TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
129
KẾT QUẢ PHẪU THUẬT SỚM CHẤN THƯƠNG CỘT SỐNG CỔ THẤP
TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY
Quách Tiến Dũng1, Lại Huỳnh Thuận Thảo1,2, Nguyễn Tấn Hùng1,2,
Đào Duy Phương1,3, Trần, Huy Hoàn Bảo1, Nguyễn Ngọc Khang1,2
TÓM TẮT21
Đặt vấn đề: Phẫu thuật sớm được cho là
quan trọng giúp cải thiện chức năng thần kinh
trong Chấn thương cột sống cổ (CSC). Tuy
nhiên, hiệu quả của phẫu thuật sớm chưa được
nghiên cứu rõ ràng tại Việt Nam.
Mục tiêu nghiên cứu:
Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu
hồi cứu mô tả loạt ca trên 37 bệnh nhân chấn
thương CSC thấp, được phẫu thuật sớm (trong
vòng 72 giờ đầu) tại Bệnh viện Chợ Rẫy từ tháng
04/2022 đến tháng 05/2023.
Kết quả: Tuổi trung bình là 43,30±13,50
tuổi, nam chiếm 72,97%. Nguyên nhân chính là
tai nạn giao thông (67,57%). Đốt sống tổn
thương nhiều nhất là C5 (29,73%). Kiểu gãy trật
AO C chiếm tỷ lệ cao nhất (62,16%). Điểm SLIC
trung bình 6,49 ± 2,05, với điểm cao hơn tương
quan với độ nặng ASIA (p = 0,005). Chiều dài
tủy tổn thương (LoPD) dài hơn liên quan đến kết
quả xấu hơn (p = 0,04). Về kết cục chức năng
1Khoa Ngoại Thần Kinh, Bệnh viện Chợ Rẫy, TP.
Hồ Chí Minh, Việt Nam
2Đơn vị Phẫu Thuật Cột Sống, Khoa Ngoại Thần
Kinh, Bệnh viện Chợ Rẫy, TP. Hồ Chí Minh, Việt
Nam
3Bộ môn Ngoại Thần Kinh, Khoa Y, Đại Học Y
Dược TP. Hồ Chí Minh, TP. Hồ Chí Minh, Việt
Nam
Chịu trách nhiệm chính: Quách Tiến Dũng
ĐT: 0901081688
Email: dr.quachtiendung@gmail.com
Ngày nhận bài: 1.10.2024
Ngày phản biện khoa học: 29.10.2024
Ngày duyệt bài: 3.11.2024
thần kinh: 89,19% bệnh nhân có khiếm khuyết
thần kinh. Sự cải thiện đáng kể về điểm ASIA
được quan sát thấy tại thời điểm xuất viện và ba
tháng sau phẫu thuật. Điểm ASIA cao hơn khi
nhập viện tương quan với khả năng phục hồi tốt
hơn. Biến chứng thường gặp là viêm phổi và
nhiễm khuẩn tiết niệu.
Kết luận: Phẫu thuật sớm chấn thương CSC
thấp cải thiện đáng kể chức năng thần kinh. MRI
nên được sử dụng để đánh giá sớm.
Từ khoá: Chấn thương tuỷ sống, phẫu thuật
sớm, hồi phục thần kinh, điểm ASIA
SUMMARY
EARLY RESULTS OF SURGERY FOR
LOWER CERVICAL SPINE INJURY
AT CHO RAY HOSPITAL
Background: Cervical spine injuries (CSI),
particularly lower cervical spine (C3-C7), often
cause severe disabilities and neurological
deficits. Early surgical intervention is crucial for
improving outcomes, though its effectiveness in
Vietnam remains understudied.
Objectives: This study evaluates the
effectiveness of early surgical intervention
(within 72 hours) in lower CSI patients and
identifies clinical and radiological factors
associated with neurological recovery.
Methods: A retrospective study was
conducted on 37 patients with lower CSI
undergoing early surgery at Cho Ray Hospital
from April 2022 to May 2023. Data on
demographics, injury characteristics,
neurological status (ASIA score), and
radiological findings were analyzed.
