Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 26 * Số 1 * 2022
Chuyên Đề Ngoại Khoa
171
KẾT QUẢ GHÉP THẬN DÀI HẠN TỪ NGƯỜI HIẾN TẠNG CHẾT NÃO
TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY
Nguyễn Trọng Hiền1, Trần Thị Bích Hương1,3, Dư Thị Ngọc Thu1, Lý Hoài Tâm1, Hoàng Khắc Chuẩn1,
Ngô Xuân Thái1,2, Châu Quý Thuận1, Trần Trọng Trí1, Vũ Đức Huy1, Thái Kinh Luân1,2,
Nguyễn Duy Điền1, Quách Đô La1, Nguyễn Thành Tuân1,2, Lê Nho Tình1, Nguyễn Quang Huy1,
Nguyễn Thị Kim Yến1, Phạm Thanh Việt1, Nguyễn Trường Sơn1,4, Nguyễn Tri Thức1, Thái Minh Sâm1,2,
Trần Ngọc Sinh1,2
TÓM TẮT
Đặt vấn đề: Ghép thận từ người hiến tạng chết não (Donor after brain death, DBD) là phẫu thuật thường
quy trên thế giới khi nguồn hiến tạng từ người sống bị giới hạn.
Mục tiêu: Trình bày kết quả ghép thận từ người DBD tại bệnh viện Chợ Rẫy.
Đối tượng - Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả hàng loạt ca, hồi cứu, bao gồm những trường
hợp (TH) ghép thận từ người DBD từ tháng 4/2008 đến tháng 12/ 2020, tại khoa Ngoại Tiết Niệu, bệnh viện
Chợ Rẫy.
Kết quả: Chúng tôi có 24 người DBD, tuổi trung vị 39. Tử vong do chấn thương sọ não 22 TH (91,7%). Có
2 TH theo tiêu chuẩn mở rộng. Có 46 người nhận thận hiến, tuổi trung vị 36. Trung vị bất tương hợp HLA là 4.
Có 8 TH bị trì hoãn chức năng thận ghép (17,4%). Thải ghép cấp trong năm đầu 6 TH (13%). Trung vị eGFR
(CKD-EPI) lúc ra viện và sau 12 tháng lần lượt là 60 và 66 ml/phút/1,73 m2da. Tỷ lệ sống còn của thận ghép sau
1 và 5 năm lần lượt là 100 và 87,8%. Tỷ lệ sống còn của TH sau ghép 1 và 5 năm lần lượt là 97,8 và 94,2%.
Nhiễm Cytomegalovirus 14 TH (30,4%).
Kết luận: Kết quả ghép thận từ người DBD tại bệnh viện Chợ Rẫy tương tự các trung tâm ghép khác trên
thế giới, khẳng định đây là nguồn tạng hiến quan trọng để phát triển ghép thận trong tương lai.
Từ khóa: ghép thận, người hiến tạng chết não, người hiến tiêu chuẩn mở rộng
ABSTRACT
lONG-TERM OUTCOMES OF donor-AFTER-BRAIN-DEATH KIDNEY TRANSPLANTATION
AT CHO RAY HOSPITAL
Nguyen Trong Hien, Tran Thi Bich Huong, Du Thi Ngoc Thu, Ly Hoai Tam, Hoang Khac Chuan,
Ngo Xuan Thai, Chau Quy Thuan, Tran Trong Tri, Vu Duc Huy, Thai Kinh Luan, Nguyen Duy Dien,
Quach Do La, Nguyen Thanh Tuan, Le Nho Tinh, Nguyen Quang Huy, Nguyen Thi Kim Yen,
Pham Thanh Viet, Nguyen Truong Son, Nguyen Tri Thuc, Thai Minh Sam, Tran Ngoc Sinh
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 26 - No 1 - 2022: 171-177
Background: Kidney transplantation (KT) from donors after brain death (DBD) is a routine surgery in the
world when the source of living organ donations is limited.
