Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Diễn ngôn về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Ộ Ụ Ạ B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O

ƯỜ Ạ Ọ Ư Ạ TR Ộ NG Đ I H C S PH M HÀ N I

o0o

Ễ Ị NGUY N TH VÂN ANH

Ề Ớ Ữ

Ọ

Ễ

DI N NGÔN V GI

I N TRONG VĂN H C

Ộ

Ự

Ủ

Ệ

HI N TH C XÃ H I CH NGHĨA VI T NAM

ậ ọ Chuyên ngành: Lý lu n văn h c

ố Mã s : 62.22.01.20

ọ ẫ ắ Ng ườ ướ i h ng d n khoa h c: PGS.TS. La Kh c Hòa

Ữ Ậ Ế LU N ÁN TI N SĨ NG VĂN

Ờ L I CAM ĐOAN

ả ậ Tác gi lu n án xin cam đoan:

ứ ủ ế ả ậ Lu n án này là k t qu nghiên c u c a cá nhân tôi;

ố ệ ệ ượ ữ ự ẫ Nh ng s li u và tài li u đ c trích d n trong đây là trung th c;

ớ ấ ứ ứ ế ả ượ K t qu nghiên c u này không trùng v i b t c công trình nào đã đ c

ố ướ công b tr c đó.

ệ ị ủ Tôi ch u trách nhi m tr ướ ờ c l i cam đoan c a mình.

Hà N i,ộ ngày 25 tháng 8 năm 2017

ả ậ Tác gi lu n án

ễ ị Nguy n Th Vân Anh

Ờ Ả Ơ L I C M N

ướ ế ượ ỏ ế ơ ắ ớ Tr c h t, tôi xin đ c bày t lòng bi t n sâu s c t ắ i PGS. TS. La Kh c

ườ ầ ậ ướ ọ ậ ẫ Hòa ng i th y đã t n tình h ứ ng d n tôi trong quá trình h c t p và nghiên c u

ể ậ ể đ tôi có th hoàn thành lu n án này.

ả ơ ữ ầ ặ ọ ệ Tôi cũng xin trân tr ng c m n các th y cô trong khoa Ng văn, đ c bi t là

ổ ộ ậ ầ ọ ườ ạ ọ ư ạ các th y cô trong T b môn Lý lu n văn h c Tr ộ ng Đ i h c S ph m Hà N i,

ạ ọ ư ầ ọ ộ ơ ị các th y cô và nhà khoa h c thu c các đ n v công tác khác nh : Đ i h c Khoa

ạ ọ ủ ệ ạ ộ ộ ộ ọ h c xã h i và Nhân văn Hà N i, Đ i h c Th Đô Hà N i, T p chí Văn ngh quân

ỉ ả ữ ệ ấ ọ ộ đ i... đã ch b o, góp ý, cung c p cho tôi nh ng tài li u quý giá trong quá trình h c

ứ ậ t p và nghiên c u.

ả ơ ườ ạ ọ ư ạ ầ ộ ọ Tôi xin trân tr ng c m n Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i 2, các th y cô,

ậ ợ ệ ề ệ ạ ữ ồ đ ng nghi p trong khoa Ng văn đã t o đi u ki n thu n l ỡ i và giúp đ tôi trong

ờ ượ ơ ử ứ ể ọ ờ ớ th i gian tôi đ c c quan c đi h c Nghiên c u sinh. Nh đó, tôi m i có th hoàn

ậ thành lu n án.

ố ỏ ế ơ ặ ớ ữ ườ Cu i cùng, tôi xin t lòng bi t n sâu n ng t i gia đình, nh ng ng i thân,

ụ ọ ậ ộ ộ ủ ệ ỡ ạ b n bè đã luôn ng h , đ ng viên, giúp đ tôi hoàn thành nhi m v h c t p và

nghiên c u.ứ

ộ Hà N i, ngày 25 tháng 8 năm 2017

ả ậ Tác gi lu n án

ễ ị Nguy n Th Vân Anh

Ụ Ụ M C L C

Ở Ầ M Đ U

ọ ề 1. Lý do ch n đ tài

ộ ử ụ ữ ế ớ ố ượ ượ ạ 1.1. Ph n là m t n a th gi i, là đ i t ng đ ứ ệ c t o hóa trao s m nh

ạ ố ẽ ặ ệ ớ ố thiêng liêng sinh h gi ng nòi. Có l chính vai trò đ c bi ậ t này cùng v i s ph n

ề ầ ớ ữ ả ọ ở ử ế nhi u thăng tr m mà gi ị i n tr i qua trong l ch s đã khi n h tr thành tâm

ủ ể ậ ộ ứ ệ ậ ồ đi m c a các cu c lu n bàn, ả ng n ọ ngu n c m h ng b t t n ấ ậ cho ngh thu t và

ữ ề ặ ấ ạ ọ ờ ọ thi ca nhân lo i. Văn h c chân chính m i th i luôn đ t ra nh ng v n đ quan

ọ ế ế ề ờ ố ộ ườ ậ ẩ tr ng, thi t y u v đ i s ng xã h i và con ng i. Do v y, tác ph m văn ch ươ ng

ộ ử ụ ữ ế ớ ờ vi ế ề ườ t v ng i ph n “m t n a th gi i” bao gi ặ ự cũng thu hút s quan tâm đ c

ộ ả ẫ ườ ề ề ớ ữ ễ Di n ngôn v gi i n trong bi ệ ả ừ t c t phía đ c gi l n ng ứ i nghiên c u. Đ tài

ự ủ ệ ọ ộ ệ ộ ự ự văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam ọ là m t s l a ch n có ý nghĩa thi ế t

ự ỏ ữ ớ ọ ụ ể ộ ề ầ th c, góp ph n làm sáng t chân dung n gi i trong m t n n văn h c c th . Qua

ậ ế ề ớ ữ ữ ư ủ ễ ặ đó, cũng giúp nh n bi t nh ng nét đ c tr ng c a di n ngôn v gi i n trong văn

ự ủ ệ ậ ộ ớ ộ ọ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa so v i các b ph n văn h c khác.

ự ọ ứ ề 1.2. Trong lĩnh v c khoa h c, gi ớ ữ ở i n tr ủ thành đ tài nghiên c u c a

ộ ọ ư ộ ọ nhi u ề b môn khoa h c ọ ọ nh tâm lí h c, sinh h c, xã h i h c, chính tr h c ị ọ , nghiên

ỗ ộ ọ ạ ễ ộ ứ c u văn h c ọ ... M i b môn khoa h c l ể i hình thành m t ki u di n ngôn riêng v ề

ụ ữ ề ấ ệ ệ ố ớ ứ ph n . Đi u này càng mang tính ch t khu bi t rõ r t đ i v i nghiên c u văn

ở ọ ỉ ườ ụ ữ ở ườ ọ h c, b i các khoa h c nói trên ch xem xét ng i ph n ộ góc đ con ng i sinh

ườ ể ừ ượ ự ộ ọ h c, con ng ộ i xã h i hay là m t th c th tr u t ng, chung chung… còn trong

ụ ữ ượ ọ ủ ự ộ ả ẩ ạ nghiên c u ứ văn h c, ph n đ c xem là m t s n ph m c a s sáng t o ngh ệ

ệ ượ ậ ề ụ ữ ừ ế ể ấ ẩ ộ thu t m t hi n t ng th m mĩ. Vì th , tìm hi u v n đ ph n t ủ góc nhìn c a

ọ ứ ẹ ễ ạ ầ ộ di n ngôn văn h c h a h n mang l ị ố ớ i m t hành trình khám phá đ y thú v đ i v i

ả ậ ệ ệ ậ ộ tác gi lu n án. Trên m t ý nghĩa nào đó, nó cũng giúp cho vi c nh n di n tính

ấ ặ ứ ạ ủ ễ ề ạ ạ ộ ố ch t đ c thù, đa d ng, ph c t p c a các lo i hình di n ngôn v cùng m t đ i

ượ ơ ượ t ng đ c sáng rõ h n.

ự ủ ế ọ ộ ệ ở ệ 1.3. Đ n nay, văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam đã tr thành

ệ ượ ộ ủ ế ể ờ ị m t hi n t ng l ch s . ử Theo quan sát c a chúng tôi, tính đ n th i đi m này,

ữ ế ứ ề ườ ụ ữ ự nh ng bài vi t và công trình nghiên c u bàn v ng i ph n trong khu v c văn

ể ầ ớ ề ế ớ ữ ọ h c k trên không ít song ph n l n đ u ti p c n ậ gi ư ộ i n nh m t hình t ượ ng

ủ ể ả ẩ ư ả ậ khách th và là s n ph m c a mô hình t duy ph n ánh lu n. ầ ậ Lu n án này l n

ặ ấ ề ớ ữ ề ậ ộ ọ ứ ầ đ u tiên đ t v n đ nghiên c u m t cách t p trung v gi ệ i n trong văn h c hi n

ự ủ ộ ệ ướ ự ủ ế ễ th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam d ướ i s soi sáng c a lí thuy t di n ngôn. H ng

ế ậ ỉ ả ậ ậ ườ ụ ữ ệ ng i ph n trong các ti p c n này không ch giúp tác gi lu n án nh n di n

ự ủ ệ ọ ộ ệ ể sáng tác văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi ặ t Nam có đ c đi m gì , mà quan

ế ơ ọ ả ụ ữ ạ ượ ể lí gi i vì sao ph n l i đ c miêu t ả tr ng h n là giúp tìm ra chi c chìa khóa đ

ư ỗ ờ ọ ỗ nh thư ế. Nói theo cách khác, m i th i kì văn h c, m i trào l u và khuynh h ướ ng

ủ ể ữ ẽ ệ ạ ấ sáng tác s xu t hi n các lo i ch th phát ngôn khác nhau, mang nh ng nhãn

ị ặ ọ ờ ị ự ộ ễ quan giá tr đ c thù. Di n ngôn văn h c bao gi ố cũng ch u s tác đ ng, chi ph i

ế ề ớ ữ ế ễ ộ ị ủ c a các thi t ch chính tr , xã h i và văn hóa. Di n ngôn v gi ọ i n trong văn h c

ủ ự ệ ệ ả ườ ợ ộ hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam cũng không ph i tr ng h p ngo i l ạ ệ. Xét

ề ớ ữ ễ ậ ộ ọ ể ế đ n cùng, tìm hi u di n ngôn v gi i n trong b ph n văn h c này chính là hành

ả ế ạ ậ ễ ề ơ ườ ụ ữ ế trình gi i mã c ch t o l p di n ngôn v ng i ph n . Chúng tôi thi t nghĩ,

ệ ượ ộ ứ ế ọ ượ ả ở m t hi n t ng văn h c quá kh n u đ c khám phá, lí gi ữ i b i nh ng cách

ẽ ọ ạ ữ ế nhìn, cách đ c m i ớ s luôn mang l i nh ng ý nghĩa khoa h c ọ thi ự t th c.

ố ượ ứ ạ 2. Đ i t ng và ph m vi nghiên c u

ố ượ ứ 2.1. Đ i t ng nghiên c u

ặ ấ ề ớ ữ ứ ề ễ ậ ọ Lu n án đ t v n đ nghiên c u di n ngôn v gi ệ i n trong văn h c hi n

ủ ự ộ ệ ố ượ ậ th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam. Đ i t ẽ ủ ế ủ ng xem xét ch y u c a lu n án s là

ề ớ ữ ủ ụ ể ơ ễ ạ ơ ế ế ạ c ch ki n t o di n ngôn v gi ọ i n c a lo i hình văn h c này. C th h n, đó

ề ớ ữ ộ ố ư ể ễ ế ệ ọ là vi c tìm hi u di n ngôn v gi ế ệ i n qua m t s bình di n tr ng y u nh : chi n

ậ ự ễ ễ ươ ứ ạ ậ ễ ượ l c di n ngôn, tr t t di n ngôn và ph ng th c t o l p di n ngôn.

ứ ạ 2.1. Ph m vi nghiên c u

ạ ả ủ ậ ẩ ọ Ph m vi kh o sát ch y u ộ ủ ế c a lu n án là các tác ph m văn h c thu c

ươ ự ủ ệ ộ ở ệ ệ ph ng pháp sáng tác hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam. Thông l , khi phân

ứ ậ ộ ọ ườ ọ tích b ph n văn h c này, các nhà nghiên c u th ệ ng khoanh vùng văn h c hi n

ủ ự ả ộ ờ ừ ế th c xã h i ch nghĩa trong kho ng th i gian t 1945 đ n 1975. Tuy nhiên, trong

ự ủ ể ệ ậ ạ ọ ộ ộ lu n án, chúng tôi hi u ph m vi sáng tác văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa r ng

ẩ ạ ỉ ồ ộ ơ h n. Nó không ch là các tác ph m thu c giai đo n 1945 1975 mà còn bao g m

ữ ẩ ướ ư ậ ở ướ ả c nh ng tác ph m tr ở c 1945 và sau 1975. S dĩ nh v y là b i, tr c khi

ươ ự ủ ệ ộ ượ ứ ậ ph ng pháp sáng tác hi n th c xã h i ch nghĩa đ c chính th c xác l p (1945),

ư ồ ố ữ ế ồ ớ m t s ộ ố cây bút nh H Chí Minh, Sóng H ng, T H u... đã s m ti p thu ph ươ ng

ừ ờ ậ ụ ố ồ pháp sáng tác này t ắ Liên Xô và Trung Qu c, đ ng th i v n d ng các nguyên t c

ề ướ ủ ể ề ọ ủ c a nó vào sáng tác c a chính h . Đây có th xem là ti n đ , b ở ầ c kh i đ u có ý

ứ ủ ự ẩ ọ ờ ị ươ nghĩa quan tr ng, chu n b cho s ra đ i chính th c c a ph ng pháp sáng tác

ự ủ ệ ọ ộ ở ệ ặ văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam. Sau năm 1975, m c dù ph ươ ng

ự ủ ệ ươ ộ pháp sáng tác hi n th c xã h i ch nghĩa không còn là ph ng pháp sáng tác duy

ớ ế ụ ự ư ệ ẫ ấ ố ớ nh t đ i v i gi ọ i văn ngh sĩ nh ng không ít nhà văn v n ti p t c l a ch n

ừ ự ễ ấ ả ậ ự ả ị ướ h ng đi này. T th c ti n y, tác gi ọ lu n án xác đ nh khu v c kh o sát văn h c

ự ủ ệ ệ ớ ộ ể ơ ớ ộ hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam n i r ng h n so v i cách hi u thông

ườ ề ậ ư th ng nh đã đ c p.

ư ề ằ ộ ỏ ấ ặ ủ ễ M t đi u đáng l u ý là, nh m làm sáng t tính ch t đ c thù c a di n ngôn

ự ủ ệ ọ ộ ề ớ ữ v gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, chúng tôi cũng bao quát và

ả ọ ệ ữ ờ ướ kh o sát các sáng tác văn h c Vi t Nam nh ng th i kì tr ọ c và sau đó (văn h c

ạ ọ ọ ọ dân gian, văn h c trung đ i, văn h c 1930 1945, văn h c sau 1975) cũng nh ư

ể ủ ộ ố ự ủ ệ ẩ ọ ộ m t s tác ph m tiêu bi u c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa ở Liên Xô.

ụ ứ 3. M c đích nghiên c u

ề ớ ữ ự ề ễ ệ ọ ọ ứ Di n ngôn v gi ự i n trong văn h c hi n th c L a ch n đ tài nghiên c u

ộ ệ ậ ướ ớ ơ ả ữ ụ ủ xã h i ch nghĩa Vi t Nam , lu n án h ng t i nh ng m c đích c b n sau:

ỏ ơ ế ế ạ ề ớ ữ ủ ễ ọ Làm sáng t c ch ki n t o di n ngôn v gi ệ i n c a văn h c hi n

ự ủ ộ ệ th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam;

ủ ễ ặ ớ ữ ự ệ Phân tích tính đ c thù c a di n ngôn gi ọ i n trong văn h c hi n th c xã

ủ ệ ậ ớ ọ ộ h i ch nghĩa Vi ộ t Nam so v i các b ph n văn h c khác;

ữ ữ ả ỉ ớ ạ ủ ự ệ Ch ra nh ng đóng góp và c nh ng gi ọ i h n c a văn h c hi n th c xã

ủ ề ươ ệ ộ h i ch nghĩa v các ph ng di n nói trên.

ươ ứ 4. Ph ng pháp nghiên c u

ả ữ ụ ế ệ ậ ặ ằ Nh m gi ề i quy t nh ng nhi m v mà đ tài lu n án đ t ra, chúng tôi s ử

ươ ươ ứ ơ ả ụ d ng các ph ng pháp và ph ng pháp lu n ậ nghiên c u c b n sau:

ươ ươ ườ Ph ng pháp h th ng ệ ố : Ph ệ ố ng pháp h th ng giúp ng ứ i nghiên c u

ộ ệ ố ế ố ể ề ọ ồ ỉ chia tách các ch nh th văn h c thành m t h th ng g m nhi u y u t ế . Các y u

ỗ ệ ố ộ ấ ộ ườ ố ượ t đ c chia ra trong m i h th ng này có cùng m t c p đ và th ố ng có m i

ệ ươ ạ ố ẫ ể ệ ạ ố ỉ quan h t ng tác qua l i, chi ph i l n nhau, t o nên ch nh th h th ng.

ươ ệ ố ế ố ạ ữ ả Ph ng pháp h th ng còn giúp tìm ra nh ng y u t h t nhân có kh năng chi

ố ế ế ố ạ ủ ệ ố ệ ph i đ n các y u t khác làm nên di n m o c a h th ng.

ươ ử ị ị ọ ủ Ph ng pháp xác đ nh l ch s phát sinh : Theo cách g i c a M. B.

ươ ị ươ ứ phát sinh l ch s Khrapchenko thì đây là ph ng pháp nghiên c u ử. Ph ng pháp này

ủ ươ ứ ư ườ ọ nghiên c u văn h c cũng nh các tr ẩ ng phái, nhà văn, tác ph m, ch tr ng

ươ ừ ờ ố ồ ố ph ng pháp sáng tác,... t ngu n g c trong đ i s ng xã h i ộ . Nó cũng ch tr ủ ươ ng

ả ự ủ ữ ư ự ể ọ gi ự ấ i thích s phát tri n c a văn h c, s đ u tranh gi a các trào l u, s thay th ế

ệ ượ ệ ượ ằ ọ ộ ự ươ ẫ hi n t ng văn h c này b ng m t hi n t ng khác, s t ặ ng tác, mâu thu n, ho c

ớ ủ ừ ệ ượ ổ ọ ừ ữ ừ ạ ự ế ừ s k th a có đ i m i c a t ng hi n t ng, t ng giai đo n văn h c t ộ nh ng c i

ồ ị ử ộ ươ ứ ọ ngu n l ch s xã h i. Đây là ph ng pháp nghiên c u quan tr ng, giúp tác gi ả ậ lu n

ố ả ờ ố ự ủ ệ ắ ọ ộ ị ử án g n sáng tác văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa vào b i c nh đ i s ng, l ch s

ơ ở ờ ộ ả ơ ế ế ạ ễ xã h i mà nó ra đ i. Trên c s đó, lí gi i c ch ki n t o di n ngôn v gi ề ớ ữ i n

ọ ủ ộ ậ c a b ph n văn h c này.

ươ ọ ươ ể Ph ng pháp so sánh: So sánh văn h c là ph ng pháp dùng đ so sánh

ệ ượ ề ề ặ ọ ộ ọ các hi n t ng văn h c trong m t ho c nhi u n n văn h c. Nó giúp chúng ta có

ự ươ ể ả ồ ưở ệ ự ệ ữ ậ th nh n ra s t ng đ ng, nh h ặ ng, đ c bi t là s khác bi ệ t gi a các hi n

ậ ọ ươ ượ ậ ụ ượ t ng văn h c. Trong lu n án, ph ng pháp so sánh đ ớ c chúng tôi v n d ng v i

ấ ươ ữ ự ề ệ ế ệ ố ố ọ ầ t n su t t ộ ng đ i nhi u. Vi c so sánh, đ i chi u gi a văn h c hi n th c xã h i

ủ ệ ậ ả ớ ộ ọ ồ ọ ch nghĩa Vi t Nam v i các b ph n văn h c khác (bao g m c văn h c trong và

ướ ỉ ượ ươ ặ ồ ệ ngoài n c) đã giúp chúng tôi ch ra đ ộ ố ể c m t s đi m t ng đ ng và đ c bi t là

ủ ơ ế ạ ậ ề ớ ữ ữ ể ệ ễ ặ nh ng bi u hi n đ c thù c a c ch t o l p di n ngôn v gi ự i n trong khu v c

ọ văn h c đó.

ắ ươ ậ ủ ế ễ Các nguyên t c ph ng pháp lu n c a lý thuy t di n ngôn ;

ắ ươ ậ ủ ễ ọ Các nguyên t c ph ệ ế ng pháp lu n c a lý thuy t di n ngôn văn h c hi n

ự ủ ộ th c xã h i ch nghĩa.

ắ ươ ậ ủ ữ ế ề Các nguyên t c ph ng pháp lu n c a lý thuy t phê bình n quy n.

ơ ả ủ ữ ễ ế ễ ộ ế Nh ng n i dung c b n c a lý thuy t di n ngôn, lý thuy t di n ngôn văn

ề ẽ ượ ủ ự ữ ệ ế ộ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa và lý thuy t phê bình n quy n s đ c trình bày

ươ ươ ệ ố ủ ậ ươ ụ ể c th trong ch ng 1 và ch ng 2 c a lu n án. Trong h th ng ph ng pháp

ứ ắ ươ ậ ủ ế ễ nghiên c u nói trên, nguyên t c ph ng pháp lu n c a lý thuy t di n ngôn và lý

ỉ ẫ ự ủ ế ễ ệ ọ ộ thuy t di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa đóng vai trò ch d n, tr ở

ụ ế ả ơ ế ế ạ ễ thành công c chính y u giúp cúng tôi lí gi i c ch ki n t o di n ngôn v gi ề ớ i

ự ủ ệ ọ ộ ệ ữ n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam.

ứ ệ ụ 5. Nhi m v nghiên c u

ấ ề ệ ễ ể ậ ộ ố Xác l p m t cách hi u th ng nh t v khái ni m di n ngôn.

ộ ề ứ ủ ự ệ ộ ệ ọ Ch ng minh toàn b n n văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam

ộ ệ ệ ố ể ệ ễ ậ ậ ẫ là m t h hình di n ngôn ngh thu t thông qua h th ng các lu n đi m và d n

ứ ụ ể ch ng c th .

ụ ế ế ễ ễ ậ ạ ọ V n d ng linh ho t lý thuy t di n ngôn, lý thuy t di n ngôn văn h c

ự ủ ự ệ ệ ậ ộ ọ ả hi n th c xã h i ch nghĩa, lu n án kh o sát các sáng tác văn h c hi n th c xã

ủ ệ ơ ế ể ằ ỉ ươ ứ ộ h i ch nghĩa Vi ặ t Nam nh m ch ra đ c đi m, c ch và ph ế ạ ng th c ki n t o

ễ ậ ọ di n ngôn v gi ề ớ ữ ở ộ i n b ph n văn h c này.

ủ ậ 6. Đóng góp c a lu n án

ặ ấ ệ ố ề ớ ữ ứ ề ậ Lu n án đ t v n đ nghiên c u có tính h th ng v gi i n trong văn

ự ủ ệ ộ ệ ướ ự ế ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam d ễ ủ i s soi sáng c a lý thuy t di n

ủ ự ễ ế ệ ọ ộ ngôn và lý thuy t di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa.

ể ễ ớ ữ ủ ự ệ ọ ộ Tìm hi u di n ngôn gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa,

ậ ỉ ượ ữ ệ ễ ấ ằ ọ lu n án ch ra đ c nh ng bình di n quan tr ng n m trong c u trúc di n ngôn

ế ượ ậ ự ễ ụ ệ ễ ễ ư này nh : chi n l c di n ngôn, h hình di n ngôn, tr t t di n ngôn và m c đích

ễ di n ngôn...

ơ ở ề ớ ữ ễ ọ ấ Trên c s phân tích c u trúc di n ngôn v gi ệ i n trong văn h c hi n

ự ủ ộ ệ ậ ả ễ th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam, lu n án gi ủ i thích vì sao trong di n ngôn c a

ự ủ ệ ộ ọ ệ ớ ữ ạ ượ văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam gi i n l i đ c miêu t ả ớ v i

ữ ặ ệ ư ọ nh ng đ c tính khác bi ớ t so v i các t trào văn h c khác.

ữ ủ ệ ế ệ ậ ẳ ầ ậ ị ấ Lu n án góp ph n kh ng đ nh tính h u hi u c a vi c ti p c n các v n

ọ ừ ế ễ ướ ứ ề ề đ văn h c t lí thuy t di n ngôn. Theo h ng nghiên c u này, nhi u hi n t ệ ượ ng

ủ ự ệ ọ ọ ộ ệ ẽ ượ văn h c, trong đó có văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam s đ c phân

ề ầ ớ ỉ tích, khai thác thêm nhi u t ng v a ý nghĩa m i.

ố ụ ủ ậ 7. B c c c a lu n án

ở ầ ủ ầ ầ ầ ấ ậ ồ ộ ế C u trúc c a lu n án g m 5 ph n: ph n M đ u, ph n N i dung, K t

ụ ứ ề ế ậ ậ lu n, Danh m c các công trình nghiên c u liên quan đ n đ tài lu n án và Th ư

ụ ể ậ ầ ả ộ ủ m c tham kh o. Riêng ph n N i dung c a lu n án, chúng tôi tri n khai thành 4

ươ ch ng:

ươ ứ ề ổ Ch ấ ng 1. T ng quan v n đ nghiên c u

ươ ư ộ ệ ủ ự ệ ọ ộ Ch ễ ng 2. Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa nh m t h hình di n

ệ ậ ngôn ngh thu t;

ươ ớ ữ ủ ự ệ ễ ộ ọ Ch ng 3. Gi i n trong di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa;

ươ ề ớ ữ ự ủ ễ ệ ọ ộ Ch ng 4. Di n ngôn v gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa

ư ộ ệ ố nh m t h th ng tu t ừ .

ƯƠ Ổ Ứ Ấ Ề CH NG 1 . T NG QUAN V N Đ NGHIÊN C U

ề ớ ữ ệ ấ 1.1. V n đ gi i n trong văn hóa Vi t Nam

ữ ệ ư ề ớ ữ ệ ấ ớ Nh ng quan ni m, suy t v gi ứ i n đã xu t hi n khá s m trong ý th c

ệ ầ ứ ồ ộ c ng đ ng ng ườ Vi i t thông qua các hình th c sinh ho t ạ văn hóa tinh th n nh ư

ướ ưỡ ờ ẫ ướ ờ ễ di n x ng, ca dao, dân ca, tín ng ng th m u... D i th i phong ki n, ế Vi tệ

ề ơ ả ộ ướ ẫ ệ ạ ậ ộ ươ Nam v c b n v n là m t n c nông nghi p l c h u, trình đ dân trí t ố ng đ i

ư ế ậ ấ ượ ấ ả ấ ớ th p. Chúng ta ch a ti p c n đ c v i văn minh in n, xu t b n và báo chí.

ụ ữ ữ ư ế ế ề ề ề ệ Chính vì th , ti ng nói v ph n và n quy n cũng ch a có đi u ki n và

ươ ậ ợ ể ứ ộ ệ ẩ ấ ỏ ộ ồ ph ng ti n thu n l i đ lan t a và th m th u sâu r ng vào tâm th c c ng đ ng.

ế ỉ ữ ầ ố ộ Sang đ u th k XX, khi ch qu c ng đ ữ ượ ph bi n ổ ế r ng rãi c , cùng v iớ

ủ ấ ươ ấ ả ư ệ ấ đó là s ự xu t hi n ệ c a các ph ng ti n in n, xu t b n và các trào l u văn hoá

ươ ớ ữ ẳ ớ ph ng Tây thì ấ v n đ ề gi i n , bình đ ng gi ớ ở ướ n i c ta m i chính th c đ ứ ượ c

ể ự ờ ư Đăng cổ phát bi u công khai trên báo chí. ờ ủ S ra đ i c a các t ạ báo và t p chí nh

ươ ạ ệ ờ tùng báo, Đông D ng t p chí ặ và đ c bi t là t ụ ữ ầ báo dành riêng cho ph n l n

ử ệ ấ ộ ữ ớ i chung ị ầ đ u tiên xu t hi n trong l ch s dân t c năm 1918 là N gi ế đã khi n cho

ữ ớ ữ ề ướ ẽ ạ ở ị ụ Nh iờ làn sóng n gi i và n quy n trong n c có d p kh i phát m nh m . M c

ổ ạ ữ ậ đàn bà trên Đăng c tùng báo ươ và Đông D ng t p chí đăng nh ng bài lu n bàn

ề ớ ữ ễ ạ ỳ ế ủ c a Nguy n Văn Vĩnh và Ph m Qu nh v gi i n . Nhìn chung , các bài vi t này

ề ậ ủ ễ ữ ế ề ấ ố ớ ế ít nhi u đã đ c p đ n nh ng b t công c a l ụ ữ giáo phong ki n đ i v i ph n .

ả ủ ườ ụ ữ ằ Các tác gi đánh giá cao vai trò c a ng i ph n trong gia đình và cho r ng xã

ề ệ ữ ớ ứ ụ ư ủ ề ắ ậ ọ ộ h i ph quy n đã nh n th c ch a đúng đ n v vi c h c hành c a n gi i. S ự

ố ớ ớ ữ ủ ỉ ừ ọ ớ quan tâm đ i v i gi ế i n c a h , do th , m i ch d ng l ạ ở i ầ tinh th n nam n ữ

ề ơ ả ự ụ ề ớ ữ ẫ ư bình quy n trên lĩnh v c giáo d c. V c b n, gi ỏ i n v n ch a thoát ra kh i

ỏ ủ ứ ề ế ệ ậ ậ vòng ki m t a c a ch c ph n đàn bà trong gia đình phong ki n. Vì v y, vi c ch ị

ụ ữ ọ ố ụ ự ể ề ẫ ố ộ ỉ em ph n dù có h c hành t t thì r t cu c v n ch là đ quay v ph ng s gia

ồ đình, ch ng con mà thôi.

ề ớ ữ ọ ề ượ ặ ữ ự ế ấ ộ V n đ gi i n , tr ng tâm là n quy n đ c đ t ra m t cách tr c ti p khi

ữ ớ ươ ủ ệ ầ ầ i chung ờ N gi t do S ng Nguy t Anh làm ch bút ra đ iờ . L n đ u tiên, trên

ữ ề ượ ể ọ ỏ các trang báo, câu h i “n quy n là gì?” đ c nêu lên công khai đ m i ng ườ i

ở ề ớ ề ữ ự ị ề ể ấ cùng bàn lu n. ậ Có th th y, đây ứ , ý th c v gi i, v n quy n đã có s d ch

ộ ướ ể ơ ượ ậ ấ chuy n, đúng h n là m t b ế c ti n v ế ụ ữ t b c cho th y ph n không còn là y u

ể ượ ế ế ủ ớ ọ ố t khách th đ c bàn đ n qua các trang vi t c a nam gi i, mà h đã đóng vai trò

ủ ể ự ứ ậ ự ấ ế ề ề ấ ẳ ch th , t nh n th c, t c t lên ti ng nói đ u tranh v quy n bình đ ng gi ớ i

ữ ệ ề ắ ồ ặ ố trên báo chí. Trong khi truy tìm ngu n g c và c t nghĩa khái ni m n quy n, m c

ề ả ủ ữ dù đã có nhi u n l c ỗ ự và thành qu ả song các tác gi ộ c a nh ng bài báo cũng b c

ữ ớ ế ạ ố ộ ớ ủ N gi i chung ộ l không ít h n ch . R t cu c, v i các cây bút c a , nam n tuyữ

ề ợ ườ ụ ữ ẫ ả ấ ệ ẳ bình đ ng v l ư i ích nh ng ng ử i ph n v n ph i l y vi c “trông coi nhà c a,

ạ ỡ ồ ỗ ậ ổ giúp đ ch ng con, d y d con cái là l ẽ ự t nhiên”, đó chính là b n ph n mà xã

ọ ặ ị ộ h i đã m c đ nh cho h .

ế ớ ừ ế ề ớ ữ ứ ữ ề ấ ấ T sau Chi n tranh th gi i th nh t, v n đ gi i n và n quy n trong

ữ ặ ở ộ ố ướ n ề c có đi u ki n ả ệ n y n đ ở ể tr thành m t trong nh ng m i quan tâm đ c bi ệ t

ụ ữ ế ớ ữ ề ộ ờ ủ c a xã h i. Th i kì này, phong trào ph n và n quy n trên th gi i đang phát

ẽ ế ụ ả ể ạ ưở ệ tri n m nh m , ti p t c nh h ế ng đ n Vi ạ t Nam. Bên c nh đó là ch tr ủ ươ ng

ụ ủ ủ ế ở ộ ữ ằ ở ệ m r ng giáo d c c a Pháp (ch y u là b ng ngôn ng Pháp) Vi t Nam đã

ế ả ưở ướ khi n cho văn hóa Pháp ngày càng nh h ậ ng sâu đ m vào n ờ ự c ta. S ra đ i

ả ộ ệ ớ ườ ố ủ ạ ủ c a Đ ng C ng ả s n Vi t Nam v i đ ng l ộ i cách m ng xã h i ch nghĩa cũng

ủ ế ề ậ ộ ớ ồ ườ ụ ữ ứ ủ ộ tác đ ng l n đ n nh n th c c a c ng đ ng v vai trò c a ng i ph n . Trên c ả

ấ ướ ườ ệ ấ ấ ề ba mi n đ t n c, ng ạ i ta th y xu t hi n hàng lo t các sách báo bàn v n gi ề ữ ớ i

ủ ặ ả ấ ề V n đ ph n ữ nh : ư Nam n bình quy n ề c a Đ ng Văn B y (1928), ủ ụ ữ c a Phan

ộ ờ ụ ữ ờ ụ ữ Ph n th i đàm B i Châu (1929), các t báo , Ph n tân ti n ụ ữ ế , Ph n tân văn …

ủ ặ ả ố ượ ữ ả Nam n bình quy n Cu n chuyên kh o ề c a Đ ng Văn B y đ ố c xem là cu n

ụ ữ ầ ề ướ ớ ớ sách bàn v ph n đ u tiên ở ướ n c ta d i góc nhìn gi i. V i công trình này,

ữ ữ ề ở ộ ườ ạ ông tr thành m t trong nh ng nhà n quy n tiên phong, là ng ệ i đ i di n tiêu

ể ủ ướ ữ ự ủ ề ặ bi u c a khuynh h ả ng n quy n tích c c. Trong nhãn quan c a Đ ng Văn B y,

ữ ữ ề ề ề ạ ắ ớ nam n bình quy n g n li n v i công lí và nhân đ o. Nam n bình quy n là

ậ ẽ ờ ủ ạ ạ ườ thu n theo l ậ tr i, thu n theo l ẽ ự t nhiên c a t o hóa và đ o làm ng i. Ông cho

ả ồ ọ ấ ằ r ng: “Phép công bình là đôi bên ph i đ ng, không khinh không tr ng, không th p

ả ậ ấ ạ ấ ẳ ặ không cao” [14, tr.79]. Đ ng Văn B y nh n th y tình tr ng b t bình đ ng gi ớ i

ủ ế ộ ự ọ ự trong xã h i ta ch y u là do “cái lòng quá t tr ng t ề cao, cái quy n sanh sát, cái

ủ ẹ ườ ợ ệ thói h p hòi c a ng ấ i đàn ông, và cái lòng quá e dè s s t, cái tánh quá êm th m,

ế ớ ủ ườ ướ cái thói y u t c a ng i đàn bà n c ta mà ra” [14, tr.86], chung quy l ạ ấ i b t

ậ ụ ậ ả ở ẽ ự ủ ứ ẳ ộ bình đ ng là vì “cái t p t c t p quán” c a xã h i ch không ph i b i l t nhiên.

ử ủ ữ ứ ẽ ặ ộ ỉ ấ Ông phân tích c n k và ch ra nh ng b t công trong cách ng x c a xã h i nam

ố ớ ữ ớ ề ệ ồ ợ quy n đ i v i n gi i. Ông lên án quan ni m “ch ng chúa, v tôi”, phê phán thói

ề ữ ữ ự ứ ệ ắ ọ tr ng nam khinh n , nêu lên s phi lí và c ng nh c trong quan ni m v ch trinh

ặ ườ ụ ữ ạ ặ ủ ễ c a l ế giáo phong ki n áp đ t cho ng ả i ph n . Bên c nh đó, Đ ng Văn B y

ộ ộ ữ ề ấ ề ự ả còn b c l ủ nh ng suy nghĩ c a mình v v n đ t do hôn nhân. Tác gi ằ cho r ng:

ẹ ự ọ ợ ướ ợ ứ ả ằ “Cha m l a dâu sao b ng con ch n v , vì c ế i v cho con ch không ph i ki m

ứ ẹ ể ằ ộ dâu cho cha m ” và “trong cu c hôn nhân không chi hay b ng đ đôi l a trai gái

ọ ự ấ ư ứ ề ố ờ ự t ặ ch n l a l y” [14, tr.150]. Cũng gi ng nh nhi u nhà trí th c th i đó, Đ ng

ể ệ ở ệ ệ ề ả ữ Văn B y quan ni m nam n bình quy n còn th hi n ụ vi c giáo d c cho ph n ụ ữ

ả ượ ọ ớ ớ ẹ ậ cũng ph i đ ư c coi tr ng nh là v i nam gi i. Theo ông, b c làm cha m không

ệ ố ử ữ ố ớ nên phân bi t đ i x gi a con trai và con gái. Đ i v i con nào thì cũng ph i loả

ỗ ườ ể ở ắ ườ ạ d y d “cho nên ng ọ i đúng đ n”, cho con h c hành đ tr thành ng i bi ế ự t t

ọ ế ề ề ở ấ ư ưở tr ng, bi ữ t nhân quy n… Nh ng đi u đã trình bày trên cho th y t t ng nam

ề ấ ế ề ữ ủ ặ ả ấ ữ n bình quy n r t ti n b ề ộ và nhân văn c a Đ ng Văn B y. V n đ n quy n

ệ ố ộ ẽ ẫ ượ đ c ông nêu lên và phân tích m t cách h th ng. Các lí l ứ và d n ch ng mà tác

ẽ ừ ừ ậ ặ ố ạ gi ả ế vi t trong cu n chuyên lu n v a ch t ch v a xác đáng, mang l ệ i hi u qu ả

ụ ế ạ ầ ọ ộ ủ thuy t ph c cao, góp ph n quan tr ng vào cu c cách m ng t ư ưở t ộ ng c a xã h i

ệ Vi t Nam.

ế ự ể ậ ờ Quan sát các bài vi t đăng trên sách báo th i kì này có th nh n ra s phân

ệ ủ ư ưở ớ ữ ề hóa rõ r t c a t t ng gi i và n quy n. V c b n, ề ơ ả có thể chia làm hai bộ

ứ ể ễ ệ ậ ậ ấ ạ ộ ị ư ph n: b ph n th nh t (đ i di n tiêu bi u là Nguy n Văn Bá, Tr nh Đình R ,

ạ ươ ễ ệ ộ ấ ữ ủ Đ m Ph ị ng, Nguy n Th Kiêm…) nhi ề t tình ng h , đ u tranh vì n quy n,

ứ ệ ễ ậ ạ ộ ả còn b ph n th hai (đ i di n là Bùi Quang Chiêu, Nguy n Phan Long..) thì ph n

ữ ề ạ ằ ế ể ệ ệ ố ữ đ i n quy n vì cho r ng nó có h i. Nh ng bài vi ề ấ t th hi n quan ni m v v n

ề ướ ượ ả Ph nụ ữ ủ ả ề ữ đ n quy n c a c hai khuynh h ng trên đ c đăng t i trên các báo

ắ tân văn, Trung B c tân văn ươ , Đông D ng t p chí ạ …

ạ ộ ạ ộ ế ễ ằ ạ Bên c nh ho t đ ng báo chí còn có ho t đ ng di n thuy t nh m tuyên

ề ủ ể ệ ữ ữ ề ầ ộ ứ ấ truy n, giác ng và th hi n tinh th n đ u tranh vì n quy n c a các n trí th c

ư ươ ễ ễ ị ạ nh : Đ m Ph ế ủ ị ng, Nguy n Th Kiêm, Phan Th Nga… Các bài di n thuy t c a

ề ậ ế ề ự ế ộ ọ ườ h th ộ ố ấ ng đ c p đ n m t s v n đ : hôn nhân t ụ ữ ớ do, ch đ đa thê, ph n v i

ề ả ủ ộ ườ ụ ữ ế ớ ấ v n đ gi i phóng, m t ngày c a ng i ph n tân ti n… Song song v i đó là

ổ ụ ữ ộ ữ ứ ữ ọ ư H i n quy n ờ ủ ự s ra đ i c a các t ch c ph n nh ề , N công h c h i ộ … Trên

ự ế ạ ộ ữ ữ ể ế ấ th c t ề , nh ng ho t đ ng k trên đã khi n cho phong trào đ u tranh n quy n,

ả ụ ữ ờ ắ ả ướ ể ầ ộ gi i phóng ph n th i kì này phát tri n r m r kh p c n c.

ề ớ ữ ở ể ệ ự ế ể Sau năm 1930, quan đi m v gi i n Vi t Nam có s bi n chuy n sâu

ờ ủ ự ả ả ộ ệ ớ ườ ố ắ s c. S ra đ i c a Đ ng C ng s n Vi t Nam v i đ ng l ộ ạ i cách m ng xã h i

ủ ứ ế ậ ọ ả ộ ch nghĩa đã mang đ n m t nh n th c quan tr ng: gi ả ắ ụ ữ i phóng ph n ph i g n

ề ớ ộ ả ủ ữ ớ ề ậ ấ ộ li n v i công cu c gi i phóng dân t c. Do v y, v n đ vai trò c a n gi ấ i và v n

ữ ề ở ữ ộ ộ ề đ nam n bình quy n đã tr thành m t trong nh ng n i dung then ch t đ ố ượ c

ậ ươ ủ ừ ậ ớ ng chính tr trình bày trong Lu n c ả ị c a Đ ng ngay t khi m i thành l p (1930).

ướ ủ ưở ả ộ ườ ụ ữ ở D i ánh sáng c a lý t ng c ng s n, ng i ph n tr thành m t l c l ộ ự ượ ng

ộ Ở ế ạ ộ ọ ả ộ tr ng y u trong cu c cách m ng dân t c. đây, gi i phóng dân t c cũng bao

ả ụ ữ ụ ữ ể ứ ậ ả ệ hàm c vi c gi ộ ấ i phóng ph n . Do v y, ph n không th đ ng ngoài cu c đ u

ừ ờ ủ ể ạ ầ ổ ứ tranh cách m ng c a qu n chúng nhân dân. T th i đi m này, các t ch c ph n ụ ữ

ề ạ ớ ả ế ượ ậ ẳ ắ g n li n v i cách m ng gi ộ i phóng dân t c liên ti p đ ạ c thành l p, ch ng h n

ụ ữ ả ụ ữ i phóng nh ư Ph n gi ộ (1930 1936), H i ph n Dân ch ủ (1936 1938), H iộ

ụ ữ ả ụ ữ ứ ộ ph n Ph n đ ế (1939 1941), Đoàn ph n C u qu c ố (1941 1945), H i Liên

ụ ữ ệ ệ ụ ữ ả ệ ộ hi p ph n Vi t Nam ề i phóng mi n Nam Vi ệ t (1946), H i Liên hi p Ph n gi

ừ ả ướ ạ Nam (1961)… Ngay t năm 1960 , Đ ng và nhà n ộ ọ c ta đã chú tr ng đào t o đ i

ộ ữ ể ạ ủ ồ ộ ệ ả ngũ cán b n đ t o ngu n cho các m ng công tác c a xã h i thông qua vi c

ậ ườ ươ ụ ữ ệ ọ ệ thành l p Tr ng Ph v n ụ ậ Trung ng (nay là H c vi n Ph n Vi t Nam).

ư ế ấ ề ự ề ủ ớ ữ ế Nh th , v n đ quy n t ẳ do, bình đ ng c a gi ờ i n đ n th i kì này đã đ ượ c

ậ ươ ướ ườ ấ ứ ầ ủ nh n th c đ y đ , có ph ng h ng và con đ ng đ u tranh rõ ràng.

ử ể ạ ắ ộ ộ ị Sau Đ i th ng mùa Xuân năm 1975, l ch s dân t c chuy n sang m t trang

ủ ế ớ ướ ệ ủ ậ ộ m i. Hi n pháp c a Nhà n c Vi t Nam xã h i ch nghĩa công nh n quy n t ề ự

ủ ủ ườ ờ ạ ụ ữ ự ọ do, dân ch c a ng i ph n trên m i lĩnh v c. Trong th i đ i ngày nay, ph ụ

ệ ộ ị ế ớ ẳ ớ ớ ờ ượ ồ ữ n Vi t Nam đã có m t v th m i, bình đ ng v i nam gi i, đ ng th i đ c xã

ự ừ ế ầ ậ ọ ọ ị ộ h i ghi nh n và tôn tr ng. H tham gia vào h u h t các lĩnh v c t chính tr , kinh

ụ ế ệ ậ ọ ế t , văn hóa, giáo d c đ n khoa h c, ngh thu t… ề và đã có nhi u đóng góp to l nớ

ể ủ ộ ố ớ ự đ i v i s phát tri n c a xã h i.

ứ ấ ề ớ ữ ọ ệ 1.2. Tình hình nghiên c u v n đ gi i n trong văn h c Vi t Nam

ề ấ ề ớ ữ ọ ệ ướ 1.2.1. V v n đ gi i n trong văn h c Vi t Nam tr c năm 1945

ề ớ ữ ự ủ ấ ả ọ ệ Theo s kh o sát c a chúng tôi, v n đ gi i n trong văn h c Vi t Nam

ạ ướ ượ ứ ở ữ giai đo n tr c năm 1945 đã đ c các nhà nghiên c u quan tâm ầ nh ng t m

ọ ừ ứ ứ ớ m c khác nhau. Tuy nhiên, nghiên c u văn h c t góc nhìn gi i ch th c s tr ỉ ự ự ở

ừ ử ế ỉ ở ạ ố ặ ệ ậ nên m nh mạ ẽ t n a cu i th k XX tr l i đây, đ c bi ữ t là trong nh ng th p k ỉ

ủ ướ ế ỉ ầ ườ ủ ế ậ ế ỉ ầ đ u c a th k XXI. Tr c đó, đ u th k XX, ng ế i ta ch y u bàn lu n đ n

ề ữ ớ ữ ề ả ụ ữ ấ v n đ n gi i, nam n bình quy n, hay gi ạ i phóng ph n trên báo chí và ho t

ư ộ ế ớ ễ ạ ấ ộ đ ng di n thuy t v i tính ch t nh m t phong trào xã h i. ộ Ở giai đo n này , Phan

ượ ườ ề ớ ở ữ Khôi đ c xem là ng i m màn cho phê bình v gi ề i và n quy n. Ông đã có

ề ữ ớ ọ ữ ề ề ấ ọ khá nhi u bài v văn h c n và v n đ n gi i trong văn h c nh : ọ ư “V văn h c ề

ụ ữ ệ ụ ữ ố ủ c a ph n Vi t Nam ” (Ph n tân văn , s 1, 2/5/1929), ọ “Văn h c v i n ớ ữ

ố ề ự ữ ụ ụ ữ tánh” (Ph n tân văn , s 2, 9/5/1929), “Theo t c ng phong dao xét v s sanh

ụ ữ ướ ạ ủ ụ ữ ừ ố ế ố ho t c a ph n n c ta ” (Ph n tân văn , t s 5 đ n s 18/1929)… Qua các

ế ọ ữ ư ủ trang vi t, Phan Khôi luôn đánh giá cao dòng văn h c n l u và vai trò c a ng ườ i

ụ ữ ụ ữ ữ ằ ọ ươ ph n trong văn h c. Ông cho r ng, gi a ph n và văn ch ố ng có m i quan h ệ

ụ ữ ế ả ậ ầ ớ ợ vô cùng g n gũi. Th m chí, ông còn qu quy t ph n phù h p v i văn ch ươ ng

ớ ố ữ ể ụ ữ Theo t c ng phong dao ơ ả h n c nam gi i. Trong s nh ng công trình k trên, bài

ụ ữ ướ ạ ủ ề ự ủ ặ ệ xét v s sanh ho t c a ph n n c ta c a Phan Khôi có ý nghĩa đ c bi t quan

ọ ế ự ậ ụ ướ ầ tr ng. Bài vi ấ t này đã cho th y s v n d ng b ế c đ u lí thuy t phê bình n ữ

ề ủ ả ữ ệ ừ quy n c a tác gi ụ vào phân tích t c ng , ca dao Vi t Nam. T đó, Phan Khôi ch ỉ

ề ấ ữ ể ệ ẳ ớ ủ ụ ữ ộ ra nh ng bi u hi n v b t bình đ ng gi ề i c a xã h i ph quy n “nam tôn n ty”,

ữ ữ ằ ọ ậ ỷ ạ “tr ng nam khinh n ”. Ông cho r ng nh ng thói t t này là do đàn ông m nh ăn

ậ ệ ủ ự ứ ế ả ặ hi p đàn bà mà bày đ t ra ch không ph i là cái lu t l c a t nhiên. Theo tác

ự ệ ắ ầ ừ ồ ờ ạ ụ ề giả, “S khinh mi t đàn bà, b t đ u có t ữ h i ph quy n th i đ i, do nh ng

ườ ờ ư ề ằ ề ặ ng i đ i x a, mà ta kêu b ng thánh hi n đó bày ra. Thánh hi n càng đ t ra l ễ

ế ừ ừ ấ ị ế giáo ch ng nào thì đàn bà càng b áp ch ch ng n y” [119] . Trong bài vi t, Phan

ỏ ố ớ ậ ụ ẹ ắ ộ Khôi còn t thái đ phê phán đ i v i t p t c hôn nhân do cha m s p đ t c a l ặ ủ ễ

ủ ế ế ậ ấ ị ườ giáo phong ki n. Qua ca dao, ông nhìn th y ki p ph n bi k ch c a ng i ph n ụ ữ

ệ ủ ủ ẹ ồ ồ ọ trong vai nô l ậ , tôi đòi c a ch ng, c a cha m và h hàng nhà ch ng; thân ph n

ươ ườ ụ ữ ẽ ị ạ ứ ế ạ bi th ủ ng c a ng i ph n đem thân làm l , b quan l i c hi p… Bên c nh đó,

ấ ượ ữ ớ ủ ọ Phan Khôi cũng th y đ c vai trò quan tr ng c a n gi i trong gia đình, phát

ủ ọ ữ ề ẹ ệ ạ ồ ố ế hi n ra nh ng nét đ p v tâm h n và ngo i hình c a h . Cu i bài vi ộ t, ông b c

ộ ồ ệ ớ ọ ỳ ả ấ ằ ộ l thái đ đ ng tình v i Di p Văn K khi h c gi ề ủ này cho r ng, các v n đ c a

ụ ữ ả ụ ữ ả ụ ể ế ấ ph n thì ph i do chính ph n gi i quy t l y, mà c th , theo Phan Khôi thì

ụ ữ ố ả ề ấ ậ ở ế ấ ẳ ằ ấ “ph n mu n gi i quy t cái v n đ y, ch ng chi b ng c y cái t m lòng giác

ộ ủ ng c a mình” [119].

ố ướ ế ứ ủ ả Ti p n i h ng nghiên c u c a Phan Khôi, tác gi Lê Văn Hòe trong công

ượ ụ ữ ệ ề ậ ữ c lu n v ph n Vi t Nam trình L (1944) đã phân tích và nêu lên nh ng khái

ướ ầ ề ặ ủ ể ườ ụ ữ ệ quát b c đ u v đ c đi m c a ng i ph n Vi ẩ t Nam thông qua các tác ph m

ậ ữ ử ạ ọ ọ ị văn h c dân gian, văn h c trung đ i, thông qua các nhân v t n trong l ch s xã

ộ ố ữ ề ạ ẳ ạ ờ ườ ộ h i và m t s n văn sĩ th i kì trung đ i. Ch ng h n, khi bàn v ng i con gái

ệ ữ ằ ườ ệ Vi ạ t Nam trong phong dao, ng n ng , ông cho r ng: “Ng i con gái Vi t Nam

ư ườ ở ướ ế ế ứ cũng nh ng i con gái ữ nh ng n c khác, cũng bi t th nào là tình – t , th ế

ươ ế ộ ế ệ ơ ườ nào là yêu đ ng và có l ẽ ạ l i bi t m t cách tri ấ t lí và th u – tri t h n ng i con

ữ ớ ứ ả ả ươ gái x khác” [97, tr.20]. Khi kh o sát hình nh n gi i trong “văn ch ng cũ” –

ụ ể ủ ạ ọ ở ẩ Bích câu ứ t c văn h c trung đ i (cách nói c a Lê Văn Hòe), c th là tác ph m

ậ ị ệ kì ngộ, tác gi ả ạ l i nêu lên nh n đ nh: “Đó, đàn bà Vi t Nam, dù có là tiên chăng

ờ ộ ườ ế ợ ế ạ ậ ự ồ ờ ữ n a, bao gi cũng là m t ng i bi t theo ph n s làm v , h t đ o th ch ng”

ừ ệ ự ử ả ọ ị [97, tr.34]. T vi c kh o sát các lĩnh v c văn h c, l ch s và văn hóa, Lê Văn Hòe

ộ ế ư ậ ạ ừ ể ệ ộ ừ đã đ a ra m t k t lu n v a có ý nghĩa khái quát l i v a th hi n thái đ tôn

ủ ề ọ ườ ệ ế ế ế tr ng, đ cao vai trò c a ng ụ ữ i ph n Vi t Nam. Ông vi t: “Và đ n đây, n u ai

ườ ệ ể ươ ổ ưở t ằ ng r ng ng i đàn bà Vi t Nam không th đ ệ ớ nng n i vi c l n, không th ể

ượ ặ ưở ữ ệ ộ ằ ệ làm đ c nh ng vi c ngoài xã h i, ho c t ng r ng đàn bà Vi ổ t Nam c lai ch ỉ

ủ ằ ệ ờ là đàn bà c a gia đình, hay nghĩ r ng đàn bà Vi t Nam không bao gi ữ là nh ng

ụ ữ ộ ầ ph n xã h i, thì ng ườ ấ ưở i y t ng l m” [97, tr.56].

ề ớ ữ ọ ệ ướ Bàn v gi i n trong văn h c Vi t Nam tr c năm 1945 còn có các bài vi ế t

ủ ườ ụ ữ ấ ướ ộ ổ ậ khác nh ư “Vai trò c a ng n i b t i ph n khai sáng đ t n c và dân t c trong

ề ủ ả ầ ậ ữ ế truy n thuy t dân gian ” (1979) c a tác gi Tr n Gia Linh, hay “Nhân v t n trong

ủ ủ ọ ạ ộ sáng tác c a Vũ Tr ng Ph ng ụ ” (2002) c a Bích Thu… Năm 2009, t ả i H i th o

ệ ầ ố ế Nho giáo Vi t Nam và văn hóa Đông Á ọ khoa h c qu c t , nhà nghiên c u ứ Tr n Nho

ữ Thìn có bài tham lu n ậ quan tr ng ọ ớ ự ề Nho giáo và n quy n v i t a đ ề . Có th xemể

ữ ứ ộ ấ ề ấ đây là m t trong nh ng công trình nghiên c u chuyên sâu và công phu nh t v v n

ữ ề ạ ọ ệ ế ể ờ ề ớ ữ đ gi i n và n quy n trong văn h c trung đ i Vi ệ t Nam tính đ n th i đi m hi n

ế ộ ấ ề ọ ứ ế ặ ố nay. Trong bài vi t, nhà nghiên c u đ t ra m t v n đ tr ng y u là m i quan h ệ

ữ ườ ệ ữ ề ế gi a Nho giáo và ng ụ ữ ặ i ph n , đ c bi t là n quy n. Chúng tôi thi t nghĩ, b t c ấ ứ

ế ấ ề ớ ữ ứ ữ ề ộ m t công trình nghiên c u nào liên quan đ n v n đ gi i n và n quy n trong văn

ệ ề ấ ọ ố ệ ọ h c Vi ể ỏ t Nam đ u không th b qua m i quan h ế ệ y. Bàn đ n văn h c Vi t Nam

ế ỉ ả ạ ằ ọ ữ ộ th k XVIII XIX, tác gi cho r ng giai đo n này “ ề có m t dòng văn h c n quy n

ở ừ ơ ồ ươ Đo nạ ự ch ng m c đáng k ể” [264, tr.200]. Ông phân tích th H Xuân H ng,

ườ ủ ễ ụ ủ ặ ầ tr ng tân thanh Chinh ph ngâm khúc c a Nguy n Du, c a Đ ng Tr n Côn,

ứ ủ ể ề ễ ậ ị Cung oán ngâm khúc c a Nguy n Gia Thi u… đ minh ch ng cho nh n đ nh đó.

ư ả ạ ớ ữ Theo ông, không ph i nhà nho nào cũng quay l ng l ề i v i n quy n. Nhà nghiên

ằ ộ ớ ướ ộ ậ ứ c u cho r ng có hai b ph n nhà nho v i hai khuynh h ậ ề ng trái chi u. B ph n

ứ ữ ữ ề ế ậ ấ ướ ự ộ th nh t là nh ng nhà nho “ti p c n n quy n theo h ậ ng tích c c” và b ph n

ứ ướ ủ ả ặ ầ th hai là các nhà nho theo khuynh h ng b o th . Theo đó, Đ ng Tr n Côn,

ễ ễ ượ ế ự ở ọ ề Nguy n Gia Thi u, Nguy n Du… đ c x p vào hàng nhà nho tích c c b i h đã

ố ử ớ ữ ề ấ ấ ộ ườ nhìn th y nh ng b t công phi lí mà xã h i nam quy n đ i x v i ng ụ ữ i ph n .

ề ả ừ ệ Các nhà văn này đ u miêu t ậ ữ ấ nhân v t n xu t phát t ạ ồ quan ni m “h ng nhan b c

ư ệ ậ ị ộ ứ m nh”, mà nh nhà nghiên c u nh n đ nh thì đó chính là “ ự s lên án xã h i nam

ề ế ườ ụ ữ ồ ả ế quy n đã bi n ng ắ i ph n nhan s c thành đ ch i ậ ơ ”. Do v y, tác gi ậ k t lu n:

ườ ố ả ố ở ạ ẫ ữ “nh ng ng i đàn ông trong b i c nh văn hóa T ng Nho giai đo n này v n có

ể ế ậ ủ ọ ủ ữ ữ ề ề ấ th ti p c n ch nghĩa n quy n theo cách riêng c a h , nêu lên nh ng v n đ mà

ự ế ủ ọ ộ ố ầ ạ th c t cu c s ng và t m nhìn c a h cho phép” [264 , tr.203]. Bên c nh khuynh

ự ừ ướ ủ ạ ệ ể ả ộ ướ h ng tích c c v a nêu là khuynh h ậ ng b o th . Đ i di n tiêu bi u cho b ph n

ự ả ứ ứ ủ ễ ế ỳ này là Nguy n Công Tr , Hu nh Thúc Kháng, Ngô Đ c K … S b o th trong t ư

ộ ộ ở ủ ữ ỗ ọ ụ ể ệ ữ ẫ ế duy c a nh ng nhà nho này b c l ch h t ng ca ki u li t n tu n ti t th ờ

ề ủ ự ễ ậ ồ ỉ ể ch ng, lên án và khinh b nhân v t Thúy Ki u c a Nguy n Du d a trên quan đi m

ự ỏ ấ ế ế ừ ự ễ ệ ớ “ch t đói s nh , th t ti ứ t chuy n l n”. T th c ti n đã phân tích, nhà nghiên c u

ầ ạ ế ằ ậ ộ ị ệ Tr n Nho Thìn khép l i bài vi t b ng m t nh n đ nh xác đáng: “ Vi c phân tích

ự ễ ệ ướ ữ ề ấ ọ th c ti n văn h c nhà Nho Vi t Nam d i góc nhìn n quy n cho th y, Nho giáo

ộ ệ ố ứ ạ ể ơ ề ề ả ị là m t h th ng giá tr nhi u chi u, ph c t p, không th đ n gi n khen hay chê

ư ộ ệ ố ứ ề ể ặ ộ m t chi u, không th nghiên c u Nho giáo nh m t h th ng khép kín ho c là h ệ

ặ ạ ả ư ưở t t ủ ng nhân đ o ch nghĩa, ho c là t ư ưở t ng ph n nhân đ o ạ ” [264, tr.209].

ự ề ể ướ ứ ữ Năm 2010, trong bài “Ý th c n quy n và s phát tri n b ầ ủ c đ u c a văn

ộ ầ ế ỉ ế ệ ạ ộ ọ ọ ữ h c n Nam B trong ti n trình hi n đ i hóa văn h c dân t c đ u th k XX”, tác

ả ồ ạ ộ ề ậ ề ở ữ ế ệ gi H Khánh Vân đã đ c p đ n ho t đ ng phê bình n quy n Vi ầ t Nam đ u

ế ỉ ữ ư ứ ệ ẫ ả ụ ể ả th k XX. Sau khi đ a ra nh ng d n ch ng và bi n gi i c th , tác gi ằ cho r ng

ữ ề ậ ầ ươ ệ ề “t ư ưở t ế ỉ ng n quy n đ u th k XX t p trung vào ph ơ ộ ng di n xã h i nhi u h n.

ự ứ ọ ế ỉ ừ Trong lĩnh v c phê bình và nghiên c u văn h c, các bài vi t này ch d ng l ạ ở i

ộ ố ệ ể ẩ ả ề ặ ữ ề ậ vi c kh o sát m t s tác ph m đ tìm ra t ư ưở t ng n quy n. Vì v y, v m t lý

ữ ề ậ ệ ờ ở ạ ả ơ lu n, phê bình n quy n Vi t Nam th i kì này còn d ng s khai, phác th o và

ề ấ ơ ủ ầ ế ộ có tính ch t xã h i nhi u h n” [310 ế , tr.84]. Ph n ti p theo c a bài vi t, H ồ

ạ ủ ọ ữ ộ ầ ế ỉ ệ ồ ờ Khánh Vân khái quát di n m o c a văn h c n Nam B đ u th k XX đ ng th i

ị ộ ữ ề ị ị ư đ a ra nh ng đánh giá v giá tr n i dung t ư ưở t ng, giá tr phong trào và giá tr mô

ạ ủ ọ ữ ề ệ ủ ạ ỏ ph ng c a các sáng tác văn h c n giai đo n này. Khi nói v di n m o c a văn

ộ ầ ế ỉ ả ậ ươ ữ ầ ế ỉ ọ ữ h c n Nam B đ u th k XX, tác gi nh n xét: “Văn ch ng n đ u th k XX

ự ự ở ắ ề ượ ớ ự ấ ữ ư ướ ệ ủ ữ th c s kh i s c v l ng v i s xu t hi n c a nh ng cây bút n l u b c chân

ừ ữ ẩ ố ố ở ị ra t ệ ch n phòng the v n lâu nay b niêm phong kín c n b i nh ng quan ni m,

ụ ậ ữ ư ủ ử ế ế ề ộ ị ị nh ng đ nh ki n (…) Th nh ng, trên tr c v n đ ng c a chi u dài l ch s thi ca

ự ồ ạ ấ ư ủ ể ạ ề ố ượ ế ắ ộ dân t c, s t n t i y ch a đ đ t o thành các v t kh c sâu v s l ề ng, v giá

ị ươ ư ậ ế ủ ồ ứ tr vào kí c văn ch ng” [310, tr.88]. Nh v y, bài bi t c a H Khánh Vân ch ủ

ữ ữ ề ề ậ ế ư y u đ a ra nh ng nh n xét mang tính khái quát v tình hình phê bình n quy n và

ọ ữ ế ỉ ề ớ ứ ặ ươ g ộ ầ ng m t văn h c n Nam B đ u th k XX. Ý th c v gi ữ i và n quy n ề ở

ượ ể ắ ớ ườ ứ ứ ậ đây đ ạ c hi u trong ph m vi g n v i ng ộ i nghiên c u và ý th c nh p cu c

ạ ủ ữ ế ế ư ả sáng t o c a các nhà văn n . Cũng do th , bài vi t ch a đi vào phân tích, kh o sát

ọ ữ ệ ố ố ớ ộ ầ ế ỉ mang tính h th ng đ i v i sáng tác văn h c n Nam B đ u th k XX.

