HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT - HỘI Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
132
HIỆU QUẢ CỦA SÚC MIỆNG POVIDONE IODINE 1% KẾT HỢP MẬT ONG
TRONG ĐIỀU TRỊ GIẢM ĐAU VÙNG MIỆNG DO XẠ TRỊ UNG THƯ ĐẦU CỔ
Lê Hữu Trình1, Nguyễn Thị Kim Chi2, Võ Đắc Tuyến2
TÓM TẮT16
Mở đầu: Đau vùng miệng là một trong
những biến chứng thường gặp nhất trong xạ trị
ung thư đầu cổ làm bệnh nhân bị khó nhai, nuốt
dẫn đến tình trạng dinh dưỡng kém. Mục tiêu:
Xác định hiệu quả của súc miệng Povidone
Iodine 1% (PVP-I 1%) kết hợp mật ong trong
điều trị giảm đau vùng miệng do xạ trị ung thư
đầu cổ. Đối tượng và phương pháp: Nghiên
cứu thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có nhóm
chứng ở bệnh nhân ung thư đầu cổ đến khám và
điều trị tại Khoa Xạ trị đầu cổ, tai mũi họng, hàm
mặt tại Bệnh viện Ung Bướu Thành phố Hồ Chí
Minh từ tháng 10/2022 - 06/2023, đánh giá và so
sánh mức độ đau tại các thời điểm 1, 2, 3, 4, 5
tuần từ khi bắt đầu xạ trị, thời điểm kết thúc xạ
trị và sau xạ trị 1 tháng. Kết quả: Trong quá
trình xạ trị, cả 2 nhóm đều có hiệu quả giảm đau
vùng miệng tại thời điểm tuần 2, 3, 4, 5 tính từ
khi bắt đầu xạ trị. Hiệu quả giảm đau của nhóm
PVP-I 1% kết hợp mật ong rõ rệt hơn nhóm
PVP-I 1% (p < 0,05). Tại thời điểm kết thúc xạ
trị (T6), cả 2 nhóm đều có hiệu quả giảm đau
vùng miệng nhưng hiệu quả giảm đau nhóm
PVP-I 1% kết hợp mật ong hơn rõ rệt so với
nhóm PVP-I 1% (p < 0,05). Tại thời điểm tái
khám 1 tháng sau xạ trị (T7), cả 2 nhóm đều có
1Khoa Liên chuyên khoa, Bệnh viện đa khoa
Yersin Nha Trang
2Bộ môn Bệnh học Miệng, Khoa Răng Hàm Mặt,
Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Kim Chi
Email: drnguyenchifos@ump.edu.vn
Ngày nhận bài: 29/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 8/8/2024
Ngày duyệt bài: 12/8/2024
hiệu quả giảm đau tương đương nhau (p > 0,05).
Kết luận: Hiệu quả giảm đau vùng miệng trong
quá trình xạ trị (tính từ tuần thứ 2 từ thời điểm
bắt đầu xạ trị) và tại thời điểm kết thúc xạ trị của
nhóm PVP-I 1% kết hợp mật ong rõ rệt hơn
nhóm sử dụng PVP-I 1% đơn thuần (p < 0,05).
Từ khóa: Povidone Iodine 1%, mật ong, đau
vùng miệng, xạ trị.
SUMMARY
THE EFFICACY OF POVIDONE
IODINE 1% MOUTHWASH
COMBINED WITH HONEY IN THE
TREATMENT OF RADIATION -
INDUCED ORAL PAIN IN PATIENTS
WITH HEAD AND NECK CANCER
Background: Oral pain is one of the most
common complications in radiation therapy for
head and neck cancer, making it difficult for
patients to chew and swallow, leading to poor
nutritional status. Objective: The efficacy of
Povidone Iodine 1% (PVP-I 1%) combined with
honey in the treatment of oral pain caused by
radiation therapy of head and neck cancer was
examined. Methods: Randomized controlled
clinical trial study was conducted on head and
neck cancer patients from Ho Chi Minh City
Oncology Hospital from 10/2022 - 06/2023. Pain
intensity was measured and compared at times 1,
2, 3, 4, 5 weeks from the beginning of radiation
therapy, the time of completion of radiation
therapy and 1 month after radiation therapy.
