 2,340X4 + 0,546X5

Giá trị tra bảng của hệ số Dubin Watson với n=120, các giả trị của P

(P-value) < 0,05, dL = 1,557 và dU=1,693, như vậy thỏa mãn 1

không có hiện tượng tự tương quan trong mô hình. Cụ thể các yếu tố ảnh

hưởng đến HQKT (Giá trị sản xuất) cây chè của hộ nông dân huyện Thanh Ba

như sau:

3.3.1.Yếu tố về trình độ văn hóa

Trình độ học vấn của chủ hộ nhìn chung còn thấp chỉ từ cấp I đến cấp

III không có trình độ cao đẳng và đại học. Trong đó trình độ cấp II chiếm đại

đa số, ở nhóm hộ trung bình và hộ nghèo, số năm đi học bình quân của chủ

hộlà 7,3. Trình độ văn hoá có ảnh hưởng đến quyết định sản xuất, chịu trách

nhiệm sản xuất và lựa chọn hình thức sản xuất trong mỗi gia đình.

Bảng3.9: Ảnh hưởng của trình độ văn hóa chủ hộ đến hiệu quả kinh

tếsản xuất chè của hộ điều tra

Bình quân

Chỉ tiêu

ĐVT

Trình độ văn hoá của chủ hộ Cấp 2

Cấp 3

Cấp 1

suất

Tạ/ha

65

78

94

79

Đồng/hộ 18.541.550 40.654.897

74.564.872 44.587.106,33

8.654.472 18.641.243

24.451.874 17.249.196,33

Đồng/hộ

9.887.078 22.013.654

50.112.998

27.337.910

Đồng/ha 11.032.249 25.822.458

58.261.851 31.705.519,33

3,05 2,05 2,38

2,14 1,14 1,27

1. Năng bình quân 2. Giá trị sản xuất (GO) 3. Chi phí trung gian (IC) Đồng/hộ 4. Giá trị gia tăng (VA) 5. Thu nhập hỗn hợp (MI) 6. GO/IC 7. VA/IC 8. MI/IC 9. MI/ lao động

Lần 2,46 2,18 Lần 1,46 1,18 Lần 1,68 1,39 đ/LĐ 2.658.737,25 5.895.538,36 12.776.721.71 7.110.211,11

Nguồn: Tổng hợp từ số liệu điều tra hộ năm 2017

60

Qua bảng 3.9 có thể thấy với một đồng chi phí bỏ ra cho cây chè những

chủ hộ tốt nghiệp cấp 1 chỉ thu về 9 đồng, giá trị gia tăng nhận được là 8 đồng

và thu nhập hỗn hợp có 7,91 đồng. Đối với chủ hộ tốt nghiệp cấp 2 mức nhận

được tương ứng tăng lên đạt 12,71 đồng - 11.71 đồng - 11.58 đồng. Còn chủ hộ

đã tốt nghiệp cấp 3 mức thu về lơn hơn là 14.73 đồng - 13.73 đồng - 13.59

đồng. Mức thu nhập mà mỗi lao động nhận được đối với chủ hộ chỉ học cấp 1

là 6,382,877 đồng, chủ hộ học hết cấp 2 là 16,328,983.2 đồng, còn những chủ

hộ tốt nghiệp cấp 3 thì còn số này khá lớn; 24,707,083.97 đồng.

Chỉ số GO/IC ở hộ có trình độ cấp 1 thấp nhất là 2,14 lần, trình độ

chủ hộ cấp 2 có chỉ số GO/IC đạt 2,18 lần và trình độ chủ hộ cấp 3 có chỉ

số GO/IC đạt 3,05 lần. Đối với chỉ số VA/IC, cho thấy chỉ số VA/IC ở hộ

có trình độ cấp 1 thấp nhất là 1,14 lần, trình độ chủ hộ cấp 2 có chỉ số

VA/IC đạt 1,18 lần và trình độ chủ hộ cấp 3 có chỉ số VA/IC đạt 2,05 lần.

Đối với chỉ số MI/IC, cho thấy chỉ số MI/IC ở hộ có trình độ cấp 1 thấp

nhất là 1,27 lần, trình độ chủ hộ cấp 2 có chỉ số MI/IC đạt 1,39 lần và trình

độ chủ hộ cấp 3 có chỉ số MI/IC đạt 2,38 lần. Như vậy, những chủ hộ được

học tốt hơn, nhận thức cao hơn, họ có khả năng tiếp cận những tiến bộ

khoa học kỹ thuật mới tốt hơn cũng như khả năng quản lý và tìm ra các

phương án trồng chè tốt hơn và có hiệu quả hơn. Kết quả nghiên cứu tại mô

hình cho thấy trình độ văn hóa của chủ hộ có ảnh hưởng thuận chiều đến

HQKT (ß1=4,192 lớn nhất).

3.3.2.Yếu tố về điều kiện kinh tế hộ gia đình

Kinh tế hộ gia đình đóng vai trò khá lớn đối với kết quả sản xuất của

các hộ, thấy rõ hơn tiến hành phân tích bảng số liệu 3.10:

61

Bảng 3.10: Ảnh hưởng của điều kiện kinh tế hộ gia đình đến hiệu quả

Kinhtế sảnxuất chè tại huyện Thanh Ba

Chỉ tiêu

ĐVT Hộ khá

HộTB Hộ nghèo Bình quân

1. Năng suất bình quân Tạ/ha

94

79

64

79

2. Giá trị sản xuất (GO) đ/hộ

75.932.640 40.998.960 21.591.100 46.174.233

3. Chi phí trung gian (IC) đ/hộ

24.778.580 18.403.200

8.742.740 17.308.173

4. Giá trị gia tăng (VA) đ/hộ

51.154.060 22.595.760 12.848.360 28.866.060

5. Thu nhập hỗn hợp (MI) đ/hộ

23.456.515 27.245.760

8.576.840 16.426.372

6. GO/IC

Lần

3,06

2,22

2,47

2,67

7. VA/IC

Lần

2,06

1,23

1,47

1,67

8. MI/IC

Lần

0,95

1,48

0,98

1,13

9. MI/ lao động

đ/LĐ

5.864.129 5.449.152 2.144.210

4.485.830

Nguồn: Tổng hợp từ sô liệu điều tra hộ năm 2017

Những hộ có kinh tế khá giả có thu nhập khá lớn, diện tích trồng lớn, có

sự hiểu biết về việc trồng, chăm sóc và thu hoạch. Chính vì vậy mà mỗi đồng chi

phí bỏ ra giá trị sản xuất mà hộ khá giàu thu về 3,06 đồng, giá trị gia tăng mà hộ

nhận được là 2,06 đồng, thu nhập hỗn hợp là 0,95đồng. Những hộ trung bình thì

con số tương ứng này thấp hơn đối với đồng chi phí mà họ bỏ ra, giá trị sản xuất

mà hộ TB thu về 2,22 đồng, giá trị gia tăng mà hộ nhận được là 1,23 đồng, thu

nhập hỗn hợp là 1,48 đồng. Đối với những hộ nghèo với mỗi đồng chi phí cho

trồng chè giá trị sản xuất mà hộ thu về 2,47 đồng, giá trị gia tăng mà hộ nhận

được là 1,47 đồng, thu nhập hỗn hợp là 0,98 đồng. Hộ nghèo kinh tế sản xuất

hiệu quả thấp dẫn tới thu nhập cho mỗi lao động từ hoạt đồng trồng chè chỉ đạt

2.144.210 đồng. Con số này đối với các hộ trung bình là 5.449.152 đồng và hộ

khá giàu có mức thu nhập cho mỗi lao động cao nhất với 5.864.129 đồng.Kết

quả nghiên cứu tại mô hình cho thấy điều kiện kinh tế của chủ hộ (thu nhập hỗn

hợp) có ảnh hưởng thuận chiều đến HQKT hộ nhưng ảnh hưởng thấp nhất (ß2 =

0,546 nhỏ nhất) nghĩa là, dù cho hộ có thêm các nguồn thu nhập khác nhưng sẽ

không dùng nguồn thu nhập này để đầu tư toàn bộ cho cây chè.

62

3.3.3.Yếu tố về giống chè

Hiện nay trên địa bàn huyện Thanh Ba gồm giống chè Chất Lượng cao

(bao gồm các giống mới) và giống chèthường (chè trung du). Giống chè chất

lượng nên giá trị của loại chè này khá cao. Giá chè búp tươi7.500 đồng/1 kg,

giá chè búp tươi của chè thường chỉ dao động từ 4-5.000 đồng/1kg.

