LỢI ÍCH VÀ RỦI RO CỦA CÁC KHÁCH SẠN VÀ NHÀ HÀNG
NHƯỢNG QUYỀN TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
Nguyễn Thị Nguyên Hồng(*)
BENEFITS AND RISKS OF HOTEL AND RESTAURANT
FRANCHISING IN CONDITIONS OF GLOBALIZATION
Abstract
Vietnam joined the World Trade Organization (WTO) and as well as other members of
the organization to fully implement the Agreement, including the Agreement on Intellectual
Property Rights Related to Trade (TRIPS),... The increasing demand for these types of
products and services that have become franchise business model suited to rapid development
in the hotel and restaurant industry. Franchise accounts for about 50% of hotel rooms in the
world today. Franchise hotel will offer significant benefits also lead to certain risks, bring
advantages to investors instead they have to build from scratch. Hotels in Vietnam should be
put in very careful situation before entering into the franchise business model. The paper
addresses some of the benefits and risks for the hotel, restaurant franchise from which it
proposes an exchange of opinions on the development of concessions in the hotel and
restaurant business in Vietnam in conditions of globalization today.
*
1. Vài nét về quyền sở hữu trí tuệ và nhượng quyền trong kinh doanh khách sạn,
nhà hàng "nhượng quyền"
1.1. Hiệp định TRIPS
Việt Nam đã gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) và cũng như các thành
vìên khác trong Tổ chức phải thực hiện đầy đủ các Hiệp định: Hiệp định Thương mại và Thuế
quan (GATT), Hiệp định Thương mại dịch vụ (GATS), Hiệp định về quyền Sở hữu trí tuệ liên
quan đến Thương mại (TRIPS),... Sở hữu trí tuệ có thể được định nghĩa một cách khái quát là
sở hữu sự sáng tạo của trí tuệ con người. Quyền sở hữu trí tuệ (IPRs) là quyền hợp pháp chi
việc sử dụng những sáng tạo này. Các thành vìên của Tố chức thương mại thế giới đều phải
cam kết thực hiện các nghĩa vụ cơ bản như giảm các rào cản thương mại, cải cách thủ tục
thương mại và đặc biệt là cam kết bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ.
Hiệp định TRIPS được 160 nước thành vìên hiện tại của WTO bắt buộc áp dụng và
cũng sẽ áp dụng cho các thành viên tương lai. Khi được áp dụng đầy đủ, hiệp định này sẽ tăng
cường bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ gần như trên toàn thế giới - tạo ra sức mạnh chưa có hiệp
ước quốc tế nào đạt tới. Hiệp định TRIPS bao trùm tất cả các quyền sở hữu trí tuệ chính, gồm
cả các lĩnh vực và quyền chưa được luật quốc tế hay trong một số trường hợp cả luật quốc gia
của các nước công nghiệp đề cập tới. Vìệc thực thi hiệp định này sẽ áp đặt các thay đổi về luật
sở hữu trí tuệ của một số nước thành vìên WTO không có bất kỳ ngoại lệ nào. Những thay đổi
này cũng tác động mạnh đến luật quy định và các thủ tục hiện hành của các nước đang phát
triển như Vìệt Nam.
Các điều khoản chính của hiệp định TRIPS có thể phân chia thành 5 nhóm: tiêu chuẩn;
thực thi; giải quyết tranh chấp; các quy định và nguyên tắc chung; và những thỏa thuận
chuyển đối. Về lâu dài, vìệc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ sẽ khuyến khích sự sáng tạo ngay tại
(*)PGS.TS., Trưởng Khoa Khách sạn - Du lịch, Trường Đại học Thương mại.
các nước đang phát triển và có lợi đối với các nước đang phát triển. Nhưng hiện nay TRIPS
đang có xu hướng bất lợi cho các nước đang phát triển và kém phát triển, bởi vì các phát minh
sáng chế hiện nay chủ yếu là của các nước phát triển. TRIPS bảo vệ quyền của người tạo ra
sáng chế phát minh và quy định ai sử dụng sáng chế phát minh cũng đều phải trả tiền. Trong
khi đó, các nước đang phát triển lại hầu như có rất ít phát minh sáng chế, họ muốn sử dụng
các thành tựu phát minh của các nước phát triển mà không phải trả tiền.
