KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
524
MỨC ĐỘ KHÁNG KHÁNG SINH CỦA MỘT SỐ CHỦNG VI KHUẨN
GÂY NHIỄM KHUẨN HUYẾT Ở BỆNH NHI LƠ XÊ MI CẤP
TẠI VIỆN HUYẾT HỌC TRUYỀN MÁU TRUNG ƯƠNG
GIAI ĐOẠN 2021 – 2023
Mai Lan1, Lê Khánh Quỳnh1, Hoàng Thị Hồng2,
Trần Quỳnh Mai1, Nguyễn Thị Hương Giang1,
Dương Thị Hưng1, Lê Thị Nguyệt1, Dương Thu Hằng1
TÓM TẮT63
Nhiễm khuẩn huyết ở bệnh nhi lơ xê mi cấp
là biến chứng thường gặp và là một trong những
nguyên nhân làm tăng tỷ lệ tử vong. Mục tiêu:
Phân tích mô hình và mức độ kháng kháng sinh
của một số chủng vi khuẩn gây nhiễm khuẩn
huyết ở bệnh nhi lơ xê mi cấp tại Viện Huyết học
– Truyền máu Trung ương giai đoạn 2021 –
2023. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu:
nghiên cứu hồi cứu, mô tả cắt ngang trên 399
chủng vi khuẩn được phân lập từ bệnh phẩm cấy
máu của 375 bệnh nhi lơ xê mi cấp điều trị tại
khoa Bệnh máu trẻ em, Viện Huyết học – Truyền
máu Trung ương giai đoạn 2021 – 2023. Kết
quả: Trong 399 chủng vi khuẩn được nghiên
cứu, vi khuẩn gram âm chiếm tỷ lệ cao nhất
73,7%. Các vi khuẩn gây nhiễm khuẩn huyết
thường gặp nhất theo thứ tự lần lượt là
P.aeruginosa, E.coli, K.pneumoniae và S.aureus.
Các chủng P.aeruginosa còn khá nhạy cảm với
các kháng sinh thông dụng, E.coli còn khá nhạy
cảm với Amikacin và các Carbapenem,
1Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương
2Trường Đại học Y Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính: Lê Khánh Quỳnh
SĐT: 0971757296
Email: lekhanhquynh.hmu@gmail.com
Ngày nhận bài: 15/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 15/8/2024
Ngày duyệt bài: 30/9/2024
K.pneumoniae kháng với hầu hết các loại kháng
sinh với tỷ lệ cao. Không có chủng vi khuẩn nào
kháng Colistin.Trong các chủng S.aureus phân
lập được, tỷ lệ MRSA chiếm 73,3%. Không có
chủng MRSA và MSSA nào kháng Vancomycin.
Kết luận: Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở
cho các bác sĩ lâm sàng về việc sử dụng kháng
sinh theo kinh nghiệm cho các bệnh nhi lơ xê mi
cấp được chẩn đoán nhiễm khuẩn huyết khi chưa
có kháng sinh đồ.
Từ khóa: bệnh nhi lơ xê mi cấp, nhiễm
khuẩn huyết, kháng sinh đồ
SUMMARY
ANTIBIOTIC RESISTANCE OF
BACTERIAL STRAINS CAUSING
SEPSIS IN PEDIATRIC ACUTE
LEUKEMIA PATIENTS AT THE
NATIONAL INSTITUTE OF
HEMATOLOGY AND BLOOD
TRANSFUSION FROM 2021 TO 2023
Sepsis in pediatric acute leukemia patients is
a common complication and one of the causes of
increased mortality. Objective: The study aims
to analysis the pattern and antibiotic resistance
levels of bacteria causing sepsis in pediatric acute
leukemia patients at the National Institute of
Hematology and Blood Transfusion from 2021 to
2023. Subjects and Methods: A retrospective,
cross-sectional study was conducted on 399
bacterial strains isolated from blood cultures of
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
525
375 pediatric acute leukemia patients treated at
the Pediatric Hematology Department of the
National Institute of Hematology and Blood
Transfusion during the 2021–2023 period.
Results: Among the 399 bacterial strains studied,
gram-negative bacteria accounted for the highest
proportion at 73.7%. The most common bacteria
causing sepsis, in order, were P.aeruginosa,
E.coli, K.pneumoniae, and S.aureus.
P.aeruginosa strains remained relatively sensitive
to commonly used antibiotics, while E.coli was
still quite sensitive to Amikacin and
Carbapenems. K.pneumoniae showed high
resistance to most antibiotics. No bacterial strain
was resistant to Colistin. Among the isolated
S.aureus strains, 73.3% were Methicillin-
resistant S.aureus (MRSA). No MRSA or
Methicillin-sensitive S.aureus (MSSA) strains
were resistant to Vancomycin. Conclusion: The
study results provide a basis for clinicians to
make empirical antibiotic treatment decisions for
pediatric acute leukemia patients diagnosed with
sepsis when antibiotic susceptibility results are
not yet available.
