HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
118
KHẢO SÁT CÁC TRƯỜNG HỢP TRẺ SINH
TỪ MẸ NHIỄM LIÊN CẦU KHUẨN NHÓM B
TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH HỒ CHÍ MINH
Phạm Lê Mỹ Hạnh1, Bùi Thị Phương Nga2, Cam Ngọc Phượng1
TÓM TẮT18
Đặt vấn đề: Liên cầu khuẩn nhóm B (GBS)
là tác nhân hàng đầu gây nhiễm trùng sơ sinh
(NTSS) sớm và tử vong còn cao. Việt Nam chưa
có báo cáo về NTSS sớm liên quan GBS.
Mục tiêu: Xác định tỉ lệ và mô tả đặc điểm
trẻ bị NTSS sớm sinh từ mẹ nhiễm GBS.
Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu cắt
ngang khảo sát các trẻ sinh từ mẹ nhiễm GBS tại
Bệnh viện (BV) Tâm Anh Hồ Chí Minh (HCM)
từ 01/08/2022 đến 28/02/2023. Trẻ được xử trí
theo hướng dẫn của Viện hàn lâm nhi khoa Hoa
Kỳ (AAP) 2019.
Kết quả: Tổng cộng 124 trẻ sinh từ mẹ
nhiễm GBS, trong đó: không có trẻ nhiễm trùng
huyết (NTH) xác định, 4 trẻ NTH có thể (3,2%),
2 trẻ viêm phổi (1,6%), 1 trẻ viêm màng não
(0,8%). Triệu chứng thường gặp nhất là suy hô
hấp và khởi phát sớm trong 1 giờ sau sinh. Tất cả
đều đáp ứng điều trị với kháng sinh (KS) ban đầu.
Kết luận: Không có trẻ NTH xác định có thể
do cấy máu độ nhạy thấp, cần PCR GBS giúp
chẩn đoán xác định và nghiên cứu tiếp theo về yếu
tố liên quan NTSS sớm giúp phòng ngừa tốt hơn.
Từ khóa: nhiễm trùng sơ sinh sớm, nhiễm
trùng huyết, liên cầu khuẩn nhóm B, trẻ sơ sinh.
1Trung tâm Sơ sinh
2Trung tâm Sản phụ khoa Bệnh viện Tâm Anh Hồ
Chí Minh
Chịu trách nhiệm chính: Phạm Lê Mỹ Hạnh
SĐT: 0976888652
Email: phamlemyhanh@gmail.com
Ngày nhận bài: 05/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 15/7/2024
Ngày duyệt bài: 18/7/2024
Viết tắt: GBS: Group B Streptococcus (liên
cầu khuẩn nhóm B), NTSS: nhiễm trùng sơ sinh,
BV: bệnh viện, HCM: Hồ chí minh, AAP:
American Academy of Pediatrics (Viện hàn lâm
nhi khoa Hoa Kỳ), KS: kháng sinh, LS: lâm sàng,
NTH: nhiễm trùng huyết.
SUMMARY
OBSERVATION OF THE NEWBORNS
BORN TO GBS POSITIVE MOTHERS
AT TAM ANH HO CHI MINH CITY
HOSPITAL
Background: GBS remains a leading
infectious cause of morbidity and mortality
among newborns. In Viet Nam, there is no report
about early onset GBS infection in newborn.
Objective: to describe incidence rates and
characteristics of the newborns infected early
who were born by GBS positive mothers.
Methods: The cross – sectional study
examined the newborns born to GBS positive
mother at Tam Anh HCM hospital from
01/08/2022 to 28/02/2023. These newborns were
treated following the guideline of AAP 2019.
Results: In total of 124 the newborns born to
GBS positive mother, no one had positive blood
culture. There were 4 cases of probable sepsis
(3.2%), 2 cases of pneumonia (1.6%), 1 case of
meningitis (0.8%). The most popular clinical sign
was respiratory insufficiency which had early
onset in the first hour after birth. All of infants
responded to empirical antibiotic treatment.
Conclusions: There was no case with culture
confirmed early onset neonatal sepsis possibly
due to low sensitivity of blood culture. So GBS
PCR will be needed to help confirm the diagnosis
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
119
and further research on factors related to early
onset neonatal infection will help in better
prevention.
Keywords: early onset neonatal infection,
sepsis, Group B Streptococcus, newborn
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
GBS là tác nhân hàng đầu gây NTSS sớm
do lây nhiễm từ mẹ sang con và tử vong cao
với bệnh cảnh lâm sàng thường gặp là nhiễm
trùng huyết, viêm phổi, viêm màng não.