Results: During radiation therapy, both groups
were effective at reducing oral pain in weeks 2,
3, 4, and 5. The analgesic effect of the 1% PVP-I
group combined with honey was more
pronounced than that of the 1% PVP-I group (p <
0.05). At the end of radiotherapy (T6), both
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
133
groups were effective at relieving oral pain, but
the pain relief of the PVP-I 1% combined with
honey was significantly higher than that of the
PVP-I 1% (p < 0.05). 1 month after radiation
therapy (T7), both groups had similar analgesic
efficacy (p > 0.05). Conclusion: The analgesic
effect of the oral pain during radiotherapy (from
week 2) and at the end of radiation of the PVP-I
group 1% combined with honey was more
pronounced than that of the PVP-I group alone (p
< 0.05).
Keywords: Povidone Iodine 1%, honey, oral
pain, radiation.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư đầu cổ là loại ung thư phổ biến,
đứng hàng thứ 7 trong các loại ung thư
thường gặp trên toàn thế giới. Xạ trị giúp tiêu
diệt tế bào bướu bằng bức xạ ion hoá, tuy
nhiên biến chứng xạ trị có thể ảnh hưởng lên
tình trạng răng miệng, đồng thời tác động lên
chất lượng sống của bệnh nhân (BN).1,2 Đau
là một trong những biến chứng thường gặp
nhất trong xạ trị ung thư đầu cổ, khiến BN bị
khó nhai, nuốt dẫn đến tình trạng dinh dưỡng
kém, một số trường hợp cần phải nhập viện
để theo dõi, hoặc nếu mức độ trầm trọng hơn
cần phải ngưng xạ tạm thời trong quá trình
xạ trị.3,4 Dung dịch Povidone Iodine 1%
(PVP-I 1%) đã được chứng minh đem lại
hiệu quả cao trong việc giảm đau và viêm
niêm mạc miệng sau xạ trị.5,6 Ngoài ra, mật
ong, với tác dụng kháng khuẩn, cho đến nay
đã được nhiều nghiên cứu đã báo cáo về tính
hiệu quả trong điều trị đau do xạ trị.5,6 Liệu
“Sự kết hợp PVP-I 1% với mật ong có hiệu
quả hơn so với PVP-I 1% đơn thuần trong
điều trị đau trong và sau xạ trị ung thư đầu
cổ?”. Nhằm trả lời câu hỏi trên, chúng tôi
tiến hành nghiên cứu này với mong muốn
giảm tình trạng đau và nâng cao chất lượng
sống cho BN sau xạ trị.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Bệnh nhân ung thư đầu cổ đến khám và
điều trị tại Khoa Xạ trị đầu cổ, tai mũi họng,
hàm mặt tại Bệnh viện Ung Bướu Thành phố
Hồ Chí Minh từ tháng 10/2022 - 06/2023.
Tiêu chuẩn chọn lựa và loại trừ
Bệnh nhân có hồ sơ bệnh án đầy đủ, có
ung thư nguyên phát vùng đầu cổ và được
chẩn đoán xác định trên lâm sàng và giải
phẫu bệnh (GPB), được chỉ định xạ trị với
tổng liều xạ ≥ 60 Gy. Những bệnh nhân có
tiền sử dị ứng với mật ong và PVP-I, hoặc
với Iode, tiểu đường, tuyến giáp, hoặc bệnh
lý suy giảm miễn dịch, ung thư ở hạ hầu,
thanh quản, thực quản, hoặc có tình trạng di
căn xa sẽ được loại trừ.
Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu thử
nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có nhóm chứng.
Phương php thực hiện: Hướng dẫn sử
dụng sản phẩm điều trị cho từng nhóm
nghiên cứu tại thời điểm bắt đầu xạ trị:
+ Nhóm chứng (chỉ sử dụng PVP-I 1%):
ngày súc miệng 3 lần, sau bữa ăn (sáng, trưa,
tối), mỗi lần ngậm 10 ml/1 phút (định lượng
bằng ly đo thể tích) rồi nhổ ra, sau đó không
được ăn, súc miệng, uống nước trong vòng
60 phút.
+ Nhóm can thiệp (sử dụng PVP-I 1%
kết hợp mật ong): PVP-I 1% ngày súc miệng
3 lần sau bữa ăn (sáng, trưa, tối), mỗi lần
ngậm 10 ml/1 phút (định lượng bằng ly đo
thể tích) rồi nhổ ra. mật ong sẽ được ngậm
ngay sau đó 1 phút với liều lượng 15 ml/1
lần (định lượng bằng ly đo thể tích), mỗi lần
ngậm 2 phút sau đó BN nuốt chậm, ngày 2
lần (sáng, tối), không được ăn, súc miệng,
uống nước trong vòng 60 phút.
