HỘI THẢO KHOA HỌC UNG BƯỚU CẦN THƠ LẦN THỨ XIII – BỆNH VIỆN UNG BƯỚU THÀNH PHỐ CẦN THƠ
248
KHẢO SÁT MỐI LIÊN QUAN GIỮA NỒNG ĐỘ FERRITIN,
SẮT HUYẾT THANH VỚI MỘT SỐ YẾU TỐ NGUY CƠ UNG THƯ VÚ
Nguyễn Thị Hồng Nhung1, Huỳnh Lê1,2, Nguyễn Hoàng Quý1
TÓM TẮT32
Đặt vấn đề: Ung thư vú (UTV) là loại ung
thư phổ biến ở phụ nữ, với tỷ lệ mắc mới và tử
vong đang gia tăng tại Việt Nam. Sắt có vai trò
quan trọng trong nhiều quá trình sinh học, nhưng
cũng có thể góp phần vào bệnh sinh UTV thông
qua stress oxy hóa. Mối liên quan giữa nồng độ
ferritin, sắt huyết thanh và các yếu tố nguy cơ
UTV chưa được nghiên cứu đầy đủ tại Việt Nam.
Nghiên cứu này nhằm mục tiêu khảo sát nồng độ
ferritin, sắt huyết thanh ở phụ nữ mắc UTV và
đánh giá mối liên quan của chúng với các yếu tố
nguy cơ UTV.
Đối tượng, phương pháp: Nghiên cứu mô
tả cắt ngang trên 66 phụ nữ mắc UTV và 66 phụ
nữ khỏe mạnh làm nhóm chứng tại bệnh viện
Ung Bướu thành phố Cần Thơ, từ tháng 10/2023
đến tháng 06/2024. Định lượng nồng độ ferritin,
sắt huyết thanh, phân tích số liệu và rút ra kết
luận.
Kết quả: Phụ nữ mắc UTV có trung vị nồng
độ ferritin là 164,5 ng/mL (101,0-239,0) tăng cao
so với nhóm chứng là 91,2 ng/mL (48,2-153,0),
p<0,001; nồng độ sắt huyết thanh là 14,1±4,3
µmol/L thấp hơn so với nhóm chứng là 15,7±5,8
µmol/L, p=0,081. Có mối tương quan thuận có ý
1Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh
2Bệnh viện Ung Bướu TP. Cần Thơ
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Hồng Nhung
SĐT: 0919530069
Email: nguyenthihongnhung@ump.edu.vn
Ngày nhận bài: 24/7/2024
Ngày phản biện: 28/7/2024
Ngày chấp nhận đăng: 31/7/2024
nghĩa thống kê giữa nồng độ ferritin và tuổi ở
nhóm bệnh (r=0,5), ở nhóm chứng thì không có
sự tương quan này (p>0,05). Giữa nồng độ
ferritin và BMI, số lần sinh con theo từng nhóm
cũng không tìm thấy mối tương quan (p>0,05).
Không có mối tương quan giữa nồng độ sắt huyết
thanh và tuổi, BMI, số lần sinh theo từng nhóm
nghiên cứu (p>0,05). Ở phụ nữ chưa mãn kinh và
phụ nữ đã từng mang thai có mối liên quan về
nồng độ ferritin giữa nhóm bệnh và nhóm chứng.
Kết luận: Nồng độ ferritin ở phụ nữ mắc
UTV cao hơn phụ nữ khỏe mạnh, sự khác biệt có
ý nghĩa thống kê (p<0,05) nhưng không có sự
khác biệt về nồng độ sắt huyết thanh giữa hai
nhóm (p>0,05). Có mối liên quan giữa nồng độ
ferritin với tuổi, tiền sử mãn kinh, tiền sử mang
thai và không tìm thấy mối liên quan giữa nồng
độ sắt huyết thanh với tuổi, tiền sử mãn kinh, tiền
sử mang thai.
Từ khóa: Ung thư vú, ferritin, sắt huyết
thanh, yếu tố nguy cơ.
SUMMARY
ASSOCIATION BETWEEN FERRITIN,
SERUM IRON LEVELS, AND BREAST
CANCER RISK FACTORS
Background: Breast cancer (BC) is a
common cancer among women, with increasing
incidence and mortality rates in Vietnam. Iron
plays an important role in many biological
processes but may also contribute to BC
pathogenesis through oxidative stress. The
relationship between ferritin levels, serum iron,
and BC risk factors has not been adequately
studied in Vietnam. This study aims to
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
249
investigate ferritin and serum iron levels in
women with BC and evaluate their relationship
with BC risk factors.
Subjects and Methods: A cross-sectional
descriptive study was conducted on 66 women
with BC and 66 healthy women as controls at
Can Tho Oncology Hospital from October 2023
to June 2024. Ferritin and serum iron levels were
quantified, data were analyzed, and conclusions
were drawn.
