Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
388
KIẾN THỨC VÀ THÁI ĐỘ VỀ CHĂM SÓC GIẢM NHẸ
CỦA SINH VIÊN ĐIỀU DƯỠNG
Trần Thị Loan Anh1, Nguyễn Thị Ngọc Phương1
TÓM TẮT
Mục tiêu: Khảo sát kiến thức và thái độ về chăm sóc giảm nhẹ của sinh viên điều dưỡng và các yếu tố
liên quan.
Đối tượng - Phương pháp: Nghiên cứu cắt ngang mô tả trên 132 sinh viên điều dưỡng năm cuối. Phương
pháp chọn mẫu thuận tiện. Sử dụng bộ câu hỏi tự điền trực tuyến để thu thập số liệu. Sử dụng phần mềm SPSS
20.0 và các phép kiểm Pearson’s Correlation, T – Test, One – Way ANOVA để phân tích số liệu.
Kết quả: Mức độ kiến thức kém, trung bình và tốt ở sinh viên điều dưỡng về chăm sóc giảm nhẹ với tỷ
lệ lần lượt là 3,0%; 90,9% và 6,1%. Tỷ lệ trả lời đúng về kiến thức ở mỗi câu hỏi khá thấp, chỉ có 5/20 câu
hỏi đạt tỷ lệ trên 80%. Tỷ lệ thái độ tích cực về chăm sóc giảm nhẹ ở sinh viên khá cao chiếm 91,7%. Nghiên
cứu tìm thấy có mối tương quan nghịch giữa kiến thức và thái độ về chăm sóc giảm nhẹ ở sinh viên điều
dưỡng (r= -0,251; p <0,001).
Kết luận: Sinh viên điều dưỡng có mức kiến thức trung bình và thái độ tích cực về chăm sóc giảm nhẹ. Tuy
nhiên, sinh viên cần phải chú ý về thuốc, các biện pháp hỗ trợ giảm đau và triết lý chăm sóc giảm nhẹ để chăm sóc
toàn diện hơn cho người bệnh và gia đình cần chăm sóc giảm nhẹ.
Từ khóa: kiến thức, thái độ, chăm sóc giảm nhẹ, sinh viên điều dưỡng
ABSTRACT
KNOWLEDGE AND ATTITUDES OF PALLIATIVE CARE AMONG NURSING STUDENTS
Tran Thi Loan Anh, Nguyen Thi Ngoc Phuong
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 25 – No.5 - 2021: 388 – 394
Objective: To determine knowledge and attitudes among nursing students toward palliative care and
related factors.
Methods: A descriptive cross – sectional study with convenient sampling method was conducted among 132
final year Bachelor Nursing students to collect data by online self – report questionnaire. Pearson’s Correlation, T
– Test, One – Way ANOVA was used for analyzing data.
Results: The level of poor, moderate and good knowledge among nursing students about palliative care was
3.0%; 90.9% and 6.1%. The rate of correct answers about knowledge in each question was quite low, only 5/20
questions have a rate of over 80%. The rate of positive attitude about palliative care among nursing students was
high, accounting 91.7%. The study found a correlation between knowledge and attitudes about palliative care
among nursing students (r= - 0.251; p <0.001).
Conclusions: Nursing students had moderate knowledge and positive attitudes about palliative care.
However, knowledge about using drugs, pain relief support methods and palliative care philosophy should be
more focused to be more holistic in caring patients and their family who were under palliative care.