ả ữ ầ Năm 2011, tác gi ọ Tr n Văn Toàn qua bài “Nam tính hóa n tính đ c

ủ ạ ấ ừ ớ ẩ ị ạ Đo n tuy t ệ c a Nh t Linh t góc nhìn gi i tính” đã th m đ nh l ộ ố ấ i m t s v n đ ề

ư ọ ớ ạ ủ ọ ả ụ ữ ạ ệ Đo n tuy t quan tr ng nh : “ gi i h n c a cái g i là gi i phóng ph n trong

ự ả ụ ữ ả ự ấ ể ậ ấ th c ch t là gì? Gi i phóng ph n ph i chăng là s đ u tranh đ xác l p m t h ộ ệ

ị ớ ủ ườ ụ ữ ạ ả Đo n tuy t giá tr m i c a riêng ng ộ i ph n ? n i dung trong ệ ph i chăng là

ề ả ễ ạ ờ ườ ụ ữ ề ấ m nh t? Có hay không di n ngôn v gi i phóng ng i ph n và v n đ dân

ế ượ ư ế ể ệ ượ ườ ộ t c? Và n u có thì nó đ c th hi n nh th nào trong hình t ng ng i ph ụ

ả ả ư ữ ế ậ ữ n ?” [285, tr.86]. Tác gi đã phân tích, lí gi ế i và đ a ra nh ng k t lu n thuy t

ụ ề ề ặ ấ ế ẳ ị ườ ph c v các v n đ đ t ra trong bài vi ứ t. Nhà nghiên c u kh ng đ nh: ng i ph ụ

ế ạ ả ủ ế ể ắ ậ ạ Đo n tuy t ữ n trong ệ là k t qu c a nguyên t c ki n t o nhân v t theo ki u “nam

ụ ể ơ ữ ở ườ ụ ữ ở ả tính hóa n tính”. C th h n là, đây, “ng i ph n hăm h gi i phóng mình

ỏ ễ ả ể ế ạ ộ ả ư ế kh i l ắ giáo phong ki n nh ng không ph i đ ki n t o cho mình m t b n s c

ấ ả ắ ủ ớ ả ắ ủ ể ồ ớ riêng mà đ đ ng nh t b n s c c a mình v i b n s c c a nam gi i” [285, tr.89].

ả ệ ượ ữ ủ ậ Đo nạ Lí gi i cho hi n t ng “nam tính hóa n tính” c a nhân v t Loan trong

ệ ầ ầ ọ ộ ệ tuy tệ , Tr n Văn Toàn cho đó là h qu c a “tinh th n dân t c và tham v ng hi n ả ủ

ấ ướ ở ệ ầ ả ạ đ i hóa đ t n c” [285, tr.90] Vi ế ỉ t Nam đ u th k XX. Tác gi ế xác quy t

ể ượ ỉ ộ ớ ự ằ r ng: “Loan không ch là bi u t ng cho m t cô gái m i khao khát t do mà còn

ể ượ ố ắ ữ ộ ộ ỏ là bi u t ộ ủ ng cho m t dân t c đang c g ng thoát kh i nh ng ràng bu c c a

ể ướ ề ớ ộ ươ ạ ớ ố truy n th ng đ h ng t i m t t ng lai m i” [285, tr.91]. Bên c nh đó, nhà

ẫ ớ ứ ỉ ệ ượ ự ặ s m c ộ nghiên c u còn ch ra m t nguyên nhân khác d n t i hi n t ng trên là “

ủ ệ ươ ủ ể ự ớ ả c m c a nam tính Vi t trong t ng quan v i ch th th c dân ” [285, tr.94]. Như

ầ ỏ ặ ủ ể ễ ề ậ v y, qua đây, Tr n Văn Toàn đã làm sáng t đ c đi m c a di n ngôn v ng ườ i

ụ ữ ấ ủ ủ ấ ớ ạ ẩ Đo n tuy t ph n trong tác ph m ệ c a Nh t Linh. Đóng góp l n nh t c a bài

ế ở ỗ ả ự ự vi t chính là ch tác gi đã lí gi ả ượ i đ c vì sao nhà văn T l c văn đoàn l ạ ử i s

ươ ứ ườ ườ ụ d ng ph ng th c “nam tính hóa” ng ụ ữ ể i ph n đ ng ế i đàn ông phóng chi u

ủ ọ vào đó chân dung, hoài bão c a chính h .

ệ ử ầ ượ ế ộ G n đây, trên m t trang tin đi n t , chúng tôi đ ậ c ti p c n bài vi ế ủ t c a

ườ ạ ọ ươ Mariam B.Lam/ Tr ng Đ i h c California, Riverside (Hoa Kì) do Ph ng Chi

ề ướ ớ ọ ữ ả ệ ề Truy n Ki u d i góc nhìn văn h c n quy n ị d ch v i nhan đ ị ề . B n d ch này ch ỉ

ạ ạ ộ ề ế là m t đo n trích in trong t p chí American Journal (nhan đ bài vi t là do ng ườ i

ặ ế ả ậ ữ ị d ch đ t). Trong bài vi t, tác gi Mariam B.Lam phân tích nhân v t n trung tâm

ư ủ ể ề ằ ệ c a ủ Truy n Ki u ề ự ể ề là Thúy Ki u nh m đ a ra nh ng quan đi m c a bà v s bi u ữ

ệ ủ ộ ượ ứ ằ ọ Truy nệ hi n c a tính dân t c qua hình t ng văn h c. Nhà nghiên c u cho r ng: “

ụ ữ ữ ề ệ ả ộ ồ ơ Ki uề không ph i là m t bài th mang tính n quy n: vi c đ ng hóa ph n Vi ệ t

ớ ườ ệ ề ự ủ ườ Nam v i cá nhân ng i Vi t Nam nói chung làm cho quy n l c c a ng i ph ụ

ể ể ộ ượ ạ ự ồ ạ ấ ữ n không th chuy n đ ng đ c; trái l ự ấ ự i, s đ ng hóa này nh n m nh s b t l c

ụ ữ ộ ộ ố ườ ủ c a ph n trong m t xã h i” [21]. Cu i cùng, theo Mariam B.lam “Ng i ph ụ

ậ ộ ộ ệ Truy n Ki u ữ n suy cho cùng, trong ề , là m t nhân v t mang tính dân t c. Bài th ơ

ủ ễ ớ ệ ườ ọ ộ ườ ệ ử s thi c a Nguy n Du gi i thi u cho ng i đ c m t ng ẹ i m Vi t Nam” [21].

ề ấ ề ề ớ ữ ự ủ ộ ọ ệ ệ 1.2.2. V v n đ v gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam

ạ giai đo n 1945 1975

ề ơ ả ự ủ ệ ọ ộ ị Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa v c b n đã hoàn thành vai trò l ch

ể ạ ấ ấ ữ ế ọ ộ ử ủ s c a mình và đ l i d u n riêng trong ti n trình văn h c dân t c. Nh ng bài

ế ề ộ ứ ậ ấ ọ ở vi t và công trình nghiên c u v b ph n văn h c này r t phong phú, b i trong

ế ỉ ử ộ ờ ố ữ ị ờ ố su t m t th i gian dài ngót n a th k nó gi v trí trung tâm trong đ i s ng văn

ệ ậ ạ ỉ ọ h c Vi ủ t Nam. Trong ph m vi bao quát c a lu n án, chúng tôi ch phân tích

ữ ế ề ớ ữ ứ ế ề ấ nh ng bài vi ề ậ t, công trình nghiên c u đ c p ít nhi u đ n v n đ gi i n ch ứ

ề ủ ấ ả ử ấ ứ ọ ị không có tham v ng làm l ch s v n đ c a t t c các công trình nghiên c u văn

ơ ở ự ủ ứ ệ ộ ướ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa. Trên c s đó, chúng tôi ch ng minh h ế ng ti p

ữ ủ ẻ ặ ậ ớ ớ ứ ậ c n c a lu n án là m i m , không trùng l p v i nh ng công trình nghiên c u

khác.

ế ạ ứ Nghiên c u văn h c Qua theo dõi các bài vi t đăng trên T p chí ơ ọ c quan

ậ ủ ọ ừ ệ ấ ố ượ ế ngôn lu n c a Vi n Văn h c t năm 1960 đ n nay, chúng tôi th y s l ng bài

ề ậ ớ ườ ụ ữ ự ệ ứ nghiên c u đ c p t ả i hình nh ng ộ ọ i ph n trong văn h c hi n th c xã h i

ủ ệ ầ ớ ư ề ề ả ấ ch nghĩa Vi ớ t Nam ch a ph i là nhi u so v i các v n đ khác. Ph n l n bài

ế ề ượ ệ ừ ự ế ỉ ữ ủ vi t đ u đ c th c hi n t ạ sau năm 1975. Nh ng năm 60 c a th k XX, ho t

ứ ướ ấ ộ đ ng nghiên c u, phê bình văn h c ủ ế h ọ ch y u ng vào các v n đ ề quan tr ngọ

ộ ờ ạ ư ủ ả ộ ủ c a dân t c và th i đ i nh : tính Đ ng, tính nhân dân, tính dân t c, ch nghĩa anh

ữ ế ạ ạ ọ ứ hùng cách m ng… Nh ng bài nghiên c u, phê bình văn h c giai đo n này n u có

ớ ữ ư ế ấ ộ ỉ ắ ế nh c đ n gi ể i n thì cũng ch mang tính ch t đi m xuy t, coi đó nh là m t nhân

ự ượ ự ấ ạ ầ ố t tích c c tham gia vào l c l ng qu n chúng đ u tranh cách m ng.

ộ ứ ậ ề ạ ầ ấ ố ở Bài vi t ế Hòn Đ t, m t b c tranh chân th t v giai đo n đ u ch ng Mĩ

ề ủ ả ữ ậ mi n Nam c a tác gi Phan Nhân năm 1967 đã nêu ra nh ng nh n xét, đánh giá

ự ề ự ấ ậ ủ ệ ạ ượ tích c c v tính chân th t c a hi n th c đ u tranh cách m ng đ ả c nhà văn ph n

ở ầ ế ẩ ánh trong tác ph m. Đáng chú ý là, ố ph n cu i bài vi ứ ậ t này, nhà nghiên c u t p

ư ậ ị trung phân tích các nhân v t n c a ậ ữ ủ Hòn Đ tấ . Ông nh n đ nh: “Hình nh Anh

ụ ữ ứ ự ữ ể ề ể ậ ế Đ c đã đ nhi u công phu đ xây d ng nh ng nhân v t ph n . Anh chú ý đ n

ữ ứ ề ệ ể ầ ổ ố nh ng l a tu i khác nhau, ngh nghi p, thành ph n không gi ng nhau đ có th ể

ượ ấ ủ ề ẩ ườ ụ ữ ệ nói đ c nhi u m t v ặ ề ph m ch t c a ng i ph n Vi t Nam” [185, tr.350]. V ề

ằ ậ ồ ộ ổ nhân v t Quyên, Phan Nhân cho r ng: “Tính tình b ng b t sôi n i, Quyên yêu

ườ ế ư ạ ạ ế ơ ng i yêu tha thi t, nh ng yêu cách m ng l ầ i có ph n tha thi t h n. Hay nói cho

ủ ả ừ ạ ả đúng, tình yêu c a cô n y ra t tình yêu cách m ng” [185, tr.350]. Tác gi bài vi ế t

ặ ệ ậ ứ ế ẳ ị ườ ệ ậ ể cũng đ c bi t chú ý đ n nhân v t S . Ông kh ng đ nh: ng i “bi u hi n t p trung

ấ ầ ủ ấ ẹ ủ ấ ườ ụ ữ ồ ẩ nh t đ y đ nh t ph m ch t cao đ p c a ng i ph n thành đ ng là hình t ượ ng

ị ứ ừ ậ ứ ấ ậ ả ấ nhân v t S : anh dũng, b t khu t, trung h u, đ m đang (...). Ch S v a là ng ườ i

ế ả ườ ợ ủ ườ ẹ ị ề ườ ượ con hi u th o, ng i v chung th y, ng i m d u hi n, ng ị ộ i ch r ng l ng,

ườ ồ ườ ố ụ ứ ớ ng i đ ng chí trung kiên, ng i bà con t t b ng v i xóm làng. Đ c tính hy sinh

ườ ủ ẩ ố ị ườ ệ ư ở nh ng nh n v n là b m tính c a ng ụ ữ i ph n Vi t Nam. Nh ng ị ứ ch S thì

ổ ậ ư ễ ầ ầ ị ứ đ c tính này n i b t hàng đ u và nh nhu n nhuy n vào máu th t’’ [185, tr.354].

ộ ố ề ậ ạ ậ Bên c nh đó, Phan Nhân cũng nêu lên m t s nh n xét khái quát v các nhân v t

ư ẹ ợ ỵ ữ n khác nh m Sáu, bà Cà X i, Cà M , thím Ba Ú...

ế ề ấ Cùng vi t v tác ph m ẩ Hòn Đ tấ còn có công trình “Hòn Đ t hòn ng c ọ ”

ạ ố ượ T p chí văn h c ủ c a Hoài Thanh đăng trên ọ , s 1 năm 1968 (Bài này sau đ c in

ả ầ ể ầ ạ l ụ ụ ủ i trong ph n Ph l c c a ti u thuy t ế Hòn Đ t ấ tái b n l n 2 năm 1984). Trong

ế ế ể ộ ị bài vi t, nhà phê bình đánh giá ể Hòn Đ tấ là “m t quy n ti u thuy t có giá tr cao”.

ạ ế ộ ẫ ự ả ậ ự ủ Ông t p trung phân tích tính chân th c, tính Đ ng đ t đ n trình đ m u m c c a

ừ ề ệ ẩ ạ ộ ậ tác ph m. Khi bàn v nhân v t truy n, Hoài Thanh có d ng l i m t đôi ch đ ỗ ể

ậ ữ ớ ứ ề ộ ố ứ ằ ậ nh n xét, đánh giá v m t s nhân v t n . V i S , ông cho r ng: “Anh Đ c vi ế t

ư ữ ề ẹ ạ ả ộ ấ ề ứ v S không nhi u nh ng anh đã t o nên m t trong nh ng hình nh đ p nh t,

ấ ề ấ ị ườ ệ ấ trong sáng nh t, d u dàng nh t mà kiên trinh nh t v ng ụ ữ i ph n Vi t Nam”

ề ậ ậ ộ [247, tr.330]. V phía nhân v t Quyên, Hoài Thanh nh n xét: “Quyên cũng là m t

ứ ồ ấ ộ ộ cô gái anh hùng, gan góc mà tình t ả , m t tâm h n r t trong sáng, m t hình nh

khó quên [247, tr.331].

ế ể ệ ệ t Nam hi n đ i Trong các năm 1974 1975, công trình Ti u thuy t Vi ạ (hai

ự ệ ầ ượ ủ ắ ạ ờ ượ ử ụ ồ ộ ậ t p) c a Phan C Đ l n l ọ t ra m t b n đ c đ ng th i đ c s d ng r ng rãi

ọ ủ ườ ạ ọ ư ạ ườ trong khoa văn h c c a các tr ẳ ng đ i h c, cao đ ng s ph m, các tr ng khoa

ệ ậ ộ ọ ể ệ ứ ọ h c xã h i và nhân văn, vi n nghiên c u văn h c... Chuyên lu n này th hi n

ộ ự ứ ể ậ ủ ề m t s nghiên c u quy mô, t p trung v quá trình hình thành và phát tri n c a

ế ể ệ ệ ạ ả ụ ti u thuy t Vi t Nam hi n đ i. Tác gi đã d ng công khái quát và phân tích thành

ủ ể ư ặ ế ệ ở ỗ ặ ườ ể ự t u cũng nh đ c đi m c a ti u thuy t Vi t Nam m i ch ng đ ể ng phát tri n.

ự ệ ặ ậ ệ ế ự ủ ể Trong chuyên lu n, Phan C Đ đ c bi ể t quan tâm đ n s phát tri n c a ti u

ề ể ư ấ ự ủ ủ ệ ế ộ thuy t hi n th c xã h i ch nghĩa cũng nh v n đ đi n hình hóa c a nó. Ông đi

ự ể ủ ự ệ ệ ắ ộ sâu phân tích s bi u hi n c a các nguyên t c sáng tác hi n th c xã h i ch ủ

ế ụ ể ể ả ứ nghĩa qua các ti u thuy t c th . Tuy đây không ph i là công trình nghiên c u

ệ ề ớ ữ ư ủ ệ ộ ọ ở chuyên bi t v gi ự i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa nh ng khá

ậ ữ ự ệ ề ậ ế ề ệ ề ỗ ậ nhi u ch , Phan C Đ đã đ c p đ n các nhân v t n . Khi bàn v ngh thu t

ủ ự ủ ứ ể ể ế ệ ộ ừ đi n hình hóa c a ti u thuy t hi n th c xã h i ch nghĩa, nhà nghiên c u d ng

ậ ư ậ ộ ở ệ ứ ệ M t chuy n chép b nh vi n ạ l i phân tích nhân v t T H u trong ệ (Bùi Đ c Ái).

ị ư ậ ừ ằ ộ ườ ẹ ừ ế Ông cho r ng: “Ch T H u v a là m t ng ộ i m , v a là m t chi n sĩ. Đó là

ộ ượ ẻ ủ ớ ườ ệ ư ừ ấ m t hình t ng m i m c a ng ụ ữ i ph n Vi t Nam, ch a t ng th y trong văn

ạ ướ Ở ộ ỗ xuôi cách m ng tr c đó” [56, tr.168]. m t ch khác, tác gi ả ạ l ậ i nêu lên nh n

ề ượ ườ ể ẹ ạ ị đ nh khái quát v hình t ng ng ế i m trong ti u thuy t cách m ng: “Trong

ề ệ ạ ộ ượ ộ ượ cu c cách m ng mi n Nam hi n nay, hình t ng bà má là m t hình t ấ ng r t

ấ ẹ ụ ượ ể ệ ố ủ ế ầ ọ tiêu bi u, r t đ p, chinh ph c đ ư c lòng yêu m n g n nh tuy t đ i c a m i cán

ừ ế ạ ể ế ủ ề ể ễ ộ b và chi n sĩ” [56, tr.199]. D ng l i đ nói v ti u thuy t c a Nguy n Đình

ự ệ ễ ấ ậ ấ ế ề Thi, Phan C Đ nh n th y: “Nguy n Đình Thi r t thành công khi vi t v ph ụ

ễ ồ ữ ẹ ả ữ n và nhi đ ng (...). Nguy n Đình Thi đã ghi l ạ ượ i đ c nh ng hình nh đ p v ề

ườ ụ ữ ả ủ ng i ph n đ m đang, chung th y, giàu lòng hy sinh và nói chung, ông miêu t ả

ệ ạ ơ ệ ấ ọ h thành công trong quan h gia đình, tình yêu, tình b n h n là trong quan h đ u

ạ ấ ấ ố tranh giai c p, đ u tranh cách m ng” [56, tr.247]. Ngoài ra, trong cu n chuyên

ề ể ứ ể ể ậ ậ ằ ữ lu n k trên, nh m ch ng minh cho nh ng lu n đi m khái quát v đi n hình hóa

ủ ể ế ệ ộ ả ự ệ ự ủ c a ti u thuy t hi n th c xã h i ch nghiã, tác gi Phan C Đ trong m t s ộ ố

ậ ữ ộ ố ề ậ ứ ế ẫ d n ch ng khác cũng đ c p đ n m t s nhân v t n nh S ( ư ứ Hòn Đ tấ Anh

ứ ị ườ ẹ ầ ễ ượ Ng i m c m súng Đ c), Út T ch ( Nguy n Thi), An, Quyên, Ph ng ( V bỡ ờ

ễ Nguy n Đình Thi)...

ả ế ế ế ộ Ph i đ n sau năm 1975 khi cu c kháng chi n ch ng ề ố Mĩ k t thúc, hai mi n

ờ ắ ấ ố ọ ờ Nam B c th ng nh t, các nhà khoa h c m i ớ dành nhi uề th i gi và tâm s c ứ để

ủ ấ ấ ọ nghiên c u ứ các v n đ ề phong phú khác c a văn h c, trong đó có v n đ gi ề ớ ữ i n

ụ ữ ữ ữ ề ể ề ờ và n quy n. Đây cũng là th i đi m phong trào ph n và n quy n trên th gi ế ớ i,

ệ ở ướ ươ ể ẽ ạ ặ đ c bi t là các n c ph ề ng Tây và Âu Mĩ đang phát tri n m nh m , ít nhi u

ả ưở ờ ố ọ ướ ế ễ nh h ng đ n đ i s ng văn hóa, văn h c n c ta. Trên báo chí và các di n đàn

ườ ủ ữ ề ế ơ ượ ườ ọ văn h c, ng i ta nói nhi u h n đ n vai trò c a n văn sĩ, hình t ng ng i ph ụ

ứ ữ ề ạ ọ ữ n , ý th c phái tính, t ư ưở t ng n quy n trong văn h c. Năm 1978, T p chí

ộ ố ể ế ề ứ Nghiên c u văn h c ọ dành toàn b s 1 đ đăng các bài vi ụ ữ ủ ề t v ch đ ph n .

ố ạ ộ ụ ộ ữ ớ ứ ữ ề M t cu n t p chí mà h i t 17 nhà nghiên c u n v i nh ng đ tài phong phú đã

ủ ươ ự ủ ệ ế ậ ấ cho th y ch tr ng tích c c c a Ban biên t p trong vi c khuy n khích gi ớ ữ i n

ạ ộ ầ ớ ứ ọ ế tham gia ho t đ ng nghiên c u khoa h c. Ph n l n các bài vi ề ạ t trong t p chí đ u

ề ườ ấ ụ ữ ặ ọ ệ ự ệ ọ xoay quanh v n đ ng i ph n trong văn h c, đ c bi t là văn h c hi n th c xã

ệ ộ ố ể ể ạ ủ ộ h i ch nghĩa Vi ể t Nam giai đo n 1945 1975. Có th k ra m t s bài tiêu bi u

ự ả ơ ườ ệ ế nh : ư “Th và s ph n ánh ng ụ ữ ớ i ph n m i Vi ố t Nam trong kháng chi n ch ng

ố ươ ủ ườ ụ ữ ơ Pháp và ch ng Mĩ ” c a Mai H ng, ẻ ẹ ủ “V đ p c a ng i ph n trong th cách

ạ ủ ườ ụ ữ ề m ng mi n Nam ” c a Bích Thu, ả “Hình nh ng ề i ph n mi n Nam trong

ệ ủ ố ị ứ ủ ạ ườ ch ng Mĩ qua truy n c a Phan T ứ” c a Lê Th Đ c H nh, “Ng ụ ữ i ph n Vi ệ t

ủ ậ ạ ộ ọ Nam XHCN và cu c cách m ng khoa h c kĩ thu t trong văn h c ọ ” c a Đoàn Th ị

ể ấ ươ ữ ế ạ H ng… Nhìn vào đây có th th y, nh ng bài vi t này tuy có ph m vi nghiên

ố ượ ư ẹ ượ ấ ố ứ ộ c u r ng h p khác nhau nh ng đ i t ng đ c xem xét l ạ r t ấ th ng nh t đó là i

ườ ụ ữ ọ ệ ặ ệ ơ ả hình nh ng i ph n trong các sáng tác văn h c Vi t Nam (đ c bi t là th và

ữ ễ ể ệ ậ ạ ố ố ữ truy n) giai đo n ch ng Pháp và ch ng Mĩ. Đi m chung d nh n ra gi a nh ng

ự ố ứ ủ ả ộ ấ cây bút nghiên c u này là s th ng nh t cao đ trong c m quan c a các nhà

ứ ề ườ ụ ữ ọ ề ứ ệ ơ nghiên c u v ng i ph n . Dù phân tích th hay truy n, h đ u có ý th c phân

ụ ữ ừ ạ ố ớ ừ ổ ữ ả lo i ph n theo t ng kh i m ng v i các tiêu chí phong phú t tu i tác (nh ng bà

ạ ộ ụ ữ ự ẹ ẻ m già, ph n trung niên, các cô gái tr ), lĩnh v c ho t đ ng (thanh niên xung

ự ự ẩ ấ ấ ả ộ ầ phong, du kích, lao đ ng s n xu t…), ph m ch t (tích c c, tiêu c c)… Đa ph n

ứ ủ ứ ượ ụ ữ ả ả c m h ng c a nhà nghiên c u (khi phân tích hình t ứ ng ph n ) và c m h ng

ả ườ ụ ữ ượ ậ ộ ọ ủ c a nhà văn (khi miêu t ng i ph n ) đ ộ c ch p vào làm m t. M i thái đ ,

ụ ả ọ ự ợ ả tình c m (yêu, ghét, c m ph c, trân tr ng, t hào, ng i ca, phê phán…) mà nhà

ể ệ ầ ớ ề ẩ ượ ệ ừ ế ồ văn th hi n trong tác ph m ph n l n đ u tìm đ c ti ng nói đ ng đi u t phía

ứ ẳ ạ ả ươ ể ả các nhà nghiên c u. Ch ng h n, tác gi Mai H ng khi tìm hi u hình nh ng ườ i

ụ ữ ộ ộ ề ế ơ ố ố ộ ph n trong th kháng chi n ch ng Pháp và ch ng Mĩ đã b c l ni m xúc đ ng,

ố ớ ứ ế ạ ả ợ ườ ệ yêu m n, và c m h ng ng i ca d t dào đ i v i ng ụ ữ i ph n Vi t Nam. Sau khi

ạ ộ ơ ố ữ ứ ẹ ế Ở ầ M Su t ẫ d n m t đo n th trong bài ố (T H u), nhà nghiên c u vi ế h u h t t: “

ứ ấ ủ ẹ ặ ọ ố ườ ề ẽ ẹ các bà m , ta đ u ề g p ý th c y c a m Su t: m i ng i đ u đánh Mĩ há l nào

ứ ẹ ế ộ ố ướ ạ ủ m thua. Cu c kháng chi n ch ng Mĩ, c u n c vĩ đ i c a chúng ta đã thu hút

ệ ủ ọ ườ ọ ầ ứ ượ ự đ c s quan tâm, nhi t tình đóng góp c a m i ng ổ ớ i, m i t ng l p, l a tu i.

ế ộ ườ ệ ừ ẻ ế ấ Trong cu c chi n đ u anh hùng đó, ng ụ ữ i ph n Vi t Nam t ề tr đ n già đ u

ữ ườ ủ ộ ứ x ng đáng là nh ng con ng ờ ạ i anh hùng c a m t th i đ i anh hùng” [105, tr.16].

Ở ộ ỗ ả ươ ẳ ị ườ ệ m t ch khác, tác gi Mai H ng kh ng đ nh: “Ng i con gái Vi ấ t Nam r t

ữ ẹ ơ ẹ đ p trong tình yêu và càng đ p, càng đáng yêu h n trong nh ng ngày đánh Mĩ. Chia

ộ ố ủ ỗ ườ ử ả ấ ộ ớ xa và cu c s ng c a m i ng i trong kho ng xa y, là m t th thách l n trong

ở ỏ ủ ọ tình yêu c a h ; chính ơ đây, th đã ghi l ạ ượ i đ ắ c cái kh e kho n đáng yêu trong

ủ ớ ụ ẻ ệ ả ồ ộ tâm h n, trong tình c m c a l p tr : chia tay trong m t nhi m v chung (…) Nh ờ

ả ế ố ữ ệ ả ấ ườ ệ gi i quy t t t nh ng quan h tình c m riêng y, ng ụ ữ i ph n Vi t Nam đã có

ữ ớ ấ ả ọ ặ ả ộ ườ ượ đ c nh ng đóng góp l n lao trong t t c m i m t. C dân t c lên đ ng đánh

ớ ủ ề ề ạ ớ ườ ượ ị ướ Mĩ, ni m vui l n, ni m h nh phúc l n c a ng ụ ữ i ph n là “đ c nh p b c cùng

ượ ượ ế ộ dân t c, đ c góp mình làm ánh sáng ban mai; đ c bi t mình có m t ặ ở ươ t ng lai”

ươ ươ (Bài th v h n ơ ề ạ h phúc D ng H ng Ly)” [105, tr.1920].

ể ắ ặ ố ụ ệ ả ớ ồ Cũng có th b t g p l i phân tích và c m th khá đ ng đi u v i tác gi ả

ươ ề ườ ụ ữ ở ứ ẻ ẹ Mai H ng v ng i ph n nhà nghiên c u Bích Thu qua bài ủ “V đ p c a

ườ ụ ữ ề ạ ơ ng i ph n trong th cách m ng mi n Nam ”. Trong bài vi t, ế nhà nghiên c uứ

ị ế ấ ỗ ự ẳ ị ườ ệ ườ đã kh ng đ nh v th r t đ i t ủ hào c a ng ụ ữ i ph n Vi t Nam kiên c ng,

ứ ế ấ ộ ố ướ ả ấ b t khu t trong cu c kháng chi n ch ng Mĩ c u n c. Tác gi Bích Thu cho

ả ườ ụ ữ ứ ơ ằ r ng: “Hình nh ng ệ ậ i ph n trong th đã tô đ m thêm b c tranh trùng đi p

ế ở ự ế ề ề ị ủ c a chi n tranh nhân dân mi n Nam. Nhi u ch em trong th c t ở đã tr thành

ế ọ ư ế ả ườ ư anh hùng, dũng sĩ. Vì th , h không ph i là “phái y u” nh ng i x a th ườ ng

ẹ ẹ ắ ạ ớ ớ ơ nói, mà là phái đ p v i ý nghĩa m i, sâu s c h n. Đ p trong bão táp cách m ng,

ẹ ủ ủ ế ạ ấ ẹ đ p trong chi n đ u, cái đ p c a ch nghĩa anh hùng cách m ng” [268, tr.22].

ữ ứ ế ơ ỉ Không ch quan tâm đ n th ca, các cây bút nghiên c u và phê bình n còn

ớ ả ể ế ả ố ố chú ý t ể i m ng văn xuôi ch ng Mĩ. Tiêu bi u trong s đó ph i k đ n Lê Th ị

ứ ạ ớ ả ườ ụ ữ ề ố Đ c H nh v i bài vi ế “Hình nh ng t i ph n mi n Nam trong ch ng Mĩ qua

ệ ủ ủ ứ ứ ẩ truy n c a Phan T ậ ứ”. Phân tích các tác ph m c a Phan T , nhà nghiên c u nh n

ấ ả ườ ụ ữ ề ượ ả ằ ộ th y hình nh ng i ph n mi n Nam đ c nhà văn miêu t b ng m t tình

ự ắ ạ ọ ủ ằ ồ ả c m trân quý, b ng ằ “s ch t chiu, g n l c, b ng tâm h n và tài năng c a mình”

ữ ườ ẹ ặ ị ệ [79, tr.3334]. Nh ng ng i m già, các ch trung niên và đ c bi t là các cô gái

ứ ớ ẻ ẹ ủ ủ ẻ ề ẩ ệ tr mi n Nam đã đi vào tác ph m c a Phan T v i v đ p c a nhi t tình cách

ị ứ ủ ự ả ạ ậ ạ ả ấ m ng, c a lòng dũng c m và s hy sinh cao c . Lê Th Đ c H nh nh n th y

ứ ệ ớ ữ ươ ộ ị ế ớ ẳ ủ trong truy n c a Phan T , gi i n đã v ớ n lên m t v th m i, bình đ ng v i

ớ ứ ằ ượ ạ ả nam gi i. Nhà nghiên c u cho r ng: “Ngày nay đ c cách m ng gi i phóng, ph ụ

ữ ượ ề ặ ọ ọ ị ượ ọ ữ n không nh ng đ c coi tr ng v m t chính tr mà h còn đ c coi tr ng c ả

ế ố ế ọ ự ủ ấ ộ trong n p s ng, n p nghĩ hàng ngày. H đã t ờ làm ch cu c đ i, dám đ u tranh

ắ ủ ữ ệ ệ ế ố ể ể ả đ b o v nh ng quan ni m s ng đúng đ n c a mình” [79, tr.36]. K t thúc ti u

ậ ả ơ ả ư ể ể ẫ ẩ lu n, tác gi ủ nêu lên quan đi m: “Nh ng đi m c b n v n là qua tác ph m c a

ứ ườ ọ ấ ự ả ự ề ớ Phan T , ng ữ ề i đ c, riêng n , đ u c m th y t hào và t tin v gi i mình” [79,

tr.38].

ế ầ ế ố ạ ề ả N u đa ph n bài vi t đăng trong s t p chí này đ u khai thác hình nh gi ớ i

ặ ứ ề ớ ướ ườ ạ ộ ữ ắ n g n li n v i ho t đ ng đánh gi c c u n c thì riêng bài “Ng ụ ữ i ph n Vi ệ t

ủ ạ ậ ộ ọ Nam XHCN và cu c cách m ng khoa h c kĩ thu t trong văn h c ọ ” c a Đoàn Th ị

ạ ể ệ ự ủ ể ệ ớ ươ H ng l i th hi n s tìm tòi cái m i thông qua vi c tìm hi u vai trò c a ng ườ i

ụ ữ ố ớ ậ ộ ọ ừ ề ầ ạ ph n đ i v i cu c cách m ng khoa h c kĩ thu t. Ngay t ặ ấ ph n đ t v n đ , tác

ả ẻ ủ ấ ẳ ớ ị ướ ứ ằ gi đã kh ng đ nh rõ tính ch t m i m c a h ng nghiên c u. Bà cho r ng:

ườ ụ ữ ố ượ ớ ủ ọ ượ ọ ệ “Ng i ph n , đ i t ng l n c a văn h c, đã d c văn h c Vi t Nam t ừ ư x a

ộ ẻ ẹ ư ự ự ệ ớ ứ ế đ n nay xây d ng v i m t v đ p x ng đáng. Nh ng vi c xây d ng hình t ượ ng

ườ ụ ữ ủ ặ ạ ộ ệ ộ ng i ph n trong cách m ng xã h i ch nghĩa, và đ c bi t trong cu c cách

ể ế ủ ủ ạ ậ ọ ộ m ng khoa h c kĩ thu t, đ ti n lên “làm ch xã h i, làm ch thiên nhiên, làm

ủ ả ạ ọ ướ ấ ch b n thân mình” thì l ề ớ ố ớ i là v n đ m i đ i v i văn h c n c ta” [103, tr.54].

ề ở ả ế ộ ướ ấ Đi u đáng chú ý đây là, tác gi bài vi ể ệ t đã th hi n m t b ớ ệ c d n rõ r t so v i

ủ ệ ồ ươ ệ ắ ạ ộ ọ các đ ng nghi p c a mình trên ph ng di n g n cu c cách m ng khoa h c kĩ

ậ ớ ấ ề ả ụ ữ ề ữ ứ ề ấ thu t v i v n đ gi i phóng ph n và v n đ n quy n. Nhà nghiên c u nêu

ự ủ ệ ể ọ ộ quan đi m riêng: “Xây d ng thành công ch nghĩa xã h i, đó là nguy n v ng, là

ủ ả ố ớ ề ộ ị ầ ấ ni m khát khao c a c dân t c và riêng đ i v i ch em thì đó càng là nhu c u c p

ướ ơ ế ạ ấ ộ ả ộ bách, là c m tha thi t nh t. Cu c cách m ng gi i phóng dân t c đã đem l ạ i

ộ ậ ụ ữ ự ư ẳ ỉ ộ ố cho ph n cu c s ng đ c l p, t ự do bình đ ng. Nh ng ch khi nào xây d ng

ộ ề ế ữ ủ ạ ộ ườ ụ ữ ớ ượ đ c m t n n kinh t xã h i ch nghĩa v ng m nh, ng i ph n m i th c s ự ự

ả ự ự ộ ị ẳ ớ ượ đ c gi ị i phóng, m i th c s có m t đ a v bình đ ng trong gia đình, trong xã

ư ờ ố ề ờ ố ở ậ ậ ấ ầ ẳ ộ h i, bình đ ng v đ i s ng v t ch t cũng nh đ i s ng tinh th n. B i v y cũng

ể ậ ằ ạ ộ ố ộ ọ có th nói r ng cu c cách m ng khoa h c kĩ thu t là then ch t trong ba cu c cách

ạ ậ ế ớ ụ ữ ớ ấ ộ ố ề ả ắ m ng đã g n bó m t thi t v i cu c s ng ph n , v i v n đ gi ụ ữ i phóng ph n ”

ế ẫ ậ ữ ữ ụ ự ề ộ [103, tr.54]. Bài vi t d n ra nh ng ví d sinh đ ng v các nhân v t n có s đóng

ố ớ ự ự ề ạ ậ ộ ọ góp tích c c đ i v i cu c cách m ng khoa h c kĩ thu t, xây d ng n n kinh t ế

ủ ộ ớ ổ ủ ễ ọ Bu i sáng m i xã h i ch nghĩa. Đó là Vi trong ị c a Nguy n Th Ng c Tú, cô lái

ủ ồ ả ủ máy cày trong Cô bánh xích c a H Th y Giang, Ái trong Bão bi n ể và Th o trong

ủ ấ ủ ạ ở ứ ả ẫ ợ Đ t m n ặ c a Chu Văn… Nhìn chung, c m h ng ch đ o đây v n là ng i ca,

ụ ậ ế ề ự thán ph c. Th m chí, đây đó trong các trang vi t còn ánh lên ni m t hào trong s ự

ề ớ ủ ả ị ươ ạ ả ồ đ ng c m v gi i c a tác gi Đoàn Th H ng. Đo n văn trích sau đây trong bài

ứ ấ ừ ể ậ ị ườ ụ ữ ớ ủ nghiên c u r t tiêu bi u cho nh n đ nh v a nêu: “Ng i ph n m i c a chúng ta

ư ế ẻ ẹ ữ ủ ị ở ọ ề là nh th ! Nh ng v đ p khác nhau c a ch em ạ ọ m i ngành, m i ngh đã t o

ặ ớ ể ậ ữ ộ ớ ấ ứ thành m t khuôn m t v i nh ng nét m i không th l t tìm trong b t c trang th ơ

ụ ữ ấ ủ ứ ặ ẫ ừ ố văn nào c a quá kh . V n là khuôn m t ph n y, t ố ề trong truy n th ng b n

ự ướ ộ ẻ ẹ ệ ngàn năm d ng n c và gi ữ ướ n ớ c, nay đã hi n ra trong m t v đ p hoàn toàn m i

ộ ẻ ẹ ắ ầ ẻ ệ ạ ạ ở ắ ộ ớ m , m t v đ p hi n đ i đã b t đ u mang l ọ i m t kh i s c m i cho văn h c”

ự ể ạ ươ ả ạ ệ [103, tr.57]. Bên c nh vi c đánh giá tích c c, bi u d ủ ng kh năng nh y bén c a

ị ươ ự ắ ắ ỉ ộ ệ các nhà văn trong n m b t và bao quát hi n th c, Đoàn Th H ng cũng ch ra m t

ế ủ ề ủ ề ấ ẩ ươ ả ố ạ s h n ch c a các nhà văn v kh năng nêu v n đ c a tác ph m, ph ứ ng th c

ự ự ữ ệ ằ ậ ố xây d ng nhân v t, xây d ng c t truy n thì sáo mòn. Bà cho r ng: “Có nh ng tác

ặ ượ ẩ ữ ề ề ả ẩ ặ ấ ấ ph m không đ t đ c v n đ gì c , có nh ng tác ph m thì đ t ra v n đ đã cũ,

ữ ề ấ ọ ượ ả ế ừ ẳ mà trong khoa h c là nh ng v n đ đã đ c gi i quy t t lâu ch ng còn ai bàn cãi

ữ ứ ữ ế ể ườ ấ gì n a. Công th c và sáo mòn là nh ng khuy t đi m th ng th y trong các sáng

ọ ề ề tác văn h c v đ tài này” [103, tr.5859].

ộ ệ ố ư ậ ạ Nghiên Nh v y, thông qua phân tích m t h th ng bài đăng trên T p chí

ậ ấ ố ế ề ơ ả ứ c u văn h c ọ s 1 năm 1978, chúng tôi nh n th y các bài vi t này v c b n có

ấ ề ườ ụ ữ ự ệ ộ ố cái nhìn khá th ng nh t v ng ọ i ph n trong văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ệ ứ ử ủ ả ứ ạ nghĩa Vi t Nam. C m h ng s thi c a tác ph ẽ ẩm có s c truy n c m m nh m và ề ả

ủ ế ả ườ ầ ớ ứ ứ bi n thành c m quan c a ng i nghiên c u. Ph n l n các nhà nghiên c u, phê

ể ệ ự ề ệ ậ ầ ộ bình đ u th hi n tinh th n, thái đ tích c c trong vi c nhìn nh n đánh giá các

ậ ữ ữ ấ ườ ụ ữ ế nhân v t n , nh t là nh ng ng ạ i ph n tham gia kháng chi n và cách m ng

ự ủ ụ ế ả ả ộ ự ạ xây d ng xã h i ch nghĩa. Bên c nh tình c m yêu m n, c m ph c, t hào còn

ứ ố ớ ủ ữ ệ ấ ấ ầ th y xu t hi n tinh th n phê phán c a nhà nghiên c u đ i v i nh ng nhân v t n ậ ữ

ế ề ứ ậ ư ả ế ề ộ ạ h n ch v nh n th c, có t ư ưở t ng t s n, dao đ ng, thi u ni m tin… Chúng tôi

ế ự ồ ệ ấ ả ố ở thi t nghĩ, s đ ng đi u hay th ng nh t trong c m quan ứ các nhà nghiên c u

ư ề ễ ả ế ầ ố nh trên là đi u d lí gi ọ ề i. Xét đ n cùng, h đ u s ng trong m t ộ b u không

ờ ạ ị ớ Ở ề ế ộ ể ể quy nể th i đ i l ch s ử có r t ấ nhi u bi n đ ng l n. đây, có th hi u, các

ươ ứ ệ ờ ạ ị ủ ệ ệ ph ng di n h hình tri th c ộ ứ văn hóa th i đ i và ý th c h chính tr c a xã h i

ữ ỉ ế ế ạ ế ễ không ch đóng vai trò là nh ng thi ệ t ch tham gia vào vi c ki n t o di n ngôn

ả ễ ố ế ủ ọ ủ c a sáng tác văn h c mà còn chi ph i đ n c di n ngôn c a nhà phê bình. Trong

ề ậ ở ứ ị ứ ạ ố ữ s nh ng nhà nghiên c u đã đ c p ị ươ trên, Lê Th Đ c H nh và Đoàn Th H ng

ở ế ủ ọ ể ạ t o ra đi m nh n ấ m i ớ b i trong bài vi t c a mình, h đã b ướ ầ quan tâm đ nế c đ u

ườ ụ ữ ừ ộ ớ ụ ể ề ấ ẳ ớ ữ ề ng i ph n t góc đ gi i, c th là v n đ bình đ ng gi ề i và n quy n. Đi u

ấ ướ ọ ừ ế ớ ấ ở này cho th y h ậ ng ti p c n văn h c t góc nhìn gi i đã tr thành v n đ đ ề ượ c

ơ ớ ứ ọ ệ ừ ề quan tâm nhi u h n trong gi i nghiên c u văn h c Vi t Nam t sau năm 1975.

ự ủ ề ệ ọ ộ ượ Bàn v văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa nói chung, hình t ng n gi ữ ớ i

ể ớ ể ậ ộ ọ ủ ộ trong b ph n văn h c này nói riêng không th không k t i vai trò c a b giáo

ọ ị ệ ễ ễ ạ t Nam ử trình L ch s văn h c Vi do Nguy n Đăng M nh và Nguy n Văn Long ch ủ

ặ ệ ế ậ ủ ằ biên. Chúng tôi quan tâm đ c bi ầ t đ n t p III c a giáo trình vì r ng đây là ph n

ề ị ử ủ ự ể ể ặ ọ ệ khái quát v l ch s phát tri n, thành t u và đ c đi m c a văn h c Vi t Nam giai

ụ ọ ủ ệ ệ ạ ạ đo n 1945 1975. Nhi m v tr ng tâm c a giáo trình này là khái quát di n m o

ặ ộ ườ ọ ươ ể ệ ủ c a m t ch ng đ ng văn h c, làm rõ ph ng di n sinh thành và phát tri n c ụ

ể ủ ả ậ ươ ụ ẫ th c a nó. Tuy v y, đây đó, r i rác trong các ch ể ắ ặ ng, m c v n có th b t g p

ữ ề ề ậ ượ ườ ụ ữ ạ nh ng lu n bàn, phân tích ít nhi u v hình t ng ng ư ẳ i ph n . Ch ng h n nh ,

ề ệ ơ ẻ ờ ạ ố ả ề ầ khi nói v di n m o th tr th i kì ch ng Mĩ, tác gi Tr n Đăng Suy n cho

ữ ằ ả ệ ả ổ ằ r ng: “B ng c m xúc tr tình mãnh li ợ t và kh năng t ng h p, khái quát cao, các

ộ ệ ố ơ ẻ ờ ể ượ ạ ả ố nhà th tr th i kì ch ng Mĩ đã t o nên m t h th ng hình nh bi u t ng phong

ẹ ấ ả ố phú. Đó là hình nh bà m , con su i, dòng sông, sóng, đ t, cát...” [157, tr.384]. V ề

ể ượ ườ ụ ề ơ ộ ố ứ ẹ ẫ bi u t ng ng i m , nhà nghiên c u phân tích và d n ra m t s ví d v th Lê

ơ ở ươ ươ ễ ề ế Anh Xuân, Nguy n Khoa Đi m, D ng H ng Ly. Trên c s đó, ông đi đ n

ể ượ ự ư ẹ ậ ả ổ ố ế k t lu n: “Xây d ng hình nh m nh là bi u t ng cho T qu c, đ t n ấ ướ c

ể ượ ộ ừ ầ ươ ế m t bi u t ng v a g n gũi, thân th ừ ng v a bi t bao hùng vĩ đó là tài năng, và

ả ơ ị ế ắ sâu xa h n đó là tình c m g n bó máu th t, là tình yêu thi ấ ủ ắ t tha, sâu s c nh t c a

ế ệ ơ ẻ ờ ố ớ ố ươ ấ ướ th h các nhà th tr th i kì ch ng Mĩ đ i v i quê h ng đ t n c” [157,

Ở ộ ử ể ầ ỗ ị tr.385386]. ự m t ch khác, trong ph n khái quát l ch s phát tri n và thành t u

ể ạ ủ ề ệ ạ ủ c a th lo i truy n và kí giai đo n 1945 1975, bàn v sáng tác c a Tô Hoài,

ệ ả ả ậ ọ ớ ấ Đoàn Tr ng Huy nh n xét: “Mang c m quan nhân văn m i, tr i nghi m và th m

ớ ỗ ủ ậ ầ ữ thía v i n i đau c a qu n chúng nhân dân, ông đã đào sâu vào t n cùng nh ng

ộ ờ ữ ể ể ệ ộ ổ ủ ậ cu c đ i, nh ng thân ph n đ làm hi n hi n cái t t cùng đau kh c a con ng ườ i,

ệ ườ ụ ữ ứ ể ắ ặ đ c bi ữ t là nh ng ng i ph n Tây B c” [157, tr.485]. Đ ch ng minh cho

Ả ừ ậ ậ ỵ ị ệ ậ Truy n Tây nh n đ nh v a nêu, ông phân tích các nhân v t bà ng, M trong t p

ư ậ ớ ư ủ ứ ộ B cắ c a Tô Hoài. Nh v y, v i t cách là m t công trình nghiên c u quy mô v ề

ử ọ ệ ố ử ọ ị ệ L ch s văn h c Vi t Nam ị l ch s văn h c Vi t Nam, cu n giáo trình nói trên đã

ặ ạ ọ ườ ư ể giúp b n đ c hình dung ra các ch ng đ ộ ệ ng phát tri n cũng nh toàn b di n

ạ ủ ề ọ ướ ề ớ ữ ấ ộ ọ m o c a n n văn h c n c ta. Riêng v n đ gi ệ ậ i n trong b ph n văn h c hi n

ự ộ ượ ề ậ ớ ư ấ ỉ ủ th c xã h i ch nghĩa tuy có đ c đ c p t ể i nh ng ch mang tính ch t đi m

ỏ ẻ ế ộ ấ ế ụ ọ ủ ệ ở xuy t, nh l . Đây là m t t t y u b i nhi m v tr ng tâm c a giáo trình là làm

ươ ự ủ ệ ể ể ặ ọ rõ ph ng di n sinh thành, phát tri n, thành t u và đ c đi m c a văn h c Vi ệ t

ế ờ Nam trong ti n trình th i gian.

ớ ề ữ ế ậ ượ ả ữ Hình t ng tác gi n trong Năm 2010, lu n án ti n sĩ Ng văn v i đ tài

ơ ờ ố ủ ị ượ ệ ạ ả ườ th th i ch ng Mĩ ễ c a Nguy n Th Nga đ c b o v t i Tr ạ ọ ng Đ i h c S ư

ộ ở ứ ậ ữ ạ ộ ố ph m Hà N i tr thành m t trong s ít nh ng công trình nghiên c u t p trung v ề

ề ớ ữ ự ủ ệ ọ ộ ệ ấ v n đ gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi ổ t Nam. Nhìn t ng

ụ ọ ứ ể ệ ệ ậ ặ ượ th , lu n án đ t nhi m v tr ng tâm vào vi c nghiên c u hình t ng tác gi ả ữ n

ố ơ ả ậ ươ ệ ạ trong th ca giai đo n ch ng Mĩ. Tác gi lu n án xem xét ph ng di n vai giao

ế ượ ả ữ ơ ả ệ ạ ỉ ủ ti p c a hình t ng tác gi ồ n thông qua vi c ch ra hai lo i vai c b n đ ng

ế ử ệ ố ấ ố ờ ữ th i nêu lên m i quan h th ng nh t gi a chúng là vai giao ti p s thi và vai giao

ứ ữ ế ớ ề ế ễ ị ti p n (mang ý th c gi ử i tính). V vai giao ti p s thi, Nguy n Th Nga cho

ử ể ế ọ ượ ả ữ ố ằ r ng: “Ch n vai s thi đ giao ti p, hình t ng tác gi ơ n trong th ch ng Mĩ

ườ ộ ế ệ ệ ạ ồ ộ nhân danh con ng ữ i c ng đ ng, đ i di n cho th h và dân t c nói to lên gi a

ữ ườ ế ườ ạ ườ ộ không gian cao r ng, gi a công tr ng, chi n tr ng, đ i ngàn Tr ơ ng S n hùng

ể ệ ạ ườ ọ ượ ượ vĩ (...). Qua ki u phát ngôn đ i di n, ng i đ c hình dung đ c hình t ng tác

ả ữ ư ế ữ ộ ữ ậ ậ ườ ổ ẻ ơ gi n trong t th hòa nh p gi a đ i ngũ vô t n nh ng ng ế i tu i tr n i tuy n

ế ố ủ ộ ượ ộ ầ đ u cu c chi n s ng còn c a dân t c” [166, tr.84]. Khi phân tích hình t ng tác

ả ữ ệ ủ ữ ễ ể ạ ị gi n trong vai n , Nguy n Th Nga xem xét các khía c nh bi u hi n c a vai n ữ

ự ự ề ẻ ẹ ứ ớ ở ả trong s t ữ ớ ự phân thân và và vai n v i s ý th c v v đ p gi c ph i ươ ng

ơ ố ệ ấ ạ ẫ ẩ ị ượ di n ngo i hình l n ph m ch t. Theo ch , trong th ch ng Mĩ “hình t ng tác gi ả

ữ ậ ủ ẹ ạ ạ ắ ọ đã kh c h a thành công nét đ p ngo i hình c a vai n th t đa d ng, phong phú

ượ ẻ ẹ ẹ ạ ỗ ứ ố ỗ (...). M i hình t ng có v đ p riêng, m i nét đ p l i có s c cu n hút riêng, toát

ừ ầ ữ ớ ườ ra t ố th n thái, c t cách n gi ắ i. Đó là nhan s c, là dáng ng ắ i, mái tóc, đôi m t,

ặ ạ ẻ ặ Ở ẻ ẹ ẩ khuôn m t t o nên v duyên dáng m n mà” [166, tr.129]. ấ v đ p ph m ch t

ữ ả ậ ặ ả ặ ệ ủ c a vai n , tác gi lu n án đi sâu khai thác m t tình c m, đ c bi t là tình yêu

ậ ủ ề ườ ữ ổ ọ ủ ứ nhi u cung b c c a ng ồ i n . Trong đó, “có tình yêu c a l a tu i h c trò h n

ề ắ ấ Ở ộ nhiên, e p (...), có tình yêu trai gái nhi u s c màu (...). ậ m t cung b c khác, vai

ề ữ ứ ạ ả ơ ươ ữ n trong th ý th c r ch ròi v nh ng tình c m yêu th ng dành cho gia đình cha

ẹ ồ ươ ủ m , anh em, ch ng con” [166, tr.131133]. Trong ch ễ ậ ng 3 c a lu n án, Nguy n

ụ ữ ị ươ ể ệ ệ Th Nga d ng công khái quát và phân tích nh ng ph ng di n th hi n ngh ệ

ậ ủ ượ ấ ầ ả thu t c a hình t ng tác gi ả ữ Ở n . đây, đáng chú ý nh t là ph n tác gi mô hình

ệ ố ể ượ ể ệ ủ ử ữ hóa h th ng các bi u t ng th hi n cái nhìn s thi và cái nhìn n tính c a vai

ể ượ ườ ườ ọ ử ạ ầ ơ ư ữ n nh : bi u t ng con đ ng Tr ng S n, cát, ng n l a, đ n bom, h m

ế ươ ế ắ ầ chi n hào, hoa, tr u cau, trái tim, đôi m t, bàn tay, mái tóc, chi c g ng, cái nón.

ơ ở ễ ế ế ậ ượ ả ơ ữ ị Trên c s đó, Nguy n Th Nga đi đ n k t lu n: “hình t ng tác gi th n đã có

ữ ự ạ ơ ượ ữ ộ ể nh ng đóng góp đáng k cho th khi t o d ng đ ớ c nh ng nét riêng đ c đáo v i

ể ượ ữ ữ nh ng bi u t ng giàu n tính” [166, tr.172].

ữ ủ ế ậ ầ ị ả G n đây, năm 2014, lu n án ti n sĩ Ng văn c a Hoàng Th Thu Giang b o

ườ ộ ặ ấ ạ ọ ư ề ạ ắ ứ Truy n ng n ệ ệ ạ v t i Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i đ t v n đ nghiên c u

ệ ư ộ ườ ể ậ Vi t Nam 1945 1975 nh m t tr ễ ng di n ngôn ự . Có th nói, s xác l p khái

ủ ễ ệ ả ậ ấ ớ ể ố ni m di n ngôn c a tác gi ề ễ lu n án này khá th ng nh t v i cách hi u v di n

ề ơ ả ủ ự ị ể ngôn c a chúng tôi. V c b n, Hoàng Th Thu Giang cũng d a trên quan đi m

ủ ễ ặ ệ ể ể di n ngôn c a M. Foucault, M. Bakhtin và đ c bi t là V. I. Chiupa đ tri n khai

ế ậ ậ ệ ắ ệ Truy n ng n Vi ư ộ t Nam 1945 1975 nh m t lu n án. Tuy nhiên, n u lu n án

ườ ủ ế ứ ủ ệ ị tr ễ ng di n ngôn ắ c a Hoàng Th Thu Giang ch y u nghiên c u truy n ng n

ệ ừ ươ ệ ề ễ ẩ Vi ạ t Nam giai đo n 1945 1975 t ph ậ ng di n th m quy n di n ngôn thì lu n

ủ ạ ơ ế ế ạ ề ớ ữ ễ án c a chúng tôi l i xem xét c ch ki n t o di n ngôn v gi ọ i n trong văn h c

ủ ự ệ ệ ừ ế ố ủ ố ộ hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam t các y u t ệ căn c t khác c a khái ni m

ễ ế ượ ậ ự ễ ậ chi n l c giao ti p di n ngôn di n ngôn là ế và tr t t . T p trung phân tích

ệ ắ ệ ả ả ị truy n ng n Vi t Nam 1945 1975, tác gi Hoàng Th Thu Giang kh o sát các tác

ẩ ở ả ự ự ẫ ạ ỗ ph m ị ề c hai khu v c trung tâm l n ngo i biên. Trong đây, m i khu v c ch đ u

ế ố ộ ấ ủ ễ ề ẩ ẩ xem xét ba y u t ề thu c c u trúc c a th m quy n di n ngôn: th m quy n sáng

ề ủ ẩ ượ ơ ở ể ề ế ạ ẩ ậ ạ t o, th m quy n c a cái đ c bi u đ t và th m quy n ti p nh n. Trên c s đó,

ỉ ệ ủ ễ ệ ặ tác gi ả ầ ượ l n l ự t ch ra s khác bi ắ t mang tính đ c thù c a di n ngôn truy n ng n

ở ỗ ự ủ ạ ả ậ ị m i khu v c trung tâm và ngo i biên. Kh o sát lu n án c a Hoàng Th Thu

ị ề ữ ủ ậ ấ ượ Giang, chúng tôi th y nh ng phân tích, lu n bàn c a ch v hình t ng n gi ữ ớ i

ị ả ủ ậ ở ụ ế ệ ẳ ậ ộ ớ ấ r t ít b i lu n án c a ch gi ủ i quy t m t nhi m v khác h n so v i lu n án c a

ộ ỗ ả ư ứ ề ẫ chúng tôi. M t đôi ch trong đó tác gi có đ a ra d n ch ng v các nhân v t n ậ ữ

ơ ộ ư ườ ự ườ ợ ổ kèm theo s phân tích s b nh tr ng h p cô giao liên m i sáu tu i trong

ượ ườ ườ ủ Quán r u ng i câm Ng i đàn bà Tháp M i ả , cô B y trong ễ ườ c a Nguy n

Quang Sáng [73, tr.59].

ố ả ệ ườ ướ Hi n nay, trong b i c nh ng ứ i nghiên c u có xu h ng ậ t p trung vào đ aị

ọ ươ ứ ề ắ ạ ơ ạ ạ h t văn h c đ ng đ i nhi u h n, nhà nghiên c u La Kh c Hòa l ộ i là m t trong

ườ ự ặ ệ ế ự ủ ệ ọ ộ ố s ít ng i dành s quan tâm đ c bi t đ n văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa.

ớ ế ư ộ ệ ự ủ ệ ọ ạ V i lo t bài vi t nh : ộ ư “Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa nh m t h hình

ủ ự ệ ọ ệ ế ị giao ti p ngh thu t ậ ” (2012), “Ch nghĩa hi n th c th giác trong văn h c Vi ệ t

ướ ể ạ ủ ơ ố ữ ứ ọ Nam tr c 1975 ệ ” (2014), “Th T H u kho ký c th lo i c a văn h c hi n

ự ủ ả ệ ượ ữ ấ ọ ộ th c xã h i ch nghĩa ” (2015), tác gi đã cho th y nh ng hi n t ng văn h c quá

ứ ẽ ệ ạ ẫ ấ ộ ớ ơ ở ờ ố ế kh s luôn có m t di n m o m i và tr nên h p d n h n nh vào l ậ i ti p c n

ả ầ ớ ế ủ ề và lí gi ế i m i. H u h t các bài vi ứ ắ t nêu trên c a La Kh c Hòa đ u nghiên c u

ự ủ ệ ộ ọ ướ ự ủ ế ễ văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa d i s soi sáng c a lý thuy t di n ngôn.

ề ễ ự ế ớ ữ ư ề ọ Tuy không tr c ti p bàn v di n ngôn gi i n trong n n văn h c này nh ng các

ế ủ ề ế ể ộ bài vi t c a ông ệ đã mang đ n cho chúng tôi m t cách hi u sáng rõ v khái ni m

ễ ự ễ ạ ấ di n ngôn và th c hành phân tích di n ngôn. Bên c nh đó, chúng tôi cũng r t tâm

ệ ả ế ớ ễ ọ ắ ớ đ c v i vi c tác gi ứ mô hình hóa b c tranh th gi ệ i trong di n ngôn văn h c hi n

ế ố ự ủ ứ ữ ộ th c xã h i ch nghĩa thành các vai ch c năng. Nh ng y u t ợ này đóng vai trò g i

ề ề ở ả ế ấ ề ọ m , là ti n đ quan tr ng giúp chúng tôi gi ề ặ i quy t v n đ đ t ra trong đ tài

ậ ứ ủ nghiên c u c a lu n án.

ề ấ ề ớ ữ ọ ệ ừ 1.2.3. V v n đ gi i n trong văn h c Vi t Nam t sau năm 1975

ề ớ ữ ứ ấ ổ T ng quan tình hình nghiên c u v n đ gi ọ i n trong các sáng tác văn h c

ạ ừ ế ặ ậ ấ ườ ọ giai đo n t 1975 đ n nay, chúng tôi nh n th y đây là ch ng đ ng văn h c thu

ự ứ ề ề ươ ệ ấ ủ hút s quan tâm nhi u nh t c a các nhà nghiên c u v ph ng di n này. Tính

ỉ ệ ể ệ ờ ữ ế ứ ế đ n th i đi m hi n nay, t l nh ng bài vi t và công trình nghiên c u v gi ề ớ ữ i n

ọ ớ ứ ườ ọ ươ ọ ạ trong văn h c sau 1975 (gi i nghiên c u th ng g i là văn h c đ ng đ i) đang

ả ễ ấ ỏ t ra áp đ o. Năm 2007, Nguy n Đăng Đi p ớ ệ v i bài vi ề ế V n đ phái tính t “ và âm

ữ ề ọ ệ ươ ạ ạ ộ ưở h ng n quy n trong văn h c Vi t Nam đ ng đ i” đã t o ra m t “cú hích”

ướ ọ ệ ừ ế cho h ứ ng nghiên c u văn h c Vi t Nam t góc nhìn phái tính và lí thuy t phê

ữ ề ế ủ ả bình n quy n. Bài vi t c a tác gi ọ không đi sâu phân tích các sáng tác văn h c

ề ấ ư ữ ề ậ ị nh ng đã nêu ra nh ng nh n đ nh mang tính khái quát v v n đ này. Tr ướ ế c h t,

ệ ủ ự ể ứ ứ ữ nhà nghiên c u nêu lên s bi u hi n c a ý th c phái tính và t ư ưở t ề ng n quy n

ự ự ủ ơ ọ ạ trong văn h c dân gian, th ca trung đ i, các sáng tác c a T l c văn đoàn, văn

ự ừ ệ ạ ọ ạ ở ả ọ h c hi n th c phê phán, văn h c cách m ng 1945 1975. D ng l m ng văn i

ủ ự ệ ệ ễ ằ ộ ầ ủ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa, Nguy n Đăng Đi p cho r ng: “Do yêu c u c a

ươ ờ ố ự ệ ộ ph ủ ng pháp sáng tác hi n th c xã h i ch nghĩa, đ i s ng tinh th n c a n gi ầ ủ ữ ớ i

ớ ượ ề ở ư ượ ạ ộ ề m i đ c khai thác nhi u khía c nh xã h i mà ch a đ c chú ý nhi u đ n ế đ cặ

ề ớ ư ề ấ ưở ữ ề ằ tr ng v gi i. V n đ phái tính và âm h ủ ế ng n quy n ch y u n m trong h t ệ ư

ự ự ủ ứ ư ờ ạ ủ ố ở ưở t ng chung c a th i đ i ch ch a tr thành m i quan tâm th c s c a nhà văn

ườ ế ạ ữ ủ ệ ậ ớ ư v i t cách là ng i thi t t o nên nh ng t ư ưở t ng ngh thu t riêng c a chính

ừ ữ ệ ả ặ ủ ế ố ứ mình” [59]. T nh ng bi n gi ự i và ch ng minh s có m t c a y u t phái tính và

ưở ọ ươ ữ ề ệ ễ ệ âm h ng n quy n trong văn h c đ ạ ng đ i Vi t Nam, Nguy n Đăng Đi p đi

ự ệ ộ ế ữ ủ ệ ậ ọ ọ ế đ n m t k t lu n quan tr ng: “S hi n di n c a văn h c n tính và âm h ưở ng

ề ọ ệ ộ ướ ể ữ n quy n trong văn h c Vi ể t Nam có th coi là m t b ự ự ủ c phát tri n th c s c a

ướ ọ văn h c theo h ủ ng dân ch hoá” [59].

