TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
131
LIÊN QUAN GIỮA KIỂM SOÁT GLUCOSE MÁU
VÀ RỐI LOẠN LIPID MÁU TRÊN BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYP 2
TẠI BỆNH VIỆN THANH NHÀN
Vũ Thị Châm1,2, Trần Thị Chi Mai1,
Nguyễn Minh Hiền2, Trương Việt Hải Long, Nguyễn Tiến Long2
TÓM TẮT19
Đặt vấn đề: HbA1c là một xét nghiệm được
sử dụng để theo dõi kiểm soát glucose máu trên
bệnh nhân đái tháo đường (ĐTĐ). Các nghiên
cứu trước đây cho thấy mối liên quan giữa việc
kiểm soát glucose máu và các chỉ số lipid máu ở
bệnh nhân ĐTĐ typ 2. Mục tiêu nghiên cứu:
Xác định mối liên quan giữa chỉ số HbA1c và
nồng độ lipid máu ở bệnh nhân ĐTĐ typ 2 tại
Bệnh viện Thanh Nhàn. Đối tượng và phương
pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang
hồi cứu trên 200 bệnh nhân đái tháo đường týp 2
đến khám, điều trị ngoại trú tại Khoa khám bệnh,
Bệnh viện Thanh Nhàn từ tháng 3 năm 2023 đến
tháng 5 năm 2023. Kết quả: Ở nhóm HbA1c >
7,0%, tỷ lệ bệnh nhân có rối loạn lipid máu (các
chỉ số TC > 5,2; TG > 1,7; HDL-C < 1,0; Non
HDL-C > 3,37 mmol/L) cao hơn ở nhóm HbA1c
< 7%, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p <
0,05. Tương tự, ở nhóm HbA1c > 7,0%, tỷ lệ
bệnh nhân có các tỷ số lipid bất thường (LDL-
C/HDL-C > 3,0, TC/HDL-C > 4,5 , TG/HDL-C
> 0,87) cao hơn ở nhóm HbA1c < 7,0%, sự khác
1Trường Đại học Y Hà Nội
2Bệnh viện Thanh Nhàn
Chịu trách nhiệm chính: Vũ Thị Châm
SĐT: 0356544104
Email: vuchamxn@gmail.com
Ngày nhận bài: 12.6.2024
Ngày phản biện khoa học: 17.6.2024
Ngày duyệt bài: 23.8.2024
Người phản biện: PGS.TS Nguyễn Gia Bình
biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05. Có mối
tương quan thuận có ý nghĩa thống kê giữa
HbA1c với cholesterol toàn phần (TC) (r=
0,420), triglycerid (r= 0,226), LDL-C (r= 0,166),
non HDL-C (r= 0.466), các tỷ số LDL-C/HDL-C
(r= 0,379), TC/HDL-C (r= 0,485), TG/HDL-C
(r= 0,219), p<0,05. Có mối tương quan nghịch
giữa HbA1c với HDL-C (r= -0.306), p<0,05. Kết
luận: Mối tương quan có ý nghĩa giữa HbA1c và
các thông số lipid máu gợi ý tầm quan trọng của
việc kiểm soát glucose máu cũng như quản lý rối
loạn lipid máu, nhằm giảm hơn nữa nguy cơ
bệnh tim mạch ở bệnh nhân ĐTĐ typ 2.
Từ khóa: Đái tháo đường typ 2, HbA1c, rối
loạn lipid máu.
SUMMARY
RELATIONSHIP BETWEEN
GLYCAEMIC CONTROL AND LIPID
PROFILE IN TYPE 2 DIABETES
MELLITUS PATIENTS AT THANH
NHAN HOSPITAL
Background: HbA1c is a marker used to
monitor blood glucose control in patients with
type 2 diabetes. Previous studies have shown a
correlation between blood glucose control and
blood lipid levels in patients with type 2 diabetes.
Objective: To determine the relationship
between HbA1c levels and blood lipid
concentrations in type 2 diabetes patients at
Thanh Nhan Hospital. Subjects and Methods: A
cross-sectional descriptive study on 200 type 2
diabetes patients attending outpatient care at the
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN LẦN THỨ 27 - HỘI HÓA SINH Y HỌC HÀ NỘI VÀ CÁC TỈNH PHÍA BẮC
132
Department of Internal Medicine, Thanh Nhan
Hospital from March 2023 to May 2023.