Keywords: knowledge, attitudes, palliative care, nursing students
1Bộ môn Điều dưỡng – Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh
Tác giả liên lạc: ThS.ĐD. Nguyễn Thị Ngọc Phương ĐT: 0908398644 Email: ntnphuong@ump.edu.vn
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
389
ĐẶT VẤN ĐỀ
Chăm sóc giảm nhẹ (CSGN) là một lĩnh vực
y học mới rất được quan tâm hiện nay, được áp
dụng trong chăm sóc cả về bệnh truyền nhiễm
như HIV/AIDS hay các bệnh lý không lây nhiễm
mạn tính như tim mạch, đái tháo đường, sa sút
trí tuệ và đặc biệt cần thiết trong lĩnh vực điều trị
ung thư hay người bệnh có nguy cơ tử vong
trong vòng 6 tháng(1). CSGN là cách tiếp cận để
giúp những người bệnh đang bị đe dọa tính
mạng cải thiện chất lượng cuộc sống của họ và
thân nhân một cách hạnh phúc, giúp họ tận
hưởng cuộc sống của bản thân trong quãng thời
gian chống chọi với bệnh tật(2).
Theo xếp hạng của Economist Intelligence
Unit, ngành CSGN tại Việt Nam chỉ xếp hạng
12/18 nước khu vực Châu Á – Thái Bình Dương
và xếp hạng 58/80 nước trên toàn thế giới(3). Điều
này cho thấy CSGN chưa phát triển mạnh mẽ tại
Việt Nam mặc dù nhu cầu chăm sóc là khá cao.
Hơn nữa, năng lực CSGN của Việt Nam phát
triển chưa đồng bộ, còn khu trú. Ngoài ra, chưa
có chương trình đào tạo chuyên sâu cấp quốc gia
về CSGN(4). Do đó CSGN bắt đầu được quan
tâm nhiều hơn thông qua việc tăng cường đào
tạo, tập huấn cho các bệnh viện chuyên khoa
ung bướu hay các bệnh viện có khoa CSGN
nhằm cung cấp dịch vụ chăm sóc một cách
chuyên nghiệp hơn.
Bên cạnh đó, CSGN còn là một mô hình đa
ngành nên nhân viên y tế các ngành, đặc biệt là
điều dưỡng cần được đào tạo bài bản, cung cấp
kiến thức và nâng cao thái độ về CSGN. Điều
này là cần thiết cho hệ thống y tế nhằm đem lại
dịch vụ CSGN chuyên nghiệp và tốt nhất cho
người bệnh. Việc thiếu kiến thức và thái độ về
CSGN sẽ là một trở ngại, gây khó khăn lớn trong
chăm sóc người bệnh của các điều dưỡng. Do
đó, để sẵn sàng cho sinh viên điều dưỡng
(SVĐD) khi ra trường sẽ chăm sóc giảm nhẹ tốt
cho người bệnh, học phần CSGN đã được đưa
chính thức vào chương trình đào tạo Cử nhân
Điều dưỡng trong năm 2020 tại Đại học Y Dược
Thành phố Hồ Chí Minh (ĐHYD TP. HCM). Để
đánh giá hiệu quả của học phần, khảo sát kiến
thức và thái độ của SVĐD về CSGN là điều cần
thiết để cung cấp dữ liệu cơ bản nhằm phát triển
chương trình giảng dạy kiến thức và bồi dưỡng
thái độ cho điều dưỡng tương lai ngay từ trong
nhà trường, để sẵn sàng chăm sóc người bệnh
hiệu quả khi ra trường. Chính vì vậy, nghiên
cứu đánh giá “Kiến thức và thái độ về chăm sóc
giảm nhẹ của sinh viên điều dưỡng” cần được
tiến hành.
Mục tiêu
Xác định mức độ kiến thức về CSGN của
SVĐD.
Xác định tỉ thái độ tích cực về CSGN của
SVĐD.
Xác định mối liên quan giữa kiến thức và
thái độ về CSGN của SVĐD và các yếu tố liên quan.
ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Khảo sát được thực hiện trên 132 SVĐD năm
cuối đang học tập tại ĐHYD TP. HCM từ
11/06/2021 – 22/07/2021.
Tiêu chí lựa chọn
Sinh viên Cử nhân Chính quy Điều dưỡng
đang học tập tại khoa Điều dưỡng – Kỹ thuật y
học, ĐHYD TPHCM và đã hoàn thành học phần
CSGN (sinh viên năm 4).