Theo báo cáo tổng quan và phân tích gộp
năm 2017, tỉ lệ trẻ sơ sinh nhiễm GBS trên
toàn thế giới là 0,5/1000 trẻ sinh sống. Tỉ lệ
này thay đổi theo từng vùng: cao nhất là
Châu Phi (1,12/1000) và thấp nhất là Châu Á
(0,3/1000) (5). Mẹ nhiễm GBS ở âm đao, trực
tràng là yếu tố nguy cơ cao gây NTSS sớm.
Năm 2017, Russell và cộng sự phân tích gộp
kết quả của 30 bài báo với 20328 thai phụ
nhiễm GBS trong thai kỳ để xác định nguy
cơ NTSS sớm của trẻ được sinh ra. Kết quả
cho thấy nguy cơ NTSS sớm là 1,1% (85 trẻ
NTSS sớm/6649 thai phụ nhiễm GBS) khi
không được sử dụng KS dự phòng trong khi
chuyển dạ. Nguy cơ này giảm xuống còn
0,03% (16 trẻ NTSS sớm trên tổng số 13348
thai phụ nhiễm GBS) khi sử dụng KS dự
phòng trong chuyển dạ (7).
Tỉ lệ tử vong chung của trẻ NTSS sớm do
GBS vẫn còn cao (6,9%), trong đó 2,1% ở trẻ
sinh đủ tháng, 19,2% ở trẻ sinh non và 28,6%
ở nhóm trẻ không rõ tuổi thai (8). Thậm chí
về sau, trong suốt 10 năm đầu, nguy cơ tử
vong vẫn còn tăng cao hơn gấp 3 lần so với
trẻ không bị nhiễm GBS (9). Ở Việt Nam đã
có nhiều nghiên cứu về tình hình mang GBS
ở mẹ nhưng chưa có báo cáo nào về tình
trạng nhiễm GBS ở trẻ sau sinh. Vì vậy,
chúng tôi thực hiện nghiên cứu này nhằm
bước đầu xác định tỷ lệ và mô tả đặc điểm
trẻ bị NTSS sớm sinh từ mẹ nhiễm GBS ở
BV Tâm Anh HCM từ 01/08/2022 đến
28/02/2023, từ đó có cái nhìn khái quát về
tình trạng nhiễm GBS sớm ở trẻ sơ sinh, phát
triển những nghiên cứu tiếp theo nhằm đề ra
chiến lược dự phòng tốt nhất giúp giảm thiểu
tỉ lệ mắc bệnh, giảm tử vong cũng như di
chứng về sau.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Tất cả trẻ sinh từ mẹ nhiễm GBS ở BV
Tâm Anh HCM từ 01/08/2022 đến
28/02/2023.
Tiêu chí chọn mẫu
Tiêu chí nhận vào.
Trẻ sinh sống từ mẹ nhiễm GBS: mẹ có
xét nghiệm PCR hoặc cấy dịch âm đạo, trực
tràng tại BV Tâm Anh HCM dương tính với
GBS từ 01/08/2022 đến 28/02/2023.
Tiêu chí loại ra
Trẻ sinh ngoại viện hoặc mẹ không làm
xét nghiệm GBS hoặc thân nhân từ chối
tham gia nghiên cứu.
Phương pháp ngiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu cắt
ngang.
Cỡ mẫu
2
2
)
2
1(
1
d
p)p(
Zn −
=
−
Với = 0,05,
)
2
1(
−
Z
= 1,96, p: 1,3% (tỷ lệ
trẻ NTSS sớm sinh từ mẹ nhiễm GBS) (7), d =
0,02 → n = 124 ca.
Kĩ thuật chọn mẫu: Chọn mẫu kiểu
liên tiếp.
Phương pháp tiến hành
Tất cả trẻ sinh từ mẹ nhiễm GBS ở BV
Tâm Anh HCM trong thời gian nghiên cứu
đủ tiêu chuẩn chọn mẫu và không có tiêu chí
loại trừ được đưa vào nghiên cứu, được điều
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
120
trị theo hướng dẫn “Quản lý trẻ sơ sinh nguy
cơ nhiễm GBS” của AAP 2019 và NICE
2022, được ghi nhận các đặc điểm lâm sàng
(LS), cận lâm sàng và điều trị cho đến khi
xuất viện. NTH xác định được định nghĩa là
trẻ có biểu hiện nhiễm trùng và cấy máu
dương tính. NTH có thể là khi trẻ có biểu
hiện nhiễm trùng và CRP ≥ 10mg/l hoặc
bạch cầu tăng hay giảm và tiểu cầu giảm
nhưng cấy máu âm tính.
Thu thập và xử lí số liệu
Dữ liệu ghi lại theo phiếu thu thập số
liệu in sẵn, nhập liệu và thống kê bằng phần
mềm SPSS 20.0 for Window.