Bệnh nhân vẫn tiếp tục theo phác đồ điều
trị của nghiên cứu cho đến thời điểm sau kết
thúc xạ trị 1 tháng.
Kiểm soát việc tuân thủ sử dụng PVP-I
1% và mật ong tại các thời điểm.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT - HỘI Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
134
Đánh giá mức độ đau tại các thời điểm:
T1, T2, T3, T4, T5, T6, T7.
T1: 1 tuần sau khi bắt đầu xạ trị
T2: 2 tuần sau khi bắt đầu xạ trị
T3: 3 tuần sau khi bắt đầu xạ trị
T4: 4 tuần sau khi bắt đầu xạ trị
T5: 5 tuần sau khi bắt đầu xạ trị
T6: thời điểm kết thúc xạ trị
T7: sau khi kết thúc xạ trị 1 tháng
Nhập và xử lý số liệu bằng phần mềm
Microsoft Excel 2010 (Microsoft, Mỹ) và
SPSS 20.0 (IBM, Mỹ).
Biến số nghiên cứu: Các biến số về đặc
điểm lâm sàng: nhóm tuổi, giới tính, kích
thước bướu, di căn hạch lâm sàng và giai
đoạn lâm sàng: hồi cứu trên bệnh án sẵn có.
Sử dụng thước đo VAS, thước được vạch
các chữ số từ 0 đến 10. BN đánh dấu sẽ điểm
đau tương ứng trên thước được đánh số từ 0-
10. Điểm số được cho theo thang đau của
WHO [7]:
✓ 0: không đau
✓ 0,1 - < 4: đau nhẹ
✓ 4 - < 7: đau trung bình
✓ 7 - 10: đau dữ dội
Hình 1: Thang điểm đnh gi đau VAS
“Nguồn: Indian J Palliat Care, 2017”7
Các biến số định tính bao gồm: các đặc
điểm lâm sàng (giới tính, vị trí bướu nguyên
phát, bướu nguyên phát, di căn hạch lâm
sàng, giai đoạn lâm sàng) được tính theo số
ca và tỉ lệ phần trăm.
Các biến số định lượng bao gồm: tuổi,
mức độ đau, nếu phân phối chuẩn thì tính
trung bình và độ lệch chuẩn, nếu không
chuẩn thì lấy trung vị và khoảng tứ phân vị.
Các phép thống kê có ý nghĩa khi p < 0,05.
Đạo đức trong nghiên cứu
Nghiên cứu này được sự chấp thuận của
Hội đồng đạo đức trong nghiên cứu Y sinh
của Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí
Minh theo quyết định số 707/HĐĐĐ-ĐHYD
và Hội đồng đạo đức Bệnh viện Ung Bướu
Thành phố Hồ Chí Minh theo quyết định số
459A/BVUB-HĐĐĐ.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Tuổi và giới tính của mu nghiên cứu
Trong mẫu nghiên cứu, BN nhỏ tuổi nhất
là 28 tuổi, BN lớn tuổi nhất là 66 tuổi, trung
bình độ tuổi trong nhóm nghiên cứu 50,4 ±
10,4. Độ tuổi giữa hai nhóm nghiên cứu khác
biệt không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).
Giới tính trong mẫu nghiên cứu có 43
nam (75,4%) và 14 nữ (24,6%), với tỉ lệ
nam: nữ là 3,1:1. Trong đó, nổi bật lên về tỉ
lệ nam giới cao hơn so với nữ giới trong
nhóm PVP-I 1% kết hợp mật ong (tỉ lệ nam:
nữ là 2,5:1) cũng như trong nhóm PVP-I 1%
(tỉ lệ nam: nữ là 3,8:1). Đồng thời, sự phân
bố về giới tính giữa hai nhóm nghiên cứu
khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p >
0,05).