Hiện có 9 loại tài sản đang được thừa nhận và bảo hộ bởi các công ước quốc tế, trong
đó có nhãn hiệu thương mại phân biệt hàng hóa và dịch vụ của các doanh nghiệp khác nhau
(Công ước Paris, Hiệp định Madrid, Hiệp ước về Luật nhãn hiệu thương mại). Tuy nhiên,
trong các ngành dịch vụ nói chung và ngành kinh doanh khách sạn nói riêng là các doanh
nghiệp lớn thường có xu hướng nhượng quyền thương hiệu, hình thành nên một hệ thống các
khách sạn nhượng quyền "franchise".
1.2. Nhượng quyền thương mại
Nhượng quyền thương mại là mối quan hệ thương mại đúng pháp luật về dịch vụ, tên
kinh doanh hay biểu tượng quảng cáo, giữa doanh nghiệp và cá nhân hay một doanh nghiệp
khác (gọi chung là người nhượng quyền và người nhận quyền), để tìm kiếm các quyền để sử
dụng vào kinh doanh. Sự thỏa thuận này phụ thuộc vào phương pháp quản lý kinh doanh giữa
hai bên. Trong một hình thức đơn giản nhất, một nơi cấp quyền kinh doanh có quyền đối với
tên hay thương hiệu của mình và có thể bán quyền đó cho một chi nhánh (một người nhận
quyền) nào đó. Đó được coi là cấp tên thương hiệu hay tên sản phẩm. Ở một hình thức phức
tạp hơn, hoạt động nhượng quyền xây dựng một mối quan hệ rộng hơn và luôn phát triển tồn
tại giữa hai bên. Người nhận quyền thường yêu cầu một dạng dịch vụ đầy đủ, bao gồm: Lựa
chọn địa điểm; đào tạo; cung cấp sản phẩm; kế hoạch marketing; vốn đầu tư. Nhìn chung, một
người nhận quyền sẽ có quyền kinh doanh mặt hàng hay dịch vụ mà được cung cấp bởi người
nhượng quyền sẽ cần thiết phải có những chất lượng tiêu chuẩn của người nhượng quyền.
Theo Luật Thương mại Việt Nam 2006, Điều 284 thì "Nhượng quyền thương mại là
hoạt động Thương mại, theo đó bên nhượng quyền cho phép và yêu cầu bên nhận quyền tự
mình tiến hành vìệc mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ theo các điều kiện:
- Vìệc mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ được tiến hành theo cách thức Tổ chức
kinh doanh do bên nhượng quyền quy định và được gán với nhãn hiệu hàng hóa, tên thương
mại, bí quyết kinh doanh, khẩu hiệu kinh doanh,biểu tượng kinh doanh, quảng cáo của bên
nhượng quyền;
- Bên nhượng quyền có quyền kiểm soát và trợ giúp cho bên nhận quyền trong vìệc
“điều hành công vìệc kinh doanh”.
1.3. Nhượng quyền kinh doanh khách sạn, nhà hàng
Nhượng quyền thương mại được thế giới nhìn nhận là khởi nguồn tại Mỹ những thực
tế đã hình thành trước đó tại Trung Quốc với hình thức có 2 - 3 điểm bán lẻ cùng hình thức tại
một số địa điểm khác nhau cùng kinh doanh. Sau chiến tranh thế giới thứ 2, hình thức này đã
thực sự phát triển rất mạnh mẽ. Sự bùng nổ dân số sau chiến tranh đã kéo theo sự tăng vọt nhu
cầu về các loại sản phẩm và dịch vụ và lúc này, nhượng quyền đã trở thành mô hình kinh
doanh thích hợp để phát triển nhanh chóng trong ngành công nghiệp thức ăn nhanh và khách
sạn. Vào thập niên 60-70, nhượng quyền bùng nổ và phát triển mạnh trong lĩnh vực khách sạn
ở Mỹ, Anh và một số nước khác. Hình thức nhượng quyền chiếm khoảng 50% tổng số phòng
khách sạn hiện nay trên thế giới. Hình thức này đặc biệt phát triển tại Mỹ. 10 tập đoàn kinh
doanh khách sạn nổi tiếng nhất thế giới hiện nay đều cung cấp nhượng quyền. Vì vậy, trong
thực tế có nhiều khách sạn, nhà hàng mang biểu tượng là Holiday Inn, ITT Sheraton, Hilton,
Choice, Quality, McDonald's, KFC... thực tế do các nhà đầu tư địa phương độc lập sở hữu.