Tiêu chí loại trừ
Sinh viên đang bị đình chỉ học tập, bảo lưu.
Sinh viên từ chối tham nghiên cứu.
Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu cắt ngang mô tả.
Công cụ nghiên cứu
Bộ câu hỏi khảo sát kiến thức và thái độ về
CSGN được sử dụng từ bộ câu hỏi của
Karkada S(5). Bộ câu hỏi được thực hiện dịch
ngược dịch xuôi sang phiên bản tiếng Việt,
đánh giá CVI và thử nghiệm trên 20 đối tượng.
Bộ câu hỏi gồm 3 phần:
Phần 1: Thông tin đối tượng nghiên cứu (4 câu).
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
390
Phần 2: Kiến thức về CSGN (20 câu). Hệ số
Split – half là 0,9 và chỉ số S-CVI/Ave là 0.98.
Phần 3: Thái độ về CSGN là sự quan tâm về
CSGN (18 câu). Hệ số Cronbach's alpha là 0,72
chỉ số S-CVI/Ave là 1.
Quy trình thu thập số liệu
Nghiên cứu viên liên lạc cố vấn học tập lớp
Cử nhân Chính quy Điều dưỡng năm cuối xin
phép thu thập số liệu.
Tiếp đó thông qua ban cán sự lớp, đường
dẫn thứ 1 giới thiệu về nghiên cứu bao gồm
giải thích mục tiêu, ý nghĩa của nghiên cứu và
xác định sự chấp thuận tham gia nghiên cứu
được gửi đến địa chỉ email cho từng sinh viên.
Sau đó đường dẫn thứ 2 sẽ được gửi đến
cho các đối tượng đồng ý tham gia nghiên cứu
để tiến hành trả lời bộ câu hỏi tự điền ẩn danh.
Sau khi hoàn thành khảo sát, sinh viên
bấm vào nút “Gửi” và kết thúc khảo sát. Bộ
câu hỏi không giới hạn thời gian trả lời và chỉ
hiển thị “Gửi” khi đã hoàn tất đầy đủ các câu
hỏi. Trường hợp đối tượng nghiên cứu chưa
phản hồi sau 7 ngày, nghiên cứu viên sẽ gửi
mail nhắc nhở lần 2 để đối tượng nghiên cứu
hỗ trợ tham gia
Định nghĩa biến số chính
Kiến thức về CSGN (biến định lượng) là
những kiến thức về nguyên tắc, triết lý, quản lý
và chăm sóc người bệnh cần CSGN. Biến số
được đo lường bởi bộ câu hỏi gồm 20 câu. Mỗi
câu hỏi gồm 4 lựa chọn và chỉ chọn 1 đáp án
đúng duy nhất. Mỗi câu trả lời "Đúng" được 1
điểm, trả lời "Sai" được 0 điểm. Tổng số điểm
dao động từ 0 – 20 điểm, với điểm số càng cao
tương ứng mức kiến thức tốt hơn. Tổng điểm
được phân theo 3 mức: Kém (≤7), Trung bình (8
– 14) và Tốt (≥15)(5).
Thái độ về CSGN (biến định lượng) là sự
quan tâm về CSGN. Biến số được đo lường bởi
bộ câu hỏi gồm 18 câu hỏi, mỗi câu hỏi có 5 mức
độ từ 1 điểm (Rất không hài lòng) đến 5 điểm
(Rất hài lòng). Tổng điểm được chia theo 2 mức:
Tích cực (≥45); Tiêu cực (<45)(5).
Xử lý và phân tích số liệu
Tất cả dữ liệu được nhập, làm sạch và
phân tích bằng phần mềm SPSS 20.0. Tần số, tỷ
lệ phần trăm, trung bình, độ lệch chuẩn được
sử dụng để mô tả các biến số. Phép kiểm
Pearson’s Correlation, T – Test, One – Way
ANOVA được sử dụng để phân tích mối
tương quan giữa các biến số. Sự khác biệt có ý
nghĩa thống kê khi p <0,05.
