T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
233
TẾ BÀO GỐC
KẾT QUẢ TÌM KIẾM NGƯỜI HIẾN CÙNG HUYẾT THỐNG PHÙ HỢP HLA
CHO BỆNH NHÂN GHÉP TẾ BÀO GỐC ĐỒNG LOÀI TẠI VIỆN HUYẾT HỌC -
TRUYỀN MÁU TRUNG ƯƠNG GIAI ĐOẠN 2019-2024
Nguyễn Bá Khanh1,2, Đỗ Quang Linh2, Nguyễn Khánh Hà2,
Võ Thị Thanh Bình2, Trần Ngọc Quế2, Nguyễn Hà Thanh1,2
TÓM TẮT28
Mục tiêu: Phân tch kết quả tm kiếm ngưi
hiến cng huyết thống cho bệnh nhân ghép tế bào
gốc đồng loài tại Viện Huyết học-Truyền máu
Trung ương giai đoạn 2019-2024. Đối tượng và
phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt
ngang, hồi cứu trên 465 bệnh nhân có chỉ định
ghép tế bào gốc đồng loài điều trị các bệnh về
máu/miễn dịch và 693 ngưi hiến cng huyết
thống tương ứng trong giai đoạn 1/2019-3/2024.
Kết quả: Nhóm bệnh ác tnh chiếm tỷ lệ chủ yếu
trong số các trưng hp cần tm kiếm ngưi hiến
(55,3%). 8,8% bệnh nhân không tm đưc ngưi
hiến ha hp. Số ngưi có thể hiến tế bào gốc
trung bnh và tỷ lệ tm đưc ngưi hiến ha hp
hoàn toàn tăng dần theo độ tuổi. Nguồn ngưi
hiến nửa ha hp góp phần vào 43,4% số ca đã
ứng dụng ghép. 79,3% số bệnh nhân đã ghép từ
nguồn anh chị em ruột, có một số trưng hp
ghép từ anh chị em họ hoặc tm nguồn tế bào gốc
khác. Kết luận: Ngưi hiến cng huyết thống có
1Đại học Y Hà Nội
2Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Bá Khanh
SĐT: 0986933755
Email: khanhhhtm@gmail.com
Ngày nhận bài: 30/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 01/8/2024
Ngày duyệt bài: 30/9/2024
tiềm năng hiến tế bào gốc rất cao. Bệnh nhân có
tuổi càng lớn thcó số ngưi hiến tiềm năng càng
nhiều và tương ứng khả năng có thể tm đưc
ngưi hiến ha hp hoàn toàn càng cao. Nguồn
ngưi hiến nửa ha hp và ngưi hiến cng
huyết thống xa góp phần quan trọng trong ứng
dụng ghép tế bào gốc.
Từ khoá: ghép tế bào gốc đồng loài, ngưi hiến
cng huyết thống, ha hp haplotype.
SUMMARY
RESULTS OF SEARCHING FOR HLA
MATCHING BLOOD-RELATED
DONORS
FOR PATIENTS WITH ALLOGENEIC
STEM CELL TRANSPLANTATION
AT NATIONAL INSTITUTE OF
HEMATOLOGY AND BLOOD
TRANSFUSION
DURING 2019-2024
Objective: To analyze the results of finding
blood-related donors for allogeneic stem cell
transplant patients at National Institute of
Hematology and Blood Transfusion in the period
2019-2024. Subjects and methods: Cross-
sectional, retrospective study on 465 patients
indicated for allogeneic stem cell transplantation
to treat blood/immune diseases and 693
corresponding blood-related donors at the
National Institute of Hematology and Blood
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
234
Transfusion in the period from 2019 January to
2024 March. Results: Hematopoietic malignant
diseases accounted for the majority of cases
requiring a donor search (55.3%). 8.8% could not
find a compatible donor. The average number of
people who can donate stem cells and the rate of
finding a completely compatible donor increases
with age. The source of haplotype donors
contributed to 43.4% of transplanted cases.
79.3% of patients received transplants from
siblings while there were some cases of
transplants from cousins or other stem cell
sources. Conclusion: Blood-related donors are
high potential stem cell donors. The older the
patient, the greater the number of potential
donors and, correspondingly, the higher the
likelihood of finding a fully compatible donor.