Quá trình toàn cầu hóa trên thế giới diễn ra rất nhanh, mạnh trong tất cả các lĩnh vực.
Hình thức nhượng quyền càng phát huy vai trò của nó trên toàn thế giới. Theo các nghiên cứu
mới nhất, cứ 12 phút lại có 1 hệ thống nhượng quyền mới ra đời. Ở Mỹ, 90% công ty kinh
doanh theo hình thức nhượng quyền thương mại tiếp tục hoạt động sau 10 năm trong khi 82%
công ty độc lập phải đóng cửa. Điều đó cho thấy sự bùng nổ hình thức này trên thế giới là
điều tất yếu. Doanh thu từ hoạt động kinh doanh nhượng quyền trên toàn thế giới năm 2000
đạt 1.000 tỷ USD với khoảng 320.000 DN từ 75 ngành khác nhau. Tại Mỹ, hoạt động nhượng
quyền chiếm trên 40% tổng mức bán lẻ, thu hút được trên 8 triệu người lao động tương ứng
1/7 tổng lao động ở Mỹ, có hơn 550.000 cửa hàng nhượng quyền và cứ 8 phút lại có một cửa
hàng nhượng quyền mới ra đời. Ở châu Âu, tổng cộng có hơn 4.000 hệ thống nhượng quyền
thương mại với 167.500 cửa hàng, doanh thu đạt khoảng 100 tỉ euro, tạo ra hơn 1.5 triệu vìệc
làm. Ở Anh, nhượng quyền là một trong những hoạt động tăng trường nhanh nhất của nền
kinh tế với khoảng 32.000 doanh nghiệp nhượng quyền, doanh thu mỗi năm 8,9 tỷ bảng Anh,
thu hút một lượng lao động lớn với khoảng 317.000 lao động và chiếm trên 29% thị phần bán
lẻ. Nhượng quyền kinh doanh thương hiệu riêng ở khu vực châu Á đã tạo doanh thu hơn 50 tỷ
USD mỗi năm, Tại Nhật Bản, nhượng quyền thương mại phát triển mạnh từ năm 1996, đến
nay đã có trên 1.200 hệ thống nhượng quyền thương mại và trên 250.000 cửa hàng nhận
nhượng quyền thương mại, doanh thu từ công nghệ nhượng quyền thương mại là khoảng 150
tỉ USD, tăng trưởng hàng năm 7%. Nhượng quyền thương mại vào Trung Quốc từ năm 1980.
Đến nay, nước này đã có trên 2.500 hệ thống nhượng quyền (nhiều nhất thế giới), với 150.000
cửa hàng nhượng quyền trong 60 lĩnh vực khác nhau.
Nhượng quyền thương mại mặc dù là một hình thức kinh doanh có xu hướng phát
triển mạnh mẽ, song, kinh doanh nhượng quyền trong lĩnh vực khách sạn cũng phải có những
điều kiện nhất định. Khi tiến hành nhượng quyền, các khách sạn nhượng quyền sẽ chuyển
giao phương thức kinh doanh của mình cho các khách sạn nhận quyền để hoạt động. Như vậy,
yếu tố quan trọng nhất để đánh giá đối tác "mua" franchise vẫn là khả năng tài chính của bên
mua. Thật ra, khách sạn dự kiến "mua" franchise mới là chủ thể xem xét phương thức kinh
doanh của khách sạn nhượng quyền có thực sự mang lại lợi nhuận và an toàn hay không, để
quyết định vìệc đầu tư, "mua" franchise của khách sạn nhượng quyền đó. Khách sạn nhận
quyền (còn gọi là các đại lý đặc quyền) có thể là một cá nhân, một nhóm các nhà đầu tư hay
một tập đoàn nhỏ, khi mua quyền kinh doanh khách sạn, nhà hàng phải trả một khoản lệ phí
ban đầu từ 50.000 đến 2 triệu USD. Các thương hiệu nhượng quyền thành công nhất thế giới
do tạp chí Entrepreneur bình chọn đều có mức phí này khá cao.
