TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - QUYỂN 2 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
73
KHẢO SÁT MỨC ĐỘ HIỂU BIẾT CỦA NGƯỜI HIẾN MÁU
VỀ TRUYỀN MÁU HÒA HỢP PHENOTYPE NĂM 2022
Triệu Thị Biển1, Phạm Thị Thắm1,
Nguyễn Quốc Huy1, Hoàng Thị Thanh Nga1
TÓM TẮT8
Mục tiêu: Đánh giá mức độ hiểu biết về
truyền máu hòa hp phenotype của ngưi hiến
máu tại Viện Huyết học – Truyền máu Trung
ương năm 2022 và tm hiểu một số yếu tố liên
quan. Phương pháp nghiên cứu: Cắt ngang có
phân tích ở 194 ngưi hiến máu hòa hp
phenotype đưc huy động đến hiến máu cho
bệnh nhân phù hp trong năm 2022. Kết quả:
Nhận thức: 28,4% có nhận thức đầy đủ, 71,6%
có nhận thức hạn chế về truyền máu hòa hp
phenotype. Tỷ lệ trả li đúng một số câu hỏi về
hiến máu tình nguyện và truyền máu hòa hp
phenotype chưa cao như: điều kiện về cân nặng
hiến máu (54,6%), li ích giảm quá tải sắt
(63,9%), li ch đốt cháy calo (33%), các xét
nghiệm nhóm máu trước khi truyền (51,0%), các
hệ thống nhóm máu ngoài hệ ABO, Rh(D)
(43,8%), các phản ứng sau truyền máu khi không
hòa hp phenotype (33,5%)...; Yếu tố ảnh hưởng:
Ngưi hiến máu có độ tuổi từ 18 – 35 có tỷ lệ
nhận thức đầy đủ về truyền máu hòa hp
phenotype cao hơn so với nhóm trên 36 tuổi. Kết
luận: Nhận thức về truyền máu hòa hp
phenotype của ngưi hiến máu còn hạn chế. Tỷ
lệ nhận thức đầy đủ đạt 28,4%, tỷ lệ nhận thức
1Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương
Chịu trách nhiệm chính: Triệu Thị Biển
SĐT: 0979238975
Email: trieubien@gmail.com
Ngày nhận bài: 07/06/2024
Ngày phản biện khoa học: 01/08/2024
Ngày duyệt bài: 30/9/2024
hạn chế chiếm 71,6%. Độ tuổi trẻ (18 – 35) là
yếu tố có ảnh hưởng tích cực đến nhận thức của
ngưi hiến máu về truyền máu hòa hp
phenotype.
Từ khóa: nhận thức về hiến máu, truyền máu
hòa hp phenotype, nhóm máu hiếm…
SUMMARY
SURVEY OF THE LEVEL OF BLOOD
DONORS’ KNOWLEDGE ABOUT
PHENOTYPE-MATCHED BLOOD
TRANSFUSION IN 2022
Objective: Assess the level of blood donors’
knowledge about phenotype-matched blood
transfusions at the National Institute of
Hematology and Blood Transfusion in 2022 and
learn some factors related. Method: Cross-
sectional description study with analysis in 194
phenotype-matched blood donors who were
mobilized to donate blood for suitable patients in
2022. Results: Awareness: 28.4% had full
awareness, 71.6% had limited awareness about
phenotype-matched blood transfusions. The
percentage of correct answer to some questions
about blood donation and phenotype-matched
blood transfusions is not high, such as: weight
conditions for blood donor (54.6%), benefits of
reducing iron overload (63.9%), benefits of
burning calories (33%), blood group tests before
blood transfusion (51.0%), blood group systems
besides ABO, Rh(D) (43.8%), reactions after
blood transfusion when phenotype is
incompatible (33.5%)...; Influencing factors:
Blood donors between 18 – 35 years old have a
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
74
higher rate of full awareness of phenotype-
matched blood transfusion than those who are
over 36 years old. Conclusion: Blood donors’
awareness of phenotype-matched blood
transfusion is still limited. Those who had full
awareness accounted for 28.4% while those with
limited awareness accounted for 71.6%. Young
age (18 – 35 years old) is a factor that has
positive influence on blood donors’ awareness of
phenotype-matched blood transfusion.
Keywords: awareness of blood donation,
phenotype-matched blood transfusions, rare
blood group …
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Truyền máu là biện pháp hỗ tr quan
trọng trong điều trị y học nói chung và là một
trong những phương pháp điều trị chính cho
bệnh nhân tan máu bẩm sinh (Thalassemia).