ủ ữ ả ộ ườ Theo kh o sát c a chúng tôi, m t trong nh ng ng ậ ứ i nghiên c u khá t p

ề ữ ớ ề ấ ữ ề ọ ệ trung v v n đ n gi i và n quy n trong văn h c Vi ọ t Nam nói chung, văn h c

ị ả ệ ạ ồ ươ đ ậ ng đ i nói riêng đó là H Khánh Vân. Năm 2008, ch b o v thành công lu n

ạ ườ ớ ề ạ ọ ố ồ ạ văn th c sĩ t i Tr ng Đ i h c KHXH&NV thành ph H Chí Minh v i đ tài

ộ ố ừ ữ ứ ề ế ẩ T lý thuy t phê bình n quy n (feminist criticism) nghiên c u m t s tác ph m

ừ ế ồ ủ văn xuôi c a các tác gi ả ữ ệ n Vi t Nam t năm 1990 đ n nay . Sau đó, H Khánh

ế ụ ộ ố ế ế ướ ế ậ Vân ti p t c có m t s bài vi t khác liên quan đ n h ố ớ ng ti p c n này đ i v i

ọ ươ ả ệ ứ ề ị ổ ậ ố m ng văn h c đ ạ ng đ i Vi t Nam, n i b t trong s đó là bài “Ý th c v đ a v ị

ớ ộ ố ứ ủ ả ữ ệ “gi i th hai” trong m t s sáng tác văn xuôi c a các tác gi n Vi t Nam và

ố ừ ế Trung Qu c t 1980 đ n nay” [311, tr.312329].

ế ữ ươ ứ Năm 2011, bài vi t “Ý th c phái tính trong văn xuôi n đ ủ ạ ng đ i” c a

ứ ễ ầ ướ ế ị nhà nghiên c u Nguy n Th Bình đã góp ph n làm cho h ọ ậ ng ti p c n văn h c

ệ ươ ạ ừ ế ề ớ ở Vi t Nam đ ng đ i t lí thuy t v gi i tr nên phong phú thêm. Trong đây, tác

ả ể ủ ứ ề gi ệ nêu lên cách hi u c a mình v khái ni m “phái tính” và “ý th c phái tính”. Bà

ằ ớ ượ ở ự ạ ị cho r ng: “Phái tính (hay “gi i tính”) là cái đ c quy đ nh b i T nhiên/T o hóa,

ớ ấ ạ ứ ạ ủ ẩ ọ ỗ ườ ề ắ g n v i c u t o sinh h c ph c t p và bí n c a m i ng ứ i. Ý th c v “gi ớ i”/

ữ ứ ứ “phái” (tính n hay tính nam) đó là “ý th c phái tính”. Theo nhà nghiên c u, “ý

ứ ữ ư ể ấ ự ề ể ệ ạ th c n quy n có th xem nh bi u hi n m nh nh t, t ấ ủ giác nh t c a ý th c n ứ ữ

ơ ở ả ế ể ệ ữ ệ tính” [17, tr.74]. Trên c s đó, tác gi bài vi ấ t đi tìm nh ng d u hi u th hi n ý

ộ ố ữ ươ ứ ủ ể ạ ẩ th c phái tính trong tác ph m c a m t s nhà văn n đ ng đ i tiêu bi u nh ư

ị ả ệ ậ ầ ạ ỗ ị Ph m Th Hoài, Y Ban, Võ Th H o, Thu n, Tr n Thùy Mai, Đ Hoàng Di u…

ữ ươ ứ ủ ể ạ Theo bà, ý th c phái tính trong các sáng tác c a văn xuôi n đ ệ ng đ i bi u hi n

ộ ố ữ ề ế ệ ụ ể ậ t p trung qua m t s bình di n c th : nh ng tuyên ngôn v “vi ậ t”, các nhân v t

ữ ủ ứ ứ ầ ậ ố in đ m ý th c phái tính, ngôn ng c a ý th c phái tính. Ph n cu i bài vi ế t,

ễ ế ậ ị ứ ư Nguy n Th Bình đ a ra k t lu n: “Ý th c phái tính trong văn xuôi các tác gi ả ữ n

ơ ữ ự ệ ắ ắ ạ ươ đ ổ ng đ i là câu chuy n có th c và sôi n i không kém trong th n , ch c ch n ít

ủ ữ ề ề nhi u có âm vang c a làn sóng n quy n trên th gi ế ớ [17, tr.85] và nhà nghiên c uứ i”

ể ệ ộ ậ ệ ằ ậ ọ ả ủ cũng th hi n thái đ th n tr ng khi cho r ng cách nh n di n và lí gi i c a mình xét

ộ ọ ỉ ế đ n cùng cũng ch là m t cách đ c mà thôi.

ế ậ ọ ệ ừ ớ Ti p c n văn h c Vi t Nam t góc nhìn gi ế i và lí thuy t phê bình n ữ

ự ủ ư ề ề quy n còn thu hút s quan tâm c a nhi u nhà văn, nhà phê bình khác nh Lý Lan,

ệ ậ ệ ắ ộ Nh t Nguy t, Bùi Vi ứ t Th ng… Năm 2013 đã có thêm m t công trình nghiên c u

ề ấ ề ớ ữ ọ ệ ế chuyên sâu v v n đ gi i n trong văn h c Vi ậ t Nam đó là lu n án ti n sĩ Ng ữ

ớ ề ủ ễ ị ề ấ ưở V n đ phái tính và âm h ng n ữ văn c a Nguy n Th Thanh Xuân v i đ tài

ề ọ ệ ươ ộ ố ủ ạ quy n trong văn h c Vi t Nam đ ng đ i (qua sáng tác c a m t s nhà văn n ữ

ậ ượ ả ả ệ ạ ệ tiêu bi u)ể . Lu n án đã đ c tác gi b o v thành công t i Vi n Hàn lâm KHXH

ệ ủ ữ ế ậ Vi t Nam. Trong công trình này, chúng tôi quan tâm đ n nh ng nh n xét c a tác

ả ứ ữ ề ạ ọ gi ề khi bàn v ý th c phái tính và n quy n trong văn h c cách m ng 1945 1975

ủ ậ ả ả ọ ọ b i ở đây cũng chính là m ng văn h c mà lu n án c a chúng tôi kh o sát (văn h c

ự ủ ễ ệ ậ ộ ị ị ề hi n th c xã h i ch nghĩa). Nguy n Th Thanh Xuân nh n đ nh: “ Đây là n n văn

ưở ệ ọ ườ ọ h c mà âm h ng, gi ng đi u chính là cái anh hùng, cái phi th ả ng, cái cao c .

ể ẳ ậ ẳ ồ ộ ộ ị ị Nó kh ng đ nh tính c ng đ ng, cái tôi chung t p th , kh ng đ nh dân t c. Nó kêu

ộ ệ ủ ừ ự ệ ọ g i, đ ng viên, khích l , phát huy vai trò c a t ng cá nhân trong s nghi p chung

ư ậ ể ộ ượ ớ ặ ủ c a dân t c” [321, tr.53]. V i đ c đi m nh v y nên “hình t ng nhân v t đ ậ ượ c

ự ữ ế ầ ọ ượ ườ ớ xây d ng trong văn h c h u h t là nh ng hình t ng con ng i phi gi i tính”

ọ ấ ở ố ỳ ị ộ [321, tr.53]. Theo ch , trong su t 30 năm văn h c y, Xuân Qu nh tr thành “m t

ệ ượ ữ ọ ơ ỳ ườ ậ hi n t ng hy h u” và “đ c th Xuân Qu nh, ng ể ả i ta có th c m nh n đ ượ c

ơ ướ ọ ộ m t khát v ng tình yêu mang h i h ng phái tính khá rõ nét” [321, tr.53]. Nhìn

ộ ố ủ ủ ể ế ễ ậ ậ ị ổ t ng th , lu n án c a Nguy n Th Thanh Xuân ti p c n sáng tác c a m t s nhà

ữ ươ ể ạ ướ ự ủ văn n đ ng đ i tiêu bi u d ế i s soi sáng c a lí thuy t phái tính và phê bình

ề ươ ả ả ế ượ ụ ệ ữ n quy n ph ề ơ ả ng Tây. V c b n, tác gi đã gi i quy t đ c nhi m v trung

ủ ứ ể ệ ệ ấ ấ ậ ặ ữ tâm c a lu n án đ t ra đó là tìm th y nh ng d u hi u bi u hi n ý th c phái tính

ưở ề ở ộ ữ ậ ọ và âm h ng n quy n b ph n văn h c này.

ề ớ ữ ữ ề ề ấ ộ ọ ị Có m t đi u thú v là, v n đ gi i n và n quy n trong văn h c Vi ệ t

ủ ự ỉ ớ ướ Nam không ch thu hút s quan tâm c a gi ứ i nghiên c u trong n ấ c mà còn h p

ả ọ ố ộ ẫ d n c các h c gi ả ướ n c ngoài. M t trong s đó là John C. Schafer. Năm 2013,

ố ớ ờ ố ứ ọ ệ nhà nghiên c u này gây chú ý đ i v i đ i s ng văn h c Vi t Nam qua bài vi ế t

ữ ệ ươ ạ ề ớ ữ ở ệ ừ ả “Nh ng quan ni m đ ng đ i v gi i n Vi t Nam (nhìn t các văn b n văn

ậ ự ế ế ạ hóa quy chi u quá trình sáng t o và ti p nh n t truy n: ệ Lê Vân: Yêu và s ngố ”.

ự ấ ướ ọ ừ ế ậ Th c ch t, đây chính là h ng ti p c n văn h c t ễ ễ góc nhìn di n ngôn di n

ươ ạ ề ớ ữ ẩ ự ệ ủ ngôn mang tính đ ng đ i v gi i n qua tác ph m t truy n c a Lê Vân do Bùi

ể ậ ấ ạ ả ễ Mai H nh ch p bút. Trong ti u lu n nói trên, tác gi đã xem xét di n ngôn v ề

ụ ữ ự ế ủ ệ ệ ằ ph n qua t truy n Lê Vân b ng vi c đ t ệ ặ tác ph mẩ vào h quy chi u c a các

ử ả ộ ị ị ộ ệ ố văn b n văn hóa, l ch s , xã h i, chính tr … Nói cách khác, đó là m t h th ng

ế ố ự ế ế ấ ả ạ các y u t ệ có kh năng t o ra tính ch t áp ch và tham gia tr c ti p vào vi c

ế ạ ứ ấ ễ ấ ớ ọ ố ki n t o di n ngôn. V i cách th c y, John C. Schafer nhìn th y khát v ng mu n

ộ ướ ỏ ấ ủ ả ỉ rũ b vai trò “n i t ỏ ọ ng” trong gia đình (mà b n ch t c a nó ch là cái v b c)

ườ ệ ươ ạ ả ủ c a ng ụ ữ i ph n Vi t Nam đ ng đ i thông qua hình nh Lê Vân. Ông cho

ộ ướ ạ ơ ự ế ề ấ ằ r ng: “Vai trò n i t ng này có tính ch t huy n tho i h n là th c t ” [228, tr.26].

ề ế ạ ứ ứ ủ ườ ụ ữ ề ấ Bàn v v n đ ti t h nh và t đ c c a ng i ph n (qua Lê Vân), nhà nghiên

ệ ậ ấ ớ ườ ứ c u nh n th y: “Vì có quan h tình ái v i ba ng i đàn ông đã có gia đình, Lê

ườ ư ữ ế ạ ậ Vân d ẻ ấ ầ ng nh có v b t c n nh ng lu t l ậ ệ ố ử ủ c t t c a ti t h nh và vì v y gây

ữ ổ ườ ụ ữ ẳ ị đau kh cho nh ng ng i ph n khác” [228, tr.26]. Schafer còn kh ng đ nh:

ể ượ ệ ớ ư ộ ẫ “V i vi c phê phán cha mình, cô khó có th đ ủ c xem nh m t hình m u c a

ệ ả ớ ộ ườ ấ ạ ệ ngôn, và v i vi c ph n b i hai ng ể ệ i tình, cô cũng th t b i trong vi c th hi n

ự ọ ự ứ ứ ố ố h nhạ . Lê Vân cho mình t do ch n l a đ c tính nào cô mu n trong b n đ c tính

ề ậ ố ự truy n th ng này” [228, tr.29]. Thông qua nhân v t Lê Vân trong t ệ truy n,

ẫ ả ộ ườ ụ ữ ặ ề ẩ ấ ấ Schafer v n nhìn th y hình nh m t ng i ph n n ng v ph m ch t hy sinh và

ả ự ỗ ậ ở ậ ủ ứ ữ ề cũng b i v y mà nó “ngăn c n s tr i d y c a ý th c n quy n” [228, tr.29].

ộ ố ơ ả ỉ ạ Trên đây ch là m t s khía c nh c b n chúng tôi thâu tóm đ ượ ừ c t bài vi ế ủ t c a

ữ ậ ị ả ể ệ ộ ự ườ Schafer. Nh ng nh n đ nh mà tác gi nêu ra th hi n m t s am t ề ề ng v n n

ệ ỗ ỏ ề ụ ế văn hóa Vi t Nam và nhi u ch t ra khá thuy t ph c. Tuy nhiên, chúng tôi thi ế t

ỉ ừ ộ ệ ượ ữ ệ ệ nghĩ, ch t m t hi n t ng (ngh sĩ Lê Vân) mà nêu lên nh ng quan ni m mang

ề ườ ắ ẳ ụ ữ ề ả ấ tính khái quát v ng i ph n thì ch c h n còn ph i có nhi u v n đ c n đ ề ầ ượ c

ổ ỏ ơ ế ư ộ ử ố ớ trao đ i và làm sáng t ữ h n n a. Bài vi t gi ng nh m t cánh c a m i giúp công

ố ự ủ ể ậ ộ ệ Lê Vân: ề chúng có thêm m t đi m nhìn v nhân v t trung tâm c a cu n t truy n

ấ ị ề ấ ộ Yêu và s ngố nói riêng, và trên m t ý nghĩa nh t đ nh cũng cho th y ít nhi u v ề

ệ ươ ườ ụ ữ quan ni m mang tính đ ạ ố ớ ng đ i đ i v i ng i ph n nói chung.

ấ ề ớ ữ ữ ọ ề ệ 1.3. Phê bình n quy n và v n đ gi i n trong văn h c Vi t Nam

ề ớ ữ ứ ễ ằ ọ Chúng tôi cho r ng, m i nghiên c u di n ngôn v gi ọ i n trong văn h c

ệ ớ ự ủ ề ể ố ề đ u ít nhi u có m i quan h v i s hình thành và phát tri n c a phong trào n ữ

ế ế ạ ứ ề ễ ơ quy n trên th gi ề ớ ữ i n i. ế ớ Do đó, nghiên c u c ch ki n t o di n ngôn v gi

ủ ệ ọ ộ ệ ậ ự trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi ọ ấ ứ ộ t Nam hay b t c b ph n văn h c

ự ả ầ ả ưở ủ ủ ữ ề nào khác cũng c n ph i xem xét s nh h ự ng c a ch nghĩa n quy n và tr c

ế ư ữ ế ề ả ơ ứ ở ỗ ủ ti p h n c là phê bình n quy n đ n t duy c a nhà nghiên c u ặ m i ch ng

ư ế ớ ụ ể ậ ỉ ế ượ ự ậ ế ộ ườ đ ng c th . Ch có nh th m i nh n bi ể c s v n đ ng và bi n chuy n t đ

ứ ạ ủ ấ ề ớ ữ ề ấ ọ ọ nhi u khi r t ph c t p c a v n đ gi ệ i n trong văn h c nói chung, văn h c hi n

ủ ự ộ ệ ể ộ th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam nói riêng. Có th hình dung m t cách khái quát

ộ ố ủ ữ ữ ề ề ươ ề v ch nghĩa n quy n và phê bình n quy n qua m t s ph ệ ng di n c th ụ ể

ư nh sau:

ị ắ ữ ủ ư ề ộ ố Ch nghĩa n quy n ớ ề (Feminism) v n là m t trào l u chính tr g n li n v i

ạ ư ả ạ ậ ượ ở ừ ộ ấ phong trào cách m ng t s n c n đ i. Nó đ c kh i phát t cu c đ u tranh đòi

ụ ữ ữ ủ ề ạ ẳ ộ quy n bình đ ng nam n c a m t nhóm ph n Paris ngay sau khi Cách m ng t ư

ề ừ ữ ổ ắ ộ ả s n Pháp bùng n (1789). Làn sóng n quy n t đây lan nhanh và r ng kh p th ế

ớ ơ ấ ố ơ ụ ữ ế ỉ ắ ươ gi i su t h n hai th k . Ph n kh p n i đ u tranh đòi tăng l ả ng, gi m gi ờ

ợ ộ ề ả ế ộ ể ặ ả ệ làm, đòi phúc l i xã h i v b o hi m, các ch đ thai s n và đ c bi ề t là quy n

ỗ ự ấ ụ ữ ộ ố ượ ầ ử đ ấ c b u c … Nh ng n l c đ u tranh y cu i cùng cũng có tác d ng bu c các

ủ ủ ừ ế ề ể ậ ả ị ớ ữ ậ ừ th ch chính tr ph i th a nh n quy n dân ch c a gi i n . Do v y, t sau

ế ớ ế ứ ắ ầ ố Chi n tranh th gi i th hai, h u kh p các qu c gia trên th gi ế ớ ề ầ ượ t i đ u l n l

ữ ủ ủ ữ ề ề ậ ế công nh n nam n bình quy n trong hi n pháp c a mình. Ch nghĩa n quy n là

ệ ượ ộ ắ ọ ở ả ứ ạ ễ ắ ẹ m t hi n t ứ ng ph c t p, không d n m b t tr n v n, b i b n thân nó hàm ch a

ề ướ ự ể ấ ạ nhi u xu h ể ng và giai đo n đ u tranh khác nhau. Có th khái quát s phát tri n

ữ ủ ề ặ ườ ư ủ c a ch nghĩa n quy n qua ba ch ng đ ố ế ng (ba làn sóng) n i ti p nhau nh sau:

ữ ề ễ Làn sóng n quy n th nh t ố ứ ấ (The First Wave of feminism) di n ra vào cu i

ụ ữ ế ỉ ủ ấ ạ ủ ế th k XIX. Trong giai đo n này, phong trào đ u tranh c a ph n ch y u

ề ợ ề ề ơ ả ư ụ ấ ướ h ng vào các m c tiêu đòi quy n l ế ộ ề i v các v n đ c b n nh ch đ ti n

ờ ầ ử ề ộ ươ l ng, gi lao đ ng và quy n b u c ...

ứ ữ ề ễ ừ Làn sóng n quy n th hai (The Second Wave of feminism) di n ra t năm

ế ườ ữ ủ ề ậ 1918 đ n 1968. Ng i đóng vai trò nhân v t trung tâm c a làn sóng n quy n giai

ấ ả ạ đo n này là Simon de Beauvoir (1908 1986). Năm 1949, bà cho xu t b n tác

ớ ể ệ ủ ữ ề ể ằ ứ i th hai ph m ẩ Gi ẳ nh m th hi n rõ nh ng quan đi m c a mình v bình đ ng

ớ ự ấ ẳ ớ ừ ữ gi i. Theo S. Beauvoir, s b t bình đ ng gi ả i không n y sinh t nh ng khác bi ệ t

ồ ừ ữ ữ ắ ọ ắ ề ặ v m t sinh h c gi a nam và n mà b t ngu n t chính các nguyên t c văn hóa

ộ ủ ề ế ộ xã h i c a ch đ nam quy n.

ứ ữ ề ễ Làn sóng n quy n th ba (The Third Wave of feminism) di n ra t ừ ậ th p

ặ ấ ữ ữ ế ề ẳ niên 1990 đ n nay. Các nhà n quy n đi sâu phân tích nh ng m t b t bình đ ng

ậ ự ự ư ề ạ ế mà tr t t nam quy n đã t o ra trên các lĩnh v c nh : kinh t ọ ị , chính tr , khoa h c,

ụ ữ ệ ả ạ ọ ỏ ệ ạ ộ ế văn hóa. Bên c nh đó, h lên ti ng b o v ph n kh i các t n n xã h i nh ư

ạ ự ụ HIV/AIDS, buôn bán tình d c, b o l c gia đình…

ể ị ữ phê bình n quy n ẳ Có th kh ng đ nh, ề (feminist criticism) chính "là s nả

ủ ữ ủ ề ẩ ươ ự ề ph m c a ch nghĩa n quy n" (Ph ữ ng L u). Phê bình n quy n manh nha t ừ

ế ừ ờ ữ ể ể Tuyên ấ ớ r t s m n u tính t th i đi m n văn sĩ Pháp Olempe de Coarges phát bi u

ề ợ ữ ngôn quy n l i ph n ờ ụ ữ (1790) và n văn sĩ Anh Mary Wollstonecraft cho ra đ i

ữ ữ ệ ề ộ công trình Bi n h cho n quy n ỉ ự ề (1792)... Tuy nhiên, phê bình n quy n ch th c

ướ ế ỉ ứ ự ầ ự ở s tr ộ thành m t khuynh h ấ ng nghiên c u vào đ u th k XX khi có s xu t

ệ ủ ữ ư ớ ộ ẩ M t căn hi n c a các n tác gia nh : Virginia Woolf (1882 1941) v i tác ph m

ặ ệ phòng cho riêng mình (1929) và đ c bi ớ t là Simon de Beauvoir (1908 1986) v i

ớ ằ ứ i th hai tác ph m ẩ Gi ề ặ (1949). Trong công trình này, S. Beauvor cho r ng, v m t

ữ ệ ẳ ẳ ồ ngôn ng , ữ nam tính và n tính ạ là các khái ni m không đ ng đ ng. Ch ng h n,

ừ ể ượ ỉ ế trong ti ng Anh, man là danh t ư ch đàn ông nh ng cũng có th đ ớ c dùng v i

ườ ụ ữ ộ ỉ ỉ nghĩa ch loài ng i nói chung, còn woman thì ch có m t nghĩa là ph n mà thôi.

ữ ặ ẳ ị ườ ườ ụ ữ Bà cũng kh ng đ nh, nh ng đ c tính mà ng i ta th ư ng gán cho ph n nh :

ụ ề ế ễ ế ẳ ầ ộ ỉ ỉ m m y u, d thuy t ph c, c n cù, t m … ch ng qua là do xã h i và văn hóa ph ụ

ứ ữ ề ậ ậ ặ ặ ị ả quy n áp đ t, m c đ nh ch không ph i là n tính th t. Do v y, S. Beauvor đã

ớ ữ ế ằ ỏ ứ i th hai dùng cách g i ọ gi thay cho n tính ữ nh m xóa b nh ng thiên ki n nêu

ể ủ ả ẳ ồ ờ ị ớ ộ trên đ ng th i kh ng đ nh b n th c a gi ấ i mình. Bà đã khu y đ ng các văn sĩ

ừ ấ ố ạ ữ ủ ế ộ ữ n dùng ngôn t đ u tranh ch ng l i nh ng áp ch , ràng bu c phi lí c a th gi ế ớ i

ể ự ả ớ ữ ừ ữ ậ ở đàn ông đ t gi i phóng cho gi ấ i n . T đây tr đi, nh t là vào nh ng th p niên

ế ỉ ủ ữ ể ẽ ạ ắ ộ ề 60 70 c a th k XX, phê bình n quy n phát tri n m nh m , sâu r ng kh p các

ươ ự ữ ồ ướ n c ph ề ng Tây và Âu Mĩ r i lan sang các khu v c khác. Các nhà n quy n

ủ ươ ậ ủ ề ố ớ ằ ọ lu n ch tr ng công kích phê bình truy n th ng c a nam gi i. H cho r ng, phê

ư ề ủ bình c a nam gi ớ ướ i tr ủ c đây đã đánh giá ch a xác đáng v sáng tác và vai trò c a

ữ ữ ề ấ ậ ừ ệ ọ các nhà văn n . Do v y, phê bình n quy n, xu t phát t kinh nghi m văn h c và

ộ ủ ữ ớ ệ ạ ộ ề kinh nghi m xã h i c a n gi i đã xem xét, đánh giá l i toàn b n n văn h c s ọ ử

ằ ị ạ ị ữ ữ ạ nh m xác đ nh l ị i v trí và nh ng giá tr mà n văn sĩ mang l i cái mà phê bình

ớ ọ ấ ể ữ ỏ ọ ố nam gi ọ ạ i đã b qua. H cũng mong mu n b n đ c b t k là nam hay n , khi đ c

ữ ể ả ậ ủ ị ế ậ ượ ẩ ặ tác ph m hãy đ t mình vào v th , thân ph n c a phái n đ c m nh n đ ọ c m i

ị ủ ấ ặ ồ ờ ượ ặ ủ ữ ạ ẩ m t giá tr c a tác ph m đ ng th i th y đ ế c nh ng h n ch , áp đ t c a phê

bình nam quy n.ề

ữ ể ế ể ề ờ ượ Có th nói, cho đ n th i đi m này, phê bình n quy n đã đi đ ộ c m t

ườ ể ạ ữ ự ự ặ ch ng đ ng dài và cũng đã đ l i nh ng thành t u đáng nói. Theo s phân tích

ứ ữ ề ấ ộ ừ ủ ủ c a các nhà nghiên c u, “phê bình n quy n đã h p thu r ng rãi t ch nghĩa

ế ả ủ ử ủ ệ ậ ấ ọ ị ế hi n sinh, ch nghĩa c u trúc, mĩ h c ti p nh n, đ n c ch nghĩa tân l ch s …”

ươ ự ế ề ề ấ ọ ồ ọ (Ph ng L u). Trong đó, ng n ngu n lí thuy t quan tr ng nh t làm ti n đ cho lí

ữ ủ ế ề ả ấ ủ ọ thuy t phê bình n quy n là ch nghĩa gi i c u trúc, phân tâm h c và ch nghĩa

ư ữ ữ ủ ề ớ ề Marx. Tuy nhiên, nh đã nói, cùng v i ch nghĩa n quy n, phê bình n quy n

ệ ượ ứ ạ ể ề ề ạ ớ ộ cũng là m t hi n t ng ph c t p, phát tri n qua nhi u giai đo n v i nhi u xu

ủ ữ ể ể ướ h ề ng khác nhau. Có th khái quát quá trình phát tri n c a phê bình n quy n

ế ế ữ ể ạ ờ ư ừ thành nh ng d ng thái theo t ng th i đi m k ti p nh :

ề ượ ng ph n Phê bình v hình t ụ ữ (Women`s image criticism): đây là ki uể

ữ ữ ữ ề ậ ớ ị ể phê bình th nh hành vào nh ng năm 60 v i nh ng nhà n quy n lu n tiêu bi u

ư nh T. Moi, E. Showalter, K. Millett, A. Kolodny…

ụ ữ ấ Phê bình l y ph n làm trung tâm (Women centered criticism): lo iạ

ậ ớ ị ỉ ướ ự ầ hình phê bình này th nh hành vào th p k 70 v i xu h ng có ph n c c đoan là

ữ ủ ề ậ ờ ệ ể ề ẫ ớ ồ ộ đ c tôn n quy n đ ng th i ph nh n tri t đ nam quy n l n nam gi ữ i. Nh ng

ể ủ ể ặ ươ g ng m t tiêu bi u c a ki u phê bình này là S. Gilbert, P.M. Spacks, K. Millett,

S. Gubar…

ậ Phê bình nh n di n ể ệ (Identity criticism): ki u phê bình này hình thành t ừ

ở ạ ữ ể ủ ệ ệ ạ ậ ạ nh ng năm 80 tr l i đây. Đ i di n tiêu bi u c a lo i hình phê bình nh n di n là

T. Eagleton, L. Robinson…

ộ ệ ố ư ậ ữ ế ề ả ấ Nh v y, phê bình n quy n không ph i là m t h th ng lý thuy t nh t

ự ề ướ ứ ạ quán mà có s phân hóa thành nhi u xu h ể ng ph c t p trong quá trình phát tri n.

ự ứ ữ ế ề ạ D a vào đó, các nhà nghiên c u đã ti n hành phân lo i phê bình n quy n thành

ữ ữ ề ề ắ ạ các d ng: phê bình n quy n da tr ng, phê bình n quy n da đen, phê bình n ữ

ề ủ ế ớ ữ ề ế ồ ứ quy n đ ng tính luy n ái và phê bình n quy n c a th gi i th ba. Dĩ nhiên, cách

ấ ươ ạ ỉ ể ố phân lo i này cũng ch mang tính ch t t ỏ ự ồ ng đ i không th tránh kh i s ch ng

chéo, bao g p. ộ

ế ớ ữ ủ ữ ề ề Ch nghĩa n quy n và phê bình n quy n trên th gi ứ ả i có s c nh h ưở ng

ủ ẽ ầ ắ ậ ạ ố và xâm nh p m nh m vào không gian văn hóa c a h u kh p các qu c gia. Ở

ệ ự ậ ứ ụ ữ ế ề Vi ọ t Nam, s v n d ng lý thuy t phê bình n quy n vào nghiên c u văn h c

ừ ầ ớ ứ ớ ễ cũng di n ra t khá s m. Tuy nhiên, ph n l n các công trình nghiên c u tr ướ c

ữ ề ỉ ươ ệ ớ ớ ề ẳ ng di n bình đ ng v i nam gi i v các đây m i ớ ch xem xét n quy n trên ph

ề ợ ặ ư ự ứ ư ề ệ ọ m t quy n l i nh t do hôn nhân, ngh nghi p, h c hành... ch ch a có s đ ự ề

ề ở ữ ế ớ ả ế ữ ầ ậ c p đ n n quy n ạ khía c nh gi i tính . Ph i đ n nh ng năm g n đây, gi ớ i

ọ ướ ứ ự ự ề ấ ậ ớ nghiên c u văn h c n ủ ế c ta m i th c s quan tâm đ n v n đ này. Lu n án c a

ơ ế ế ạ ứ ệ ễ ể ặ ọ chúng tôi đ t tr ng tâm nghiên c u vào vi c tìm hi u c ch ki n t o di n ngôn

ự ủ ệ ọ ộ ệ ề ớ ữ v gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam . Song, nói v phề ụ

ươ ớ ể ặ ố ữ n trên ph ệ ng di n gi ệ ớ ấ i tính không th không đ t nó vào m i quan h v i v n

ộ ẫ ữ ả ề ằ ề ữ đ n quy n. Chúng n m trong nhau, bao g p l n nhau. Trong ng c nh c th ụ ể

ữ ề ế ầ ậ ỉ ấ ủ c a lu n án, lý thuy t phê bình n quy n góp ph n giúp chúng tôi không ch th y

ươ ữ ớ ủ ệ ọ ữ ề ậ ượ đ ộ c m t ph ng di n quan tr ng c a n gi ứ i là n quy n mà còn nh n th c

ữ ả ớ ạ ề ặ ủ ủ ự ệ ộ ượ đ c c nh ng gi ọ i h n v m t này c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa

ệ Vi t Nam.

ề ặ ữ ấ 1.4. Nh ng v n đ đ t ra

ề ớ ữ ờ ố ứ ấ ổ T ng quan v n đ gi ọ i n trong đ i s ng văn hóa và nghiên c u văn h c

ậ ấ ừ ư ụ ữ ố ượ ế ự cho phép nh n th y, t x a đ n nay ph n luôn là đ i t ng thu hút s quan

ủ ở ộ ụ ể ớ ử ỗ ờ ị ộ tâm c a xã h i. Tuy nhiên, ữ vào m i th i kì l ch s xã h i c th , v i nh ng

ấ ị ự ủ ư ề ệ ộ ị đi u ki n nh t đ nh, các lĩnh v c khác nhau c a xã h i nh chính tr , văn hóa, văn

ạ ữ ớ ở ự ế ữ ứ ộ ọ h c... l i có s quan tâm đ n n gi i ứ ạ nh ng m c đ , ph m vi và cách th c

ờ ố ặ ố ệ ừ ầ ế ỉ không gi ng nhau. Trong đ i s ng văn hóa, đ c bi t là t ạ đ u th k XX khi ho t

ệ ể ạ ấ ấ ở ệ ấ ộ đ ng báo chí, in n xu t hi n và phát tri n m nh Vi t Nam thì v n đ gi ề ớ ữ i n

ữ ề ượ ậ ấ ạ ộ ư ạ ổ và n quy n đ ễ c đ a ra bàn lu n r t sôi n i. Bên c nh đó là ho t đ ng di n

ạ ộ ế ề ẩ ạ ị ẽ ầ thuy t, ho t đ ng chính tr ... càng góp ph n tuyên truy n và thúc đ y m nh m ý

ủ ữ ớ ứ ề ẳ ớ ủ ộ th c v vai trò c a n gi i và t ư ưở t ng bình đ ng gi ồ i c a c ng đ ng văn hóa.

ạ ộ ủ ệ ể ể ế ộ Vi c tìm hi u quan đi m, các ho t đ ng văn hóa c a xã h i liên quan đ n gi ớ i

ầ ế ở ư ự ọ ố ữ n là c n thi ệ ấ t b i x a nay lĩnh v c văn hóa và văn h c luôn có m i quan h r t

ự ố ộ ạ ẫ khăng khít và có s chi ph i, tác đ ng qua l i l n nhau.

ừ ệ ề ớ ữ ứ ấ ọ T vi c quan sát tình hình nghiên c u v n đ gi i n trong văn h c Vi ệ t

ỉ ự ự ẽ ự ề ạ ằ ấ Nam, chúng tôi cho r ng, v n đ này ch th c s thu hút m nh m s quan tâm

ớ ộ ả ọ ỉ ướ ủ c a gi i khoa h c trong kho ng h n ậ ơ m t th p k qua . Tr ộ ạ c đó, ho t đ ng

ố ượ ứ ư ễ ẫ ọ ổ nghiên c u và phê bình văn h c v n di n ra sôi n i nh ng đ i t ứ ng nghiên c u

ư ớ ữ ộ ướ ế ậ ượ ấ nh đã th y ít khi là gi i n theo nghĩa là m t h ng ti p c n. Hình t ng ng ườ i

ụ ữ ừ ế ệ ạ ọ ọ ọ ph n t ự trong văn h c dân gian, văn h c trung đ i cho đ n văn h c hi n th c

ọ ươ ủ ộ ệ ượ ở ữ xã h i ch nghĩa, văn h c đ ạ ng đ i Vi t Nam đ c phân tích nh ng m c đ ứ ộ

ạ ớ ế ậ đ m nh t, v i quy mô khác nhau trong các bài vi t nêu trên. Tuy nhiên, các công

ấ ề ớ ữ ừ ứ ậ ớ ữ trình nghiên c u t p trung nh t v gi i n t góc nhìn gi ề i và phê bình n quy n

ở ạ ả ừ ạ ủ ế ụ ơ trong kho ng h n 10 năm tr l i đây (t năm 2000 2016) l i ch y u ch m vào

ọ ươ ạ ả ẩ ọ ạ ộ kh o sát các tác ph m văn h c trung đ i và văn h c đ ậ ng đ i. Riêng b ph n

ề ơ ả ỉ ượ ủ ự ệ ộ ọ văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa v c b n ch đ c nghiên c u ứ nhi uề trong

ế ỉ ữ ầ ượ ế kho ng ả ử n a sau th k XX còn nh ng năm g n đây l ấ iạ r t ít đ c bàn đ n.

ế ỉ ứ ữ ệ ấ ặ ệ ạ Nh ng bài nghiên c u xu t hi n trong th k XX, đ c bi t là giai đo n sau

ự ự ề ệ ọ 1975 đã có s phân tích, đánh giá công phu v các sáng tác văn h c hi n th c xã

ủ ệ ả ượ ườ ụ ữ ộ h i ch nghĩa trong vi c miêu t hình t ng ng i ph n . Tuy nhiên, khi nhà

ứ ở ị ế ọ ừ ự ấ ầ ờ nghiên c u vào v th ng ườ ươ i đ ng th i, nhìn văn h c t c li g n nh t thì

ư ể ẳ ộ ưở ế ấ ả cũng ch a h n đã ph i là m t đi m nhìn lí t ng nh t. Trong khi đó, n u quan

ố ượ ở ộ ộ ờ ườ ẽ ấ ượ sát đ i t ng m t đ lùi th i gian ấ ị nh t đ nh , ng i ta s th y đ c m i t ố ươ ng

ế ố ủ ớ ờ ồ ộ ầ ộ quan c a nó v i các y u t xung quanh đ ng th i gi ữ ượ đ c m t thái đ tr m tĩnh

ế ể ả ữ ậ ầ c n thi t đ phân tích và lí gi i nó. Do v y, theo chúng tôi, nh ng bài vi ế ề t v

ớ ữ ủ ự ệ ọ ộ ệ ầ ớ ề ph n nhi u m i ch ỉ gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam

ộ ủ ợ ồ ạ ể phân tích và ng i ca vai xã h i c a gi i n ớ ữ cái đã t n t i hi n nhiên trong sáng

ư ặ ượ ấ ề ạ ự ự ủ ữ ể ệ c v n đ t i sao nh ng bi u hi n th c s c a căn tính n ữ tác mà ch a đ t ra đ

ư ắ ọ ạ ầ l i g n nh v ng bóng trong ộ b ph n ậ văn h c này . Nói khác đi, nhà nghiên c uứ

ư ả ượ ơ ế ế ạ ề ễ ọ ch a lí gi c c ch thi i đ ụ ữ t t o di n ngôn v ph n trong văn h c. Cũng do

ủ ễ ườ ư ậ ầ ồ di n ngôn c a nhà phê bình th ớ ng đ ng thu n, g n nh là trùng khít v i ế th mà

ủ ễ ườ ướ ư ế ậ di n ngôn c a ng i sáng tác ữ . Nh ng h ng ti p c n trên ch a lí gi ả ượ ạ i i đ c t

ữ ớ ự ủ ệ ọ ộ ạ sao chân dung n gi i trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa l ớ i khác so v i

ủ ệ ạ ọ ướ ấ ự ể s bi u hi n c a nó trong các giai đo n văn h c tr c và sau đó. Xu t phát t ừ

ữ ứ ự ừ ủ ề ấ ả ố ọ ề nh ng kho ng tr ng v a nêu c a v n đ , chúng tôi l a ch n nghiên c u đ tài

ề ớ ữ ự ủ ễ ệ ộ ọ ệ Di n ngôn v gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam. Như

ớ ố ế ậ ừ ế ề ế ậ v y, khác v i l i ti p c n t lý thuy t phê bình Mác – xít, lý thuy t v hình

ệ ậ ế ướ ượ t ổ ế ng ngh thu t ph bi n trong các bài vi t, công trình tr c đây, tác gi ả ậ lu n

ế ợ ế ễ ệ ế ễ ọ ọ ự ớ án ch n lý thuy t di n ngôn, k t h p v i lý thuy t di n ngôn văn h c hi n th c

ấ ị ừ ủ ự ế ộ ộ xã h i ch nghĩa và trong m t ch ng m c nh t đ nh là lý thuy t phê bình n ữ

ề ớ ữ ứ ể ề ả ậ ấ ọ ộ quy n đ nghiên c u v n đ gi i n trong b ph n văn h c này. Theo c m quan

ộ ướ ế ề ể ậ ả ủ c a chúng tôi, đây là m t h ng ti p c n giàu ti m năng có th giúp gi ế i quy t

ụ ữ ề ệ ậ ố t ặ t nh ng nhi m v đã đ t ra trong đ tài lu n án.

ƯƠ Ộ Ọ Ự Ủ Ệ CH NG 2. VĂN H C HI N TH C XÃ H I CH NGHĨA

Ư Ộ Ệ Ậ Ệ Ễ NH M T H HÌNH DI N NGÔN NGH THU T

ươ ỏ ộ ố ấ ề Trong ch ậ ng này, chúng tôi t p trung làm sáng t m t s v n đ thi ế t

ư ệ ễ ậ ồ ố ị ể ế y u nh : xác l p khái ni m di n ngôn; xác đ nh ngu n g c, quá trình phát tri n

ủ ặ ươ ự ủ ệ ộ ể và đ c đi m c a ph ng pháp sáng tác hi n th c xã h i ch nghĩa. Trên c s ơ ở

ư ộ ệ ự ủ ễ ệ ậ ộ ọ coi văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa nh m t h hình di n ngôn, lu n án phân

ộ ố ằ ỏ ơ ủ ế ạ ệ ụ ể tích m t s bình di n c th nh m làm sáng t c ch hình thành c a lo i hình

ự ư ủ ệ ễ ễ ễ ộ ọ di n ngôn này nh : di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa là di n ngôn

ế ứ ế ớ ề ễ ứ ấ ớ sáng th ; b c tranh th gi i phân vai ch c năng; v n đ di n ngôn gi i trong

ủ ự ễ ệ ọ ộ di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa.

ư ộ ự ệ ế ễ 2.1. Di n ngôn nh m t s ki n giao ti p

ữ ượ ễ ậ ấ ở ề “Di n ngôn” (discourse) là thu t ng đ ậ c đ xu t b i các nhà lí lu n

ươ ấ ề ễ ế ỉ ể ệ ậ ộ ố ph ng Tây th k XX. Vi c xác l p m t cách hi u th ng nh t v di n ngôn là

ệ ề ễ ở ọ đi u không d dàng b i đây là khái ni m khoa h c có tính liên ngành và đa ngành.

ễ ệ ộ ệ ở ệ Nói khác đi, di n ngôn là m t khái ni m đa nghĩa. Hi n nay, Vi t Nam cũng

ế ớ ư ồ ạ ữ ề ạ nh trên th gi i đang t n t ễ i nhi u cách phân lo i di n ngôn theo nh ng tiêu chí

ụ ự ự ễ ệ ễ ậ khác nhau. Tuy nhiên, d a vào th c ti n v n d ng khái ni m di n ngôn trong các

ự ể ướ ơ ả ứ ễ lĩnh v c, có th khái quát thành ba xu h ng nghiên c u di n ngôn c b n đó là:

ộ ọ ữ ọ ậ ọ ngôn ng h c, lí lu n văn h c và xã h i h c.

ờ ố ọ ươ ễ ướ Trong đ i s ng khoa h c ph ệ ng Tây, khái ni m di n ngôn tr ế c h t

ữ ọ ự ả ẩ ộ ượ ạ ừ ướ thu c lĩnh v c ngôn ng h c, là s n ph m đ c t o ra t “b ặ c ngo t ngôn

ữ ớ ướ ứ ữ ề ế ắ ặ ng ”. Nói t i “b c ngo t ngôn ng ”, các nhà nghiên c u đ u nh c đ n F. de

ầ ớ ậ ủ ằ ọ ọ Sausure và t ư ưở t ữ ọ ấ ng h c thu t c a ông. Ph n l n h cho r ng ngôn ng h c c u

ữ ớ ờ ố ậ ủ ạ ế ớ trúc c a F. de Sausure có h n ch l n là đem đ i l p ngôn ng v i l i nói. Theo

ữ ọ ứ ỉ ươ ệ ố ữ ệ ồ đó, ngôn ng h c ch nghiên c u ph ng di n ngôn ng (bao g m h th ng các

ố ự ậ ư ữ ữ ắ ừ ự ụ nguyên t c chi ph i s v n d ng ngôn ng nh ng âm, t v ng, cú pháp) còn

ộ ở ữ ủ ố ượ ằ ờ l i nói do thu c s h u c a các cá nhân nên không n m trong đ i t ng xem xét

ữ ễ ữ ọ ủ ự ệ ậ ả ẳ ấ ấ ủ c a ngôn ng h c. S xu t hi n c a thu t ng di n ngôn h n nhiên ph i xu t

ừ ượ ừ ư ủ ứ ể ậ ị phát t chính nh ầ c đi m v a nêu, đúng nh nh n đ nh c a nhà nghiên c u Tr n

ữ ớ ử ế ệ ệ ấ ậ ộ ỗ ỉ ế Đình S : “M t thu t ng m i ch xu t hi n khi nào phát hi n ch khi m khuy t

ế ậ ệ trong h hình ti p c n cũ” [243].

ữ ự ộ ề ắ ả ữ ề Gi a s b n b cách c t nghĩa, lí gi ễ i khác nhau v ngôn ng và di n

ữ ệ ấ ớ ọ ngôn, M. Foucault xu t hi n v i nh ng công trình khoa h c mà trong đó, khái

ệ ượ ả ắ ả ể ậ ễ ni m di n ngôn đ ễ c di n gi i, lu n bàn công phu và s c s o. Có th xem M.

ườ ở ướ ấ ủ ệ ể ạ Foucault là ng i kh i x ng và cũng là đ i di n tiêu bi u nh t c a xu h ướ ng

ứ ễ ướ ộ ọ ề ẫ nghiên c u di n ngôn d ế i góc nhìn xã h i h c. Đây đó v n còn nhi u ý ki n

ố ớ ủ ễ ế ệ ậ tranh bi n, th m chí phê phán đ i v i lí thuy t di n ngôn c a Foucault, song, có

ự ế ộ ủ ể ậ ủ ộ ở m t th c t không th ph nh n là t ư ưở t ệ ng c a Foucault đã tr thành m t hi n

ượ ắ ớ ế ỉ ở ừ ề ấ ễ ở ượ t ng đ c nh c t i nhi u nh t trong th k XX. B i t ông, di n ngôn tr thành

ủ ệ ọ ộ ọ ộ ộ ậ m t khái ni m quan tr ng, m t nhân v t trung tâm c a khoa h c xã h i và nhân

ế ỉ ự ạ ằ ố ướ văn trong su t th k qua. M. Foucault cho r ng: th c t i dù có tr ệ c, song, hi n

ự ấ ượ ứ ủ ớ ở ễ ạ ỉ th c y ch sau khi đ c tái t o thành di n ngôn thì m i tr thành ý th c c a con

ườ ồ ườ ẽ ử ớ ế ớ ủ ộ ng i và r i sau đó, con ng i s hành x v i th gi ễ i theo n i dung c a di n

ả ớ ả ấ ự ứ ủ ố ngôn ch không ph i v i b n ch t “t nhiên” v n có c a nó. Nói khác đi, th gi ế ớ i

ẫ ồ ạ ư ỉ ượ ộ ộ khách quan v n t n t i nh ng chúng ch có đ c m t n i dung, ý nghĩa c th ụ ể

ế ố ữ ễ ạ ỉ thông qua di n ngôn. Bên c nh đó, M. Foucault cũng ch ra nh ng y u t tham gia

ơ ế ế ạ ễ ạ ứ hình thái ý th c xã h i vào c ch ki n t o di n ngôn đó là ộ , tr ng thái tri th c ứ và

ệ ố ế ạ ộ ơ ế c ch quy n l c ễ ề ự trong xã h i. Theo ông, di n ngôn là h th ng các h n ch , gi ớ i

ố ớ ạ ộ ữ ủ ườ ế ố ể ạ h n đ i v i ho t đ ng ngôn ng c a con ng i. Ba y u t ữ k trên chính là nh ng

ế ạ ự ộ ườ ở ử ữ ể ờ ị áp ch t o ra s ràng bu c, cho phép ng i ta vào nh ng th i đi m l ch s xã

ượ ư ế ở ộ ụ ể ẽ ượ h i c th s đ c nói gì, không đ ộ c nói gì và nói nh th nào. Tr lên là m t

ề ơ ả ề ễ ệ ố ủ ậ ố ấ s v n đ c b n trong h th ng lí lu n v di n ngôn c a M. Foucault. Có th ể

ể ừ ủ ế ọ nói, t ư ưở t ư ộ ề ả ng c a ông đóng vai trò nh m t n n t ng lí thuy t quan tr ng đ t đó

ộ ướ ể ọ ộ ớ các khoa h c xã h i và nhân văn phát tri n thêm m t h ứ ng nghiên c u m i giàu

ề ẩ ườ ư ể ự ọ ượ ti m năng, thúc đ y con ng i luôn t ệ duy đ th c hi n khát v ng v t thoát

ữ ớ ạ ạ ọ nh ng gi i h n do chính h đã t o ra.

ử ủ ữ ể ễ ậ ị Nhìn vào l ch s hình thành và phát tri n c a thu t ng “di n ngôn” s ẽ

ố ớ ữ ậ ấ ọ ớ ệ nh n th y các nhà khoa h c Âu Mĩ đã có nh ng đóng góp to l n đ i v i vi c

ộ ọ ữ ọ ữ ự ậ ậ xác l p thu t ng này trong lĩnh v c ngôn ng h c và xã h i h c. Riêng trong

ứ ọ ọ ả ườ ư nghiên c u văn h c, M. Bakhtin và các h c gi ng i Nga nh Natan Davidovich

ượ ữ ườ ặ ề Tamarchenko, Valeri Igorovich Chiupa đ c xem là nh ng ng i đ t n n móng

ủ ự ệ ệ ễ ạ ộ ọ cho vi c xây d ng khái ni m di n ngôn thành m t ph m trù c a thi pháp h c và

ừ ọ ế ố ư ứ ệ ể ạ tu t h c hi n đ i. M. Bakhtin đ a ra quan đi m nghiên c u các y u t phát

ờ ố ậ ầ ả ủ ngôn, l i nói, văn b n trên tinh th n đ i l p v i t ớ ư ưở t ng c a F. de Sausure. Ông

ủ ươ ệ ữ ứ ố ừ ớ ờ ố ứ ch tr ng nghiên c u m i quan h g a ngôn t ệ v i đ i s ng và ý th c h .

ề ể ạ ờ ấ ủ ể ằ i nói Trong V n đ th lo i l ễ ấ ả ọ ặ , ông cho r ng: “T t c m i đ c đi m c a di n

ế ổ ế ứ ề ệ ầ ngôn mà tôi bi ứ ệ t là tính kí hi u thu n túy, tính thích ng ph bi n v ý th c h ,

ờ ố ủ ứ ự ễ ế ở tính tham d giao ti p đ i s ng, tr thành tính ch c năng bên trong c a di n ngôn

ồ ạ ấ ế ủ ệ ượ ố ọ và cu i cùng là tính t n t t y u c a các hi n t i t ủ ng kèm theo c a m i hành vi

ứ ệ ấ ả ố ượ ễ ặ ở ý th c h . T t c các đ c tính đó làm cho di n ngôn tr thành đ i t ng nghiên

ẫ ạ ọ ứ ứ ơ ả ủ c u c b n c a khoa h c hình thái ý th c” [D n theo 243]. Bên c nh M. Bakhtin,

ự ự ố ớ ấ ớ ệ ệ ọ V.I. Chiupa th c s là nhà khoa h c có công r t l n đ i v i vi c hoàn thi n khái

ệ ướ ủ ọ ừ ọ ệ ễ ni m di n ngôn d i góc nhìn c a thi pháp h c và tu t ể ạ h c hi n đ i. Quan đi m

ượ ể ệ ễ ế Di n ngôn ề ễ v di n ngôn đ ụ ể c ông th hi n c th trong các bài vi t: , Th mẩ

ề ễ ọ ừ ể ễ quy n di n ngôn đi n các , Hình thái di n ngôn in trong cu n ố Thi pháp h c: t

ữ ứ ệ ậ ư ưở ủ thu t ng và khái ni m b c thi t ế do N.D. Tamarchenko ch biên. T t ủ ng c a

ỉ ẫ ợ ở ọ ả ậ V.I. Chiupa đóng vai trò g i m và ch d n quan tr ng giúp tác gi lu n án lí gi ả i

ề ớ ữ ự ủ ể ệ ọ ộ ễ ặ đ c đi m di n ngôn v gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi ệ t

Nam.

ử ụ ệ ễ ậ ả ị Kh o sát l ch s hình thành và v n d ng khái ni m di n ngôn, chúng tôi

ự ứ ệ ề ễ ậ ấ ộ nh n th y đây là khái ni m thu c nhi u lĩnh v c tri th c khác nhau, có di n ngôn

ị ế ọ ử ễ ễ ị ế ễ ễ chính tr , di n ngôn tri t h c, di n ngôn l ch s , di n ngôn kinh t , di n ngôn

ứ ủ ễ ễ ậ ọ ệ ạ đ o đ c, di n ngôn tôn giáo, di n ngôn văn h c… Do v y, nghĩa c a khái ni m

ề ố ượ ễ ề ặ ắ ớ ỗ di n ngôn còn g n li n v i tính đ c thù v đ i t ứ ủ ng nghiên c u c a m i ngành

ề ấ ế ễ ọ ọ ọ khoa h c. Tuy nhiên, xét đ n cùng, các khoa h c nói trên đ u l y di n ngôn h c

ươ ế ẫ ể ươ ậ ậ ộ ơ ở làm c s ph ầ ng pháp lu n. Vì th , v n c n xác l p m t cách hi u t ố ng đ i

ấ ề ề ễ ữ ự ủ ệ ậ ố th ng nh t v thu t ng này. D a trên quan ni m v di n ngôn c a các nhà

ặ ệ ủ ứ nghiên c u, đ c bi ệ t là quan ni m c a M. Foucault, M. Bakhtin và V.I. Chiupa,

ủ ư ệ ộ ị chúng tôi xác đ nh n i hàm c a khái ni m này nh sau:

ễ ộ ộ ờ ạ ả Di n ngôn là phát ngôn, m t hành đ ng l ữ i nói t o sinh văn b n gi a

ườ ườ ế ươ ộ ng i nói và ng ự ệ i nghe, là “s ki n giao ti p t ng tác văn hóa xã h i” (Van

ả ườ ạ ườ Dijk) gi a ữ ch thủ ể (tác gi , ng i sáng t o), khách thể (ng i nghe, ng ườ ế i ti p

ậ ượ ớ ự ậ ệ ượ ậ Ở ng nh n) và ố ượ đ đ i t c nói t i (nhân v t, các s v t, hi n t ng). đây, s ự

ế ố ữ ể ố ự ế ồ ươ t ng tác gi a các y u t này có th theo l i tr c ti p, đ ng th i d ờ ướ ạ i d ng

ờ ướ ạ ữ ể ế ẩ ặ ồ kh u ng ho c cũng có th là gián ti p, không đ ng th i d i d ng văn vi ế t.

ấ ớ ấ ế ủ ầ ư ễ ấ ằ ồ C n l u ý r ng, c u trúc giao ti p c a di n ngôn không đ ng nh t v i c u trúc

ọ ủ ế ố ạ ệ ủ ễ ễ ệ ả kí hi u h c c a văn b n y u t đ i di n c a di n ngôn. Nói khác đi, di n ngôn

ệ ố ệ ố ề ệ ế ẩ ả ễ không ph i là h th ng kí hi u mà là h th ng các th m quy n giao ti p di n

ủ ề ề ẩ ạ ẩ ồ ượ ế ngôn, bao g m: th m quy n sáng t o, th m quy n c a cái đ c tham chi u và

ề ế ề ễ ẩ ẩ ậ th m quy n ti p nh n. Theo V.I. Chiupa, “th m quy n di n ngôn là kho d tr ự ữ

ủ ể ủ ễ ượ ự ệ phát ngôn c a liên ch th , cho phép di n ngôn “đ c th c hi n” (Greimas) trên

ả ớ ướ ợ ủ ề ẩ ề ơ ở ủ c s c a văn b n v i quy c v th m quy n thích h p c a các bên tham gia

ơ ở ế ủ ủ ẩ ề th m quy n sáng t o giao ti p” [37]. Trên c s đó, ạ ch quan c a tác gi ả ẽ ị s ch u

ị ừ ố ớ ề ắ ằ ủ ự s quy đ nh c a hình thái tu t đ i v i tác quy n và nguyên t c mã hóa b ng các

ươ ỉ ệ ứ ể ệ ệ ặ ề ủ ẩ Th m quy n c a cái ph ng th c ch hi u, bi u hi u, hình hi u ho c bóng gió.

ượ ượ ủ ể ễ ộ đ c tham chi u ế đ ấ c hi u là “khuôn đúc bên ngoài” c a m t di n ngôn nh t

ượ ự ữ ồ ứ ừ ị đ nh. Nó đ c xem là ngu n d tr “b c tranh tu t ” (Perelman) v th gi ề ế ớ i

ế ượ ả ị ủ ườ trong giao ti p đ c gi đ nh là phát ngôn chung c a ng i nói và ng ườ ế i ti p

ể ể ự ữ ề ế ẩ ứ ậ nh n. ậ Th m quy n ti p nh n ậ có th hi u là kho d tr ạ nh n th c trong ho t

ế ồ ươ ệ ề ỏ ỉ ộ đ ng giao ti p (bao g m các ph ự ng di n: mô ph ng, sao chép, đi u ch nh, l a

ọ ượ ả ự ậ ừ ủ ồ ch n, đ ng tình) đ c n y sinh d a trên t p quán tu t c a phát ngôn.

ự ủ ọ ườ ờ ố ề ề ạ ộ M i lĩnh v c ho t đ ng c a con ng ắ i trong đ i s ng ít nhi u đ u g n

ệ ử ụ ữ ấ ạ ử ụ ữ ề ạ ớ ỗ li n v i vi c s d ng ngôn ng . M i ph m vi s d ng ngôn ng y l i hình

ể ạ ờ ễ ạ ạ ỗ thành các th lo i l i nói hay là các lo i hình di n ngôn khác nhau. M i lo i hình

ự ụ ễ ề ệ ế ộ ộ chi n l c ằ di n ngôn đ u nh m th c hi n m t ấ ế ượ , m t m c đích giao ti p nh t

ế ượ ễ ự ổ ợ ầ ươ ư ế chi n l c di n ngôn ị đ nh. Nh th , ể c n hi u là s t h p các ph ứ ng th c,

ươ ệ ạ ậ ờ ườ ẫ ớ ụ ể ụ ộ ph ng ti n t o l p l i nói, là con đ ng d n t ẳ i m t m c tiêu c th . Ch ng

ế ượ ề ớ ữ ủ ễ ươ ự ự ư ạ h n nh , chi n l c di n ngôn v gi i n c a văn ch ng T l c văn đoàn

ườ ố ậ ữ ụ ớ ộ th ụ ng là đ i l p gi a cái cũ và cái m i, cái nghĩa v ràng bu c chung và cái d c

ớ ự ề ắ ườ ự ụ ệ ằ ọ v ng g n li n v i t do cá nhân con ng i... qua đó nh m th c hi n m c đích

ạ ệ ề ả ề ấ ườ ủ ữ ớ “h b ” Nho giáo, đ cao v n đ gi i phóng con ng i cá nhân c a n gi i. Bên

ầ ư ễ ằ ờ ư ộ ấ ạ c nh đó, cũng c n l u ý r ng, di n ngôn là l i nói mang tính ch t nh m t hành

ộ ủ ị ự ữ ễ ắ ộ ỉ vi xã h i. Di n ngôn không ch ch u s ràng bu c c a các quy t c ngôn ng mà

ế ố ụ ộ ữ ư ứ ệ còn ph thu c vào các y u t ề ứ ngoài ngôn ng nh ý th c h , tri th c và quy n

ễ ậ ượ ệ ượ ộ ấ ộ ự l c. Do v y, di n ngôn đ c xem là m t hi n t ẫ ng văn hóa, xã h i th m đ m

ư ưở t t ệ ng h .

ễ ỉ ươ ể ệ ế ạ Di n ngôn không ch là ph ng ti n bi u đ t và giao ti p mà còn là

ươ ứ ồ ạ ủ ườ ế ạ ứ ễ ệ ph ng th c t n t i c a con ng ự i. Di n ngôn ki n t o tri th c và hi n th c,

ộ ườ ử ự ươ bu c con ng ỉ ẫ ủ i hành x theo s ch d n c a chính nó. “Nó là ph ứ ng th c đào

ễ ậ ườ ụ ồ ờ ạ t o, t p nhi m, hun đúc con ng i và đ ng th i cũng là ng c tù giam hãm con

ườ ễ ờ ậ ự ộ ng ậ i” [241, tr.185]. Do v y, di n ngôn bao gi cũng có m t tr t t ấ ị nh t đ nh.

ậ ự ề ự ị ủ ụ ộ ị Tr t t ứ này ph thu c vào đ a v c a tri th c, quy n l c mà cho phép ai là ng ườ i

ượ ượ ư ế ế ở ề có quy n nói, đ c nói gì, không đ c nói gì và nói nh th nào, cũng b i th mà

ẻ ố ủ ủ ủ ễ ễ ườ ị ấ ị có di n ngôn c a k th ng tr , làm ch , di n ngôn c a ng i b l n áp, bài

ậ ự ễ ằ ỉ di n ngôn xích… Trong công trình Tr t t , M. Foucault đã ch ra r ng: “Trong

ộ ự ả ị ể ễ ể ấ ọ ọ ổ ứ m i xã h i, s s n xu t di n ngôn cùng lúc b ki m soát, tuy n ch n, t ch c và

ố ạ ở ộ ố ữ ươ ứ ủ phân ph i l i b i m t s nh ng ph ng th c/ quy trình mà vai trò c a nó là đ ể

ữ ứ ự ủ ễ ể ề ạ ề ể né tránh nh ng s c m nh và s nguy hi m c a di n ngôn, đ dành quy n đi u

ự ệ ữ ủ ể ể ễ ể ẫ ớ khi n/ ki m soát v i nh ng s ki n ng u nhiên c a di n ngôn, đ né tránh

ơ ở ữ ị nh ng khó khăn do nó gây ra” [288, tr.338]. Trên c s đó, ông xác đ nh tr t t ậ ự

ễ ượ ạ di n ngôn đ c thi ế ậ ở t l p hai ph m vi bên ngoài và bên trong.

