Lăng m Maussollos - Là m t thành
ộ
ộ
công l n v ngh thu t ậ
ớ ề
ệ
NTO - Lăng m Maussollos hay Lăng Halicarnassus là m t lăng ộ ộ
m đ c xây d ng giai đo n 353 TCB - 350 TCN t i Halicarnassus ộ ượ ự ạ ạ
ạ (Bodrum, Th Nhĩ Kỳ hi n nay), dành cho Mausolus (Hy L p ệ ổ
Μαύσωλος Maúsōlos), v v ị ươ ư ng h u m t t nh th i Đ ch Ba T và ờ ộ ỉ ế ế ầ
Artemisia, v và ch ông. Nó đ c hai ki n trúc s Hy L p Satyrus và ợ ị ượ ư ế ạ
Pythius thi t k . Công trình cao g n 45m và m i m t đ u đ c trang ế ế ặ ề ầ ỗ ượ
trí b i m t trong b n nhà điêu kh c n i ti ng Hy L p: Bryaxis, ế ắ ạ ổ ở ộ ố
Leochares, Scopas và Timotheus. Khi hoàn thành công trình đ c coi là ượ
m t thành công l n v ngh thu t t ớ ậ ớ ệ ề ộ ộ i m c Antipater đã coi nó là m t ứ
trong b y kỳ quan th gi i. T Mausoleum t đó đ c s d ng chung ế ớ ả ừ ừ ượ ử ụ
v i nghĩa là m t ngôi m l n, dù nguyên nghĩa "Mausol–eum" là "đ ớ ộ ớ ộ ể
vinh danh Mausol.
Lăng m Maussollos ộ
Năm 377 TCN, Halicarnassus là th đô c a m t v ộ ươ ủ ủ ng qu c nh ố ỏ
d c theo b bi n Đ a Trung H i c a Anatolia. Trong năm này, v vua ọ ờ ể ả ủ ị ị
c a vùng đ t Hecatomnus x Mylasa qua đ i đ l ủ ờ ể ạ ứ ấ ả i quy n cai qu n ề
v ng qu c cho con trai là Mausolus. Hecatomnus, m t v phó v ươ ộ ị ố ươ ng
i Ba T , có nhi u tham v ng và đã chi m quy n ki m soát c a ng ủ ườ ư ế ề ể ề ọ
nhi u thành ph cũng nh các t nh xung quanh. Ngoài Mausolus và ư ề ố ỉ
Artemisia ông còn có nhi u con khác: Ada (đ ề ượ ẹ ủ c ch p nh n là m c a ậ ấ
Alexander Đ i Đ ), Idrieus và Pixodarus. Trong th i mình, Mausolus ế ạ ờ
đã m r ng lãnh th t i m c cu i cùng nó bao g m h u h t phía tây ở ộ ổ ớ ứ ế ầ ố ồ
nam Ti u Á. Maussollos, v i hoàng h u và ch mình là Artemisia đã cai ể ậ ớ ị
tr Halicarnassus và nh ng lãnh th xung quanh trong 24 năm. Dù có ổ ữ ị
ngu n g c đ a ph ố ồ ị ươ ng, Maussollos nói ti ng Hy L p và r t ng ế ạ ấ ưỡ ng
m phong cách s ng cũng nh cách th c t ứ ổ ứ ạ ch c chính ph Hy L p. ư ủ ộ ố
ờ ể Ông đã thành l p nhi u thành ph theo ki u Hy L p d c theo b bi n ể ề ậ ạ ố ọ
và khuy n khích các truy n th ng dân ch Hy L p. ề ủ ế ạ ố
Maussollos đã quy t đ nh xây d ng m t th đô m i, m t thành ự ế ị ủ ộ ớ ộ
ph v i h th ng phòng th m nh m và tráng l . Ông đã ch n th ố ớ ệ ố ủ ạ ẽ ệ ọ ị
ộ tr n Halicarnassus. N u chi n thuy n c a Mausolus phong t a m t ủ ế ề ế ấ ỏ
con kênh nh , h có th bu c các tàu chi n đ ch không th vào thành ỏ ọ ế ể ể ộ ị
ph . Ông đã b t đ u bi n Halicarnassus tr thành th đô cho m t v ắ ầ ộ ị ủ ế ở ố
hoàng t chi n binh. Nh ng ng ử ữ ế ườ ủ i th c a ông đào sâu c ng c a ợ ủ ả
thành ph và s d ng s cát l y lên đ c làm vũ khí b o v phía ử ụ ấ ố ố ượ ệ ả
tr c kênh. Trên m t đ t, h b trí các qu ng tr ng có lát đá, các ướ ặ ấ ọ ố ả ườ
đ ng ph và các ngôi nhà cho ng i dân, phía bên kia c ng, h xây ườ ố ườ ả ọ