Tuy nhiên, truyền máu nhiều lần là nguyên
nhân sinh ra những kháng thể bất thưng dẫn
đến phản ứng truyền máu và truyền máu
không có hiệu lực [1]. Truyền máu hòa hp
các kháng nguyên nhóm máu ngoài hệ ABO,
Rh(D) (truyền máu hòa hp phenotype) là
biện pháp hữu hiệu giúp giảm tỷ lệ sinh
kháng thể bất thưng ở bệnh nhân [2, 3].
Viện Huyết học – Truyền máu Trung
ương đã xây dựng ngân hàng máu hòa hp
phenotype bằng cách xét nghiệm kháng
nguyên nhóm máu ngoài hệ ABO, Rh(D) cho
ngưi hiến máu, đa số là ngưi nhóm máu O,
đã từng hiến máu nhiều lần [4, 5]. Tuy nhiên,
các xét nghiệm này chưa đưc thực hiện
thưng quy [6], công tác huy động ngưi
hiến máu còn gặp nhiều khó khăn khi nguồn
ngưi hạn chế và tỷ lệ từ chối hiến máu cao
[7]. Mục tiêu nghiên cứu:
1. Đánh giá mức độ hiểu biết về truyền
máu hòa hp phenotype của ngưi hiến máu
tại Viện Huyết học – Truyền máu Trung
ương năm 2022.
2. Tìm hiểu một số yếu tố liên quan đến
mức độ hiểu biết của ngưi hiến máu về
truyền máu hòa hp phenotype.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
❖ Đối tưng nghiên cứu: 194 ngưi hiến
máu hòa hp phenotype đưc huy động hiến
máu trong năm 2022.
❖ Tiêu chuẩn chọn mẫu: Ngưi hiến
máu đưc làm xét nghiệm kháng nguyên
nhóm máu ngoài hệ ABO, Rh(D), đưc huy
động hiến máu.
❖ Tiêu chuẩn loại trừ: Ngưi hiến máu
đưc làm xét nghiệm kháng nguyên nhóm
máu ngoài hệ ABO, Rh(D) không đưc huy
động hiến máu.
❖ Thi gian và địa điểm nghiên cứu:
− Thi gian: Từ tháng 01/01 –
31/12/2022;
− Địa điểm: Tại Viện Huyết học –
Truyền máu Trung ương.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
❖ Thiết kế nghiên cứu: Cắt ngang;
❖ Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu
ngẫu nhiên, xác suất (10%);
❖ Cách chọn mẫu: Từ phần mềm Quản
lý Trung tâm Máu, xuất danh sách ngưi
hiến máu trong năm 2022 đưc làm xét
nghiệm kháng nguyên ngoài hệ ABO, Rh(D),
chọn toàn bộ ngưi đưc huy động đến hiến
máu, gửi bảng hỏi khảo sát qua SMS, Email.
❖ Cỡ mẫu: Năm 2022 có 1.479 ngưi
hiến máu hòa hp phenotype đưc huy động,
dự kiến 10% ngưi hiến máu trả li khảo sát
tương ứng cỡ mẫu là 148 [7]. Nhóm nghiên
cứu thu thập đưc 194 mẫu hp lệ và đưa
vào phân tích.
❖ Thu thập số liệu:
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - QUYỂN 2 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
75
− Bộ công cụ: Bảng hỏi đưc thiết kế
dạng online, sử dụng công cụ hỗ tr Google
Form.
− Thiết kế bảng hỏi: Thông tin chung: 4
câu; Câu hỏi đánh giá nhận thức: hiểu biết
chung về hiến máu (10 câu), hiểu biết về
truyền máu hòa hp phenotype (10 câu). Mỗi
câu trả li đúng đưc 1 điểm, câu trả li sai
đưc 0 điểm, tổng điểm tối đa là 20 điểm, đạt
16 - 20 điểm đưc đánh giá là có nhận thức
đầy đủ, đạt ≤15 điểm đưc đánh giá là có
nhận thức hạn chế về truyền máu hòa hp
phenotype [8, 9].