Results: The average age was 43.3 years,
with males comprising 72.97%. Major causes of
HỘI NGHỊ KHOA HỌC HỘI PHẪU THUẬT THẦN KINH VIỆT NAM
130
injury were traffic (67.57%) and occupational
accidents (18.92%). C5 vertebrae were most
commonly affected (29.73%), and AO type C
fractures were most frequent (62.16%). MRI
findings showed disc injuries (64.86%) and
posterior ligamentous complex injuries (91.89%).
Higher SLIC scores correlated with more severe
ASIA grades (p = 0.005), and longer pathologic
spinal cord damage (LoPD) was linked to worse
outcomes (p = 0.04). Neurological improvements
were observed at discharge and three months
post-surgery (p = 0.0001). Complications
included pneumonia and urinary tract infections,
but no mortality was reported.
Conclusions: Early surgical intervention
significantly improves neurological outcomes in
lower CSI with an acceptable complication rate.
MRI should guide early assessments, and
treatment should be tailored to clinical and
radiological findings.
Keywords: Spinal cord injury, early surgery,
neurological recovery, ASIA score
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Chấn thương cột sống cổ (CSC) là một
loại tổn thương nặng, đặc biệt khi có tổn
thương tủy sống cổ cấp tính (aTSCI) sẽ gây
nên hậu quả tàn phế nghiêm trọng và vĩnh
viễn cho bệnh nhân. Tỷ lệ aTSCI trên toàn
cầu ước tính khoảng 750 trên một triệu
người, và tỷ lệ này dường như đang gia tăng
lên. Tại Hoa Kỳ, mỗi năm có khoảng 5 trên
100.000 người bị chấn thương CSC. Gánh
nặng về kinh tế và xã hội là rất lớn, với chi
phí y tế suốt đời dao động từ 500.000 đến 2
triệu USD cho mỗi bệnh nhân, tùy thuộc vào
mức độ nghiêm trọng và các biến chứng kèm
theo.
Chấn thương CSC có thể gây ảnh hưởng
nghiêm trọng đến độ vững cột sống nhất là
khi có tổn thương phức hợp dây chằng sau,
có vỡ mặt khớp và vỡ thân sống. Hậu quả
nặng nhất là yếu liệt tứ chi do tổn thương tủy
sống, thậm chí đưa đến những tổn thương
thứ phát tiếp theo do phù tủy, ảnh hưởng đến
những trung tâm hô hấp, vận mạch, làm biến
động sinh hiệu và có khả năng dẫn đến tử
vong.
Những tiến bộ đáng kể trong việc hiểu rõ
sinh lý bệnh của aTSCI đã chỉ ra rằng có cả
các cơ chế tổn thương nguyên phát và thứ
phát. Tổn thương nguyên phát thường do sự
chèn ép và va chạm trực tiếp lên tủy sống.
Các cơ chế tổn thương thứ phát, xuất phát
sau chấn thương ban đầu, bao gồm viêm,
thiếu máu cục bộ và quá trình chết tế bào
theo chương trình (apoptosis), càng làm trầm
trọng thêm tổn thương thần kinh. Các biện
pháp can thiệp điều trị chủ yếu nhằm giảm
thiểu các cơ chế tổn thương thứ phát này.
Phẫu thuật giải ép sớm đã được đề xuất
như một biện pháp quan trọng nhằm hạn chế
tổn thương thứ phát và cải thiện kết quả hồi
phục thần kinh [5, 7].
Chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu nhằm
đánh giá kết quả và tính an toàn của can
thiệp phẫu thuật sớm trong 72 giờ đầu sau
chấn thương CSC thấp cũng như khảo sát
một số yếu tố liên quan đến hiệu quả khi
được phẫu thuật sớm, qua đó đưa ra những
đề xuất hữu ích để điều trị bệnh nhân chấn
thương CSC thấp giúp cải thiện tỷ lệ tử vong,
nâng cao tỷ lệ hồi phục các chức năng thần
kinh và cải thiện chất lượng cuộc sống người
bệnh.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Thiết kế nghiên cứu hồi cứu mô tả loạt ca
các bệnh nhân được chẩn đoán bị chấn
thương cột sống cổ thấp (C3-C7) và được
can thiệp phẫu thuật sớm tại Khoa Ngoại
Thần Kinh, Bệnh viện Chợ Rẫy từ tháng 4
năm 2022 đến tháng 5 năm 2023.
Tất cả bệnh nhân đều được phẫu thuật
giải ép trong vòng 72 giờ sau chấn thương.
Đường tiếp cận lối trước hay lối sau) được
quyết định dựa trên kiểu tổn thương, tình
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
131
trạng thần kinh của bệnh nhân, và kinh
nghiệm của phẫu thuật viên.
Dữ liệu được thu thập từ hồ sơ bệnh án
của bệnh viện, bao gồm thông tin nhân khẩu
học, nguyên nhân chấn thương, tình trạng
thần kinh khi nhập viện (theo thang điểm
ASIA), và các kết quả chẩn đoán hình ảnh
(CT và MRI).
Các tiêu chí đánh giá kết quả
Kết quả chính là sự hồi phục thần kinh
dựa trên thang điểm ASIA, với sự cải thiện
được định nghĩa là tăng ít nhất một bậc sau 3
tháng theo dõi. Các kết quả phụ bao gồm:
- Biến chứng phẫu thuật, bao gồm nhiễm
trùng, rò dịch não tủy (CSF), và các biến
chứng liên quan đến dụng cụ phẫu thuật.
- Kết quả hình ảnh, bao gồm sự căn chỉnh
cột sống sau phẫu thuật và tỷ lệ liền xương,
được đánh giá bằng X-quang sau 3 tháng.
Phân tích thống kê
Dữ liệu được phân tích bằng phần mềm
SPSS phiên bản 20.0 (IBM Corp., Armonk,
NY). Phân tích hồi quy logistic đa biến được
thực hiện để xác định các yếu tố độc lập liên
quan đến sự hồi phục thần kinh sau 3 tháng
phẫu thuật. Giá trị p nhỏ hơn 0,05 được coi
là có ý nghĩa thống kê.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Đặc điểm bệnh nhân
Tổng cộng có 37 bệnh nhân được đưa
vào nghiên cứu. Tuổi trung bình là 43,30 ±
13,50 tuổi (16-71 tuổi). Phần lớn bệnh nhân
là nam giới (27/37, 72,97%), dẫn đến tỷ lệ
nam/nữ là khoảng 2,7:1. Nhóm bệnh nhân
phổ biến nhất là trong độ tuổi lao động từ 50-
60, chiếm 29,73% trong tổng số bệnh nhân.
Nguyên nhân chấn thương phổ biến nhất
là tai nạn giao thông, chiếm 67,57% (25/37)
các trường hợp, tiếp theo là tai nạn lao
động (18,92%, 7/37), và tai nạn sinh
hoạt (10,81%, 4/37). Chỉ có một trường hợp
(2,70%) là do ẩu đả và không có trường hợp
nào do chấn thương thể thao.
Tình trạng thần kinh khi nhập viện
Lúc nhập viện, tình trạng thần kinh của
bệnh nhân được đánh giá theo thang điểm
ASIA. Phân loại phổ biến nhất là ASIA mức
C (16/37, 43,24%), tiếp theo là mức D
(10/37, 27,03%) và mức B (5/37, 13,51%).
Có 2 bệnh nhân thuộc phân loại ASIA mức
A (5,01%), cho thấy mất hoàn toàn chức
năng vận động và cảm giác, và 4 bệnh nhân
(10,81%) được phân loại mức E, không có
tổn thương thần kinh đáng kể.