Objectives: To describe the outcomes of KT from DBD at Cho Ray Hospital.
1Bệnh Viện Chợ Rẫy 2Bộ Môn Tiết Niệu, Đại Học Y Dược, TP. Hồ Chí Minh
3Phân Môn Thận, Bộ Môn Nội, Đại Học Y Dược, TP. Hồ Chí Minh 4Bộ Y Tế
Tác giả liên lạc: ThS.BS. Nguyễn Trọng Hiền ĐT: 0937570090 Email: bsnguyentronghien@gmail.com
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 26 * Số 1 * 2022
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Ngoại Khoa
172
Methods: A case series retrospective study was conducted from April 2008 to December 2020 at the
Urology Department, Cho Ray Hospital.
Results: There were 24 DBDs with a median age of 39. 22 cases died as a result of a head injury (91.7%); 2
DBDs were expanded criteria donors. There were 46 recipients (Rs), with a median age of 36. The median HLA
mismatch was 4. Four Rs had KT previously. There were eight Rs (17.4%) who developed delayed graft function.
Six Rs (13%) underwent acute cellular rejection within the 1st year post-transplant. At discharge and 12-month
post-transplant, the median eGFR (CKD-EPI) was 60 and 66 ml/min/1.73 m2. Graft survival rates at 1 and 5
years were 100 and 87.8%, respectively. Patient survival rates at 1- and 5 years were 97.8% and 94.2%,
respectively. Cytomegalovirus infection occurred in 14 Rs (30.4%).
Conclusion: The outcomes of KT from DBDs at Cho Ray Hospital were similar to those of other transplant
centers worldwide, confirming that this is an important source of organ donation for the development of kidney
transplants in the future.
Key words: kidney transplantation, donor after brain death, expanded criteria donor
ĐẶT VẤN ĐỀ
Ghép thận từ người hiến tạng chết trở thành
xu hướng phát triển ghép thận tại các nước trên
thế giới khi nguồn hiến tạng từ người sống bị
giới hạn. Theo hệ thống số liệu về thận của Hoa
Kỳ năm 2020(1) (United States Renal data system,
USRDS), tính đến năm 2017, tỷ lệ sống còn của
bệnh nhân sau 5 năm, nếu ghép từ người hiến
tạng sống là 93,6% và nếu ghép từ người hiến
tạng chết là 86,5%. Tỷ lệ này vẫn cao hơn tỷ suất
của bệnh nhân đang chạy thận nhân tạo sau 5
năm là 40-50%. Theo số liệu thống kê của Tổ
chức quan sát toàn cầu về hiến và ghép tạng
(Global Observatory on Donation and
Transplantation, GODT) tổng kết ngày 15 tháng
12 năm 2015, năm 2017(2), Bắc Mỹ có 63,1%
trường hợp (TH) ghép thận từ người hiến tạng
chết, tại Châu Âu 69,5%, tại Úc và New Zealand
là 60,9%. Trong khi số lượng thận ghép từ nguồn
tạng này lại rất thấp ở những quốc gia đang phát
triển như các quốc gia Trung Đông 20,6%, các
quốc gia Đông Nam [ 6,16%, và không đáng kể
ở Châu Phi.
Tại Việt Nam, ngày 23/04/2008, ca ghép thận
từ người hiến tạng chết não (Donor after brain
death, DBD) đầu tiên tại Việt Nam được thực
hiện tại bệnh viện Chợ Rẫy(3). Ngày 22/5/2010,
bệnh viện Việt Đức tiến hành phẫu thuật thu
nhận gan và thận từ người DBD, đây cũng là lần
đầu tiên ở Việt Nam tiến hành lấy đa tạng(4).
Ngày 1/3/2014, bệnh viện 103 đã tự lập ghép
thận và tụy thành công từ người DBD, lần đầu
tiên tiến hành ghép đa tạng tại Việt Nam(5). Số
lượng các ca ghép tuy có tăng so với trước đây,
nhưng còn rất xa cung mới đáp ứng cầu(6). Việc
mở rộng nguồn tạng được lấy từ người hiến
tạng chết não sẽ làm tăng thêm cơ hội cho những
TH này. Nghiên cứu này nhằm mục tiêu là trình
bày kết quả ghép thận từ người DBD tại bệnh
viện Chợ Rẫy.