Bảng 3.11: Ảnh hưởng của giống đến hiệu quả kinh tế

của sản xuất chè tại các hộ điều tra

Chỉ tiêu

ĐVT

Bình quân

Giống chè chất lượng cao

Giống chè thường

1. Năng suất bình quân

Tạ/ha

96

62

79

2. Giá trị sản xuất (GO)

46.800.000 38.881.800

42.840.900,00

đ/hộ

3. Chi phí trung gian (IC)

3.253.500

3.362.847

3.308.173,33

đ/hộ

4. Giá trị gia tăng (VA)

44.546.500 34.518.953

39.532.726,67

đ/hộ

5. Thu nhập hỗn hợp (MI)

43.181.500 35.241.287

39.211.393,33

đ/hộ

6. GO/IC

14,38

11,56

11,53

Lần

7. VA/IC

13,69

10,26

10,53

Lần

8. MI/IC

13,27

10,48

10,43

Lần

9. Ml/lao động

đ/LĐ

18.143.487 14.807.263

15.779.946

(Nguồn: Tổng hợp từ sô liệu điều tra hộ năm 2017)

Qua bảng số liệu 3.11 có thể thấy rõ điều này. Năng suất bình quân 1

ha giống chè chất lượng cho ra 45 tạ, giống chè thường85 tạ tuy nhiên giá trị

thu được lại có sự trái ngược. Cụ thể giá trị sản xuất của giống chè Chất lượng

mang lại là 46.800.000 đồng/ha, giá tị gia tăng là 44.546.500 đồng/ha. Thu

nhập hỗn hợp đạt được là 43.181.500 triệu đồng. Đối với giống chè thường

giá trị sản xuất thấp hơn chỉ đạt 38.881.800 đồng/ha, Giá trị gia tăng thu về là

34.518.953 và thu nhập hỗn hợp đạt 35.241.287 đồng/ha.

Kết quả nghiên cứu cho thấy với mỗi đồng chi phí bỏ ra cho giống chè

Chất lượng giá trị sản xuất thu được 14,38 đồng, giá tị gia tăng đạt 13,69

63

đồng, thu nhập hỗn hợp đạt 13,27 đồng. Đối với giống chè thường giá trị này

thấp hơn rất nhiều, với mỗi đồng chi phí bỏ ra giá trị sản xuất thu về chỉ 11,56

đồng, giá tị gia tăng đạt 10,26 đồng và thu nhập hỗn hợp là 10,48 đồng.

Qua bảng có thể thấy với 1 đồng chi phí thì các giá trị và thu nhập

hỗn hợp chè Chất Lượng thu được khoảng 14,38 đồng gấp 1,3 lần giá trị và

thu nhập hỗn hợp mà giống chè thường mang về. Vậy bằng việc phát triển

giống chè Chất Lượng cao người dân huyện Thanh Ba có thể nhận được

giá trị rất lớn cả về mặt môi trường lẫn kinh tế do những giá trị mà nó

mang lại.Kết quả nghiên cứu tại mô hình cho thấy điều kiện kinh tế của

chủ hộ (thu nhập hỗn hợp) có ảnh hưởng thuận chiều đến HQKT hộ nhưng

ảnh hưởng thấp nhất (ß2 = 0,546 nhỏ nhất) nghĩa là, dù cho hộ có thêm các

nguồn thu nhập khác nhưng sẽ không dùng nguồn thu nhập này để đầu tư

toàn bộ cho cây chè.

3.3.4. Yếu tố về phân bón cho chè

Vai trò của phân bón với cây trồng ở trên thế giới cũng như ở Việt Nam

cho thấy: Trong số các biện pháp kỹ thuật trồng trọt liên hoàn (làm đất, giống,

mật độ gieo trồng, BVTV...), bón phân luôn là biện pháp kỹ thuật có ảnh

hưởng lớn nhất, quyết định nhất đối với năng suất và sản lượng cây trồng.

Giống mới cũng chỉ phát huy được tiềm năng của mình, cho năng suất cao khi

được bón đủ phân và bón hợp lý.Kết quả nghiên cứu tại mô hình cho thấy mức

sử dụng phân bón có ảnh hưởng thuận chiều đến HQKT hộ (ß4=2,340).

Từ thực tiễn sản xuất ở các nước trên thế giới cũng cho thấy: Không

có phân hoá học thì không có năng suất cao. Ở các nước có hệ thống nông

nghiệp phát triển trong hơn 100 năm trở lại đây (từ khi bắt đầu sử dụng

phân bón hoá học), việc sử dụng phân khoáng làm tăng hơn 60% năng suất

cây trồng. Việc bón thiếu, thừa hay bón phân không cân đối đều làm giảm

chất lượng nông sản.

64

Bảng 3.12: Ảnh hưởng của mức bón phân đạm đến

hiệu quả sản xuất chè của các hộ điều tra

Mức bón (kg/ha)

Bình quân

Chỉ tiêu

ĐVT

Hộ trung

Hộ giàu,

Hộ nghèo

bình

khá

1. Năng suất bình quân

Tạ/ha

62

82

93

79

2. Giá trị sản xuất (GO) đ/ha

12.538.800 14.580.000 19.060.200 14.059.666,7

3. Chi phí trung gian (IC)

đ/ha

3.050.600

3.156.800

4.827.000

3.444.800

4. Giá trị gia tăng (VA) đ/ha

9.488.200 11.123.200 14.233.200 10.614.866,7

5. Thu nhập hỗn hợp (MI)

đ/ha

5.418.950

7.056.050

9.214.950

7.229.983

6. GO/IC

Lần

4,11

4,22

4,45

4,26

7. VA/IC

Lần

3,11

3,22

2,95

3,09

8. MI/IC

Lần

1,77

2,23

1,91

1,97

9. Ml/lao động

đ/LĐ

1.806.317

2.352.017

3.071.650

2.409.994

Nguồn: Tổng hợp từ số liệu điều tra hộ năm 2017

Đạm là yếu tố dinh dưỡng hàng đầu để nâng cao năng suất chè. Cung

cấp đầy đủ đạm, chè phát triển nhanh thân, cành, lá, búp, đâm chồi, nảy

mầmở các nách lá. Nếu thiếu đạm chè còi cọc, cành, lá phát triển kém, chồi,

búp ít, tuổi thọ của chè rút ngắn, năng suất thấp.Song, cung cấp quá thừa đạm

thì chè xanh mướt, cành nhỏ, lá mỏng, búp bé, dự trữ dinh dưỡng ở trong búp

và lá thấp, sức chống chịu kém, dễ nhiễm các loại sâu bệnh gây hại, năng suất

thấp, chất lượng giảm.

Qua bảng 3.12 phân tích ảnh hưởng của việc bón phân đạm có thể thấy nếu

bón quá nhiều đạm: có thể dẫn đến nhiều bất lợi cho cây trồng và ảnh hưởng xấu

tới chất lượng chè. Bón thiếu đạm sẽ rút ngắn thời gian sinh trưởng, năng suất

phẩm chất giảm. Với mức đầu tư của hộ nghèo là 150kg/ha giá giá trị thu được đạt

12.538.800 đồng, mức đầu tư hộ trung bình bón 250kg/ha giá trị thu được là

14.580.000 đồng nhưng với mức đầu tư của hộ giàu, khá bón 400kg/ha giá trị sản

65

xuất là19.060.200đồng. Do khi quá nhiều đạm thời gian sinh trưởng của chè quá

nhanh dẫn tới chỉ tốt trong một thời gian ngắn mà nhanh già.Vậy với mỗi 1 đồng

chi phí tăng thêm quá mức tới hạn làm cho giá trị sản xuất, giá trị gia tăng, thu

nhập hỗn hợp và thu nhập của người lao động lại bị giảm đi.

Nhu cầu lân: Tuy lân cây chè cần không nhiều bằng đạm, song lại có

vai trò quan trọng đối với sinh trưởng phát triển của cây chè. Lân xúc tiến

phát triển bộ rễ của cây chè từ lúc mới trồng đến khi chè bước vào giai đoạn

sản xuất đồng thời lân cũng tham gia vào quá trình tổng hợp các chất dinh

dưỡng để chè sinh trưởng phát triển và cho sản phẩm búp và lá.