Thời gian đến phẫu thuật
Thời gian trung bình từ khi chấn thương
đến khi phẫu thuật là 59,24 ± 10,08
giờ (khoảng: 15-72 giờ). Năm bệnh nhân
(13,51%) được phẫu thuật trong vòng 24 giờ
sau chấn thương, 8 bệnh nhân (21,62%) được
phẫu thuật trong khoảng 24 đến 48 giờ, và 24
bệnh nhân còn lại (64,86%) được phẫu thuật
trong khoảng 48 đến 72 giờ.
Phương pháp và quy trình phẫu thuật
Phần lớn bệnh nhân (20/37, 54,05%)
được phẫu thuật qua đường tiếp cận phía sau,
trong khi 16 bệnh nhân (43,24%) được phẫu
thuật qua đường tiếp cận phía trước. Một
bệnh nhân (2,70%) sử dụng phương pháp
phối hợp đường trước và sau. Phương pháp
phẫu thuật phổ biến nhất là cố định cột sống
cổ bằng vít khối bên qua đường sau
(40,54%) và phẫu thuật cắt đĩa đệm cổ trước
và ghép xương (ACDF) qua đường trước
(20,03%).
Bảng 1. Các phương pháp tiếp cận phẫu thuật
Phương pháp phẫu thuật
Số bệnh nhân (n)
Tỷ lệ (%)
ACDF
10
20,03
ACCF
6
16,22
Cố định cổ sau vít khối bên
15
40,54
HỘI NGHỊ KHOA HỌC HỘI PHẪU THUẬT THẦN KINH VIỆT NAM
132
Cố định cố sau vít khối bên + qua cuống
3
8,11
ACDF và cổ sau cắt diện khớp cài
1
2,70
Giải ép lối sau đơn thuần
2
5,41
Kết quả hình ảnh học
Chẩn đoán hình ảnh sau phẫu thuật cho
thấy sự giảm trật khớp và ổn định cột sống
đạt được ở hầu hết bệnh nhân. Góc Cobb C2-
C7 cải thiện đáng kể, với mức tăng trung
bình là 15,29 ± 7,46 độ sau phẫu thuật. Liền
xương được quan sát thấy ở 77,14% bệnh
nhân sau 3 tháng theo dõi, không có trường
hợp nào không liền xương được báo cáo.
Phân tích hồi quy logistic đa biến cho
thấy phân loại ASIA trước phẫu thuật và thời
gian đến phẫu thuật là những yếu tố độc lập
có liên quan đến sự hồi phục thần kinh sau 3
tháng phẫu thuật (p < 0,05). Cụ thể, các bệnh
nhân có phân loại ASIA mức D và những
bệnh nhân được phẫu thuật trong vòng 48
giờ có kết quả tốt hơn.
Hồi phục thần kinh
Sau 3 tháng theo dõi, có 20 trên 33 bệnh
nhân (60,61%) sống sót và có dữ liệu theo
dõi đầy đủ cho thấy sự cải thiện thần kinh.
Sự hồi phục đáng kể (được định nghĩa là cải
thiện ít nhất một bậc theo thang điểm ASIA)
phổ biến nhất ở những bệnh nhân có phân
loại ASIA mức C và D. Trong số các bệnh
nhân ASIA mức C, 9/16 (56,25%) đã có sự
cải thiện, trong khi 9/10 (90%) bệnh nhân
mức D cải thiện. Không có sự cải thiện ở 2
bệnh nhân thuộc mức A. Phân bố các mức
ASIA tại thời điểm xuất viện và sau 3 tháng
theo dõi được trình bày trong Bảng 1.
Bảng 2. Đánh giá chức năng thần kinh qua thang điểm ASIA
Mức ASIA
Nhập viện (n = 37)
Xuất viện (n = 37)
Theo dõi 3 tháng (n = 33)
A
2 (5,01%)
2 (5,41%)
2 (6,06%)
B
5 (13,51%)
4 (10,81%)
3 (9,09%)
C
16 (43,24%)
11 (29,73%)
3 (9,09%)
D
10 (27,03%)
12 (32,43%)
15 (45,45%)
E
4 (10,81%)
8 (21,62%)
10 (30,30%)
Biến chứng
Biến chứng trong mổ rất hiếm, chỉ có
một bệnh nhân (2,70%) bị rách màng cứng.