1. Subway. Ngành kinh doanh: thực phẩm (bánh mì kẹp thịt, salad); Phí nhượng
quyền: 74.900 USD - 222.800 USD.
2. Dunkin' Donuts. Ngành kinh doanh: thực phẩm (bánh ngọt, bánh rán); Phí nhượng
quyền: 179.000 USD - 1,6 triệu USD.
3. Jackson Hewitt. Ngành kinh doanh: cung cấp dịch vụ trong lĩnh vực thuế; Phí
nhượng quyền: 48,600 USD - 91.800 USD.
4. Domino's Pizza. Ngành kinh doanh: thực phẩm (pizza, bánh mỹ); Phí nhượng
quyền: 141.400 USD-415.100 USD.
5. Sonic Drive-In. Ngành kinh doanh: nhà hàng ăn nhanh drive-in (lái xe vào tận
quầy); Phí nhượng quyền: 861.300 USD.
6. McDonald's. Ngành kinh doanh: thực phẩm (hamburger, gà rán, salad); Phí nhượng
quyền: 506.000 USD -1,6 triệu USD.
7. Papa John's Int'l. Ngành kinh doanh: thực phẩm (pizza); Phí nhượng quyền:
250.000 USD.
(Nguồn: www.Lantabrand.com)
Bên cạnh đó, các khách sạn nhượng quyền còn phải trả phí bản quyền hoạt động theo
một tỷ lệ trên doanh thu phòng hàng tháng. Các khách sạn nhượng quyền của Holiday Inn
phải trà tiền bản quyền là 4% doanh thu phòng. Những khoản lệ phí bổ sung có thể phải trả
cho nhà nhượng quyền là quảng cáo, sử dụng hệ thống đăng ký đặt phòng qua máy vì tính và
các dịch vụ khác.
Trong kinh doanh dịch vụ nói chung và kinh doanh khách sạn, nhà hàng nói riêng, sự
hài lòng của khách hàng là cần thiết nhất, hơn cả công suất phòng, công suất sử dụng. Báo
cáo hàng năm của Hiệp hội J.D Power và Danh mục đo lường sự thỏa mãn khách hàng ở các
khách sạn thuộc Hiệp hội Bắc Mỹ đã đưa ra 6 tiêu chuẩn đo lường độ thỏa mãn khách hàng:
làm thủ tục check in/ check out, trang trí phòng cho khách, thức ăn thức uống, dịch vụ của
khách sạn, dịch vụ cộng thêm, chi phí và tiền phòng. Còn đối với chuỗi khách sạn sẽ được
đánh giá theo 6 yếu tố: độ sang trọng, đẳng cấp cao, dịch vụ trọn gói trung đẳng, dịch vụ giới
hạn trung đẳng, ngân sách/tài chính và dịch vụ mở rộng. Khách hàng đóng vai trò là người
giám định giá trị sản phẩm mới và dịch vụ của các chuỗi khách sạn. Vì vậy, để đảm bảo cho
khách hàng được tiêu dùng dịch vụ với tiện nghi, lợi ích như nhau tại mọi địa điểm thì
nhượng quyền khách sạn, nhà hàng là xu hướng tất yếu trong lĩnh vực khách sạn, nhà hàng.