Lân còn tham gia vào các quá trình tích lũy chất khoáng hòa tan trong

nước. Thiếu lân, chè chậm lớn, khả năng phân cành kém, lâu khép tán. Quá

trình tái tạo rễ non (rễ tơ) bị chậm dẫn đến khả năng hấp thụ dinh dưỡng kém

làm cho năng suất chè không ổn định.

Bảng 3.13: Phân tích ảnh hưởng của mức bón phân lân đến hiệu quả

kinh tế của sản xuất chè tại các hộ điều tra

Mức bón (kg/ha) Hộ trung

Hộ giàu,

Chỉ tiêu

ĐVT

Hộ nghèo

Bình quân

bình

khá

90

84

60

3.228.000

5,55 4,55 4,46

1. Năng suất bình quân 2. Giá trị sản xuất (GO) 3. Chi phí trung gian (IC) 4. Giá trị gia tăng (VA) 5. Thu nhập hỗn hợp (MI) 6. GO/IC 7. VA/IC 8. MI/IC 9. MI/ lao động

Tạ/ha đ/ha đ/ha đ/ha đ/ha Lần Lần Lần đ/LĐ

3,79 2,79 2,69 3.516.722

4,52 3,52 3,42 4.633.193

78 11.809.800 14.580.000 19.245.600 15.211.800 3.115.000 3.468.200 3.270.400 8.694.800 11.352.000 15.777.400 11.941.400 8.369.800 11.027.000 15.452.400 11.616.400 4,62 3,62 3,52 6.492.605 4.880.840 Nguồn: Tổng hợp từ số liệu điều tra hộ năm 2017

Qua bảng 3.13 cho thấy hiện nay ở mức đầu tư của hộ trung bình là

800 kg lân/ha cây vẫn sinh trưởng phát triển tốt đem lại giá trị tăng cho các

hộ trồng chè. Tuy nhiên quá nhiều cũng dẫn tới những hậu quả tương tự

như bón đạm.

66

Nhu cầu kali: So với đạm và lân thì kali chiếm lượng ít hơn cả, song

kali lại có vai trò rất quan trọng giúp cho sự vận chuyển nhanh các chất dinh

dưỡng từ đất để quang hợp và tổng hợp các chất dinh dưỡng, đặc biệt ở búp

và lá non, kali còn điều tiết sự cân bằng của đạm trong cây chè. Nếu thiếu kali

chè mềm yếu, sự phát triển chậm lại, đạm bốc nhiều lên lá, sức đề kháng sâu

bệnh kém, chè dễ nhiễm các loại sâu bệnh gây hại.

Bảng 3.14có thể thấy thực tế được hiện nay khi hộ nghèo trồng chè

tăng lượng Kali bón từ 60-80 kg/ha vẫn tạo ra năng suất, giá trị tăng.

Bảng 3.14: Phân tích ảnh hưởng của mức bón phân Kali

đến HQKT SX chè tại các hộ điều tra

Chỉ tiêu

ĐVT

Hộ nghèo

Hộ giàu, khá

Bình quân Chung

Mức bón (kg/ha) Hộ trung bình

1. Năng suất bình quân Tạ/ha

64

80

93

79

2. Giá trị sản xuất (GO) đ/ha

13.413.600

14.580.000

15.600.600

14.531.400

3. Chi phí trung gian (IC) đ/ha

3.105.000

3.348.600

3.659.200 3.370.933,33

4. Giá trị gia tăng (VA)

đ/ha

10.308.600

11.231.400

11.941.400 11.160.466,67

5. Thu nhập hỗn hợp (MI) đ/ha

9.882.600

10.805.400

11.515.400 10.734.466,67

6. GO/IC

Lần

4,32

4,35

4,26

4,31

7. VA/IC

Lần

3,32

3,35

3,26

3,31

8. MI/IC

Lần

3,18

3,23

3,15

3,19

9. Ml/lao động

đ/LĐ 4.152.352,94 4.540.084,03 4.838.403,36 4.510.280,11

Nguồn: Tổng hợp từ số liệu điều tra hộ năm 2017

Qua bảng 3.14 nhận thấy mỗi mức phân bón khác nhau sẽ cho năng

suất, giá trị sản xuất, chi phí trung gian, giá trị gia tăng và thu nhập khác

nhau, do đó mà các chỉ tiêu đạt được khác nhau. Với 3 mức bón là 60, 70 và

80 kg phân kali/ha, mức bón 70 kg/ha của hộ trung bình cho chỉ tiêu GO/IC,

VA/IC, MI/IC cao nhất. Tuy nhiên, mức bón của hộ giàu, khá 80 kg/ha cho

thu nhập cao nhất. Như vậy có thể thấy, nếu các hộ có mức đầu tư phân bón

kali cho cây chè cao thì đem lại sản lượng và thu nhập cao và ngược lại.

67

Đối với phân chuồng đây là loại phân do gia súc thải ra, có tác dụng rất

tốt trong việc cải tạo đất, được bón theo từng thời kỳ để tăng chất dinh dưỡng

cho đất, tăng chất đất, nâng cao năng suất cây trồng. Hộ trồng chè muốn có

năng suất cao chắc chăn phải sư dụng phân chuồng, do bản chất là loại phân

rất nhiều dinh dưỡng nên phân chuồng có thể bón 2 năm 1 lần.

Bảng 3.15: Ảnh hưởng của mức bón phân chuồng đến hiệu quả kinh tế

của sản xuất chè tại các hộ điều tra

Mức bón (ta/ha)

Hộ trung

Hộ giàu,

Chỉ tiêu

ĐVT

Bình quân

Hộ nghèo

bình

khá

1. Năng suất bình quân

Tạ/ha

61

84

94

79,67

2. Giá trị sản xuất (GO)

đ/ha 12.101.400 15.163.200 16.329.600 14.531.400

3. Chi phí trung gian (IC) đ/ha

3.060.100

3.268.100 3.529.500 3.285.900

4. Giá trị gia tăng (VA)

đ/ha

9.041.300 11.895.100 12.800.100 11.245.500

5. Thu nhập hỗn hợp (MI) đ/ha

8.682.300 11.536.100 12.441.100 10.886.500

6. GO/IC

Lần

3,95

4,64

4,63

4,41

7. VA/IC

Lần

2,95

3,64

3,63

3,41

8. MI/IC

Lần

2,84

3,53

3,52

3,30

9. MI/ lao động

đ/LĐ

3.648.025

4.847.100 5.227.352 4.574.159

Nguồn: Tổng hợp từ số liệu điều tra hộ năm 2017

Bảng 3.15 phản ánh mức bón phân chuồng cho cây chè ở mức bón

khác nhau sẽ đem lại hiệu quả kinh tế cho cây chè là khác nhau. Với mức bón

của hộ nghèo từ 120-149 kg/ha phân chuồng, có chỉ tiêu GO/IC đạt 3,95 lần,

VA/IC đạt 2,95 lần, MI/IC đạt 2,84 lần, MI/lao động đạt 3.648.025 đồng. Với

mức bón của hộ trung bình từ 150-200 kg/ha phân chuồng, có chỉ tiêu GO/IC

đạt 4,64 lần, VA/IC đạt 3,64 lần, MI/IC đạt 3,53 lần, MI/lao động đạt

34.847.100 đồng. Với mức bón của hộ giàu, khá từ 201-250 kg/ha phân

chuồng, có chỉ tiêu GO/IC đạt 4,63 lần, VA/IC đạt 3,63 lần, MI/IC đạt 3,52

lần, MI/lao động đạt 5.227.352 đồng. Như vậy, sử dụng phân chuồng ở mức

150-200 kg/ha đem lại chỉ tiêu kinh tế hộ cao nhất trong 3 mức bón. Tuy

68

nhiên, nếu hộ tập trung vào chỉ tiêu tuyệt đối về năng suất, thu nhập thì mức

bón càng cao thì đem lại hiệu quả kinh tế càng cao.

3.3.5.Yếu tố về quy mô diện tích

Thực tế đã cho thấy với những sản phẩm cần đất để nuôi trồng như

cây chè thì diện tích trồng trọt càng lớn thì giá trị thu về càng cao, chi phí

đầu tư càng thấp.