Results: Women with BC had a median
ferritin level of 164.5 ng/mL (101.0-239.0),
significantly higher than the control group at 91.2
ng/mL (48.2-153.0), p<0.001. Serum iron levels
were 14.1±4.3 µmol/L in the BC group, lower
than the control group at 15.7±5.8 µmol/L,
p=0.081. There was a statistically significant
positive correlation between ferritin levels and
age in the BC group (r=0.5), but not in the
control group (p>0.05). No correlation was found
between ferritin levels and BMI, or the number
of births within each group (p>0.05). There was
no correlation between serum iron levels and age,
BMI, or the number of births within each group
(p>0.05). Among premenopausal women and
those with a history of pregnancy, there was an
association in ferritin levels between the BC and
control groups.
Conclusion: Ferritin levels in women with
BC were significantly higher than in healthy
women (p<0.05), but there was no difference in
serum iron levels between the two groups
(p>0.05). Ferritin levels were associated with
age, menopausal status, and pregnancy history,
while serum iron levels were not associated with
these factors.
Keywords: Breast cancer, ferritin, serum
iron, risk factors.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư vú (UTV) là loại ung thư phổ
biến ở phụ nữ và đang trở thành một vấn đề
sức khỏe cộng đồng quan trọng được các
quốc gia trên toàn thế giới ngày càng quan
tâm. Theo thống kê của Globocan năm 2020,
tại Việt Nam ước tính có 21 555 trường hợp
mắc mới (chiếm 11,8 % trong tổng số bệnh
ung thư) và có khoảng 9 345 trường hợp tử
vong do UTV [1]. Các trường hợp UTV
thường không xác định được nguyên nhân cụ
thể, tuy nhiên có một số yếu tố làm tăng
nguy cơ UTV đã được xác định bao gồm
tuổi, giới tính, yếu tố di truyền, gen, tiền sử
gia đình, chỉ số khối cơ thể (BMI), yếu tố
nội tiết, chế độ dinh dưỡng, yếu tố môi
trường, và các yếu tố liên quan đến sinh sản
[2]. Mặt khác vai trò của các nguyên tố vi
lượng trong sự phát triển của bệnh UTV
cũng đang được tìm hiểu [3], trong đó vai trò
của sắt vẫn còn đang gây tranh cãi [4]. Sắt có
thể hoạt động như một con dao hai lưỡi:
thiếu sắt gây thiếu máu và giảm cung cấp
oxy đến mô, trong khi sự tích tụ của nó gây
ra tình trạng quá tải sắt, tạo ra các loại oxy
phản ứng (ROS) và làm tăng stress oxy hóa
trong cơ thể [5]. Điều này chỉ ra vai trò kép
của sắt đối với bệnh UTV [6].
Hiện nay, ở Việt Nam chưa có nghiên
cứu nào khảo sát về nồng độ ferritin và sắt
huyết thanh, cũng như mối liên quan giữa
chúng với một số yếu tố nguy cơ UTV.
Nghiên cứu “Khảo sát mối liên quan giữa
nồng độ ferritin, sắt huyết thanh với một
số yếu tố nguy cơ ung thư vú” được thực
hiện giúp cung cấp thêm dữ liệu về nồng độ
ferritin và sắt huyết thanh ở người bệnh UTV
và bước đầu tìm hiểu mối liên quan giữa
chúng với các yếu tố nguy cơ UTV như tuổi
tác, chỉ số khối cơ thể (BMI) và một số yếu
tố sinh sản.
HỘI THẢO KHOA HỌC UNG BƯỚU CẦN THƠ LẦN THỨ XIII – BỆNH VIỆN UNG BƯỚU THÀNH PHỐ CẦN THƠ
250
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là phụ nữ mắc
UTV đến khám tại bệnh viện Ung Bướu
thành phố Cần Thơ từ tháng 10/2023 đến
06/2024.
Tiêu chuẩn lựa chọn:
- Nhóm bệnh: phụ nữ từ 20 đến 65 tuổi,
có kết quả giải phẫu bệnh chẩn đoán xác định
UTV, chưa điều trị can thiệp.
- Nhóm chứng: phụ nữ từ 20 đến 65 tuổi
khỏe mạnh không mắc UTV.
- Cả hai nhóm đều phải thỏa các điều
kiện sau: có kết quả siêu âm tuyến vú và kết
quả các xét nghiệm thường quy: công thức
máu, AST, ALT, Creatinin, đồng ý tham gia
nghiên cứu.
Tiêu chuẩn loại trừ: Người đang mắc
các bệnh viêm cấp tính, cường giáp, bệnh lý
tán huyết, viêm gan, suy thận, truyền
máu nhiều lần, ung thư khác. Người có tiền
sử mắc bệnh đái tháo đường hoặc thấp khớp.
Sử dụng thuốc bổ sung sắt ≤ 2 tháng trước
thời điểm tham gia nghiên cứu.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả
cắt ngang
Các biến số chính: tuổi, BMI, tiền sử
mãn kinh, tiền sử mang thai, tuổi mang thai
lần đầu, số lần sinh, nồng độ ferritin, nồng độ
sắt huyết thanh.
Thu thập và xử lý số liệu: Dữ liệu được
xử lý bằng phần mềm STATA 17.0. Phương
pháp thống kê mô tả được sử dụng để tính số
lượng và tỷ lệ phần trăm cho từng biến số.
