Khó tiêu cũng là bệnh
Chắc hẳn trong chúng ta, ai cũng đã từng bị chứng khó tiêu, đầy bụng.
Ngay như từ “khó tiêu” đã cho chúng ta hình dung đây là tình trạng “khó chịu”
hay “rối loạn” về tiêu hoá.
Chứng khó tiêu không phải là một triệu chứng mà bao gồm nhiều triệu
chứng như: chướng bụng, đầy hơi, khó chịu, mau no đặc biệt là sau khi ăn làm cho
bệnh nhân có cảm giác chậm tiêu. Có bệnh nhân bị buồn nôn hoặc nôn sau ăn, đôi
khi kèm theo triệu chứng hoa mắt, chóng mặt. Có bệnh nhân khác lại bị ợ hơi, có
cảm giác vướng nghẹn ở cổ họng. Tất cả các triệu chứng trên liên quan đến rối
loạn về co bóp của dạ dày hoặc của thực quản. Ngoài ra, người bị chứng khó tiêu
có thể bị đau ở vùng thượng vị mà dân gian thường gọi là đau vùng chấn thuỷ. Ợ
nóng tức là cảm giác nóng rát ở phần giữa ngực. Các triệu chứng đau thượng vị và
ợ nóng liên quan đến sự tăng tiết dịch vị hoặc tăng cảm giác đau của từng người.
Truy tìm thủ phạm
Chứng khó tiêu có thể xảy ra ở hai nhóm bệnh nhân khác nhau. Nhóm đầu
tiên được gọi là “khó tiêu chức năng” tức là những bệnh nhân bị chứng đầy bụng
khó tiêu nhưng khi khám bệnh và làm các xét nghiệm hoàn toàn không phát hiện
có gì bất thường. Nhóm thứ hai là những bệnh nhân có một bệnh thực thể về tiêu
hoá hoặc có một nguyên nhân nào đó gây ra các triệu chứng khó tiêu. Mặc dù
chứng “khó tiêu chức năng” không có nguyên nhân cụ thể nhưng người ta ghi
nhận có một số yếu tố làm khởi phát hoặc làm nặng thêm triệu chứng:
- Do cách ăn uống: khi ăn thức ăn chua cay, nhiều gia vị, nhiều dầu mỡ rất
dễ bị khó tiêu. Có người chỉ cần ăn nhiều tinh bột và chất xơ cũng bị đầy bụng khó
tiêu. Có khi do ăn quá nhanh, nhai không kỹ, nuốt vội nên dẫn đến dễ nuốt nhiều
hơi trong lúc ăn. Giờ giấc ăn uống không ổn định, ăn no mà nằm ngay cũng có
cảm giác tức bụng...
- Do lạm dụng một số chất kích thích như rượu, cà phê, thuốc lá: các
chất này làm tăng tiết axít dịch vị, làm tăng cảm giác nóng rát ở vùng thượng vị và
gây ợ chua.
- Do nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori: người ta ghi nhận một nửa số
người bị chứng khó tiêu có nhiễm Helicobacter pylori và khi điều trị khỏi nhiễm
khuẩn này thì triệu chứng có thể thuyên giảm hoặc mất đi.
- Do căng thẳng thần kinh, bị stress: nhiều áp lực trong công việc cũng
làm rối loạn co bóp dạ dày và tăng tiết dịch vị.
- Do tác dụng phụ xảy ra trên đường tiêu hoá của một số thuốc chữa
bệnh: như kháng sinh, thuốc giảm đau hạ sốt, thuốc kháng viêm, corticoid, thuốc
dãn phế quản...
Làm sao phát hiện bệnh?
Chứng khó tiêu có thể xảy ra do các bệnh về tiêu hoá hoặc do các bệnh
không liên quan đến tiêu hoá: viêm loét dạ dày - tá tràng, thậm chí là ung thư dạ
dày, trào ngược dạ dày - thực quản; các bệnh về tuỵ gây thiếu các men tuỵ để tiêu
hoá các chất như đường, đạm, mỡ…; các bệnh rối loạn chuyển hoá như đái tháo
đường, cường giáp... Ngoài ra, viêm gan, sỏi mật, sau cắt túi mật... cũng gây khó
tiêu do thiếu dịch mật để tiêu hoá chất béo. Để phát hiện các bệnh này, mọi người
phải đi khám bệnh và nếu cần phải làm thêm một số xét nghiệm mới xác định
được nguyên nhân. Đặc biệt, nếu các triệu chứng khó tiêu xảy ra kèm theo một số
dấu hiệu cảnh báo thì không nên chủ quan bỏ qua mà phải tìm cho ra nguyên nhân,
như: triệu chứng khó tiêu mới xảy ra ở một bệnh nhân trên 45 tuổi, có sốt, có ói
hay đi tiêu ra máu, thiếu máu, chán ăn, sụt cân, nuốt đau, khó nuốt, trong gia đình
có người bị ung thư dạ dày...
Điều trị phải tuỳ nguyên nhân
- Để điều trị chứng khó tiêu, trước tiên chúng ta phải tìm hiểu nguyên nhân.
Tuỳ theo nguyên nhân sẽ có cách điều trị tương ứng. Trong trường hợp bị khó tiêu
chức năng, chủ yếu là triệu chứng đầy hơi, chướng bụng, mau no… người ta có
thể thử sử dụng các thuốc làm tăng co bóp dạ dày giúp đẩy hơi và thức ăn đi
xuống ruột và hạn chế hiện tượng trào ngược.
- Thuốc thường được dùng là Domperidon maleate. Thuốc này cải thiện
tình trạng đầy hơi, khó tiêu và làm cho mau đói bụng. Tuy nhiên, chỉ nên sử dụng
khoảng 5-7 ngày, nếu sau đó chứng khó tiêu vẫn không thuyên giảm, chúng ta
phải đến bác sĩ để khám bệnh và tìm xem có bệnh thực thể nào gây ra chứng khó
tiêu hay không, ví dụ như viêm loét dạ dày-tá tràng, ung thư dạ dày… Nếu bệnh
nhân bị đau thượng vị, có thể kết hợp các thuốc giảm tiết axít hoặc trung hoà axít
dịch vị sẽ làm cho bệnh nhân giảm đau và cảm thấy dễ chịu hơn.
- Cũng cần lưu ý, một số thuốc có thể gây ra các tác dụng phụ trên hệ tiêu
hoá nhất là khó tiêu, buồn nôn. Nếu phát hiện các thuốc này gây ra triệu chứng, tốt
nhất nên đến bác sĩ để được đổi sang thuốc khác. Không nên dùng kéo dài các
thuốc hỗ trợ tiêu hoá như các vitamin, các men tuỵ vì nếu bổ sung lâu ngày sẽ làm
cho các tuyến tiêu hoá của cơ thể “lười” tiết các men, làm cho tình trạng khó tiêu
xảy ra lâu hơn.
TS.BS. BÙI HỮU HOÀNG