Bảng 3.16: Ảnh hưởng của quy mô diện tích đến hiệu quả kinh tế

của sản xuất chè tại các hộ điều tra

DT trung

DT nhỏ

DT lớn

bình (1.5-

Chỉ tiêu

ĐVT

(<1.5 ha)

(>2.5 ha)

2.5ha)

1. Năng suất bình quân

Tạ/ha

72

81

92

2. Giá trị sản xuất (GO)

10.935.000

14.580.000

19.683.000

đ/ha

3. Chi phí trung gian (IC)

2.955.100

3.250.000

3.572.600

đ/ha

4. Giá trị gia tăng (VA)

7.979.900

11.330.000

16.110.400

đ/ha

5. Thu nhập hỗn hợp (MI)

7.547.900

10.898.000

15.678.400

đ/ha

6. GO/IC

3,70

4,49

5,51

Lần

7. VA/IC

2,70

3,49

4,51

Lần

8. MI/IC

2,55

3,35

4,39

Lần

9. MI/lao động

đ/LĐ

3.171.386

4.578.991

6.587.563

Nguồn: Tông hợp từ sô liệu điều tra hộ năm 2017

Bảng số liệu 3.16 phản ánh quy mô diện tích trồng chè ảnh hưởng đến

hiệu quả kinh tế, nếu diện tích càng tăng thì hộ càng có lợi thế sản xuất theo

quy mô và chỉ tiêu về HQKT hộ dễ dàng đạt được. Thật vậy, ở quy mô diện

tích trên 2,5 ha đem lại năng suất BQ cao nhất, chỉ tiêu GO/IC đạt 5,51 lần, chỉ

tiêu VA/IC đạt 4,51 lần, chỉ tiêu MI/IC đạt 4,39 lần và MI/lao động đạt

6.587.563 đồng. Với quy mô diện tích trên 1-2,5 ha đem lại năng suất BQ thứ

hai, chỉ tiêu GO/IC đạt 4,49 lần, chỉ tiêu VA/IC đạt 3,49 lần, chỉ tiêu MI/IC đạt

69

3,35 lần và MI/lao động đạt 4.578.991 đồng. Ở quy mô diện tích dưới 1,5 ha

đem lại năng suất BQ thấp nhất, chỉ tiêu GO/IC đạt 3,7 lần, chỉ tiêu VA/IC đạt

2,7 lần, chỉ tiêu MI/IC đạt 2,55 lần và MI/lao động đạt 3.171.386 đồng. Kết quả

nghiên cứu tại mô hình cho thấy quy mô diện tích có ảnh hưởng thuận

chiềuđến HQKT hộ (ß5=4,268), nghĩa là, các hộ nếu tăng diện tích quy mô

trồng chè sẽ đạt được mục tiêu về nâng cao hiệu quả sản xuất cho các hộ dân

trên địa bàn huyện, các hộ sẽ có cơ hội nâng cao GTSX nhờ lợi thế về quy mô

sản xuất.

3.4.Giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất chè của hộ nông dân

huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ

3.4.1.Đánh giá chung về hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân điều tra

tại huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ

3.4.1.1.Những kết quả đạt được

+ Với giá trị kinh tế mà cây chè mang lại hiện nay trên địa bàn huyện,

hằng năm sản xuất chè thu hút rất nhiều lao động, tăng thu nhập cho người

dân, nâng cao mức chi tiêu cho đời sống của các hộ đồng thời làm tăng các

chỉ tiêu của các ngành kinh tế khác trên địa bàn. Bên cạnh đó góp phần đáng

kể vào việc giải quyết công ăn việc làm trong nông thôn, từng bước thực hiện

công cuộc xoá đói giảm nghèo và tiến tới làm giầu từ cây chè.

+ Trong những năm gần đây nhiều hộ nông dân đã sử dụng các công

cụ chế biến đã giảm thời gian, công chế biến và tiết kiệm được chất đốt cho

sản xuất chè.

+ Nhiều tiến bộ khoa học kỹ thuật về sản xuất chè đã được hộ nông dân

áp dụng, tạo được nhận thức mới về ứng dụng kỹ thuật trong sản xuất chế

biến chè, nâng cao được hiệu quả sử dụng vố, chất lượng chè sản xuất từ đó

cải thiện được giá thành sản phẩm, tăng thu nhập cho người dân, giúp các hộ

70

yên tâm hơn với việc sản xuất chè.

3.4.1.2. Những hạn chế

+ Hộ nông dân chưa tập trung vào trồng mới và thâm canh đúng quy

trình kỹ thuật do vậy một số diện tích chè đang bị xuống cấp nhanh chóng

làm giảm nhanh giá trị kinh tế mà cây chè mang lại.

Hiện nay người dân nhân giống bằng giâm cành. Ưu việt của chè

giâm cành là thời gian từ khi trồng đến thu hoạch (chè kinh doanh) mất

khoảng 3 năm, trong khi nhân bằng hạt là 5 năm; chè giâm cành thường

cho năng suất cao hơn gieo bằng hạt. Cây chè thuộc nhóm rễ cọc ăn sâu

hàng mét xuống đất, nhưng với chè giâm cành thì gần như là rễ chùm, ăn

ngang và bám đất rất nông. Với Thanh Ba, 6 tháng mùa nắng, tầng nước

ngầm xuống thấp, không đủ chất dinh dưỡng nuôi cây, nên tỷ lệ chè giâm

cành chết nhiều là điều dễ hiểu.

+ Mức độ đầu tư vốn cho quá trình sản xuất chè của hộ nông dân còn

quá thấp, nguyên nhân chủ yếu là hộ nông dân thiếu vốn để đầu tư, thiếu hiểu

biết về kỹ thuật. Vì chưa nắm vững kỹ thuật nên đa phần bà con đều đào hố

sai quy cách, không có đường đồng mức để hạn chế sự xói mòn đất, giữ nước

sau mỗi trận mưa... Do chăm sóc kém nên ở hầu hết các vườn, cỏ dại mọc

choán cả cây chè, ngọn thì bị trâu, bò thả rông ăn gần hết. Hàng năm, bà con

không làm cỏ, vun gốc nên cây chết dần hoặc ngày càng cằn cỗi.

+ Việc tiêu thụ chè cho nhân dân chưa ổn định, chưa có kế hoạch tiêu

thụ sản phẩm chè tổng thể trên địa bàn huyện. Mặt khác chưa có hệ thống

thông tin thị trường từ tỉnh đến huyện, xã do vậy việc cập nhật thông tin về thị

trường sản xuất chè không được nhanh nhạy và kịp thời.

+ Các hộ nông dân chưa nắm vững được quy cách sản xuất chè để tối

đa hóa chất lượng của cây chè và lợi nhuận từ cây chè mang lại. Do nhận thức

71

của một bộ phận các hộ nông trồng chè còn khá thấp chưa tiếp cận được với

công tác trồng chè một cách khoa học nên khả năng cho ra sản phẩm và chất

lượng không ổn định. Chất lượng còn bị hạn chế từ đó kéo theo chi phí năm

sau bị cao nếu muốn cải thiện chất lượng chè tuy nhiên các hộ trồng chè chủ

yếu là các hộ nghèo nên việc đầu tư cải thiện là khó vì vậy chất lượng chè

ngày càng giảm sút.

+ Một bộ phận lớn là những hộ nghèo chưa nhận thức được giá trị cây

chè mang lại cho kinh tế hộ, cho việc xóa đói, nâng cao chất lượng cuộc sống

của họ nên việc đầu tư cho cây chè còn khá rụt rè.

+ Một hạn chế dẫn tới chất lượng chè chưa cao, giá trị kinh tế chè đối

với các hộ nông dân là phương thức chế biến. Chủ yếu là thủ công nhưng yếu

về kỹ thuật nên chất lượng bị giảm đi rất nhiều, búp chè không đẹp và bị nát

làm giá thành thấp, giá trị kinh tế bị ảnh hưởng theo hướng đi xuống dẫn tới

việc chán nản với cây chè là điều dễ xảy ra.

3.4.2. Quan điểm

Tập trung đầu tư mới và cải tạo nâng cấp các nhà máy chế biến theo hướng

hiện đại, sản xuất các sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Đồng thời chú trọng phát

triển các đặc sản trà truyền thống gắn với các làng nghề, nghệ nhân chế biến trà.

