Lọc máu ngoài thận
(Hemodialysis)
(Kỳ 2)
TS. Vũ Đình Hùng (Bệnh học nội khoa HVQY)
3.3. Dịch lọc:
Thành phần dịch lọc bicarbonate như sau (mmol/l):
Natri 137-143
Kali 0 - 4
Clo 100 - 110
Canxi 0 - 3,5
Magiê 0,75 - 1,5
Acetate 2 - 4,5
Bicarbonate 30 - 35
Glucose (mg/dl) 0 - 0,25
Người ta hay dùng đệm bicarbonat thay acetat để ít xảy ra hạ huyết áp khi
lọc máu. Nồng độ natri trong dịch lọc thấp hay gây nên tụt huyết áp, rét run,
nôn, tái nhợt...trong lúc lọc nên nồng độ natri dịch lọc được chỉnh lên cao để
tạo độ chênh thẩm thấu, cân bằng ngược với độ chênh thẩm thấu do urê tạo
ra. Trong kỹ thuật này, nồng độ natri ở dịch lọc
được hạ dần dần từ 148-160 mmol/l xuống mức đẳng trương (140
mmol/l) ở cuối cuộc lọc. Dịch lọc chứa 200 mg% glucose để giữ nồng độ tối ưu
cho glucose máu.
Mỗi lần chạy thận nhân tạo cần 120 lít nước, do vậy nếu nước không
được xử lí sẽ gây nhiễm bẩn nội môi cho người bệnh. Nước chạy thận nhân
tạo được lọc trong, làm mềm, loại bỏ các ion và cuối cùng được thẩm thấu
ngược (nước được ép mạnh qua màng bán thấm ở áp lực rất cao để lọc bỏ
các nhiễm bẩn vi sinh vật và hơn 90% ion tan).
3.4. Hệ thống phân phối máu:
- Hệ thống phân phối máu bao gồm hệ tuần hoàn ngoài cơ thể trong máy
thận nhân tạo (bơm máu, hệ thống ống dẫn máu và rất nhiều điểm cảnh báo an
toàn...). Tốc độ bơm máu thay đổi từ 200-400 ml/phút. áp lực âm tính bên
khoang dịch lọc tạo thuận lợi cho dịch từ máu chuyển sang (siêu lọc). Mỗi
màng lọc có hệ số siêu lọc khác nhau (tức là số ml được chuyển qua màng
/phút/mmHg).
- Có ba cách lấy máu chạy thận nhân tạo: nối thông động-tĩnh mạch
(fistula), ghép động-tĩnh mạch, lấy qua ống thông (catheter). Nối thông động-
tĩnh mạch thường làm ở tĩnh mạch đầu với động mạch quay vùng cổ tay
(Cimino-Breschia Fistula) để động mạch hoá tĩnh mạch đầu, tạo thuận lợi cho
việc chọc hút máu bằng kim to. Biến chứng hay gặp nhất
tại chỗ nối thông là nghẽn mạch do tăng sinh nội mạc làm hẹp lòng tĩnh
mạch. Những bệnh nhân cần lọc máu nhất thời (suy thận cấp) thì đường lấy
máu thực hiện bởi catheter 2 nòng chọc vào tĩnh mạch đùi hoặc tĩnh mạch dưới
đòn hoặc tĩnh mạch cảnh trong. Dùng cách này tiện lợi nhưng dễ bị nhiễm
khuẩn và hay bị tắc làm giảm dòng máu lấy ra, do vậy chỉ thường dùng 2-3
tuần.
3.5. Hoạt động của thận nhân tạo:
Máu của bệnh nhân được chống đông bằng heparin, được bơm vào bộ
lọc từ 200- 400ml/phút, dịch lọc được làm nóng lên 370C và bơm vào khoang
đối diện với máu theo chiều ngược lại, với tốc độ 500-800 ml/phút để hệ số
thanh lọc urê từ 200-350 ml/phút, β2 microglobulin từ 20-25 ml/phút. Hiệu quả
của việc lọc phụ thuộc vào tốc độ máu, dịch lọc
qua bộ lọc và đặc tính của bộ lọc. Thời gian lọc máu được xác định dựa
vào độ lớn của hệ số thanh thải urê trong cuộc lọc, trọng lượng người bệnh, chức
năng còn lại của thận, chế độ protein ăn vào, mức độ chuyển hoá, dị hoá, những
biến chứng của bệnh, sự ứ dịch giữa hai lần chạy thận. Với đa số bệnh nhân suy
thận mạn đòi hỏi chạy thận từ 9-12 giờ/tuần và thường chia làm 3 lần chạy bằng
nhau. Mỗi lần lọc máu được coi là tốt khi urê máu sau cuộc lọc còn tối đa là 65%
lúc trước lọc.
4. Biến chứng trong điều trị bằng thận nhân tạo.
- Tụt huyết áp là biến chứng cấp tính hay gặp nhất trong lọc máu. Có rất
nhiều yếu tố gây tụt huyết áp: siêu lọc quá mức (làm giảm khối lượng tuần
hoàn), đáp ứng hoạt mạch suy giảm, thay đổi thẩm thấu máu, dùng thuốc hạ áp,
giãn mạch do dịch lọc quá nóng. Vì acetate ức chế tim và làm giãn mạch nên
dùng acetate làm chất đệm trong thành phần dịch lọc sẽ gây tụt huyết áp. Khi bị
tụt huyết áp thì phải ngừng siêu lọc, truyền 100-250 ml dung dịch muối đẳng
trương; ở những bệnh nhân albumin máu hạ có thể truyền albumin ít muối. Tụt
huyết áp có thể dự phòng được bằng cách đánh giá cẩn thận trọng lượng khô,
không uống thuốc hạ áp ngày trước lọc và ngày lọc máu, loại bỏ kim loại nặng
trong dịch lọc.
- Chuột rút cũng là biến chứng hay gặp. Tuy nhiên, từ ngày có máy thận
nhân tạo chỉnh
được thể tích, điều hoà chuẩn được Na+, tỉ lệ chuột rút ít gặp hơn.
Nguyên nhân gây chuột rút còn chưa rõ. Những thay đổi tưới máu cơ do rút
dịch quá mức, đặc biệt dưới trọng lượng khô và việc dùng dịch lọc nồng độ Na+
thấp có thể gây chuột rút. Muốn dự phòng chuột rút thì khi lọc máu cần giảm
siêu lọc, dùng dịch lọc nồng độ Na+ cao.
- Phản ứng dạng phản vệ với bộ lọc, đặc biệt hay xảy ra trong lần dùng
đầu tiên bộ lọc cellulosa (do không phù hợp sinh học). Hội chứng này có thể là
phản ứng tăng mẫn cảm do
IgE với oxyt ethylen (dùng làm chất khử trùng bộ lọc) hoặc là một
phức hợp triệu chứng
đau lưng, đau ngực không đặc hiệu xuất hiện do hoạt hoá bổ thể và giải
phóng cytokine.
- Nguyên nhân chính gây chết ở bệnh nhân STGĐC lọc máu chu kỳ là
bệnh tim mạch. Tỉ lệ chết do chạy thận chu kỳ lớn hơn do lọc màng bụng và
ghép thận. Nguyên nhân bệnh tim mạch ở người lọc máu bằng thận nhân tạo thì
chưa được hiểu, có thể là do điều trị tăng huyết áp chưa tốt, có tăng mỡ máu,
thiếu máu, vôi hoá động mạch vành do tăng sản vật canxi-phospho và có thể
do những thay đổi động lực học tim mạch khi chạy thận nhân tạo.