ĐỐI TƢỢNG - PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tƣợng nghiên cứu
Bệnh nhân ghép thận từ người DBD từ tháng
4/2008 đến tháng 12/2020, tại khoa Ngoại Tiết
Niệu, bệnh viện Chợ Rẫy.
Phƣơng pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Mô tả hàng loạt trường hợp lâm sàng, hồi
cứu, theo dõi dọc.
Phương pháp thực hiện
Về bệnh nhân nhận thận
Bệnh nhân suy thận mạn giai đoạn cuối
đang chạy thận nhân tạo và nằm trong danh
sách chờ của bệnh viện Chợ Rẫy và Trung tâm
điều phối quốc gia.
Trước ghép: người nhận được cập nhật các
xét nghiệm theo dõi trong thời gian trong danh
sách chờ như về miễn dịch (HLA, PRA, DSA) và
bệnh lý đi kèm (viêm gan siêu vi B, C,
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 26 * Số 1 * 2022
Chuyên Đề Ngoại Khoa
173
Cytomegatovirus, Epstein-Barr virus, HIV, X
quang phổi). Bệnh nhân được tiến hành ghép
thận tại phòng mổ, bệnh viện Chợ Rẫy và ghi
nhận thời điểm đưa thận ra khỏi dung dịch bảo
quản tạng, thời điểm tái tưới máu.
Về theo dõi sau ghép:
(1) Trì hoãn chức năng thận ghép (Delayed
graft function, DGF): là tình trạng suy chức năng
thận ghép cấp phải chạy thận nhân tạo trong
tuần đầu tiên sau ghép thận,
(2) Thải ghép cấp dựa vào chẩn đoán (lâm
sàng, cận lâm sàng, sinh thiết thận ghép),
(3) Nhiễm Cytomegalovirus (CMV): bẳng
chứng CMV tăng sinh trong máu nhưng không
có triệu chứng lâm sàng và không có tổn thương
cơ quan,
(4) Bệnh CMV: bằng chứng CMV tăng sinh
trong máu, có triệu chứng lâm sàng và có tổn
thương cơ quan,
(5) BK polyomavirus tái hoạt: bằng chứng
BK virus tăng sinh trong máu,
(6) Bệnh thận do BK virus: hiện diện BK
virus trên mô sinh thiết thận ghép và thận ghép
suy giảm chức năng.
Phương pháp thống kê
Số liệu được ghi nhận và phân tích bằng
phần mềm SPSS 22.
Biến số định lượng được so sánh bằng phép
kiểm Mann Whitney U test nếu không phân
phối chuẩn sẽ được trình bày dưới dạng trung vị
và tứ phân vị.
Biến số định tính được so sánh bằng phép
kiểm chi bình phương, p có ý nghĩa thống kê
nếu <0,05.
Y đức
Nghiên cứu đã được thông qua Hội đồng
Đạo đức trong nghiên cứu Y sinh học bệnh viện
Chợ Rẫy, số 1258/GCN-HĐĐĐ ngày 01/12/2021.
KẾT QUẢ
Trong thời gian từ tháng 4/2008 đến tháng
12/2020 (ngoại trừ 4 năm 2009, 2011, 2013, và
2014 không có người hiến tạng), chúng tôi có 24
người hiến tạng chết não (18 nam và 6 nữ) và 46
người nhận thận hiến.
Đặc điểm của ngƣời hiến tạng chết não (DBD)
và ngƣời nhận thận hiến
Về đặc điểm của 24 người hiến tạng DBD
Người hiến tạng chết não có tuổi trung vị 39
tuổi (trẻ nhất 18 tuổi, lớn nhất 66 tuổi), trong đó
có 2 TH là người hiến theo tiêu chuẩn mở rộng.