Về tổ chức sản xuất chè Chất Lượng cao, tiếp tục tổ chức lại sản xuất theo

hướng gắn kết chặt chẽ giữa người trồng chè với các doanh nghiệp chế biến

vàtiêu thụ để nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, phát triển ổn định; tăng thu

nhập cho người trồng chè, chế biến và kinh doanh các loại chè đặc sản.

Về chất lượng chè ngon, cần làm tốt công tác tuyên truyền, vận động

người trồng chè, các doanh nghiệp nâng cao nhận thức, thực hiện tốt các tiêu

chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật đối với ngành chè, đồng thời tăng cường công tác

kiểm tra, giám sát để nâng cao chất lượng sản phẩm, đảm bảo an toàn vệ sinh

72

thực phẩm.

Đối với việc quảng bá thương hiệu chè, cần tăng cường xúc tiến thương

mại, mở rộng thị trường tiêu thụ, từng bước khẳng định thương hiệu chè Việt,

chè Chất Lượng cao.

* Phát triển sản xuất chè trên cơ sở phát huy thế mạnh của từng vùng,

3.4.3. Định hướng

từng địa phương

Phát triển sản xuất trong ngành chè Việt Nam được coi là nhiệm vụ quan

trọng trong sự phát triển nông nghiệp Việt Nam, phát triển sản xuất chè ở tỉnh

Phú Thọ nằm trong chiến lược phát triển chung của tỉnh và của ngành chè Việt

Nam. Nhằm phát huy thế mạnh sẵn có của vùng đất đai thích hợp cho sản xuất

cây chè, nhân dân giàu kinh nghiệm sản xuất và chế biến, phát triển sản xuất chè

ở tỉnh Phú Thọ là khai thác hết tiềm năng vốn có của vùng, tạo ra nguồn thu

nhập cho huyện đóng góp vào sự phát triển kinh tế của huyện, tăng thu nhập cho

* Phát triển chè trong điều kiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất

người lao động nhất là những người lao động ở nông thôn vùng núi.

nước và công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông thôn

Về quan điểm chỉ đạo, phát triển đồng bộ cả sản xuất, chế biến, tiêu

thụ chè trong đó tập trung thâm canh nâng cao năng suất, chất lượng chè.

Về mục tiêu đến năm 2020, huyện Thanh Ba có 2000ha chè, 100%

diện tích chè vùng nguyên liệu tập trung đạt tiêu chuẩn sản xuất chè an

toàn, sản phẩm chè tập trung tiêu thụ trong nước, làm nguyên liệu cho chế

biến và xuất khẩu.

Việc định hướng phát triển sản xuất chè đã được khẳng định: “Tập

trung mọi nguồn lực để khai thác có hiệu quả, bền vững tiềm năng và lợi thế

của cây chè Thanh Ba trên cơ sở phát triển đồng bộ sản xuất, chế biến, tiêu

73

thụ chè gắn với việc áp dụng công nghệ cao, kỹ thuật tiên tiến, sản phẩm đa

dạng, an toàn và chất lượng đưa sản phẩm chè Thanh Ba có vị thế trên thị

trương trong nước và thế giới”.

Về quy hoạch: Vùng nguyên liệu phục vụ cho chế biến: tập trung ở 16 xã.

Về chế biến: Đánh giá lại năng lực thiết bị, công nghệ của các cơ sở

chế biến, khả năng cung cấp nguyên liệu của các vùng sản xuất cho cơ sở chế

biến, chỉ cấp phép hoạt động cho các cơ sở chế biến chứng minh đủ khả năng

cung cấp nguyên liệu, khuyến khích các xưởng chế biến quy mô nhỏ tại các

trang trại, hộ trồng chè đầu tư chế biến theo hương kết hợp thiết bị hiện đại

vơi thủ công tinh xảo để tạo ra sản phẩm đặc sản truyền thống. Thay thế các

công nghệ chế biến với quy mô nhỏ hơn 1000kg chè búp tươi/ngày; xây dựng

theo hướng tập trung, có quy mô lớn hơn 500 kg chè búp tươi/ngày.

Về thâm canh tăng năng suất, chất lượng vùng chè: Ngành nông nghiệp

- phát triển nông thôn tỉnh phối hợp với ngành khoa học - công nghệ xây

dựng các mô hình sản xuất trong đó áp dụng đồng bộ các giải pháp kỹ thuật,

sử dụng đồng bộ công nghệ cao trong tưới nước, bón phân và thu hái nhằm

tạo ra sản phẩm chè an tòan, chất lượng cao, số lượng lớn.

Về phát triển thương hiệu: giai đoạn 2015- 2020, Phú Thọ đặc biệt chú

trọng tới việc đầu tư va phát triển thương hiệu "Chè Chất Lượng cao", hỗ trợ

nâng cấp năng lực thị trường cho người sản xuất, thu hút đầu tư nước ngoài

* Phát triển sản xuất chè trong sự phát triển nông nghiệp toàn diện

vào phát triển vùng nguyên liệu và chế biến chè.

bền vững

Việc phát triển nông nghiệp bền vững là một xu hướng phát triển

tấtyếu của nền nông nghiệp hiện đại. Để đáp ứng xu hướng đó phát triển sản

xuất, chế biến, tiêu thụ chè cũng phải đảm bảo tính bền vững cho tương lai.

74

Điều đó thể hiện sự quan tâm các cấp, các ngành, địa phương và nhân dân sản

xuất chè phải gắn kết nhau lại, từ việc sản xuất chè, giống chè, kỹ thuật trồng,

thâm canh, cải tạo với việc khai thác, thu hái sản phẩm, chế biến và tiêu thụ

sản phẩm chè. Đồng thời đặt sản xuất, chế biến, tiêu thụ chè gắn liền với môi

* Phát triển sản xuất chè trong điều kiện nước ta gia nhập WTO

trường sống của người nông dân.

Các Ban, ngành, địa phương đến người sản xuất chè phải xác định đã

đến lúc phải tự đổi mới tư duy, đổi mới cách làm để phù hợp và tiến kịp với

nhu cầu và xu hướng thế giới. Trong thời gian tới, ngành chè phải đặc biệt coi

trọng việc đầu tư, nâng cao chất lượng sản phẩm, đẩy mạnh quảng bá giới

thiệu sản phẩm, tiếp tục củng cố các thị trương xuất khẩu cũ như Nga, Ấn Độ,

Trung Quốc, Pakistan... và thúc đẩy các doanh nghiệp đẩy mạnh việc tìm

kiếm thị trương mới.

Sản xuất chè phải phát triển theo hướng công nghiệp hiện đại, bền

vững trên cả 3 mặt kinh tế, xã hội và môi trường. Trên cơ sở thiết lập

mối liên kết kinh tế chặt chẽ giữa doanh nghiệp chế biến với người trồng

chè; kết hợp phát triển công nghiệp chế biến hiện đại với đầu tư công

* Nâng cao thương hiệu chè chất lượng cao

nghệ truyền thống.

Trước hết là việc nâng cao nhận thức về lợi ích của phát triển sản

xuất chè trong các cấp, các ngành và trong từng hộ trồng chè của tỉnh.

Kiện toàn ban chỉ đạo thực hiện đề án phát triển chè của tỉnh và của cơ

sở để đảm bảo sự chỉ đạo thông suốt vì sự phát triển của ngành chè. Có

kế hoạch và lộ trình cụ thể từng bước xây dựng thương hiệu chè của

huyện và các vùng trong huyện. Tích cực xây dựng hệ thống các chợ

nông thôn ở cơ sở đi đôi với tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế

75

tham gia hoạt động sản xuất chè.

3.4.4. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế cây chè

3.4.4.1.Giải pháp về vốn đầu tư cho cây chè

Trước hết có thể khẳng định rằng không một ngành sản xuất nào đạt được

hiệu quả nếu không có vốn đầu tư. Nói cách khác vốn đầu tư đóng một vai trò

hết sức quan trọng cho quá trình sản xuất. Qua nghiên cứu thực tế cho thấy hầu

hết các hộ nông dân trồng chè đều thiếu vốn sản xuất mà trong quá trình nghiên

cứu về đầu tư vốn đã cho thấy hiệu quả thu được của vốn đầu tư là rất lớn.