Results: In the HbA1c > 7.0% group, the
proportion of patients with dyslipidemia (TC >
5.2; TG > 1.7; HDL-C < 1.0; Non HDL-C > 3.37
mmol/L) was higher than in the HbA1c < 7.0%
group, with a statistically significant difference
of p < 0.05. Similarly, in the HbA1c > 7.0%
group, the proportion of patients with abnormal
lipid ratios (LDL-C/HDL-C > 3.0, TC/HDL-C >
4.5, TG/HDL-C > 0.87) was higher than in the
HbA1c < 7.0% group, with a statistically
significant difference of p < 0.05. There was a
significant positive correlation between HbA1c
and total cholesterol (TC) (r= 0.420),
triglycerides (r= 0.226), LDL-C (r= 0.166), non
HDL-C (r= 0.466), LDL-C/HDL-C ratio (r=
0.379), TC/HDL-C ratio (r= 0.485), TG/HDL-C
ratio (r= 0.219), p<0.05. There was a significant
negative correlation between HbA1c and HDL-C
(r= -0.306), p<0.05. Conclusion: The significant
correlation between HbA1c and blood lipid
parameters suggests the importance of blood
glucose control as well as the management of
dyslipidemia to further reduce the risk of
cardiovascular disease in type 2 diabetes patients.
The study results provide additional evidence
suggesting that HbA1c, besides its function in
monitoring blood glucose, may also be used as
an important marker to predict dyslipidemia in
patients with type 2 diabetes.
Keywords: Type 2 diabetes, HbA1c,
dyslipidemia.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Đái tháo đường (ĐTĐ) là một rối loạn
chuyển hóa được đặc trưng bởi tình trạng
tăng glucose máu mạn tính, do hậu quả của
sự thiếu hụt hoặc giảm chức năng của insulin
hoặc kết hợp cả hai. Số người mắc ĐTĐ
ngày càng gia tăng trên thế giới. Tổ chức Y
tế Thế giới (WHO) ước tính số ca mắc bệnh
ĐTĐ toàn cầu trong năm 2000 là khoảng 171
triệu người và sẽ tăng lên gần 366 triệu
người vào năm 2030 (1). Việc kiểm soát
glucose máu kém sẽ dẫn đến các bất thường
về lipid và lipoprotein (LP) vì ngày càng có
nhiều nghiên cứu cho thấy sự rối loạn lipid
máu thứ phát sau tình trạng kháng insulin
hoặc các yếu tố liên quan đến tình trạng
kháng insulin, chẳng hạn như béo phì (2).
Tăng dòng acid béo tự do thứ phát do kháng
insulin và tăng adipokine và cytokine từ mô
mỡ có thể là yếu tố quyết định mối tương
quan này (3).
HbA1c được sử dụng làm tiêu chuẩn để
đánh giá kiểm soát glucose máu. HbA1c còn
dùng để dự báo nguy cơ biến chứng của bệnh
đái tháo đường như rối loạn lipid máu và
bệnh lý tim mạch. Người ta ước tính sự tăng
nồng độ HbA1c tuyệt đối mỗi 1% ở bệnh
nhân ĐTĐ thì sẽ làm tăng 18% nguy cơ bệnh
tim mạch. Các nghiên cứu trước đây cho thấy
mối liên quan giữa HbA1c và các chỉ số lipid
máu (5,6). Vì vậy, sẽ rất có lợi khi đánh giá
mức độ của HbA1c ở bệnh nhân ĐTĐ với
các rối loạn lipid của họ. Với giả thiết việc
sử dụng HbA1c có thể là một chỉ điểm để
đồng thời đánh giá tình trạng kiểm soát
glucose máu và rối loạn lipid máu ở bệnh
nhân đái tháo đường typ 2, nghiên cứu này
được tiến hành với mục tiêu: “Xác định mối
liên quan giữa chỉ số HbA1c và nồng độ
lipid máu ở bệnh nhân ĐTĐ typ 2 tại Bệnh
viện Thanh Nhàn”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
133
* Tiêu chuẩn lựa chọn
Bệnh nhân trưởng thành (18 tuổi trở lên)
đã được chẩn đoán mắc bệnh ĐTĐ typ 2 theo
tiêu chuẩn chẩn đoán ĐTĐ của ADA năm
2022. Những bệnh nhân đã được chẩn đoán
ĐTĐ typ 2 tại Bệnh viện Thanh Nhàn (trừ
những bệnh nhân đến khám lần đầu chẩn
đoán ĐTĐ typ 2) có thực hiện đủ các xét
nghiệm Glucose máu, HbA1c, Cholesterol
toàn phần (TC), Triglycerid (TG), HDL-C,
LDL-C.