Haplotype donors and distant blood-related
donors play an important role in stem cell
transplantation.Keywords: allogeneic stem cell
transplantation, blood-related donors, haplotype
compatibility.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ghép tế bào gốc tạo máu đồng loài là
phương pháp điều trị hiện đại, đem lại hiệu
quả cao giúp nhiều bệnh nhân (BN) mắc
bệnh máu ác tnh, mạn tnh có khả năng khỏi
bệnh hoặc duy tr bệnh ổn định lâu dài, với
nguồn tế bào gốc (TBG) từ ngưi hiến (NH)
cng huyết thống luôn là nguồn tế bào gốc
đưc quan tâm hàng đầu. Tại Viện Huyết
học – Truyền máu Trung Ương, trong những
thi kỳ ban đầu triển khai ghép tế bào gốc
đồng loài, nguồn tế bào gốc duy nhất đưc
áp dụng là ngưi hiến cng huyết thống ha
hp hoàn toàn kháng nguyên hệ bạch cầu
ngưi (HLA) nhưng tỷ lệ tm kiếm đưc
trong các gia đnh nói chung chỉ đạt 25-30%
ty theo số lưng ngưi hiến [1]. Để khắc
phục các khó khăn này, Viện Huyết học –
Truyền máu Trung ương đã triển khai áp
dụng các nguồn tế bào gốc thay thế như
ngưi hiến nửa ha hp, máu dây rốn cộng
đồng và đem lại nhiều giá trị tch cực. Tuy
nhiên, không phải trưng hp nào cũng có
thể tm kiếm đưc ngưi hiến ph hp. Việc
đánh giá kết quả tm kiếm ngưi hiến cng
huyết thống trong giai đoạn này có ý nghĩa
rất quan trọng, giúp xem xét khả năng lựa
chọn đưc nguồn tế bào gốc ha hp hoàn
toàn, nửa ha hp và nhu cầu sử dụng các
nguồn tế bào gốc khác. V vậy đề tài đưc
tiến hành với mục tiêu: “Phân tch kết quả
tm kiếm ngưi hiến cng huyết thống cho
bệnh nhân ghép tế bào gốc đồng loài tại Viện
Huyết học-Truyền máu Trung ương giai
đoạn 2019-2024”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
465 bệnh nhân có chỉ định ghép tế bào
gốc đồng loài điều trị các bệnh về máu/miễn
dịch và 693 ngưi hiến cng huyết thống
tương ứng tại Viện Huyết học - Truyền máu
Trung ương trong giai đoạn 1/2019-3/2024.
❖ Tiêu chuẩn lựa chọn
− Bệnh nhân mắc bệnh máu/miễn dịch
lành tnh hoặc ác tnh, đủ tiêu chuẩn ghép tế
bào gốc đồng loài, có chỉ định tm kiếm
ngưi hiến cng huyết thống để ghép tế bào
gốc.
− Ngưi hiến tiềm năng: cng huyết
thống với bệnh nhân, khỏe mạnh, đủ tiêu
chuẩn hiến tế bào gốc, tnh nguyện hiến tế
bào gốc cho bệnh nhân tương ứng, bao gồm
bố mẹ, anh chị em ruột, anh chị em họ của
bệnh nhân.
− Nguồn tế bào gốc khác là thai/phôi hiến
tế bào gốc từ máu dây rốn, không có bệnh lý
tiềm ẩn trong quá trnh thai nghén, đủ điều
kiện lưu giữ tế bào gốc.
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
235
❖ Tiêu chuẩn loi trừ: Không.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
- Thiết kế nghiên cứu: cắt ngang, hồi
cứu
- Phương pháp chọn mẫu:
❖ Cỡ mẫu:
Dựa trên các nghiên cứu trước đây về tỷ
lệ tm kiếm ngưi hiến ha hp cng huyết
thống trung bnh là 25-34% [1], nhóm nghiên
cứu tnh toán cỡ mẫu tối thiểu theo công thức
ước tnh cho một tỷ lệ như sau:
n= Z21-α/2x
p(1-p)
d2
- Z là giá trị tương ứng với độ tin cậy, Z
= 1,96 tương ứng với α = 0,05
- p = 0,25
- d là sai số tuyệt đối = 0,05
➔ cỡ mẫu ước tnh = 288 bệnh nhân
❖ Chọn mẫu: Lấy mẫu toàn bộ trong thi
gian nghiên cứu đủ cỡ mẫu ước tnh.