Đặc điểm ung thư của mu nghiên cứu
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
135
Bảng 1. Đặc điểm ung thư của mẫu nghiên cứu
Đặc điểm
PVP-I 1% + Mật ong
n (%)
PVP-I 1%
n (%)
Tổng
n (%)
p
Giới tính
Nam
20 (71,4)
23 (79,3)
43 (75,4)
0,49 (2)
Nữ
8 (28,6)
6 (20,7)
14 (24,6)
Vị trí bướu nguyên phát
Vòm hầu
18 (64,3)
19 (65,5)
37 (64,9)
1,00 (1)
Amidan
3 (10,7)
4 (13,8)
7 (12,3)
Đáy lưỡi
2 (7,1)
2 (6,9)
4 (7,0)
Khẩu cái mềm
1 (3,6)
0 (0)
1 (1,8)
Bờ lưỡi
3 (10,7)
3 (10,3)
6 (10,5)
Tuyến mang tai
1 (3,6)
1 (3,4)
2 (3,5)
Kích thước bướu
T1
10 (35,7)
8 (27,6)
18 (31,6)
0,82 (1)
T2
6 (21,4)
9 (31,0)
15 (26,3)
T3
8 (28,6)
9 (31,0)
17 (29,8)
T4
4 (14,3)
3 (10,3)
7 (12,3)
Di căn hạch lâm sàng
N0
2 (7,1)
4 (13,8)
6 (10,5)
0,57 (1)
N1
6 (21,4)
4 (13,8)
10 (17,5)
N2
10 (35,7)
14 (48,3)
24 (42,1)
N3
10 (35,7)
7 (24,1)
17 (29,8)
Giai đoạn lâm sàng
I
1 (3,6)
0 (0)
1 (1,8)
0,27 (1)
II
5 (17,9)
7 (24,1)
12 (21,1)
III
9 (32,1)
14 (48,3)
23 (40,4)
IV
13 (46,4)
8 (27,6)
21 (36,7)
(1): Kiểm định chính xác Fisher, (2): Kiểm định Chi bình phương
So sánh mức độ đau vng miệng của
nhóm PVP-I 1% kết hợp mật ong và
nhóm PVP-I 1% tại các thời điểm
Tại thời điểm T1, điểm đau nhóm PVP-I
1% + mật ong thấp hơn nhóm PVP-I 1%, sự
khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).
Tại thời điểm T2, mức độ đau vùng
miệng trong mỗi nhóm nghiên cứu so với
thời điểm T1 khác biệt có ý nghĩa thống kê
(p < 0,05). Ngoài ra, điểm mức độ đau nhóm
PVP-I 1% kết hợp mật ong thấp hơn nhóm
PVP-I 1%, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê
(p < 0,05).
Tại thời điểm T3, mức độ đau nhóm
PVP-I 1% kết hợp mật ong khác biệt có ý
nghĩa thống kê so với thời điểm T2 (p <
0,05), nhóm PVP-I 1% không có sự khác biệt
có ý nghĩa thống kê với thời điểm T2 (p >
0,05). Tuy nhiên, điểm đau nhóm PVP-I 1%
kết hợp mật ong thấp hơn nhóm PVP-I 1%,
sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).
Tại thời điểm T4 không ghi nhận sự khác
biệt có ý nghĩa thống kê về mức độ đau vùng
miệng trong mỗi nhóm nghiên cứu so với
thời điểm T3 (p > 0,05). Tuy nhiên, điểm đau
nhóm PVP-I 1% kết hợp mật ong thấp hơn
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT - HỘI Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
136
nhóm PVP-I 1%, sự khác biệt có ý nghĩa
thống kê (p < 0,05).
Tại thời điểm T5, mức độ đau vùng
miệng ở nhóm PVP-I 1% kết hợp mật ong
không khác biệt có ý nghĩa thống kê so với
thời điểm T4 (p > 0,05), nhóm PVP-I 1% có
sự khác biệt có ý nghĩa thống kê so với thời
điểm T4 (p < 0,05). Tuy nhiên, điểm đau
nhóm PVP-I 1% kết hợp mật ong thấp hơn
nhóm PVP-I 1%, sự khác biệt có ý nghĩa
thống kê (p < 0,05).
Tại thời điểm T6, cả 2 nhóm nghiên cứu
không ghi nhận sự khác biệt có ý nghĩa thống
kê về mức độ đau vùng miệng so với thời
điểm T5 (p > 0,05). Tuy nhiên, điểm đau
nhóm PVP-I 1% kết hợp mật ong thấp hơn
nhóm PVP-I 1%, sự khác biệt có ý nghĩa
thống kê (p < 0,05).
Tại thời điểm T7, ghi nhận sự khác biệt
có ý nghĩa thống kê về mức độ đau so với
thời điểm T6 trong mỗi nhóm nghiên cứu (p
< 0,05). Tuy nhiên, điểm đau nhóm PVP-I
1% kết hợp mật ong thấp hơn nhóm PVP-I
1%, sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê
(p > 0,05).
Bảng 2. Mức độ đau vùng miệng giữa 2 nhóm nghiên cứu trong và sau xạ trị
(1)Kiểm định phi tham số Wilcoxon