* Tiêu chuẩn loại trừ
- Bệnh nhân là phụ nữ mang thai, bệnh
nhân mắc bệnh lý hemoglobin, bệnh nhân
thiếu máu, mắc ĐTĐ typ 1, bệnh nhân ĐTĐ
typ 2 đang điều trị thuốc hạ lipid máu.
- Bệnh nhân đến khám lần đầu được chẩn
đoán ĐTĐ typ 2.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
- Thiết kế nghiên cứu: mô tả cắt ngang
hồi cứu
- Cỡ mẫu: 200 bệnh nhân ĐTĐ typ 2 đáp
ứng tiêu chuẩn lựa chọn.
- Phương pháp thu thập số liệu: các chỉ
số được thu thập dựa trên các dữ liệu lưu trữ
trong bệnh án của bệnh nhân và trên phần
mềm xét nghiệm Labconect. Các thông tin
thu thập bao gồm tuổi; giới tính; thời gian
mắc bệnh ĐTĐ; các chỉ số nhân trắc gồm:
BMI, huyết áp; các chỉ số sinh hoá máu gồm:
Glucose máu lúc đói, HbA1c, Cholesterol
toàn phần, Triglycerid, HDL-C, LDL-C.
- Xử lý số liệu: sử dụng phần mềm
phân tích SPSS 16.0 để phân tích thống kê.
So sánh giá trị trung bình của các biến theo
phân phối chuẩn bằng kiểm định Student T-
test. Hệ số tương quan Pearson được sử dụng
để xác định mối tương quan. Giá trị p <0,05
được coi là có ý nghĩa thống kê.
- Thời gian nghiên cứu: từ tháng 6/2023
đến tháng 5/2024, hồi cứu số liệu bệnh nhân
từ tháng 3/2023 đến tháng 5/2023.
- Địa điểm nghiên cứu: tại Bệnh viện
Thanh Nhàn.
- Đạo đức trong nghiên cứu: mọi thông
tin về bệnh nhân thuộc đối tượng nghiên cứu
được cam kết bảo mật, chỉ phục vụ cho mục
đích nghiên cứu. Tuân thủ đúng quy định về
nghiên cứu của Hội đồng đạo đức thuộc
trường Đại học y Hà Nội. Nghiên cứu đã
đượctiến hành khi có sự chấp thuận của bệnh
viện Thanh Nhàn và đối tượng tham gia
nghiên cứu.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bảng 1. Đặc điểm nhân chủng học, lâm sàng và hóa sinh của nhóm nghiên cứu
Biến số
n(%)
Giới
Nam
94 (47)
Nữ
106 (53)
Tuổi (năm)
<40
3 (1,5)
40 – 49
11 (5,5)
50 – 59
25 (12,5)
60 – 70
88 (44,0)
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN LẦN THỨ 27 - HỘI HÓA SINH Y HỌC HÀ NỘI VÀ CÁC TỈNH PHÍA BẮC
134
>70
73 (36,5)
Thời gian mắc bệnh
< 1 năm
18 (9)
1 – <5 năm
75 (37,5)
5 - <10 năm
69 (34,5)
> 10 năm
38 (19,0)
BMI
Bình thường
101 (50,5)
Tăng
99 (49,5)
Huyết áp
Bình thường
98 (49,0)
Tăng
102 (51,0)
Các chỉ số hóa sinh
Trung vị
Min – Max
Giá trị tham chiếu
TC (mmol/L)
6,08
2,78 - 9,64
3,9 - 5,2
TG (mmol/L)
2,35
0,58 - 19,29
0,46 – 1,88
HDL-C (mmol/L)
1,07
0,41 - 2,55
>= 0,9
LDL-C (mmol/L)
3,19
1,46 - 5,77
<= 3,4
Non HDL-C (mmol/L)
4,96
1,51 - 9,05
< 3,37
LDL-C/HDL-C
3,00
0,95 - 9,69
< 3,0
TC/HDL-C
5,65
1,59 - 19,85
< 4,5
TG/HDL-C
2,27
0,36 - 47,05
< 0,87
Trung bình ± SD
Min – Max
Glucose lúc đói (mmol/L)
8,0 + 1,90
4,5 – 15,6
3,9 – 6,4
HbA1c (%)
7,91 + 1,51
4,7 – 13,2
4,0 – 6,0 %
Tỷ lệ nữ giới mắc cao hơn nam giới với tỷ lệ 53%, độ tuổi từ 60 – 70 tuổi chiếm tỷ lệ cao
nhất (44%), thời gian mắc bệnh từ 1- <5 năm chiếm đa số (37,5%), số bệnh nhân tăng huyết
áp chiếm 51% với 102 bệnh nhân, số bệnh nhân có BMI bình thường chiếm đa số 50,5 % với
101 bệnh nhân.