Keywords: Pediatric acute leukemia, sepsis,
antibiotic susceptibility.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Lơ xê mi cấp là bệnh lý ung thư phổ biến
nhất, chiếm khoảng 35% trong số các bệnh lý
ác tính ở trẻ em. Nhiễm khuẩn huyết là biến
chứng hay gặp, nghiêm trọng và có khả năng
gây tử vong cao nhất ở các bệnh nhi lơ xê mi
cấp1. Những tiến bộ trong việc điều trị hóa
chất và sử dụng kháng sinh dự phòng ở
những bệnh nhi lơ xê mi cấp có nguy cơ cao
nhiễm khuẩn huyết đã làm giảm mức độ
nghiêm trọng của bệnh và cải thiện tỷ lệ sống
sót2. Trong những thập kỷ qua, vi khuẩn
gram dương được nhắc đến với vai trò chủ
đạo gây nhiễm khuẩn huyết ở các bệnh nhi lơ
xê mi cấp3. Tuy nhiên qua nhiều nghiên cứu,
vai trò này đang dần chuyển dịch qua nhóm
vi khuẩn gram âm. Bên cạnh đó tình trạng vi
khuẩn đa kháng, kháng với nhiều loại kháng
sinh đã và đang trở thành một vấn đề nghiêm
trọng làm tăng tỷ lệ tử vong và chi phí điều
trị ở các bệnh nhi lơ xê mi cấp4. Khoa Bệnh
máu trẻ em, Viện Huyết học – Truyền máu
Trung ương đang điều trị một số lượng lớn
bệnh nhi lơ xê mi cấp. Để có những hiểu biết
về tình trạng nhiễm khuẩn huyết ở bệnh nhi
lơ xê mi cấp, nhằm mục đích giúp bác sỹ lâm
sàng có định hướng căn nguyên, sử dụng
kháng sinh hợp lý, an toàn và hiệu quả,
chúng tôi thực hiện nghiên cứu nhằm 2 mục
tiêu: (1) phân tích mô hình vi khuẩn gây
nhiễm khuẩn huyết ở bệnh nhi lơ xê mi cấp
tại Viện Huyết học – Truyền máu Trung
ương giai đoạn 2021 – 2023, (2) phân tích
mức độ kháng kháng sinh của một số chủng
vi khuẩn gây nhiễm khuẩn huyết ở bệnh nhi
lơ xê mi cấp tại Viện Huyết học – Truyền
máu Trung ương giai đoạn 2021 – 2023.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu là 399 chủng vi
khuẩn được phân lập từ bệnh phẩm cấy máu
của 375 bệnh nhi lơ xê mi cấp điều trị tại
khoa Bệnh máu trẻ em, Viện Huyết học –
Truyền máu Trung ương giai đoạn 2021 –
2023 thỏa mãn tiêu chuẩn lựa chọn sau:
chủng vi khuẩn phân lập lần đầu từ các mẫu
cấy máu của bệnh nhi lơ xê mi cấp; tiêu
chuẩn loại trừ: chủng vi khuẩn cùng loài
được phân lập từ nhiều mẫu cấy máu của
cùng bệnh nhi. Thiết kế nghiên cứu là hồi
cứu, mô tả loạt ca bệnh. Số liệu nghiên cứu
được thu thập và xử lý trên phần mềm SPSS
20.0.
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
526
Quy trình nghiên cứu: Các chủng vi
khuẩn phân lập từ mẫu cấy máu của các bệnh
nhi lơ xê mi cấp được định danh và làm
kháng sinh đồ bằng hệ thống VITEK® 2
COMPACT (Biomerieux – Pháp).
Nghiên cứu được sự đồng ý của hội đồng
đạo đức Viện Huyết học – Truyền máu
Trung ương. Mọi thông tin được bảo mật, chỉ
phục vụ cho mục đích nghiên cứu, không
phục vụ cho mục đích nào khác.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Mô hình vi khuẩn gây nhiễm
khuẩn huyết ở bệnh nhi lơ xê mi cấp điều
trị tại Viện Huyết học – Truyền máu
Trung ương giai đoạn 2021 – 2023
Trong 399 chủng vi khuẩn phân lập được
trong nghiên cứu, vi khuẩn gram âm chiếm
tỷ lệ lớn nhất là 73,7%. P.aeruginosa là
chủng vi khuẩn hay gặp nhất với tỷ lệ 21,3%
(bảng 3.1).