Y đức
Nghiên cứu này được trích từ nghiên cứu
“Liên quan giữa thai phụ nhiễm liên cầu
khuẩn nhóm B ở âm đạo - trực tràng và kết
cục thai kỳ” phối hợp với trung tâm sản phụ
khoa BV Tâm Anh HCM đã được Hội đồng
đạo đức trong nghiên cứu y sinh học của BV
Tâm Anh HCM phê duyệt ngày 07/07/2022,
số 89/2022/QĐ – TAHCM.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Đặc điểm dân số nghiên cứu
Tổng cộng có có 124 trẻ sinh từ mẹ GBS
dương thỏa tiêu chuẩn đưa vào nghiên cứu.
Trẻ có tuổi thai thấp nhất là 33,7 tuần và cân
nặng lúc sinh là 1720 gram.
Bảng 1: Đặc điểm dân số nghiên cứu
Đặc điểm
N = 124
Giới nam, số ca (%)
66 (53)
Tuổi thai, trung bình (độ lệch chuẩn), tuần
38,9 (0,9)
Non tháng, số ca (%)
6 (4,8)
Cân nặng lúc sinh, trung bình (độ lệch chuẩn), gram
3211 (393)
Sinh thường, số ca (%)
44 (35,5)
Sinh mổ, số ca (%)
80 (64,5)
Dự phòng GBS đủ, số ca (%)
41 (33,1)
Không có chỉ định dự phòng GBS, số ca (%)
59 (47,5)
Dự phòng GBS không đủ, số ca (%)
24 (19,4)
Ối vỡ > 18 giờ, số ca (%)
7 (5,6)
Mẹ sốt lúc sinh, số ca (%)
1 (0,8)
Nhận xét: Đa số là trẻ đủ tháng, sinh mổ, dự phòng GBS đủ hoặc không có chỉ định
dự phòng.
Bảng 2: Đặc điểm lâm sàng và điều trị: 17 trẻ có biểu hiện lâm sàng bất thường (13,7%)
Đặc điểm
N = 124
Suy hô hấp, số ca (%)
13 (10,5)
Li bì, số ca (%)
2 (1,6)
Sốt, số ca (%)
1 (0,8)
Bú ít, số ca (%)
3 (2,4)
Vàng da sớm/24 giờ đầu, số ca (%)
2 (1,6)
Điều trị KS, số ca (%)
- ≤ 3 ngày, số ca (%)
- ≥ 7 ngày, số ca (%)
7 (5,6)
2 (1,6)
5 (4)
Nhận xét: triệu chứng lâm sàng thường gặp là suy hô hấp, đa số không cần điều trị KS.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
121
Tỉ lệ trẻ NTSS sớm
Có 5 trẻ NTSS sớm (4%), trong đó có 1 trẻ đồng thời bị NTH và viêm màng não, 1 trẻ
đồng thời bị NTH và viêm phổi. Đây cũng là 2 ca có CRP tăng cao (72,7 và 88,6 mg%).
Bảng 3: Tỉ lệ trẻ NTSS sớm
Phân loại
N = 124
NTH xác định, số ca (%)
0 (0)
NTH có thể, số ca (%)
4 (3,2)
Viêm màng não, số ca (%)
1 (0,8)
Viêm phổi bẩm sinh, số ca (%)
2 (1,6)
Nhận xét: Không có ca NTH xác định.
Đặc điểm trẻ NTSS sớm
Tất cả trẻ đều xuất hiện suy hô hấp trong
vòng 1 giờ sau sinh. Trong đó, 1 trẻ thở
NCPAP, 4 trẻ còn lại thở oxy cannula trong
48 giờ. Những triệu chứng còn lại xuất hiện
trong 24 giờ đầu. Các trẻ đều đáp ứng với
điều trị KS ban đầu, không có trường hợp
nào tử vong hay có biến chứng.
Bảng 4: Đặc điểm lâm sàng trẻ NTSS sớm
n = 5
5 (100)
1 (20)
5 (100)
2 (40)
1 (20)
2 (40)
2 (40)
1 (20)
1 (20)
Nhận xét: Tất cả đều là giới nam, suy hô hấp là triệu chứng thường gặp nhất.
Bảng 5: Đặc điểm cận lâm sàng trẻ NTSS sớm
Đặc điểm cận lâm sàng
n = 5
Cấy máu dương tính, số ca (%)
0 (0)
Cấy dịch não tủy dương tính, số ca (%)
0 (0)
CRP ≥ 10mg/l, số ca (%)
2 (40)
Bạch cầu máu tăng, số ca (%)
2 (40)
Tiểu cầu giảm, số ca (%)
2 (40)
Bạch cầu/dịch não tủy > 20, số ca (%)
1 (20)
X quang có tổn thương phổi, số ca (%)
2 (40)
Nhận xét: Không có ca cấy máu dương tính.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
122
IV. BÀN LUẬN
Tỉ lệ trẻ NTSS sớm
Cho đến nay chưa có tài liệu nào đưa ra
tiêu chuẩn rõ ràng để chẩn đoán NTH sơ
sinh, ngoại trừ đồng thuận của Haque, K.N
và cộng sự năm 2005(2). Vì vậy chúng tôi lấy
các định nghĩa về NTH từ đồng thuận này.