ậ ự ể ứ ủ ữ ứ ễ ồ Tr t t bên ngoài ủ c a di n ngôn g m nh ng th th c mà ch c năng c a

ủ ứ ế ạ ạ ự ủ ễ chúng là h n ch , làm ch các s c m nh t ạ phát c a di n ngôn. Trong đó, d ng

ứ ấ ắ ấ ề nguyên t c c m đoán hay ngăn c m. ổ ế th c ph bi n nh t là ấ Đi u này có nghĩa là,

ả ấ ứ ể ượ ể không ph i b t c cái gì cũng có th đ ả c nói ra và không ph i ai cũng có th nói

ề ạ ố ườ ị ể ề ấ v b t kì đi u gì mà mình mu n. Có ba khía c nh th ằ ng b ki m soát và n m

ự ấ ị ủ ố ượ ễ ấ ặ trong khu v c c m k c a di n ngôn đó là: đ i t ề ả ng c m, hoàn c nh, đ c quy n

ạ ệ ủ ủ ể ể ứ ứ ự chia tách và g tạ ề và quy n ngo i l c a ch th phát ngôn. Th th c th hai là s

Ở ạ ừ ố ậ ữ ứ ệ ắ ấ ấ nguyên lí đ i l p gi a lí bỏ. đây, xu t hi n hai nguyên t c lo i tr . Th nh t,

ủ ự ể ệ ấ ả ẩ trí và điên rồ. Theo quan đi m c a M. Foucault, b nh điên th c ch t là s n ph m

ự ệ ữ ủ ộ ơ ủ ễ ở ượ ạ đ ự c t o ra b i di n ngôn c a xã h i h n là s hi n h u c a chính nó trong th c

ậ ự ồ ạ ủ ợ ạ t ơ ở ể i. Đây chính là c s đ xác l p s t n t ễ i mang tính h p pháp c a các di n

ễ ạ ộ ượ ế ậ ngôn lí tính. Nói khác đi, khi m t lo i di n ngôn nào đó đ c thi ễ t l p (di n ngôn

ướ ạ ừ ữ ư ễ lí tính) thì nó có xu h ng lo i tr nh ng di n ngôn khác, coi đó nh là s t n t ự ồ ạ i

ườ ể ồ ạ ứ ế ậ ợ ấ b t th ng, thi u h p th c và do v y chúng không có lí do gì đ t n t ứ i. Th hai,

ố ậ ữ ữ nguyên lí đ i l p gi a chân lí và sai l m ề ự ố ậ ầ . Khi bàn v s đ i l p gi a chân lí và

ủ ụ ầ ọ ỉ ườ sai l m (truth and falsity), m c đích c a M. Foucault là ch ra cho m i ng ấ i th y

ế ế ộ ố ạ ề ự ễ các thi t ch xã h i chính là nhân t mang l i quy n l c cho di n ngôn ừ . T đây,

ệ ự ứ ễ ề ạ ở ộ ư các di n ngôn tr nên có hi u l c và mang s c m nh chân lí. M t đi u đáng l u

ờ ạ ị ử ẽ ữ ệ ề ỗ ý là, m i th i đ i l ch s s có quan ni m khác nhau v chân lí. Nh ng s ở

ệ ậ ượ ự ậ ắ ự ủ ể ế ẫ ộ nguy n chân lí này nh n đ c s h u thu n đ c l c c a các th ch xã h i và

ứ ủ ủ ể ứ ừ ế ế ậ ả ậ ợ ạ t o ra áp ch khi n ch th nh n th c ph i th a nh n tính h p th c c a chúng.

ậ ự ủ ượ ể bên trong Cũng theo M. Foucault, tr t t ễ c a di n ngôn đ c ki m soát

ự ệ ủ ế ạ ắ ẫ ở b i các nguyên t c mà vai trò c a chúng là h n ch tính s ki n và tính ng u

ề ơ ả ủ ễ ệ ắ ỉ ố nhiên c a di n ngôn. V c b n, có ba nguyên t c tham gia vào vi c ch nh đ n

ễ ừ ứ ắ ấ nguyên t c bình lu n di n ngôn t ụ ể bên trong, c th là: Th nh t, ậ (commentary).

ạ ộ ế ờ ứ ễ ễ ố Trong ho t đ ng giao ti p, bao gi cũng có di n ngôn g c và di n ngôn th sinh.

ứ ự ễ ễ ấ ộ ả Th c ch t, di n ngôn th sinh chính là m t cách di n gi ề ễ i khác v di n ngôn

ủ ể ố ễ ể ạ ặ ắ ộ ố g c. Nguyên t c này m t m t cho phép ch th có th t o ra vô s di n ngôn

ư ặ ớ ạ ủ ễ ặ ẫ ộ m i, nh ng m t m t khác l ằ i ngăn ch n tính ng u nhiên c a di n ngôn b ng

ớ ạ ườ ỉ ượ ữ ố ượ ừ ậ ượ cách gi i h n ng i ta ch đ c nói nh ng gì v n đã đ c th a nh n, đ c xem

ươ ứ ắ ả ắ nguyên t c tác quy n là cái đ ng nhiên. Th hai, ề (tác gi ). Nguyên t c này có

ấ ủ ứ ễ ễ ạ ộ ố ch c năng nhóm g p các di n ngôn t o nên tính th ng nh t c a di n ngôn và là

ộ ạ ủ ứ ễ ớ ồ ắ nguyên t c chuyên ngu n c i t o sinh các l p ý nghĩa c a di n ngôn. Th ba,

ắ ướ ộ ệ ố khoa. Nguyên t c này là m t h th ng vô danh và có khuynh h ớ ố ậ ng đ i l p v i

ề ộ ắ ộ ố hai nguyên t c trên. Các phát ngôn mu n thu c v m t chuyên khoa nào đó thì

ệ ụ ể ư ầ ả ỏ ướ ớ ộ ề ầ c n ph i th a mãn các đi u ki n c th nh : c n h ng t i m t lo i đ i t ạ ố ượ ng

ấ ị ụ ầ ậ ươ ệ ệ nh t đ nh; c n v n d ng các ph ậ ụ ể ng ti n khái ni m và thao tác kĩ thu t c th ;

ế ả ợ ớ ộ ệ ầ c n ph i phù h p v i m t h hình lý thuy t nào đó.

ư ậ ừ ễ ả ớ ở Nh v y, các di n ngôn m i luôn không ng ng sinh sôi, n y n trong lòng

ậ ủ ề ấ ộ ứ ờ ố đ i s ng xã h i. Đi u này làm nên tính ch t phong phú, vô cùng vô t n c a “b c

ề ờ ườ ự ả ễ ấ ở tranh” v l i nói con ng i. Tuy nhiên, s “s n xu t” di n ngôn đây không

ả ố ủ ệ ố ự ể ứ ễ ph i là vô l i, tùy h ng mà di n ra trong s ki m soát c a h th ng các nguyên

ạ ừ ắ ặ ộ ồ ắ t c lo i tr bên ngoài và bên trong. Các nguyên t c đó m t m t là ngu n d tr ự ữ

ễ ặ ấ ộ ạ ố ớ ữ ế ộ ả s n xu t di n ngôn, m t m t khác l ễ i là nh ng áp ch , ràng bu c đ i v i di n

ộ ậ ự ấ ị ễ ặ ngôn, đ t di n ngôn vào m t tr t t nh t đ nh.

ề ễ ấ ệ ể ỏ ủ ệ H hình Bàn v di n ngôn không th b qua tính ch t h hình c a nó.

ễ ễ ượ ệ ố ủ ậ di n ngôn (hình thái di n ngôn) đ ủ ể ấ c xem là h th ng c p b c c a ch th ,

ườ ế ố ủ ễ ậ ị ể khách th và ng ạ i ti p nh n trong di n ngôn quy đ nh các tham s c a ho t

ạ ộ ế ế ấ ả ậ ồ ứ ả ộ đ ng giao ti p (bao g m ho t đ ng s n xu t và ti p nh n văn b n), đáp ng

ủ ạ ầ ườ ử ữ ị tr ng thái tinh th n, văn hóa c a con ng ộ ờ i trong nh ng th i kì l ch s xã h i

ấ ị ướ ủ ừ ọ ệ ọ ạ hình thái di nễ nh t đ nh. D i góc nhìn c a tu t h c và thi pháp h c hi n đ i,

ộ ề ủ ề ẩ ấ ượ ể ngôn chính là c u hình c a các th m quy n thu c v cái đ ạ ạ c bi u đ t, sáng t o

ụ ể ế ễ ế ạ ậ ằ ộ và ti p nh n di n ngôn nh m t o thành m t không gian giao ti p c th . V. I.

ơ ả ư ễ ệ ạ ố Chiupa đã khái quát h hình di n ngôn qua b n lo i hình thái c b n nh sau:

ứ ễ ấ ầ ễ ị ế v th b y đàn Th nh t, hình thái di n ngôn . Đây là hình thái di n ngôn

ử ấ ộ ườ ị ổ ư c x a nh t trong l ch s xã h i loài ng ộ i. Nó hình thành m t không gian giao

ượ ủ ở ề ạ ở ự ồ ễ ế ti p đ ộ ớ c bao ph b i m t l p huy n tho i mà đó luôn di n ra s đ ng thanh

ấ ố ợ ướ ủ ố nh t trí theo l i h p x ng c a các nhân t ễ ế tham gia giao ti p. Hình thái di n

ượ ạ ơ ở ủ ộ ứ ế ớ ố ấ ngôn này đ c t o ra trên c s c a m t b c tranh th gi i v n đã xu t hi n t ệ ừ

ướ ặ ạ ữ ầ ỉ ớ ớ tr c. Trong đó, ch nh ng gì tu n hoàn, l p l i thì m i có ý nghĩa. V i hình thái

ủ ể ị ế ễ ầ ờ ả ậ di n ngôn v th b y đàn, ch th phát ngôn bao gi cũng đ m nh n v th ị ế

ướ ề ẩ ị ướ ủ ườ ế ậ “lĩnh x ng” và có th m quy n đ nh h ng phát ngôn c a ng i ti p nh n theo

ươ ạ ứ ph ứ ng th c sao l i ý th c đám đông chúng ta.

ứ ễ ễ Th hai, hình thái di n ngôn ấ vai quy ph mạ . Hình thái di n ngôn này xu t

ự ủ ế ớ ứ ệ ể ộ ơ ề ở hi n mu n h n và đi m t a c a nó là b c tranh th gi i “quy n uy” mà đây s ự

ữ ầ ắ ọ ờ ượ ự l a ch n gi a đúng đ n và sai l m bao gi cũng đ ề ứ ư ộ ấ c xem nh m t v n đ b c

ế ạ ờ ư ọ ể ượ ư ể thi ự t. Nó u tiên l a ch n lo i l i bi u t ộ ệ ố ng, khép kín ki u nh “m t h th ng

ị ớ ạ ế Ở ý nghĩa đã hoàn k t và b gi ặ i h n nghiêm ng t” (M. Bakhtin). đây, ch th l ủ ể ờ i

ượ ị ế ự ạ ế ắ ượ nói đ c đ t ặ vào v th t ữ h n ch theo nh ng phép t c đã đ ị c quy đ nh còn

ườ ế ể ủ ậ ị ự ề ứ ầ ậ ộ ng ả i ti p nh n luôn đóng vai m t ý th c ch u s đi u khi n c a t p quán c n ph i

ủ ự ồ ơ ở ủ ế ề ậ ộ tuân th . Trên c s đó, m t không gian giao ti p quy n uy c a s đ ng thu n theo

ệ ượ ế ậ ể ấ ễ ố ộ l i đ c đi u đ c thi t l p. Có th th y, hình thái di n ngôn này đ ượ ậ ụ c v n d ng

ệ ể ự ủ ề ọ ộ ở ộ ố khá tri ệ t đ trong n n văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa ố m t s qu c gia trên

ế ớ ệ ẽ ượ ễ th gi i trong đó có Vi t Nam. Hình thái di n ngôn này s đ ậ ụ c chúng tôi v n d ng

ủ ể ễ ớ ữ ự ủ ệ ọ ộ vào tìm hi u vai di n ngôn c a gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa

ệ ủ ậ Vi t Nam ở ươ ch ng 3 c a lu n án.

ứ ễ ờ ừ ờ ị ố đ i ngh ch ch đ ng Th ba, hình thái di n ngôn ủ ộ . Ra đ i t th i trung

ể ự ủ ộ ễ ố ị ị ở ố ạ đ i, hình thái di n ngôn đ i ngh ch ch đ ng phát tri n c c th nh cu i th k ế ỉ

ề ả ế ỉ ự ủ ầ ở ố XIX, đ u th k XX và tr thành n n t ng căn c t cho s hình thành c a thi pháp

ế ụ ồ ạ ủ ạ ộ ở ự ễ ề lãng m n ch nghĩa, ti p t c t n t i trong th c ti n văn hóa xã h i ố nhi u qu c

ủ ộ ệ ễ ạ ố ị ế ậ gia hi n nay. Lo i hình thái di n ngôn đ i ngh ch ch đ ng thi ộ t l p m t không

ề ự ứ ế ậ gian giao ti p “phi quy n l c” (R. Bathes). Do v y, b c tranh th gi ế ớ ượ ạ c t o i đ

ườ ươ ệ ừ ra trong đó th ẫ ng mang tính ng u nhiên, các ph ng di n ngôn t và hình t ượ ng

ế ấ ườ ự ở ộ ắ ạ bi n hóa, b t th ớ ộ ủ ng kéo theo s m r ng cao đ c a ph m vi ý nghĩa. G n v i

ủ ể ờ ễ hình thái di n ngôn này, ch th l i nói luôn b c l ộ ộ ộ ị ế ự ể m t v th t ậ ệ bi u hi n ng p

ả ườ ế ượ ề ự ả ọ ứ tràn c m h ng còn ng ậ i ti p nh n cũng đ ạ c đ cao kh năng l a ch n sáng t o

ứ ủ c a ý th c cá nhân.

ứ ư ễ ễ ộ ụ h i t ch đ ng Th t , hình thái di n ngôn ủ ộ . Đây là hình thái di n ngôn

ư ế ế ệ ẫ ắ ấ ấ ộ ờ ề ể xu t hi n mu n nh t và cho đ n th i đi m này v n ch a hoàn k t. Nó g n li n

ạ ồ ư ế ể ệ ặ ậ ố ớ ớ v i không gian giao ti p “đ i tho i đ ng thu n” v i bi u hi n đ c tr ng là các

ự ế ợ ủ ự ề ế ồ ọ ớ l p ý nghĩa có s ch ng x p lên nhau, là s k t h p c a nhi u gi ng nói khác

ế ớ ứ ễ nhau. B c tranh th gi ấ i lúc này mang tính xác su t. Trong hình thái di n ngôn

ủ ể ủ ộ ộ ụ h i t ch đ ng, ch th phát ngôn ở ị ế ự v th t khách quan hóa và ng ườ ế i ti p

ộ ị ế ổ ế ậ nh n thu c v th b sung phóng chi u ý nghĩa cho phát ngôn.

ủ ự ọ ộ ễ ệ 2.2. Di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa

ủ ọ ộ ệ ệ ự 2.2.1. Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi ồ ố t Nam ngu n g c và quá trình

phát tri n ể

ủ ệ ọ ộ ượ ấ ở ớ c hình thành s m nh t Liên ự N nề văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa đ

ả ủ ự ậ ắ ủ ụ ế ươ Xô, là k t qu c a s v n d ng các nguyên t c c a ph ệ ng pháp sáng tác hi n

ự ủ ộ ươ ả ạ ờ th c xã h i ch nghĩa. Ph ng pháp này ra đ i trong hoàn c nh cách m ng vô

ạ ượ ể ề ắ ợ ễ ớ ả s n đang trên đà phát tri n và đ t đ c nhi u th ng l ự i to l n. Th c ti n đó đã

ậ ợ ề ướ ả ượ ệ ạ t o đi u ki n thu n l i cho xu h ọ ng văn h c vô s n v ắ t lên n m gi ữ ị ế v th đi

ậ ủ ươ ộ ề ự ầ đ u. Các nhà lý lu n mác xít nhân đà này ch tr ng xây d ng m t n n ngh ệ

ế ớ ậ ả ầ ớ ế ả ộ thu t vô s n m i mang t m vóc th gi i. Do th , năm 1932, Đ ng C ng s n ả Liên

ề ệ ả ổ ị ổ ứ ậ ọ ế Xô đã ra ngh quy t “V vi c c i t các t ệ ch c văn h c ngh thu t”. Năm 1934

ươ ự ủ ứ ệ ộ ượ ậ ph ng pháp sáng tác hi n th c xã h i ch nghĩa chính th c đ c xác l p và

ươ ủ ế ỉ ạ ả ượ đ c xem là “c ng lĩnh sáng tác c a nhà văn Xô vi ộ t do Đ ng ch đ o”. N i

ươ ủ ự ủ ệ ộ Ch nghĩa hi n th c xã h i ch nghĩa miêu t ả ủ dung c a ph ng pháp này là:

ậ ị ự ử ự ủ ệ ể ạ ộ hi n th c m t cách chân th t, l ch s trong s phát tri n cách m ng c a nó .

ụ ụ ứ ệ ề ạ ộ Nhi m v giáo d c, tuyên truy n và giác ng ý th c cách m ng, t ư ưở t ng chính

ầ ị ượ ư ộ ứ ệ ử ố ớ ặ ị tr cho qu n chúng nhân dân đ c đ t ra nh m t s m nh l ch s đ i v i các

ữ ả nhà văn vô s n Liên Xô nh ng năm tháng đó.

ươ ự ủ ệ ấ ộ Ph ệ ng pháp sáng tác hi n th c xã h i ch nghĩa cũng manh nha xu t hi n

ở ố ừ ướ ả ự ớ ộ ủ Trung Qu c t năm 1930 d ọ i tên g i “Tân t th c ch nghĩa” v i n i hàm xã

ế ỉ ủ ữ ủ ươ ộ h i ch nghĩa. Vào nh ng năm 40 c a th k XX, ph ng pháp sáng tác này đ ượ c

ự ủ ủ ự ệ ệ ế ạ ả ọ g i là ch nghĩa hi n th c vô s n hay ch nghĩa hi n th c cách m ng. Đ n năm

ự ủ ế ề ệ ấ ả ọ ằ 1952, Phùng Tuy t Phong đ xu t thay cách g i ch nghĩa hi n th c vô s n b ng

ự ủ ự ủ ủ ệ ệ ạ ộ ố ch nghĩa hi n th c xã h i ch nghĩa. T i Trung Qu c, ch nghĩa hi n th c xã

ủ ượ ầ ớ ủ ề ộ h i ch nghĩa cũng đ c xem là cái đích vinh quang c n đi t ọ i c a n n văn h c.

ạ ộ ể ệ ề ệ ệ ố ố Đi u này th hi n rõ trong văn ki n Đ i h i Văn ngh toàn qu c Trung Qu c

ệ ệ ễ ạ di n ra năm 1953. Trong văn ki n, các nhà lãnh đ o văn hóa văn ngh đã xác

ẩ ắ ấ ủ ự ủ ủ ệ ộ ị đ nh: Ch nghĩa hi n th c xã h i ch nghĩa là chu n t c cao nh t c a sáng tác và

phê bình văn ngh .ệ

ệ ế ớ ố ề ủ ể Có th nói, Vi t Nam là qu c gia s m ti p thu t ư ưở t ệ ng v ch nghĩa hi n

ự ủ ộ ượ ở ừ ỉ th c xã h i ch nghĩa đ c hình thành Liên Xô t năm 1934. Ch sau đó hai

ủ ự ề ế ả ả ự ộ năm (1936), H i Tri u đã tích c c nói đ n “ch nghĩa t th c xã h i”. Năm 1939,

ặ ỏ ự ệ ệ ể ậ ả ầ ộ Đ ng Thai Mai bày t quan đi m: c n ph i đem ngh thu t hi n th c xã h i ch ủ

ệ ậ ạ ổ ọ nghĩa mà đánh đ văn h c duy tâm và ngh thu t lãng m n. Năm 1943, ph ươ ng

ự ự ượ ủ ự ủ ệ ộ ừ pháp sáng tác ch nghĩa hi n th c xã h i ch nghĩa th c s đ ậ c th a nh n trong

ề ươ ệ ườ ế ng văn hóa Vi t Nam b n ả Đ c do Tr ng Chinh vi t. Tuy nhiên, lúc này nó

ỉ ượ ớ ọ ướ ả ự ả ế ủ ộ m i ch đ c g i là “xu h ng t th c xã h i ch nghĩa”. Ph i đ n năm 1948,

ủ ệ ườ ủ ầ t Nam trong bài Ch nghĩa Mác và văn hóa Vi , Tr ng Chinh đã nêu đ y đ tên

ươ ủ ự ệ ặ ộ ọ ủ g i c a ph ỏ ng pháp trong khi ông đ t câu h i “Ch nghĩa hi n th c xã h i ch ủ

ả ờ ỏ ấ ự ủ ệ ộ ộ nghĩa là gì?” và tr l i câu h i y: “Hi n th c xã h i ch nghĩa là m t ph ươ ng

ọ ả ự ậ ự ậ ữ ư ộ pháp sáng tác văn h c t nh ng s th t trong xã h i. Nh ng trong s th t khách

ổ ậ ữ ữ ể ả ườ quan, ph i làm n i b t lên nh ng tính cách đi n hình trong nh ng tr ợ ng h p

ể ơ ườ ấ ượ ẽ ế ấ ể ữ đi n hình. H n n a nó làm cho ng i ta th y đ c cái l chuy n bi n t t nhiên

ộ ướ ủ ự ậ ế ẫ ủ c a xã h i cái khuynh h ng khách quan c a s v t ti n hóa” [D n theo 239].

ề ơ ả ề ệ ệ ế ẹ ọ V c b n, n n văn hóa văn ngh Vi ộ t Nam ti p thu khá tr n v n n i

ươ ủ ủ ủ ự ệ ộ dung ph ng pháp sáng tác ch nghĩa hi n th c xã h i ch nghĩa c a Liên Xô.

ử ế ế ề ả ờ ộ ộ ị ố Ra đ i trong hoàn c nh l ch s dân t c có nhi u bi n đ ng (kháng chi n ch ng

ủ ự ệ ọ ố ộ ệ ậ Pháp và ch ng Mĩ), văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi ự t Nam t p trung th c

ệ ứ ệ ờ ạ ọ ẽ ư ờ ố hi n s m nh quan tr ng mà th i đ i trao cho nó. Có l ch a bao gi m i quan

ị ạ ở ư ệ ậ ọ ệ ữ h gi a văn h c ngh thu t và chính tr l i tr nên khăng khít nh lúc này. Năm

ọ ệ ể ị ư ử 1951, trong th g i các h a sĩ Vi t Nam nhân d p tri n lãm h i h a, ộ ọ Ch t ch ủ ị Hồ

ế ặ ậ ế ệ ậ ị Chí Minh vi ộ t: “Văn hóa ngh thu t cũng là m t m t tr n. Anh ch em là chi n sĩ

ặ ậ ấ ư ế ế ệ ệ ậ trên m t tr n y. Cũng nh các chi n sĩ khác, chi n sĩ ngh thu t có nhi m v ụ

ự ổ ấ ị ứ ụ ự ụ ụ ự ế ố nh t đ nh, t c là: ph ng s kháng chi n, ph ng s T qu c, ph ng s nhân dân,

ướ ủ ị ủ ế ể ế tr c h t là công, nông, binh” [161, tr.19]. Có th nói, ý ki n c a Ch t ch H ồ

ỉ ạ ể ở ị ướ Chí Minh đã tr thành quan đi m ch đ o, đ nh h ố ố ớ ờ ố ng then ch t đ i v i đ i s ng

ọ ệ ữ ự ế ố ố văn hóa và văn h c Vi t Nam trong su t nh ng năm kháng chi n ch ng th c dân

ế ố ượ ư ưở ấ ồ ờ ượ Pháp và đ qu c Mĩ xâm l c. T t ng y đ ng th i cũng đ c các nhà lãnh

ướ ư ẩ ườ ạ ồ ả ạ đ o Đ ng và nhà n c nh Lê Du n, Tr ng Chinh, Ph m Văn Đ ng, Võ

ễ ế ấ ạ ở ề ế Nguyên Giáp, Nguy n Chí Thanh… ti p thu, nh n m nh nhi u bài vi t và bài

ể ạ ị ề ệ ệ ộ ớ phát bi u t i các h i ngh v văn hóa văn ngh . Trong bài nói chuy n v i văn

ạ ạ ộ ầ ị ọ ậ ứ ủ ế ả ộ ị ệ ngh sĩ t i H i ngh h c t p ngh quy t Đ i h i l n th III c a Đ ng năm 1960 ,

ườ ạ ạ ấ ồ ố ả Ph m Văn Đ ng cũng nh n m nh: “Đ ng l ủ i, chính sách c a Đ ng soi đ ườ ng

ườ ữ ự ủ ộ ườ ạ ộ ữ cho nh ng ng i xây d ng ch nghĩa xã h i, và nh ng ng i ho t đ ng trong

ệ ọ ậ văn h c, ngh thu t’’ [161, tr.335].

ư ở ố ươ ự ủ ệ ộ Gi ng nh Liên Xô, ph ng pháp sáng tác hi n th c xã h i ch nghĩa

ệ ắ ụ ể ộ ệ ố ỏ Vi t Nam cũng hình thành m t h th ng các nguyên t c c th , đòi h i ng ườ i

ủ ệ ể ệ ể ả ọ ngh sĩ khi sáng tác văn h c ph i tuân th tri t đ . Có th khái quát thành m t s ộ ố

ươ ệ ơ ả ư ph ng di n c b n nh sau:

ơ ở ứ ả ộ ộ ề ặ c s xã h i và ý th c ấ Th nh t, v m t ả ứ , nguyên lý tính Đ ng c ng s n

ở ủ ủ ủ ệ ồ ộ tr ự thành linh h n c a ch nghĩa hi n th c xã h i ch nghĩa. Nói khác đi, tác

ự ủ ệ ả ẩ ả ẩ ọ ộ ph m văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa ph i là tác ph m có tính Đ ng. Theo

ườ ả ẩ ẩ ộ ộ Tr ệ ể ệ ng Chinh, “m t tác ph m có tính Đ ng là m t tác ph m văn ngh th hi n

ộ ố ủ ể ậ ẻ chân th t cu c s ng muôn màu muôn v theo quan đi m ch nghĩa Mác Lênin

ướ ủ ườ ố ủ ả và d i ánh sáng c a đ ng l i c a Đ ng” [161, tr.315].

ứ ậ ọ ậ ề nhân v t trung tâm Th hai, v ệ , nhân v t trung tâm trong văn h c hi n

ự ủ ộ ượ ụ ể ữ ị ườ ậ ớ th c xã h i ch nghĩa đ c xác đ nh c th là nh ng con ng i m i ng p tràn

ướ ộ ưở ủ ộ ờ ủ ộ lòng yêu n c, giác ng lí t ng xã h i ch nghĩa, luôn làm ch cu c đ i và làm

ọ ở ủ ậ ủ ệ ệ ậ ượ ch v n m nh c a mình. H tr thành nhân v t trung tâm chính di n, đ c miêu

ớ ả ứ ứ ế ề ả ợ ợ ả ằ t ề ộ ắ b ng c m h ng ng i ca, yêu m n g n li n v i c m h ng ng i ca v m t

ộ ố ủ ự ủ ệ ạ ộ ớ ớ ộ cu c s ng m i, xã h i m i. Bên c nh đó, ch nghĩa hi n th c xã h i ch nghĩa

ự ữ ự ậ ạ ấ ậ ả ả ế ệ cũng xây d ng nh ng nhân v t ph n di n, tiêu c c (x u xa, l c h u, ph n ti n

ể ệ ủ ươ ứ ự ằ ả ậ hóa) d a trên c m h ng phê phán nh m th hi n rõ ch tr ụ ng v n d ng quy

ự ủ ả ộ ệ ầ ớ ắ t c phê bình và t ả phê bình c a Đ ng C ng s n Vi ừ t Nam. V i tinh th n v a

ẳ ợ ị ạ ừ ư ế ự ệ ộ ọ kh ng đ nh, ng i ca l i v a phê phán nh th , văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ữ ả ạ ế ợ ủ ự ể ầ ấ ộ nghĩa cho th y đ y đ quan đi m k t h p gi a c i t o và xây d ng m t trong

ả ữ nh ng t ư ưở t ố ủ ng nòng c t c a Đ ng.

ề ể ứ ấ ủ ệ ọ ộ ề v n đ đi n hình hóa Th ba, v ự , văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa

ự ả ầ ượ ữ ể yêu c u các nhà văn ph i xây d ng đ c nh ng tính cách đi n hình trong hoàn

ủ ủ ệ ể ể ấ ớ ự ả c nh đi n hình. Tuy nhiên, so v i tính ch t đi n hình c a ch nghĩa hi n th c

ươ ủ ự ệ ả ỏ phê phán thì ph ể ộ ng pháp sáng tác hi n th c xã h i ch nghĩa đòi h i ph i đi n

ở ứ ủ ự ả ộ ộ hình ấ ệ m c cao đ . Theo ý này, nhà văn hi n th c xã h i ch nghĩa ph i th m

ưở ủ ủ ạ ẩ ả ầ nhu n lí t ng th m mĩ c a ch nghĩa anh hùng cách m ng và miêu t ậ nhân v t

ườ ờ ạ ủ ế ắ ớ ệ chính di n v i t ớ ư ế ườ th ng i anh hùng (ng i chi n th ng) c a th i đ i m i con

ườ ự ố ộ ữ ươ ọ ừ ể ệ ậ ng ấ i có s th ng nh t cao đ gi a ph ng di n cá nhân và t p th . H v a đa

ề ạ ừ ề ể ả ồ ạ d ng v tính cách l i v a phong phú v tâm h n. Hoàn c nh đi n hình trong văn

ự ủ ề ệ ầ ắ ộ ớ ả ộ ố ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa g n li n v i yêu c u mô t cu c s ng trong quá

ể ạ ướ trình phát tri n cách m ng và h ng t ớ ươ i t ng lai.

ủ ủ ự ệ ộ ặ ứ ư ề m t thi pháp Th t , v ế ừ , ch nghĩa hi n th c xã h i ch nghĩa k th a

ờ ố ự ệ ả ạ ả ứ hình thái khái quát hi n th c theo d ng thái b n thân đ i s ng và c “hình th c

ự ủ ự ệ ệ ư ủ khái quát phi hi n th c” [143, tr.613] c a ch nghĩa hi n th c phê phán nh ng

ề ả ậ ươ ủ ệ luôn kèm theo nguyên lí tính Đ ng. Nh n xét v ph ng di n thi pháp c a văn

ủ ự ệ ộ ươ ả ề ự ằ ộ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa, Ph ng L u cho r ng: “Nói r ng ra c v hình

ứ ự ủ ủ ệ ệ ệ ậ ộ th c và các bi n pháp ngh thu t, ch nghĩa hi n th c xã h i ch nghĩa còn có

ể ạ ụ ở ươ ủ ề ọ ư ả th g n đ c kh i ơ trong các ph ng pháp sáng tác c a n n văn h c t ệ s n hi n

ề ề ậ ủ ữ ể ệ ặ ả ạ đ i, m c dù không th xem nó là nh ng ti n đ ngh thu t c a mình, mà luôn ph i

ề ặ ộ ấ ươ chú ý đ u tranh phê phán v m t n i dung” [143, tr.614]. Nhìn chung, ph ng pháp

ủ ự ệ ộ ượ ứ ạ sáng tác hi n th c xã h i ch nghĩa đ c nhà nghiên c u đánh giá là đa d ng trên t ấ t

ự ừ ế ấ ủ ề ề ạ ậ ả ọ c m i lĩnh v c t ể thi pháp, phong cách, đ tài, ch đ , nhân v t, k t c u, lo i th ,

ngôn ng ...ữ

ặ ệ ủ ị ự ử ệ ề ọ ộ ố ả Trong b i c nh đ c bi ộ t c a l ch s dân t c, n n văn h c hi n th c xã h i

ủ ệ ễ ướ ự ỉ ạ ẽ ủ ặ ả ch nghĩa Vi t Nam di n ra d ộ i s ch đ o, giám sát ch t ch c a Đ ng C ng

ự ụ ệ ướ ộ ả ề ả s n. Nhi m v xây d ng nhà n ủ c xã h i ch nghĩa, gi i phóng mi n Nam

ấ ấ ướ ố ở ả ộ ứ ủ ệ ồ th ng nh t đ t n c tr thành câu chuy n tâm th c chung c a c c ng đ ng.

ề ệ ặ ầ ả ả ồ ớ ộ Đi u đó cũng đ ng nghĩa v i vi c đ t ra yêu c u ph i ph n ánh m t cách “chân

ộ ố ự ồ ớ ườ ớ ươ th c và hùng h n cu c s ng m i và con ng i m i” theo ph ng pháp sáng tác

ố ớ ệ ạ ự ủ ệ ệ ộ hi n th c xã h i ch nghĩa đ i v i các văn ngh sĩ. Trong bài nói chuy n t ạ i Đ i

ố ầ ứ ệ ườ ệ ấ ạ ộ h i Văn ngh toàn qu c l n th 3 (1962), Tr ng Chinh nh n m nh nhi m v ụ

ụ ụ ụ ụ ủ ệ ọ quan tr ng c a văn ngh sĩ là “ph c v nhân dân, ph c v công nông binh; không

ể ầ ầ ớ ư ứ đ ng trên qu n chúng mà hòa mình v i qu n chúng; tìm hi u tâm t ả , tình c m

ủ ủ ủ ệ ầ ầ ọ ầ nguy n v ng c a qu n chúng, vui cái vui c a qu n chúng, lo cái lo c a qu n

ứ ể ặ ầ ầ ọ ỏ chúng, h c h i qu n chúng đ sáng tác, đ ng góp ph n nâng cao ý th c v l ề ẽ

ỗ ườ ỗ ỉ ườ ế ế ủ ố s ng c a m i ng i, ch cho m i ng i bi t cách yêu và ghét, bi ố t cách s ng và

ệ ệ ạ ẩ ầ ấ làm vi c” [161, tr.242]. Trên tinh th n y, hàng lo t tác ph m văn ngh cách

ứ ứ ầ ạ ằ ờ ế ừ ả m ng ra đ i nh m đáp ng yêu c u b c thi ữ ặ t mà Đ ng đã đ t ra. T nh ng

ặ ượ ư ồ ờ ầ ủ ạ ơ ươ g ng m t đ c xem là lá c đ u c a th văn cách m ng nh H Chí Minh,

ế ớ ớ ố ữ ế ệ ồ ộ Sóng H ng, T H u cho đ n l p l p các th h nhà văn trong hai cu c kháng

ư ế ệ ố ố ọ ễ chi n ch ng Pháp và ch ng Mĩ nh Tô Hoài, Xuân Di u, Nguyên Ng c, Nguy n

ứ ế ể ễ ậ ả Đình Thi, Huy C n, Ch Lan Viên, Phan T , Chu Văn, Bùi Hi n, Nguy n Kh i,

ươ ễ ế ạ ậ ị ị ỹ ạ Nguy n Minh Châu, D ng Th Xuân Quý, Ph m Ti n Du t, Lâm Th M D ,

ộ ụ ề ỳ ị ủ ề Phan Th Thanh Nhàn, Xuân Qu nh... đ u h i t ả trong dòng ch y c a n n văn

ọ ề ơ ả ự ủ ủ ệ ề ẩ ộ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa. Tác ph m c a h v c b n đ u tuân th ủ

ủ ự ủ ệ ặ ắ ộ ủ nghiêm ng t các nguyên t c sáng tác c a ch nghĩa hi n th c xã h i ch nghĩa

ư ở nh đã trình bày trên.

ể ấ ủ ự ủ ệ ộ ọ Có th th y, ch nghĩa hi n th c xã h i ch nghĩa trong văn h c Vi ệ t

ể ộ ươ ố ỉ Nam đã có m t quá trình hình thành và phát tri n “t ng đ i hoàn ch nh”

ươ ự ừ ờ ể ượ ề ướ ề ươ Đ c ng văn hóa Vi ệ t (Ph ng L u), tính t th i đi m đ c đ x ng trong

ư ậ ở ừ ế ở Nam năm 1943 cho đ n năm 1975. S dĩ nh v y là b i, t sau năm 1975, cùng

ể ớ ữ ế ư ậ ủ ọ ả ớ v i nh ng bi n chuy n l n trong t duy lí lu n c a các h c gi Liên Xô v ch ề ủ

ự ủ ứ ệ ộ ọ ệ nghĩa hi n th c xã h i ch nghĩa, các nhà nghiên c u văn h c Vi t Nam cũng có

ử ề ươ ề ầ ậ ộ ơ ẻ ự s nhìn nh n “m t cách m m d o h n” (Tr n Đình S ) v ph ng pháp sáng tác

Ở ệ ả ế ượ ự ạ này. khâu sáng tác, các ngh sĩ cũng c m bi c s gò bó, h n ch t đ ế ít nhi uề

ề ấ ứ ề ộ ớ ữ ủ c a nó. M t trong nh ng nhà văn th c nh n ễ ậ r t ấ s m v v n đ này là Nguy n

ẩ ườ ế ố ế ư B n quê i đàn bà trên chuy n tàu t c hành Minh Châu. Các tác ph m nh , Ng

ự ượ ữ ứ ể ỏ ệ ố là nh ng minh ch ng tiêu bi u cho s v ắ t thoát kh i h th ng các nguyên t c

ủ ủ ủ ự ộ ở ế ệ sáng tác c a ch nghĩa hi n th c xã h i ch nghĩa ố nhà văn này. Ti p n i

ễ ừ ề ữ ướ ẽ ớ Nguy n Minh Châu, t năm 1986 nhi u cây bút đã có nh ng b m i theo c r

ư ướ ư ệ ạ ạ ẳ các trào l u, khuynh h ng khác, ễ ch ng h n nh Nguy n Huy Thi p, Ph m Th ị

ạ ộ ủ ế ả ả ả ộ ệ Hoài, B o Ninh... Đ n Đ i h i VI c a Đ ng C ng s n Vi t Nam (1986), các

ề ậ ớ ệ ủ ế ả ị ự ủ ngh quy t, văn ki n c a Đ ng không còn đ c p t ộ ệ i ch nghĩa hi n th c xã h i

ớ ư ủ ươ ố ư ư ướ ạ ch nghĩa v i t cách là ph ng pháp sáng tác t i u nh tr c đây. Tóm l i, sau

ươ ể ố ươ ự ệ ơ h n b n m i năm hình thành và phát tri n, ph ng pháp sáng tác hi n th c xã

ố ớ ờ ố ủ ấ ủ ạ ủ ộ h i ch nghĩa đã cho th y vai trò ch đ o c a nó đ i v i đ i s ng văn hóa và văn

ệ ặ ộ ườ ứ ự ặ ọ h c Vi ố t Nam trong su t m t ch ng đ ữ ng dài. M c dù còn ch a đ ng nh ng

ậ ự ấ ị ư ữ ể ế ặ ủ ạ h n ch nh t đ nh, song, không th ph nh n s có m t cũng nh nh ng đóng

ủ ươ ọ ọ góp quan tr ng c a ph ộ ố ớ ế ng pháp sáng tác này đ i v i ti n trình văn h c và cu c

ả ộ ạ cách m ng gi i phóng dân t c.

ộ ạ ự ủ ọ ộ ễ ệ 2.2.2. Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa: m t lo i hình di n ngôn sáng th ế

ề ạ ứ ớ ụ v i m c đích truy n đ t tri th c

ữ ừ ủ ươ ự ệ ộ ắ T nh ng nguyên t c sáng tác c a ph ng pháp hi n th c xã h i ch ủ

ở ự ự ệ ậ ấ nghĩa đã trình bày ể trên, có th nh n th y ộ ấ , th c ch t văn h c hi n th c xã h i ọ

ứ ệ ộ ệ ủ ủ ễ ậ ệ ệ ch nghĩa là m t h hình di n ngôn ngh thu t. S m nh c a các nhà văn hi n

ự ủ ộ ả ệ ụ ể ị ự ự ộ là miêu t hi n th c m t cách chân th c, c th , l ch s ử th c xã h i ch nghĩa

ự ủ ể ạ ự ủ ệ ọ ộ trong s phát tri n cách m ng c a nó . Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa cũng

ế ớ ệ ả ỏ ờ ố ạ ộ ở đòi h i ngh sĩ ph i có th gi i quan r ng m , luôn nhìn đ i s ng l c quan và

ả ộ ự ằ ưở ề ượ miêu t nó b ng m t s lí t ộ ng hóa cao đ . Đi u đó đ ậ c nhà lí lu n mácxít

ặ ệ ữ ấ ạ ằ ọ Nga Lunacharski đ c bi t nh n m nh và coi tr ng. Ông cho r ng: “Nh ng ai

ế ố ươ ạ không bi t s ng trong t ơ ng lai, trong sáng t o, không khát khao hãy tránh xa n i

ờ ụ ư ẳ ạ ố ỉ ườ ự ẽ bây gi tuy ch là đ ng g ch v n, nh ng ch ng bao lâu ng ộ i ta s xây d ng m t

ơ ở ủ ắ ẫ ưở lâu đài nguy nga hùng vĩ” [D n theo 239]. Trên c s c a nguyên t c lí t ng hóa

ấ ả ạ ệ ờ ả ệ y, các nhà văn cách m ng vô s n Vi t Nam bao gi cũng miêu t ự hi n th c theo

ướ ế ớ ế ộ ớ ố ẹ ộ ộ ươ ề chi u h ng ti n t i m t ch đ xã h i m i t ơ t đ p h n trong t ng lai. Do

ề ơ ả ủ ễ ệ ọ ộ ễ di n ngôn sáng ự ậ v y, di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa v c b n là

ự ủ ễ ệ ọ ộ ệ thế. Nói cách khác, di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam

ớ ế ạ ế ớ ộ ớ ở ồ ạ ươ ệ ki n t o m t th gi i m i, đó không t n t i cái bi th ng, đen ướ h ng t i vi c

ớ ứ ẹ ờ ị ề ộ ố t i, m m t mà là m t không gian m i h a h n nhi u đi u t t đ p ề ố ẹ . Phân tích th cự

ủ ộ ễ ọ ế ậ ti n sáng tác c a b ph n văn h c này, chúng tôi ễ nh n ậ th y ấ di n ngôn sáng th

ứ ớ ề ự ứ ệ ể ạ ạ ậ t p trung vào vi c bi u đ t hai lo i tri th c l n đó là: tri th c v s hình thành

ứ ề ự ế ộ ộ ớ ườ ch đ xã h i m i và tri th c v s hình thành con ng ớ i m i.

ứ ề ự ế ộ ộ ớ 2.2.2.1. Tri th c v s hình thành ch đ xã h i m i

ề ộ ừ ệ ọ ộ T khát v ng v m t xã h i huy hoàng, hoàn thi n

ừ ờ ể ướ ễ ạ Ngay t th i đi m tr ọ c Cách m ng tháng Tám 1945, di n ngôn văn h c

ộ ộ ấ ự ủ ệ ộ ướ ươ ớ ươ v n t i t ng lai huy hi n th c xã h i ch nghĩa đã b c l r t rõ khuynh h ng

ủ ộ ệ ư ưở ể hoàng, hoàn thi nệ c a xã h i Vi t Nam. T t ấ ệ ậ ng này bi u hi n t p trung nh t

ơ ồ ữ ậ ơ ậ Nh t kí trong tù ố ữ qua th H Chí Minh và T H u. Nh ng bài th trong t p c a Hủ ồ

ề ạ ưở ườ ế ấ Chí Minh luôn cho th y ni m l c quan tin t ủ ng c a ng ề ộ i tù chi n sĩ v m t

ươ ủ ộ ẽ ế ngày mai t ạ i sáng c a cách m ng và dân t c. Có l ơ ồ vì th , th H Chí Minh

ườ ạ ấ ể ượ ề ướ ậ ộ ừ th ng sáng t o r t nhi u bi u t ng không gian có xu h ng v n đ ng t bóng

ầ ườ ẳ ạ ầ ớ ư Đ u t ớ ng s m s m v ng d ươ ng ố ừ t i, t đêm đen sang ánh sáng, ch ng h n nh :

ế ử ử ẫ ụ ọ ờ ố ị m c/ Chi u c a nhà lao, c a v n cài/ Trong ng c gi đây còn t ồ i m t/Ánh h ng

ướ ừ ặ ươ ể tr c m t đã b ng soi ắ ng đông màu tr ng chuy n sang (Bu i s m ổ ớ ); hay: Ph

ố ố ạ ơ ấ ụ ườ ồ h ng/ Bóng t i đêm tàn, ch c s ch không/ H i m bao la trùm vũ tr / Ng i đi, thi

ỗ ồ ả ứ h ng b ng thêm n ng i đi s m (Gi ớ )...

ề ộ ế ộ ọ ộ ự ộ ậ ượ Khát v ng v m t ch đ xã h i m i ớ t do và đ c l p đôi khi đ c nhà th ơ

ậ ấ ằ ả ờ ờ ộ ụ ể c th hóa b ng hình nh lá c hay sao vàng năm cánh ch p ch n trong gi c m ng:

ộ ạ ằ ấ ẳ ọ M t canh... hai canh... l i ba canh/ Tr n tr c băn khoăn, gi c ch ng thành/ Canh

ừ ắ ợ ộ ồ ố b n, canh năm v a ch p m t/ Sao vàng năm cánh m ng h n quanh (Không ngủ

cượ ). đ

ủ ệ ồ Không ch thỉ ơ, các sáng tác truy n và kí c a H Chí Minh cũng luôn

ọ ớ ạ ộ ươ ạ ẩ ườ ế ư Con ng i bi t mùi ướ h ng b n đ c t i m t t ng lai xán l n. Các tác ph m nh

ủ ườ ế ớ ề ở ộ ớ ươ ấ hun khói hay Gi c ng m i năm đ u m ra m t th gi i m i trong t ng lai. Ở

ườ ượ ự ẳ ộ ố ộ đó, con ng i đ c t do bình đ ng, bác ái và đ ượ ưở c h ng m t cu c s ng đáp

ứ ủ ầ ề ầ ế ế ư ệ ườ ườ ng đ đ y v các nhu c u thi t y u nh đi n, đ ng, tr ạ ng, tr m...

ế ộ ư ề ễ ộ ọ ộ ớ ề M t đi u đáng l u ý là, khát v ng v ch đ xã h i m i trong di n ngôn

ự ủ ệ ọ ộ ườ ề ẳ ớ ộ ị ắ g n li n v i thái đ kh ng đ nh tính văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa th ng

ổ ố ả ậ ấ ẳ ị ườ ủ ch t nhân văn, kh ng đ nh kh năng làm thay đ i s ph n con ng i c a ch đ ế ộ

ủ ộ ế ớ ơ ố ữ ệ ệ xã h i ch nghĩa . Trong th gi ự i th T H u, hi n th c hi n lên không mang

ắ ờ ướ ế ớ ộ ươ ụ màu s c bi l y mà bao gi cũng có xu h ng ti n t i m t t ỡ ạ ng lai r ng r ,

ể ế ơ Ti ng hát sông H ng ạ h nh phúc. Bài th ươ có th xem là ụ ể m t ộ ví d đi n hình.

ả ạ ờ ồ ằ ở ủ Trong đó, tác gi đã đáp l ữ i nh ng l i trăn tr c a cô gái giang h b ng thái đ ộ

ớ ờ ả ủ ứ ẹ ề ộ ắ ộ ớ ồ đ ng c m cùng v i l i an ẹ i, h a h n sâu s c v m t xã h i m i nhân văn, đ p

ẽ ừ ớ ơ trong t i ngoài/ Th m nh ư đ : ẽ Răng không, cô gái trên sông/ Ngày mai cô s t

ươ ư ướ ụ ạ ữ ừ ố h ng nh y hoa lài/ S ch nh n ớ c su i ban mai gi a r ng/ Ngày mai gió m i

ươ ớ ộ ườ ắ ầ ngàn ph ẽ ư ng/ S đ a cô t i m t v ầ n đ y xuân/ Ngày mai trong giá tr ng ng n/

ờ ơ ẽ ư ế ầ ố ớ ồ Cô thôi s ng ki p đ y thân giang h / Ngày mai bao l p đ i d / S tan nh đám

ờ ơ ở ộ mây m đêm nay/ Cô i tháng r ng ngày dài/ M lòng ra đón ngày mai huy hoàng

ế (Ti ng hát sông H ng ươ ).

Ở ả ớ ớ ươ đây, hình nh “ngày mai huy hoàng” v i “gió m i ngàn ph ng”, “v ườ n

ể ượ ớ ẹ ươ ề ộ ế ộ ộ ạ ầ đ y xuân”... là bi u t ng v m t ch đ xã h i m i đ p t i, h nh phúc. Xã

ườ ộ ử ậ ố ổ ượ ể ộ ấ h i y có th giúp cho ng ổ ố i th ng kh thay đ i s ph n, g t r a đ c c ả

ủ ề ủ ụ ế ậ ớ ồ ữ nh ng t ơ ử ụ i nh c và đau đ n ê ch c a ki p ph n giang h . Nhà th s d ng

ấ ủ ự ữ ẹ ẽ ả ư ươ ụ nh ng hình nh tinh túy, đ p đ nh t c a t nhiên nh “h ng nh y hoa lài”,

ướ ằ ố ả ưở ạ ồ “n ễ t c su i ban mai” nh m di n ý t ả ng cách m ng có kh năng làm h i sinh

ạ ậ ồ ườ ờ ừ Ti ngế ố s ph n và thanh s ch hóa tâm h n con ng i. Ra đ i t năm 1938, rõ ràng

ơ ể ệ ấ ầ ủ ố ữ ủ ố hát sông H ngươ c a T H u là bài th th hi n r t đ y đ nguyên lí “s ng trong

ừ ệ ớ ồ ươ t ệ ề ng lai” mà Lunacharski đã t ng nói. Đi u đó đ ng nghĩa v i vi c nhà văn hi n

ự ủ ộ ả ẽ ầ ả ả ầ c n ph i miêu t cái s có, cái c n ph i có trong m t t ộ ươ ng th c xã h i ch nghĩa

ụ ể ơ ư ứ ấ ả lai hoàn thi nệ . Nói c th h n nh nhà nghiên c u Phong Lê thì “Giai c p vô s n

ộ ề ọ ướ ế ấ ươ ầ c n m t n n văn h c đi tr ể c làm vũ khí đ chi n đ u cho t ng lai đó chóng

ư ộ ồ ậ ẽ ừ ệ ấ ế đ n, nh m t h i kèn xung tr n. Vì l đó, ngay t ạ khi xu t hi n, nó đã sáng t o

ộ ề ọ ướ ượ ứ ứ ủ ấ m t n n văn h c d i hình th c này hay hình th c khác, th m đ m ch nghĩa

ế ớ ầ ấ ạ l c quan và tinh th n t n công vào th gi i cũ” [129, tr.120]. Và, đây cũng chính là

ả ố ữ ướ ườ lí do giúp lí gi i vì sao trong tác ph m ủ ẩ c a mình , T H u đã h ng ng i con gái

ồ ớ ộ ươ giang h t i m t t ng lai huy hoàng, ư ế đ p đẹ ẽ đ n nh th . ế

ủ ế ệ ộ ự Đ n“ngày h i non sông” c a hi n th c

ợ ủ ạ ộ ở ắ Th ng l i c a cu c Cách m ng tháng Tám năm 1945 đã tr thành m t s ộ ự

ệ ạ ở ỉ ử ạ ộ ị ki n vĩ đ i, m ra m t ộ k nguyên trong l ch s dân t c. Cách m ng tháng Tám

ầ ổ ệ ế ề ướ ạ cũng th i bùng lên b u nhi t huy t, ni m vui s ờ ủ ớ ng, h nh phúc vô b c a l p

ượ ệ ủ ấ ướ ứ ế ồ ộ ệ ớ l p văn ngh sĩ đang đ c ch ng ki n cu c h i sinh kì di u c a đ t n ấ c. Xu t

ừ ư ế ấ ướ ồ ả ứ ườ ệ phát t ạ ngu n c m h ng d t dào nh th , đ t n c và con ng i Vi ệ t Nam hi n

ế ủ ữ ả ờ ọ lên trên các trang vi t c a văn h c th i kì này đâu đâu cũng là nh ng hình nh t ươ i

ầ ẹ đ p vô ng n.

ữ ệ ộ ộ ưở ạ ấ ớ Là m t trong nh ng ngh sĩ giác ng lí t ng cách m ng s m nh t, T ố

ữ ậ ả ượ ự ổ ấ ướ ủ ớ H u c m nh n đ c s đ i thay to l n c a non sông, đ t n c trong mùa thu

ủ ả ướ ủ ế ắ ộ ệ ơ chi n th ng. Th đô Hà N i trái tim c a c n ự ỡ c hi n ra trong th ông r c r ,

ọ ớ ắ ả ườ ụ ả ể ườ chói l i v i n ng và hoa. Qu ng tr ng Ba Đình quy t c bi n ng i đang dâng

ề ự ộ ậ ộ ươ ẹ ạ trào ni m h nh phúc t do và đ c l p. M t không gian t i đ p, thiêng liêng và

ượ ả ằ ữ ả ệ thành kính đ ơ c nhà th miêu t b ng nh ng xúc c m nhi ề ằ t thành, b ng ni m

ự ủ ồ ắ “Hôm nay sáng m ng hai tháng chín/ Th đô hoa hân hoan và t hào sâu s c:

ệ ắ ỗ ờ vàng n ng Ba Đình/ Muôn tri u tim ch chim cũng nín/ B ng vang câu hát ân

ờ ỗ ắ ồ ồ ơ tình/ H Chí Minh! H Chí Minh! (...)/ Tr i b ng xanh h n, n ng chói lòa/ Ta

ố ươ ướ ắ ệ nhìn lên Bác, Bác nhìn ta/ B n ph ng ch c cũng nhìn ta đó/ N c Vi t Nam Dân

ủ ộ ố ữ ch C ng hòa” (Theo chân Bác T H u).

ể ấ ự ủ ủ ệ ả ộ Có th th y, trong c m quan c a các nhà văn hi n th c xã h i ch nghĩa,

ạ ạ ự ổ ạ ủ ấ ướ ệ ớ Cách m ng tháng Tám đã mang l i s đ i thay to l n di n m o c a đ t n c và

ữ ầ ộ ượ ế ủ ệ ả ườ dân t c. Nh ng giây phút đ u tiên đ c tr i nghi m tâm th c a ng ế i chi n

ắ ườ ọ ấ ế ư ợ th ng, d ng nh nhà văn nào cũng hân hoan, choáng ng p. H c t ti ng reo vui

ờ ố ư ừ ư ễ ể ậ ạ ộ và nhìn đ i s ng t ng b ng nh ngày h i ộ . D nh n ra m t ki u lo i không gian

ở ạ ấ ặ ủ ệ ấ ở ọ ộ ươ xu t hi n tr đi tr l i r t đ c thù c a văn h c thu c ph ng pháp sáng tác này

ễ ộ ự ệ ọ ộ h i đó là không gian l ễ ộ . Không gian l h i trong văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ượ ạ ở ự ủ ữ ờ nghĩa đ c t o thành b i s góp m t ấ ặ r t dày ữ ả c a nh ng hình nh c , hoa, nh ng

ườ ạ ứ ỡ ườ ố ơ ờ ươ g ặ ng m t ng i r ng r , nô n c nói c i... Trong s các nhà th cùng th i, T ố

ữ ườ ế ế ư ộ ộ H u là ng i vi ề t nhi u và vi ạ ấ ề t m t cách say s a nh t v ngày h i cách m ng

ấ ướ ữ ặ ả ơ ủ c a non sông, đ t n c. Th ông dày đ c nh ng hình nh nghi th c c a l ứ ủ ễ ộ h i

ễ ả ườ ỏ ỉ Chào 61! Đ nh cao muôn di n ra trên qu ng tr ng nh ư ti ng ế chào h i, hô vang:

ạ tr ngượ , Chào cô dân quân vai súng tay cày, Chào xuân 67... Bên c nh đó, hình

ả ườ ư ệ ờ ố nh c , tr ng, cánh chim, giông gió, dòng ng ớ i nh thác lũ v i dáng đi u đi t ớ i

ư ư ề ệ ế ấ ậ ớ ộ ấ t p n p, nh bay, nh múa v i ni m vui b t tuy t... khi n cho ngày h i Vi ệ t

ườ ủ ế ố ữ Hu tháng Tám ẹ ự Nam đ p t a thiên đ ẩ ng trong tác ph m c a T H u. là m tộ

ườ ể ậ ợ ị ự ư ố ơ Ng c lép b n nghìn năm, tr a nay c n tr ng h p tiêu bi u cho nh n đ nh này:

ặ ạ ồ ổ ỗ ờ gió m nh/ Th i ph ng lên. Tim b ng hóa m t tr i/ Có con chim nào trong tóc

ả ơ ệ ộ ơ nh y nhót hót ch i/ Ha! Nó hót cái gì vui vui nghe thi t ng !/ Gió gió i! Hãy làm

ố ờ ỏ ố ơ ươ ẹ giông làm t / Cu n tung lên c đ máu th m t i/ Vàng vàng bay, đ p quá, sao

ơ ậ ườ ộ ườ sao i!/ Ta ngã v t trong dòng ng i cu n thác/ Ôi thiên đ ng! Tai miên man

ừ ạ ươ ệ ầ ầ ệ ệ ắ l ng nh c/ T muôn ph ng theo gót n n r m r m/ Vi t Nam! Vi t Nam! Vi ệ t

ế Nam muôn năm! (Hu tháng Tám ).

ủ ứ ạ ạ ộ ớ ớ ố ồ Cách m ng xã h i ch nghĩa v i lu ng gió m i còn có s c m nh lôi cu n

ơ ớ ế ệ ư ệ ế ậ ư ả ộ c m t th h thi nhân Th M i nh Xuân Di u, Huy C n, Ch Lan Viên, L u

ư ệ ọ ướ ể ấ ố Tr ng L ... Trong s đó, Xuân Di u có b c chuy n mình nhanh nh t. Ông miêu

ị ủ ấ ướ ắ ạ ả ự t ổ s thay da đ i th t c a đ t n c sau Cách m ng tháng Tám cũng th m t ươ i,

ữ ấ ệ ắ ắ ả ệ ộ Có m y b a mà Vi t Nam th m c / Kh p Vi t Nam c ờ ư ộ r n ràng nh ngày h i:

ọ ớ ố ọ m c v i lòng dân (Ng n qu c kì ).

ễ ạ ả ệ ậ ộ Nguy n Đình Thi l ủ i c m nh n “cu c tái sinh màu nhi m” (Hoài Thanh) c a

ế ớ ườ ế ả Mùa thu thay áo m i. Trong bi c nói c i thi t tha ấ ướ đ t n c qua hình nh . Còn v iớ

ự ồ ủ ệ ể ả ấ Thâm Tâm, s h i sinh y hi n hi n qua khung c nh bình yên, trù phú c a quê

ậ ắ ồ ố ơ ớ ơ ố ầ N ng h ng trĩu xu ng cây r m/ S m nay mùa c m d y th m đ y ươ h ng, xóm làng:

ươ ồ ươ ồ ở làng/ Lúa v n thân hút ánh vàng/ Ngu n t i v ng n thu sang mát lành (Mùa thu

m iớ ).

ứ ề ự ườ 2.2.2.2. Tri th c v s hình thành con ng ớ i m i

ườ ớ ế ủ ờ ạ ủ Con ng ớ i v i tâm th ch nhân c a th i đ i m i

ự ủ ễ ệ ộ ọ ườ ớ Trong di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, con ng ấ i m i xu t

ớ ư ế ệ ườ ẻ ẹ ưở ủ ủ hi n v i t th ng i anh hùng mang v đ p lí t ng c a ch nghĩa anh hùng

ạ ườ ớ ở ượ ầ cách m ng. Con ng i m i đây chính là hình t ng qu n chúng công nông

ờ ạ ủ ọ ớ ườ ế ế ắ ủ binh. H là ch nhân c a th i đ i m i và là ng i chi n th ng nên tâm th bao

ờ ự ừ ạ tin, h h i gi ấ t cũng r t ồ ở . Ngay t ứ khi Cách m ng tháng Tám thành công, ý th c

ổ ề ề ự ề ườ ệ ớ ề ủ v ch quy n lãnh th , v n n t ộ ậ ủ do đ c l p c a con ng i Vi t Nam m i đã

ể ệ ề ẩ ọ Đ t n th hi n rõ ràng trong nhi u tác ph m văn h c, trong đó có ấ ướ c aủ c

ễ ủ ủ ừ ờ Tr i xanh đây là c a chúng ta/ Núi r ng đây là c a chúng ta/ Nguy n Đình Thi:

ả ườ ữ ữ ồ ơ Nh ng cánh đ ng th m mát/ Nh ng ng đ ữ ng bát ngát/ Nh ng dòng sông đ ỏ

ặ n ng phù sa c (Đ t n ấ ướ ).

ườ ạ Còn đây là cái phong thái ung dung, đ ẫ ng hoàng xen l n tâm tr ng vui

ự ủ ườ ữ ớ ơ ố ữ Ta đi gi a ban ngày/ Trên ướ s ng, t hào c a con ng i m i trong th T H u:

ườ ướ ườ ộ ướ đ ng cái ung dung dung ta b c/ Đ ng ta r ng thênh thang tám th ườ c/ Đ ng

ườ ắ ắ ả ơ ườ ệ B c S n, Đình C , Thái Nguyên/ Đ ng qua Tây B c, đ ng lên Đi n Biên/

ườ ạ ạ Đ ng cách m ng dài theo kháng chi n ế (Ta đi t iớ ). Bên c nh đó, tri th c v s ứ ề ự

ườ ờ ạ ủ ủ ệ ể ớ hình thành con ng i ch nhân c a th i đ i m i còn bi u hi n phong phú và

ề ề ắ ộ ọ ư Trên mi n B c mùa xuân ố s ng đ ng trong nhi u sáng tác văn h c khác nh : ,

ố ữ ố ọ ồ ắ Toàn th ng v ta Ng n qu c kì ề (T H u), (Xuân Di u), ệ Mây bay (Sóng H ng),

ữ ườ ớ Nh ng ng i đi t i bi n ể (Thanh Th o)ả ...

ườ ợ ể ậ ộ Con ng i vì l i ích t p th và yêu lao đ ng

ừ ườ ớ ượ ủ ể ư ữ ậ T sau năm 1954, con ng i m i đ c nhìn nh n nh nh ng ch th tích

ạ ộ ấ ủ ữ ế ế ố ọ ườ ượ giác ự c c nh t c a ho t đ ng kháng chi n ki n qu c. H là nh ng ng i đ c

ầ ậ ủ ể ộ ộ ợ ứ ị ng tinh th n t p th xã h i ch nghĩa, luôn vì l i ích chung ch không b cái ích

ệ ề ể ạ ấ ỉ ư ợ k , t l i ràng bu c ơ ộ . Th văn Vi t Nam giai đo n này dành r t nhi u trang đ nói

ự ấ ủ ầ ườ ờ ạ ế ớ ớ Ti ng hát con tàu ề v tinh th n tích c c y c a con ng i th i đ i m i. V i , Chế

ễ ả ề ờ ủ ạ ườ ừ Lan Viên di n t ni m h nh phúc vô b c a con ng i đi “t thung lũng đau

ươ ọ ỗ ự ứ ủ ồ th ộ ng ra cánh đ ng vui”. H n l c đóng góp công s c c a mình vào công cu c

ộ ủ ấ ướ ự ủ ộ ơ ọ xây d ng ch nghĩa xã h i c a dân t c và đ t n ơ ậ c. Nhà th chú tr ng kh i d y

ờ ạ ớ ồ ứ ủ ệ ỗ ờ ỏ ý th c trách nhi m c a m i công dân trong th i đ i m i đ ng th i bày t tinh

ầ ạ ề ơ ớ ườ ả th n l c quan, ni m tin yêu ph i ph i vào con đ ộ ng và cái đích mà c dân t c

ấ ướ ẹ ọ ọ c g i ta hay lòng ta g i?/ Tình em đang mong tình m đang đang đi t i: ớ Đ t n

ắ ắ ỗ ờ ộ ỏ ch / Tàu hãy v giùm ta đôi cánh v i/ M t ta thèm mái ngói đ trăm ga/ M t ta

ườ ớ ế ẽ ớ ặ nh m t ng i, tai ta nh ti ng/ Mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào/ R ng ườ i

ủ ầ ự ế ị ế ặ ấ ồ mà đi, v n tay mà đ n/ M t đ t n ng nh a nóng c a c n lao (Ti ng hát con tàu ).