Nguyên nhân tử vong do tai nạn giao thống
chiếm 91,7%. Nam chiếm đa số (75%). Trong
năm 2008-2017, chúng tôi có 12 TH DBD, tất cả
đều từ các khoa điều trị tại bệnh viện Chợ Rẫy.
Từ năm 2018, bệnh viện Chợ Rẫy ngoài đơn vị
hồi sức và điều phối, còn có nhóm bác sĩ Ngoại
Tiết niệu đến lấy tạng tại bệnh viện địa phương.
Trong 3 năm 2018-2020, chúng tôi có 4 TH tại
bệnh viện Chợ Rẫy và 4 TH ngoài bệnh viện Chợ
Rẫy bao gồm bệnh viện 108, bệnh viện Đa khoa
Đồng Nai, bệnh viện đa khoa Kiên Giang (năm
2018) và bệnh viện Bà Rịa Vũng Tàu (năm 2020).
Khoảng cách địa lý từ nơi lấy tạng đến Thành
phố Hồ Chí Minh lần lượt, xa nhất là Hà Nội
(1712 km), Đồng Nai (39 km), Kiên Giang (226
km).
Chúng tôi ghi nhận 4 TH có vấn đề về nội
khoa có thể ảnh hưởng lên nguy cơ nhiễm trùng
sau ghép cho người nhận thận (1 bệnh nhân
nam, 52 tuổi, VDRL dương tính, không triệu
chứng lâm sàng của giang mai; 1 bệnh nhân
nam, 45 tuổi, tiền căn lao phổi đã điều trị cách 10
năm; 2 bệnh nhân viêm gan siêu vi B mạn, men
gan bình thường và HBV-DNA âm tính). Các
TH đều được hội chẩn chuyên khoa và thông
qua hội đồng chuyên môn bệnh viện Chợ Rẫy
trước ghép. Trung vị creatinine huyết thanh lúc
hiến tạng là 1,2 mg%.
Về chất lượng tạng hiến, chúng tôi không có
TH nào có Kidney Donor Profile Index (KDPI) >
80%. Sinh thiết thận hiến trên 4 TH và 8 thận
hiến tại thời điểm trước tái tưới máu. Kết quả
sinh thiết thận cho thấy số cầu thận lấy được từ 7
đến 42 cầu thận, ít cầu thận xơ hóa hoàn toàn
(<10%), teo ống thận và xơ hóa mô kẽ, cũng như
tổn thương động mạch không đáng kể.
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 26 * Số 1 * 2022
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Ngoại Khoa
174
Về đặc điểm của 46 người nhận thận hiến từ
người DBD
Tuổi trung vị lúc ghép là 36. Thời gian chờ
ghép trung vị 38 tháng. Giới tính nam chiếm đa
số 67,4%. Trung vị chỉ số khối cơ thể 20. Trung vị
thời gian điều trị thay thế thận 38 tháng. Trung
vị bất tương hợp HLA người hiến và người nhận
4. Có 4 TH ghép thận trước đó, chiếm 8,7%. Về
thuốc ức chế miễn dịch dẫn nhập, basiliximab
chiếm đa số 33 TH, chiếm 71,7%; tác nhân triệt
lympho bào 12 TH, chiếm 26%. Về thuốc ức chế
miễn dịch duy trì phối hợp 3 thuốc, tacrolimus
chiếm đa số 40 TH, chiếm 87%.
Về bệnh đi kèm trước ghép: 1 TH thông liên
nhĩ, 1 TH thận đa nang, 1 TH van niệu đạo sau, 1
TH sỏi thận 2 bên, 3 TH tiền căn điều trị lao (1
TH lao phổi, 1 TH lao màng bụng, 1 TH lao niệu
dục có biến chứng bàng quang nhỏ).