Y đức
Nghiên cứu đã được thông qua Hội đồng
Đạo đức trong nghiên cứu Y sinh học ĐHYD TP.
HCM, số 411/HĐĐĐ – ĐHYD ký ngày
03/06/2021).
KẾT QUẢ
Đặc điểm của sinh viên tham gia nghiên cứu
Bảng 1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu
(n=132)
Đặc điểm
Giới tính
Nam
Nữ
Người thân đang mắc bệnh đe dọa tính mạng
Có
Không
Mối quan hệ với người thân có bệnh đe dọa tính mạng
(n=8)
Cha mẹ và con cái
Ông bà và con cháu
Cô, dì, chú, bác
Anh, chị, em
Nguồn thông tin biết đến CSGN
Học trên trường lớp
Từ bệnh viện
Từ Internet
Từ trên sách, tạp chí, tài liệu nghiên cứu, y văn
Tổng cộng có 132 SVĐD tham gia khảo sát
với tỷ lệ phản hồi là 97,06%. Kết quả cho thấy
sinh viên nữ chiếm tỷ lệ cao gấp gần 10 lần nam
(90,9% so với 9,1%). Hầu hết SVĐD không có
người thân mắc bệnh đe doạ tính mạng (93,9%),
chỉ có 8 sinh viên có người thân mắc bệnh cần
CSGN chủ yếu là ông bà hay cha mẹ. Nguồn
thông tin sinh viên tiếp cận đến CSGN chiếm tỷ
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
391
lệ cao là học trên trường lớp (100%), từ bệnh viện
(78%) (Bảng 1).
Kiến thức và thái độ về chăm sóc giảm nhẹ của
SVĐD
Bảng 2. Mức độ kiến thức và thái độ về CSGN của
SVĐD (n= 132)
Tần số (%)
TB (ĐLC)
Mức độ kiến thức
10,93 2,02
Kém
4 (3,0)
Trung bình
120 (90,9)
Tốt
8 (6,1)
Thái độ về CSGN
51,41 (7,48)
Tích cực
121 (91,7)
Tiêu cực
11 (8,3)
TB (ĐLC): Trung bình (Độ lệch chuẩn)
Kiến thức về CSGN cho thấy kiến thức
SVĐD ở mức trung bình với điểm trung bình là
10,93 2,02 trên tổng số 20 điểm. Theo như Bảng
2 thì phần lớn sinh viên có kiến thức trung bình
(90,9%). Tỷ lệ thái độ tích cực cao gấp 11 lần so
với tỷ lệ thái độ tiêu cực về CSGN của SVĐD
(91,7% so với 8,3%) (Bảng 2).
Thêm vào đó, thống kê chi tiết cho từng ý
trong khảo sát kiến thức của SVĐD, Bảng 3 cho
thấy sinh viên trả lời đúng nhiều nhất là câu
“Chăm sóc giảm nhẹ tập trung vào người bệnh”
(97%). Tuy nhiên, một số kiến thức sinh viên
chưa nắm vững có tỷ lệ trả lời đúng thấp như
“Điều trị được lựa chọn đầu tiên trong phù bạch
huyết là phẫu thuật” (6,8%) và “Dùng thuốc
giảm đau không phải là biện pháp hỗ trợ kiểm
soát đau” (8,3%).
Mối liên quan giữa kiến thức, thái độ và các
yếu tố nhân khẩu học
Nghiên cứu không tìm thấy sự khác biệt có ý
nghĩa thống kê về điểm kiến thức và thái độ về
CSGN với các yếu tố nhân khẩu học. Tuy nhiên,
giữa kiến thức và thái độ về CSGN của SVĐD có
mối tương quan nghịch (r= -0,251; p <0,001)
(Bảng 4).