ủ ươ ự ủ ệ ọ ộ ế ạ ả Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa ch tr ng ki n t o hình nh con

ườ ệ ộ ầ ớ ớ tinh th n yêu lao đ ng ng i m i v i ộ , nhi t tình tham gia vào công cu c xây

ươ ấ ướ ư ưở ể ệ ề ậ ự d ng quê h ng, đ t n c. T t ng này bi u hi n sâu đ m trong nhi u tác

ề ẩ ụ ư Đoàn thuy n đánh cá ph m nh (Huy C n), ậ Cái sân g chạ , V lúa chiêm (Đào

ễ ườ ữ ả Nh ng ng i th m Vũ), Mùa l cạ (Nguy n Kh i), ợ ỏ (Võ Huy Tâm), Bão bi nể

(Chu Văn)...

ề ả ả ộ Trong Đoàn thuy n đánh cá , Huy C n ậ say mê miêu t c nh lao đ ng hăng

ủ ườ ể Ở ả ườ ệ ộ say c a đoàn ng i đánh cá trên bi n. đây, hình nh ng i lao đ ng hi n lên

ỡ ư ế ủ ờ ạ ủ ớ ườ ạ r ng r , hiên ngang trong t th ch nhân c a th i đ i m i. Ng ờ ể i và bi n tr i/

ụ ị ổ ể ộ ứ ệ ạ vũ tr hòa quy n vào nhau t o nên m t b c tranh mang phong v c đi n, hùng

ề ướ ầ ượ ể ấ tráng. Đoàn thuy n l t băng băng tràn đ y năng l ả ng trên bi n c cho th y rõ

ầ ạ ấ ướ ủ ự ườ ế tinh th n l c quan, lòng quy t tâm đi lên xây d ng đ t n c c a con ng ớ i m i

ộ ề ớ ồ ướ ữ ớ Thuy n ta lái gió v i bu m trăng/ L ể t gi a mây cao v i bi n ủ xã h i ch nghĩa:

ế ậ ướ ể ậ ặ ụ ằ b ng/ Ra đ u d m xa dò b ng bi n/ Dàn đan th tr n l i vây giăng (...)/ Câu

ạ ặ ặ ồ ớ ơ ờ ờ ộ ề hát căng bu m v i gió kh i/ Đoàn thuy n ch y đua cùng m t tr i/ M t tr i đ i

ề ể ặ ắ ớ bi n nhô màu m i/ M t cá huy hoàng muôn d m ph i ơ (Đoàn thuy n đánh cá ).

ả ượ ủ ệ ễ ữ ộ Truy n ng n ắ Mùa l cạ c a Nguy n Kh i đ c xem là m t trong nh ng tác

ự ồ ấ ướ ủ ể ả ẩ ấ ợ ứ ph m tiêu bi u nh t cho c m h ng ng i ca s h i sinh c a đ t n c và con

ườ ệ ừ ệ ả ấ ộ ồ ng i Vi t Nam. M nh đ t phía tây H ng Cúm thu c Đi n Biên t ng là khu

ủ ặ ướ ở pháo binh c a gi c ngày tr ế c, sau chi n tranh tr nên hoang tàn, nham nh ở

ướ ữ ủ ữ ạ ố ườ nh ng h bom, dây thép, mìn và đ i bác. D i bàn tay c a nh ng con ng i yêu

ặ ộ ệ ấ ố ữ ơ lao đ ng, đ c bi ộ ả t là nh ng công nhân trong đ i s n xu t s 6, n i đây đã thay da

ị ừ ả ườ ộ ả ạ ổ đ i th t t ng ngày. Nhà văn miêu t con ng ự i trong công cu c c i t o, xây d ng

ươ ư ệ ế ầ ổ ạ l i quê h ề ng Đi n Biên vô cùng gian kh nh ng đ y lòng quy t tâm và ni m

ờ ề ấ ở ưỡ ẻ ướ ế ườ ứ h ng kh i: “M y tháng tr i li n, l i x ng đi tr c, v t chân ng i theo sau san

ỡ ườ ườ ươ ậ ừ r ng, đào cây, g mìn. Có ng i đã hy sinh, có ng i mang th ng t t, dây thép

ừ ấ ạ ầ ả ọ ồ ườ ạ gai ch c nát c bàn tay, m hôi th m rách t ng lo t qu n áo, ng i héo l i vì

ồ ở ế ỉ ắ n ng, vì gió Lào, m m l ộ , chân phù vì thi u rau xanh” [108, tr.34]. Ch sau m t

ườ ộ ố ả ạ ứ ụ ạ năm con ng i ra s c khôi ph c và c i t o, “cu c s ng vĩ đ i” [108, tr.34] đã tr ở

ư ượ ệ ớ ổ ậ ớ ộ ộ ơ ạ l i. Đi n Biên nh đ c khoác m t b áo m i n i b t v i màu xanh non t , màu

ủ ự ậ ầ ầ ố ượ xanh c a m m s ng đang c a qu y, sinh sôi tràn đ y năng l ng: “Mùa xuân th ứ

ủ ạ ỗ ủ ủ ủ ế ẫ ạ hai đã đ n. Màu xanh th m c a đ , c a ngô, c a l c, màu xanh non c a lá m ,

ỏ ươ ủ ớ ầ ấ ở ợ màu đ t i c a t chín l n d n lên các màu nham nh , man r ấ ủ khác c a đ t

hoang” [108, tr.34].

ớ ự ồ ủ ươ ự ồ ứ ở ủ Cùng v i s h i sinh c a quê h ng x s là s h i sinh c a lòng ng ườ i,

ườ ườ ệ ơ ợ ố ậ ủ ố c a s ph n con ng i. Nông tr ng Đi n Biên là n i tác h p nên bao m i tình,

ủ ữ ộ ườ ư ệ ạ bao cu c hôn nhân h nh phúc c a nh ng ng i công nhân nh Huân Du , Lâm

ự ể ớ ị ườ ẽ ạ ớ ườ ọ L u, Đào D u... H tiêu bi u cho l p ng i m i m nh m và kiên c ớ ng v i

ề ớ ượ ễ ả ộ ờ ỗ ự ự n l c d ng xây cu c đ i m i. Đi u này đã đ ư ộ c Nguy n Kh i nêu lên nh m t

ế ầ ự ố ủ ườ ờ ạ ự ố ả ừ tri t lí s ng đ y t hào c a con ng i th i đ i ông: “S s ng n y sinh t cái

ế ệ ạ ừ ổ ở ờ ữ ch t, h nh phúc hi n hình t trong nh ng hy sinh, gian kh , đ i này không có

ườ ữ ỉ ớ ố ế ứ ề ả ạ con đ ng cùng, ch có nh ng ranh gi i, đi u c t y u là ph i có s c m nh đ ể

ớ ấ ư ậ ự ở ướ b ữ c qua nh ng ranh gi i y” [108, tr.36]. Nh v y, s phân tích trên đã cho

ủ ễ ễ ư ưở t t ng sáng th ấ ấ th y r t rõ ế trong di n ngôn c a Nguy n Kh i. ả Mùa l cạ đ cượ

ư ộ ấ ướ ủ ệ ầ ợ ộ xem nh m t bài ca ca ng i “cu c tái sinh m u nhi m” c a đ t n c và con

ườ ệ ứ ế ề ả ộ ớ ườ ng i Vi t Nam sau chi n tranh. C m h ng v xã h i m i, con ng ớ ế i m i ti p

ủ ễ ả ố ạ ụ t c theo su t hành trình sáng tác c a Nguy n Kh i và mang l i cho nhà văn s ự

ứ ể ẩ ư Đ a con nuôi thành công đáng k . Bên c nh ộ ố ạ Mùa l cạ , m t s tác ph m nh ,

ườ ổ ưở ầ ơ ườ ệ Chuy n ng tr i t ng máy kéo i tr ở , Hãy đi xa h n n a ữ , T m nhìn xa , Ng

ượ ề ả ề ể về... cũng đ c xem là các sáng tác tiêu bi u v m ng đ tài này.

ả ộ Cùng chung m t dòng ch y văn h c, ậ ọ Cái sân g chạ c a Đào Vũ cũng t p ủ

ự ế ờ ố ề ắ ổ ớ ệ ủ trung khai thác s bi n đ i to l n c a đ i s ng nông thôn mi n B c Vi t Nam

ự ệ ộ ộ ả ủ trong công cu c đi lên xây d ng ch nghĩa xã h i. Trong truy n, tác gi dành

ế ể ề ả ế ệ ữ ợ ộ nhi u tâm huy t đ miêu t và ng i ca m t th h thanh niên nh ng con ng ườ i

ờ ạ ấ ủ ư ể ệ ớ ọ ọ ấ m i tiêu bi u nh t c a th i đ i nh Ch m, Quy n, Tr ng, Tía... H hăng hái, lao

ệ ể ữ ủ ậ ộ đ ng quên mình vì công vi c chung c a t p th . Không khí thi đua trong nh ng

ứ ặ ạ ắ ộ ượ ầ l n phát đ ng b t sâu c u hoa màu, g t lúa mùa thu ho ch... đ c nhà văn tái

ệ ệ ị ự ẻ ở ọ ứ ế ậ hi n th t náo nhi t. Ngh l c, lòng quy t tâm và s c tr ầ h đã làm cho C u

ệ ạ ổ ư ế ủ Quay thay đ i di n m o nhanh chóng. Cái sân g chạ c a Đào Vũ, nh th , xét

ứ ề ự ế ộ ớ ế ạ ộ ớ ế đ n cùng cũng ki n t o tri th c v s hình thành xã h i m i, ch đ m i và con

ườ ươ ậ ớ ờ ượ ấ ề ờ ng ẩ i m i. Đ ng th i, tác ph m và nhà văn đã nh n đ c r t nhi u l i khen

ủ ậ ợ ố ộ ị ng i, mà, nh n đ nh sau c a Báo Nhân dân s ra ngày 1721960 là m t trong s ố

ộ ớ ớ ở ữ ự ế ề ậ nh ng ý ki n đánh giá tích c c đó: “V nhân v t, m t l p thanh niên m i nông

ậ ự ố ượ ấ ọ ớ thôn th t s đã lôi cu n đ ệ c chúng ta... Tr ng, Quy n, Ch m, Tía, v i vai trò

ộ ớ ủ ấ ườ ớ ở ượ ầ đ u tàu c a mình, hé cho ta th y m t l p ng i m i nông thôn, đ ớ c vun x i

ế ộ ố ẹ ượ ự ể ầ ủ ậ ụ ủ ả ầ trong ch đ t t đ p, đ c s giáo d c c a Đ ng, c a t p th , d n d n tr ở

ự ượ ự ủ ẫ ố ộ thành l c l ng nòng c t xây d ng nông thôn xã h i ch nghĩa” [D n theo 317,

tr.194].

ứ ứ 2.2.3. B c tranh th gi ộ ế ớ phân vai theo ch c năng xã h i i

ạ ộ ế ớ ườ ờ ố ế Khác v i ho t đ ng giao ti p thông th ằ ng trong đ i s ng, giao ti p b ng

ự ế ệ ẩ ọ ộ ọ ộ văn h c là giao ti p mang tính xã h i th m mĩ. Văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ặ ằ ằ ọ ằ nghĩa cũng không n m ngoài đ c tính đó. M. Bakhtin cho r ng “văn h c nói b ng

ể ạ ệ ự ế ượ ọ ễ ẳ các th lo i”. Suy cho cùng, vi c l a ch n chi n l c di n ngôn ch ng qua là

ể ạ ờ ệ ự ủ ế ọ ọ vi c l a ch n th lo i l i nói c a giao ti p văn h c. Theo Lã Nguyên, “Trong văn

ế ứ ệ ể ễ ậ ấ ạ ạ ứ ạ ệ ọ h c hi n đ i, th lo i di n ngôn ngh thu t có c u trúc h t s c ph c t p.

ư ế ườ ọ ố ủ ự ẫ ậ ố ứ ạ Nh ng dù ph c t p th nào, ng ế i đ c v n nh n ra s chi ph i c a b n bi n

ể ệ ề ế truy n thuy t th chính y u: ụ ế , d ngôn , giai tho iạ và truy n ti u s ể ạ ể ử. Ba th lo i

ướ ắ ể ử ề ề ệ ớ ờ ố tr ớ c g n li n v i truy n th ng văn hóa dân gian, truy n ti u s ra đ i cùng v i

ế ể ạ ố ứ ố ổ ẫ ữ ữ ọ văn h c vi ề t. Chúng là nh ng “c m u”, nh ng th lo i g c có s c s ng lâu b n,

ễ ấ ự ễ ệ ạ ầ ỉ ắ c m r r t sâu vào các t ng v a văn hóa hi n đ i” [177]. Phân tích th c ti n văn

ủ ự ệ ậ ấ ậ ộ ộ ọ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa, chúng tôi nh n th y b ph n văn h c này đã

ế ể ự ể ạ ế ượ ượ ề ệ ủ ễ m n th lo i truy n thuy t đ th c hi n chi n l c di n ngôn c a mình . S dĩở

ư ậ ề ế ở ườ ướ ớ ụ ế ề nh v y là b i, truy n thuy t th ng h ng t ạ i m c đích giao ti p là truy n đ t

ề ệ ữ ứ ứ ạ ậ ả ẳ ị ư nh ng tri th c kh tín, ch ng h n nh tri th c v vi c khai thiên l p đ a, v ề

ử ề ề ị ố ố ồ ườ ề ấ ấ ợ ngu n g c gi ng nòi, v l ch s , v ng i anh ớ hùng... Đi u y r t phù h p v i

ủ ự ủ ệ ễ ậ ọ ọ ộ ộ di n ngôn c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa. Trong b ph n văn h c này,

ứ ượ ữ ể ề ạ ộ ổ nh ng tri th c đ ả c truy n đ t luôn mang tính kh tín cao đ . Nhìn t ng th , toàn

ự ủ ệ ọ ộ ệ ề ơ ả ự ệ ộ b sáng tác văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi ự t Nam v c b n là s hi n th c

ế ươ ứ ứ ớ ủ ề ả ạ ộ ớ truy nề hóa c a hai lo i truy n thuy t, t ng ng v i hai m ng tri th c l n: m t là

ế ề ự ứ ỗ ườ ế ề ự ứ ỗ ề thuy t v s c u r i con ng i cá nhân và hai là, truy n thuy t v s c u r i dân

t cộ .

ế ượ ề ế ặ ọ ễ ọ M t khác, khi ch n truy n thuy t làm chi n l ệ c di n ngôn, văn h c hi n

ự ủ ộ ệ ế ạ ộ ứ ế ớ ặ th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam đã thi t t o m t b c tranh th gi ế i đ c thù. N u

ụ ủ ể ự ch th l a ch n ứ b c tranh th gi ế ớ ở ể ạ d ngôn th lo i i là nh ng ữ ọ , trong truy nệ

ể ử ứ ủ ữ ể ế ti u thuy t giáo d c ể khách th quan sát ti u s và ụ là b c tranh c a nh ng thì

ế ớ ế ề ế ề ệ truy n thuy t có khác. Trong truy n thuy t, th gi ủ ứ i hi n ra là b c tranh c a

ứ Ở ị ậ ề ạ ượ ch c năng nh ng ữ vai trò và nh ng ữ . đ a h t này, các nhân v t đ u đ ồ c đ ng

ấ ớ ứ ự ệ ả ộ ộ ọ ộ ụ ể nh t v i m t ch c năng, m t vai trò c th . Kh o sát văn h c hi n th c xã h i

ế ớ ủ ứ ễ ậ ấ ế ạ ầ ớ ề ch nghĩa, d nh n th y b c tranh th gi ấ i mà nó ki n t o ph n l n đ u nh t

ể ứ th hóa trên nguyên t c ắ phân vai theo ch c năng xã h i ộ . Nhìn khái quát, có thể

ấ ừ ụ ể ư ứ hình dung b c tranh y t hai mô hình c th nh sau:

ế ớ ặ ậ ư ộ ị 2.2.3.1. Th gi i nh m t m t tr n: “Ta Đ ch”

ủ ế ự ủ ệ ề ọ ộ ạ Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa ch y u xoay quanh đ tài cách m ng

ả ự ủ ộ ộ ậ th gi ế ớ ượ c i đ gi i phóng dân t c và xây d ng ch nghĩa xã h i. Cũng do v y,

ế ạ ễ ặ ọ ộ Ở ậ ườ ki n t o trong di n ngôn văn h c là m t m t tr n ậ . đó, nhân v t th ng đ ượ c

ấ ố ớ nhà văn phân hóa thành hai vai l n mang tính ch t đ i kháng gay g t: ắ ta và đ chị .

ầ ả ậ ả ợ ồ ụ “Ta” là t p h p đông đ o qu n chúng nhân dân, bao g m c lãnh t ộ , cán b cách

ẻ ạ ồ ồ ồ ượ ị m ng, đ ng chí, đ ng bào... “Đ ch” là k thù, g m quân xâm l ế c, phong ki n,

ệ ệ ậ ố ị tay sai, m t thám... Trong m i quan h phân vai này, “ta” là chính di n, “đ ch” là

ứ ề ệ ả ắ ớ ố ượ ph n di n. “Ta” g n li n v i ch c năng ch ng xâm l c, di ệ ừ t tr ạ cái tàn b o,

ẻ ị ượ ệ ự ố ữ còn “đ ch” là k xâm l ủ c, h y di t s s ng. “Ta” là nh ng con ng ườ ườ ng i đ

ế ị Quang vinh Tổ hoàng, chính nghĩa, “đ ch” là loài ác thú đê hèn. Chính vì th , trong

ố ố ữ ẳ ị ủ ộ ầ ự ị qu c chúng ta ậ Th c dân đ a ch m t b y/ Chúng là thú v t, , T H u kh ng đ nh:

ờ ể ệ ẫ ộ ta đây là ng iườ . Phía “ta” bao gi ế cũng th hi n thái đ căm ph n và ý chí quy t

ệ ẻ ữ ộ ộ ọ ộ tâm tiêu di ủ t k thù cao đ . Đây là m t trong nh ng n i dung quan tr ng c a

ễ ạ ệ ớ ố ữ ị ọ di n ngôn văn h c cách m ng Vi t Nam. V i T H u, “ta” và “đ ch” không bao

ờ ể ố ướ ộ ầ ả ố ế ờ ủ ờ Quy t ph i s ng trên đ i làm ch / gi có th s ng chung d i m t b u tr i:

ể ế ặ ơ Không th dung lũ thú hoành hành . Còn trong th Ch Lan Viên, gi c cũng không

ể ộ ổ ườ ặ ớ ố ệ ủ th có n i m t con đ ố ng s ng khi đ i m t v i chí di t thù cao ngút c a “ta”:

ế ặ ệ ổ ử ể ờ Gi c Mĩ mày đ n đây/ Thì ta tiêu di t ngay/ Tr i xanh ta n i l a/ B xanh ta gi ế t

ế mày (Sao chi n th ng ế ắ Ch Lan Viên).

ươ ỉ ượ ủ ự ệ ộ Trong văn ch ng hi n th c xã h i ch nghĩa, vai “ta” không ch đ ể c hi u

ườ ướ ộ ướ là dân ta, là ng i trong n c ta mà còn là liên minh dân t c các n ộ c xã h i ch ủ

ệ ệ ố ươ nghĩa Vi ề t Nam, Liên Xô, Cu Ba, Tri u Tiên... Thông đi p “B n ph ả ng vô s n

ể ề ậ ấ ẩ ộ ở ọ ề đ u là anh em” tr thành m t đi m nh n sâu đ m trong nhi u tác ph m văn h c

ạ ở ự ệ ẳ ộ ố ữ ừ ủ hi n th c xã h i ch nghĩa. Ch ng h n, bài th ấ ơ Hai anh em, T H u v a nh n

ế ạ ừ ứ ủ ạ ẳ ạ ị ầ m nh tinh th n đoàn k t l i v a kh ng đ nh s c m nh c a phe “ta”, “chúng ta”:

ệ ề ậ ồ ớ Vi ồ t Nam v i Tri u Tiên/ Ta thành hai đ ng chí (...)/ Kim Nh t Thành H Chí

ề ộ ớ ộ Minh/ Hai chúng ta là m t/ Qua Trung Hoa/ Chúng ta li n khúc ru t/ V i Liên Xô/

ộ Chúng ta m t mái nhà .

ữ ế ả ộ ế Ch Lan Viên cũng xem nh ng chi n sĩ c ng s n Liên Xô, Trung Hoa,

ề ồ ộ ộ Tri u Tiên là “đ ng chí chúng ta”, là anh em m t nhà, cùng chung m t lí t ưở ng

ạ ữ ế ấ ầ ồ ặ ế Nh ng đ ng chí chúng ta/ C n lao, chi n đ u/ Trong m t cách m ng. Ông vi t:

ử ạ ờ tr i trong l a máu/ Mang cách m ng trong ng ườ . i

ư ự ủ ệ ọ ộ Nh đã nói, trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, vai “ta” luôn mang ý

ự ố ậ ự ố ậ ữ ự ữ ị nghĩa tích c c. S đ i l p gi a “ta” và “đ ch” là s đ i l p gi a cái chính nghĩa và

ữ ố ữ ườ ơ cái phi nghĩa, gi a ánh sáng và bóng t i, gi a con ng i và dã thú. Câu th miêu t ả

ụ ồ ố ươ ố ươ ữ lãnh t H Chí Minh trong m i t ớ ẻ ng quan v i k thù (m i t ng quan gi a “ta”

ấ ấ ố ữ ủ ộ ị ủ ễ và “đ ch”) c a T H u đã cho th y r t rõ n i dung, t ư ưở t ng này c a di n ngôn

ủ ự ệ ọ ộ ườ ự ỡ ộ ạ ặ ờ Ng i r c r m t m t tr i cách m ng/ Mà văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa:

ơ ố ạ ậ ả ố ướ ế đ qu c là loài d i h t ho ng/ Đêm tàn bay ch p cho ng d i chân ng i ườ (Sáng

tháng Năm).

ướ ủ ạ ị ườ ậ ị D i nhãn quan c a nhà văn cách m ng, “đ ch” th ng b thú v t hóa

ầ ộ ỷ thành “chó đói”, “b y sói”, “con thú”, “lũ qu ”, “yêu tinh”, “chó ng ”, “chó điên”,

ư ự ẻ ề ậ ắ ộ ệ “r n đ c”, “di u hâu”... Do nhìn K thù nh thú v t nên nhà văn không th c hi n

ể ể ệ ể ầ ọ ọ thao tác cá th hóa mà g i chúng là “lũ”, “b y”, “đàn”, “b n”... đ th hi n rõ

ể ấ ỉ ủ ữ ể ặ ộ thái đ căm ghét, khinh b c a mình. Có th th y rõ đ c đi m đó qua nh ng câu

ơ ự ạ ộ ẻ ủ ầ th d ng chân dung, v ch t i k thù c a Hoàng C m trong Bên kia sông Đu ngố .

ộ ọ ự ẫ ượ ưỡ ắ ộ ộ Chó ng m t đàn/ L i dài lê s c máu Ông ph n n g i th c dân xâm l c là .

ế ụ ư ư ữ ủ ậ ằ ồ ả Và, tu ng nh ch a đ , ông ti p t c thú v t hóa chúng b ng nh ng hình nh

ỷ ắ ừ ầ ạ ẫ ợ ầ ế Ch t lũ qu m t xanh tr ng tr n/ Khua gi y đinh đ p g y quán g y ợ ớ g m ghi c:

ồ ướ ợ teo/ Xì x c p bóc/ Tan phiên ch nghèo (Bên kia sông Đu ngố ).

ể ỉ ữ ạ ặ ằ ớ ố ữ k thùẻ “Nh ng th ng d chó tanh hôi, m t ng ườ i/ V i T H u, ch có th là:

ữ ỹ ườ ắ ả Nh ng con thú M nuôi béo mã/ Khát máu ng i, c n c bào thai!” ườ i ị (Ch là ng

mẹ).

ọ ỉ ỉ ố ủ ứ ể ắ ộ ị Ti u thuy t ế Hòn Đ tấ c a Anh Đ c kh c h a t m , s ng đ ng vai “đ ch”

ủ ậ ệ ệ ướ thông qua nhân v t Xăm. D i ngòi bút c a nhà văn, tên Vi t gian này hi n lên

ư ộ ắ ế ườ ị ườ ấ ỷ nh m t con qu khát máu. H n gi t ng i và ăn th t ng ứ ợ i r t man r . Anh Đ c

ắ ườ ấ ằ ộ ư ả ể k : “M t hôm, th ng Xăm ghé nhà. Th y khóe mép h n d ng nh ch y máu, bà

ỵ ừ ệ ậ ả ợ ỗ Cà X i kêu: “ Sao mi ng mày ch y máu v y, Xăm” (...), b ng Cà M t ngoài

ơ ả ề ặ ạ ế ổ ụ ằ xóm h h i ch y v ôm m t rú lên và cho bi ừ t th ng Xăm v a m b ng hai

ấ ng ườ ở i ượ bãi Tre, l y gan, vô nhà bà con m n đĩa nhôm xào ăn” [64, tr.5051].

ế ớ ư ộ ẹ 2.2.3.2. Th gi i nh m t gia đình: “Cha M Chúng con”

ượ ế ạ ự ệ ộ ọ ứ Quan sát b c tranh đ c thi t t o trong văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ấ ự ệ ế ớ ủ ộ ồ ạ ệ nghĩa còn th y s hi n di n c a m t mô hình th gi i khác, t n t ạ i bên c nh

ặ ậ ế ớ ứ không gian m t tr n đó là không gian gia đình. Trong b c tranh th gi i đó, con

ạ ậ ự ầ ậ ừ ấ tr t t t ng b c t ế th p đ n cao ng ườ ượ i đ c quy ph m hóa vào các vai theo , bao

ặ ậ ự ế ấ ắ ẹ g m:ồ Cha M Chúng con . Th c ch t, n u g n vào không gian m t tr n thì ba

ở ế ớ vai này chính là vai “ta” đã phân tích trên. Tuy nhiên, trong mô hình th gi i th ứ

ạ ữ ứ hai (không gian gia đình), các vai Cha, Mẹ, Chúng con l i mang nh ng ch c năng

ấ ị ệ ươ ộ ố ậ ế xã h i nh t đ nh, có m i quan h t ng tác m t thi ể ố ộ t, làm nên m t th th ng

ấ ề ữ nh t b n v ng.

ệ ố ự ủ ệ ộ ọ ạ Trong h th ng vai gia đình cách m ng c a văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ứ ở ị ấ Ở ượ ụ ể ằ hình nghĩa, vai Cha đ ng v trí cao nh t. đây, Cha đ c c th hóa b ng

ủ ờ ườ ỉ ố ượ t ng lãnh t ụ. Vai c a “Cha” bao gi cũng là soi đ ng, ch l ậ i. Do v y, trong

ự ữ ệ ậ ộ ơ ụ ư ủ th văn hi n th c xã h i ch nghĩa, nh ng nhân v t lãnh t nh Mác, Lênin, H ồ

ạ ứ ệ ề ấ ộ Chí Minh, Mao Tr ch Đông ... đ u thu c vào vai ch c năng này. Xu t hi n v i v ớ ị

ế ườ ượ th là ng ồ ườ Cha, H Chí Minh th i ng đ c miêu t ả ớ ư v i t ộ ị cách m t v cha già

ả ướ ộ ộ ậ ấ ự ạ dân t c, lãnh đ o nhân dân c n ạ c đ u tranh cách m ng giành đ c l p t do.

ấ ủ ớ ứ ẩ V i ý nghĩa này, ph m ch t c a “Cha” là ạ anh minh. Cha có ch c năng “v ch

ậ ứ ứ ỗ ườ ả ộ ố ườ đ ng đi”, là b c c u tinh, c u r i con ng i cá nhân và c dân t c. Trong s các

ạ ệ ượ ế ầ ở ả ứ ị nhà văn cách m ng Vi ố ữ t Nam, T H u luôn đ c x p v trí đ ng đ u m ng đ ề

ế ề ụ ư ộ ệ ầ ơ ồ tài vi t v lãnh t . Trong th ông, H Chí Minh hi n lên g n gũi nh m t ng ườ i

ừ ư ượ ư ấ ườ ấ ỉ cha nhân t ầ nh ng đ y m u l c và xu t chúng. Ng ấ i cha y không ch có t m

ươ ố ớ ườ ạ ườ lòng yêu th ng bao la đ i v i nhân dân mà còn là ng i v ch ra con đ ng tranh

ể ả ề ộ ườ i là Cha, là Bác, là Anh/ ấ đ u đ gi ỏ i phóng dân t c kh i xi ng xích nô l ệ Ng :

ớ ọ ả ỏ ườ ỏ ạ ồ ớ Qu tim l n l c trăm dòng máu nh / Ng i ng i đó v i cây chì đ / V ch đ ườ ng

ướ ừ ừ đi, t ng b c, t ng gi ờ (Sáng tháng năm).

ố ữ ủ ả ữ ồ Trong c m quan c a T H u, Mác, Lênin , H Chí Minh là nh ng “Ng ườ i

ỏ ạ ề ắ ạ ổ ỏ Hi n”, là ánh hào quang t a r ng sông núi, dìu d t nhân lo i kh đau rũ b gông

ườ ổ ế ớ ườ ng theo t tiên/ Mác Lê nin, th gi i Ng ề i Hi n/ cùm nô l : ệ Bác đã lên đ

ế ắ ỏ Ánh hào quang đ thêm sông núi/ D t chúng con cùng nhau ti n lên! (Bác i!)ơ .

ẩ ấ ườ ượ ữ ắ ọ ở ườ Ph m ch t và vai c a ủ Cha th ng đ c kh c h a b i nh ng đ ng nét

ấ ạ ư ạ ắ ầ ơ ộ ư ế giàu ch t t o hình nh : tóc b c ph , m t sáng, v ng trán r ng, t th ung dung,

ể ấ ạ ấ ả ế ể ề ự ạ ầ t i, t m vóc vĩ đ i... Có th th y, t t ữ t c nh ng chi ti t hình th này đ u góp

ể ệ ủ ệ ầ ạ ụ ọ ph n th hi n di n m o uy nghi, tinh anh c a lãnh t ấ ơ ố ữ . Đ c th T H u th y

ữ ệ ấ ế ạ ụ ắ ớ ờ ư ế: Nh Ông C m t sáng ng i/ xu t hi n khá dày nh ng chi ti t t o hình nh th

ả ớ ườ ữ ươ Áo nâu túi v i, đ p t ẹ ươ ạ ườ i l th ng!/ Nh Ng i nh ng sáng tinh s ng/ Ung

ự ườ ệ ớ dung yên ng a trên đ ố ng su i reo t B c (Vi ồ ắ ). Hay: Bác ng i đó, l n mênh

ờ ộ ồ ướ ể ộ mông/ Tr i xanh bi n r ng ru ng đ ng n ồ c non (...)/ Bác H đó ung dung châm

ắ ằ ả ờ ộ ử l a hút/ Trán mênh mông, thanh th n m t vùng tr i/ Không gì vui b ng m t Bác

ồ ườ ổ ươ ổ H c i/ Quên tu i già, t i mãi tu i đôi m i! ươ (Sáng tháng năm).

ố ữ ự ể ề ệ ộ Có th nói, không riêng gì T H u mà nhi u nhà văn hi n th c xã h i ch ủ

ệ ế ề ồ ồ ả ộ ớ nghĩa Vi t Nam đã vi t v H Chí Minh trong vai ứ Cha v i m t ngu n c m h ng

ớ ố ữ ế ơ ề ạ d t dào và thành kính. Cùng v i T H u, Ch Lan Viên cũng là nhà th có ni m

ặ ệ ớ ề ế ắ Cách m ng,ạ say mê đ c bi t v i đ tài này. Ông vi t “M t Bác trên cao” trong “

ươ ự ỗ ạ ủ ể ệ ợ ị ch ng đ u ầ ” đ ng i ca trí tu tinh anh, tài ba quân s l i l c c a v lãnh t ụ .

ắ ế ộ ườ Chính đôi m t luôn bi ấ t nhìn xa trông r ng y đã khai sáng con đ ng cách

ạ ấ ộ ấ ướ Trên non cao m ng, th y tr ướ ượ c đ ủ c ngày vinh quang c a dân t c và đ t n c:

ắ ả ắ ờ ườ ắ đã sáng ng i đôi m t Bác/ Không ph i m t ng ộ ầ i khi ng m m t v ng trăng hay

ả ồ ơ ộ ươ ể ọ ườ ọ đ c m t câu th / Không ph i h thu hay là g ng ng c/ Đ khóc c ữ i nh ng s ố

ắ ị ử ươ ậ ắ ừ ữ ắ ờ ph n riêng ta.../ Mà m t l ch s gi ng gi a tr i bão táp/ M t t ng ng m trăm

ữ ữ ữ ế ộ ố ị ạ ế ờ dân t c nh ng qu c gia đi nh ng th c / Nh ng th non sông. Nay đ nh đo t/

ườ ẽ ạ ươ B ướ ườ c đ ng tr ng cách m ng s xông pha ng đ u ạ (Cách m ng, ch ầ ).

ệ ế ấ ả ắ ơ Nhà th Xuân Di u khi đ n thăm Pác Bó cũng th y hình nh đôi m t tinh

ủ ị ươ ộ ầ ạ M t vùng thu n ằ anh c a v “Cha” in h n trong dáng núi quê h ng cách m ng:

ế ư ấ ắ ồ khi t non xanh/ Nh mang ánh m t tinh anh Bác H / Hãy còn bàn đá nh p nhô/

ồ ị ử Bác ng i d ch s , nghĩ cho muôn đ i ờ (Thăm Pác Bó).

ặ ủ ự ễ ạ ơ ữ ặ Hòa vào dòng m ch di n ngôn nói trên còn có s góp m t c a th n , đ c

ệ ơ ữ ờ ố ụ bi t là th n th i kì ch ng Mĩ. Nhìn chung, chân dung lãnh t , ng ườ Cha trong i

ự ố ộ ớ ủ ữ ấ ẩ tác ph m c a các nhà văn n có s th ng nh t cao đ v i các nhà văn nam. Qua

ỹ ạ ơ ẩ ỳ ị ị ơ th C m Lai, Lâm Th M D , Anh Th , Xuân Qu nh, Phan Th Thanh Nhàn...,

ủ ị ệ ẻ ạ ả ấ ả ồ ớ ị th y hình nh H Ch t ch hi n ra cũng v i dáng v tinh anh, vĩ đ i, gi n d ,

ớ ươ ờ ế ạ ộ thanh cao cùng v i tình yêu th ơ ẩ ng dân t c và nhân lo i vô b b n. Nhà th C m

ả ấ ể ệ ề ắ ộ Lai th hi n ni m xúc đ ng thành kính, tình c m m áp, tin yêu sâu s c tr ướ c

ầ ắ ắ ồ “Ôi v ng trán thanh cao và tinh anh đôi m t/ ầ v ng trán và đôi m t Bác H :

ợ ế ỹ ạ ạ ế ồ ị Khi n lòng con v i h t bu n lo” (Bác H i) ồ ơ . Còn Lâm Th M D l i có s ự

ề ậ ụ ậ ả ị ế ạ ả c m nh n v lãnh t th t gi n d mà thanh cao qua các chi ti t t o hình nh ư

ộ ờ ị ự ả ạ ụ ườ M t đ i trong s ch thanh cao/ Bác gi n d t a ca dao/ chòm râu, áo nâu, n c i:

ươ ụ ườ ư ể ụ ườ ắ Chòm râu tr ng, áo nâu t i/ N c i nh th n c i ông tiên (Bác là ca dao) ...

ế ớ ứ ủ ự ủ ọ ộ Trong b c tranh th gi ệ i phân vai c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa,

ứ ở ụ ứ ẹ vai M ẹ đ ng sau vai “Cha” b i “Cha” là lãnh t . Vai “M ” có ch c năng sinh

ọ ở ưỡ ự ế ệ ớ ộ thành, đùm b c, che ch , nuôi d ọ ng... Đ n v i văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ữ ệ ấ ượ ẹ ệ ủ ầ nghĩa, th y hi n lên nh ng hình t ng bà m Vi ẩ t Nam mang đ đ y các ph m

ấ ủ ấ ướ ả ầ ấ ả ắ ộ ủ ư v t v , kiên trung, t o t n, son s t th y ch t c a đ t n c và dân t c nh :

ẹ ậ ườ ủ ắ ớ ươ chung... Do v y, “M ” cũng th ng g n v i không gian c a quê h ấ ng, đ t

ộ ồ ờ ổ ướ n c: ru ng đ ng, sông, núi, b tre, gò bãi... Nh th , ư ế Mẹ chính là T qu c ố , cho

ầ ướ ố ữ ả c, c đôi m hi n nên “Yêu b m yêu n ẹ ề ” (T H u). Vai ậ M ẹ in h n sâu đ m ằ

ố ữ ề ậ ư Bà má H u Giang i ơ ủ trong nhi u bài th c a T H u nh : , B m ầ ơ , Bà Bủ, Mẹ

ẹ ệ ữ ẹ ẹ ạ ố T mơ , M Su t ấ ố ... Đó là nh ng bà m cách m ng, “m V qu c quân” nuôi gi u

ướ ầ ắ ậ Cho con nào áo nào quà/ Cho con đàn con d i h m bí m t, che ch n quân thù:

ỉ ủ ưở c i s i, cho nhà ngh ng i i ơ (B m ầ ơ ).

ấ ủ ẹ ấ ẩ ấ ọ Ph m ch t hy sinh, bao b c mà hiên ngang, b t khu t c a bà m Vi ệ t

ượ ắ ạ ữ ễ ề ằ ườ Nam cũng đ c Nguy n Khoa Đi m kh c t c b ng nh ng đ ạ ng nét t o hình

ự ủ ẹ ấ ạ ầ ộ ộ ở ư nh n m nh vào b ng c g y gu c nh ng vô cùng kì vĩ c a m . B i, đó không

ự ộ ỉ ườ ừ ữ ự ộ ch là b ng c bình th ng đã t ng dành s a cho con bú mà còn là b ng c ngăn

ạ ộ ự ẹ ướ M có b ng c tong teo d ả ế i làn v i y m/ ướ b ắ c quân thù, che ch n đ n cho con:

ọ ữ ữ ứ ư ẹ ả ố Gi t s a cu i cùng m đã trút cho con/ Nh ng đ a con nh qu chín đeo tròn/

ẹ ế ế ả ướ ườ M dâng c hai mùa kháng chi n/ Vì th hôm nay tr c đoàn ng ư i nh sóng

ẹ ạ ư ự ể ạ ễ ề bi n/ M l i đ a ng c mình che hòn đ n cho con (Nguy n Khoa Đi m).

ứ ự ữ ẩ ể ạ Trong các th lo i văn xuôi, vai ấ ổ M ẹ cũng ch a đ ng nh ng ph m ch t n i

ư ẹ ộ ố ể ể ể ậ Hòn Đ tấ ậ ể b t k trên. Có th k ra m t s nhân v t tiêu bi u nh m Sáu trong

ẹ ủ ứ ế ệ ữ ứ Nh ng đ a con trong gia đình (Anh Đ c), bà m c a Chi n và Vi t trong c aủ

ư ễ ừ ủ ổ R ng U Minh Nguy n Thi, má Ba, má Chín, bà T trong ễ c a Nguy n Văn B ng,

ẹ ẹ ử ủ ả C a bi n Gia đình má m La, m Nghĩa trong ồ ể c a Nguyên H ng, má B y trong

ứ ủ B y ả c a Phan T ...

ể ế ạ ắ ầ ạ Chúng Góp ph n làm nên đ i gia đình cách m ng không th thi u v ng vai

ở ượ ể ế ầ ụ ọ con. “Chúng con” đây đ ồ c hi u là chi n sĩ, đ ng bào quây qu n, t h p bên

ứ ủ ẹ ế ấ ớ ẩ “Cha” và “M ”. Ch c năng c a vai “Chúng con” là “chi n đ u hy sinh” v i ph m

ượ ụ ể ấ ổ ậ ch t n i b t là anh hùng, qu c mả ả . Theo đó, vai “Chúng con” đ c c th hóa

ộ ộ ữ ư ệ ố ị thành nh ng anh b đ i, anh v qu c quân, anh kĩ s , thành ch dân công, cô du

ạ ậ ị kích, ch xã viên, cô thanh niên xung phong, em bé liên l c... Các nhân v t này tr ở

ộ ự ượ ậ ẩ ồ ươ ự ệ thành m t l c l ng hùng h u, d i dào trong tác ph m văn ch ng hi n th c xã

ủ ẳ ạ ố ữ ệ ế ơ Quy t hy sinh ộ h i ch nghĩa. Ch ng h n, trong bài th , T H u đã tái hi n giây

ấ ủ ế ả ấ ộ ộ ở phút hy sinh anh dũng, b t khu t c a các chi n sĩ C ng s n cu c kh i nghĩa Nam

ị ướ ầ ắ ơ ẫ ườ ươ ươ c lên đài g m máy/ Đ u s p r i mà môi v n c i t i!/ Ch ỉ K : ỳ Các anh ch b

ữ ữ ắ ẫ ả ố ộ ờ ặ còn đây m t giây s ng n a thôi/ Mà m t đó v n trông đ i bình th n/ Gi a lúc gi c

ẫ ẫ ằ ạ ắ ấ ằ h m h m tay l p đ n/ Anh hùng lên t m ván v n hiên ngang/ V n oai nghi, nh ư

ở ườ ế bao thu , đ ng hoàng! (Quy t hy sinh ).

ộ ộ ệ Vai Chúng con còn hóa thân vào đoàn b đ i dân quân trùng trùng đi p

ặ ậ ộ ộ ệ ở ơ ệ ữ B đ i dân quân trùng trùng đi p đi p hăm h ra m t tr n trong th Chính H u:

ớ ặ ệ ẫ ị đi p/ Chào nhau không k p nh m t/ Dô hò nón v y theo/ Hàng ngũ ta đi dài nh ư

ế ườ ti ng hát (Đ ng ra m t tr n ặ ậ ).

ạ ủ ự ủ ệ ộ ọ Bên c nh đó, vai Chúng con c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa cũng

ể ệ ậ ở ố ề ượ đ c th hi n phong phú qua vô s nhân v t ẩ nhi u tác ph m văn xuôi nh ư

ấ ướ ứ ướ ờ ổ c đ ng lên Tr c gi n súng Núp, Liêu (Đ t n ọ Nguyên Ng c), Khiêm ( Lê

ệ ạ ấ ượ ấ D u chân Khâm), Ch m, Quy n (Cái sân g ch Đào Vũ), Kinh, L ữ ng, L ... (

ườ ễ ừ ng i lính R ng xà nu Nguy n Minh Châu), Tnú, Mai, Dít, Heng ( Nguy nễ

ươ ể ố ữ Cao đi m cu i cùng Trung Thành), Lê Trang, Quách C ng ( H u Mai),... H ọ

ủ ọ ầ ộ ừ ộ ộ thu c đ m i thành ph n khác nhau t b đ i, du kích, thanh niên xung phong,

ể ấ ứ ế ạ nông dân, xã viên cho đ n các em bé liên l c. Có th th y, trong b c tranh th ế

ớ ủ ự ủ ễ ọ ộ ậ gi ệ i c a di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, vai ợ Chúng con t p h p

ấ ố ượ ả ứ ề ậ ầ ổ ồ ờ ộ đông đ o nh t s l ng nhân v t thu c nhi u thành ph n, l a tu i, đ ng th i nó

ố ượ ở ượ ề ậ ễ ế ề ấ cũng tr thành đ i t ng trung tâm đ c đ c p đ n nhi u nh t trong di n ngôn

ậ ọ ủ ộ c a b ph n văn h c này.

ớ ự ủ ọ ộ ễ ệ ễ 2.2.4. Di n ngôn gi i trong di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa

ừ ễ ộ ị 2.2.4.1. T di n ngôn chính tr , xã h i

ế ớ ế ứ ế ầ ố Sau Chi n tranh th gi i th hai, h u h t các qu c gia trên th gi ế ớ ề i đ u

ừ ủ ữ ế ề ậ ệ th a nh n nam n bình quy n trong Hi n pháp c a mình. Vi t Nam cũng không

ừ ị ầ ươ ế ằ n m ngoài xu th chung đó. Ngay t ủ năm 1930, C ng lĩnh chính tr đ u tiên c a

ố ớ ữ ớ ằ ể ệ ự ươ ả ả ộ Đ ng C ng s n Đông D ng đã th hi n s quan tâm đ i v i n gi ệ i b ng vi c

ộ ậ ừ ữ ể ậ ề công khai quan đi m “nam n bình quy n”, th a nh n vai trò đ c l p và bình

ủ ườ ụ ữ ự ế ấ ộ ạ ẳ đ ng c a ng i ph n trong c u trúc xã h i. Tuy nhiên, trên th c t , đây l i là

ụ ữ ể ờ ệ ộ ệ ẫ th i đi m ph n Vi t Nam nói riêng, dân t c Vi t Nam nói chung v n đang là

ứ ộ ờ ị ệ ủ ườ ộ ị ố ượ đ i t ả ố ng b áp b c, ph i s ng cu c đ i nô l c a ng i dân thu c đ a ch u s ị ự

ủ ộ ế ậ ố ự đô h , đàn áp c a th c dân Pháp và sau đó là đ qu c Mĩ. Do v y, t ư ưở t ủ ng c a

ả ả ệ ệ ả ụ ữ ụ ộ Đ ng C ng s n Vi ắ t Nam là g n vi c gi i phóng ph n vào m c tiêu chung

ộ ả ủ ạ ộ ộ ấ ủ c a cu c đ u tranh gi i phóng dân t c. Nói khác đi, cách m ng xã h i ch nghĩa

ạ ủ ứ ứ ẽ ầ ả ế ủ ướ ự d i s lãnh đ o c a Đ ng s cùng lúc đáp ng hai yêu c u b c thi ầ t c a qu n

ả ả ụ ữ ố chúng nhân dân là gi i phóng dân ộ t c và gi ộ i phóng ph n . Trong s các nhà c ng

ồ ườ ặ ề ả ụ ữ ệ ộ ả s n, H Chí Minh là ng ấ i đ t ra v n đ gi i phóng ph n Vi t Nam m t cách

ườ ệ ố ư ể ấ ồ ọ th ng xuyên và h th ng nh t. H Chí Minh đ a ra ba lý do quan tr ng đ lí gi ả i

ả ả ụ ữ ầ vì sao c n ph i gi i phóng ph n , đó là :

ụ ữ ệ ứ ấ ế ộ ự ạ ổ ố Th nh t, ph n Vi t Nam là n n nhân kh n kh trong ch đ th c dân

ướ ế ộ ừ ế ồ ế ộ ch đ “ăn c ộ p và hi p dâm” (H Chí Minh). Do đó, ch ng nào ch đ xã h i

ệ ả ị này b tiêu di t thì gi ớ ữ ớ ượ i n m i đ c gi i phóng;

ộ ự ượ ụ ữ ứ ủ ọ ộ Th hai, ph n luôn là m t l c l ụ ữ ng quan tr ng c a xã h i. Ph n là

ộ ử ế ớ ả ầ ả ộ ử ế ớ m t n a th gi i, c n ph i gi i phóng “m t n a th gi ự ớ i” này thì m i xây d ng

ượ ủ ằ ằ ồ ộ đ c ch nghĩa xã h i. H Chí Minh cho r ng: “Đàn bà con gái cũng n m trong

ộ ượ ự ế ả ươ ọ nhân dân. N u c dân t c đ c t do, đ ng nhiên h cũng đ ượ ự c t do. Ng ượ c

ạ ế ả ộ ệ ẽ ố ọ l i n u dân t c còn trong c nh nô l ọ thì h và con cái h cũng s s ng trong

ệ ả c nh nô l đó thôi” [163, tr.443].

ụ ữ ệ ứ ị ố ử ấ ộ ị Th ba, ph n Vi t Nam còn b trói bu c, b đ i x b t công b i t ở ư ưở ng t

ế ổ ủ ọ ữ ừ ư ể ạ ệ phong ki n c h “tr ng nam khinh n ” t x a đ l ọ ả ố i. H ph i s ng l thu c, t ộ ự ti,

ủ ượ ọ ố ượ ậ ọ ượ không có dân ch , không đ c h c hành. Do v y, h là đ i t ầ ng c n đ c gi ả i

phóng.

ế ạ ồ ồ Ti p n i t ố ư ưở t ng H Chí Minh, Ph m Văn Đ ng trong bài phát bi u t ể ạ i

ạ ộ ố ầ ụ ữ ứ ự ẳ ị ệ Đ i h i ph n toàn qu c l n th III năm 1961 cũng kh ng đ nh: “S nghi p

ả ụ ữ ệ ể ậ ự ự ữ ệ ệ ẳ gi i phóng ph n tri t đ và th t s , vi c th c hi n nam n bình đ ng tr ướ c

ờ ố ư ề ệ ắ ạ ộ ậ pháp lu t, cũng ớ ự nh trong đ i s ng, g n li n v i s nghi p cách m ng xã h i ch ủ

ủ ạ ộ ỉ ỉ ướ ủ nghĩa. Ch có cách m ng xã h i ch nghĩa, ch có nhà n c dân ch nhân dân d ướ i

ạ ủ ự ả ấ ớ ậ ự ủ ườ ự s lãnh đ o c a giai c p công nhân m i có s gi i phóng th t s c a ng i ph ụ

ẫ ữ n ” [D n theo 297, tr.256].

ủ ươ ủ ạ ả ạ ả Ch tr ng c a các nhà lãnh đ o Đ ng là thông qua cách m ng gi i phóng

ằ ộ ướ ớ ả ụ ữ ệ ộ ị dân t c nh m h ng t i gi i phóng ph n trên ba bình di n: chính tr , xã h i và

ụ ể ơ ớ ữ ầ ượ ẳ ớ ớ ở ọ văn hóa. Nói c th h n, gi i n c n đ c bình đ ng v i nam gi m i lĩnh i

ầ ử ạ ộ ề ề ẳ ộ ự v c: có quy n b u c , quy n tham gia vào các ho t đ ng xã h i, bình đ ng trong

ế ộ ả ồ ế ộ ợ ộ hôn nhân thông qua ch đ “m t v m t ch ng”, tham gia qu n lí kinh t ả , qu n lí

ộ ớ ụ ữ ấ ạ ằ ồ ư xã h i nh nam gi i... H Chí Minh nh n m nh: “Công b ng cho ph n là s ự

ế ừ ệ ộ ợ ườ phân công m t cách h p lí công vi c đ n t ng ng ả i, tùy theo kh năng, hoàn

ả ượ ự ứ ẳ ể ệ ặ ọ ỏ ả c nh cá nhân và s c kh e. S bình đ ng ph i đ c th hi n trên m i m t chính

ị ế ẫ ộ tr , kinh t , văn hóa, xã h i” [D n theo 34].

ư ậ ủ ủ ể ề ấ ả ẳ ộ Nh v y, theo quan đi m c a ch nghĩa c ng s n, v n đ bình đ ng gi ớ i

ả ụ ữ ở ệ ả ặ ệ ớ ầ ộ ố và gi i phóng ph n Vi t Nam c n ph i đ t trong m i quan h v i cu c cách

ạ ả ụ ữ ộ ệ m ng gi i phóng dân t c. Nói theo cách khác, ph n Vi ỉ t Nam ch có th đ ể ượ c

ả ự ộ ệ ượ ả ữ ề gi i phóng và t do khi dân t c Vi t Nam đ c gi i phóng. Nh ng đi u trình bày

ở ấ ả ấ ề ủ ữ ớ ệ ộ trên cho th y, t ư ưở t ng h c ng s n r t đ cao vai trò c a n gi ấ i trong c u

ậ ộ ố ữ ớ ể ự ế ộ trúc xã h i, th m chí là qua nhân t n gi ủ i đ đánh giá s ti n b , văn minh c a

ể ộ ẽ ắ ủ ủ xã h i. Quan đi m này có l b t ngu n t ồ ừ ư ưở t t ng c a ch nghĩa Mác Lê nin

ề ẳ ớ ụ ữ ấ ạ ồ ề ấ v v n đ bình đ ng gi ự i. H Chí Minh trong khi nh n m nh ph n là l c

ạ ọ ả ẫ ạ ờ ộ ượ l ủ ng quan tr ng c a cách m ng gi i phóng dân t c đã d n l i l i C. Mác nh ư

ế ị ế ằ ố ử ộ sau: “Ai đã bi ử t l ch s thì bi t r ng mu n s a sang xã h i mà không có ph n ụ ữ

ắ ổ ệ giúp vào, thì ch c không làm n i. Xem t ư ưở t ủ ng và vi c làm c a đàn bà con gái,

ế ơ ở ế ừ ư ưở ộ ấ ế ộ thì bi t xã h i t n b ra th nào” [163, tr.443]. Trên c s k th a t t ủ ng c a

ủ ươ ụ ữ ượ ớ Mác Ăng ghen, Lê nin cũng ch tr ng “ph n đ ề c bình quy n v i nam gi ớ i

ả ẽ ấ ặ ị ạ ẳ ề ọ v m i m t” [151, tr.283]. Ông còn kh ng đ nh: “Giai c p vô s n s không đ t

ụ ữ ượ ự đ c t ế do hoàn toàn, n u không giành đ ượ ự c t do hoàn toàn cho ph n ” [151,

ể ạ ả ệ ế ọ tr.183]. Có th nói, các nhà cách m ng vô s n Vi ẹ t Nam đã ti p thu khá tr n v n

ẳ ớ ủ ậ ụ ủ ự ư ưở t t ng bình đ ng gi ễ i c a ch nghĩa Mác Lê nin. Khi v n d ng vào th c ti n

ử ộ ệ ữ ề ề ấ ả ị l ch s xã h i Vi t Nam, v n đ nam n bình quy n và gi i phóng ph n ụ ữ

ệ ặ ế ế ớ ộ ả ộ ượ đ ố c đ t vào m i quan h thi t y u v i công cu c gi i phóng dân t c. Trong

ụ ả ệ ệ ụ ữ ộ giai đo n ạ hi n nay, khi nhi m v gi i phóng dân t c đã hoàn thành, ph n Vi ệ t

ượ ả ế ụ ụ ữ ả ơ ả Nam c b n đã đ c gi ằ ỉ ạ i phóng, Đ ng ti p t c ch đ o công tác ph n nh m

ạ ề ợ ự ủ ằ ớ ữ ự ọ mang l i quy n l i, s công b ng, dân ch cho gi i n trên m i lĩnh v c. Ch ủ

ươ ượ ụ ể ữ ể ậ ằ ượ tr ng này đ c c th hóa b ng nh ng lu n đi m đ c trình bày trong các văn

ế ủ ị ủ ệ ấ ẳ ả ị ạ Báo cáo chính tr c a Ban ch p hành ki n, ngh quy t c a Đ ng. Ch ng h n,

ươ ả ạ ạ ộ ố ầ ứ ể ạ Trung ng Đ ng khóa VIII t i Đ i h i Đ i bi u toàn qu c l n th IX nêu rõ:

ệ ố ự ớ ố ẳ ậ ớ ụ ữ “Đ i v i ph n , th c hi n t t lu t pháp và chính sách bình đ ng gi ồ i, b i

ơ ế ọ ấ ề ệ ạ ưỡ d ng, đào t o ngh nghi p, nâng cao h c v n; có c ch , chính sách đ ph n ể ụ ữ

ề ả ạ ơ ở tham gia ngày càng nhi u trong các c quan lãnh đ o và qu n lí ấ các c p, các

ệ ứ ẻ ẹ ề ệ ể ạ ả ỏ ngành, chăm sóc và b o v s c kh e bà m và tr em; t o đi u ki n đ ph n ụ ữ

ệ ố ự ứ ườ ự ẹ ế ấ ẳ th c hi n t t thiên ch c ng ộ i m ; xây d ng gia đình no m, bình đ ng, ti n b ,

ạ h nh phúc” [11].

ế ọ ễ 2.3.4.2. Đ n di n ngôn văn h c

ủ ễ ạ ấ ọ ế ừ Nhà di n ngôn h c M. Foucault t ng nh n m nh vai trò c a các thi t ch ế

ộ ố ớ ễ ệ ể xã h i đ i v i vi c hình thành và ki m soát di n ngôn. Trong đó, y u t ế ố ư ưở ng t t

ề ự ủ ề ằ ẫ ạ ậ ệ ỏ h t ợ rõ vai trò quy n uy, h u thu n c a nó nh m t o ra quy n l c, tính h p

ể ấ ư ậ ứ ễ ễ ớ th c và chân lí cho di n ngôn. Nói nh v y đ th y, di n ngôn gi ọ i trong văn h c

ị ự ự ủ ệ ẳ ộ ộ hi n th c xã h i ch nghĩa h n cũng ch u s tác đ ng, chi ph i c a t ố ủ ư ưở ng t

ờ ạ ạ ộ ệ ở ự ễ ấ ộ ị chính tr , xã h i th i đ i. Th c ti n cho th y, các ho t đ ng văn ngh Vi ệ t

ươ ế ự ỉ ạ Nam trong ba m i năm kháng chi n (1945 1975) luôn bám sát vào s ch đ o

ướ ể ủ ủ ươ ậ ả ị và đ nh h ả ng phát tri n c a Đ ng. Do v y, ch tr ắ ng g n gi i phóng ph n ụ ữ

ủ ả ả ạ ộ ộ ượ ủ vào cách m ng xã h i ch nghĩa c a Đ ng C ng s n đã nhanh chóng đ c các

ạ ộ ự ủ ế ệ ộ nhà văn ti p thu và hi n th c hóa trong ho t đ ng sáng tác c a mình. Nói m t

ễ ớ ự ủ ệ ọ ộ cách khác, di n ngôn gi ế i trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa chính là k t

ạ ộ ả ủ ẩ ễ ớ ự ộ ị th m mĩ hóa qu c a ho t đ ng di n ngôn gi i trong lĩnh v c chính tr , xã h i đã

ề ậ ở đ c p trên.

ướ ươ ự ự ướ ự ả ưở ế N u tr c đây, văn ch ng T l c văn đoàn, d i s nh h ạ ng m nh

ẽ ủ ư ưở ươ ủ ươ ả ụ ữ ắ gi ề i phóng ph n g n li n m c a t t ng văn hóa ph ng Tây đã ch tr ng

ả ườ ủ ệ ọ ộ ớ v i gi i phóng con ng i cá nhân ự thì văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa l ạ ặ i đ t

ề ả ề ắ ộ ả ộ ớ ụ ữ g n li n v i công cu c gi i phóng dân t c và gi ả i ấ v n đ gi i phóng ph n

ự ự ả ườ i ph n ụ ữ phóng giai c pấ . Trong c m quan c a các văn sĩ T l c văn đoàn, ng ủ

ả ượ ẳ ớ ớ ự ọ ầ c n ph i đ c bình đ ng v i nam gi i trên m i lĩnh v c. Do đó, h ch tr ọ ủ ươ ng

ự ượ ữ ờ ướ ượ xây d ng hình t ng nh ng cô gái tân th i luôn có xu h ng v ỏ t thoát kh i

ỏ ủ ễ ề ờ ự ể ế ớ vòng ki m t a c a l giáo gia phong đ tìm đ n v i chân tr i t ừ do. T không

ậ ẹ ơ ườ ọ ươ ế gian ch t h p, tù túng n i v n nhà, “xó b p”, h v ộ n ra không gian xã h i

ườ ụ ữ ượ ự ứ ự ọ ở ớ ộ r ng l n. Ng i ph n đ c t ọ do h c hành, m mang tri th c và l a ch n

ủ ề ệ ệ ậ ả ở Đo nạ ngh nghi p theo s nguy n c a mình. Các nhân v t Loan, Th o (trong

ế ờ ữ ề ờ ượ ọ ư Đ i m a gió tuy tệ ), Tuy t (trong )… đ u là nh ng cô gái tân th i, đ c h c hành

ụ ưở ớ ề ươ ể ạ ế Đo n tuy t và s m th h ng n n văn minh ph ng Tây. Trong ti u thuy t ệ , cô

ộ ị ế ệ ẳ ả ấ ạ ồ ớ giáo Th o xu t hi n bên c nh ch ng (ông giáo Lâm) v i m t v th bình đ ng c ả

ộ ẫ ệ ẳ ắ ọ ớ trong vai xã h i l n vai gia đình. H luôn nói chuy n v i nhau th ng th n và

ứ ậ ề ể ả ả ồ ợ tho i mái, không h có kho ng cách th b c theo ki u “ch ng chúa v tôi” nh ư

ườ ế Ở ấ ườ ụ ữ ượ th ng th y trong gia đình phong ki n. đây, ng i ph n đ c miêu t ả ằ b ng

ế ự ự ể ệ ể ọ ở ở cái nhìn trân tr ng và c i m . Ti u thuy t T l c văn đoàn đã th hi n rõ quan

ự ủ ệ ề ớ ữ ố ni m tích c c v tình yêu và hôn nhân c a gi i n . M i tình Loan Dũng trong

ạ ộ ự ượ ở ở ự ồ ả Đo n tuy t ệ là m t tình yêu hoàn toàn t do đ ệ ủ c n y n b i s đ ng đi u c a

ồ ẻ ổ ề ướ ọ ơ ươ ệ hai tâm h n tr tu i, nhi u c m và khát v ng. ng di n khác th ể

M t ph ộ

ệ ư ưở ả ự ủ ụ ữ ự ự hi n t t ng gi i phóng ph n tích c c c a các văn sĩ T l c văn đoàn là h ọ

ủ ươ ả ữ ườ ỏ ổ ệ ủ ế ờ ch tr ng gi i phóng nh ng ng ụ i góa ph kh i c l “th ti ồ t th ch ng” mà

ụ ề ặ ộ ườ ạ ủ ể ợ ế L nh lùng xã h i ph quy n đ t ra. Tr ng h p c a Nhung trong ti u thuy t

ụ ể ấ ộ (Nh t Linh) là m t ví d tiêu bi u cho t ư ưở t ng này.

ớ ươ ự ự ự ệ ọ ễ Khác v i di n ngôn văn ch ng T l c văn đoàn, văn h c hi n th c xã

ự ủ ượ ư ườ cách con ng i cá nhân ộ h i ch nghĩa không xây d ng hình t ng n gi ữ ớ ớ t i v i

ư ườ ế ụ ủ ạ cách i công dân mà là t con ng ộ hòa vào khí th s c sôi cách m ng c a dân t c.

ọ ưở ờ ế ủ ệ ệ ạ ả H cũng hăng hái h ứ ng ng l i hi u tri u cách m ng, kháng chi n c a Đ ng.