2.3. Xử lý số liệu
Sử dụng phần mềm SPSS 20.0 với các
thuật toán: thống kê tần số, kiểm định Chi
bnh phương (ꭓ2), tỷ số nguy cơ (risk ratio),
tỷ suất chênh OR.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu
Bảng 3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm
Số lượng (n)
Tỷ lệ (%)
Giới
Nam
96
49,5
Nữ
98
50,5
Tuổi
(Tuổi TB = 32±9)
18 – 35 tuổi
127
65,5
≥36 tuổi
67
34,5
Nghề nghiệp
Công chức, nhân viên
122
62,9
Nghề khác
72
37,1
Số lần hiến máu
≤9 lần
95
49
≥10 lần
99
51
Trong số đối tưng nghiên cứu (ĐTNC), nam giới chiếm tỷ lệ 49,5%, nữ giới chiếm tỷ lệ
50,5%, độ tuổi trung bình là 32±9, 65,5% ĐTNC có độ tuổi từ 18 – 35 tuổi, 62,9% là công
chức, nhân viên văn phng. Tỷ lệ ĐTNC đã hiến máu trên 10 lần đạt 51%.
3.2. Mức độ hiểu biết của người hiến máu về truyền máu hòa hợp phenotype
Bảng 3.2: Mức độ hiểu biết chung về hiến máu tình nguyn
STT
Hiểu biết đúng
Số lượng
(n)
1
Ngưi có hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV, giang mai không thể hiến máu
194
2
Khoảng cách tối thiểu giữa 2 lần hiến máu (khoảng 3 tháng)
191
3
Ngưi nhiễm vi rút viêm gan B/C không thể hiến máu
190
4
Khối hồng cầu nhóm O có thể truyền đưc cho tất cả các nhóm khác
169
5
Ngưi có tiền sử tim mạch, huyết áp không thể hiến máu
163
6
Điều kiện về cân nặng (≥42kg với nữ, ≥45kg với nam)
146
7
Các xét nghiệm đưc làm cho đơn vị máu đã hiến tặng
145
8
Hiến máu thưng xuyên giúp làm giảm quá tải sắt
124
9
Điều kiện về độ tuổi hiến máu (18 – 60)
106
10
Hiến máu làm tăng quá trnh đốt cháy calo, giúp giảm cân
64
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
76
Một số kiến thức về hiến máu tình nguyện (HMTN) có tỷ lệ nhận thức đúng đạt <80%
như: điều kiện cân nặng (75,3%), độ tuổi (54,6%), các xét nghiệm sau hiến máu (74,7%), li
ích giảm quá tải sắt (63,9%), li ch tăng quá trnh đốt cháy calo (33%).
Bảng 3.3: Hiểu biết của người hiến máu về hiến máu hòa hợp phenotype
STT
Hiểu biết đúng
Số lượng
(n)
Tỷ lệ
(%)
1
Cần thiết phải xây dựng ngân hàng máu hòa hp phenotype
188
96,9
2
Cần thiết phải lựa chọn những đơn vị máu có kháng nguyên phù hp để
truyền cho ngưi bệnh
176
90,7
3
Những bệnh nhân nào cần truyền máu hòa hp phenotype
156
80,4
4
Truyền máu không hòa hp phenotype có thể xảy ra tai biến hoặc những
phản ứng sau truyền máu
155
79,9
5
Truyền máu hòa hp phenotype là truyền máu máu hòa hp kháng
nguyên của các hệ nhóm máu khác ngoài hệ ABO, Rh(D)
147
75,8
6
Nếu truyền máu nhiều lần, cơ thể sẽ sản sinh ra kháng thể để chống lại
những kháng nguyên lạ từ máu đưc truyền vào
140
72,2
7
Hệ nhóm máu thưng đưc xác định trước khi truyền máu
99
51,0
8
Từng nghe nói đến hệ nhóm máu khác ngoài hệ ABO, Rh(D)
85
43,8
9
Phản ứng chủ yếu sau truyền máu
65
33,5
10
Có hơn 40 hệ thống nhóm máu khác ngoài hệ ABO, Rh(D)
7
3,6
Chỉ có 3,6% ĐTNC trả li đúng có khoảng hơn 40 hệ thống nhóm máu khác ngoài hệ
ABO, Rh(D), 51% trả li đúng hệ nhóm máu thưng đưc làm xét nghiệm trước khi truyền
máu, 33,5% trả li đúng các phản ứng chủ yếu sau truyền máu nếu truyền máu không hòa hp
phenotype.