Bảng 3. Tỷ lệ SVĐD có kiến thức đúng ở mỗi câu (n= 132)
Kiến thức về CSGN
Có kiến thức đúng
n (%)
1. Chăm sóc giảm nhẹ là chăm sóc người bệnh tích cực, toàn diện khi các phương pháp điều trị thất bại.
68 (51,5)
2. Chăm sóc giảm nhẹ tập trung vào người bệnh.
128 (97,0)
3. Mục tiêu chính của chăm sóc giảm nhẹ là giảm đau khổ.
119 (90,2)
4. Chất lượng cuộc sống là liên quan đến sự hài lòng của cá nhân với cuộc sống một cách chủ quan.
26 (19,7)
5. Thang đo đánh giá đau của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) gồm 3 bậc.
46 (34,8)
6. Codeine là thuốc thuộc nhóm Opioid yếu.
84 (63,6)
7. Morphine giảm đau trong ung thư không gây nghiện hoặc ức chế hô hấp nếu được điều chỉnh theo
mức độ đau.
64 (48,5)
8. Quản lý tình trạng chán ăn trên người bệnh ung thư nên được người bệnh và gia đình chấp nhận.
41(31,1)
9. Tình trạng chán ăn cần phải có sự can thiệp đặc biệt khi tình trạng chán ăn kéo dài và ảnh hưởng
đến việc đáp ứng điều trị bệnh.
118 (89,4)
10. Khi không thể dùng thuốc qua đường uống, đường dùng thuốc là tiêm tĩnh mạch có thể được áp
dụng lâu dài (ví dụ: dùng morphine để giảm đau do ung thư).
86 (65,2)
11. Thông báo tin xấu là sự thật nên tiết lộ cho người bệnh, bất kể người bệnh có mong muốn hay không.
44 (33,3)
12. Chẩn đoán điều dưỡng đại diện cho vấn đề sức khỏe của người bệnh.
72 (54,5)
13. Hiệu quả giao tiếp giữa điều dưỡng – người bệnh được xác nhận là tốt nhất bởi phản hồi của người
bệnh và thân nhân.
97 (73,5)
14. Điều trị được lựa chọn đầu tiên trong phù bạch huyết là phẫu thuật.
9 (6,8)
15. Paracetamol thuộc nhóm Opioid yếu.
78 (59,1)
16. Dùng thuốc giảm đau không phải là biện pháp hỗ trợ kiểm soát đau.
11 (8,3)
17. Triết lý của chăm sóc giảm nhẹ là khẳng định sự sống và biến cái chết thành một quá trình bình
thường. Không vội vàng cũng không trì hoãn cái chết. Giảm đau và xử trí các triệu chứng khác.
108 (81,8)
18. Thường xuyên đến bệnh viện kiểm tra sức khỏe là tình huống không cần chăm sóc giảm nhẹ.
103 (78,0)
19. Ung thư là bệnh cần cung cấp chăm sóc giảm nhẹ.
122 (92,4)