ủ ộ ọ ườ ụ ữ ề ướ ớ ụ ả M i hành đ ng, ý nghĩ c a ng i ph n đ u h ng t i m c tiêu gi i phóng dân

ủ ặ ộ ườ ủ ầ ọ ộ t c và ch nghĩa xã h i. Trong ch ng đ ế ng đ u tiên c a văn h c kháng chi n,

ộ ề ố ạ ấ ầ ộ gi ớ ữ ướ i n b ệ ữ c đ u giác ng v m i quan h gi a cách m ng dân t c và v n đ ề

ả ự ể ọ ầ ạ ụ ữ ự ề ộ gi i phóng ph n . Đi u đó góp ph n t o thêm đ ng l c đ h tích c c tham gia

ầ ấ ế ộ ủ ơ Phá đ vào công cu c kháng chi n. Theo tinh th n y, bài th ố ữ ngườ c a T H u

ấ ả ườ ườ ế ệ cho th y hình nh ng ụ ữ i ph n vì ạ ự (phá đ đ i s ng quan) mà gác h t vi c gia

ừ ệ ệ ướ ế ể ồ đình (t vi c nhà nông đ n chăm sóc con cái) đ cùng ch ng lo vi c n ệ c, vi c

ế ự ọ ớ ứ ệ ắ Em là con gái B c Giang/ ộ làng. H vào cu c v i tâm th t nguy n, hào h ng:

ặ ướ ư ử ơ Rét thì m c rét n ồ c làng em lo/ Nhà em ph i lúa ch a khô/ Ngô ch a vào b ,

ư ế ồ ồ ắ s n thái ch a xong/ Nhà em con b con b ng/ Em cũng theo ch ng đi phá đ ườ ng

ơ ủ ặ ổ quan/ Con i con ng cho ngoan/ Sang canh trăng l n, bu i tan m v ... ẹ ề (Phá

đ ngườ ).

ở ạ ở ơ ố ữ ữ ả ờ ườ Tr đi tr l i trong th T H u th i kì này là hình nh nh ng ng i m ẹ

ệ ẹ ệ ọ ề ủ ắ ầ ồ già Vi ư t Nam nh bà m Vi t B c, bà b , bà b m... H đ u có ch ng, con đi

ừ ế ả ấ ậ ươ ư ẹ ệ kháng chi n, th m chí t ng tr i qua m t mát đau th ng nh bà m Vi ắ t B c

ư ư ế ả ồ ố ườ (ch ng ch t, con trai c hy sinh trong tù), nh ng gi ng nh bao ng i dân Vi ệ t

ề ươ ẫ ử ể Nam khác các bà m ẹ đ u nén đau th ng, nén tình m u t đ con mình yên tâm đi

ệ ủ ẹ ờ ệ ư ứ ấ ạ ắ ộ di t thù. L i nói sau đây c a bà m Vi t B c tuy m c m c nh ng ch t ch a suy

ừ ả ỏ Ở ấ Tôi b o: “Mày đi/ Mày lo cho kh e/ Đ ng lo nghĩ gì/ nhà ế nghĩ và quy t tâm y:

có m ...”ế t B c (Bà m Vi ẹ ệ ắ ).

ơ ệ ế ạ Th ca Vi t Nam giai đo n 1945 1954 là ti ng nói âm vang giai đi u t ệ ự

ữ ề ườ ụ ữ ữ ườ ườ ợ ả ệ hào v nh ng ng i ph n nh ng ng i yêu, ng i v đ m đang vi c nhà,

ỏ ọ ở ả ấ ậ ươ ữ ắ gi ộ i giang trong lao đ ng s n xu t. H tr thành h u ph ng v ng ch c đ ể

ườ ế ữ ơ ề ụ ữ ắ ầ ng i đàn ông n i ti n tuy n v ng ch c tay súng. Khi c n, ph n cũng tham gia

ể ấ ặ ặ Thăm ể ấ du kích đánh gi c. Có th th y rõ đ c đi m y qua ủ Núi Đôi c a Vũ Cao,

ủ ữ ầ ủ ữ ẩ ư Th nhà lúa c a Tr n H u Thung hay c a Chính H u.... Trong các tác ph m văn

ậ ữ ờ ượ ả ắ ớ ầ ề xuôi th i kì này, nhân v t n cũng đ c miêu t g n li n v i b u không khí cách

ờ ạ ọ ự ư ế ậ ạ ậ ị m ng đang bao trùm th i đ i. H tr c ti p tham gia tr n đ a nh nhân v t Lý

ế ườ ể trong ti u thuy t ế Xung kích, làm y tá chi n tr ư ng nh Lích trong Vào l aử c aủ

ễ ở ườ ữ ả Nguy n Đình Thi, hay tr thành ng i n du kích đã dũng c m hy sinh cho cách

ư ườ ạ ợ ủ ủ ễ ổ m ng nh tr ng h p c a Bao trong Con trâu c a Nguy n Văn B ng…

Ở ặ ườ ủ ự ủ ế ọ ộ ch ng đ ệ ng ti p theo c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa giai

ể ề ẳ ạ ố ớ ả đo n ch ng Mĩ (1954 1975), quan đi m v bình đ ng gi i và gi i phóng ph n ụ ữ

ả ả ộ ượ ể ậ ộ ủ c a Đ ng C ng s n đ ấ c chuy n hóa m t cách nh t quán và sâu đ m vào văn

ườ ẹ ầ ủ ứ ễ Ng i m c m súng ọ h c. Trong ấ c a Nguy n Thi, mô típ “có áp b c, có đ u

ộ ừ ự ệ ệ ẩ ấ ọ ộ tranh” quen thu c t ng xu t hi n trong các tác ph m văn h c hi n th c xã h i

ủ ướ ượ ụ Ở ậ ị ch nghĩa tr c đó cũng đ c nhà văn v n d ng. ừ ậ đây, nhân v t Út T ch t ng

ộ ơ ươ ằ ậ ọ ở ả ổ có m t tu i th đau th ớ ng, nh c nh n v i thân ph n con , tôi đòi. Út ph i làm

ủ ế ệ ầ ậ ị ỏ ạ ế vi c qu n qu t cho các gia đình đ a ch , h t nhà Hàm Gi ộ ồ i đ n H i đ ng i l

ị ủ ượ ư ế ế ặ ẫ ạ Thanh nh ng v n thi u ăn, thi u m c và b ch ng c đãi, b o hành. Trong hoàn

ệ ấ ậ ả ộ ố ị ắ ả c nh kh c nghi ế t y, Út T ch không cam ph n mà có hành đ ng ch ng tr quy t

ệ ặ ợ ỏ ớ ộ li t (ném chén, ném dao vào m t v Hàm Gi i; ném ặ ợ ộ ồ t b t vào m t v h i đ ng

ộ ộ ự ả ấ ự Thanh). Tuy nhiên, s ph n kháng này còn b c l tính ch t t phát. Cô đánh l ạ i

ủ ỉ ớ ể ả ả ơ ị ọ b n đ a ch ch v i suy nghĩ đ n gi n là: “ph i đánh nó đ nó không đánh đ ượ c

ả ế ộ ộ ặ ặ mình” [260, tr.30]. Ngay c đ n lúc g p các anh b đ i xin đi theo đánh gi c, Út

ẫ ồ ị ướ ớ ự ằ T ch v n h n nhiên nói: “Đánh Tây s ng b ng tiên ch c c gì (…). Nó đánh

ạ ớ ướ ứ ủ ấ ớ mình, mình đánh l i nó m i s ng ch ” [260, tr.31]. Ý th c đ u tranh c a Út

ị ự ậ ượ ữ ộ ỉ ự ự ở T ch ch th c s tr thành t giác khi nhân v t đ ạ c nh ng cán b cách m ng

ư ấ ầ ả ấ ộ nh Hai T n, Chín Luông… giác ng . Út th m nhu n chân lí: trong hoàn c nh c ả

ắ ộ ướ ứ ế ố ượ ỗ dân t c còn chìm đ m d ủ i ách áp b c c a đ qu c xâm l c, m i cá nhân

ườ ệ ụ ữ ể ả ồ ỉ ọ ế ng i Vi t Nam (bao g m c ph n ) ch có th có đ ượ ự c t ớ do khi h đ n v i

ộ ấ ạ ả ộ cách m ng, tham gia vào cu c đ u tranh gi i phóng dân t c.

ơ ở ủ ự ứ ấ ậ ườ ợ ị Trên c s c a s nh n th c y, không riêng gì tr ng h p Út T ch mà

ế ậ ữ ộ ộ ề ạ ọ ệ còn bi t bao nhân v t n khác trong văn h c giai đo n này đ u b c l nhi t tình

ụ ạ ả ả ớ cách m ng v i m c đích: gi ộ i phóng dân t c cũng là gi i phóng chính mình.

ụ ữ ẻ ỵ ứ ẳ ạ ậ ị ư Ch ng h n, các nhân v t ph n tr nh Quyên, Cà M , S , ch Hai Thép… hay

ư ẹ ẹ ợ ứ các bà m già nh m Sáu, bà Cà X i trong ấ ả ọ ề Hòn Đ tấ (Anh Đ c)… T t c h đ u

ấ ặ ộ ộ ớ ố chung m t lòng căm thù gi c, chung m t ý chí đ u tranh v i mong mu n gi ả i

ượ ứ ặ ọ ợ ộ phóng x Hòn. Gi c Mĩ m n tay b n ác ôn (trung úy Xăm) đàn áp man r cu c

ủ ấ ạ ọ ố s ng và phong trào cách m ng c a nhân dân Hòn Đ t. Khát v ng đoàn t ụ ủ c a

ữ ườ ị ứ ư ế ậ ồ ọ nh ng ng ộ ắ i đàn bà có ch ng đi t p k t ra B c nh ch S hay khát v ng m t

ờ ộ ự ả ơ ợ ặ ưỡ cu c đ i yên bình, t ớ do, không ph i n m n p lo s gi c dã, ác ôn c ế ng hi p

ẻ ẽ ự ế ệ ớ ữ ủ c a các cô gái tr … s không bao gi ờ ở tr thành hi n th c n u gi i n không

ế ấ ầ ớ ố ạ ẻ ồ đ ng hành cùng các t ng l p nhân dân chi n đ u ch ng l i k thù. Đây chính là

ọ ộ ượ ử ắ ủ ễ ệ ọ ệ m t thông đi p quan tr ng đ ự c g i g m trong di n ngôn c a văn h c hi n th c

ủ ộ xã h i ch nghĩa.

ẫ ễ ể ạ ằ ủ ế M n và tôi N m trong m ch di n ngôn trên, ti u thuy t c a Phan T đ ứ ề

ệ ữ ự ệ ố ả ụ ữ ớ ả ậ c p khá tr c di n m i quan h gi a gi i phóng ph n v i gi ộ i phóng dân t c.

ư ẫ ữ ể ề ề ậ ấ Nh ng cô gái nh M n hay Chín Cang đ u nh n ra nhi u đi m b t công, phi lí

ổ ệ ư ố ớ ụ ữ ụ ệ ớ ủ c a các phong t c, c l ẫ x a đ i v i ph n . Khi trò chuy n v i Thiêm, M n

ặ ạ ế ủ ổ ệ ẫ ồ ạ ữ ầ ạ ỉ không ng n ng i ch ra m t h n ch c a nh ng c l v n còn t n t i trong xã

ủ ả ữ ế ễ ậ ớ ộ ộ h i m i. Th m chí, nó còn bám r sâu vào n p nghĩ c a c nh ng cán b cách

ạ ố ượ ư ụ ự ẫ m ng v n đ ồ ẫ c xem là m u m c nh Luân. M n nói: “Hai ch c năm nay đ ng

ọ ườ ồ ố ử ỏ bào mình đánh Tây r i đánh Mĩ, h c đ ng l ề ắ i chính sách nhi u l m, th h i có

ượ ụ ữ ề ộ ố ớ ề ả ọ ợ ầ l n nào đ ồ c h c kĩ v thái đ đ i v i ph n , v tình c m trai gái v ch ng

ạ ứ ố ộ ớ ợ ư ề hay không? Đ o đ c s m t nh chú Luân đó, v nhà nói v i v cũng quanh năm

ở ạ ả ả ắ ấ mày tao, con gái chú yêu anh gì ắ tr i s n xu t thì chú b t ph i c t” [298, tr.214].

ứ ấ ữ ẽ ạ ậ ằ ẫ ẫ ổ Tuy nhiên, M n v n tin r ng cách m ng s làm thay đ i nh ng nh n th c u trĩ

ườ ộ ẽ ạ ụ ữ ộ ộ ố ự ủ ủ c a con ng i trong xã h i, s mang l i cho ph n m t cu c s ng t ch , thoát

ủ ổ ệ ỏ ế ượ ự ớ ụ ẫ kh i gông cùm c a c l ố và đ qu c xâm l c. M n tâm s v i Thiêm: “T i em

ể ữ ướ ữ ữ ề ị ầ c m súng đánh Mĩ đ gi n c gi làng, đúng, mà cũng gi luôn cái quy n đ nh

ạ ờ ệ ướ ữ ỗ ệ ớ ụ đo t đ i mình n a (…). T i em d nhau: thôi, vi c n ặ ẹ c là l n, chuy n v t d p

ộ ướ ộ ậ ướ m t bên, n c đ c l p thì tr c sau mình cũng đ ượ ự c t do” [298, tr.213 214].

ơ ệ ệ ạ ả Th ca Vi t Nam giai đo n này cũng ngân vang thông đi p gi i phóng quê

ứ ở ả ể ườ ị ươ h ng, x s chính là gi ỗ i phóng m i cá th ng ụ ữ i, trong đó có ch em ph n .

ờ ấ ộ ơ ố ờ ố ữ ả ủ Trong đ i ngũ sáng tác đông đ o c a th ca ch ng Mĩ th i b y gi , T H u luôn

ọ ờ ầ ủ ế ạ ộ ượ đ ấ c xem là ng n c đ u c a ti ng nói đ u tranh và giác ng cách m ng. Chân lí

ự ả ứ ấ ạ ệ ứ ố mu n có t do thì ph i đ ng lên tranh đ u, giũ s ch gông cùm nô l và áp b c tr ở

ừ ệ ề ộ ơ ờ ộ ạ ừ ọ thành m t m nh đ quan tr ng trong th ông. Nó v a là l i giác ng l i v a nh ư

ố ớ ụ ườ ờ ạ ỉ ượ ế ấ ờ l i thúc gi c đ i v i con ng i th i đ i. Ti ng nói y không ch đ ử c trao g i

ẻ ổ ữ ụ ế ớ ế ớ đ n l p thanh niên nam tr tu i, nh ng c già, em bé mà còn tìm đ n v i gi ớ ữ i n

ở ộ ổ ệ ứ ấ ơ Vi t Nam máu và hoa các đ tu i khác nhau. Bài th cho th y rõ b c thông

ố ữ ẹ ị ệ ế ả đi p mà T H u kí thác qua hình nh cô gái có cha m b bom Mĩ gi t đó là t ư

ế ươ ọ ử ế ưở t ng bi n đau th ộ ng thành ng n l a căm thù, bi n suy nghĩ thành hành đ ng

ẳ ấ ấ ắ ỡ ẹ Tr ng khăn tang, em ch ng khóc đâu/ H i em gái m t cha m t m / (đánh gi c): ặ

ả ắ ắ ơ ướ ặ ầ ặ N c m t r i, làm nhòa m t quân thù/ Em ph i b n, trúng đ u gi c Mĩ tệ (Vi

Nam máu và hoa).

ữ ế ấ ọ ơ ố ố ữ Đ c th ca nh ng năm kháng chi n ch ng Mĩ, th y không riêng gì T H u

ề ề ơ ườ ệ ả ạ mà có nhi u nhà th đã nói v ng ụ ữ i ph n Vi ể t Nam không qu n ng i hi m

ử ạ ư ễ nguy, băng vào l a đ n mong có ngày v ươ ớ ự n t i t ộ do. Ví nh , Nguy n Bá L c

ữ ờ ố ị ạ ả ỹ ạ ớ Kho ng tr i h bom v i ớ N du kích Trà Vinh , Lâm Th M D v i ế , Ph m Ti n

ử ề ậ ớ G i em, cô thanh niên xung phong Du t v i ... Đi u này cũng có nghĩa, t ư ưở ng t

ả ề ớ ả ộ ủ ả ả ộ gi ụ ữ ắ i phóng ph n g n li n v i gi i phóng dân t c c a Đ ng C ng s n Vi ệ t

ứ ủ ấ ấ ớ ạ Nam đã th m r t sâu vào ý th c c a gi ố i văn sĩ. Nó chi ph i m nh m đ n t ẽ ế ư

ạ ủ ọ ữ ễ ơ duy sáng t o c a h và làm nên nh ng câu th cùng chung m t ộ quy t cắ di n ngôn

ư ế nh th .

ữ ừ ở ể ấ ớ ư ữ ế T nh ng phân tích trên, có th th y, v i t cách là nh ng chi n sĩ trên

ặ ậ ự ủ ệ ồ ộ m t tr n văn ngh (t ệ ư ưở t ng H Chí Minh), nhà văn hi n th c xã h i ch nghĩa

ộ ủ ằ ả ị ưở ộ ế ề ớ ữ b ng c m quan chính tr xã h i c a lí t ng c ng s n đã vi t v gi i n ả . Do

ườ ữ ệ ọ ườ ượ ở ậ v y, ng i n trong h hình văn h c này th ng không đ c khai thác các

ươ ờ ư ủ ế ườ ộ ườ ph ệ ng di n đ i t , cá nhân mà ch y u là con ng i xã h i, con ng i công

ư ưở ụ ữ ằ ả dân. T t ng ph n n m trong nhân dân, gi i phóng nhân dân cũng chính là

ả ụ ữ ủ ồ ở ưở ủ ạ ủ gi i phóng ph n c a H Chí Minh đã tr thành âm h ễ ng ch đ o c a di n

ề ớ ữ ự ủ ệ ọ ộ ngôn v gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa.

ạ ươ ệ ế ậ Tóm l i, trong ch ễ ng này, chúng tôi ti n hành xác l p khái ni m di n

ư ộ ự ệ ế ượ ệ ế ễ ngôn, coi di n ngôn nh m t s ki n giao ti p có tính h hình, có chi n l c và

ậ ự ụ ể ơ ở ự ễ ệ ể ặ ọ tr t t ộ c th . Trên c s phân tích đ c đi m di n ngôn văn h c hi n th c xã h i

ủ ễ ớ ủ ệ ọ ộ ch nghĩa nói chung, di n ngôn gi ự i trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa nói

ả ậ ộ ệ ố ơ ở ự riêng, tác gi lu n án đã xây d ng m t h th ng c s lí lu n ậ n n t ng ề ả . K t quế ả

ươ ố ể ự ể ứ nghiên c u trong ch ng này đóng vai trò ể là đi m t a căn c t đ chúng tôi tri n

ươ ụ ể ế ậ ộ khai các ch ng, m c ế ụ ti p theo ủ c a lu n án. Nói m t cách c th , lí thuy t khái

ở ế ề ễ ợ ẫ ự ệ ề ễ quát v di n ngôn đây th c hi n vai trò g i d n còn lí thuy t v di n ngôn văn

ự ủ ệ ặ ệ ễ ớ ẽ ự ộ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa, đ c bi t là di n ngôn gi ế i trong đó s tr c ti p

ươ ậ ượ ể đóng vai trò ph ng pháp lu n và đ c chúng tôi chuy n hóa thành các thao tác

ả ằ ỏ ễ ề ớ ữ ệ ọ phân tích, lí gi i nh m làm sáng t di n ngôn v gi ự i n trong văn h c hi n th c

ộ ệ ủ xã h i ch nghĩa Vi t Nam.

ƯƠ Ớ Ữ Ọ Ễ CH NG 3 . GI I N TRONG DI N NGÔN VĂN H C

Ộ Ự Ủ Ệ HI N TH C XÃ H I CH NGHĨA

ủ ễ ầ Theo suy nghĩ c a chúng tôi, phân tích di n ngôn c n chú ấ ý hai v n đ ch ề ủ

ế ượ ễ ậ ự ễ ư ậ ở ở ỉ c di n ngôn di n ngôn ch t: ố chi n l và tr t t . S dĩ nh v y là b i, ch có

ế ượ ế ớ ượ ứ ễ ớ xem xét chi n l ể c di n ngôn ta m i có th tìm ra b c tranh th gi i đ ế c ki n

ụ ể ủ ỉ ừ ữ ớ ươ ạ t o trong đó cùng v i nh ng vai phát ngôn c th c a nó. Và, ch t ph ệ ng di n

ậ ự ễ ườ ứ ể ớ ễ tr t t di n ngôn, ng i nghiên c u m i có th lí gi ả ượ i đ ộ c vì sao m t di n ngôn

ượ ứ ự ằ ợ ở nào đó đ c cho là h p th c và tr thành chân lí, n m trong khu v c trung tâm

ữ ễ ơ ạ ị ấ ủ c a sân ch i văn hóa còn nh ng di n ngôn khác l i b c m đoán và có xu h ướ ng

ự ằ ạ ạ trôi d t sang khu v c ngo i biên; đ ng sau các phát ngôn mang tính chân lí là

ề ễ ữ ấ ớ ữ ọ nh ng c s ậ ơ ở h u thu n ẫ nào?... V n đ di n ngôn gi ệ i n trong văn h c hi n

ả ượ ủ ự ầ ộ ữ ệ th c xã h i ch nghĩa cũng c n ph i đ c lí gi ả ừ i t ư ế nh ng bình di n nh th .

ụ ể ộ ố ướ ự ạ ằ ỏ D i đây là s phân tích m t s khía c nh c th nh m làm sáng t chi n l ế ượ c

ậ ự ễ ề ớ ữ ủ ệ ế ễ ọ giao ti p và tr t t di n ngôn trong di n ngôn v gi ự i n c a văn h c hi n th c

ộ ệ ủ xã h i ch nghĩa Vi t Nam.

ễ ừ ế ượ ế 3.1. Di n ngôn v gi ề ớ ữ hìn t i n n chi n l c giao ti p

ướ ệ ố ộ ủ 3.1.1. Xu h ng tuy t đ i hóa vai xã h i c a gi ớ ữ i n

ậ ằ ề ớ ữ ệ ễ ọ N m trong quy lu t chung, di n ngôn v gi ự i n trong văn h c hi n th c

ế ớ ủ ứ ạ ộ ắ Ở xã h i ch nghĩa cũng t o ra b c tranh th gi i theo nguyên t c phân vai. đây,

ề ạ ướ ệ ố ộ ủ ườ các nhà văn cách m ng đ u có xu h ng tuy t đ i hóa vai xã h i c a ng i ph ụ

ể ớ ữ ủ ộ ề ể ậ ọ ổ ữ n . Nhìn t ng th , gi i n c a b ph n văn h c này có th quy v ba vai chính:

ẻ ầ ẹ ẹ ế ố ổ ườ M Chi n sĩ, M T qu c; Chúng con Anh hùng và K l m đ ng, l c l i ạ ố .

ẽ ậ ề ộ ở Quan sát các vai s nh n ra ộ ố chúng thu c v hai phe v n đã tr nên quen thu c

ọ ế ẹ ẹ ổ ủ c a văn h c kháng chi n: ế Ta và Đ chị . Vai M Chi n sĩ, M T qu c ố và Chúng

ữ ự ậ ườ ẻ ầ K l m đ ng, l c l i con Anh hùng là nh ng nhân v t tích c c còn vai ạ ố là nhân

ư ậ ề ớ ữ ự ệ ễ ấ ọ ậ v t tiêu c c. ự Nh v y, v n đ gi ủ i n trong di n ngôn c a văn h c hi n th c xã

ữ ệ ị ủ ộ h i ch nghĩa ữ ơ ả xoay quanh tr c ụ câu chuy n gi a “Ta” và “Đ ch”, gi a c b n

“Chính” và “Tà”.

ẹ ẹ ổ ố ế 3.1.1.1. M Chi n sĩ, M T qu c

ớ ữ ắ ẹ ế M Chi n sĩ ứ Trong b c tranh gi i n , theo nguyên t c phân vai thì , M ẹ

ổ ữ ị ấ ượ ả ằ T qu c ố gi v trí cao nh t, đ c nhà văn miêu t b ng cái nhìn thành kính,

ậ ữ ộ ờ ủ thiêng liêng. Các nhân v t n thu c vai này bao gi cũng “tuân th ” tri ệ ể t đ

ứ ủ ứ ẹ ấ ạ ph m vi vai ch c năng c a nó. Theo đó, vai “M ” có ch c năng nuôi n ng, che

ấ ủ ấ ủ ẹ ẩ ẩ ọ ở ươ ấ ướ ch , đùm b c. Ph m ch t c a m là ph m ch t c a quê h ng, đ t n ắ c: ch t

ườ ợ ổ chiu, lam lũ, nghèo khó, t o t n ả ầ , hy sinh.... Trong tr ố ẹ ng h p này, M là T qu c.

ạ ộ ự ẹ ể ế ạ ầ ặ M t khác, M cũng có th tham gia ho t đ ng cách m ng, tr c ti p c m vũ khí

ế ấ ườ ự ẹ ế ệ ả ợ ọ chi n đ u. Trong tr ng h p đó, M là Chi n sĩ. Kh o sát văn h c hi n th c xã

ủ ấ ẹ ệ ề ấ ơ ẹ ế ổ M T qu c M Chi n sĩ ộ h i ch nghĩa th y vai ố xu t hi n nhi u h n vai .

ệ Cũng có khi, hai vai này hòa quy n trong nhau.

ẹ ế ườ ẹ ầ M Chi n sĩ ữ là nh ng ng ạ ộ ặ i m c m súng đánh gi c, tham gia ho t đ ng

ệ ớ ẹ ế ổ M T qu c du kích, tiêu di t quân thù. So v i vai ẹ ố , vai M Chi n sĩ tuy xu tấ

ư ơ ể ạ ấ ấ ự ủ ư ệ ệ ọ ộ hi n th a h n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa nh ng đ l i d u n sâu

ả ể ớ ổ ậ ố ư ư ậ ậ M tộ ậ đ m. N i b t trong s đó ph i k t i các nhân v t nh T H u trong

ệ ở ệ ứ ứ ứ ị chuy n chép b nh vi n ệ (Bùi Đ c Ái), S trong Hòn Đ tấ (Anh Đ c), Út T ch

ườ ẹ ầ ọ ề ữ ễ ườ i m c m súng trong Ng (Nguy n Thi)... H đ u là nh ng ng i m tr , v ẹ ẻ ượ t

ủ ả ủ ố ể ậ ề ế ậ ả lên hoàn c nh khó khăn c a b n thân, c a s ph n đ l p nhi u chi n công cho

ạ ộ ở ệ ả ệ M t chuy n chép b nh vi n cách m ng. Trong ệ , nhà văn miêu t ị ư ậ ch T H u là

ị ặ ưỡ ộ ạ ế ế ế ồ ổ ủ m t n n nhân đau kh c a chi n tranh (b gi c c ng hi p, ch ng ch t...). Tuy

ư ậ ươ ể ấ ậ ả ậ ậ v y, T H u nén đau th ng, ch p nh n c nh xa con đ đi thoát ly. Th m chí,

ế ị ặ ị ẫ ấ ắ ắ ị ượ ỗ khi bi t tin hai con b gi c b t và b tra t n, ch v n g ng v ớ t qua n i đau đ n

ườ ấ mà kiên c ế ng chi n đ u.

ậ ị ườ ẹ ầ ủ Ng i m c m súng Nhân v t Út T ch trong ễ c a Nguy n Thi có l ẽ là

ườ ụ ữ ấ ẹ ế ề ả M Chi n sĩ ng ể i ph n tiêu bi u nh t cho vai ẩ . B n thân nhan đ tác ph m

ứ ủ ậ ấ ệ đã cho th y rõ chân dung và vai ch c năng c a nhân v t này. Trong truy n,

ấ ả ủ ễ ẩ ậ ỉ Nguy n Thi không ch tô đ m ph m ch t đ m đang, tháo vát, hy sinh c a ng ườ i

ẹ ặ ệ ế ạ ẩ ấ ấ ợ ở m mà còn đ c bi t nh n m nh, ng i ca ph m ch t anh hùng vai chi n sĩ Út

ề ầ ắ ủ ướ ự ụ ế ộ ị ị T ch. D i con m t c a nhà văn, Út T ch là m t chi n sĩ th c th . Nhi u l n ch ị

ạ ố ế ế ắ ấ ư ậ ặ ừ t ng xung phong chi n đ u, đo t b t gi c và giành chi n th ng giòn giã nh tr n

ườ ầ ậ ậ ơ ế ậ V n D i, tr n bót Tám Th , tr n C u Kè, tr n bót Bà My...

ớ ế ẹ ẹ ổ ổ M Chi n sĩ ẹ là vai M T qu c ố ố . “M T qu c” Song hành v i vai

ườ ượ ả ắ ứ ạ ộ ư ặ ớ ch c năng che ch th ng đ c miêu t ề g n li n v i ủ ở. Ho t đ ng đ c tr ng c a

ự ẹ ề ế ầ ấ ắ ổ ố “M T qu c” là d ng l u, đào h m, che ch n và nuôi gi u đàn con chi n sĩ.

ộ ờ ẹ ạ ươ ấ ướ M t đ i m hy sinh cho cách m ng, cho quê h ng, đ t n ậ ể ả c. Có th c m nh n

ấ ấ ủ ẹ ẹ ề ả ẩ rõ vai và ph m ch t y c a “M ” qua hình nh bà m mi n Nam trong bài th ơ

ở ề ủ ẹ ự ư ề ạ Tr v quê n i M d ng t m mái l u che m a che gió/ Ta có ộ c a Lê Anh Xuân:

ọ ử ẫ ướ ớ ề ủ ẹ ẹ ấ ờ ầ ả ớ ng đâu mái l u c a m / D i l p đ t kia ng n l a v n còn/ M ta t n t o s m

ướ ầ ả ờ ẹ ậ hôm/ Nuôi các anh ta d ươ i h m bí m t/ C đ i m hy sinh gan góc/ Hai m i

ữ ấ ữ ề ẹ ẹ ở ề năm gi đ t, gi làng/ Ôi m là bà m mi n Nam (Tr v quê n i ộ ).

ủ ẹ ễ ạ ườ ắ ớ ơ Trong di n ngôn c a th văn cách m ng, “M ” th ề ng g n li n v i căn

ữ ề ấ ở ớ ớ ỉ ườ ầ h m nuôi n ng, ch che, v i mái chèo v ng vàng và b n b . V i ng ề i lính mi n

ơ ữ ẹ ầ ỉ M Tẹ ổ xuôi trong th H u Th nh, bà m chèo đò đêm giáp ranh là v ng trăng, là

ẻ ặ ườ ỡ ư qu cố . Đoàn lính tr g p ng ứ i chèo đò mà c ng nh đang đ ượ ặ ạ c g p l ữ i nh ng

ườ ủ ẹ ọ ố ư ệ ẹ ặ ng i m sinh thành c a h . Đêm t i không nhìn rõ m t nh ng “M ” hi n lên

ậ ầ ươ ậ ủ ự ả ỗ ồ ạ ườ Đ ng chí quê m n th t g n gũi, yêu th ng trong s c m nh n c a m i ng i:

ượ ế ả ườ ươ ướ ng c/ Qu quy t ng ạ i lái đò có v t áo chàm t ồ i/ Các đ ng chí d i xuôi/

ỡ ặ ạ ự ệ ẹ ặ ả Ng g p l i m già đon đ / Đêm giáp ranh ng t chuy n trò tâm s / Chúng tôi

ươ ớ ủ ề ớ ộ ơ b i trong th ầ ng nh c a riêng mình (...)/ Chúng tôi đi v i m t ni m tin/ V ng

ế ấ ậ ở trăng y ch chúng tôi c p b n ế (Chuy n đò đêm giáp ranh ).

ơ ữ ờ ủ ố Trong sáng tác c a các nhà th n th i kì ch ng Mĩ, hình t ượ M ẹ Vi ng tệ

ượ ấ ạ ở ộ ố ư ẩ ấ ộ ở Nam cũng đ c nh n m nh m t s ph m ch t quen thu c nh che ch , hy

ờ ầ ề ẹ ả ặ ợ ơ ỳ Tu iổ sinh, đ i ch th m l ng... Nói v “M ”, c m xúc th Xuân Qu nh trong

ơ ủ ệ ồ ớ ở ề th c a con Tr v quê n i ơ ủ khá đ ng đi u v i ý th c a Lê Anh Xuân trong ộ . Ở

ẹ ệ ầ ậ ả đây, bà m Vi ọ ử ủ t Nam cũng nuôi con trong h m bí m t và nuôi c ng n l a c a

ổ ủ ấ ạ ố ườ ầ ờ H m sâu gi quý tình yêu t qu c, c a ý chí đ u tranh cách m ng kiên c ng:

ạ ươ ọ ử ẹ ầ ơ h n nhà/ Súng là tình nghĩa, đ n là l ng tâm/ M nuôi ng n l a trong h m/ Đ ể

ữ ề ẹ ầ ớ khi con l n con c m lên tay/ Nh ng đi u m nghĩ hôm nay/ Ghi cho con nh ớ

ữ ơ ủ ổ nh ng ngày còn th ơ (Tu i th c a con ).

ỹ ạ ộ ầ ẹ ớ ị V i Lâm Th M D , M mang m t t m vóc hùng vĩ khi băng qua bao

ề ể ế ậ ở thác gh nh, sông sâu và giông bão đ chèo đò ch đàn con dũng sĩ c p b n bình

ề ướ ẹ ươ ả ầ ố c c sông sâu/ Ch ng chèo mình m đ ng đ u bão giông an: Thác gh nh n

(Trái tim sinh n )ở .

ầ ớ ơ ữ ả ế ề ẩ ấ ơ ầ Ph n l n th n quan tâm nhi u h n c đ n ph m ch t hy sinh âm th m,

ờ ủ ỉ ợ ườ ẹ ể ề ặ ộ ề b n b , đ i ch c a ng ệ i m . Đ c tính này bi u hi n sinh đ ng qua nhi u tác

ị ỹ ạ ủ ẳ ẩ ẩ ơ ị ạ ph m c a Ý Nhi, C m Lai, Anh Th , Lê Th Mây, Lâm Th M D ... Ch ng h n,

ả ả ọ ị ườ ệ trong bài th ơ Mẹ, tác gi ắ Lê Th Mây đã kh c h a hình nh ng ẹ i m Vi t Nam

ộ ế ặ ỗ ấ ầ ặ hy sinh th m l ng, nén ch t n i đau m t con vào lòng, không m t ti ng than van,

ườ ẳ ờ ẹ ể ộ ờ ể m k / Dù m t l i đ hàng xóm th ươ ng ầ ủ Đã m i năm ch ng bao gi s u t i:

ẩ ạ ụ ả ộ ướ ự ẫ tâm (Mẹ). Còn C m Lai l i xúc đ ng, c m ph c tr ị ự ạ c s nh n n i và ngh l c

ườ ờ ợ ủ ẹ ề ườ ẹ ở ề Ôi ng ố i m / Su t kiên c ng c a m trong ni m ch đ i ngày các con tr v :

ề ả ắ ờ ờ ộ ồ cu c đ i ch con/ Đánh Tây r i đánh Mĩ/ C đàn con ra đi/ Xóm v ng l u tranh

ẹ ợ ể ộ ươ ệ ề m đ i ngày v ề (G i mử ẹ). Có th xem đây là m t ph ấ ng di n ít nhi u th m

ớ ủ ườ ế ữ ấ ừ ữ ẩ ả ượ đ m c m quan gi i c a ng i vi t n . Tuy nhiên, nh ng ph m ch t v a nêu

ẹ ệ ấ ổ ướ ọ ủ ễ ố ố ủ c a bà M T qu c v n đã xu t hi n tr c đó trong di n ngôn văn h c c a nhà

ứ ư ế ế ẫ ả ồ ồ ỉ văn nam r i nên xét đ n cùng nó v n ch là ti ng nói hòa đ ng ch ch a ph i là

ể ệ ượ ả ắ ủ ế ti ng nói th hi n đ ữ c b n s c riêng có c a các nhà văn n .

ủ ệ ọ ộ ẹ ổ M T qu c ự Trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, ố cũng th ngườ

ẻ ả ầ ấ ầ ắ ọ ớ ộ ượ đ ợ c kh c h a v i dáng v t o t n, t m thân g y gu c, lam lũ, nghèo khó... g i

ưở ớ ấ ủ ấ ướ ẩ ộ ệ ể ấ liên t ng t i ph m ch t c a đ t n c và dân t c Vi ặ t Nam. Có th th y rõ đ c

ể ầ ậ ớ ứ ẹ M tôi th c khuya d y s m (...)/ M th ẹ ươ ng ơ đi m này trong th Tr n Vàng Sao:

ẹ ẫ ả ầ ấ ướ ướ ạ ợ ẹ tôi m v n t o t n/ N c sông g o ch (...)/ Tôi yêu đ t n c này xót xa/ M tôi

ườ ấ ấ ồ ươ ở nuôi tôi m i m y năm không l y ch ng/ Th ng tôi góa nuôi tôi ơ ủ (Bài th c a

ườ ướ ả ỗ ấ ị ươ ộ m t ng i yêu n c mình ). Lê Th Mây nhìn th y c n i đau th ấ ỗ ng mà r t đ i

ườ ủ ẹ ệ ẹ ấ ậ ầ M đã nh n vào kiên c ng c a bà m Vi ả t Nam qua hình nh t m thân g y:

ơ ố ủ ị ụ ữ ừ ầ ơ ố ủ ấ ộ thân g y/ C n s t c a nh ng cánh r ng b l ữ i tàn ch t đ c/ C n s t c a nh ng

ị ằ ẵ ắ ẹ ơ ố ư ớ dòng sông b đ ng đ ng c t chia (V i m c n s t ch a thuyên gi m ả ).

ẹ ổ ở ố ượ ộ Vai M T qu c ố cũng tr thành đ i t ễ ng khá quen thu c trong di n

ủ ạ ệ ư Ng i mườ ẹ ạ ngôn c a âm nh c cách m ng Vi t Nam qua các ca khúc nh :

ễ ấ ạ ọ c (Nguy n Ng c Thi n), ệ M ẹ (Phan Long), Đ t n ấ ướ (Ph m Minh Tu n)... Trong

ủ ấ ượ ẩ ẩ Đ t n c ạ đó, nh c ph m ạ ấ ướ c a Ph m Minh Tu n đ ể c xem là tác ph m tiêu bi u

ế ề ẹ ổ ố ề ườ ấ ướ ơ “Xin hát v ng i đ t n c i! Xin hát v ề ấ nh t vi t v M T qu c. Câu hát:

ẹ ổ ở ứ ố m T qu c i” ệ ố ơ tr thành đi p khúc và là cái t ồ ủ xuyên su t, làm nên linh h n c a

ệ ế ề ắ ạ ự ca khúc. Âm vang trong giai đi u thi ủ ả t tha, sâu l ng c a b n nh c là ni m t hào,

ế ủ ố Ở ữ ứ ẹ ổ là tình yêu da di t c a nh ng đ a con dành cho M T qu c. ả đây, hình nh

ệ ượ ồ ườ ẹ ả ầ ấ ướ đ t n c Vi t Nam đ c l ng trong bóng hình ng i m t o t n, kiên c ườ ng

ử ự ề ắ ấ ắ ạ “sáng ch n bão giông, chi u ngăn n ng l a”... L n sân sang lĩnh v c âm nh c

ể ấ ư ậ ậ ượ ệ ạ ộ ằ m t chút nh v y đ th y r ng, các lo i hình ngh thu t đ c sáng tác theo

ươ ủ ự ệ ọ ộ ph ng pháp sáng tác hi n th c xã h i ch nghĩa, trong đó có văn h c và âm

ộ ố ạ ế ạ ề ớ ữ ụ ể nh c đôi khi cũng có chung m t l ễ i ki n t o di n ngôn v gi i n . C th , trong

ườ ễ ề ặ ợ ổ ố tr ể ẹ ng h p này là di n ngôn v vai M T qu c. Suy cho cùng, đ c đi m

ấ ấ ồ ừ ự ố ữ ế ế ươ t ng đ ng y xu t phát t s gi ng nhau gi a các thi ệ t ch tham gia vào vi c

ế ạ ễ ở ả ự ạ ọ ki n t o di n ngôn c hai lĩnh v c văn h c và âm nh c.

3.1.1.2. Chúng con Anh hùng

ướ ệ ố ộ ủ ớ ữ ự ệ Xu h ng tuy t đ i hóa vai xã h i c a gi ọ i n trong văn h c hi n th c xã

ủ ượ ể ệ ộ h i ch nghĩa cũng đ ậ c th hi n đ m nét qua vai Chúng con Anh hùng.

ở ậ ữ ừ ộ ậ ả ồ ợ “Chúng con” đây bao g m m t t p h p đông đ o các nhân v t n t bé gái liên

ữ ữ ế ị ộ ạ l c, cô du kích, ch thanh niên xung phong, cô giao liên cho đ n nh ng n cán b ,

ư ợ đoàn viên h p tác xã u tú...

ư ủ ế ứ Nh đã nói, ch c năng c a vai ấ Chúng con Anh hùng là tham gia chi n đ u,

ự ự ủ ề ế ộ ộ ẵ ỗ ợ h tr tích c c cho ti n tuy n, hăng say lao đ ng xây d ng ch nghĩa xã h i, s n

ư ế ậ ữ ầ ố ổ ớ ộ sàng hy sinh khi T qu c c n. V i ý nghĩa nh th , các nhân v t n thu c vai

ệ ệ ệ ẩ ọ ự Chúng con Anh hùng hi n di n phong phú trong các tác ph m văn h c hi n th c

ể ượ ủ ữ ữ ộ ế ư ổ xã h i ch nghĩa. Nh ng n anh hùng này có th đ c bi t rõ tu i tên nh ng cũng

ể ỉ ư ộ ọ có th ch là m t tên g i chung nh cô thanh niên xung phong, cô du kích, cô giao

liên...

ữ ế ặ ạ ố ị Trong nh ng năm kháng chi n ch ng gi c ngo i xâm, Võ Th Sáu cũng là

ủ ữ ế ầ ộ ớ ữ ử m t cái tên góp ph n làm cho nh ng chi n công c a gi ộ i n trên trang s dân t c

ẻ ạ ỡ ườ ữ ế ấ ở ồ thêm v vang, r ng r . Ng i thi u n anh hùng y đã tr ả thành ngu n c m

ề ế ủ ạ ọ ứ h ng sôi trào trên nhi u trang vi ạ t c a sáng tác văn h c và âm nh c cách m ng

ệ ươ ờ ề ế ề Truy n thuy t v Côn Đ o Vi t Nam đ ng th i. Trong ị ả , Phan Th Thanh Nhàn

ề ư ế ộ ấ ấ ợ ị ị xúc đ ng nói v t th hy sinh anh dũng, b t khu t và ng i ca ch Võ Th Sáu

ơ ả ữ ầ ị ườ ẻ ặ Ng i con gái tr măng/ Gi c đem ra ằ b ng nh ng v n th gi n d , trong sáng:

ữ ẫ ắ ỉ ườ ắ bãi b n/ Đi gi a hai hàng lính/ V n ung dung m m c ộ i/ Ng t m t đóa hoa t ươ i/

ẩ ấ ấ ầ ị Ch cài lên mái tóc/ Đ u ng ng cao b t khu t/ Ngay trong phút hy sinh (Truy nề

ế ề thuy t v Côn Đ o ả ).

Ở ườ ệ ố ữ ả ầ ị ị ơ Ng i con gái Vi t Nam bài th , T H u miêu t ớ ch Tr n Th Lý v i

ộ ườ ủ ẻ ạ ấ ủ ầ t m vóc c a m t ng i anh hùng vĩ đ i. Bao nhiêu đòn tra t n dã man c a k thù

ụ ả ấ ướ ủ ầ ấ ườ ị ề đ u đã ph i ch u khu t ph c tr ấ c tinh th n b t khu t, kiên trung c a ng i con

ố ạ ồ ệ ậ ắ ử ố i r i em đã s ng!/ Đi n gi t, dùi đâm, dao c t, l a nung/ gái y: ấ Em đã s ng l

ườ ườ ệ Không gi ế ượ t đ c em, ng i con gái anh hùng i con gái Vi t Nam (Ng ).

ậ ữ ộ ộ ậ ợ Nhân v t n thu c vai ả Chúng con Anh hùng còn là m t t p h p đông đ o

ữ ượ ả ơ ẫ ả ẩ các n thanh niên xung phong đ c miêu t trong c tác ph m th l n văn xuôi

ể ệ ơ ư ự ủ ư ừ ệ ộ ọ ề hi n th c xã h i ch nghĩa. Nhà th L u Tr ng L cũng t ng th hi n ni m

ụ ắ ướ ứ ạ ạ ườ ả c m ph c sâu s c tr ị ự c s c m nh và ngh l c cách m ng phi th ng ở ọ h

ườ ữ ổ ắ ầ ườ ổ ớ M i tám tu i em b t đ u v i con đ ườ ng nh ng cô gái tu i m i tám xuân thì:

ả ườ ữ ắ ẳ ườ ủ c a Đ ng/ Đ ng đánh Mĩ, đ ng B c Nam xuyên qua nh ng lèn cao đá ph ng!/

ườ ậ ạ ố ữ ắ ạ Em đ p phăng m i b c/ Em h d c Ba Thang/ Em đi gi a thác lũ n ng ngàn/

ấ ả ầ ắ ườ ườ Em ch p c bùn l y v t mu i ng em đi ỗ (Đ ng em làm, đ ).

ể ườ ủ ạ ậ ế Con đ ng mòn y Ti u thuy t ấ c a Đào Vũ ghi l ố i tr n giao tranh kh c

ệ ụ ả ữ ữ ữ ệ ế ệ li t gi a nh ng n chi n sĩ thanh niên xung phong có nhi m v b o v con

ạ ườ ệ ớ ơ ộ ườ đ ế ng mòn huy t m ch Tr ng S n v i quân đ i Mĩ. Trong truy n, nhà văn

ả ươ ặ ữ ấ ươ miêu t bao nhiêu g ng m t n thanh niên xung phong là b y nhiêu g ặ ng m t

ấ ả ổ ờ ề ữ ụ ế ầ ọ ỉ ấ anh hùng. H là nh ng Nhu n, Ng , Kh , Ch m… T t c tu i đ i đ u còn r t

ẻ ỗ ườ ư ề ả ậ ộ ộ ợ ỉ tr . M i ng i m t mi n quê, m t hoàn c nh nh ng cùng t p h p trên đ nh Phu

ố ớ ư ề ạ ọ ố Vu, gánh tr ng trách thiêng liêng đ i v i cách m ng. Gi ng nh nhi u nhà văn

ẩ ấ ậ ờ cùng th i, Đào Vũ cũng t p trung khai thác ph m ch t anh dũng, hy sinh quên

ậ ữ ể ứ ủ ử ạ ườ ọ mình c a các nhân v t n . H xông pha l a đ n đ c u đ ng mà không chút

ề ự ố ể ứ ế ườ ể ử băn khoăn v s s ng và cái ch t. Đ c u con đ ng chìm trong bi n l a, ngăn

ặ ử ế ả ộ ể ậ ầ ch n l a cháy vào các thùng xăng, Nhu n n y ra sáng ki n dùng b c phá đ d p

ủ ượ ả ả ư ộ ả ộ ử ộ ử l a. Hành đ ng c a cô đ c tác gi miêu t nh m t hành đ ng c m t : “Đôi

ầ ữ ắ ầ ầ ộ ị ạ ủ b n c a Nhu n không còn k p tranh ph n n a, tho t m t cái Nhu n đã lao đi nh ư

ử ế ầ ờ ộ ưỡ ấ ủ ế ờ m t mũi tên. Cô ch n v n đ n g n núi l a, cái l i dài nh t c a nó đã li m sang

ế ồ ừ ể ế ắ ộ ỉ khu bãi chuy n ti p r i. Kh và Ch nh căng m t lên mà nhìn t ng đ ng tác nh ỏ

ề ử ỏ ự ủ ầ ủ ổ ậ ủ c a Nhu n. Cái bóng đen c a cô in n i b t lên trên n n l a đ , s hung hãn c a

ộ ế Ầ ứ ở ỏ ổ ộ ớ nó làm cô càng tr nên bé nh quá. m m t ti ng n ! M t th ánh ch p xanh lè

ườ ắ ạ ắ ả ợ ộ ơ ữ ộ ạ ọ làm m i ng i ch t ph i nh m m t l ấ i. Và m t c n bão táp d d i qu t lên b t

ạ ơ ư ữ ử ệ ầ ạ ầ ầ ộ ầ th n, nh trong m t truy n th n tho i. Th n tho i h n n a là cái núi l a g n

ế ụ ắ ấ ấ ỉ ạ ằ ộ nh t hung hãn là th v t t t ng m. Ch còn l i m t cái đuôi khói đen xì n m bò

ể ạ ớ dài mãi ra” [316, tr.430431]. Có th nói, v i đo n văn này, Đào Vũ đã th c s ự ự

ậ ủ ả ầ ỏ “th n thánh hóa” nhân v t c a mình. Hình nh cô thanh niên xung phong nh bé

ậ ắ ể ử ủ ả ộ ờ lao vào d p t ư t m t bi n l a ngút tr i đúng nh cách nói c a nhà văn: ch khác

ữ ủ ệ ả ạ ầ ộ ồ ộ ặ gì m t truy n th n tho i. Rõ ràng, trong c m nghĩ c a nh ng đ ng đ i đã có m t

ở ầ ụ ở ế ộ ỉ ườ ọ ừ ế đó (Ch nh, Kh ) Nhu n v t tr thành m t ng ạ i hùng khi n h v a kinh ng c

ụ ạ ừ ả l i v a c m ph c.

ự ủ ệ ả ộ ể ắ ặ Kh o sát các sáng tác văn xuôi hi n th c xã h i ch nghĩa, có th b t g p

ượ ữ ể ặ ớ ườ ề ấ r t nhi u hình t ng n anh hùng cùng chung đ c đi m v i các tr ợ ng h p đã

ở ư ẳ ạ ặ ậ ệ M t tr n trên cao phân tích trên, ch ng h n nh Đào trong , Lích và Vi n trong

ủ ễ ẫ ẫ ủ ế M n và tôi Vào l aử c a Nguy n Đình Thi, M n trong ứ c a Phan T , N t trong

ấ ườ ậ ữ ủ ễ ữ D u chân ng i lính Nh ng ngôi c a Nguy n Minh Châu, các nhân v t n trong

ủ ệ ả M nh trăng cu i r ng sao xa xôi c a Lê Minh Khuê, Nguy t trong ễ ố ừ c a Nguy n ủ

ừ ọ ở ủ ễ Minh Châu, Mai, Dít trong R ng xà nu c a Nguy n Trung Thành … H tr thành

ươ ạ ủ ệ ể ặ ớ ữ Chúng con ữ nh ng g ng m t tiêu bi u làm nên di n m o c a gi i n qua vai

ủ ủ ự ễ ệ ộ ọ Anh hùng trong di n ngôn c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa.

ỉ ạ ự ủ ễ ệ ọ ộ Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa không ch t o ra di n ngôn ph n ụ ữ

ệ ặ ậ ế ặ ạ ấ ố anh Vi t Nam anh hùng trên m t tr n chi n đ u ch ng gi c ngo i xâm mà còn

ấ ướ ự ả ấ ặ ậ ộ ườ hùng trên m t tr n lao đ ng s n xu t, xây d ng đ t n c theo con đ ng ch ủ

ể ả ậ ượ ấ ọ nghĩa xã h iộ . Qua các sáng tác văn h c, có th c m nh n đ c r t rõ không khí lao

ổ ủ ể ề ắ ậ ườ ộ đ ng t p th , thi đua sôi n i c a nhân dân mi n B c nói chung và ng i ph n ụ ữ

ặ ậ ế ấ ị ớ ữ nói riêng. Không thua kém ch em trên m t tr n chi n đ u, gi ặ ậ i n trên m t tr n

ự ế ả ấ ộ ộ lao đ ng s n xu t cũng hăng hái, dâng hi n toàn tâm toàn l c cho công cu c xây

ọ ờ ủ ế ấ ự ậ ề ộ ề ự d ng n n kinh t ế ớ ướ m i d i ng n c ch nghĩa xã h i. S t n hi n y đ u chung

ộ ề ụ ự ộ ế ữ ể ề ắ ạ m t m c đích là xây d ng m t n n kinh t v ng m nh đ mi n B c có th tr ể ở

ậ ươ ủ ứ ữ ề ệ ắ ươ thành h u ph ng v ng ch c đ s c chi vi n cho mi n Nam yêu th ệ ng. Vi c

ệ ộ ở ủ ự ự ệ ề ụ ữ ph n nhi t tình tham gia vào s nghi p xây d ng ch nghĩa xã h i ắ mi n B c

ơ ộ ể ọ ị ế ộ ậ ủ ủ ẳ ị ớ ớ cũng là c h i đ h kh ng đ nh v th đ c l p, dân ch c a gi i mình so v i nam

ớ ụ ữ ớ ư ơ ở ẳ ọ ờ ị gi i. Trên c s đó, văn h c th i kì này còn kh ng đ nh, suy tôn ph n v i t cách

ữ ườ ở ọ ữ ộ ọ nh ng ng ố ớ i anh hùng lao đ ng b i h đã có nh ng đóng góp quan tr ng đ i v i

ộ ự ế công cu c d ng xây, ki n thi ế ướ t n c nhà.

ẽ ả ủ ẳ ậ ượ ộ Đ c ọ Cái sân g chạ c a Đào Vũ h n ai cũng s c m nh n đ c m t không

ạ ộ ể ủ ậ ộ ợ ộ ầ khí đua tranh sôi đ ng trong ho t đ ng lao đ ng t p th c a h p tác xã C u

Ở ổ ậ ươ ụ ữ ư ệ ặ ấ ị Quay. đó n i b t lên các g ng m t ch em ph n nh Ch m, Hiên, Quy n…

ụ ữ ấ ữ ư ề ố ổ ở ứ ề ứ Nh ng ph n y khác nhau v l a tu i nh ng đ u gi ng nhau ậ ý th c vì t p

ứ ể ệ ấ ặ ộ th mà lao đ ng quên mình. Cái không khí Ch m, Quy n nô n c thi đua g t lúa

ồ ượ ễ ả ậ ố ệ ộ ngày mùa trên cánh đ ng đã đ c Đào Vũ di n t ư th t s ng đ ng: “Quy n x a

ư ờ ắ ầ ầ nay ch a xén lúa bao gi ề , năm nay b t đ u c m li m xén. Thành tích cũng khá

ấ ườ ắ ườ ế ộ ườ ườ ườ ộ đ t xu t, xén cho tám ng i c t, đ n m i m t ng i, m i hai ng i…

ễ ệ ượ ủ ổ ề ậ Nghi m nhiên Quy n đ c công nh n là cây li m xén c a t khu nhà ngói, ch ị

ự ị ố ườ ổ ị ư ư ệ ề ệ ẫ Thao xu ng d b nh ng li m cho Quy n. Nh ng Quy n v n ch a đu i k p

ấ ẫ ờ ầ ủ ệ ợ ọ ấ Ch m. Ch m v n gi ữ ượ đ c ng n c đ u c a h p tác xã trong vi c xén lúa.”

ư ế ủ ự ệ ả ộ [317, tr.120]. Nh th , trong c m quan c a các nhà văn hi n th c xã h i ch ủ

ụ ữ ể ủ ậ ấ ẩ ệ nghĩa, ph m ch t quên mình vì t p th c a ph n Vi ỉ ể t Nam không ch bi u

ế ụ ệ ế ấ ả ộ ộ ượ hi n m t cách hào hùng, c m đ ng trong chi n đ u mà còn ti p t c đ c phát

ự ủ ộ ở ề ắ huy trong phong trào xây d ng xã h i ch nghĩa mi n B c.

ộ ể ủ ế ượ Bão bi nể c a Chu Văn là m t ti u thuy t có dung l ng khá l nớ và cũng là

ữ ẩ ố ộ ả ỉ ự ộ ộ ỉ m t trong s nh ng tác ph m miêu t t m công cu c lao đ ng xây d ng ch ủ

ộ ở ắ ướ ề ậ ữ ư nghĩa xã h i mi n B c n ắ c ta. Trong đó, nhà văn g n các nhân v t n nh Ái,

ượ ạ ộ ố ả ể ạ ủ ậ ậ ộ Ph ng, M n,… vào b i c nh chung c a ho t đ ng lao đ ng t p th t ợ i các h p

ạ ượ ươ ạ ượ ể ặ tác xã Sa Trung, Sa Ngo i. Ái đ c xem là g ng m t tiêu bi u, đ t đ ề c nhi u

ượ ự ề ấ ợ thành tích nh t khi tham gia phong trào xây d ng h p tác xã. V t qua nhi u gian

ả ố ặ ớ ử ư ế ệ ầ ầ nan, th thách (ph n vì thi u kinh nghi m, ph n vì ph i đ i m t v i âm m u phá

ạ ủ ữ ẻ ả ộ ưở ho i c a nh ng k ph n đ ng núp bóng tôn giáo), Ái đã tr ng thành nhanh

ự ưở ậ ượ ấ ả ễ ả ằ chóng. S tr ủ ng thành y c a nhân v t đ c tác gi di n t ọ ộ b ng m t gi ng

ớ ừ ứ ụ ữ ế ề ắ ấ ả ừ văn ch t ch a ni m c m ph c sâu s c: “Nh ng ti p xúc m i, t ng ngày t ng

ờ ườ ự ớ ụ ộ gi ổ , thay đ i con ng i Ái. M t cô gái r t rè, nhút nhát đi d l p không dám phát

ớ ạ ư ế ể ọ ồ ờ ở ườ ạ bi u ý ki n, x ng cháu v i b n đ ng h c, bây gi đã tr thành ng ạ i b o d n,

ạ ấ ở ế ắ ứ nói năng đâu ra đ y, d t khoát rành m ch, tin mình, bi ị ừ t cân nh c giá tr t ng

ể ể ả ắ ậ ấ ồ ờ l i nói” [307, tr.162]. R i hình nh Ái lao vào đ p đê l n bi n cùng t p th xung

ượ ả ườ ế ộ kích cũng đ c nhà văn miêu t ư ộ nh m t ng ấ i anh hùng trong cu c chi n đ u

ắ ệ ữ ộ ớ v i thiên nhiên kh c nghi t và d d i.

ẻ ầ ườ ạ ố 3.1.1.3. K l m đ ng, l c l i

ườ ề ộ ng, l c l i ẻ ầ Vai K l m đ ị ạ ố thu c v phe “Đ ch” hay nói khác đi đây là

ậ ữ ế ớ ữ ứ ệ ả ễ nh ng nhân v t n ph n di n trong b c tranh th gi ủ i phân vai c a di n ngôn v ề

ớ ữ ủ ự ế ệ ọ ộ ẹ ổ M T qu c gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa. N u vai ố và

ẻ ẹ ữ ệ ậ ưở Chúng con Anh hùng là nh ng nhân v t chính di n, mang v đ p lí t ủ ng c a

ủ ạ ườ ạ ẻ ầ K l m đ ng, l c ch nghĩa anh hùng cách m ng, thì vai ạ l i ố l ồ i bao g m các

ậ ữ ạ ả ầ ộ ượ ả ằ nhân v t n ph n đ ng, l m l c và đ c nhà văn miêu t b ng cái nhìn phê

ề ớ ữ ự ủ ể ễ ệ ọ ộ phán. Tìm hi u di n ngôn v gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa

ữ ớ ỏ ế ạ ậ ủ ơ ể ầ ế n u b qua vai n gi ễ i này thì không th hình dung đ y đ c ch t o l p di n

ư ụ ế ượ ủ ể ờ ễ ngôn cũng nh m c đích và chi n l ủ c di n ngôn c a các ch th l ệ i nói. Vi c

ế ạ ả ườ ự ệ ọ ẻ ầ ệ K l m đ ng, l c l i thi ữ t t o vai n ph n di n ( ạ ố ) trong văn h c hi n th c xã

ể ệ ủ ậ ườ ể ả ả ộ ộ h i ch nghĩa cũng th hi n rõ l p tr ủ ng và quan đi m c a Đ ng C ng s n. S ự

ư ế ẳ ữ ế ệ ệ ậ ả ố ậ đ i l p gi a hai tuy n nhân v t (chính di n và ph n di n) nh th h n nhiên đã

ủ ị ủ ấ ẳ ộ ợ ị ườ ầ cho th y thái đ kh ng đ nh, ng i ca hay ph đ nh, phê phán c a ng i c m bút.

ụ ữ ư ợ ậ ữ ể ộ ệ ấ ỉ ả Ki u nhân v t n ph n đ ng hay ph n t l i, ích k xu t hi n trong văn

ươ ặ ừ ữ ậ ạ ộ ệ M ẹ ch ế ng giai đo n này m t m t v a khi n cho các n nhân v t chính di n (

ế ẹ ổ ố ộ Chi n sĩ, M T qu c, Chúng con Anh hùng ặ ỏ ạ ) càng thêm t a r ng, m t m t

ộ ể ụ ề ể ầ ằ khác còn nh m m c đích tuyên truy n, giác ng đ qu n chúng hi u rõ quan

ể ế ấ ạ ỏ ầ ử ủ ữ ả đi m và t ư ưở t ng c a Đ ng: kiên quy t đ u tranh lo i b nh ng ph n t ả ph n

ộ ượ ư ớ ươ ả ộ đ ng, nh ng cũng đ l ng, khoan dung v i ph ng châm c m hóa: “đánh k ẻ

ẻ ạ ạ ạ ch y đi không ai đánh k ch y l i”.

ự ủ ệ ệ ấ ấ ọ ộ Phân tích văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa th y xu t hi n không ít số

ậ ữ ể ấ ả ợ ượ l ệ ng nhân v t n mang tính ch t ph n di n. Đó có th là v tên Ba Phi làm tay

ế ủ ứ ữ ủ ị ố sai cho đ qu c Mĩ trong Hòn Đ tấ c a Anh Đ c, là nh ng bà đ a ch tham lam

ỏ ợ ộ ồ ườ ẹ ầ Ng i m c m súng ư ợ ộ đ c ác nh V Hàm Gi i hay v h i đ ng Thanh trong c aủ

ữ ễ ườ ụ ữ ầ ư ơ ề ạ ị Nguy n Thi, là nh ng ng i ph n l m l c v chính tr nh x Khuyên, Nhân,

ư ợ ặ Cái ủ Nhài… trong Bão bi nể c a Chu Văn ho c m u l ư ợ i cá nhân nh v Khang trong

ủ ẹ ợ ể ấ sân g chạ c a Đào Vũ, v Th t và ba m con bà lái Táp trong Bão bi nể … Có th nói,

ặ ủ ọ ế ớ ứ ậ ữ ượ ự s góp m t c a h đã làm cho b c tranh th gi i nhân v t n đ c miêu t ả ằ b ng

ứ ọ ờ ố ở ạ ả c m h ng phê phán trong văn h c th i kì ch ng Mĩ tr nên phong phú và đa d ng

h n..ơ

ố ượ ư ề ộ ọ ờ ố M t đi u đáng l u ý là, trong văn h c th i kì ch ng Mĩ, s l ng các nhân

ệ ả ơ ớ ữ ặ ệ ể ậ ậ v t ph n di n quy t ụ ở ớ gi ề i nam nhi u h n gi i n , đ c bi t là ki u nhân v t tay

ư ế ể ầ ạ ặ ậ sai cho gi c. N u ki u nhân v t nam l m l c nh Xăm (trong Hòn Đ tấ ), L cự

ụ ừ ủ ễ R ng xà nu (trong Bão bi nể ), D c (trong c a Nguy n Trung Thành)… th ườ ng

ả ế ụ ố ỉ ữ ằ ị ế ậ ả ỉ ượ đ c miêu t khá t m , d d n và có k t c c s ph n thê th m (b gi ả t) do ph i

ậ ự ừ ạ ở ậ ữ ầ ị ủ nh n s tr ng tr c a cách m ng thì phía nhân v t n l m l c l ạ ạ ượ i đ c miêu t ả

ậ ữ ạ ầ ớ ơ ướ d i cái nhìn có ph n ầ “khoan dung” h n. Ph n l n các nhân v t n d ng này

ị ự ượ ủ ế ị ằ ừ ế ạ không b l c l ị ắ ồ ng cách m ng tr ng tr b ng cái ch t mà ch y u là b b t r i

ế ự ả ạ ư ợ ạ ẳ ả ướ h ng đ n s c i t o và c m hóa, ch ng h n nh v tên Ba Phi ( Hòn Đ tấ ), xơ

ể ặ ộ ư Khuyên, Nhân, Nhài (Bão bi nể )… Đây cũng có th xem là m t nét đ c tr ng

ề ớ ữ ủ ự ủ ễ ệ ộ ọ trong di n ngôn v gi i n c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa.