2. Lợi ích và rủi ro của các khách sạn, nhà hàng nhượng quyền
Nhượng quyền kinh doanh khách sạn mang lại những lợi thế cho nhà đầu tư thay vì
họ phải tự xây dựng từ đầu. Ở Vìệt Nam, mặc dù khái niệm này chưa được phố biến, nhưng
trên thực tế cũng đã phát triển nhiều thương hiệu như Hilton của BJackstone, Sofitel của tập
đoàn Accor, khách sạn Legend (Marriott), Phở 24, Kinhdo Food, khách sạn Ramada,... Tại
sao hình thức nhượng quyền thương mại lại đươc phát triển mạnh mẽ trong lĩnh vực khách
sạn, nhà hàng như vậy? Đơn giản bởi đây là một phương thức kinh doanh "đôi bên cùng có
lợi", cho cả hai bên nhượng quyền và nhận quyền.
2.1. Lợi ích
Những lợi ích từ nhận quyền của các khách sạn, nhà hàng có thể có được gồm:
- Ít rủi ro: Lợi ích ban đầu của vìệc thuê nhượng quyền là tính ít rủi ro. Với tỉ lệ thất
bại 90% trong 3 năm đầu, vìệc bắt đầu một sự nghiệp mới - một thương hiệu mới là khá nguy
hiểm. Bản thân chủ khách sạn hay nhà hàng không chỉ đưa ra sản phẩm hay dịch vụ hấp dẫn
của mình mà còn phải nắm bắt được quá trình hoạt động, tìm và tiến tới mục tiêu của khách
hàng và đạt được mục tiêu kinh doanh đã đặt ra. Vìệc thuê nhượng quyền sẽ giảm thiểu
những rủi ro mà thực tế kinh doanh đặt ra nhờ lợi thế cạnh tranh của bên nhượng quyền, tăng
những hiệu quả của nó với sự hỗ trợ từ phía thương hiệu mạnh và marketing, địa điểm và đào
tạo.
- Thử trước khi mua. Một lý do khác để mua nhượng quyền là sự đầu tư vào loại hình
kinh doanh được nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi đưa vào tiêu thụ. Bên mua nhượng quyền có
thế thử sức trước khi mua để chắc chắn là nó có phù họp với họ không. Các tập đoàn khách
sạn, nhà hàng có tiếng tăm thường bán loại hình kinh doanh đã thành công, đã xác định rõ
phương thức hoạt động, các sản phẩm dịch vụ đã được tiêu thụ mạnh.
- Sức mạnh kinh doanh theo nhóm: Các khách sạn nhận quyền có thể mua các yếu tố
sản xuất đầu vào với giá thấp thông qua các tập đoàn khách sạn nhượng quyền, vì vậy tất cả
các khách sạn nhận quyền đều có khả năng thắng lợi. Các khách sạn, nhà hàng nhượng quyền
thương hiệu thường có sự công nhận của quốc gia hay địa phương. Trong khi điều này có thể
không đúng đối với chi nhánh mới.
- Sự trung thành của người tiêu dùng: Nhượng quyền kinh doanh sẽ cung cấp hệ
thống dịch vụ khách sạn, nhà hàng nhất quán trong quá trình hoạt động, tạo tiêu chuẩn hóa
dịch vụ toàn cầu. Nhờ vậy mà người tiêu dùng sẽ được nhận chất lượng và giá trị sử dụng
đồng đều, có hiệu quả và mang lại lợi nhuận. Một hệ thống nhất quán mang lại những ưu
điểm của lợi thế theo qui mô nhận diện thương hiệu, duy trì sự trung thành của khách hàng.
- Áp dụng thành công mô hình kinh doanh đã được thiết lập: Các khách sạn, nhà hàng
nhượng chuyền kinh doanh cũng sẽ cung cấp hoạt động hỗ trợ quản lý cho các khách sạn
nhận quyền, bao gồm thủ tục tài chính, đào tạo và quản lý nhân vìên, qui trình quản lý. Các
khách sạn nhận quyền sẽ vượt qua được sự thiểu kinh nghiệm. Rất nhiều yếu tố của kế họach
kinh doanh là những thủ tục tiêu chuẩn được đặt ra bởi nơi cấp quyền kinh doanh. Nhưng
phần khó khăn nhất là tạo lập lĩnh vực kinh doanh mới, thậm chí đối với cả những người
quản lý kinh nghiệm nhưng thiếu kiến thức.