m t pháo đài - lâu đài l n cho Mausolus, nó có v trí t i u quan sát ộ ớ ị ố ư
đ ượ ữ c toàn b m t bi n và nh ng qu đ i sâu trong đ t li n - nh ng ấ ề ộ ặ ả ồ ữ ể
n i k đ ch dùng phát đ ng t n công. Nh ng ng ộ ơ ẻ ị ữ ấ ườ ự i th đã xây d ng ợ
nh ng b c t ng và các tháp canh ứ ườ ữ ở ộ phía trong đ t li n và xây m t ấ ề
ạ nhà hát ki u Hy L p và m t đ n th Ares, v th n chi n tranh Hy L p. ờ ộ ề ị ầ ế ể ạ
Mausolus và Artemisia đã chi ph n l n s thu thu đ c đ trang ầ ớ ế ố ượ ể
hoàng thành ph . ố
Công trình cũng đ p và đ c đáo t i m c nó đã tr ẹ ộ ớ ứ ở ộ thành m t
trong 7 kỳ quan Th gi i C đ i. Ngay sau khi vi c xây d ng đ ế ớ ổ ạ ự ệ ượ c
ể ti n hành, Artemisia g p r c r i. Rhodes, m t hòn đ o trên bi n ế ặ ắ ả ố ộ
Aegean gi a Hy L p và Ti u Á, n i t ng b Mausolus chinh ph c. Khi ơ ừ ụ ữ ể ạ ị
nghe đ ượ c v cái ch t c a ông đã n i lo n và g i m t h m đ i t ổ ộ ạ ế ủ ộ ớ i ử ề ạ
chi m thành ph Halicarnassus. Bi ố ế ế ằ t r ng h m đ i c a Rhodes đang ộ ủ ạ
trên đ ng t i, Artemisa đã xây d ng h m đ i c a riêng mình t ườ ớ ộ ủ ự ạ ạ ộ i m t
phía c c đông c ng thành ph . Sau khi quân lính t v trí bí m t ị ậ ở ự ả ố ừ ạ h m
đ i c a Rhodes lên b t n công, h m đ i c a Artemisia đã ti n hành ạ ộ ủ ộ ủ ờ ấ ế
m t cu c hành quân b t ng , chi m h m đ i c a Rhodes và kéo ộ ủ ế ấ ạ ờ ộ ộ
chúng ra ngoài bi n.ể
Artemisia cho quân sang chi m các tàu đ ch và đi th ng sang ế ẳ ị
Rhodes. Nghĩ r ng các con tàu c a mình đang quay l ủ ằ ạ ế i cùng v i chi n ớ
th ng, ng i Rhodes không phòng b và thành ph nhanh chóng b ắ ườ ố ị ị
, cu c n i lo n b d p yên. Artemisa ch s ng thêm hai năm chi m gi ế ữ ộ ổ ị ẹ ỉ ố ạ
sau khi ch ng bà qua đ i. Vì th , các bình đ ng tro h a táng c a h ự ủ ế ỏ ồ ờ ọ
đ c đ t trong m t lăng m còn ch a hoàn thành. Theo nghi l tang, ượ ư ặ ộ ộ ễ
thân xác c a r t nhi u loài đ ng v t đ c đ t trên các b c c u thang ủ ấ ậ ượ ề ộ ậ ầ ặ
c đ đ y đá và g ch, hàn d n vào m , sau đó các b c c u thang đ ẫ ậ ầ ộ ượ ổ ầ ạ
kín l i th th công đã ố i vào. Theo nhà s h c Pliny, nh ng ng ử ọ ữ ườ ợ ủ
quy t đ nh ế ị l ở ạ ậ i và hoàn thành n t công vi c sau khi vua và hoàng h u ệ ố
ủ qua đ i "c n nh r ng đó t ng là m t đài k ni m cho danh ti ng c a ỷ ệ ớ ằ ừ ế ầ ộ ờ
chính h và c a ngh thu t điêu kh c." ệ ủ ậ ắ ọ
Artemisia đã quy t đ nh r ng bà s không ti c m t chi phí nào ế ị ẽ ế ằ ộ
i Hy L p đ cho vi c xây d ng lăng m . Bà đã g i nh ng s đoàn t ộ ử ữ ự ứ ệ ớ ạ ể
tìm ki m nh ng ngh sĩ tài danh nh t th i y. Trong s h có Scopas, ấ ố ọ ờ ấ ữ ế ệ
ng i đã giám sát công vi c s a ch a Đ n Artemis t i Ephesus. ườ ử ữ ệ ề ạ
Nh ng nhà điêu kh c n i ti ng khác nh Bryaxis, Leochares và ữ ư ế ắ ổ
Timotheus cũng đã tham gia vào công trình cùng hàng trăm th thợ ủ
công tài năng khác.