Kết quả ghép thận từ ngƣời DBD
Chức năng thận ghép
Rối loạn chức năng thận ghép sớm: chúng tôi
có 8 TH trì hoãn chức năng thận ghép (Delay
graft function, DGF), chiếm 17,4%. Trung vị
creatinine huyết thanh lúc ra viện là 1,3 mg%; 1
tháng sau ghép 1,3 mg%; 3 tháng sau ghép 1,2
mg%; 6 tháng sau ghép 1,2 mg%; 9 tháng sau
ghép 1,1 mg%, và 12 tháng sau ghép 1,2 mg%.
Trung vị độ lọc cầu thận ước đoán (eGFR) được
tính theo công thức CKD-EPI tại thời điểm ra
viện là 60 ml/phút/1,73m2 da, 1 tháng sau ghép
62 ml/phút/1,73m2 da, 3 tháng sau ghép 64
ml/phút/1,73m2 da, 6 tháng sau ghép 72
ml/phút/1,73m2 da, 9 tháng sau ghép 72
ml/phút/1,73m2 da, và 12 tháng sau ghép là 66
ml/phút/1,73m2 da.
Thải ghép cấp
Trong thời gian theo dõi, chúng tôi có 10 TH
thải ghép, chiếm tỷ lệ 21,7%; trong đó thải ghép
trong năm đầu là 6 TH, chiếm tỷ lệ 13%. Chẩn
đoán thải ghép không sinh thiết (bệnh nhân có
triệu chứng của thải ghép cấp và có creatinine
huyết thanh tăng, đáp ứng với điều trị steroid
liều cao) có 2 TH, chiếm 20%. Chẩn đoán thải
ghép có sinh thiết thận ghép có 8 TH, chiếm
80%; trong đó thải ghép cấp qua trung gian tế
bào 6 TH, chiếm 60%; thải ghép qua trung gian
kháng thể 2 TH, chiếm 20%.
Sống còn thận ghép
Sống còn thận ghép chung tại thời điểm 1
năm là 100%, tại thời điểm 5 năm là 87,8% (biểu
đồ 1). Nguyên nhân 7 TH mất thận ghép: 4 TH
bệnh thận ghép mạn, 2 TH bệnh thận tái phát (1
TH xơ chai cầu thận khu trú từng vùng, 1 TH
bệnh thận IgA), 1 TH bệnh thận do BK virus.
Sống còn bệnh nhân
Sống còn của bệnh nhân nhận thận ghép tại
thời điểm 1 năm sau ghép là 98,7%, tại thời điểm
5 năm sau ghép là 94,2%.
Hình 1: Khả năng sống còn thận ghép và bệnh nhân
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 26 * Số 1 * 2022
Chuyên Đề Ngoại Khoa
175
Nguyên nhân 6 TH tử vong:
(1) 3 TH tử vong, thận ghép còn chức năng (1
TH do vỡ phình động mạch chủ bụng, 1 TH do
choáng nhiễm trùng sau viêm phúc mạc và 1 TH
do thủng tạng rỗng);
(2) 3 TH tử vong khi mất chức năng thận
ghép và quay lại chạy thận nhân tạo (1 TH viêm
phổi do SARS-CoV-2, 1 TH đột tử, 1 TH choáng
nhiễm trùng sau viêm phổi).
Biến chứng nội khoa
Biến chứng nhiễm trùng trong năm đầu sau
ghép bao gồm nhiễm Cytomegalovirus 14 TH,
chiếm 30,4%; nhiễm BK polyomavirus 5 TH,
chiếm 10,9%; lao phổi 3 TH, chiếm 6,5%; viêm
phổi do Pneumocystis jirovecii 4 TH, chiếm 8,7%.
Bệnh đái tháo đường sau ghép 5 TH, chiếm
10,9%.