ậ ữ ầ ữ ể ẩ ạ ộ M t trong nh ng tác ph m khai thác sâu ki u nhân v t n l m l c chính

ế ọ ị ủ ầ ạ tr trong văn h c kháng chi n đó là Bão bi nể c a Chu Văn. Mô típ “l m l c và

ộ ượ ả ậ ệ ể ệ ả ứ ậ ố giác ng ” đ c tác gi ụ v n d ng tri t đ vào vi c lí gi ậ i nh n th c và s ph n

ả ể ớ ổ ậ ậ ố ậ ộ ủ c a các nhân v t. N i b t trong s đó ph i k t ờ i Nhân m t nhân v t có đ i

ọ ủ ứ ạ ắ ộ ố s ng tâm lí khá ph c t p. Theo kh c h a c a nhà văn, Nhân thu c tuýp ph n ụ ữ

ớ ế ố ủ ườ ề ậ ố ị ậ truy n th ng, quen v i n p s ng cam ch u, an ph n th th ứ ủ ng. Nh n th c c a

ấ ạ ị ủ ở ư ưở ế ầ Nhân lúc đ u còn r t h n ch do b b a vây b i t t ả ng “ngu dân” và ph n

ẻ ố ủ ủ ữ ẩ ạ ộ ộ đ ng c a nh ng k ch ng phá cách m ng xã h i ch nghĩa đang n núp trong các

ộ ủ ờ ự ượ ặ ờ ệ ệ nhà th thiên chúa. Nh s giác ng c a Ái, V ng và đ c bi t là Ti p, Nhân t ừ

ỗ ả ự ủ ố ố ộ ợ ở ạ ậ ch b o th , ch ng đ i công cu c xây d ng h p tác xã Sa Ngo i đã nh n ra

ộ ậ ư ủ ủ ế ệ ậ ờ vi c làm sai trái c a mình cũng nh c a H i T n hi n. Nhân hòa nh p vào đ i

ể ở ự ậ ộ ố ộ ố s ng lao đ ng t p th , tr thành m t xã viên tích c c. Cu i cùng, cô cũng dũng

ố ườ ệ ớ ộ ủ ả c m t ự cáo L c ng ồ i ch ng Vi ắ ắ t gian c a mình v i đ i dân quân xã, b t h n

ả ề ộ ph i đ n t i.

ộ ủ ữ ổ ườ ụ ữ ừ ầ ạ Quá trình thay đ i và giác ng c a nh ng ng i ph n t ng l m l c v ề

ứ ậ ị ễ ả ả nh n th c chính tr trong ề Bão bi nể di n ra không đ n gi n mà tr i qua nhi u ơ

ủ ư ễ ặ ờ ườ ch ng. Trong di n ngôn c a Chu Văn cũng nh các nhà văn cùng th i, th ng thì

ữ ầ ườ ượ ả ở ự ộ ậ nh ng nhân v t trót l m đ ng đ c giác ng không ph i b i uy l c mà là t ừ

ố ố ự ặ ẳ ệ ủ ộ chính l i s ng ngay th ng, trung tr c và đ c bi t là thái đ khoan dung c a ng ườ i

ộ ả ậ ườ ừ ả ợ cán b Đ ng. Nhân v t Nhân trong tr ộ ng h p v a phân tích cũng do c m đ ng

ự ề ụ ủ ự ứ ệ ậ ả ổ và c m ph c nhân cách c a Ti p mà có s thay đ i tích c c v nh n th c và l ố i

ượ ậ ờ ộ ạ ộ ề ố s ng. Đi u này đ c chính Nhân “thú nh n” qua l i đ c tho i n i tâm: “Anh ơ i,

ờ ợ ế ồ ớ ạ chúng ta ch đ i nhau lâu quá r i. Anh đ n v i em là mang l i cho em t ấ ả ấ t c đ y,

ế ứ ạ ấ ớ ấ ả t t c , anh bi ộ ứ ỗ t không. Anh đã c u v t và d y d em, không ch p em là m t đ a

ứ ậ ộ ớ ươ ấ ạ ộ d i d t, ngu mu i. Em th t không x ng đáng v i tình th ư ng y. Nh ng anh đã

ố ườ ẽ ố ắ ộ ườ ộ ố mu n cho em thành ng i. Em s c g ng thành m t ng i lao đ ng t t, không

ư ế ọ ầ ậ ả ồ ể đ anh ph i bu n, vì đã ch n l m” [307, tr.280]. Cũng nh th , nhân v t Nhài

ủ ị ự ủ ấ ờ ỡ ọ ẻ con gái ch t ch Th t nh có s chia s , giúp đ và lòng nhân ái c a m i ng ườ i

ư ệ ờ ầ ể ậ ậ ị ỡ ủ trong t p th nh Ti p, Ái, L ch… mà nh n ra quãng đ i l m l c a mình. Nhài

ố ứ ố ậ ứ ể ớ ặ đ t tên đ a con cô trót mang thai v i Phùng là H i (t c h i h n) cũng là đ đánh

ứ ấ ặ ấ ướ d u b ậ c ngo t nh n th c y.

ấ ớ ơ ừ ộ Khác v i Nhân và Nhài, x Khuyên xu t thân t m t gia đình có cha làm

ứ ẹ ượ ụ ưở ộ công ch c cho Pháp, m là dân buôn. Cô đ c th h ủ ầ ộ ố ng m t cu c s ng đ đ y

ượ ế ọ ướ ả ọ ơ ấ ề ậ v v t ch t. Khuyên đ c h c ti ng n ạ c ngoài, h c c nh c, ch i đàn… ch ả

ộ ể ư ậ ả ớ ơ ộ ị khác nào m t ti u th đài các. Tuy v y, cô s m r i vào c nh ng bi k ch. Cha m ẹ

ợ ủ do háo danh l i nên đã dâng cô cho nhà tu. Và, theo cách nói c a Chu Văn thì:

ự ứ ỗ ỗ ầ ữ ế ạ ơ ạ “Nhà tu không đem đ n cho x Khuyên s c u r i. L i nh ng cám d , l m l c,

ộ ở ộ ợ ủ ắ ụ v ng tr m, ghét ghen, phá phách” [307, tr.216]. Khuyên tr thành m t tr th đ c

ộ ố ả ộ ầ ỡ ế ể ế ự ủ ọ l c c a b n ph n đ ng đ i l ế t tôn giáo. N u Nhân l m l do thi u hi u bi t thì

ả ề ướ Khuyên l ạ ượ i đ c miêu t ộ theo m t chi u h ng khác. Khuyên khôn ngoan, trâng

ư ủ ẹ ề ả ề ế tráo, m u m o và li u lĩnh. Cũng do th , hành trình c m hóa c a chính quy n

ố ớ ề ơ ế ấ ả ạ ậ ậ cách m ng đ i v i nhân v t này skhông h đ n gi n. Trong tình th y, nhân v t

ộ ộ ớ ư ệ ệ ấ ườ ệ ộ ụ ữ Đàm cán b H i ph n huy n xu t hi n v i t cách ng ạ i bi n h cho ph m

ữ ể ầ ấ nhân Khuyên. Chu Văn đã đ cho Đàm dùng nh ng l ờ ẽ i l ân c n mà r t kiên ngh ị

ệ ớ Ở ờ ủ ờ ủ khi nói chuy n v i Khuyên. đây, l i c a Đàm chính là l ộ i c a m t cán b ộ

ụ ữ ầ ụ ủ ệ ả ả ọ ộ ộ ị ạ Đ ng. Nhi m v quan tr ng c a ch là giác ng và c m hóa m t ph n l m l c

ạ ả ạ ở ậ ừ ả ắ ư nh ng l i không ph i d ng v a. Chính b i v y, Đàm ph i cân nh c, ph i l ả ườ ng

ủ ố ứ ộ ể ươ ự ọ ừ ậ ượ đ c m c đ “nguy hi m” c a đ i ph ng mà l a ch n câu, t ậ và cách l p lu n

ẽ ắ ặ ẩ ầ sao cho ch t ch , chu n xác. Và, dĩ nhiên Đàm th ng. Đây chính là cái đích c n

ả ế ủ ễ ạ ộ ầ ph i đ n c a di n ngôn “l m l c và giác ng ” đã nói t ớ ở i trên. Tr ướ ờ ẽ ừ i l v a c l

ộ ạ ừ ứ ụ ủ ế ấ mang tính ch t cáo bu c l i v a giàu s c thuy t ph c, khai sáng c a Đàm,

ố ả ề ầ ộ ẩ Khuyên đã h i c i trong ni m xúc đ ng chân thành. Khuyên quay sang c u kh n

ị ơ ị ươ ị ươ ị ơ ể ở Đàm: “Ch i, ch th ớ ng em v i, ch th ng em (…). Ch i. Em có th tr thành

ườ ườ ả ị ỗ ớ ị ị ng ư ọ i… nh m i ng i khác không h ch ? (…). Em đã h n v i ch . Ch tha cho,

ệ ạ ậ ượ ệ em nói v y thôi. Sau đây em mãn h n, li u có tìm đâu đ c công ăn vi c làm, dù

ừ ỏ ượ ễ ượ ơ ấ ả v t v , dù r ng xanh núi đ cũng đ c, mi n là xa đ c n i này. Có ai thèm

ộ ứ ứ ế ấ ố ổ ộ ch a ch p bao dung cho m t đ a đàn bà kh n ki p, tí tu i đã tù t ộ i, đã có m t lí

ữ ủ ấ ị l ch x u xa…” [307, tr.498]. Nh ng băn khoăn c a Khuyên nhanh chóng đ ượ c

ả ỏ ằ ẻ ạ ủ ể ệ ộ Đàm gi ầ i t a b ng m t câu nói bi u hi n đ y đ chân lí “đánh k ch y đi không

ườ ạ ạ ộ ự ẳ ư ắ ị ai đánh ng i ch y l i” nh là m t s kh ng đ nh tính đúng đ n trong chính sách

ế ộ ủ ế ạ ồ ỏ ớ khoan h ng c a cách m ng: “Ch đ ta không b ai, không thành ki n v i ai.

ơ ể ở ẫ ậ ị ườ ộ ố Khuyên i. Ch nói th t: em v n có th tr thành ng i lao đ ng t ạ t có h nh

ư Ở ỗ ể ấ phúc nh ai” [307, tr.498]. ch này, có th th y rõ nhà văn đã kí thác vào nhân

ứ ệ ấ ậ v t Đàm t ư ưở t ả ờ ng mà ông và các nhà văn cùng th i nung n u và có s m nh ph i

ả ầ ế ề ớ truy n bá đ n đông đ o t ng l p nhân dân.

ậ ủ ế ắ ồ ớ ữ 3.1.2. Nguyên t c đ ng thu n c a ti ng nói gi ệ ố i n trong h th ng phân vai

ệ ố ủ ế 3.1.2.1. Ti ng nói mang chân lí tuy t đ i c a “Ta”

ế ượ ự ệ ằ ề ớ ữ ự ễ ệ ọ Nh m th c hi n chi n l c di n ngôn v gi i n , văn h c hi n th c xã

ủ ể ặ ạ ủ ụ ộ m t n ngôn ng ữ ạ ộ h i ch nghĩa d ng công sáng t o cho ch th phát ngôn m t

ạ ộ ờ ắ ữ ễ ế ồ ườ ớ (vai di n ngôn) đ ng th i g n ho t đ ng giao ti p gi a ng i nói v i ng ườ i

ộ ấ ấ ị ự ư ệ ộ ọ ộ nghe vào m t c p đ nh t đ nh. Nh đã trình bày, văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ề ơ ả ự ế ượ ế ề ọ ễ ể ạ nghĩa v c b n l a ch n th lo i truy n thuy t làm chi n l c di n ngôn. Do

ứ ứ ứ ề ề ể ế ạ ạ ả ạ th , lo i tri th c mà nó truy n đ t là tri th c kh tín. Đ truy n đ t tri th c này,

ủ ự ệ ế ề ọ ộ ấ ế ẽ ự ọ truy n thuy t (hay văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa) t t y u s l a ch n cho

ủ ể ờ ặ ạ ườ ở ắ ữ ủ Ng i S Đ c Chân Lí ch th l i nói m t n ngôn ng c a . Trong văn ch ngươ

ủ ể ặ ạ ữ ủ ủ ự ệ ộ hi n th c xã h i ch nghĩa, m t n ngôn ng c a ch th phát ngôn chính là

ườ ể ể ễ ế ườ ế Ng i Chi n Th ng ắ . Có th hi u, vai di n ngôn “Ng ấ ắ i Chi n Th ng” này r t

ồ ướ ệ ố ủ ộ ướ ộ r ng, bao g m các n c anh em trong h th ng xã h i ch nghĩa, là n c Vi ệ t

ẹ ẹ ế ổ ủ ộ Nam dân ch c ng hòa, là Cha Anh minh, M Chi n sĩ, M T qu c ố , Chúng

ườ ế ắ ở con Anh hùng. Nói khác đi, “Ng i Chi n th ng” đây là “Ta”, “Chúng ta”

ườ ở ắ “Ng i S Đ c Chân Lí”.

Ở ạ ề ớ ữ ườ ở ắ ễ ph m vi di n ngôn v gi i n , vai “Ta” “Ng i S Đ c Chân Lí” bao

ủ ẹ ẹ ế ế ổ g m ồ M Chi n sĩ, M T qu c ọ ố , Chúng con Anh hùng. Ti ng nói c a h là

ủ ế ườ ượ ộ ưở ườ ti ng nói c a con ng i đã đ c giác ng lí t ạ ng cách m ng nên th ng th ể

ệ ố ủ ệ ạ ớ ữ ộ ữ hi n tính chân lí tuy t đ i. Nh ng phát ngôn d ng chân lí c a gi i n thu c vai

ể ệ ự ệ ọ ộ ủ “Ta” trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa th hi n khá phong phú. Chúng

ờ ạ ủ ử ư ề ả ấ ổ ố ọ ị xoay quanh các v n đ quan tr ng c a th i đ i nh : T qu c, l ch s , Đ ng,

ạ cách m ng...

ướ ủ ế ế ớ ữ ọ Tr c h t, ti ng nói mang chân lí c a gi ạ i n trong văn h c cách m ng

ụ ớ ọ ế ổ ề ổ ấ v n đ T qu c quy t vào ố ố . V i h , hai ti ng T qu c vô cùng thiêng liêng, yêu

ổ ườ ị ớ ẹ ắ ạ ộ ỗ ờ ỗ i m vĩ đ i, g n bó máu th t v i m i cu c đ i, m i ố d u. ấ T qu c chính là ng

ổ ế ủ ề ễ ở ọ con ng ệ iườ . Đi u này đã tr thành chân lí ph bi n c a di n ngôn văn h c hi n

ơ ủ ự ủ ế ộ ị ổ ỹ ạ T qu c ố ở th c xã h i ch nghĩa, trong đó có ti ng th c a Lâm Th M D :

ự ặ ồ ồ ơ ở ọ ị trong l ng ng c tôi đây/ Trong h i th trong m n n ng máu th t/ Trong gi ng nói,

ụ ườ ế ố ờ ơ ự ướ ổ trong n c i tha thi t/ Trong su t đ i c c c s ng vui (T qu c ố ).

ứ ủ ườ ệ ớ ữ ổ Trong tâm th c c a ng i Vi t Nam nói chung, gi ố i n nói riêng, T qu c

ủ ệ ắ ớ ỗ ớ ườ ế ề luôn có ý nghĩa l n lao, g n li n v i sinh m nh c a m i ng i. Chính vì th , khi

ố ầ ố ị ứ ệ ổ ổ T qu c b lâm nguy, khi T qu c c n thì cũng là lúc ý th c trách nhi m công dân

ủ ẳ ồ ị ấ ả ể dâng t ờ t c đ tôn th lí ở ọ ượ h đ ộ c kh ng đ nh. Đó là c i ngu n c a chân lí

ể ắ ặ ố ữ ế ớ ữ ọ ngưở (T H u) mà ta có th b t g p qua ti ng nói gi t i n trong văn h c cách

ạ ạ ẳ ổ ố ươ ườ ế ư Ôi T qu c đau th ng! Sao yêu Ng ế i đ n th !/ Ta đã m ng, ch ng h n nh :

ườ ả ặ ườ ẻ ặ ổ ườ ậ ổ dâng Ng i c ch ng đ ng tu i tr / Còn ch ng này Ng ố ế i nh n ti p T qu c

ẩ ế ệ ừ ổ ọ ố t Khi T qu c g i tên t ng th h / Trong ơ i!ơ (Bài th đang vi ế C m Lai). Hay:

ầ ả ế ề vinh quang con không ph i cúi đ u/ Ai bi t mang ni m kiêu hãnh sâu xa/ S bi ẽ ế t

ườ ứ ệ ề ắ ổ ố ố s ng làm ng i x ng đáng ớ (Nói v i con L Thu)... ớ T qu c luôn g n li n v i

ớ ổ ự ậ ế ế ậ ố ớ nhân dân. S t n hi n v i T qu c cũng chính là t n hi n v i nhân dân, vì nhân

ượ ậ dân. Do v y, chân lí vì nhân dân quên mình, vì nhân dân hy sinh cũng đ c xem là

ổ ậ ủ ế ớ ữ ủ ệ ọ ộ ti ng nói n i b t c a gi ự i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa. Câu nói:

ế ặ ủ ậ ị ườ ẹ ầ Ng i m c m súng “Tôi vì dân gi t gi c” [260, tr.36] c a nhân v t Út T ch trong

ụ ể ộ ẫ ừ ể ễ ể ậ ấ ứ (Nguy n Thi) có th xem là m t d n ch ng c th nh t cho lu n đi m v a nêu.

ề ổ ữ ế ạ ố chân lí về Bên c nh nh ng phát ngôn chân lí v T qu c là ti ng nói mang

ả ả ệ ễ ạ ọ ả ộ Đ ng C ng s n Vi t Nam Đ ng luôn là . Trong di n ngôn văn h c cách m ng,

ề ồ ậ ấ ắ ẫ ngu n ánh sáng, là ni m tin ề , d n d t nhân dân đ u tranh đ p tan gông cùm xi ng

ượ ộ ộ ở ớ ờ xích. Đây đ c xem là m t n i dung l n, đã tr thành chân lí trong l i nói mang

ủ ồ ộ ườ ụ ữ ự ệ ầ t m vóc cái “Ta” c ng đ ng c a ng ộ ọ i ph n trong văn h c hi n th c xã h i

ể ắ ặ ấ ở ủ ư ờ ề ẩ ẳ ạ ch nghĩa. Có th b t g p chân lí y nhi u tác ph m, ch ng h n nh l i nói

ườ ữ ơ ẩ ệ ả ọ Trong ánh sáng di u kì, Đ ng g i ta theo/ ủ c a ng i n trong th C m Lai:

ổ ẫ ườ ẩ ặ Đ ng ta đi, gian kh v n còn nhi u t ơ ề (Bài th đang vi ế ế C m Lai). Ho c ti ng

ớ ữ ắ ầ ừ ẻ ơ ị ơ Đi trăm n o/ Cũng b t đ u t ọ ng n nói gi i n trong th Lê Th Mây, Anh Th :

ề ấ ử ướ ờ ớ ớ ờ c búa li m l p l p d u chân D i c búa (L a mùa hong áo ị Lê Th Mây) và

ở ả ề ấ ả li m thiêng liêng quá/ Cô th y lòng yêu m h i hà (Cô giáo Đ ng viên Anh

Th )...ơ

ể ấ ế ọ ườ ụ ữ Có th th y, trong văn h c kháng chi n, ng i ph n đã nâng mình lên v ị

ủ ả ộ ộ ể ế ồ ề ờ chân lí v th i th cái “Ta” c a c c ng đ ng và dân t c đ phát ngôn mang tính

ủ ữ ữ ả ạ ị đ i l ch s ử. Trong c m quan c a các nhà văn n , nh ng năm tháng nhân dân Vi ệ t

ự ế ế ả ộ ố ố là nh ngữ Nam tr i qua hai cu c kháng chi n ch ng th c dân Pháp và đ qu c Mĩ

ủ ị ấ ướ ử ẻ ị năm tháng hào hùng, v vang c a l ch s dân t c ộ . Khi đ t n ớ c b xâm lăng, l p

ườ ấ ệ ườ ậ ở ậ con ng ườ ượ i đ c sinh ớ l p ng i con dân đ t Vi t đã lên đ ng ra tr n. B i v y,

ổ ấ ề ờ ở ượ ra trong th i bu i y đ u tr thành anh hùng, dũng sĩ . Chân lí này đ c Xuân

ữ ề ấ ẳ ằ ỳ ị ả Qu nh kh ng đ nh b ng nh ng dòng c m xúc chân thành mà l p lánh ni m t ự

ữ ử ữ ố ổ ế ệ Con sinh ra... trên T qu c con sinh/ Gi a trang s nh ng ngày hào th h :

ư ử ạ ố ờ ch ng Mĩ/ Cũng nh bao anh hùng dũng sĩ/ Con hôm nay trong l a đ n sáng ng i

Ở ườ ố ơ Thành ph không có th ng dân (Khi con sinh ra). bài th , tác gi ả ộ ầ ữ m t l n n a

ị ế ủ ấ ạ ườ ế ạ ờ nh n m nh v th c a ng i công dân trong th i bom đ n kháng chi n là v th ị ế

ườ ế ố ấ ả ừ ệ ứ Khi v t bom quét đi t ng góc ph / T t c đã đ ng ủ c a ng i chi n sĩ anh hùng:

ừ ạ ố ỡ ườ ứ ươ lên t g ch v / Thành ph này đâu có th ẹ ng dân/ M là c u th ng, b t ố ự ệ v

ủ ứ ặ ườ dân phòng/ Con đ s c con xin ra m t tr n ng dân ố ậ (Thành ph không có th

ỳ Xuân Qu nh)...

ủ ễ ế ồ ồ 3.1.2.2. Ti ng nói “đ ng ý, đ ng tình” c a các vai di n ngôn

ư ủ ễ ớ ữ ự ệ ọ ộ Nh đã nói, vai di n ngôn c a gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ườ ở ắ ậ nghĩa là vai “Ta”, “Chúng ta” “Ng ắ i S Đ c Chân Lí”. Do v y, nguyên t c

ủ ế ượ ổ ứ ệ ố ễ ươ ứ đ ngồ di n ngôn trong h th ng phân vai ch y u đ ch c theo ph c t ng th c

ự ủ ệ ộ ộ ễ thu nậ . Nói m t cách khác, trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, vai di n ọ

ủ ữ ớ ờ ồ dàn đ ng ca ngôn c a n gi i là vai ồ . Trong dàn đ ng ca bao gi cũng có ng ườ i

ướ ườ ụ ọ ồ ườ ướ ủ ở lĩnh x ng và ng i ph h a (đ ng ca). Ng i lĩnh x ng (bè ch ) đây

ườ ớ ữ ớ ụ ồ th ng là nam gi i còn n gi ắ i đóng vai trò dàn đ ng ca (bè ph ). Nguyên t c

ậ ồ ượ ạ ơ ở ủ ủ ế ế ấ ộ ồ đ ng thu n, đ ng ca đ c t o ra trên c s c a hai c p đ giao ti p ch y u là

quan h gi a ệ ữ “Mình Ta” và “Chúng ta Chúng nó”.

ẹ ổ ữ ầ ị ữ M T qu c Vai Chúng nó là vai “Đ ch”, là b y thú d . Do các vai n ố và

ế ề ộ ộ Chúng con Anh hùng đ u thu c phe “Ta”, “Chúng ta” nên cu c giao ti p v i k ớ ẻ

ở ể ấ ự ế ấ thù đây th c ch t là giao ti p gi a ữ Chúng ta Chúng nó. Có th th y rõ quan h ệ

ế ờ ứ ậ ậ ơ ố ữ Má già đ ng d y ngó giao ti p này qua l i bà má H u Giang trong th T H u:

ụ ằ ồ ế ớ vào th ng Tây/ Má thét l n: T i bay đ chó!/ Gi ắ ổ t con tao, c t c dân tao/ Tao

ể ầ ẳ ế già ch ng th c m dao/ Gi t bay đã có con tao trăm vùng ậ (Bà má H u Giang ).

ố ữ ề ế ầ ộ Trong Ca dao ch ng Mĩ ệ , Tr n Hi n cũng tái hi n cu c giao ti p gi a “bà

ế ặ ớ ộ ữ Chúng ta Chúng du kích có nhân” v i tên “gi c lái dã man”, cu c giao ti p gi a

ặ ỏ Ở ữ trong quân Mĩ mày ăn nh ng gì/ Mà mày gian nó: “H i mày gi c lái dã man/

ế ầ ạ ườ ố ác th kia/ Mày đem bom đ n mà lia đ u ng i?” (Ca dao ch ng Mĩ ).

ấ ấ ư ừ ự ộ Th c ch t c p đ giao ti p ế Chúng ta Chúng nó nh v a phân tích là giao

ư ậ ế ẻ ầ ở ộ ti p m t phía. S dĩ nh v y là b i, ở Chúng nó (k thù) là loài c m thú, là “đ ồ

ữ ủ ế ỷ ườ ậ chó”, “chó d ”, ác qu ... nên không có ti ng nói c a con ng i. Cũng do v y, l ờ i

ờ ế ủ ễ ắ ậ ồ nói, l ồ i phán quy t c a “Chúng ta” di n ra theo nguyên t c đ ng thu n, đ ng

ụ ể ơ ế ế ạ ấ ộ tình. Nói c th h n, giao ti p “Mình Ta” là lo i giao ti p mang tính ch t “n i

ư ư ộ ố ồ ộ ườ ộ b ”, “m t nhà”. Nó gi ng nh dàn đ ng ca m t bè. Nh đã nói, ng i lĩnh x ướ ng

ẽ ồ ớ ạ ộ ủ c a dàn đ ng ca s là nam gi i, là Cha Anh Minh và các cán b cách m ng, là

ủ ữ ớ ồ ễ vai “Ta”, còn vai di n ngôn c a n gi i là vai dàn đ ng ca vai “Mình”. Trên c ơ

ệ ễ ế ướ ở s đó, quan h giao ti p di n ra theo xu h ỏ ng “Ta nói Mình nghe”, “Mình h i

ữ ờ ư ả ắ Ta đáp”. Nh ng gì “Ta nói” và “đáp” bao gi ắ cũng kh tín, ch c ch n nh chân lí

ờ ằ ộ ưở ồ ồ và “Mình nghe” bao gi ộ cũng b ng m t thái đ tin t ậ ng, đ ng thu n, đ ng tình

ề ớ ữ ở ệ ể ễ ạ ắ sâu s c. Câu chuy n “Mình Ta” hi u trong ph m vi di n ngôn v gi i n đây

ữ ệ ể ườ ộ ớ ữ ề ế có th là câu chuy n gi a ng ớ ậ i cán b v i nhân dân, gi a ti n tuy n v i h u

ươ ộ ả ữ ạ ầ ớ ph ng, gi a cán b Đ ng v i qu n chúng cách m ng...

ố ữ ủ ế ộ Bài th ơ Ti ng hát sông H ng ứ ươ c a T H u có th xem là m t minh ch ng ể

ủ ự ễ ẫ ồ ớ ữ ự ệ m u m c cho vai di n ngôn dàn đ ng ca c a gi ọ i n trong văn h c hi n th c xã

ủ ẽ ế ậ ộ ộ h i ch nghĩa. Nhìn vào đây s nh n ra mô hình giao ti p quen thu c theo l ố i

ủ ậ ỏ ọ ườ ồ ộ “Mình h i Ta đáp” c a b ph n văn h c này. Khi ng i con gái giang h (vai

ấ ế ề ố ỏ Tình ôi gian d i là tình/ Thuy n em rách nát còn lành đ ượ c “Mình”) c t ti ng h i

ườ ộ ưở ả ộ không? thì ng ớ i thanh niên s m giác ng lí t ng c ng s n (vai “Ta”) trong th ơ

ố ữ ậ ứ ạ ằ ờ ẳ ị Răng, không cô T H u l p t c đáp l i b ng l ắ ị i kh ng đ nh ch c n ch, đinh ninh:

ẽ ừ ớ ơ ộ gái trên sông/ Ngày mai cô s t trong t i ngoài (...)/ Cô i tháng r ng ngày dài/

ở ế M lòng ra đón ngày mai huy hoàng (Ti ng hát sông H ng ươ ).

ườ ệ ọ ơ ng S n Trong bài th Cơ ô gái Tr ơ (Ng c S n), câu chuy n “Mình Ta” l ạ i

ệ ề ế ậ ố ươ ự ồ ậ hóa thân vào m i quan h ti n tuy n h u ph ng th t ăn ý. S đ ng thu n ậ ở

ể ệ ụ ườ ử ỉ ủ ầ đây th hi n qua n c ặ i, c ch đáng yêu và câu d n dò đ y ân tình c a cô gái

ư ơ ư ớ ơ ơ ườ Tôi nói v i em: “Dy H Th ng i!/ Con đ ố ng th ng giao liên Dy H Th ng:

ư ấ ắ ơ ườ ắ ắ ầ nh t còn dài, g ng đi!”/ H Th ng c i híp đôi mi/ C m tay l c l c: “Anh đi t ố t

ườ ng S n lành! (Cô gái Tr ơ ).

ẩ ự ự ủ ễ ồ ườ ữ ể Trong tác ph m t s , vai di n ngôn dàn đ ng ca c a ng ệ i n bi u hi n

ệ ả ộ ộ ơ ượ ụ ể ằ sinh đ ng h n c . Cu c trò chuy n “Mình Ta” lúc này đ ố c c th b ng m i

ệ ữ ườ ộ ả ạ ầ ớ Ng i mườ ẹ quan h gi a ng i cán b Đ ng v i qu n chúng cách m ng. Trong

ướ ạ ấ ộ ồ ầ c m súng , vai lĩnh x ng là anh cán b cách m ng Hai T n còn vai đ ng ca hay

ụ ấ ị ờ ủ ả ạ ờ ủ bè ph là Út T ch. L i c a Hai T n cũng là l i c a Đ ng: “Cách m ng không ở

ở ủ ấ ớ ị đâu xa, ngay trong lòng mình” [260, tr.27]. V i Út T ch, câu nói c a Hai T n là

ừ ế ạ ờ ờ ờ ờ l i dăn d y thiêng liêng: “T đó đ n gi Út đã làm theo l ặ i anh d n, bây gi Út

ị ự ậ ạ ả ượ đ c vào Đ ng, còn anh thì đã anh dũng hy sinh, Ch t gi n mình t i sao hôm đó

ượ ữ ế ờ ề ướ ị ạ ư ả ướ không nói d c h t nh ng l i th tr c Đ ng, nh ng ch l i sung s ớ ng và b t

ữ ờ ề ấ ị ượ ạ ả ồ lo vì nh ng l i th y ch đã đ c Đ ng d y và có làm r i” [260, tr.86].

ứ ườ ướ ườ ủ ả Ở Hòn Đ tấ (Anh Đ c), ng i lĩnh x ng ng ấ i c a Đ ng là Tám Ch n

ứ ẹ ẹ ồ ị ự ớ còn vai dàn đ ng ca là m Sáu, S , Quyên, ch Hai Thép... M Sáu tâm s v i

ệ ướ ủ ướ ắ ắ ượ ướ ấ Tám Ch n nguy n c c a mình tr c lúc nh m m t là đ ấ c th y n c nhà

ặ ụ ồ ề ề ấ ấ ấ ố ỏ ắ th ng nh t và th y m t C H . Bà băn khoăn h i Tám Ch n v đi u này: “Ch c

ắ ệ ẹ ấ hôn Tám, ch c thi t hôn Tám?” [64, tr.29]. Đáp l ạ ờ i l ẳ i m Sáu, Tám Ch n kh ng

ứ ẹ ắ ắ ớ ớ ờ ị đ nh d t khoát: “Ch c ch n ch , anh Tám nói v i m : Má à, bây gi không

ư ướ ả ư ứ ồ ố ố ố ố ph i nh tr ỹ c. H i đó, mình mu n s ng yên, mu n th ng nh t, nh ng M

ặ ầ ổ ụ ứ ệ ố ị ố Di m nó không cho mình s ng. Ai đòi th ng nh t thì nó ch t đ u, m b ng. Ch u

ừ ớ ổ ồ ở ở ồ ồ không n i bà con mình m i làm đ ng kh i. Đã đ ng kh i lên r i thì ch ng nào

ộ ố ằ ị mình giành l ạ ượ i đ c cu c s ng t ử ế t ớ đàng hoàng mình m i ch u, b ng không

ủ ẽ ẳ ấ ỏ mình s không buông súng” [64, tr.2930]. Câu nói c a Tám Ch n h n đã t rõ

ố ớ ủ ả ạ ườ ẹ ứ s c m nh chân lí và tính kh tín c a nó đ i v i ng ở ậ i nghe (m Sáu). B i v y,

ườ ấ ự ưở ệ ố ồ ộ ủ thái đ c a ng i nghe lúc này cho th y s tin t ng, đ ng tình tuy t đ i: “M ẹ

ằ ế ướ ế ễ Sáu cho r ng anh Tám cái gì cũng bi t, cũng thông tr c h t. H anh Tám nói là

ẹ ẹ ằ ả ở ả m tin, tin r ng cái đó ph i, cái đó đúng. M tin anh Tám là tin Đ ng, tin anh là

ườ ủ ủ ẹ ả ắ ẫ ọ ng ẹ i c a Đ ng d n d t bao b c cho m , cho con cháu c a m và xóm làng

ẻ ế ậ ấ ố s ng yên m, vui v và hi u thu n” [64, tr.29].

ễ ừ ậ ự ễ 3.2. Di n ngôn v gi ề ớ ữ hìn t i n n tr t t di n ngôn

ậ ự 3.2.1. Tr t t bên trong

ướ ả ỏ 3.2.1.1. Xu h ng xóa b kho ng cách phái tính

ố ớ ể ỏ ứ ộ ọ M t thao tác không th b qua đ i v i các công trình nghiên c u văn h c

ớ ữ ữ ệ ậ ạ ả ầ ừ t góc nhìn gi i là c n ph i xác l p nh ng khái ni m h u quan. Trong ph m vi

ứ ủ ế ệ ậ ệ nghiên c u c a lu n án, chúng tôi quan tâm đ n vi c phân bi ệ t hai khái ni m

ớ ủ ề ệ ộ gi i tính ọ (sex) và phái tính (gender). V tên g i và n i hàm c a hai khái ni m này

ượ ứ ề ậ ọ lâu nay đã đ c lu n bàn khá nhi u không riêng gì trong nghiên c u văn h c mà

ở ả ộ ố ộ ọ ự ư ọ ọ còn c m t s lĩnh v c khác nh sinh h c, tâm lí h c, xã h i h c… Có ng ườ i

ấ ị ớ ớ i tính xã h i i tính sinh h c ề đ xu t d ch “gender” là gi ộ còn “sex” là gi ọ . M t sộ ố

ể ớ ộ ướ ậ gi i tính ng ườ ạ i l i hi u “gender” là iớ và “sex” là gi . M t h ng xác l p khác còn

ớ ầ ặ gi i tính ọ g i “gender” là ố ớ và “sex” là phái tính. Tuy nhiên, yêu c u đ t ra đ i v i

ữ ệ ọ ọ ờ ầ ả ấ ậ vi c g i tên các thu t ng khoa h c bao gi ắ ả cũng c n đ m b o tính ch t ng n

ọ ở ữ ẩ ị ế ọ g n và chu n xác. Chính vì th , nh ng cách xác đ nh tên g i trên, theo chúng

ầ ườ ặ ớ ộ ớ ặ ọ tôi, ho c còn có ph n r m rà (gi i tính xã h i, gi ễ ẫ i tính sinh h c) ho c d l n

ệ ớ ớ ậ ở ậ ồ ộ l n khó phân bi t (gi i và gi i tính). Do v y, ớ đây chúng tôi đ ng thu n v i

ệ ậ ớ gi i tính ổ ế cách xác l p ph bi n hi n nay là (sex) và phái tính (gender). Th c tự ế

ữ ệ ấ ọ ị ị cho th y, tuy các nhà khoa h c có nh ng cách d ch và đ nh danh khái ni m khác

ư ậ ư ủ ộ ể ấ ố nhau nh v y nh ng n i hàm c a chúng l ạ ượ i đ ộ c hi u khá th ng nh t. Trên m t

ư ể ề ệ ý nghĩa khái quát, có th hình dung v hai khái ni m này nh sau:

ệ ể ệ ườ Phái tính (gender) là khái ni m dùng đ phân bi t ng ữ ự i nam và n d a

ộ ẽ ể ề ặ ộ ỗ ộ trên các đ c đi m v văn hóa xã h i. Theo đây, m i xã h i s tùy thu c vào

ậ ụ ắ ứ ữ ữ ử ủ ề ấ nh ng t p t c văn hóa và nh ng quy t c ng x riêng c a n n văn hóa y mà

ữ ể ặ hình thành quan đi m mang tính đ c thù v ề nam tính và n tính. ư ế Nh th , phái

ẩ ượ ề ả ế ạ ủ ộ ả tính là s n ph m đ c ki n t o trên n n t ng c a văn hóa xã h i. Nó không dĩ

ể ế ự ậ ủ ế ề ấ ổ ộ ộ thành b t bi n mà có th bi n đ i theo s v n đ ng c a n n văn hóa xã h i.

ộ ở ỗ ữ ể ị Nói khác đi, m i không gian văn hóa xã h i, ờ vào nh ng th i đi m l ch s c ử ụ

ể ạ ữ ể ễ ề ạ th l i có th hình thành nh ng di n ngôn khác nhau v ph m trù phái tính.

ớ ườ ượ ử ụ ằ i tính Trong khi đó, khái ni m ệ Gi (sex) th ng đ c s d ng nh m phân bi ệ t

ề ặ ế ố ữ ọ ư nam gi i iớ và n gi ữ ớ v m t sinh h c thông qua nh ng y u t nh hooc môn,

ứ ễ ể ậ ắ ươ ậ ớ ớ ồ nhi m s c th , bu ng tr ng, âm v t, d ng v t… Khác v i phái tính, gi i tính là

ữ ể ẩ ặ ọ ổ nh ng đ c đi m sinh h c b m sinh, mang tính ph quát và không thay đ i ổ ở ả c

hai gi i.ớ

ự ệ ấ ươ ỉ ố ở ế ư Trên đây là s phân bi t ch mang tính ch t t ng đ i b i n u t duy sâu

ệ ầ ằ ộ ơ ỉ ơ ẽ ấ phái tính (gender) là m t khái ni m không đ n thu n ch nh m phân h n s th y

ệ ớ ữ ướ ự ủ ế ộ bi t hai gi i nam và n d i áp l c c a văn hóa xã h i. Khi phóng chi u cái

ể ệ ố ớ ữ ế ế ệ nhìn th hi n quan ni m th nào là nam tính và th nào là n tính đ i v i bé trai

ỗ ề ướ ậ ế ề ự ủ ể ủ và bé gái thì các ch th c a m i n n văn hóa tr c đó đã nh n bi t v s khác

ệ ữ ọ ớ ồ ư ậ ể ệ ễ bi t sinh h c gi a hai gi i r i. Nh v y, vi c tìm hi u di n ngôn v gi ề ớ ữ i n

ấ ứ ệ ượ ủ ề ầ ả ộ ọ trong b t c hi n t ng văn h c nào cũng đ u c n ph i làm rõ n i hàm c a các

ệ ấ ư ự ệ ậ ố khái ni m này. Tuy có s khác nhau nh ng chúng có m i liên h r t m t thi ế t.

ồ ạ ặ ể ườ Nói khác đi, chúng là hai m t cùng t n t ỗ ả i trong m i b n th ng ế i. Do th , xem

ề ớ ữ ự ễ ệ ấ ọ xét di n ngôn v gi i n trong văn h c th c ch t là vi c phân tích, lí gi ả ơ ế i c ch

ặ ớ ặ ặ ộ ề hình thành phát ngôn v các m t phái tính và gi i tính (m t xã h i và m t sinh

ườ ụ ữ ủ ọ h c) c a ng i ph n .

ở ạ ớ ủ ệ ọ ộ ệ Tr l ự i v i văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam, nhìn t ừ ậ ự tr t t

ủ ể ễ ậ ấ ớ ả bên trong c a di n ngôn có th nh n th y ranh gi ữ i/ kho ng cách phái tính gi a

ớ ữ ớ ướ ể ề ặ ắ ầ ỏ ị nam gi i và n gi i có xu h ồ ng b xóa b . Đ c đi m này ph n nhi u b t ngu n

ờ ạ ễ ị ự ử ủ ộ ừ t chính th c ti n l ch s xã h i và văn hóa c a th i đ i. Trên kia đã đ c p t ề ậ ớ i

ủ ư ưở ệ ộ ề ẳ ả ớ ả ể quan đi m c a t t ề ấ ng h c ng s n v v n đ bình đ ng gi i và gi i phóng

ụ ữ Ở ấ ướ ả ư ế ệ ề ph n . vào hoàn c nh đ t n c có chi n tranh nh Vi ấ t Nam thì v n đ nam

ủ ể ề ạ ả ướ ế ữ n bình quy n theo quan đi m c a các nhà lãnh đ o Đ ng tr ể ệ c h t th hi n

ươ ệ ả ả ộ ị ệ ủ ươ trên ph ộ ng di n chính tr , xã h i. Đ ng C ng s n Vi ớ t Nam v i ch tr ậ ng t p

ế ủ ứ ự ệ ể ạ ộ ộ ợ h p s c m nh đoàn k t c a toàn th nhân dân đã th c hi n m t cu c tuyên

ề ạ ượ ờ ạ ộ ộ ớ truy n, giác ng l n và t o ra đ c m t không khí hào hùng bao trùm th i đ i đó

ả ướ ườ ặ ứ ướ ặ là không khí “c n c lên đ ng” đánh gi c. Lúc này, đánh gi c c u n c không

ệ ỉ ớ ữ ệ ệ ch là vi c dành riêng cho nam gi i n a mà đó là câu chuy n chung, là nhi m v ụ

ủ ọ ị ụ ữ chung c a m i công dân, trong đó có ch em ph n .

ự ủ ệ ấ ẩ ọ ộ Qua các tác tác ph m văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, th y hình t ượ ng

ụ ữ ượ ặ ộ ộ ữ ể ộ ớ ọ ph n đ ệ c đ t vào m t không gian xã h i r ng l n. H có th làm nh ng vi c

ướ ẫ ượ ệ ủ ớ ế ủ ậ mà tr c nay v n đ c xem là vi c c a nam gi ầ i. Do v y, tâm th c a ph n

ươ ể ấ ị đông ch em là v n lên thi đua đ sánh ngang cùng cánh mày râu, nh t là trong

ủ ặ ộ ở ướ ự công tác đánh gi c và xây d ng ch nghĩa xã h i. Chính đây, xu h ng “nam

ẽ ở ễ ạ ượ ậ ữ ượ ả ấ hóa” di n ra r t m nh m hình t ng nhân v t n đ c miêu t trong các tác

ẩ ọ ườ ể ị ế ở ướ ớ ph m văn h c. Ng ẫ i nam tr thành hình m u quy chi u đ ch em h ng t i và

ấ ấ ọ ườ ặ ượ ph n đ u. H khát khao lên đ ng đánh gi c, khát khao đ ứ ự ủ c góp s c l c c a

ệ ả ấ ướ ự ộ ữ ố ự mình vào s nghi p gi i phóng dân t c, xây d ng đ t n ư c gi ng nh nh ng gì

ế ượ ụ ữ ượ ạ đàn ông đã làm. Xét đ n cùng thì hình t ng ph n đ ọ c sáng t o trong văn h c

ả ủ ự ự ủ ệ ế ế ộ hi n th c xã h i ch nghĩa là k t qu c a s phóng chi u cái nhìn nam gi ớ i.

ấ ở ự ườ ụ ữ ề ơ ả ộ ộ ữ ộ Th c ch t đây, ng i ph n v c b n ít khi b c l ề ả nh ng gì thu c v b n

ủ ế ể ủ ượ ạ ộ ậ ạ th c a mình mà ch y u đ ự c ghi nh n qua các lĩnh v c ho t đ ng mà đ i đa

ớ ữ ớ ướ ư ậ ậ ố s nam gi i tham gia. Khi n gi i có xu h ng “nam hóa” đ m nét nh v y thì

ộ ệ ả ấ ế ế ẽ ướ ớ ữ m t h qu t t y u ti p theo sau s là: tr c nam gi ế i, n không còn là phái y u

ạ ả và tr ướ ữ ớ c n gi ữ i nam không còn là phái m nh n a. Do kho ng cách phái tính có

ướ ư ậ ự ệ ẩ ậ ậ ọ xu h ộ ề ng đ p nh p nh v y nên trong nhi u tác ph m văn h c hi n th c xã h i

ủ ườ ắ ặ ả ườ ườ ữ ch nghĩa ta th ng b t g p hình nh ng i nam, ng i n sóng đôi bên nhau th ể

ệ ế ệ ẩ ặ ẳ ồ hi n tình đ ng chí chan hòa và bình đ ng. Kh u hi u “gi c đ n nhà đàn bà cũng

ể ấ ặ ở ệ ụ ữ ủ ễ ộ đánh” tr thành m t đi m nh n đ c bi ọ ề t trong di n ngôn v ph n c a văn h c

ệ ặ ế ề ườ Ngày gi c đ n nhà thì đàn bà cũng đánh/ Nhi u ng i đã tr ở ạ cách m ng Vi t Nam:

ề thành anh hùng (Đ t N c ễ ấ ướ Nguy n Khoa Đi m).

ố ả ử ề ế ờ ộ ộ ơ ị ệ Ra đ i trong b i c nh l ch s xã h i nhi u bi n đ ng, th văn Vi t Nam

ữ ủ ắ ị nh ng năm kháng chi n ờ ạ ế nhanh chóng b t nh p v i ti ng nói chung c a th i đ i. ớ ế

ự ủ ệ ộ ệ ễ ả ầ Các nhà văn hi n th c xã h i ch nghĩa đã nhi t tình di n t b u không khí c ả

ồ ở ườ ữ ủ ặ ậ ướ n c h h i lên đ ng, nam n dân ch sát cánh bên nhau cùng ra m t tr n:

ả ướ ữ ổ ườ ừ ế ờ ồ ố Nh ng bu i vui sao c n c lên đ ụ ng/ Xao xuy n b tre, t ng h i tr ng gi c/

ướ ơ Xóm d ắ i làng trên, con trai con gái/ Xôi n m c m đùm, ríu rít theo nhau/ Súng

ế ỏ ườ ế ậ ườ ở ầ ầ nh súng to, chi n tr ộ ng ch t ch i/ Ti ng c ầ i hăm h đ y sông, đ y c u

ườ ừ ắ ặ ườ ơ ng S n/ Hai (Đ ng ra m t tr n ậ Chính H uữ ); Cùng m c võng trên r ng Tr

ẹ ắ ườ ậ ầ ẳ ườ ơ ứ ở đ a hai đ u xa th m/ Đ ng ra tr n mùa này đ p l m/ Tr ng S n Đông nh ớ

ườ ườ ơ ườ ế ạ ậ Tr ơ ng S n tây ng S n đông, Tr ơ ng S n tây (Tr ể Ph m Ti n Du t)... Ki u

ượ ư ế ộ ộ ữ ặ ậ hình t ng sóng đôi nam n cùng ra m t tr n nh th b c l khá rõ khuynh

ườ ụ ữ ả ắ ọ ủ ướ h ng “nam hóa” ng i ph n trong ngòi bút miêu t , kh c h a c a nhà văn.

ướ ữ ễ ượ ể ệ Xu h ng di n ngôn “nam tính hóa n tính” cũng đ ộ c th hi n sinh đ ng

ả ể ế ể ấ ầ ẩ ố Ng iườ qua các tác ph m văn xuôi, tiêu bi u nh t trong s đó c n ph i k đ n là

ẹ ầ ủ ễ ệ ậ ị m c m súng ớ ẩ c a Nguy n Thi. Trong tác ph m, nhân v t Út T ch hi n lên v i

ữ ể ấ ặ ớ ư ạ ẽ ả nh ng đ c đi m giàu khí ch t nam gi ế i nh m nh m , quy t đoán và c chút gì

ề ầ ề ả ở ỏ ạ ị ủ đó ngang tàng, li u lĩnh... Thu nh , Út nhi u l n c gan đánh l i đ a ch . Ch ị

ộ ộ ể ế ặ ằ ặ ặ ị quy t tâm tìm g p b đ i đ xin đi đánh gi c. Út T ch cho r ng, đánh gi c không

ủ ệ ề ả ỉ ớ ủ ề ph i ch là công vi c, là quy n riêng c a nam gi i mà đó còn là quy n c a n ữ

ớ ữ ị ộ ạ ậ ướ ủ ồ gi i n a. Ch b c b ch chân th t mà hài h c ý nghĩ đó c a mình: “H i chín năm

ườ ặ ỏ ọ ượ nghe ng ỏ i ta nói đàn bà đi đái không kh i ng n c không đánh gi c đ c, tôi

tr.85]. Hành

ọ ố ố ế ừ ứ t c mình leo tu t lên ng n d a đái xu ng coi bi cao cho bi t” [260,

ướ ể ạ ư ế ấ ộ đ ng pha chút hài h ỗ c, ng ng ượ ượ c đ ị c Út T ch k l i nh th cho th y chính

ấ ớ ố ượ ệ ế Út cũng đã l y nam gi i làm đ i t ủ ng quy chi u trong suy nghĩ và vi c làm c a

ậ ầ ậ mình. Khi lâm tr n, Út c m súng, xung phong, th m chí còn hô hào anh em xông

ệ ể ệ ề ặ ộ ổ lên di t gi c th hi n m t dũng khí không h thua kém cánh đàn ông: “N súng,

ắ ằ ặ ặ ồ ấ Út cũng ng i đó, m c dù tay không. Th y tám th ng gi c con b n hoài, Út nóng

ắ ợ ự ạ ị ươ ụ ụ ắ l m. Ch t anh b n trung liên t t o b th ng tay. Út v t lên ch p súng. Súng

ứ ưỡ ố ớ ụ đ ng hàm sanh làm Út mu n đ t l ỏ ự i. Út hô l n: H a l c xiên hông đâu, t ạ t

ự ế ả ằ ắ ộ ộ ạ lên! Út b n m t phát, m t th ng ch t nh y d ng, Út l ồ i la: Nó “lâm thôn” r i!

ớ ơ ằ ạ ả ộ ọ Đánh t i, anh em ọ ự i! (…) Còn m t th ng toan ch i l u đ n. Út nh y lên th c cây

ự ạ ệ ợ ữ ự ồ ố trung liên t t o vào ng c” [260, tr.38]. M i quan h v ch ng gi a Út và anh

ị ượ ả ậ ặ ẩ ệ ế ớ ọ ắ T ch đ c miêu t trong tác ph m cũng th t đ c bi t. H g n k t v i nhau ch ủ

ứ ậ ả ế ở y u không gian bên ngoài không gian đánh tr n ch không ph i không gian t ổ

ấ ọ ả ư ệ ấ ầ ạ m, không gian gia đình. Đ c c thiên truy n g n nh không tìm th y đo n văn

ạ ả ầ ớ ầ ồ ợ ỉ ị nào ghi l ả i c nh v ch ng Út T ch và con cái quây qu n. Ph n l n ch là c nh

ế ả ể ố ẹ ầ b y con ngoan ngoãn, bi ệ t b o ban nhau, thu vén vi c nhà đ b m chúng an

ệ ộ ộ ủ ế ậ ồ ợ ớ tâm đi di t thù. Trong không gian xã h i r ng l n c a chi n tr n, v ch ng Út

ẻ ọ ồ ồ ỗ ị T ch công nhiên và vui v g i nhau là “đ ng chí”. Đ ng bào cũng v tay h ưở ng

ứ ủ ấ ồ ọ ồ ồ ợ ng kêu h là “đ ng chí ch ng”, “đ ng chí v ”. Cái không khí dân ch y rõ ràng

ể ệ ụ ượ ữ ớ ủ i mườ ẹ đã càng th hi n d ng ý “nam hóa” hình t ng n gi i c a tác gi ả Ng

ầ c m súng .

ữ ế ẳ ặ ậ ấ ể Có th nói, t ư ưở t ng nam n bình đ ng trên m t tr n chi n đ u và s ự

ậ ữ ự ệ ấ ấ ạ ọ ị ộ “nam hóa” các nhân v t n đã th m r t sâu vào đ a h t văn h c hi n th c xã h i

ủ ườ ẹ ầ ể ẩ Ng i m c m súng ế Con đ ngườ ch nghĩa. Không riêng gì tác ph m , ti u thuy t

ộ ẫ ứ ể ể ễ mòn yấ (Đào Vũ) cũng là m t d n ch ng tiêu bi u cho ki u di n ngôn này. Trong

ạ ộ ẩ ố ưở ỉ ự tác ph m, Đào Vũ xây d ng tình hu ng đ i đ i tr ng Ch nh khi phân công

ụ ệ ầ ấ ố ỏ ổ nhi m v san ng m, l p h bom còn t ra băn khoăn vì t thanh niên xung phong

ữ ầ ướ ự ự ủ ầ ị mang tên Tr n Th Lý toàn là n . Tr ầ ỉ c s do d c a Ch nh, lúc đ u Nhu n

ắ ớ ấ ấ ả ứ ế ổ ầ ằ ộ ộ ọ ph n ng b ng m t thái đ gay g t v i gi ng ch t v n: “Th t ậ ị Tr n Th Lý l p

ể ể ả ọ ế ra đ làm c nh à?” [316, tr.181]. Sau đó, cô chuy n sang gi ng giãi bày, thuy t

ụ ả ỉ ẽ ả ữ ph c: “Đ ng đã ch cho chúng ta bi ế ướ t tr c nh ng gì s x y ra trong mùa v n t ậ ả i

ấ ả ấ ượ ụ ộ ị năm nay (…). T t c ch em đang r t hăng hái, đ ệ c giao m t nhi m v nh th ư ế

ế ẽ ậ ợ ề ứ ướ ầ này, khí th s càng lên. Có đi u thu n l i: m c n ấ c hôm nay th p, ng m nông,

ữ ả ư ế ắ ắ ị ượ ố ượ ch em ti ng là n c , nh ng ch c ch n làm đ c. Kh i l ng công vi c l ệ ạ ừ i v a

ổ ướ ự ố ệ ị ớ ố v i s ch em trong t . Còn, tr ế c s s ng ch t, có phân bi ữ ớ t gì n v i nam?”

ộ ộ ủ ầ ờ ữ ể ẳ [316, tr.182183]. L i nói c a Nhu n b c l quan đi m nam n bình đ ng trên

ể ế ượ ữ ụ ữ chi n hào. Theo đó, ph n cũng có th gánh vác đ ọ c nh ng tr ng trách mà

ứ ả ạ ớ ứ cách m ng giao phó ch không c ph i là nam gi i.

ượ ạ ừ ậ ữ ầ ớ Do đ c t o ra t cái nhìn “nam hóa” nên ph n l n các nhân v t n trong

ạ ọ ườ ướ ứ ể ả ọ văn h c giai đo n này th ng có xu h ng ph i ch ng minh đ cho m i ng ườ i

ấ ớ ể ọ ượ ữ ề th y mình không h thua kém nam gi i. H có th làm đ ề c nh ng đi u mà nam

ớ ộ ẫ ố ữ ứ ủ ể ậ ị ẹ ơ M Su t gi i làm. Bài th ố c a T H u là m t d n ch ng tiêu bi u cho nh n đ nh

ấ ạ ượ ộ ẵ c vô chân "s n sàng"/ M t này : Ông nhà theo b n "xu t quân"/ Tui nay cũng đ

ế ế ợ ậ ệ tay lái chi c đò ngang/ B n sông Nh t L , quân sang đêm ngày/ S chi sóng gió

ẳ ỹ ẹ ỏ ắ tàu bay/ Tây kia mình đã th ng, M này ta ch ng thua!” ; hay: “Ghé tai m , h i tò

ẹ ườ ẹ ớ ứ ả ư mò:/ C răng ông cũng ng cho m chèo?/ M c i: Nói c ng, ph i xiêu/ Ra

ề ằ ẳ ơ kh i ông còn dám, tui ch ng li u b ng ông! ẹ (M Su t ố ).

ờ ữ ố ộ ộ ề ị ủ ẹ ạ ả ộ L i nói tr tình m c m c, gi n d c a m Su t b c l ề ni m vui, ni m

ự ự ượ ứ ạ Ở vinh d t hào khi đ c đ ng trong hàng ngũ cách m ng. đây, t ư ưở t ng nam

ộ ầ ữ ượ ụ ề ề ạ ấ ữ n bình quy n v nghĩa v cách m ng thêm m t l n n a đ ạ c nh n m nh. Cách

ị ế ữ ấ ẵ ấ nói ông “xu t quân”, tôi vô “s n sàng” cho th y v th ngang hàng gi a hai gi ớ i

ế ủ ư ườ ụ ữ ố ắ ể ươ ớ ẹ ẫ ố nh ng tâm th c a ng i ph n (m Su t) v n là c g ng đ v n t i hình

ả ườ ớ ậ ố ứ ơ ơ Ra kh i ông còn dám, tui nh ng ấ i nam, l y nam gi i làm v t đ i ng. Câu th :

ề ẳ ằ ậ ơ ướ ch ng li u b ng ông! ắ càng tô đ m, kh c sâu h n xu h ng “nam tính hóa n ữ

tính” này.

ể ệ ự ế ế ụ ố ữ ủ ầ ố Bài th ơ T m nh ấ ả c a T H u ti p t c th hi n s ti p n i tinh th n bình

ớ ườ ỏ ươ ụ ữ O du kích nh gi ng cao ẳ đ ng gi ứ i theo hình th c “nam hóa” ng i ph n :

ằ ướ ụ ế ầ ơ súng/ Th ng Mĩ lênh khênh b c cúi đ u/ Ra th ! To gan h n béo b ng/ Anh

ứ ả ẩ ấ ợ ơ hùng đâu c ph i mày râu! (T m nh ấ ả ). Ý th ca ng i ph m ch t anh hùng và

ắ ố ủ ư ể ế ặ ấ ặ ệ ủ chi n công c a cô du kích (b t s ng gi c) nh ng đi m nh n đ c bi t c a nó l ạ i

ứ ả Ở ố Anh hùng đâu c ph i mày râu! ằ ở n m câu cu i: . ả đây, hình nh nam gi ớ ạ i l i

ơ ộ ộ ố ứ ệ ấ xu t hi n trong phép so sánh đ i ng giúp nhà th b c l ệ rõ quan ni m: không

ể ở ụ ữ ớ ỉ ch cánh mày râu m i anh hùng mà ph n cũng có th tr thành anh hùng.

ư ậ ữ ụ ạ ộ ự ậ Nh v y, nh ng ví d đã phân tích trên đây mang l i m t s tri nh n rõ

ề ễ ữ ề ặ ộ ị ứ ơ h n v di n ngôn nam n bình quy n trên các m t chính tr , xã h i theo hình th c

ườ ụ ữ ự ủ ệ ạ ộ ọ “nam hóa” ng i ph n mà văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa đã t o ra. Trong

ủ ễ ậ ộ ọ ộ ộ di n ngôn c a b ph n văn h c này, ng ườ ữ ườ i n th ng không b c l ữ nh ng gì

ề ả ể ớ ộ ủ ế ấ ớ ẩ ố v n thu c v b n th gi i mình mà ch y u l y nam gi i làm tiêu chu n cho ý

ụ ộ ấ ả ể ượ ư ố nghĩ, hành đ ng và m c tiêu v ươ ớ n t i. T t c là đ đ c và gi ng nh nam gi ớ i

ạ ộ ế ệ ệ ả ạ ặ ươ ừ t công vi c đánh gi c, ho t đ ng cách m ng cho đ n vi c đ m đ ữ ng nh ng

ạ ổ ứ ụ ứ ế ễ ả ch c v lãnh đ o t ch c mà Đ ng giao phó… Xét đ n cùng, di n ngôn này

ự ụ ể ề ớ ữ ể ồ chính là s c th hóa quan đi m v gi i n mà Ch t ch ừ ủ ị H Chí Minh đã t ng

ướ ủ ủ ả ẳ ộ ộ ị ườ kh ng đ nh: “D i ch nghĩa xã h i, ch nghĩa c ng s n, ng ụ ữ i ph n dũng

ụ ệ ể ọ ườ ể ả c m có th hoàn thành m i nhi m v mà ng ả i đàn ông dũng c m có th làm, dù

ư ệ ỏ ấ ụ ấ ị ự ệ ề nhi m v y đòi h i r t nhi u tài năng và ngh l c nh vi c lái con tàu vũ tr ụ

ươ ph ẫ ng Đông” [D n theo 34].

ự ệ ớ ậ 3.2.1.2. Tô đ m s khác bi t gi i tính

ư ế ự ệ ề ầ ọ ộ ỉ Nh đã bi ọ ủ t, văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa ph n nhi u ch chú tr ng

ườ ữ ở ươ ệ ườ ộ ườ ừ khai thác ng i n ph ng di n con ng i xã h i, con ng i công dân. T góc

ậ ữ ưở ươ ủ ở nhìn này, các nhân v t n lí t ng v ờ ữ n mình tr thành nh ng anh hùng c a th i

ạ ẳ ớ ặ ậ ạ ặ ố ạ ồ ạ đ i, t n t i bình đ ng bên c nh nam gi i trên m t tr n ch ng gi c ngo i xâm và

ự ủ ủ ễ ả ắ ộ ọ ẩ xây d ng ch nghĩa xã h i. H là s n ph m c a di n ngôn theo nguyên t c “nam

ữ ể ấ ưở ượ tính hóa n tính”. Tuy nhiên, đ làm tăng thêm ch t lí t ng cho hình t ng n ữ

ọ ươ ở ữ ệ n tính ạ anh hùng, văn h c cách m ng cũng chú ý khai thác ph ng di n ng ườ i

ụ ữ ừ ữ ở ủ ề ộ ố ph n . T cái nhìn có tính truy n th ng c a văn hóa dân t c, thiên tính n đây

ả ặ ữ ế ế ể ẫ ạ ặ ượ đ c hi u là nh ng đ c tính liên quan đ n c m t ngo i hình l n tính n t. Theo

ủ ộ ữ ệ ồ ặ đó, n tính trong quan ni m c a c ng đ ng văn hóa Vi ệ ẽ ượ t s đ ở ư c đ c tr ng b i

ề ạ ị ị ị dáng vóc m m m i, tóc dài, duyên dáng…, tính cách thùy m , d u dàng, ý nh , chu

ị ườ ươ ư ạ ữ ể ệ đáo, nh n nh ng, hy sinh… Và, đ ỡ ng nhiên nh ng bi u hi n nh v m v ,

ứ ẽ ế ạ ạ ắ ầ ỏ ớ ắ kh e kho n, phong tr n, góc c nh v i tính cách m nh m , quy t đoán, c ng r n,

ẽ ượ ọ phóng khoáng… s đ c gán cho tên g i nam tính.