Lăng m đ ộ ượ ự ố c d ng lên trên m t qu đ i nhìn xu ng thành ph . ả ồ ộ ố
gi a sân là m t b c đá, Toàn b c u trúc n m trong m t sân kín. ằ ộ ấ ộ Ở ữ ộ ụ
lăng m đ ộ ượ c xây trên b c đá này. M t c u thang v i nh ng con s t ộ ầ ư ử ụ ữ ớ
đá hai bên d n t i đ nh b c đá đó. D c b c t ng ngoài c a nó là ở ẫ ớ ỉ ọ ứ ườ ụ ủ
nhi u b c t ng th hi n các v th n c nam và n . M i góc có các ứ ượ ề ể ệ ị ầ ữ ả ỗ
b c t ứ ượ ng chi n binh b ng đá, đang ng i trên mình ng a canh gác cho ồ ự ế ằ
ngôi m .ộ
T i trung tâm c a b c là ngôi m . Đ c làm ph n l n b ng đá ộ ượ ủ ụ ầ ớ ạ ằ
c m th ch, công trình m c lên v i hình dáng m t kh i vuông, thon ớ ẩ ạ ọ ộ ố
nh n bên trên, ph n thon này chi m kho ng m t ph n ba chi u cao ế ề ầ ả ầ ộ ọ
c trang trí b ng các b c điêu kh c th c a lăng m 45m. Ph n này đ ủ ầ ộ ượ ứ ằ ắ ể
ầ hi n các c nh ho t đ ng trong l ch s th n tho i Hy L p. M t ph n ử ầ ạ ộ ệ ả ạ ạ ộ ị
th hi n tr n đánh c a ng i Centaurs v i ng ể ệ ủ ậ ườ ớ ườ ầ i Lapiths. M t ph n ộ
i Hy L p đang chi n đ u v i ng khác th hi n nh ng ng ệ ữ ể ườ ế ạ ấ ớ ườ i
Amazons, m t b t c c a nh ng chi n binh n . ữ ộ ộ ộ ủ ữ ế
Ph n chóp này c a lăng m đ c đ b i ba sáu c t m ng, chín ộ ượ ủ ầ ỡ ở ộ ỏ
c t m i m t, v i chi u cao b ng m t ph n ba chi u cao chính. ộ ề ề ằ ặ ầ ộ ỗ ớ Ở
gi a m i hai c t là m t b c t ộ ộ ứ ượ ữ ỗ ố ng khác. Đ ng sau các c t là m t kh i ằ ộ ộ
ch c đ tr ng l ắ ỡ ọ ượ ố ọ ng to l n c a mái lăng m . Mái, chi m đa s tr ng ộ ớ ủ ế
l c xây d ng theo hình th c kim t ượ ng ph n này, đ ầ ượ ự ứ ự tháp b c. Trên ậ
đ nh mái là m t c xe b n ng a: b n chú ng a l n kéo m t chi c xe ố ỉ ự ớ ộ ỗ ự ế ộ ố
trong đó có hình Mausolus và Artemisia.