Để giải quyết tốt vấn đề này nhà nước cần phải có những chính sách

kịp thời hỗ trợ về vốn trên cơ sở phân tích khả năng đầu tư của từng nhóm hộ,

- Trên cơ sở vốn đầu tư đã khảo nghiệm được trong thực tế của nông

hộ sản xuất từ đó đề ra mức hỗ trợ vốn cần thiết cho từng khối một.

hộ, nên khuyến khích việc đầu tư vốn vào sản xuất của các hộ nông dân kết

hợp với sự hỗ trợ vốn cho vay của Nhà nước sẽ đạt được lượng vốn đầu tư

- Đối với việc hỗ trợ vốn đầu tư cho quá trình sản xuất của

phù hợp cho mục tiêu phát triển cây chè.

hộnông dân thì Nhà nước cần phải xem xét các phương thức cho vay, cụ

thể là phân tích hoàn thiện cơ sở cho vay vốn phát triển sản xuất của

ngân hàng và các dự án khác, đơn giản về thủ tục, mức độ tỷ lệ lãi suất,

các hình thức cho vay theo thời gian của các giai đoạn trong sản xuất

chè. Bởi vì với ngành chè thì việc đầu tư cho một quá trình sản xuất từ

trồng mới cho đến khi thu hoạch để thu hồi vốn phải trải qua nhiều năm.

Đây cũng chính là trở ngại lớn cho người dân không yên tâm vào việc

đầu tư cho quá trình sản xuất.

3.4.4.2. Giải pháp về giống

Lựa chọn giống mới vừa có năng suất cao vừa có khả năng chống chịu

sâu bệnh tốt, vừa cho sản phẩm chất lượng cao để phục vụ sức khoẻ con

76

người, giảm hàm lượng cafein và tăng hoạt chất thơm.

Trong việc chọn giống chè nhiều nơi đã áp dụng rộng rãi những thành

tựu công nghệ sinh học như kỹ thuật gen, nuôi cấy mô. Với nhân giống trồng

mới thường sử dụng phương pháp nhân giống vô tính (giâm cành và nuôi cấy

mô). Đặc biệt là giống chè Chất Lượng cao cổ thụ được trồng rất nhiều ở

huyện đều đang cho kết quả rất cao.

Huyện Thanh Ba hiện nay hầu hết diện tích cây chè vẫn là giống chè

trung du, ưu điểm của giống này đó là chất lượng chè xanh cao, khả năng chống

chịu sâu bệnh tương đối tốt nhưng năng suất lại thấp, khả năng chịu thâm canh

kém hơn những giống chè mới. Vì vậy trong những năm tới cần mở rộng giống

chè mới, đưa dần giống mới có năng suất cao, chất lượng tốt vào.

Tuy nhiên việc đưa những giống mới vào trong sản xuất là một việc làm

khó khăn. Thứ nhất là do chi phí mua những giống mới này khá cao, trong khi

các nương chè chủ yếu là giống chè trung du lại vẫn đang phát triển, những

khoản chi phí ban đầu như trồng mới, chăm sóc thời kỳ kiến thiết cơ bản khá

lớn, chu kỳ kinh doanh của cây chè lại dài nên chưa thể thu hồi được vốn.

Thứ hai là do các hộ hầu hết đã quen với giống cây cũ, ít hộ dám chấp

nhận rủi ro hơn nữa nương chè cũng cần có thời gian kiến thiết nhất định.

Quá trình này phải được thể hiện từng bước, trước hết tạm thời sẽ đưa

giống mới vào diện tích trồng mới hoặc là thay thế cho nương chè đã trở lên

cằn cỗi để từ đó phát triển diện tích chè này.

Đối với vùng tập trung sản xuất chè đen chủ yếu vẫn là giống chè trung

du hiện có và giống chè PH1, PH11.... Trồng cải tạo thay thế diện tích chè già

cỗi có năng suất dưới 75 tấn/ha bằng bộ giống lai LDP, giống chè Phú Bền để

đến năm 2020 đạt khoảng 20% diện tích sản xuất chè đen bằng giống mới.

Vùng tập trung sản xuất chè xanh sử dụng giống chè Phúc vân tiên

77

giâm cành và giống chè nhập nội chất lượng cao.

Sản xuất cây giống: Sử dụng kỹ thuật giâm cành, tiếp nhận giống ở các

vườn ươm có chất lượng tốt và đã được cấp chứng chỉ chất lượng. Tiếp tục duy trì

hệ thống vườn ươm giống chè tập trung để có đủ cây giống đảm bảo chất lượng

phục vụ kế hoạch trồng mới, trồng cải tạo, thay thế chè trên địa bàn huyện.

3.4.4.3. Giải pháp kỹ thuật

Bao gồm một hệ thống các biện pháp kỹ thuật thâm canh như việc xây

dựng các đồi, nương chè (mật độ trồng, tạo hình nương chè) đến việc chăm

sóc bón phân, diệt trừ sâu bệnh, cỏ dại, kể cả kỹ thuật hái chè.

Trồng chè với mật độ từ 18.000 đến 20.000 cây/ha, đất bằng và tốt

trồng mật độ thưa và trồng xen canh cây cải tạo đất; đât dốc và xấu trồng với

mật độ dày hơn, trồng cây che phủ đất để chống xói mòn vào mùa mưa.

Tăng mật độ cây chè trên 1ha để sớm che phủ đất (có tác dụng chống cỏ

dại và chống xói mòn) đang là một xu thế trong tiến bộ khoa học kỹ thuật đối

với việc trồng chè. Đặc biệt là những vườn mới trồng, cùng với tăng mật độ

chè trên 1ha là việc áp dụng phương pháp tạo hình đốn chè cũng có tác dụng

rất tốt đến năng suất chè và bảo vệ đất giữ gìn môi trường sinh thái.

Việc bón phân cần được chú ý với từng loại đất để bảo đảm năng suất

và chất lượng chè, bón phân theo quy trình, chú trọng bón phân vi sinh để

bảo vệ môi trường. Trồng cây bóng mát và để lại sản phẩm đốn trên vùng

chè (cành và ngọn chè) nhờ đó có thể giảm 50% lượng phân bón hàng năm.

Việc phòng trừ sâu bệnh cho cây chè cũng rất quan trọng và là yếu tố

chủ yếu trong thâm canh chè, sâu bệnh có thể làm giảm sản lượng từ 10 đến

12%. Trên thực tế, khả năng phát hiện sâu bệnh của người nông dân thường

rất kém, họ cũng không phát hiện được chính xác loại sâu bệnh. Do đó dẫn

đến tình trạng phun thuốc một cách tràn lan bừa bãi không theo một quy trình

kỹ thuật nào cả. Kết quả là vừa lãng phí mà chất lượng sản phẩm lại giảm sút,

78

ảnh hưởng nghiêm trọng tới môi trường hiệu quả đạt được còn thấp.

Hiện nay biện pháp phòng trừ sâu bệnh theo phương pháp tổng hợp

IPM không để lại dư lượng độ chất trong sản phẩm đang được sử dụng khá

phổ biến ở nhiều địa phương trên toàn tỉnh.

3.4.4.4. Giải pháp về thương mại và tiêu thụ sản phẩm

Tổ chức mạng lưới thu mua và thanh toán sản phẩm chè trong các hộ

nông dân, xây dựng mối quan hệ hữu cơ giữa người trồng chè và doanh nghiệp.

Xúc tiến thành lập các câu lạc bộ khuyến nông thôn bản, liên thôn bản,

nhằm tạo ra sự phối hợp có hiệu quả giữa các lĩnh vực khác nhau trong sản

xuất, đặc biệt trong ngành chè ở vùng chè quy hoạch. Từng bước trên cơ sở

sản xuất kinh doanh chè, thành lập các mô hình hợp tác xã phù hợp đảm bảo

năng lực quản lý và điều hành trong sản xuất và tiêu thu chè.

Các doanh nghiệp, đơn vị sản xuất kinh doanh chè cần đẩy mạnh công

tác xúc tiến thương mại tìm kiếm mở rộng thị trường, bạn hàng để có thị

trưởng ổn định, nhất là xuất khẩu trực tiếp không phải tiêu thụ qua trung gian;

từng bước xây dựng tổ chức điều hành sản xuất theo tiêu chuẩn ISO, từng

bước xây dựng thương hiệu chè.

Để giải quyết vấn đề này cần phải nâng cao chất lượng từ khâu nguyên

liệu đầu vào đến công nghiệp chế biến và từng bước xây dựng thương hiệu chè.

