BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM
HỌC VIỆN NGÂN HÀNG
------------------
NGUYỄN THỊ QUỲNH HƢƠNG
HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ
TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN
NÔNG THÔN VIỆT NAM THEO TIÊU CHUẨN
QUỐC TẾ COSO
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
HÀ NỘI - 2020
CÔNG TRÌNH ĐƢỢC HOÀN THÀNH TẠI
HỌC VIỆN NGÂN HÀNG
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS LÊ VĂN LUYỆN
2. TS. NGUYỄN QUANG THÁI
HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ
TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN
NÔNG THÔN VIỆT NAM THEO TIÊU CHUẨN
QUỐC TẾ COSO
Phản biện 1: …………………………………..
Phản biện 2: …………………………………..
Phản biện 3: …………………………………..
Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận án Tiến sĩ cấp học viện vào hồi … giờ
ngày …. tháng …. năm …. Tại Học viện Ngân hàng
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sau hơn 10 năm trở thành thành viên của WTO, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được
những thành tựu bước đầu. Môi trường và thể chế hoạt động của hệ thống ngân hàng đã có
những chuyển biến tích cực với những thành công đáng ghi nhận về khung điều tiết, quản trị
nội bộ, tổ chức bộ máy, chất lượng nguồn nhân lực và sự phát triển của các dịch vụ ngân
hàng hiện đại ứng dụng những thành tựu của khoa học công nghệ. Song hoạt động của hệ
thống ngân hàng dễ bị tổn thương trước những biến động của môi trường bên trong và bên
ngoài. Để ngăn ngừa những tổn thất và rủi ro có thể xảy ra trong quá trình hoạt động kinh
doanh, ngoài các biện pháp thanh tra - kiểm tra - giám sát của các Cơ quan quản lý Nhà
nước; trước hết đòi hỏi bản thân các ngân hàng phải có những biện pháp hữu hiệu. Mà biện
pháp quan trọng nhất là ngân hàng phải thiết lập được Hệ thống kiểm soát nội bộ
(HTKSNB) một cách đầy đủ và có hiệu quả v trong mô h nh quản trị doanh nghiệp nói
chung hay ngân hàng nói ri ng th HTKSN luôn là yếu tố mang t nh sống còn.
Trước yêu cầu đó, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã ban hành
Thông tư 44/2011/TT-NHNN quy định về HTKSNB và kiểm toán nội bộ (KTNB) của tổ
chức tín dụng (TCTD), ngân hàng nước ngoài. Văn bản pháp lý này đã góp phần nâng kiểm
soát nội bộ (KSN ) l n đúng tầm và vai trò. Tuy nhi n, thực tế triển khai và đánh giá mức
độ ph hợp của HTKSN cho thấy Thông tư 44/2011/TT-NHNN còn mang tính khái quát,
chưa thực sự đầy đủ và đáp ứng được quy định về vai trò thực sự của một HTKSNB trong
hoạt động ngân hàng. Vì vậy, Thống đốc NHNN đã ban hành Thông tư 13/2018/TT-NHNN
quy định về HTKSNB của ngân hàng thương mại (NHTM), chi nhánh ngân hàng nước
ngoài. Các quy định trong Thông tư 13/2018/TT-NHNN khá cụ thể và rõ ràng, đặc biệt là
đã tiệm cận với các thông lệ quốc tế về xây dựng HTKSN . Điều này cũng ph hợp với
thực tế triển khai Basel II tại Việt Nam. Theo đó, HTKSN được quy định nổi bật theo ba
tuyến phòng thủ độc lập nhằm kiểm soát, phòng ngừa, phát hiện và xử lý kịp thời rủi ro
trong hoạt động ngân hàng. Bên cạnh đó, Thông tư 13/2018/TT-NHNN cũng quy định
HTKSNB thực hiện năm chức năng là giám sát của quản lý cấp cao, KSNB, quản lý rủi ro,
đánh giá nội bộ về mức đầy đủ vốn và KTNB.
Có thể nói các nước phát triển đã đưa ra định nghĩa, cách thức tiến hành xây dựng
HTKSNB trong nhiều năm trước và đã hệ thống thành những chu n mực được công nhận
2
toàn cầu. Năm 1992, Uỷ ban Các tổ chức tài trợ (COSO - Committee of Sponsoring
Organizations) thuộc Hội đồng quốc gia Hoa Kỳ về chống gian lận khi lập Báo cáo tài chính
( CTC) đã ban hành báo cáo về khuôn mẫu KSN đầu ti n. Cho đến nay, qua nhiều lần
điều chỉnh và cập nhật, khuôn mẫu KSNB COSO thực sự đã trở thành cơ sở nền tảng cho
việc xây dựng HTKSNB của nhiều loại hình doanh nghiệp trên thế giới. Việc áp dụng các
chu n mực đã được quốc tế công nhận sẽ giúp các ngân hàng tại Việt Nam đ y nhanh tiến
độ và đạt được hiệu quả trong quá trình xây dựng và hoàn thiện HTKSNB; từ đó tiết kiệm
thời gian, kinh phí và quan trọng hơn là nâng cao sự phù hợp của HTKSNB so với thông lệ
quốc tế nhằm tăng hiệu quả quản lý và đáp ứng yêu cầu khắt khe của hội nhập.