Cỡ mẫu thực tế là 465 bệnh nhân, ph
hp với ước tnh.
- Một số tiêu chuẩn sử dụng trong
nghiên cứu:
- Tiêu chuẩn ha hp về HLA
[2],[3],[4],[5]:
o Ha hp HLA hoàn toàn: ha hp
10/10 locus HLA-A, -B, -C, -DRB1, -DQB1
ở độ phân giải cao;
o Bất đồng 1 locus: ha hp 9/10 locus
HLA-A, -B, -C, -DRB1, -DQB1 ở độ phân
giải cao;
o Haplotype (nửa ha hp): ha hp 5/10
đến 8/10 locus HLA-A, -B, -C, -DRB1, -
DQB1 ở độ phân giải cao (tối thiểu ha hp
≥1 locus cho mỗi loại);
o Không ha hp: bất đồng 2 locus với
mỗi loại locus HLA bất kỳ.
▪ Tiêu chuẩn lựa chọn ngưi hiến tế bào
gốc để chỉ định xét nghiệm HLA theo thứ tự
ưu tiên khi có nhiều ngưi hiến: Ưu tiên
ngưi trẻ tuổi hơn; Ưu tiên nam giới hơn nữ
giới; Nữ giới chưa/t thai sản ưu tiên hơn nữ
đã từng thai sản nhiều lần; Nhóm máu ABO
ưu tiên cng nhóm máu sau đó là bất đồng
thứ yếu, bất đồng chủ yếu, bất đồng hai chiều
[2], [3],[4], [5]. Chỉ định xét nghiệm HLA
đưc thực hiện tới khi tm đưc ngưi hiến
ha hp HLA hoàn toàn.
− Mẫu bnh phẩm: 06 ml mẫu máu toàn
phần chống đông EDTA để xét nghiệm HLA
của bệnh nhân/ngưi hiến, phân tch trên hệ
thống xét nghiệm Luminex 200 (Luminex
Corporation, Austin, TX, United States).
- Các chỉ số được phân tích:
+ Chỉ số về bệnh nhân: tuổi, giới, chẩn
đoán, nhóm HLA, tnh trạng ghép TBG;
+ Chỉ số ngưi hiến: tuổi, nhóm HLA,
mối quan hệ (bố/mẹ, anh/chị/em ruột hoặc
anh/chị/em họ);
+ Đặc điểm về ha hp: mức độ ha hp
HLA (xét nghiệm độ phân giải cao).
− Xử lý số liu: Số liệu đưc xử lý trên
phần mềm SPSS 20.0.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung
Bảng 3.1. Đặc điểm và phân loi nhóm tuổi của đối tượng nghiên cứu
Nhóm tuổi
Bệnh nhân
Người hiến
n
%
< 18 tuổi
202
29,3
18 – 29 tuổi
98
20,2
30 – 45 tuổi
136
39,8
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
236
> 45 tuổi
29
10,7
Tổng số
465
100
X ±SD
Trung bình
21,6 ± 15,1
27,3 ± 14,5
Min-max
0,5-59
0-62*
*Người hiến có thể là mẫu tế bào ối/phôi
Nhận xét: Số bệnh nhân ghép tế bào gốc đồng loài cao nhất ở nhóm <18 tuổi và thấp nhất
ở nhóm >45 tuổi, trong khi độ tuổi nhiều nhất của nhóm ngưi hiến là 30-45 tuổi.
Biểu đồ 3.1. Phân bố tỷ l nhóm bnh nhân theo chẩn đoán bnh
Nhận xét: Nhóm bệnh ác tính chiếm tỷ lệ chủ yếu trong số các trưng hp cần tìm kiếm
ngưi hiến (55,3%).