Cần thiết phải đăng ký và xây dựng được thương hiệu chè đặc sản của vùng, và

các sản phẩm chè xanh vùng cao cũng như tham gia vào Thương hiệu chè Việt.

79

KÊT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

1. Kết luận

Huyện Thanh Ba có lợi thế trong việc phát triển cây chè cùng với đó là

sự quan tâm chỉ đạo của UBND huyện, của các cán bộ khuyến nông, sự tham

gia nhiệt tình của người dân trong huyện nên trong thời gian qua sản xuất chè

của huyện đã đạt được những hiệu quả nhất định về kinh tế. Kết quả nghiên

cứu của đề tài đã đạt được là:

- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về hiệu quả kinh tế của hộ nông dân, kinh

nghiệm thực tiễn về hiệu quả kinh tế cây chè của hộ nông dân tại địa bàn

huyện Chương Mỹ, Hà Nội và huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An, tác giả rút ra

được 5 bài học kinh nghiệm cho HQKT cây chè cho hộ nông dân huyện

Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ;

- Đánh giá và phân tích thực trạng HQKT cây chè cho hộ nông dân

huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ; Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến HQKT

cây chè cho hộ nông dân huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ, trong đó yếu tố quy

mô diện tích trồng chè của hộ ảnh hưởng mạnh nhất đến HQKT và yếu tố thu

nhập hỗn hợp ảnh hưởng ít nhất đến HQKT các hộ nông dân huyện Thanh Ba

bằng mô hình hồi quy. Đồng thời, tác giả đưa ra được kết quả đạt được,

những hạn chế về HQKT cây chè của hộ nông dân huyện Thanh Ba.

- Giải pháp nhằm nâng cao HQKT cây chè cho hộ nông dân huyện

Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ với 7 nhóm giải pháp bao gồm: vốn đầu tư cho cây

chè; cơ chế chính sách; về giống; kỹ thuật; chế biến; thương mại và tiêu thụ

sản phẩm; tăng cường công tác khuyến nông.

Từ những kết quả nghiên cứu trên, có thể khẳng định cây chè là

cây kinh tế mũi nhọn trong việc chuyển dịch cơ cấu cây trồng của huyện

Thanh Ba. Vì vậy, trong những năm tới cần phải đầu tư phát triển cây

chè bằng những giải pháp nêu trên để cây chè thực sự trở thành cây kinh

tế mũi nhọn của huyện góp phần đẩy nhanh công tác xóa đói giảm nghèo

trên địa bàn.

80

2. Kiến nghị

* Đối với Nhà nước

- Nhà nước cần hoàn thiện hệ thống chính sách, đặc biệt là các chính

sách đối với nông nghiệp, đồng thời thực thi giám sát việc triển khai thực hiện

các chính sách đó ở các cơ sở như: chính sách đất đai, chính sách thuế, miễn

thuế nông nghiệp, công tác khuyến nông, công tác đào tạo cán bộ…

- Tiến hành quy hoạch vùng sản xuất hàng hoá, bố trí cơ cấu cây trồng

hợp lý, phù hợp với điều kiện tự nhiên, khí hậu, đất đai của từng vùng;

- Tìm kiếm thị trường tiêu thụ chè, tạo điều kiện và khuyến khích các tổ

chứctrong việc chế biến xuất khẩu chè, mở rộng hơn nữa các thị trường hiện

có và thịtrường tiềm năng.

- Đầu tư xây dựng và phát triển công nghiệp chế biến chè ở các địa phương.

Có chính sách khuyến khích các tổ chức cá nhân đầu tư vào lĩnh vực sản xuất này.

*Đối với Tỉnh Phú Thọ

Cần có những chính sách cụ thể hơn nữa trợ giúp cho sự phát triển của

cây chè để cây chè thực sự là cây mũi nhọn của huyện như:

+ Đầu tư cho kết cấu cơ sở hạ tầng của huyện.

+ Chính sách đầu tư vốn cho thâm canh, cải tạo chè.

+ Chính sách cải tạo giống chè để có được một cơ cấu giống hợp lý.

+ Giao cho ngành nông nghiệp là cơ quan thường trực có sự tham gia

của các ngành có liên quan để kiểm tra, đôn đốc nhằm phát triển sản xuất

chè của huyện.

+ Đối với các hộ nông dân cần có chính sách cụ thể để phát triển thành

các mô hình kinh tế trang trại chè (trong đó chè là cây trồng chính).

+ Sớm triển khai mô hình trồng và chế biến chè sạch, vì xu hướng người

tiêu dùng hiện nay thích dùng chè sạch, nếu huyện tập trung vào khai thác lĩnh

vực này sẽ củng cố hơn uy tín và chỗ đứng của mình trên thị trường.

+ Tổ chức các hội thảo về chè cho các Công ty, Hợp tác xã, Doanh

nghiệp tư nhân sản xuất chè trên địa bàn huyện và các hộ nông dân sản xuất

chè từ các vùng chè khác nhau trong tỉnh và huyện.

81

TÀI LIỆU THAM KHẢO

2. Cục Thống kê tỉnh Phú Thọ (2015), Niên giám thống kê tỉnh Phú Thọ 2015.

3. Cục Thống kê tỉnh Phú Thọ (2016), Niên giám thống kê tỉnh Phú Thọ 2016.

4. Nguyễn Trọng Hoài (2009), Dự báo và phân tích dữ liệu trong kinh tế và

Tài liệu tiếng Việt 1. Cục Thống kê tỉnh Phú Thọ (2014), Niên giám thống kê tỉnh Phú Thọ 2014.

5. Đinh Phi Hổ (2003), Giáo trình Kinh tế nông nghiệp, Nxb Thống kê, Hà Nội.

6. Nguyễn Văn Huân (1995), Kinh tế Hộ trong nông thôn Việt Nam, Nxb

tài chính, Nxb Thống kê, Hà Nội.

7. Phạm Ngọc Kiểm (2009), Thống kê doanh nghiệp. Nhà xuất bản Laọ

Khoa học Xã hội, Ha Nội.

8. Lê Tất Khương (1999), Giáo trình cây chè, Nxb Nông nghiệp, Ha Nội.

9. Lê Tất Khương và Đỗ Ngọc Quỹ (2000), Cây chè sản xuất và chế biến,

động - xã hội, Hà Nội.

10. Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Phú Thọ (2016), Báo cáo

NXB Nông nghiệp Hà Nội.

tổng kết sản xuất kinh doanh chè và thực hiện dự án phát triển chè năm

11. Đào Thế Tuấn (1995), Báo cáo tổng kết - Kinh tế hộ nông dân và các tổ

2020, nhiệm vụ và các giải pháp thực hiện năm 2016.

12. Đào Thế Tuấn (1995), Kinh tế hộ nông dân, NXB chính trị Quốc gia, Hà Nội.

13. UBND huyện Thanh Ba (2014-2016), Báo cáo kết quả thực hiện kế

chức hợp tác cơ sở.

14. UBND huyện Thanh Ba (2014-2016). Báo cáo tổng kết kinh tế - xã hội

hoạch sản xuất chè huyện Thanh Ba (2014-2016).

15. UBND huyện Thanh Ba (2016), Dự án rà soát bổ xung quy hoạch tổng

huyện Thanh Ba 2014-2016.

thể phát triển kinh tế - xã hội huyện Thanh Ba thời kỳ 2015-2020.

16. UBND tỉnh Phú Thọ (2016), Quyết định số 1055/QĐ-UBND tỉnh Phú

82

Thọ v/v phê duyệt dự án quy hoạch phát triển vùng chè trên địa bàn

17. Chu Văn Vũ và Nguyễn Văn Huân (1995), “Các đặc trưng của hộ và

huyện Thanh Ba giai đoạn 2006-2015, tầm nhìn 2020.

thực trạng kinh tế hộ nước ta”, Kinh tế hộ, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 18. Nguyễn Như Ý (1999), Đại từ điển tiếng Việt, NXB Văn hóa Thông

tin, TPHCM.

Tài liệu tiếng Anh 19. David Begg (1992), Giáo trình Kinh tế học, Nhà xuất bản Thống Kê, Hà Nội. 20. David Colman và Trevor Young (1994), Nguyên lý kinh tế học nông

nghiệp: Thị trường và giá cả trong các nước kém phát triển,Cambridge

Univerisity, NXB Nông nghiệp và Trường Đại học kinh tế quốc dân dịch. 21. Frank Ellis (1988), Kinh tế hộ gia đình nông dân và phát triển nông nghiệp.