Bảng 3.1. Các chủng vi khuẩn được phân lập trong nghiên cứu
Căn nguyên
Năm 2021
Năm 2022
Năm 2023
Tổng
Số
lượng
Tỷ
lệ %
Số
lượng
Tỷ
lệ %
Số
lượng
Tỷ
lệ %
Số
lượng
Tỷ
lệ %
Vi khuẩn gram âm
96
71,1
88
66,7
110
83,3
294
73,7
P.aeruginosa
31
23
30
22,7
24
18,2
85
21,3
E.coli
23
17
23
17,4
25
18,9
71
17,8
K.pneumoniae
23
17
12
9,1
26
19,7
61
15,3
Enterobacter spp (E.aerogenes, E.cloacae,
P.mirabilis, P.agglomerans, Salmonella,
S.marcescens, S.plymuthica
10
7,4
10
7,6
18
13,6
38
9,5
Acenobacter spp (A.baumannii, A.junii,
A.lwoffii)
5
3,7
8
6,1
14
10,6
27
6,8
Các vi khuẩn gram âm khác
4
3
5
3,8
3
2,3
12
3
Vi khuẩn gram dương
39
28,9
44
33,4
22
16,7
105
26,3
S.aureus
15
11,1
22
16,7
13
9,8
50
12,5
Staphylococcus coagulase âm tính
(CoNS)(S.epidermidis, S.haemolyticus)
4
3
3
2,3
1
0,9
8
2
Streptococus spp (S.dysgalactiae,
S.mitis/S.oralis, S.parasanguinis,
S.pneumoniae, S.pyogenes, S.sanguinis)
13
9,6
17
12,9
6
4,5
36
9
Enterococus spp (E.faecium, E.gallinarum)
7
5,2
2
1,5
2
1,5
11
2,8
3.2. Mức độ kháng kháng sinh của một
số chủng vi khuẩn gây nhiễm khuẩn huyết
ở bệnh nhi lơ xê mi cấp tại Viện Huyết học
– Truyền máu Trung ương giai đoạn 2021
– 2023
Đa phần các chủng P.aeruginosa trong
nghiên cứu còn khá nhạy cảm với các kháng
sinh thông dụng.
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
527
Biểu đồ 3.1: Tỷ lệ kháng các loại kháng sinh của P.aeruginosa
Chú thích: CAZ = Ceftazidime, FEP =
Cefepime, TZP = Piperacillin/Tazobactam,
CIP = Ciprofloxacin, AMK = Amikacin,
GEN = Gentamicin, IPM = Imipenem, MEM
= Meropenem
Các chủng E.coli phân lập được trong
nghiên cứu đề kháng với hầu hết các kháng
sinh thông dụng. Tuy nhiên, các vi khuẩn
còn khá nhạy cảm với Amikacin khi tỷ lệ
kháng là 3,5%.
Biểu đồ 3.2: Tỷ lệ kháng các loại kháng sinh của E.coli
Chú thích: CAZ = Ceftazidime, FEP =
Cefepime, TZP = Piperacillin/Tazobactam,
NOR = Norfloxacin, CIP = Ciprofloxacin,
AMK = Amikacin, GEN = Gentamicin, IPM
= Imipenem, MEM = Meropenem, FOS =
Fosfomicin, CS = Colistin
Các chủng K.pneumoniae phân lập được
trong nghiên cứu đề kháng với hầu hết các
kháng sinh thông dụng, các kháng sinh mạnh
như Imipenem, Meropenem, Fosfomicin có
tỷ lệ kháng dao động từ 31,8% đến 42,8%.
Có 3,2% số vi khuẩn kháng Tigecyclin.
Không ghi nhận trường hợp vi khuẩn nào
kháng Colisitin.
Biểu đồ 3.3: Tỷ lệ kháng các loại kháng sinh của K.pneumoniae
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
528
Chú thích: CAZ = Ceftazidime, FEP =
Cefepime, TZP = Piperacillin/Tazobactam,
NOR = Norfloxacin, CIP = Ciprofloxacin,
AMK = Amikacin, GEN = Gentamicin, IPM
= Imipenem, MEM = Meropenem, FOS =
Fosfomicin, CS = Colistin
Tỷ lệ MRSA trong nghiên cứu là 73,3%,
các chủng MRSA và MSSA đều còn nhạy
cảm 100% với Vancomycin.
Biểu đồ 3.4: Tỷ lệ kháng các loại kháng sinh của các S.aureus
Chú thích: MRSA = Tụ cầu vàng kháng
Methicilin, MSSA = Tụ cầu vàng nhạy cảm
Methicilin, OX = Oxacillin, BZP =
Benzylpenicillin, TET = Tetracycline, SXT =
Trimethoprim/Sulfamethoxazole, CIP =
Ciprofloxacin, VAN = Vancomycin, LNZ =
Linezolid
Streptococcus spp có tỷ lệ kháng cao với
các loại kháng sinh thông thường, tuy nhiên
còn nhạy cảm 100% với Vancomycin và
Linezolid.
Biểu đồ 3.5: Tỷ lệ kháng các loại kháng sinh của các Streptococcus spp
Chú thích: CTX = Cefotaxime, CRO = Ceftriaxone, BZP = Benzylpenicillin, TET =
Tetracycline, LEV = Ciprofloxacin, VAN = Vancomycin, LNZ = Linezolid
Enterococcus spp có tỷ lệ kháng cao với các loại kháng sinh thông thường, đã ghi nhận
10% chủng vi khuẩn kháng Vancomycin.
Biểu đồ 3.6: Tỷ lệ kháng các loại kháng sinh của các Enterococcus spp