Đa số các nghiên cứu nước ngoài đều lấy tiêu
chuẩn vàng là cấy máu dương tính. Tuy
nhiên việc cấy máu ở trẻ sơ sinh có độ nhạy
rất thấp nên có nhiều trường hợp NTH sơ
sinh nhưng cấy máu âm tính. Do đó, việc
chẩn đoán xác định gặp nhiều khó khăn nên
rất cần thêm nghiên cứu đưa ra 1 đồng thuận
để chẩn đoán NTH sơ sinh cấy máu âm tính
(6). Tỉ lệ trẻ NTH có thể hay cấy máu âm tính
trong nghiên cứu chúng tôi là 3,2%, viêm
phổi bẩm sinh là 1,6%, thấp hơn so với báo
cáo của Lakshmi M. Warrier năm 2022 ở Ấn
Độ lần lượt là 12,5% (5 trẻ/40 bà mẹ có GBS
dương) và 5% (2 trẻ/40 bà mẹ GBS dương).
Tỉ lệ viêm màng não là 1,6% trong khi
nghiên cứu của Lakshmi M. Warrier không
có trường hợp nào viêm màng não(4). Ca
viêm màng não chỉ có tăng bạch cầu trong
dịch não tủy (40 tế bào) nhưng cấy dịch não
tủy âm tính.
Đặc điểm trẻ NTSS sớm
Mặc dù 17 trẻ có biểu hiện lâm sàng bất
thường nhưng chỉ có 5 trẻ đủ tiêu chuẩn chẩn
đoán NTSS sớm và được nhận điều trị KS đầy
đủ. Tất cả các triệu chứng nhiễm trùng đều
xuất hiện trong 24 giờ đầu và thường gặp nhất
là suy hô hấp sớm trong vòng 1 giờ sau sinh.
Điều này cũng phù hợp với y văn: > 90% các
trường hợp NTSS sớm do GBS có triệu
chứng LS xuất hiện trong 24 giờ sau sinh(3).
Cho nên những trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm GBS
cần được theo dõi sát trong ngày đầu tiên để
phát hiện sớm nhiễm trùng và can thiệp kịp
thời. Triệu chứng ít gặp nhất là sốt (1 ca)
cũng tương tự báo cáo của Trần Thị Bích
Huyền năm 2013(1). Trong nghiên cứu chúng
tôi, không có trẻ nào có cấy máu dương tính
mặc dù có biểu hiện LS và các xét nghiệm
khác bất thường. Điều này cũng tương đồng
với nghiên cứu của Lakshmi M. Warrier (4).
Nhưng so với báo cáo của Russel và cộng sự
năm 2017, tỉ lệ trẻ NTH có cấy máu dương
tính sinh từ mẹ nhiễm GBS là 1,3% khi
không được sử dụng kháng sinh dự phòng
trong khi chuyển dạ và giảm xuống còn 0,1%
khi sử dụng kháng sinh dự phòng trong
chuyển dạ (7). Trong 4 ca NTH có thể, 2 ca có
biểu hiện LS nặng hơn đều nhận KS dự
phòng trước sinh không đủ 4 giờ do thai phụ
chuyển dạ sinh nhanh sau khi nhập viện,
trong đó 1 ca có mẹ vỡ ối 19 giờ và sốt khi
sinh. Việc sử dụng KS dự phòng đủ khi
chuyển dạ làm giảm nguy cơ NTSS sớm do
GBS (7). Vỡ ối kéo dài > 18 giờ và mẹ sốt khi
sinh cũng là yếu tố nguy cơ NTSS sớm(3).
V. KẾT LUẬN
Trong nghiên cứu chúng tôi không có trẻ
NTH xác định có thể do cấy máu có độ nhạy
thấp. Các dấu hiệu LS nhiễm trùng đều xuất
hiện trong ngày đầu tiên và thường gặp nhất
là suy hô hấp.
VI. KIẾN NGHỊ
Trẻ sinh từ mẹ nhiễm GBS phải được
theo dõi ít nhất 24 giờ và cần thêm xét
nghiệm PCR GBS giúp chẩn đoán xác định,
nên có nghiên cứu tiếp theo về các yếu tố
liên quan NTSS sớm để giúp việc phòng
ngừa tốt hơn.