- Hỗ trợ marketing chuyên nghiệp: Một trong những thuận lợi lớn nhất của vìệc cấp
quyền kinh doanh là họat động marketing hỗ trợ từ phía các khách sạn cung cấp nhượng
quyền. Nơi cấp quyền kinh doanh có thể trả chi phí cho vìệc phát triển những chiến dịch
quảng cáo chuyên nghiệp. Vìệc marketing trong phạm vì quốc gia hay địa phương đều có lợi
cho tất cả các khách sạn được nhượng quyền, đồng thời, các khách sạn cung cấp quyền kinh
doanh cũng sẽ chia sẻ chi phí trong hoạt động marketing và giúp phát triển chương trình
marketing có hiệu quả cho khách sạn nhận quyền.
- Hỗ trợ tài chính: Các khách sạn được nhượng quyền trong quá trình hoạt động có
thể nhận được sự giúp đỡ trong vấn đề tài chính từ các khách sạn cung cấp nhượng quyền.
Các khách sạn cung cấp nhượng quyền thường tạo ra những sắp xếp với những nguồn cho
vay để cho một chi nhánh vay tiền, những cam kết hỗ trợ từ phía các khách sạn cung cấp
nhượng quyền luôn tăng các khả năng hỗ trợ các khoản nợ cho các khách sạn nhận quyền.
2.2. Rủi ro
Bên cạnh những lợi ích ở trên thì hình thức nhượng quyền trong kinh doanh khách
sạn, nhà hàng cũng có nhiều rủi ro, nhiều tình huống có thể xảy ra đòi hỏi các khách sạn, nhà
hàng nhận quyền phải đầu tư thời gian và tiền bạc để mang lại hiệu quả.
- Trước hết, các khách sạn mua nhượng quyền do được hưởng lợi từ thương hiệu đã
có uy tín mang lại nên phải đóng phí nhượng quyền và chia sẻ một phần lợi nhuận cho chủ
thương hiệu theo định kỳ hàng tháng (royalty fee) và do vậy, sẽ gặp rủi ro khi kinh doanh
không hiệu quả.
- Các khách sạn nhượng quyền trao quyền cho một bên khác để thực hiện ý tưởng
kinh doanh của mình, đương nhiên cũng phải chịu rủi ro khi bên nhận quyền thực hiện không
đúng các ý tưởng này, khiến công vìệc kinh doanh bị đổ bể, gây ấn tượng xấu cho hệ thống
kinh doanh của mình "con sâu làm rầu nồi canh"; đồng thời làm giảm giá trị thương hiệu
cũng như công vìệc kinh doanh của mình.
- Các khách sạn nhận quyền phải thực hiện hệ thống kinh doanh của khách sạn
nhượng quyền một cách cứng nhắc, không thể được chủ động trong ý tưởng của riêng mình
vào kinh doanh. Bởi vì một đặc điểm trong các hệ thống nhượng quyền thương mại là các cơ
sở kinh doanh phải hoàn toàn tương đồng để khách hàng có thể nhận ddwwocj giá trị toàn
cầu khi đến bất cứ cơ sở kinh doanh nào trong hệ thống. Điều này nhiều khi hạn chế tính
sáng tạo trong công vìệc kinh doanh, hạn chế chính công vìệc, hiệu quả kinh doanh của bên
nhượng quyền.
Do đó, mua nhượng quyền hay tự xây dựng một mô hình kinh doanh với thương hiệu
độc lập là quyết định tùy thuộc vào mục đích và nhu cầu của mỗi chủ đầu tư. Nếu chủ đầu tư
không thích hợp mua nhượng quyền thì sẽ không bao giờ hài lòng và hợp tác tốt với chủ
thương hiệu hay người bán franchise. Còn chủ thương hiệu thì sẽ không bao giờ chấp nhận
duy trì hợp đồng nhượng quyền cho các đối tác luôn "sáng tạo" và không tuân theo những
tiêu chuẩn chung của hệ thống chuỗi cửa hàng. Vì tính đồng nhất có vai trò quyết định trong
sự thành bại của một hệ thống nhượng quyền.