Biến chứng ngoại khoa
Về biến chứng ngoại khoa, chúng tôi có 5 TH
(1) 2 TH máu tụ quanh thận ghép được phẫu
thuật lấy máu tụ (1 TH lấy máu tụ 2 lần);
(2) 1 TH tụ dịch lympho chèn ép gây giảm
chức năng thận ghép được dẫn lưu khối tụ dịch
bằng mono-J;
(3) 2 TH hẹp niệu quản thận ghép gây thận ứ
nước (1 TH được phẫu thuật cắm lại niệu quản,
1 TH được đặt thông double-J qua nội soi).
BÀN LUẬN
Về ngƣời hiến tạng chết não và ngƣời nhận
thận hiến
Về tuổi trung bình của người hiến DBD
trong nghiên cứu của chúng tôi là 39 tuổi. Khác
biệt về tuổi người hiến tùy vào tuổi của cộng
đồng như của Chen G tại Trung Quốc(7) là 28
tuổi, của Schaapherder A tại Hà Lan(8) là 49 tuổi,
của Summer D tại Vương Quốc Anh(9) là 45 tuổi.
Giới tính nam chiếm đa số (51 đến 88%).
Creatinine huyết thanh trước hiến tạng của
người DBD của nghiên cứu chúng tôi là 1,2
mg/dL, tương đồng với các nghiên cứu trên
(khoảng 0,8 đến 1,2 mg%). Nguyên nhân tử
vong do chấn thương sọ não sau tai nạn giao
thông trong nghiên cứu của Chen G(7) và của
chúng tôi chiếm tỷ lệ cao, cụ thể là 78 đến 91%,
trong khi nguyên nhân này thấp hơn trong
nghiên cứu tại Hà Lan(8) và Vương Quốc Anh(9)
lần lượt là 20 và 15%. Thời gian thiếu máu lạnh
trung bình trong nghiên cứu của chúng tôi là 5,1
giờ, gần tương đồng với kết quả nghiên cứu của
Chen G là 5,9 giờ(7). Thời gian thiếu máu ấm của
chúng tôi là 38 phút, tương đồng với của Chen G
là 33 phút(7). Chỉ số Kidney Donor Risk Index
(KDRI) trong nghiên cứu của chúng tôi là 0,9;
thấp hơn kết quả nghiên cứu của Schaapherder
A tại Hà Lan là 1,29(8).
Người nhận thận hiến trong nghiên cứu của
chúng tôi có tuổi trung vị là 36 tuổi, trẻ nhất so
với tuổi trung bình trong những nghiên cứu
khác, cụ thể trong nghiên cứu của Chen G tại
Trung Quốc là 45 tuổi(7), Summer D tại Anh
Quốc là 46 tuổi(9), và Schaapherder A tại Hà lan
là 54 tuổi(8). Giới tính nam trong nghiên cứu của
chúng tôi chiếm 67,4%, tương đồng với kết quả
của hầu hết các tác giả khác. Thời gian điều trị
thay thế thận trong nghiên cứu của chúng tôi là
38 tháng, dài hơn gần gấp đôi so với của tác giả
Chen G là 20 tháng(7). Chỉ số khối cơ thể trung vị
trong nghiên cứu của chúng tôi là 20 (kg/m2 da),
thấp hơn so với kết quả trong nghiên cứu của tác
giả Schaapherder A tại Hà Lan là 258). Tỷ lệ TH
có tiền căn ghép thận trong nghiên cứu của
chúng tôi chiếm 8,7%; thấp hơn so với kết quả
trong nghiên cứu của tác giả Summer D là 17%(9),
và tác giả Schaapherder A là 14,3%(8). Mức độ
không tương hợp HLA trong nghiên cứu của
Chen G là 2,8(7), ít hơn so với kết quả nghiên cứu
của chúng tôi là 4. Thuốc ức chế miễn dịch dẫn
nhập trong nghiên cứu của Chen G đa số là
thymoglobuline (76,3%)(7), cao hơn so với kết quả
nghiên cứu của chúng tôi là 26%, và của tác giả
Schaapherder A là 3,3%(8). Thuốc ức chế miễn
dịch duy trì trong nghiên cứu của Schaapherder
A và trong nghiên cứu của chúng tôi gần tương
đồng với nhau, tacrolimus chiếm đa số(8).