Các biến chứng sau phẫu thuật được quan sát
thấy ở 9 bệnh nhân (23,07%), bao
gồm nhiễm trùng đường tiết niệu ở 4 bệnh
nhân (10,81%), viêm phổi ở 3 bệnh nhân
(8,11%), và nhiễm trùng vết mổ ở 1 bệnh
nhân (2,70%). Một bệnh nhân (2,70%) bị rò
dịch não tủy, đã được mổ vá rò. Không có
trường hợp tử vong trong quá trình phẫu
thuật.
IV. BÀN LUẬN
Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy
rằng can thiệp phẫu thuật sớm (ở bệnh nhân
bị chấn thương cột sống cổ thấp có liên quan
đến kết quả thần kinh khả quan, đặc biệt ở
những bệnh nhân bị chấn thương tủy sống
không hoàn toàn. Phần lớn bệnh nhân cho
thấy sự cải thiện thần kinh sau 3 tháng theo
dõi, với mức độ hồi phục lớn nhất quan sát
được ở nhóm ASIA C và D. Những phát hiện
này ủng hộ các bằng chứng cho rằng phẫu
thuật giải ép sớm có thể hạn chế tổn thương
thứ phát của tủy sống và cải thiện khả năng
hồi phục chức năng.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
133
Hình 1. Gãy trật C4-C5 dập tuỷ cổ được phẫu thuật lối sau
Kết quả hồi phục thần kinh trong nghiên
cứu của chúng tôi phù hợp với kết quả
của thử nghiệm STASCIS4, cho thấy rằng
giải ép sớm trong vòng 24 giờ sau chấn
thương cột sống cổ có liên quan đến sự cải
thiện đáng kể về chức năng thần kinh. Trong
nhóm bệnh nhân của chúng tôi, những bệnh
nhân thuộc phân loại ASIA C và D có kết
quả khả quan nhất, với 90% bệnh nhân ASIA
D và 56,25% bệnh nhân ASIA C cải thiện ít
nhất một bậc ASIA. Ngược lại, những bệnh
nhân ASIA A không cho thấy sự cải thiện,
phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho
thấy các chấn thương tủy sống hoàn toàn
(ASIA A) ít có khả năng cải thiện sau can
thiệp phẫu thuật (Biểu đồ 1).
Biểu đồ 1. Sự phục hồi chức năng thần kinh qua thang điểm ASIA
Thời điểm phẫu thuật đóng vai trò quan
trọng trong mức độ hồi phục thần kinh. Mặc
dù chúng tôi không tìm thấy sự khác biệt có
ý nghĩa thống kê về kết quả giữa những bệnh
nhân được phẫu thuật trong vòng 24 giờ và
những bệnh nhân được phẫu thuật trong
khoảng 24 đến 72 giờ, xu hướng cải thiện tốt
hơn ở những bệnh nhân được phẫu thuật sớm
hơn đã được ghi nhận. Tuy nhiên, thời điểm
phẫu thuật nào là tối ưu giúp phục hồi thần
kinh, cũng như tác động của phẫu thuật khẩn
đối với các mức độ tổn thương tủy hoàn toàn
hoặc không vẫn chưa rõ ràng [2-4].
Một nghiên cứu đoàn hệ hồi cứu ở Đan
Mạch chia bệnh nhân thành 4 nhóm thời
điểm phẫu thuật (< 6 giờ, < 12 giờ, < 24 giờ
và > 24 giờ). Bệnh nhân được phẫu thuật
< 24 giờ có kết quả thần kinh tốt hơn đáng kể
so với nhóm >24 giờ sau chấn thương (p
< 0,001). Tuy nhiên, tổn thương tủy hoàn
toàn được phẫu thuật < 24 giờ không đạt
được kết quả tốt hơn (p=0,14). Không tìm