Trong hệ thống ngân hàng Việt Nam, Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông
thôn Việt Nam (Agribank) là hệ thống ngân hàng lớn nhất cả về vốn, tài sản, đội ngũ nhân
viên, mạng lưới hoạt động và số lượng khách hàng… Tuy nhi n, đây lại là hệ thống ngân
hàng bộc lộ nhiều yếu kém trong trong quản trị điều hành cũng như những lỗ hổng kiểm
soát. Từ những lý do trên, hoàn thiện HTKSNB tại Agribank trở thành vấn đề có tính cấp
bách trong quản lý, có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn trong giai đoạn hiện nay. Vì
vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại NHNo&PTNT
Việt Nam theo tiêu chuẩn quốc tế COSO” làm đề tài luận án tiến sĩ.
2. Tổng quan về các công trình nghiên cứu có liên quan
2.1 Các nghiên cứu ở nước ngoài
Nghiên cứu về KSNB trong mối quan hệ với quản trị doanh nghiệp được thực
hiện ở một số nghiên cứu: Báo cáo COSO 1992, nghiên cứu “Kiểm soát trong tổ chức kinh
doanh” của Merchant, K.A (1985); nghiên cứu “Kiểm soát quản lý” của Anthony R.N và
Dearden, Jbedford (1989) trong; nghiên cứu về quản trị rủi ro trong mối quan hệ với KSNB
của Laura F.Spira và Micheal Page (2002); nghiên cứu về mối quan hệ giữa chiến lược kinh
doanh của doanh nghiệp với KSNB của Faudizah, Hasnal và Muhamad (2005); nghiên cứu
về vai trò định hướng thị trường của doanh nghiệp và KSN có tác động đến hoạt động phát
triển sản ph m mới... củaYuan Li, Yi Liu, Youngbin Zhao (2006); nghiên cứu về những ảnh
hưởng của KSNB với hoạt động tài chính tại các trường đại học ở Uganda của Mawanda
(2008); nghiên cứu về ảnh hưởng của chiến lược KSN đến hiệu quả hoạt động của các
doanh nghiệp niêm yết Thái Lan của Varipin Mongkolsamai và Phapruke
Ussahawanitchakit (2012); nghiên cứu về tác động của HTKSNB với hoạt động tài chính tại
3
các cơ sở y tế ở khu vực phía tây của Ghana của Sahabi Ibrahim, Gordon Diibuzie và
Mohammed Abubakari (2017).
Nghiên cứu về KSNB trong mối quan hệ với kiểm toán. Các nghiên cứu ban đầu về
KSNB chủ yếu trong mối liên hệ với KTNB và từng bước bổ sung mục tiêu của KTNB.
Thuật ngữ KSNB bắt đầu xuất hiện từ việc Công ty Kiểm toán Price Waterhouse. Đến năm
1905, Robert H. Montgomery đã đưa ra ý kiến của m nh về nội dung của hệ thống kiểm tra
nội bộ mà sau này đã phát triển l n thành KSN trong cuốn “ uditing - Theory and
Practice”. Năm 1929, công bố của Cục Dự trữ Li n bang M (Federal Reserve System - FED)
lần đầu ti n đưa ra khái niệm về KSN . Năm 1936, Hiệp hội kế toán vi n công chứng M
( ICP ) cũng đưa ra khái niệm về KSN , trong đó bổ sung mục ti u của KSN là bảo đảm
số liệu kế toán ch nh xác. Sau đó, trong quyển “Kiểm toán nội bộ hiện đạI - Đánh giá các hoạt
động và hệ thống kiểm soát” của Tác giả Victor . rink và Herbert Witt (1941), HTKSN
cũng đã được đề cập với những nhận định tương đối đầy đủ về KTN . Năm 1949, ICP đã
bổ sung th m mục ti u thúc đ y hoạt động có hiệu quả và khuyến kh ch sự tuân thủ các ch nh
sách của nhà quản lý vào khái niệm về KSN . Sau năm 1949, ICP cũng đã ban hành
nhiều chu n mực kiểm toán đề cập đến những khái niệm và khía cạnh khác nhau của
KSN . Năm 1958, trong báo cáo về thủ tục kiểm toán SAP 29 (SAP - Statement on
Auditing Procedure) của Uỷ ban thủ tục kiểm toán (CAP - Committee on Auditing
Procedure) trực thuộc AICPA, lần đầu tiên phân biệt KSNB về quản lý và KSNB về kế
toán. Đến năm 1962, vẫn tổ chức này tiếp tục ban hành SAP33 lại tiếp tục làm rõ hơn nữa
khái niệm KSN theo nghĩa rộng; từ đó xây dựng chu n mực kiểm toán, trong đó y u cầu
công ty kiểm toán nên giới hạn nghiên cứu KSNB về kế toán. Đến năm 1972, C P ban
hành S P 54 “T m hiểu và đánh giá KSN ”, trong đó đưa ra bốn thủ tục kiểm soát kế toán.
Sau đó, ICP đã ban hành các chu n mực kiểm toán (S S - Statement on uditing
Standard) thay thế cho các thủ tục kiểm toán (S P), trong đó S S1 (ra đời năm 1973) về
trách nhiệm của kiểm toán vi n đã soát x t lại S P 54 và đưa ra một khuôn khổ đầy đủ hơn
về kiểm soát kế toán. Năm 1976, lvin . rens và James K. Loebbecke trong cuốn
“ uditing: n integrated approach” đã đưa ra lý do để các công ty xây dựng một HTKSNB.
Năm 1992, áo cáo COSO ra đời dưới ti u đề “Internal Control - Intergrated framework”
trở thành khuôn mẫu lý luận về KSN được nghi n cứu và tr nh bày một cách đầy đủ và
có hệ thống.