Bảng 2. Mối tương quan của các chỉ số lipid huyết tương với HbA1c và glucose huyết
tương khi đói
Tương quan
HbA1c (%)
Glucose huyết tương lúc đói (mmol/L)
P
Hệ số tương quan (r)
P
CT mmol/L
0,000
0,368
0,000
TG mmol/L
0,001
0,190
0,007
HDL – C mmol/L
0,000
-0,231
0,001
LDL – C mmol/L
0,019
0,173
0,014
Non HDL-C (mmol/L)
0,000
0,402
0,000
LDL-C/HDL-C
0,000
0,340
0,000
TC/HDL-C
0,000
0,412
0,000
TG/HDL-C
0,002
0,199
0,005
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
135
Kết quả cho thấy chỉ số Glucose máu lúc
đói và HbA1c có mối tương quan đồng biến
với các chỉ số TC, TG, LDL-C, non HDL-C,
LDL-C/HDL-C, TC/HDL-C, TG (p < 0,05).
Chỉ số glucose máu lúc đói và HbA1C có
mối tương quan nghịch biến với chỉ số HDL-
C với hệ số tương quan là 0,306 và 0,231 (p
< 0,05). Tuy nhiên, mức độ tương quan của
HbA1c mạnh hơn glucose huyết tương lúc
đói.
Bảng 3. Mối liên quan giữa HbA1c và rối loạn lipid máu
Nồng độ Lipid
HbA1c > 7,0%
HbA1c < 7,0%
OR
95%CI
P
n
%
N
%
TC mmol/L
≥ 5,2
121
83,4
24
16,6
9,553
4,708-19,383
0,000
< 5,2
19
34,5
36
65,5
TG
mmol/L
≥ 1,7
124
77,0
37
23,0
4,818
2,307-10,058
0,000
< 1,7
16
41,0
23
59,0
HDL-C
mmol/L
< 1,0
57
85,1
10
14,9
3,434
1,609-7,328
0,001
> 1,0
83
62,4
50
37,6
LDL-C
mmol/L
≥ 3,4
68
74,7
23
25,3
0,658
0,355-1,220
0,183
< 3,4
72
66,1
37
33,9
Non HDL-C
mmol/L
> 3,37
139
79,9
35
20,1
99,286
13,003 -758,133
0,000
< 3,37
1
3,8
25
96,2
LDL-
C/HDL-C
> 3,0
83
83,8
16
16,2
4,004
2,061 – 7,780
0,000
< 3,0
57
56,4
44
43,6
TC/HDL-C
> 4,5
133
86,4
21
13,6
35,286
13,966 - 89153
0,000
< 4,5
7
15,2
39
84,8
TG/HDL-C
> 0,87
138
72,6
52
27,4
10,615
2,182 – 51,639
0,001
< 0,87
2
20,0
8
80,0
Ở nhóm HbA1c > 7,0%, tỷ lệ bệnh nhân
có rối loạn lipid máu (các chỉ số TC > 5,2;
TG > 1,7; HDL-C < 1,0; Non HDL-C > 3,37
mmol/L) cao hơn ở nhóm HbA1c < 7%, sự
khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.
Tương tự, ở nhóm HbA1c > 7,0%, tỷ lệ bệnh
nhân có các tỷ số lipid bất thường (LDL-
C/HDL-C > 3,0, TC/HDL-C > 4,5, TG/HDL-
C > 0,87) cao hơn ở nhóm HbA1c < 7,0%,
sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p <
0,05.
IV. BÀN LUẬN
Trong nghiên cứu của chúng tôi, nhóm
đối tượng nghiên cứu đa số là nữ giới chiếm
53% với 106 bệnh nhân, kết quả nghiên cứu
này giống với kết quả nghiên cứu của các
nghiên cứu đã công bố (5,6). Sự giống nhau
này là do tỷ lệ mắc bệnh ĐTĐ chung trong
cộng đồng của nữ thường cao hơn nam và
phụ nữ phải trải qua những thay đổi lớn về
nội tiết và các yếu tố liên quan đến việc sinh
sản. Nhóm tuổi từ 60 – 70 tuổi chiếm tỷ lệ
cao nhất với 44%, nhóm tuổi < 40 chiếm ít
nhất với 1,5 %, kết quả này khác so với các
nghiên cứu trước đây. Trong các nghiên cứu
gần đây cho thấy tuổi thọ của người mắc
ĐTĐ cao hơn qua mỗi năm và đối tượng
nghiên cứu của chúng tôi hầu hết sống ở
thành phố nên hiểu biết về bệnh, cũng đi