3.2. Kết quả đánh giá hòa hợp giữa bệnh nhân và người hiến cùng huyết thống
Bảng 3.2. Kết quả người hiến hòa hợp theo số lượng người hiến tiềm năng của BN
Số người hiến
tiềm năng/
BN
Tổng
Không tìm
được NH hòa
hợp
Chỉ có NH hòa
hợp haplotype
Có NH hòa
hợp 9/10 locus
Có NH hòa
hợp 10/10
locus
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
Có 1 NH
309
100
39
12,6
159
51,5
6
1,9
105
34,0
Có 2 NH
103
100
2
1,9
68
66,0
2
1,9
31
30,1
Có 3 NH
39
100
0
0
27
69,2
0
0
12
30,8
Có 4 NH
9
100
0
0
7
77,8
0
0
2
22,2
Có ≥ 5 NH
5
100
0
0
5
100
0
0
0
0
Tổng
465
100
41
8,8
266
57,2
8
1,7
150
32,3
Nhận xét: Tỷ lệ tm đưc ngưi hiến ha hp hoàn toàn trong gia đnh chiếm 32,3%,
8,8% không tm đưc ngưi hiến ha hp, cần tm nguồn tế bào gốc khác và 57,2% bệnh
nhân chỉ có ngưi hiến haplotype. Tỷ lệ tm đưc ngưi hiến là 100% nếu có từ 3 ngưi hiến
trở lên.
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
237
Bảng 3.3. Kết quả tm được người hiến hòa hợp dựa trên độ tuổi BN
Độ tuổi
Số
BN
Số người có thể
hiến trung bình
X ±SD
(min-max)
Không tìm
được người
hiến hòa hợp
Chỉ có người
hiến hòa hợp
haplotype
Có người
hiến hòa hợp
9/10 locus
Có người
hiến hòa hợp
10/10 locus
n
%
n
%
n
%
n
%
<18 tuổi
202
1,35 ± 0,66 (1-5)
28
13,9
120
59,4
3
1,5
51
25,2
18-29 tuổi
98
1,46 ± 0,88 (1-5)
6
6,1
55
56,1
1
1,0
36
36,7
30-45 tuổi
136
1,66 ± 0,9 (1-5)
5
3,7
79
58,1
3
2,2
49
36,0
≥ 45 tuổi
29
1,76 ± 0,99 (1-4)
2
6,9
12
41,4
1
3,4
14
48,3
Tổng
465
1,49 ± 0,82 (1-5)
41
8,8
266
57,2
8
1,7
150
32,3
Nhận xét: Số ngưi có thể hiến tế bào
gốc trung bnh thấp nhất là ở nhóm <18 tuổi,
tỷ lệ tm đưc ngưi hiến ha hp hoàn toàn
ở nhóm này cũng thấp hơn so với các nhóm
tuổi khác. Số ngưi có thể hiến tế bào gốc
trung bnh và tỷ lệ tm đưc ngưi hiến ha
hp hoàn toàn tăng dần theo độ tuổi. Tỷ lệ
tm đưc ngưi hiến nửa ha hp thấp nhất
là ở nhóm ≥ 45 tuổi.
3.3. Kết quả lựa chọn người hiến để
ghép tế bào gốc cho bệnh nhân
Bảng 3.4. Số lượng bnh nhân ứng dụng ghép TBG theo mức độ hòa hợp HLA
Mức hòa hợp HLA
n
%
Ha hp hoàn toàn
79
55,2%
Ha hp 9/10 locus
2
1,4%
Nửa ha hp
62
43,4%
Tổng số
143
100%
Nhận xét: Trong 143 bệnh nhân đưc ghép tế bào gốc, số bệnh nhân đã ghép có ngưi
hiến hp hoàn toàn là 55,2%, nửa hòa hp là 43,4%.
Bảng 3.5. Mối quan h giữa người hiến TBG và BN
Đối tượng
n
%
Anh chị em ruột
115
79,3
Bố mẹ
13
9,0
Con ruột
10
6,9
Anh chị em họ
3
2,1
Nguồn khác*
4
2,7
Tổng số
145**
100
*Nguồn khác là máu dây rốn cộng đồng
**Tổng số 145 ca ghép bao gồm 2 BN được ghép tế bào gốc 2 lần
Nhận xét: 79,3% số bệnh nhân đã ghép từ nguồn anh chị em ruột, có một số trưng hp
ghép từ anh chị em họ hoặc phải tìm kiếm nguồn tế bào gốc khác.