20. Corticosteroids là thuốc hỗ trợ để kiểm soát hội chứng đau thần kinh.
19 (14,4)
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
392
Bảng 4. Mối quan hệ giữa kiến thức, thái độ về CSGN theo đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu (n=132)
Đặc điểm
Kiến thức
Thái độ
TB (ĐLC)
p
TB (ĐLC)
p
Giới tính a
Nam
10,25 (2,01)
0,221
51,92 (5,92)
0,806
Nữ
11,00 (2,02)
51,36 (7,63)
Người thân đang mắc bệnh đe dọa đến tính mạng a
Có
11,50 (2,07)
0,414
48,38 (6,82)
0,238
Không
10,90 (2,02)
51,60 (7,50)
Mối quan hệ với người thân có bệnh đe dọa đến tính mạng b
Quan hệ giữa cha mẹ và con cái
11,67 (2,08)
0,775
42,67 (5,13)
0,188
Quan hệ giữa ông bà và con cháu
11,33 (2,89)
50,00 (2,00)
Quan hệ giữa cô, dì, chú, bác
13,00
48,00
Quan hệ giữa anh, chị em
10,00
61,00
Nguồn thông tin biết đến CSGN b
Học trên trường lớp
10,69 (0,29)
0,125
52,26 (1,09)
0,426
Từ bệnh viện
11,15 (0,23)
50,96 (0,87)
Từ Internet
11,32 (0,41)
51,31 (1,54)
Từ trên sách,tạp chí, tài liệu nghiên cứu, y văn
10,38 (0,47)
53,23 (1,79)
a: T – Test b: One – Way ANOVA TB: Trung bình, ĐLC: Độ lệch chuẩn
BÀN LUẬN
Hầu hết đối tượng nghiên cứu là sinh viên
nữ. Kết quả này là điểm đặc trưng của các ngành
nghề thuộc khối chăm sóc như điều dưỡng và hộ
sinh. Kết quả này phù hợp với nghiên cứu của
Karkada S trên đối tượng SVĐD với tỷ lệ sinh
viên nữ là 92%, nghiên cứu của Zhou Y cũng
trên đối tượng là SVĐD với 94,7% là sinh viên
nữ(5,6). Sự chênh lệch về tỷ lệ giới tính này cho
thấy ngành nghề điều dưỡng không chỉ ở Việt
Nam mà trên toàn thế giới có đặc thù là số lượng
nữ chiếm đa số. Do học phần CSGN là một học
phần bắt buộc trong chương trình nên nguồn
thông tin về CSGN chủ yếu được biết đến trong
lớp học và bệnh viện. Bên cạnh đó, phương
pháp dạy và học yêu cầu sinh viên phải làm bài
tập đòi hỏi phải tìm kiếm thêm thông tin trên
mạng Internet và sách báo nên tỷ lệ sinh viên
tiếp cận từ hai nguồn này chiếm hơn 50%.
Kiến thức về CSGN của SVĐD ở mức trung
bình là chủ yếu. Kết quả này cao hơn nghiên cứu
của Karkada S (chỉ có 43,4% là có kiến thức) và
Fernandes ST cùng trên đối tượng khảo sát là
SVĐD(2,5). Sự chênh lệch này có thể là do đối
tượng khảo sát trong nghiên của Karkada S,
Fernandes ST là SVĐD năm thứ 2, năm thứ 3.
Khi so với kết quả trên đối tượng khảo sát là
điều dưỡng làm việc tại các bệnh viện thì kết quả
của nghiên cứu này cao hơn nghiên cứu của
Hoàng Thị Mộng Huyền nhưng lại thấp hơn
nghiên cứu của Ayed A. Sự khác biệt có thể do
đối tượng khảo sát của Ayed A có trình độ là cử
nhân điều dưỡng tương đối cao (58,3%) và có tới
59,4% điều dưỡng trải qua khóa học tập huấn,
tăng cường về CSGN(7). Trong khi đó, nghiên
cứu của Hoàng Thị Mộng Huyền hầu hết là điều
dưỡng trung cấp (70,4%) và số lượng tham gia
tập huấn, tăng cường chuyên môn CSGN còn
thấp dẫn đến mức độ kiến thức tốt về CSGN
chưa cao(8).
Thái độ về CSGN của sinh viên trong nghiên
cứu này có tỷ lệ tích cực cao (91,7%). Kết quả này
tương đồng với nghiên cứu của Karkada S với tỷ
lệ thái độ tích cực rất cao (92,8%)(5). Tuy nhiên,
kết quả nghiên cứu này cao hơn nghiên cứu của
Jiang Q, nghiên cứu của Fernandes ST với phần
lớn sinh viên có thái độ tiêu cực về CSGN(2,9). Sự
khác biệt trên có thể là do chương trình khóa học
của sinh viên năm thứ 1, năm thứ 2 ở nghiên cứu
của Fernandes ST và Jiang Q chưa có những nội
dung liên quan đến vấn đề tâm lý, cách đối phó
với mất mát, đau buồn. Do đó thái độ về CSGN