Sử dụng các test kiểm định Mann Whitney,
kiểm định T-test với sự khác biệt có ý nghĩa
khi p<0,05.
Giấy phép Y đức: Đề tài được thông qua
bởi Hội đồng Đạo đức trong nghiên cứu Y
sinh học Đại học Y dược thành phố Hồ Chí
Minh số 991/HĐĐĐ-ĐHYD ngày
20/10/2023.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Nồng độ ferritin và sắt huyết thanh ở các nhóm nghiên cứu
Bảng 1. Đặc điểm nồng độ ferritin và sắt huyết thanh ở các nhóm nghiên cứu (n=132)
Nhóm bệnh (n=66)
Nhóm chứng (n=66)
Ferritin (ng/mL)
TB ±ĐLC*
174,8±91,0
97,3±60,8
TV (KTPV)**
164,5 (101,0-239,0)
91,2 (48,2-153,0)
Nhỏ nhất - lớn nhất
32,2-377,0
6,5-244,0
Sắt huyết thanh (µmol/L)
TB ±ĐLC*
14,1±4,3
15,7±5,8
TV (KTPV)**
13,8 (11,2-16,9)
14,9 (11,2-20,0)
Nhỏ nhất - lớn nhất
6,8-23,2
3,9-29,5
*Trung bình ± độ lệch chuẩn; ** Trung vị (khoảng tứ phân vị)
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
251
Biểu đồ 1. So sánh nồng độ ferritin giữa 2 nhóm nghiên cứu (n=132)
p<0,001 (Kiểm định Mann Whitney)
Biểu đồ 2. So sánh nồng độ sắt huyết thanh giữa 2 nhóm nghiên cứu (n=132)
p=0,081 (Kiểm định T-test)
Nhận xét:
Nồng độ ferritin ở nhóm mắc ung thư vú
tăng cao đáng kể so với nhóm chứng, sự
khác biệt này có ý nghĩa thống kê (p <
0,001).
Nồng độ sắt huyết thanh không có sự
khác biệt giữa hai nhóm trong nghiên cứu
(p=0,081).
3.2. Mối liên quan giữa nồng độ
ferritin, sắt huyết thanh với một số yếu tố
nguy cơ ung thư vú
HỘI THẢO KHOA HỌC UNG BƯỚU CẦN THƠ LẦN THỨ XIII – BỆNH VIỆN UNG BƯỚU THÀNH PHỐ CẦN THƠ
252
Bảng 2. Mối tương quan giữa Ferritin và sắt huyết thanh, tuổi, BMI, số lần sinh con
theo từng nhóm nghiên cứu
Ferritin
Nhóm bệnh (n=66)
Nhóm chứng (n=66)
r
p*
p*
Sắt huyết thanh
0,2
0,193
0,720
Tuổi
0,5
<0,001
0,106
BMI
0,2
0,123
0,401
Số lần sinh con
-0,1
0,377
0,894
* Tương quan Spearman
Nhận xét: Có mối tương quan trung bình có ý nghĩa thống kê giữa nồng độ ferritin và
tuổi ở nhóm bệnh (r=0,5). Tuy nhiên, ở nhóm chứng thì không có sự tương quan này
(p>0,05). Không có mối tương quan giữa nồng độ ferritin với sắt huyết thanh, BMI, số lần
sinh theo từng nhóm nghiên cứu (p>0,05).
Bảng 3. Mối tương quan giữa sắt huyết thanh với tuổi, BMI, số lần sinh con theo từng
nhóm nghiên cứu
Sắt huyết thanh
Nhóm bệnh (n=66)
Nhóm chứng (n=66)
r
p*
r
p
Tuổi
-0,1
0,508
-0,02
0,819
BMI
-0.1
0,349
-0,2
0,153
Số lần sinh
-0.1
0,419
0,1
0,422
* Tương quan Spearman
Nhận xét: Không có mối tương quan giữa nồng độ sắt huyết thanh và tuổi, BMI, số lần
sinh theo từng nhóm nghiên cứu (p>0,05).
Bảng 4. Mối liên quan giữa nồng độ ferritin với tiền sử mãn kinh và tiền sử mang thai
*Kiểm định Mann Whitney
Nhận xét: Có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về nồng độ ferritin giữa nhóm UTV và
nhóm chứng ở phụ nữ chưa mãn kinh và đã từng mang thai (p<0,05).
Các đặc điểm
Nồng độ ferritin (ng/mL)
Giá trị p*
Nhóm bệnh
TV (KTPV)
Nhóm chứng
TV (KTPV)
Tiền sử mãn kinh
Chưa mãn kinh
137,0 (75,7; 180,5)
83,2 (41,8; 123)
0,002
Đã mãn kinh
249,0 (172,0; 316,0)
171,0 (150,0; 211,0)
0,091
Tiền sử mang thai
Chưa từng mang thai
92,9 (47,6; 154,5)
87,9 (64,9; 141,0)
0,093
Đã từng mang thai
164,5 (100,2; 238,5)
92,9 (47,6; 154,5)
<0,001