22. Kar Marx (1962), Tuyển tập, Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội. 23. Lipton M, Longhurst R (1989), New Seeds and Poor People.Routledge,

Dịch từ tiếng anh. Thay mặt những người dịch: Vũ Trọng Khải, 1993.

24. Samuelson, Nordhaus (2002), Hiệu quả kinh tế hộ, Thay mặt những người

London.

dịch: Vũ Trọng Khải

26. http://www.hanoimoi.com.vn/Tin-tuc/Kinh-te/880671/lam-giau-tu-cay-che

27. http://nongnghiep.vn/nong-ho-san-xuat-che-an-toan-post209352.html

Website 25. www.vietrade.gov.vn:www.dienbien.gov.vn/

PHỤ LỤC

PHIẾU ĐIỀU TRA HỘ NÔNG DÂN

Phần 1: Thông tin chung

Họ và tên chủ hộ: ................................................................................................

Tuổi: ....................................................................................................................

Dân tộc: ............. Giới tính: .............. Trình độ văn hóa: ......................................

Địa chỉ: Thôn ................... xã ......... …….Huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ

Số nhân khẩu: ........................ số lao động chính..

I.1. Phân loại hộ theo ngành nghề của chủ hộ:

I. Phân loại hộ

Hộ thuần nông Hộ kiêm nông nghiệp, dịch vụ

I.2. Phân loại hộ theo kinh tế

Hộ dịch vụ và kinh doanh Hộ khác

Giàu Khá Trung bình Nghèo

1. Tổng thu nhập (1.000đ) ..................................................................................

2. Trong đó: Nguồn thu do

II. Tổng cộng thu chi cả năm của hộ

3. Tổng chi phí (1.000đ) ....................................................................................

4. Trong đó: Chi phí cho sản xuất cây chè(1.000đ)

5. Thu nhập/người/tháng(1.000đ) ......................................................................

sản xuất chè (1.000đ) ..........................................................................................

Thu nhập (Tổng thu - tổng chi phí sản xuất) (1.000đ) ........................................

6. Chi phí sản xuất cho 1 ha chè kinh doanh

ĐVT Số lượng Đơn giá Thành tiền

I. Chi phí

1. Phân bón

-Phân chuồng

-Phân hữu cơ

-Phân vô cơ

+Đạm

+Lân

+Kali

+NPK

2. Thuốc BVTV -Thuốc

trừ sâu -Thuốc phòng

bệnh -Thuốc kích thích

3. Nhiên vật liệu

4. Khấu hao vườn chè

5. Công lao động -LĐ thuê

ngoài -LĐ gia đình

6. Chi khác II.Thu

7. Chiphí sản xuất cho 1 ha chè

ĐVT Số lượng Đơn giá Thành tiền

I. Chi phí

1. Giống

-Làm đất

-Trồng

2. Phân bón -Phân chuồng

-Phân hữu cơ -Phân vô cơ

+Đạm +Lân

3. Thuốc BVTV -Thuốc

trừ sâu -Thuốc phòng bệnh

-Thuốc kích thích

4. Công lao động -LĐ thuê

ngoài -LĐ gia đình

5. Tưới, chăm bón

6. Thu hoạch

7. Chi khác

II.Thu

8. Tinh hình vay vốn và sử dụng vốn của hộ gia đình

Chỉ tiêu Năm vay Số lượng Lãi suất (theo tháng) Thời hạn (tháng) Mục đích vayvốn

Vốn tự có Khó Khăn khi vay vốn

Vốn vay ngân hàng

Ngân hàng NN&PTNT

Ngân hàng chính sách

Vay tư nhân

Vay từ nguồn khác

7. Giá bán một số loại nông sản của hộ năm 2017

Giá bán Một số loại nông sản Đơn vị Thành tiền

Thóc Sắn 1000đ/Tạ 1000đ/Tạ

Chè 1000đ/kg

8. Diện tích, năng suất, sản lượng và doanh thu chè của hộ gia đình qua 2

năm 2016-2017

Chỉ tiêu ĐVT Năm 2016 Năm 2017

Diện tích Ha

Năng suất Tạ/Ha

Sản lượng Tấn

Doanh thu 1000đ

1. Gia đình bác trồng chè từ năm: ....

2. Thời vụ trồng chè của gia đình: ...

3. Giống chè gia đình mua từ đâu:

a. Do huyện cung cấp

b. Tự mua

c. Nguồn khác

4. Gia đình có được tập huấn kỹ thuật sản xuất chè không:

a. Có

b. Không

Phần 2: Nội dung khảo sát

5. Nếu có thì số buổi tập huấn là bao nhiêu lần 1 năm?

a. Cán bộ khuyến nông

b. Tổ chức khác

6. Nếu có do tổ chức nào tập huấn kỹ thuật:

a. Nắm chắc kỹ thuật

b. Nắm được kỹ thuật

c. Nắm chưa chắc kỹ thuật

d. Không rõ

7. Sau khi được tập huấn kĩ thuật gia đình thấy?

a. Áp dụng hoàn toàn kỹ thuật

b. Áp dụng một phần kỹ thuật

c. Không áp dụng kỹ thuật

9. Gia đình có nhận được sự hỗ trợ gì trong quá trình sản xuất chè không?

a. vốn

b. kỹ thuật

c. giống + phân bón

d. không được hỗ trợ

e. hỗ trợ khác.

10. Loại phân bón gia đình thường sử dụng trong quá trình sản xuất chè?

a. Phân hữu cơ b. Phân vô cơ c. Phân vi sinh d. Ý kiến khác

11. Nguồn phân hữu cơ gia đình thường sử dụng là:

a. Phân chuồng tươi b. Phân bắc tươi c. Phân chuồng ủ hoai mục d. Phân bắc ủ hoai mục

12. Trong quá trình trồng cây chè có gặp sâu, bệnh gì không?nếu có đó là sâu bệnh gì?

8.Khi năm được kỹ thuật sản xuất gia đình có áp dụng vào sản xuất không?

............................................................................................................................................

13. Gia đình có sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trong quá trình trồng cây chè không?

a. có

b. không

14. Gia đình mua thuốc bảo vệ thực vật ở đâu?

15. Trong quá trình trồng chè gia đình có gặp khó khăn gì không?

a. Vốn

b. Kĩ thuật trồng

c. Sâu bệnh

d. Nơi tiêu thụ

e. Giá bán

16. Gia đình thấy hiệu quả của cây chè so với cây trồng khác như thế nào?

17. Trong quá trình trồng chè hộ gia đình có thăm quan các hộ dân quanh

a. Tham quan, học hỏi, làm theo

b. Chỉ tham quan

c. Không quan tâm

f. Gia đình có muốn tiếp tục sản xuất và mở rộng thêm diện tích

vùng không?

18. Gia đình có muốn tiếp tục trồng cây chè không?

a. Có

b. Không

trồng thuốc lá trong những vụ tới không?

a. Tăng diện tích

b. Giảm diện tích

c. Giữ nguyên diện tích

19. Ý kiến của hộ gia đình về cây chè (định hướng của hộ gia đình về cây trồng):

Nếu có gia đình sẽ ?

............................................................................................................................................

20. Đánh giá của các hộ nông dân về các yếu tố nâng cao hiệu quảkinh tế sản

xuất chè của nông hộ(vui lòng tích dấu “x” vào ô chọn tương ứng)

Các yếu tố nâng cao HQKT sản xuất chè Quan trọng Bình thường Rất quan trọng Không quan trọng

1. Đảm bảo nhu cầu về vốn vay Rất không quan trọng

2. Giá bán chè cao

3. Sự tiếp cận thị trương để bán SP

4. Nâng cao trình độ học vấn

5. Mở rộng các lớp tập huấn

6. Áp dụng các giống chè mới

7.Sử dụng máy sao chè cải tiến

8. Giao thông đi lại thuận tiện

9. Xen canh các loại giống trồng

ngắn ngày (Lạc, sắn...)

10. Tiếp cận thông tin giá cả...

Ngày tháng năm 2017

XÁC NHẬN CỦA CHỦ HỘ ĐIỀU TRA VIÊN

(ký, ghi rõ họ tên)