Biểu đồ 3.1: Mức độ nhận thức của người hiến máu về truyền máu hòa hợp phenotype
Tỷ lệ ĐTNC có nhận thức đầy đủ về truyền máu hòa hp phenotype đạt 28,4%, 71,6% có
nhận thức hạn chế.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - QUYỂN 2 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
77
3.3. Một số đặc điểm liên quan đến hiểu biết của người hiến máu về truyền máu hòa
hợp phenotype
Bảng 3.4: Một số yếu tố liên liên quan đến hiểu biết của người hiến máu về truyền máu
hòa hợp phenotype
Đặc điểm
Nhận thức đầy đủ
Nhận thức hạn chế
OR (95%CI)
n
%
n
%
Giới
Nam
25
26,0
71
74,0
0,798
(0,427 – 1,493)
Nữ
44
44,9
54
55,1
Tuổi
18 – 35
44
34,6
83
65,4
2,699
(1,884 – 5,671)
≥36
11
16,4
56
83,6
Nghề nghiệp
Cán bộ, nhân viên
40
32,8
82
67,2
1,854
(0,936 – 3,670)
Khác
15
20,8
57
79,2
Số lần hiến máu
1 - 9 lần
27
25,0
81
75,0
0,69
(0,369 – 1,239)
≥10 lần
28
32,6
58
67,4
Trong nhóm ĐTNC có nhận thức đầy đủ,
độ tuổi từ 18 – 35 chiếm tỷ lệ 34,6% trong
khi nhóm trên 36 tuổi chỉ chiếm 16,4%. Sự
khác biệt có ý nghĩa thống kê với tỷ suất
chênh là 2,699, khoảng tham chiếu từ 1,884
– 5,671.
IV. BÀN LUẬN
4.1. Đặc điểm của đối tượng nghiên
cứu
ĐTNC chủ yếu có độ tuổi từ 18 – 35
(65,5%), nghề nghiệp là cán bộ/nhân viên
(62,9%) và 51% hiến máu trên 10 lần (bảng
3.1). Các đặc điểm này phù hp với kết quả
nghiên cứu của tác giả Trần Ngọc Quế
(2020): ngưi hiến máu có độ tuổi trẻ (18 –
24 tuổi chiếm 39,8%, 25 – 34 tuổi chiếm
35,3%), ngưi hiến máu là cán bộ, nhân viên
chiếm 37,3%, tỷ lệ hiến máu thưng xuyên
đạt 22,3% (năm 2019) [10]. Như vậy, ngưi
hiến máu hòa hp phenotype d đưc lựa
chọn ngẫu nhiên nhưng đều đưc “thừa
hưởng” thành quả chung của sự phát triển cả
về chất và lưng của hoạt động HMTN giai
đoạn 2015 – 2019 khi nguồn ngưi hiến máu
đưc trẻ hóa, cân bằng giữa các nhóm ngành
nghề và lực lưng hiến máu thưng xuyên
đưc chú trọng phát triển. Đây là nguồn
ngưi hiến máu có trnh độ, dễ dàng áp dụng
nhiều biện pháp nâng cao nhận thức đồng
thi có thi gian đóng góp lâu dài cho hoạt
động HMTN.
4.2. Mức độ hiểu biết về truyền máu
hòa hợp phenotype
Hầu hết ĐTNC có nhận thức đúng về tiêu
chuẩn sức hiến máu: không mắc/có hành vi
nguy cơ lây nhiễm bệnh lây truyền qua
đưng truyền máu: HIV, giang mai (100%),
viêm gan B, C (97,9%), về khoảng cách tối
thiểu giữa 2 lần hiến máu (98,5%), khối hồng
cầu nhóm O có thể truyền đưc cho tất cả
các nhóm máu khác (87,1%), cân nặng hiến
máu (75,3%), độ tuổi hiến máu (54,6%)
(bảng 3.2). Kết quả này cao hơn so với kết
quả nghiên cứu của tác giả Ngô Mạnh Quân
(2015): ngưi có nguy cơ lây truyền HIV
không thể hiến máu (84,4%), ngưi nhiễm
viêm gan B/C không thể hiến máu (88,5%),
khoảng cách giữa 2 lần hiến máu (54,8%),
cân nặng (54,1%) [8]. Ngưi hiến máu có
nhận thức tốt hơn là do xã hội ngày càng
phát triển, các nền tảng mạng xã hội chiếm
ưu thế truyền thông cùng sự đổi mới, bắt kịp
xu thế trong công tác tuyên truyền về HMTN