ự ủ ệ ấ ọ ọ ộ ọ Đ c văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, th y các nhà văn chú tr ng miêu

ữ ươ ự ệ ố ệ ơ ả ủ ả ộ t m t trong nh ng ph ng di n căn c t làm nên s khác bi t c b n c a n ữ

ớ ớ ớ ẫ ứ thiên ch c làm m gi i so v i nam gi i đó là tính m uẫ . “Tính m u” hay ẹ thiêng

ườ ụ ữ ượ ề ể ệ ạ ủ liêng c a ng i ph n đ c bi u hi n qua nhi u khía c nh, trong đó có ph ươ ng

ở ắ ệ ề ả ớ ầ ữ ả di n sinh n , g n li n v i hình nh dòng s aữ và b u vú m ấ ẹ. Nh ng hình nh y

ứ ấ ươ ủ ấ ạ ồ ồ ch t ch a tình yêu th ự ng vô h n và ngu n sinh l c d i dào, m áp c a ng ườ i

ể ả ữ ề ẹ ầ ậ ơ ấ m dành cho con. Có th c m nh n th m thía đi u đó qua nh ng v n th giàu

ị ồ ủ ắ ọ ữ ơ ả Yêu con ch t l c nên dòng/ S a th m ch y ễ ả c m xúc c a Nguy n Th H ng Ngát:

ơ ấ ẫ ử ủ ượ ữ ừ t ự ng c m ẹ (Yêu con), hay nh ng câu th th m đ m tình m u t c a Xuân

ạ ạ ữ ư ử ẫ ắ ẫ Đây dòng s a tr ng nh ngà/ D u thôi h t s n, d u xa c a h m ỳ Qu nh: ầ (L i ruờ

trên m t đ t ặ ấ ).

ỹ ạ ắ ị ạ ử ắ ừ ơ Tr ng trong Lâm Th M D trong bài th l i g i g m vào t ng gi ọ ữ t s a

ề ộ ẹ ọ ườ ắ ồ ự ố m ý nghĩa v c i ngu n s s ng và bài h c làm ng i “tr ng trong”. Tác gi ả so

ẹ ớ ữ ệ ẻ ẹ ậ ầ ả ơ sánh hình nh mi ng em th ng m b u vú m v i nh ng gì trong tr o, đ p đ ẽ

ấ ủ ự ư ẹ ậ ầ ỏ Đôi làn môi con/ Ng m đ u vú m / Nh cây lúa nh / Nghiêng nh t c a t nhiên:

ư ươ ề ơ ề v phù sa/ Nh h ậ ọ ng hoa th m/ Nghiêng v ng n gió/ Đôi làn môi con/ Ng m

ư ẹ ệ ậ ắ ầ đ u vú m / Nh búp hoa hu / Ng m tia n ng tr i ắ ờ (Tr ng trong ).

ươ ở ớ ữ ỉ ượ ậ Ph ng di n ệ tính m uẫ i n không ch đ gi ả c tô đ m qua hình nh

ể ệ ữ ữ ẹ ầ ộ ộ dòng s a hay b u vú m mà còn th hi n sinh đ ng qua nh ng hành đ ng nói lên

ầ ườ ặ đ c tính chu đáo, ân c n, khéo léo ư chăm sóc con nh ,ỏ ủ ... c a ng ụ ữ i ph n nh :

ấ ẳ ỉ ả ứ ạ thêu thùa, đan lát... Ch ng h n, ch qua m y câu văn miêu t S chăm sóc bé

ẹ ự ấ ứ ủ ả ậ ọ Thúy trong Hòn Đ tấ , Anh Đ c đã cho ta c m nh n tr n v n s m áp c a tình

ẫ ử ự ẩ ở ẹ ả ả ườ ẹ ẻ m u t , s chu đáo và c “b n năng” làm m thiên b m ng i m tr này:

ứ ớ ị ộ ấ ạ ố ờ “S v i tay xu ng s chân con, th y chân nó cũng l nh quá. Ch v i vàng kéo

ị ớ ẹ ầ ữ ẹ ằ ỡ ộ chân con k p gi a đùi mình. N m im m t lúc, ch m i nhè nh l n g tay con ra.

ư ủ ứ ế ấ ườ ậ ị Nh ng dù đang ng , tay con bé cũng c bíu ri t l y ng i ch . Th t là khéo léo

ượ ứ ớ ỡ ắ l m, lâu sau S m i g tay con ra đ c” [64, tr.115].

ươ ự ủ ườ ẹ ạ Đôi khi, tình yêu th ng, s chu đáo và khéo léo c a ng i m l i th ể

ừ ệ ườ ỉ ủ ọ ự hi n trong t ng đ ế ng kim mũi ch c a chi c khăn, cái áo mà h t tay đan, thêu

ẹ ấ ỏ ờ ẹ ế đang mùa xuân/ M thêu vào chi c cho con nh : ỏ M đan t m áo nh / Bây gi

ả ế ượ ỳ t đ c đâu khăn/ Cái hoa và cái lá (Con ch bi Xuân Qu nh).

ự ấ ạ ỉ ệ ớ ụ ữ ủ ớ Không ch nh n m nh s khác bi t gi i tính c a ph n (so v i nam gi ớ i)

ở ủ ệ ạ ẫ ọ ộ ự khía c nh m u tính, văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa còn chú ý khai thác

ấ ữ ữ ặ ặ ạ nh ng đ c tính (ngo i hình, tâm lí, tính cách) nói lên ch t n tính đ c thù c a hủ ọ

ướ ạ ự ế ề ấ ị ị ữ t tha, m m m i, s t nh , e p, d u dàng nh : ư vóc dáng th ế ... Đây là nh ng y u

ự ế ặ ố ộ ồ ị ố t căn c t khi n cho c ng đ ng văn hóa d a vào đó mà m c đ nh cho gi ớ ữ i n là

phái y uế .

ướ ở ươ ệ ạ ạ ph ng di n ngo i hình Tr ế c h t, , các nhà văn cách m ng th ườ ng

ế ạ ườ ụ ữ ớ ặ ể ề ạ ướ ki n t o ng i ph n v i đ c tính hình th m m m i, th t tha qua vóc dáng,

ụ ư ệ ộ ế ẩ M t câu chuy n trong chi n trang ph c hay mái tóc dài. Ví nh , trong tác ph m

ể ế ả ắ ọ ộ tranh, Bùi Hi n kh c h a N t là m t cô gái có thân hình kém thon th , song bù

ấ ữ ở ữ ự ủ ấ ộ ạ l ấ i, cô s h u m t mái tóc dài ch m đ t. Ch t n tính, s duyên dáng c a ng ườ i

ượ ả ế ử ỉ ủ ừ con gái đ c nhà văn miêu t khá tinh t ậ qua t ng hành vi, c ch c a nhân v t.

ệ ế ủ ằ ặ Đ c bi t là, chi ti ầ t cô chăm sóc và làm duyên cho mái tóc c a mình b ng d u

ị ơ ư ấ ỗ ờ ầ ổ ấ ừ d a: “B ng d ng, r t là b t ng , ch gi hai tay khoành ra sau đ u, x cái búi tóc

ắ ấ ổ ậ ư ả ầ ẳ ặ ớ tròn n ng. M tóc đen dày s b t ra, tr i xòa g n kh p t m l ng béo l n và

ị ấ ấ ầ ấ ấ ố ỏ ồ buông xu ng ch m đ t. Ch l y ngón tay tr ch m vào chén d u, thoa lên tóc r i

ộ ượ ự ẽ ả ả ị ấ móc túi l y m t cái l ả ầ c nh a vàng, kh nghiêng đ u ch i. Ch ch i thong th ,

ắ ả ớ ướ ượ ầ m t ghé nhìn c nh mua bán chung quanh. M tóc d i nhát l ượ ầ c d n d n m t

ừ ạ ợ ừ ế ở ố óng lên, t ợ đo n sau gáy tr xu ng g n t ng đ t sóng óng ánh màu nâu bi c” [86,

tr.47].

ừ ữ ễ ẳ ả ọ M nh trăng cu i r ng Nh ng ai t ng đ c ố ừ (Nguy n Minh Châu) h n không

ầ ữ ẻ ẹ ủ ệ ể ẩ ậ th quên v đ p đ y n tính c a nhân v t Nguy t. Trong tác ph m, nhà văn miêu

ệ ừ ể ậ ủ ự ả ả t Nguy t t đi m nhìn và s c m nh n c a Lãm. Qua đó, cô gái thanh niên xung

ớ ẻ ệ ươ ẻ ả ầ ướ Ở phong hi n ra v i v xinh t i, trong tr o và đ y mê o d i ánh trăng. đây,

ọ ế ư ể nhà văn cũng chú tr ng các chi ti ụ t hình th nh gót chân, đôi dép, trang ph c,

ằ ộ ẻ ẹ ủ ườ ặ mái tóc, khuôn m t... nh m làm toát l ữ v đ p n tính c a ng i con gái. Đó là

ộ ẻ ẹ ế ạ ứ ả ố ị m t v đ p gi n d , thanh tao, duyên dáng và có s c lôi cu n đ n l kì: “Trong

ặ ườ ầ ố ệ ướ ộ ắ ánh đèn g m h t xu ng m t đ ng hi n ra ngay tr c mũi xe m t đôi gót chân

ầ ụ ẽ ấ ẽ ắ ấ ạ ạ ồ ồ h ng h ng, s ch s , đôi dép cao su cũng s ch s , g u qu n l c đen ch m m t cá

ầ ầ ủ ạ ị ậ (…) Qua làn ánh đèn tù mù c a đoàn xe xích lao đi m m bên c nh, tôi k p nh n

ộ ẻ ẹ ẻ ư ươ ẹ ủ ẻ ả ấ ị ỏ th y v xinh đ p c a cô gái, m t v đ p gi n d và mát m nh s ng núi t a ra

ẻ ề ẳ ặ ấ ả ớ ườ ừ t nét m t và t m thân m nh d , khác h n v i nhi u cô gái công tr ng th ườ ng

ừ ặ ấ ẫ cô nào cũng th p và đ y đà. Cô ta m c áo xanh chít hông v a khít, mái tóc dày t ế t

ế ế ắ ả ớ ở ộ thành hai d i. Chi c làn và chi c nón m i tr ng lóa khoác cánh tay m t cách

ẹ ố ố ạ ư ắ ế ấ ừ ề ệ nh nhàng (…) Ch c ch c, tôi l ợ i đ a m t li c v phía Nguy t, th y t ng s i

ệ ề ủ ẻ ơ tóc c a Nguy t đ u sáng lên. Mái tóc th m ngát, dày và tr trung làm sao! (…)

ặ ươ ệ ặ ẳ Trăng sáng soi th ng vào khuôn m t Nguy t, làm cho khuôn m t t ờ i mát ng i

lên l ạ ườ th ng!” [30, tr.242529].

ừ ạ ở ệ ặ ữ ủ ậ ớ ữ ế ố Không d ng l vi c tô đ m m t n tính c a gi i i n qua y u t ạ ngo i

ữ ự ủ ệ ệ ọ ể ế nh ng bi u hi n tâm lí, ộ hình, văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa còn chú ý đ n

ặ ườ ữ ự ậ ượ ữ ớ tính cách đ c tr ng ủ ư c a ng i n . Do v y, khi xây d ng hình t ng n gi i, nhà

ườ ổ ậ ộ ố ủ ở ọ ư e th n, tẹ ế văn th ng ch ý làm n i b t m t s nét tâm lí, tính cách h nh :

ị ị ụ ườ ể ủ ứ ẹ nh , d u dàng, kín đáo ... Đó có th là n c i e th n và duyên dáng c a S khi đáp

ủ ỏ ứ ườ ỏ ẽ ạ l ế i câu h i trìu m n c a San trong Hòn Đ tấ (Anh Đ c): “San c i h i kh : “

ứ ộ ưở ữ ườ Sao lóng rày cô Ba S không g i bông b ứ i n a?”. S mím môi c ẹ i, th n đ ỏ

ủ ử ẹ ặ ấ ồ m t” [64, tr.7]. Hay, nét e p, th n thùng qua làn má ng h ng c a cô thôn n ữ

ờ ử ơ ồ ọ ỏ ờ ử ỳ Màu đ xanh b vùng, b th a/ Ng n gió đ ng làm ng trong th Xuân Qu nh:

ậ ẻ ằ ỳ ng má em h ngồ (H u ph ắ ươ Xuân Qu nh). Cũng có khi đó còn là “v đ m th m

ự ủ ậ ồ Thung ồ n ng nàn” t a “bông sen gai Tây H ” [214, tr.113] c a nhân v t Liên trong

ươ lũng Cô Tan (Lê Ph ng)...

ư ậ ự ủ ễ ệ ộ ọ Nh v y, trong di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, gi ớ ữ ộ i n m t

ặ ướ ẽ ế ạ ườ ớ m t có xu h ng “nam hóa” m nh m khi n cho đ ng biên gi ữ i phái tính gi a

ữ ở ư ặ ờ ộ ậ nam và n tr nên m nhòa nh ng m t m t khác h l ọ ạ ượ i đ c tô đ m v m t n ề ặ ữ

ướ ả ạ ỏ ế tính. N u xu h ng xóa b kho ng cách phái tính giúp nhà văn cách m ng Vi ệ t

ế ạ ả ướ ự ậ ệ ớ Nam thi t t o cái cao c , cái hùng vĩ thì xu h ng tô đ m s khác bi t gi i tính l ạ i

ọ ạ ụ ề ễ ủ ẹ ở ớ ữ Đi u này th hi n rõ m c tiêu di n ngôn c a ể ệ giúp h t o nên cái đ p i n . gi

ự ủ ệ ộ ọ ụ ữ ệ ả ả ừ văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa: t Nam v a anh hùng, qu c m l ạ i ph n Vi

ừ ẹ ẽ v a đ p đ , duyên dáng.

ộ ươ ữ ệ ấ ươ Trên m t ph ệ ng di n nào đó, vi c nêu nh ng t m g ng v gi ề ớ ữ ư i n nh

ế ạ ứ ủ ề ấ ề th ít nhi u mang l ầ ụ i ý nghĩa tuyên truy n, giáo d c ý th c đ u tranh c a qu n

ạ ộ ả ộ chúng nhân dân trong cu c cách m ng gi ặ i phóng dân t c. Tuy nhiên, do đ t

ệ ọ ưở ườ ụ ữ ộ ậ ọ tr ng tâm vào vi c lí t ng hóa ng i ph n , b ph n văn h c này đã không

ộ ố ạ ầ ớ ấ ị ế ề ỏ ả tránh kh i m t s h n ch nh t đ nh. Ph n l n nhà văn đ u miêu t ầ có ph n

ề ả ườ ụ ữ ỉ ườ ơ gi n đ n v ng ọ i ph n . H ch nhìn gi ớ ữ ớ ư i n v i t cách ng i công dân anh

ấ ẹ ữ ế ẽ ớ ẩ hùng cùng v i nh ng chi n công và ph m ch t đ p đ . Trong khi đó, còn khá

ề ư ộ ề ả ể ớ ữ ạ ữ ề ấ ọ ữ nhi u nh ng suy t , khát v ng, nh ng v n đ thu c v b n th gi i n l ư i ch a

ẽ ự ế ệ ạ ọ ượ đ c khai thác. Có l ộ ủ đây cũng là h n ch chung c a văn h c hi n th c xã h i

ủ ở ả ệ ch nghĩa c Vi ộ t Nam và Liên Xô. Nhà văn Nga Svetlana Alexievich là m t

ữ ườ ớ ủ ế ề ạ ậ ậ ọ trong nh ng ng i s m nh n ra h n ch đó c a n n văn h c này. Do v y, bà

ưở ế ề ộ ự ả ế ậ ộ ả n y sinh ý t ng vi ủ ằ t v m t cu c chi n tranh b ng s c m nh n riêng c a

ườ ụ ữ ể ế ặ ộ ế Chi n tranh không có m t khuôn m t ph n ng i ph n . Ti u thuy t ụ ữ ra đ iờ

ự ệ ự ọ ệ ấ ủ ữ chính là s hi n th c hóa khát v ng mãnh li t y c a n văn sĩ tài hoa này. Khi

ớ ượ ấ ả ừ ắ ẩ ỉ m i đ ị c xu t b n (1983), tác ph m t ng b ch trích gay g t. Tuy nhiên, năm

ế ặ ộ ớ ế Chi n tranh không có m t khuôn m t ph n ể 2015, ti u tuy t ụ ữ cùng v i tác gi ả

ự ượ ả ưở ọ ọ ủ c a nó đã vinh d đ c trao gi i th ẩ ng Nobel văn h c cao quý. Đ c tác ph m,

ể ả ậ ượ ả ẫ ả có th c m nh n đ ấ c cái nhìn nhân b n, th m đ m c m quan v gi ề ớ ữ ủ i n c a

ủ ươ ế ề ế ề ườ ụ ữ nhà văn. Bà ch tr ng vi ế t v chi n tranh, vi t v ng ữ i ph n “có nh ng

ủ ữ ủ ế ắ ồ màu s c riêng c a nó, nh ng mùi riêng c a nó, ngu n chi u sáng riêng và không

ủ ả Ở ấ ẳ ẳ ấ gian c m xúc riêng c a nó (...). ấ đ y ta ch ng th y anh hùng cũng ch ng th y

ế ưở ượ ỉ ơ ữ ả ổ ị chi n công không t ng t ố ng n i, mà ch đ n gi n có nh ng cá nhân b cu n

ủ ệ ấ ậ ả ạ vào công vi c phi nhân c a nhân lo i” [2, tr.9]. Alexievich c m nh n th m thía

ượ ự ự ộ ườ ữ ủ ườ ữ ọ khát v ng đ c th c s làm m t ng i ph n ụ ữ c a nh ng ng ừ i n đã t ng

ọ ị ữ ế ế ế ậ ở tham gia chi n tr n. Chi n tranh khi n h b “nam hóa” b i nh ng đôi giày quá

ụ ộ ế ọ ả ồ ữ ộ ơ ỡ c , nh ng b quân ph c r ng thùng thình. Xót xa h n th , h không có c đ lót

ữ ệ ậ ầ ươ trong nh ng ngày kinh nguy t. Nhà văn đã k l ể ạ ờ ự i l i t thu t đ y bi th ng v ề

ụ ữ ế ộ ố ị ự ự ấ ủ s th c y c a m t trong s ph n mà bà có d p ti p xúc: “Chúng tôi đã đi b ộ

ả ộ ầ ớ ụ ữ ươ ề ố ố b n m i cây s ... C m t đoàn ph n l n là ph n (...). Nhi u cô gái đang có...

ỏ ọ ọ ứ ế ả ụ ữ Nói th nào... Cái th mà ph n nào cũng có... Ch y nh gi t d c chân... Ng ườ i

ữ ượ ả ẳ ẳ ấ ta ch ng c p gì cho chúng tôi c , đúng không? Ch ng cách gì ch a đ c. Chúng

ế ể ướ ữ ấ ộ ộ tôi đ n m t đi m có n c. Chúng tôi nhìn th y m t con sông... Và nh ng cô gái

ấ ấ ả ọ ư ứ ố ọ ổ y, t t c h lao xu ng sông. Nh ng b n Đ c bên kia sông n súng ngay. Chúng

ổ ướ ử ấ ắ ầ ắ ng m chính xác... Chúng tôi thì c n t m r a, vì chúng tôi quá x u h tr ặ c m t

ỏ ướ ố ị ắ ế ộ đàn ông. Chúng tôi không mu n ra kh i n c, và m t cô gái đã b b n ch t...” [2,

ữ ế ủ ế tr.2324]. Qua nh ng trang vi ố ớ ự ậ ề t c a Alexievich, s th t v chi n tranh đ i v i

ườ ụ ữ ủ ế ơ ườ ể ưở ượ ế ng i ph n kh ng khi p h n ng i ta có th t ng t ng. Chi n tranh làm

ụ ữ ụ ữ ữ ệ ọ ấ cho ph n không còn là ph n . H m t kinh nguy t, không còn nh ng khát

ả ố ươ ườ ệ ể khao và ham mu n th xác. Xúc c m yêu đ ng d ư ị ng nh b tê li t. Đây là l ờ i

ự ề ả ươ ộ ữ ủ ẻ ị tâm s v tình c nh th ng tâm c a m t n phi công tr mà nhà văn đã k p ghi

ế ả ộ ạ l ụ ữ ố i: “Ba năm tr i qua chi n tranh... Và su t ba năm, tôi không còn là m t ph n .

ơ ể ủ ị ụ ố ậ C th tôi ng l m. Tôi không còn có kinh, không còn ham mu n tình d c. V y

ộ ườ ụ ữ ẹ ồ ươ ủ ầ ừ mà tôi đã t ng là m t ng i ph n đ p... Khi ch ng t ng lai c a tôi c u hôn

ứ ố ố ố tôi (...). Tôi đã mu n khóc. Mu n hét lên (...). Anh có nhìn rõ em gi ng th gì đây

ộ ườ ụ ữ ứ ể không? Hãy làm cho em thành m t ng i ph n đã ch ” [2, tr.14]. Có th nói,

ủ ế ặ ộ tác ph m ẩ Chi n tranh không có m t khuôn m t ph n ụ ữ c a Alexievich đã mang

ộ ả ộ ễ ả ề ớ ữ ề ế ế đ n cho đ c gi m t cách di n gi i khác v gi ạ i n và v chi n tranh. Bên c nh

ộ ố ạ ế ủ ễ ệ ậ ơ ọ đó, nó cũng giúp ta nh n di n rõ h n m t s h n ch c a di n ngôn văn h c

ế ạ ự ủ ệ ệ ộ ượ ườ ụ ữ hi n th c xã h i ch nghĩa trong vi c ki n t o hình t ng ng i ph n . Chúng

ế ữ ứ ệ tôi thi ằ t nghĩ, nh ng phân tích, liên h , so sánh trong quá trình nghiên c u nh m

ế ủ ấ ứ ệ ượ ặ ư ể ỉ ự ọ ạ ch ra m t u đi m và h n ch c a b t c hi n t ộ ng văn h c nào d a trên m t

ề ấ ầ ầ ọ ế ế tinh th n khách quan khoa h c cũng đ u r t c n thi ạ t. Xét đ n cùng, đó là ho t

ể ủ ờ ố ẩ ự ầ ọ ọ ờ ộ đ ng góp ph n thúc đ y s phát tri n c a đ i s ng văn h c m i th i.

ậ ự 3.2.2. Tr t t bên ngoài

ệ ủ ề ố 3.2.2.1. H ch đ chính th ng

ế ể ễ ơ ộ ố ẽ ự C ch ki m soát di n ngôn t ừ ậ ự tr t t bên ngoài s d a trên m t s các

ề ự ố ậ ắ ơ ả ữ ầ nguyên t c c b n, trong đó, nguyên lí v s đ i l p gi a chân lí và sai l m đóng

ặ ọ ệ ặ ủ ự ệ ồ ớ ị vai trò quan tr ng đ c bi t. S có m t c a nó đ ng nghĩa v i vi c xác đ nh tính

ứ ủ ừ ễ ễ ộ ộ ượ ứ ợ ợ h p th c c a m t di n ngôn nào đó. T đây, m t di n ngôn đ c h p th c tr ở

ả ẫ ờ ượ thành chân lí hoàn toàn không ph i do ng u nhiên mà bao gi cũng đ ậ c h u

ẫ ế ữ ế ế ế ạ ở thu n b i các thi t ch . Chính nh ng thi t ch này đã mang l ề ự i quy n l c cho

ư ế ề ớ ữ ự ễ ễ ệ ớ di n ngôn. V i ý nghĩa nh th , di n ngôn v gi ọ i n trong văn h c hi n th c xã

ướ ự ẫ ủ ư ưở ế ậ ệ ộ ả ủ ộ h i ch nghĩa d i s quy chi u, h u thu n c a t t ng h c ng s n cũng xác

ờ ố ủ ữ ệ ạ ằ ợ ậ l p tính h p pháp c a nó b ng vi c khoanh vùng nh ng ph m vi đ i s ng hay

ủ ề ồ ạ ố ờ ạ ể ầ ch đ chính th ng, t n t i công khai trong b u khí quy n văn hóa th i đ i.

ể ấ ự ủ ệ ọ ộ ệ Có th th y, văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi ộ ạ t Nam đã t o ra m t

ề ớ ữ ể ễ ặ ặ ườ ọ ki u di n ngôn đ c thù v gi ớ i n . So sánh v i các ch ng đ ng văn h c tr ướ c

ị ế ủ ọ ầ ế ỉ ư ặ ấ ạ ọ đó nh văn h c trung đ i ho c văn h c đ u th k XX, th y v th c a gi ớ ữ ở i n

ổ ớ ự ự ọ ọ ạ khu v c văn h c này có s thay đ i l n. Trong các sáng tác văn h c trung đ i,

ườ ụ ữ ườ ủ ạ ị ế ụ ế ề ng i ph n th ng là n n nhân bi k ch c a thi ặ t ch văn hóa ph quy n n ng

ự ự ọ ề ư ưở v t t ng “tr ng nam khinh n ”. ậ ữ Trong văn xuôi T l c văn đoàn, các nhân v t

ủ ễ ẻ ệ ả ẩ ạ ộ ọ ớ ữ ạ n l i có m t di n m o m i m , tân kì. H là s n ph m c a di n ngôn “Âu

ọ ự ẩ ạ ổ hóa”, “tr ng t do cá nhân”, “t y chay” đ o Kh ng… mà các văn sĩ ch tr ủ ươ ng

ầ ằ ả ườ ể ệ ạ t o ra nh m th hi n tinh th n gi i phóng con ng i cá nhân nói chung và ng ườ i

ụ ữ ự ệ ệ ọ ph n nói riêng. Văn h c hi n th c phê phán Vi t Nam 1930 1945 l ạ ư ế i đ a đ n

ườ ụ ữ ế ắ ị ướ ầ ả hình nh ng ạ i ph n trong tình tr ng bi k ch, b t c d ứ i hai t ng áp b c

ủ ự ử ự ế ế ọ ộ ị ờ ệ phong ki n và th c dân. Đ n văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, l ch s và th i

ấ ả ệ ườ ạ đ i đã trao cho t t th y công dân Vi t Nam, trong đó có ng ụ ữ ộ i ph n m t

ị ọ ể ả ụ ệ ặ ạ nhi m v chính tr tr ng đ i đó là đánh gi c đ gi ộ i phóng dân t c và tham gia

ấ ướ ự ườ ầ ấ ủ ộ xây d ng đ t n c theo con đ ớ ng ch nghĩa xã h i. V i tinh th n y, ph n ụ ữ

ệ ờ ượ ộ ị ế ậ ớ Vi ọ t Nam trong văn h c th i kì này đã đ c nhìn nh n v i m t v th khác tr ướ c.

ư ưở ệ ộ ả ườ ộ ầ ụ ữ ướ nâng ng i ph n lên m t t m cao m i T t ng h c ng s n đã ớ mà tr c đó

ử ể ế ộ ọ ị ượ ễ trong l ch s xã h i phong ki n h không th nào có đ c. Di n ngôn v gi ề ớ ữ i n

ề ơ ả ự ủ ệ ậ ấ ọ ộ trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa t p trung vào hai v n đ c b n sau:

ụ ữ ệ ứ ấ ả ấ ậ Th nh t, ph n Vi ấ t Nam “anh hùng, b t khu t, trung h u, đ m đang”

ờ ạ ữ ủ ễ ề ộ ộ ố M t trong nh ng di n ngôn quen thu c c a th i đ i ch ng Mĩ v con

ườ ệ ờ ấ ờ ờ ạ ự ẳ ặ ị ng i Vi t Nam th i b y gi là s kh ng đ nh: đây là th i đ i ra ngõ g p anh

Ở ụ ữ ả ướ ừ ắ ạ hùng. giai đo n này, ph n c n c t B c chí Nam hăng hái tham gia kháng

ủ ự ế ậ ộ ộ ọ ượ ề ờ chi n và lao đ ng xây d ng ch nghĩa xã h i. H nh n đ c nhi u l i khen

ệ ủ ặ ợ ươ ủ ị ả ồ ng i, phong t ng danh hi u c a Trung ư ng Đ ng và Ch t ch H Chí Minh nh :

ệ ứ ả ả ố ướ ụ ữ “Ph n Vi t Nam dũng c m, đ m đang ch ng Mĩ c u n c”, hay: “Anh hùng,

ể ấ ả ậ ấ ộ ấ b t khu t, trung h u, đ m đang”… Có th th y, n i dung này đã nhanh chóng

ự ự ủ ệ ễ ẩ ộ ọ ượ đ c th m mĩ hóa trong th c ti n sáng tác c a văn h c hi n th c xã h i ch ủ

nghĩa.

ự ủ ệ ọ ộ ệ ườ t mầ Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam nâng ng ụ ữ i ph n lên

ị ể ắ ặ ẩ vóc siêu l ch s ờ ử. Đâu đâu trong các tác ph m th i kì này cũng có th b t g p hình

ặ ậ ữ ố ượ ự ủ ượ t ng n anh hùng trên m t tr n ch ng quân xâm l c và xây d ng ch nghĩa xã

ọ ệ ưở ủ ờ ộ h i. H hi n ra chói ng i trong ánh hào quang lí t ờ ạ ng c a th i đ i. Cho dù h ọ

ề ạ ớ ế đ n v i cách m ng theo nhi u cách khác nhau: du kích, thanh niên xung phong,

ư ấ ả ề ộ giao liên, quân y hay xã viên, nông dân… nh ng t t c đ u chung m t ý chí và

ộ ộ ộ ủ ạ ẹ ẩ ấ ề đ u toát l ằ ph m ch t anh hùng cao đ p. Đây cũng là m t n i dung ch đ o n m

ụ ữ ủ ủ ự ề ệ ễ ộ ọ trong di n ngôn v ph n c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa. Tuy nhiên,

ẽ ấ ấ ấ ậ ữ ế n u phân tích kĩ s th y trong tám ch vàng “Anh hùng, b t khu t, trung h u,

ả ẩ ấ ượ ế ố ả đ m đang”, ph m ch t “đ m đang” đ ề c x p cu i cùng. Đi u đó cũng có nghĩa,

ặ ọ ấ ắ ữ ề ẩ ạ ọ ớ ộ văn h c cách m ng đ t tr ng tâm vào nh ng ph m ch t g n li n v i vai xã h i

ườ ụ ữ ề ấ ậ ấ ơ ủ c a ng ộ i ph n (“anh hùng, b t khu t, trung h u”) nhi u h n là vai trò “n i

ủ ọ ự ấ ả ụ ữ ả ướ t ng” trong gia đình c a h . Th c ch t, khi nhà văn miêu t ph n đ m đang,

ủ ế ử ệ ằ ổ ậ tháo vát trong vi c thu vén nhà c a, con cái thì ch y u cũng là nh m làm n i b t

ữ ế ẩ ậ ấ ở ọ ạ ơ h n nh ng chi n công cách m ng, tô đ m ph m ch t anh hùng h .

ụ ể ữ ể ộ ậ ứ Nhân v t S trong Hòn đ tấ có th xem là m t trong nh ng ví d đi n hình

ấ ố ế ễ ắ ậ ồ nh t cho l ứ i di n ngôn này. Khi ch ng S (anh San) t p k t ra B c, ch ị ở ạ l i quê

ừ ệ ả ạ ươ h ng đ m đang nuôi d y con cái, thu vén vi c nhà chu toàn. Không d ng l ạ ở i

ứ ộ ạ ự ấ đó, S còn tham gia đ i quân du kích t ấ i quê nhà. Chí khí anh hùng, s b t khu t,

ậ ộ ộ ủ ị ặ ệ ể ấ ắ ờ ị kiên trung c a nhân v t b c l rõ r t nh t trong th i đi m ch b gi c b t và d ụ

ụ ượ ấ ứ ẹ ằ ầ ị hàng. Không khu t ph c đ c hai m con S , th ng Xăm đã chém đ u ch ngay

ướ ườ ặ ấ ẹ ẹ ỗ ỗ ơ tr ắ c m t ng i m già (m Sáu). Có n i đau nào trên m t đ t này h n n i đau

ẫ ử ả ư ế ụ ư ả m u t ph i “sinh ly t ử ệ bi t” trong hoàn c nh nh th ! Nh ng rõ ràng, d ng ý

ể ệ ở ố ự ươ ứ ở mà nhà văn mu n th hi n ả đây không ph i là s đau th ng n c n mà chính

ướ ấ ủ ấ ạ ọ ườ ụ ữ ẹ là h ầ ng b n đ c vào tinh th n b t khu t c a hai ng i ph n hai m con ch ị

ậ ứ ự ư ậ ứ ự ủ S . Nh v y, s hy sinh anh dũng c a nhân v t S , t ứ ộ nó đã là m t minh ch ng

ủ ậ ườ ụ ữ ấ ố ớ ầ ổ ố ề v lòng trung h u c a ng i ph n y đ i v i T qu c. Tinh th n này cũng

ể ệ ứ ừ ủ ớ ị ặ ị ự ắ ủ ượ đ c th hi n trong suy nghĩ c a S t khi m i b gi c b t: “Ch t ữ nh : B a

ẽ ỉ ấ ư ế ế ậ ắ ớ nay có l ỡ mình ch t. Nh ng mình ch th y ti c ch không ân h n, m c c gì

ố ớ ư ị ư ả ớ ẫ ả c … T i phút này đ i v i Đ ng, mình v n y nguyên nh ch Minh Khai, nh Võ

ị ừ ả ở ư ậ Th Sáu… nên t phút này tr đi, mình cũng ph i gi ữ ượ đ c nh v y” [64, tr.166].

ư ế ủ ữ ậ ấ Nh ng phát ngôn nh th c a nhân v t cho th y rõ vai trò nhân v t t ậ ư ưở t ủ ng c a

ế ậ ẩ ọ ươ nó trong tác ph m. Xét đ n cùng, nhân v t văn h c nào cũng là ph ệ ng ti n đ ể

ộ ộ ế ớ ữ ở ủ nhà văn kí thác nh ng nghĩ suy, trăn tr và b c l th gi i quan c a mình. Tuy

ể ậ ữ ị ứ ư ề nhiên, ki u nhân v t t ậ ư ưở t ng nh ch S hay nhi u nhân v t n khác mà văn

ể ệ ủ ự ệ ạ ậ ấ ộ ề ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa t o ra th hi n đ m nét tính ch t tuyên truy n,

ụ ọ ệ ế ả ầ ộ ộ giác ng qu n chúng m t nhi m v tr ng y u mà Đ ng giao phó cho văn ngh ệ

ế ờ sĩ trong th i kì kháng chi n.

ượ ứ ớ ủ ệ ầ ấ ấ Hình t ng S v i tinh th n kiên trung, b t khu t trong truy n c a Anh

ứ ưở ậ ữ ự ế ệ ọ ế Đ c khi n ta liên t ộ ng đ n các nhân v t n khác trong văn h c hi n th c xã h i

ự ươ ủ ệ ượ ẳ ả ồ ộ ch nghĩa Liên Xô. S t ng đ ng này h n không ph i là m t hi n t ẫ ng ng u

ổ ế ả ủ ỗ ự ữ ế ề nhiên mà đó là k t qu c a nh ng n l c ph bi n, tuyên truy n văn hóa và văn

ạ ế ệ ậ ứ ế ỉ ữ ọ h c cách m ng Xô vi t vào Vi ấ t Nam gi a th k XX. Qua nhân v t S , th y

100

ậ ữ ủ ủ ể ệ ạ ẩ Bi k ch l c ị hi n hi n rõ bóng dáng c a nhân v t n chính y trong tác ph m

ủ Ở ườ ụ ữ ự ệ ồ quan c a Vinhépxki. đây, ng i ph n cũng t ộ nguy n hy sinh vì đ ng đ i,

ừ ư ế ủ ấ ế ơ ổ ố và h n th là vì nhân dân và T qu c. T t th hy sinh anh dũng y c a n ữ

ế ộ ườ ế ả ẫ ộ ả chi n sĩ c ng s n, nhà văn b c l ộ ộ ư ưở t t ng: “Ng i chi n sĩ c ng s n v n còn

ế ế ơ ộ ố ộ ở hành đ ng cho đ n h i th cu i cùng. Đ n khi còn gi ơ ượ đ c m t tay dù là tay

ườ ế ả ả ộ ộ trái, ng ẫ i chi n sĩ Đ ng viên c ng s n v n còn hành đ ng. Không còn hành

ượ ữ ưỡ ế ượ ữ ộ đ ng đ c n a thì còn l i (...). N u không nói đ c n a thì ra hi u. ệ Dù có bị

ừ ụ ấ ậ ẫ ị ưỡ ẫ d n đi, b đánh đ p tàn nh n cũng đ ng khu t ph c (...). Khi l ố ơ i dao r i xu ng

ả ế ủ ế ạ ố ổ c , anh hãy ch t và dâng c đ n ý nghĩa cu i cùng c a anh cho cách m ng. Anh

ớ ằ ế ả ộ ở ạ ớ hãy nh r ng ch t cũng là m t công tác Đ ng” [312, tr.101]. Tr i v i hình l

ứ ở ể ẳ ằ ị ừ ượ t ng S giây phút hy sinh, có th kh ng đ nh r ng, t ư ưở t ủ ng v a nêu c a

ủ ệ ọ ộ ự Vinhépxki nói riêng và văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Liên Xô nói chung đã

ễ ể ạ ầ ộ ọ ệ ượ đ c chuy n hóa m t cách nhu n nhuy n vào văn h c cách m ng Vi t Nam.

ứ ưở ỉ ừ ứ ấ ộ ộ ả M c đ nh h ng này r t sâu r ng ch không ch d ng l ạ ở ộ ườ m t tr i ợ ng h p

ự ở ạ ủ ư ừ ậ ữ ướ ề nh v a phân tích. D i đây là s tr l i c a nhi u nhân v t n anh hùng khác

ủ ệ ộ ọ ệ ượ ự trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam cũng đ ự c nhà văn xây d ng

ẩ ấ ư ế ớ ầ ủ ữ v i đ y đ nh ng ph m ch t nh th .

ậ ị ườ ẹ ầ ủ ễ Ng i m c m súng Nhân v t Út T ch trong ộ c a Nguy n Thi cũng là m t

ụ ữ ụ ể ễ ệ ấ ấ ví d khá đi n hình cho di n ngôn ph n Vi t Nam “anh hùng, b t khu t, trung

ậ ứ ủ ứ ậ ả ớ ị ậ h u, đ m đang”. Tuy nhiên, khác v i nhân v t S c a Anh Đ c, nhân v t Út T ch

ớ ặ ả ứ ậ ễ ủ c a Nguy n Thi có t i sáu đ a con. Do v y, m t đ m đang, tháo vát khéo thu vén

ệ ưỡ ẻ ủ ệ ạ ấ ỗ ơ chuy n nhà, nuôi d ng và d y d , nói đúng h n là “hu n luy n” lũ tr c a Út

ị ượ ặ ệ ị ứ ủ ấ ạ T ch đ c nhà văn đ c bi t nh n m nh. Đàn con c a ch đ a nào cũng ngoan và

ẹ ạ ộ ừ ứ ướ ượ đ c m chúng “giác ng ” cách m ng t trong tr ng n ậ ủ c. Lòng trung h u c a

ượ ộ ộ ồ ờ ạ ự ư ờ ắ ộ ị Út T ch đ c b c l h n nhiên qua l i ghi g n m c m c t a nh l ề ớ i th v i

ồ ị ướ ễ ặ ch ng (anh T ch) trong ngày c ộ i: “h theo gi c là thôi nhau luôn, còn đánh l n

ế ỏ ễ ẩ ề ch t b cũng không thôi nhau!” [260, tr.20]. Trong tác ph m, Nguy n Thi nhi u

ể ề ừ ộ ệ ồ ủ ề ừ ặ ầ l n k v hành đ ng v a đi di t đ n gi c v a tranh th v qua nhà thăm con,

ư ể ủ ấ ạ ẩ ấ ộ ờ ủ cho con bú c a Út nh đ nh n m nh cùng m t lúc hai ph m ch t sáng ng i c a

ườ ụ ữ ỏ ệ ướ ệ ả ng i ph n này đó là gi i vi c n c, đ m vi c nhà.

ơ ườ ụ ữ ượ ả ằ ự Trong lĩnh v c th ca, ng i ph n cũng đ c miêu t b ng cái nhìn s ử

ẽ ư ờ ộ ạ ế ơ ệ ề ấ thi hùng tráng. Có l ch a bao gi trong ti ng th dân t c l i xu t hi n nhi u âm

101

ế ế ợ ớ ữ ơ ờ ố ưở h ng ng i ca hào hùng đ n th dành cho gi i n . Trong s các nhà th th i đó,

ố ữ ườ ế ề ụ ữ ệ ề ở ả ộ T H u là ng i vi t khá nhi u v ph n Vi t Nam ế c hai cu c kháng chi n,

ệ ướ ủ ế ố ườ ệ ế ặ đ c bi t là kháng chi n ch ng Mĩ. D i ngòi bút c a ng i ngh sĩ chi n sĩ

ộ ưở ụ ữ ệ ạ ờ ượ ớ s m giác ng lí t ng cách m ng này, ph n Vi t Nam bao gi cũng đ c miêu

ủ ườ ệ ố ớ ấ ấ ả ả ớ ầ t v i t m vóc c a ng i anh hùng b t khu t, trung thành tuy t đ i v i Đ ng,

ữ ườ ẹ ơ ư ẹ ẹ ố ớ v i nhân dân. Đó là nh ng ng ậ i m nh m T m, m Su t, bà má H u

ữ ườ ư ị ệ ị ị ế ườ Giang..., nh ng ng i ch nh ch Di u, ch Lý… và còn bi t bao ng i ph n ụ ữ

ư ộ ổ ơ ượ ữ không rõ tu i tên đã đi vào th ông nh m t hình t ng tr tình có ý nghĩa khái

ẩ ấ ộ ườ ậ ả quát cao đ cho ph m ch t anh dũng, kiên c ủ ng, trung h u, đ m đang c a

ườ ệ ụ ơ ố ữ ụ ữ ờ ng ụ ữ i ph n Vi t Nam. Trong vũ tr th T H u, ph n bao gi cũng là

ữ ườ ụ ấ ị ướ ự ủ ố ộ nh ng con ng i không ch u khu t ph c tr c s kh ng b và t ặ ủ i ác c a gi c

ườ ươ ấ ợ ữ thù, nh ng ng i “không s tù gông, ch p súng g m!” ( M T mẹ ơ ).

ủ ề ề ứ ế ậ ươ Th hai, ch đ ti n tuy n h u ph ng

ạ ớ ữ ự ễ ệ ọ ủ ề Bên c nh ch đ nói trên, gi i n trong di n ngôn văn h c hi n th c xã

ủ ự ủ ể ở ề ế ả ở ệ ủ ề ti n tuy n ộ h i ch nghĩa còn tr thành tâm đi m c a s miêu t h ch đ

ề ế ơ ườ ệ ơ ậ h u ph ng ế ươ . Ti n tuy n là n i chi n tr ng ác li ủ ế t, là n i ch y u dành cho

ớ ử ạ ệ ữ ườ ụ ữ ữ ườ nam gi i xông pha l a đ n di t thù. Nh ng ng i ph n nh ng ng i em gái,

ườ ườ ợ ườ ẹ ở ạ ươ ở ậ ươ ng i yêu, ng i v , ng i m l i quê h ng, tr thành h u ph ữ ng v ng

ươ ầ ẫ ứ ệ ậ ạ ắ ả ề ch c c v ph ề ấ ể ế ng di n tinh th n l n v t ch t đ ti p thêm s c m nh cho ti n

ừ ế ớ ệ ề ự ế ấ ậ ố ươ tuy n. T góc nhìn gi i, th c ch t m i quan h ti n tuy n h u ph ố ng là m i

ớ ữ ớ ườ ườ ệ ữ quan h gi a nam gi i n gi ữ i, gi a ng i ra đi và ng ườ ở ạ i l i. Ng i ra đi bao

ờ ế ề ặ ủ ắ gi cũng hăng hái quy t tâm b n chí đánh gi c; ng ườ ở ạ i l i son s t th y chung,

ữ ắ ờ ớ ề ế Ti n tuy n là trai anh hùng, ợ đ i ch , mong nh , “ch c tay súng, v ng tay cày”.

ươ ộ ở ộ ứ ố ậ h u ph ng là gái đ m ả đang. N i dung này tr thành m t cái t xuyên su t trong

ủ ự ệ ộ ọ ệ ơ ủ Bài ca chim Ch Rao văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam. ồ c a Thu B n

ễ ả ặ ủ ề ắ ộ ườ ế ả di n t xúc đ ng tình yêu sâu s c, b n ch t c a ng ạ i chi n sĩ dũng c m “M nh

ế ẫ ươ ườ ế ơ ườ ườ ướ b c đi ch t v n t i c i” n i chi n tr ớ ng v i ng ẹ ả ầ i m t o t n, ng ườ ợ i v

ủ ẻ ở ậ ươ ẹ ẫ ở ạ ờ “M v n ch anh ngày tr l i/ Ôi! tr thân yêu c a mình h u ph ng xa xôi:

ườ ẹ ổ ừ ổ ẹ ọ ư ấ ờ ờ ỉ Ng i m tr n đ i kim ch vá may/ Vá t m áo nh vá đ i m kh / T bu i con đi

ố ừ ể ẹ ườ ợ ẻ ế ấ b m đ t t ng ngày (...)/ Và cô gái bi n đ p xinh, ng ắ i v tr / Ngày chi n th ng

ắ ờ ề ấ ặ ề v không có bóng anh/ Em hãy nhìn lên s c c kiêu hãnh/ Có anh v ôm p r ng

ừ d a xanh.” (Bài ca chim Ch ơ Rao).

102

ẫ ữ ầ ả Trong bài th ơ Anh v n hành quân , Tr n H u Thung đã miêu t ả hình nh

ườ ơ ề ư ế ắ ạ ẫ ộ ng i trai tr ẻ ướ d i m a bom bão đ n, n i ti n tuy n, v n m t lòng ch c tay

ề ộ ư ế ấ ẫ ề súng, v n hành quân chi n đ u nh ng cũng không nguôi đau đáu v m t mi n

ơ ấ ế ắ quê. N i y có “má” và “em” đang ngày đêm mong ngóng ngày chi n th ng, anh

ở ề ứ ự ế ạ ồ ọ ộ tr v . Và, đó cũng là ngu n đ ng l c quan tr ng ti p thêm s c m nh cho ng ườ i

ế ườ ặ ng anh đ t/ Đã ra tr n: ậ “Dù còn đó bóng đêm/ Dù xa em, xa má/ Trên tuy n đ

ừ ả ơ ườ ỡ ươ sáng b ng hai ng / Em ẳ i ta th ng đ ng/ Ngoài này h i em th ng/ Trên cánh

ợ ườ ế ườ ặ ồ đ ng h p tác/ Trên giàn giáo công tr ng/ Trên tuy n đ ng anh đ t/ Lòng anh

Ấ ắ ẫ ẫ mang p B c/ Anh v n hành quân...” (Anh v n hành quân ).

ử ớ ư ủ ế ả i các anh Bài th ơ G i t ủ c a L u Quang Vũ là tình c m, ti ng lòng c a

ườ ỏ ậ ươ ộ ộ ơ ề ế ng i em gái nh h u ph ng dành cho các anh b đ i n i ti n tuy n. Tr ướ c

ự ồ ủ ậ ả ồ ươ ề ế h t, đó là s đ ng c m, đ ng hành c a h u ph ệ ế ng và ti n tuy n trong nhi m

ặ ấ ướ ươ ẹ ắ c mình t i hoa đ p n ng/ Ta cùng gìn gi ữ ụ v đánh gi c, gi ữ ướ “Đ t n c: n

ả ế ờ ứ ươ ắ ớ ỏ ph i không anh?”. ế Ti p đ n là l i h a, là tình th ng nh , mong m i, nh n nh ủ

ươ ử ứ ầ ồ ắ ế “Em h a: đ ng em xanh/ Tay em c m ch c ậ ủ c a h u ph ề ng g i ra ti n tuy n:

ụ ồ ắ súng/ Tàu bay Mĩ r ng/ Tháng tám năm trăm/ Tháng chín sáu trăm/ Trái h ng s p

ề ế ạ ắ ớ ỏ đ / H t thóc s p vàng (...)/ Mong các anh nhi u chi n công/ Có quê ta chín nh /

ườ ươ ề ố ươ ừ Có lòng em m i th ng.../ Các anh đi nhi u ch n quê h ơ ng/ Đ ng quên n i

ử ớ i các anh này nhé!” (G i t ).

ế ậ ỉ ượ ề ậ ủ ề ề tuy n h u ph ng Ch đ ti n ươ không ch đ ọ c đ c p trong văn h c

ả ờ ế ế ố ố ỏ kháng chi n ch ng Pháp và ch ng Mĩ mà còn lan t a sang c th i chi n tranh

ớ ệ ự ệ ị ử ư ố biên gi i Vi ế t Nam Trung Qu c năm 1979. S ki n l ch s này cũng đ a đ n

ữ ữ ộ ườ ế ấ ố nh ng cu c chia ly gi a ng i đi chi n đ u và ng ườ ở ạ i l ệ ậ i. M i quan h m t

ế ữ ề ế ậ ươ ườ ườ thi t gi a ti n tuy n và h u ph ữ ng, gi a ng i con trai và ng i con gái thêm

ượ ể ệ ấ ộ ở ố ử ơ G i em cu i sông ộ ầ m t l n đ c th hi n xúc đ ng và th m thía trong bài th

ơ ượ ươ ủ ạ ậ ổ H ngồ c a D ng Soái. Sau này, bài th đ ạ ằ ế c nh c sĩ Thu n Y n ph nh c b ng

ệ ắ ằ ọ ộ ế ả ở m t giai đi u ng t ngào, đ m th m và da di t, tr thành b n tình ca đi cùng năm

ả ắ ơ ọ ọ ườ ẻ tháng. Bài th chú tr ng kh c h a hình nh ng i con gái trong dáng v “năm

ề ạ ả ờ ồ ườ ngóng, tháng ch ” bên con sông H ng huy n tho i và hình nh ng ế i chi n sĩ

ữ ấ ờ ố Ở ươ ớ ọ ử biên thùy lo “canh gi đ t tr i” trên ch t. ầ hai đ u th ng nh , h trao g i cho

ế ươ ậ ươ ươ ở ầ nhau bi t bao yêu th ớ ng, mong nh . Em (h u ph ng) thì “th ng đ u sông”

ế ề ế ặ ắ ồ ỉ ủ Thì h iỡ “Đ nh đ i cao chi n hào anh g p rét” còn anh (ti n tuy n) thì nh n nh :

103

ở ế ề ầ ắ ặ ồ ố ỏ em yêu cu i sông H ng/ N u g p dòng sông ng u lên s c đ / Là ni m th ươ ng

ử ề ướ ế ồ anh g i v em đó/ Qua màu n ể c sông H ng em hi u chi n công anh ở ử (G i em

ố cu i sông H ng ồ ).

ệ ủ ề ấ ị 3.2.2.2. H ch đ c m k

ậ ự ễ ằ ọ di n ngôn Trong Tr t t , M. Foucault cho r ng: “ ộ ự ả Trong m i xã h i s s n

ị ể ể ễ ấ ộ ọ ổ ứ xu t di n ngôn cùng m t lúc b ki m soát, tuy n ch n, t ch c và phân ph i l ố ạ i

ộ ố ữ ươ ủ ứ ể ở b i m t s nh ng ph ữ ng th c/ quy trình mà vai trò c a nó là đ né tránh nh ng

ủ ự ề ễ ề ể ể ể ể ạ ứ s c m nh và s nguy hi m c a di n ngôn, đ giành quy n đi u khi n/ ki m soát

ự ệ ữ ữ ủ ể ễ ẫ ớ v i nh ng s ki n ng u nhiên c a di n ngôn, đ tránh né nh ng khó khăn do nó

ự ể ắ ẫ ọ ề gây ra” [D n theo 288, tr.338]. Có nhi u nguyên t c ki m soát, l a ch n, t ổ ứ ch c

ễ ố ượ ự ộ ộ và phân ph i di n ngôn đ c duy trì, th c thi trong xã h i. M t trong các nguyên

ố ớ ễ ệ ấ ọ ắ ượ t c đ ự ấ c cho là r t quan tr ng đ i v i vi c hình thành di n ngôn, đó là s c m

ự ủ ứ ữ ạ ấ ộ ị ị ề ấ đoán/ c m k . Chính áp l c c a nh ng c m k này đã t o ra m t th “uy quy n”

ộ ấ ự ệ ề ề ấ ặ cho phép ho c không cho phép s xu t hi n hay truy n bá m t v n đ nào đó.

ư ế ự ắ ầ ọ ườ ụ ữ ự ệ D a trên tinh th n nh th , khi kh c h a ng ọ i ph n , văn h c hi n th c xã

ạ ừ ữ ủ ươ ự ệ ễ ỏ ộ h i ch nghĩa đã lo i tr nh ng ph ủ ng di n sau ra kh i khu v c di n ngôn c a

mình:

ứ ấ ế ố ụ ề ể Th nh t, y u t ụ ấ nh c th và v n đ tình d c

ự ủ ệ ọ ộ ệ ể ệ ậ Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam th hi n đ m nét ý th c h ứ ệ

ả ươ ệ ườ ậ ể ườ vô s n trên ph ề ng di n đ cao con ng i t p th , phê phán con ng i cá nhân

ữ ể ầ ườ ả ị ư ữ t ệ ủ h u. Nh ng bi u hi n c a nhu c u cá nhân th ng b quy gi n vào ý th c h ứ ệ

ỉ ượ ở ơ ư ả t s n, ích k cho nên nó không đ c hoan nghênh, chào đón ứ ậ n i mà ý th c t p

ể ở ờ ạ ủ ế ụ ầ ộ th tr thành chân lí c a th i đ i. Ai cũng bi t, nhu c u tình d c là m t trong

ữ ứ ủ ể ệ ệ ỗ ườ ư ấ ề nh ng bi u hi n rõ r t nh t v ý th c cá nhân c a m i ng i. Tuy nhiên, nh đã

ướ ự ủ ế ế ế ạ ễ ạ ầ ặ nói, d i áp l c c a các thi t ch ki n t o di n ngôn thì lo i nhu c u đ c bi ệ t

ủ ườ ớ ữ ở ỗ ử ờ ỗ ị này c a con ng i nói chung, gi i n nói riêng ặ m i th i kì l ch s , m i ch ng

ọ ạ ượ ễ ậ ả ườ đ ng văn hóa và văn h c l i đ c nhìn nh n và di n gi ề ữ i theo nh ng chi u

ướ h ng khác nhau.

ố ủ ư ưở ự ệ ở ậ ộ Do s chi ph i c a t t ng h đã nói trên, c ng thêm nh n th c v ứ ề

ụ ề ộ ồ ệ ữ ớ ạ ấ v n đ tình d c trong c ng đ ng văn hóa Vi t Nam còn có nh ng gi ấ i h n nh t

ầ ớ ự ệ ặ ọ ộ ọ ệ ủ ị đ nh nên văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa ph n l n đ t tr ng tâm vào vi c

ộ ủ ặ ườ ụ ữ ặ ọ khai thác m t xã h i c a ng i ph n , né tránh khai thác m t sinh h c và nhu

104

ụ ở ọ ườ ạ ọ ầ c u tình d c h . Nói khác đi, con ng i trong văn h c cách m ng là con ng ườ i

ướ ủ ả ỏ ụ ữ ạ ặ ố luôn có xu h ng kìm nén ho c ch y tr n nh ng đòi h i d c tính c a b n thân.

ủ ệ ọ ộ ườ ắ ặ ự Trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, ta th ả ng b t g p hình nh

ữ ườ ườ ợ ườ ấ ậ ẵ ộ nh ng ng ụ ữ i ph n ng i v , ng ộ i yêu luôn s n lòng ch p nh n m t “cu c

ố ầ ọ ế ố ỏ ổ ơ chia ly màu đ ”. Câu th “Khi T qu c c n h bi t s ng xa nhau” trong bài th ơ

ộ ủ ỹ ẽ ầ ủ ộ ự ấ Cu c chia ly màu đ ễ ỏ c a Nguy n M có l là m t s khái quát đ y đ nh t chân

ố ườ ờ ạ ấ ườ ụ ữ ở ạ ậ ủ lí s ng c a con ng i th i đ i y. Khi ng i đàn ông ra tr n, ph n l i quê

ệ ệ ả ướ ươ h ng, đ m đang tháo vát vi c nhà, hăng hái tham gia vi c n c. Nhà văn nào

ổ ấ ở ớ ữ ữ ư ả ấ ả ộ cũng nhìn th y nh ng “t ng băng n i” y i n , nh ng có m t “t ng băng gi

ượ ườ ế ừ ạ ố chìm” khác, ít đ c ng i vi t d ng l ữ i khai thác, đó là nh ng ham mu n tình

ườ ụ ữ ở ễ ấ ị ụ ủ d c c a ng i ph n . Chính đây, vùng c m k trong di n ngôn v gi ề ớ ữ i n đã

ủ ả ậ ượ ẩ ượ đ ậ c xác l p. Đ c ứ ọ Hòn Đ tấ c a Anh Đ c, ai cũng c m nh n đ ấ c ph m ch t

ậ ứ ự ả ủ ườ anh hùng, s đ m đang, tháo vát c a nhân v t S . Tuy nhiên, ng i ta cũng

ố ả ấ ạ ỏ ồ ậ không kh i ng c nhiên khi th y nhân v t này trong su t b y năm xa cách ch ng

ẵ ộ ượ ở ươ ệ ằ đ ng đ ng không có m t phút nào đ c nhà văn khai thác ph ng di n tâm lí

ỉ ể ụ ể ệ ặ ớ ủ ắ g n v i hành vi tình d c. Đ c đi m này không ch bi u hi n qua sáng tác c a

ứ ộ ổ ế riêng Anh Đ c mà còn mang tính ph bi n, bao trùm lên toàn b sáng tác c a c ủ ả

ậ ữ ề ờ ọ ộ ọ ơ ẽ ấ m t th i kì văn h c. Quan sát kĩ h n s th y, nhi u nhân v t n trong văn h c

ỹ ườ ạ ạ ố ướ ậ cách m ng giai đo n ch ng M th ng có xu h ng né tránh, kìm nén, th m chí

ể ạ ầ ố ộ ươ ụ là ch y tr n nhu c u tình d c. Đây có th xem là m t ph ệ ấ ộ ng di n r t đ c đáo,

ủ ễ ặ ặ ọ ờ ớ làm nên tính đ c thù c a di n ngôn văn h c th i kì này so v i các ch ng đ ườ ng

ướ ặ ọ văn h c tr c ho c sau đó.

ể ẫ ố ấ ứ ủ ẩ ộ ế M n và tôi Ti u thuy t (Phan T ) là m t trong s r t ít tác ph m c a văn

ự ủ ệ ộ ệ ả ườ ụ ữ ủ ộ h c ọ hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam miêu t ng i ph n ch đ ng có

ổ ộ ữ ụ ể ạ ạ ạ ả ớ ườ nh ng hành vi đ ng ch m thân th , m nh b o th l tình c m v i ng i mình

ể ề ứ ữ ầ ẩ ộ ự yêu. Trong tác ph m, không ít l n nhà văn h ng thú k v nh ng cu c tình t , âu

ư ữ ắ ẫ ớ ậ ầ ế y m ch p nhoáng nh ng không kém ph n say đ m gi a M n và Thiêm (nhân v t

ườ ầ ệ ậ ả ắ ẫ ư x ng “tôi”, cũng là ng i tr n thu t trong truy n). Có kho nh kh c M n ùa vào

ờ ưở ư ư ọ ớ ế ấ ả Thiêm nh con sóng khát b . T ng nh m i ranh gi ấ i bi n m t. C m xúc y

ậ ạ ệ ả ứ ữ ư ượ đ c chính Thiêm tr i nghi m và thu t l i: “Tôi đ ng s ng, ch a tìm ra câu phân

ả ầ ẫ ườ ể ẫ ắ ẫ ổ tr n, M n đã quàng tay ôm ghì tôi. C ng i M n run b n. M n h n h n nói

ữ ẽ ờ ứ ư ơ ử ổ ị kh bên tai tôi nh ng l i đ t quãng, nóng nh h i l a lò: Em không ch u n i…

105

ỡ ạ ượ ứ ỡ ớ thà em đ đ n cho anh… ngó theo hoài… thà em đ c đ a con cho đ nh … t ạ i

ẫ ả Ở ộ ế ỗ em. M n l trong tay tôi” [298, tr.478]. m t ch khác, khi đ n thăm Thiêm b ị

ươ ẫ ẫ ườ ủ ộ ỏ ấ ả th ng, M n v n là ng i ch đ ng bày t tình c m theo cách khá b t ng ờ

ấ ự ư ẫ ạ ư ấ ồ ẩ nh ng r t t nhiên: “Thò tay xách cây súng lên, M n l i ng n ra nh m t h n, t ừ

ụ ả ố ổ ọ ố ừ t buông nó xu ng, thong th quay vào th i ph t ng n đèn. Trong t ẫ i, M n

ể ắ ằ ầ ướ choàng hai tay ôm đ u tôi, hôn mãi trên trán, m t, môi, c m, đ cho n ắ c m t

ộ ố ượ ả ự ả ắ ặ ớ ch y r c kh p m t tôi” [298, tr.542]. Kh o sát m t s l ẩ ng khá l n tác ph m

ự ủ ừ ệ ọ ạ ở ể ẫ ế M n và tôi ộ văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, khi d ng l ti u thuy t i c aủ

ứ ữ ạ ấ ạ ỏ ư ế Phan T , nh t là nh ng đo n văn nh th này, chúng tôi không kh i ng c nhiên

ạ ư ế ế ả ắ ọ ả ở b i cái c m giác l ạ mà nó đ a đ n. Ph i hi m hoi l m trong văn h c cách m ng

ộ ớ ườ ụ ữ ủ ộ ạ ệ ế m i có m t ng ạ i ph n ch đ ng, b o d n và yêu mãnh li ầ ậ t đ n v y! Ph n

ữ ề ươ ặ ữ ở ể ẩ ỉ nhi u nh ng g ng m t n các tác ph m khác ch yêu theo ki u “nam n th ữ ụ

ụ ấ ế ớ ứ ự ầ ạ th b t thân”, yêu trong th gi ấ i tinh th n ch không m y khi có s va ch m v ề

ể ộ ả ớ ộ ự ừ ủ ẳ th xác. Đ c gi đã t ng đ c ọ Cái sân g chạ c a Đào Vũ h n còn nh cu c t tình

ợ ủ ự ủ ệ ẩ ọ ồ ợ ấ r t “chu n m c” c a Quy n và Tr ng bên n i cám l n c a h p tác xã đang sôi

ế ử ắ ộ ế ườ trên b p l a. M t cái n m tay thôi cũng khó khăn bi ớ ả t bao v i c hai ng ố i. R t

ể ầ ồ ấ ự ẫ ộ ọ ố ị ấ cu c v n là s e dè và nín nh n: “Tr ng mu n v l y hai bàn tay kia đ c m l y

ư ệ ả ồ ườ ự ộ ơ ầ trong tay mình, nh ng Quy n ng i ng ng ớ ủ i t a vào c t h i quá t m v i c a

ệ ạ ọ ướ ự ấ ự ắ ộ Tr ng, hai tay Quy n l i khoanh tr c ng c, ch c b ng c y cũng đang th ở

ư ế ậ ấ ạ ồ ượ ọ ph p ph ng r t m nh, mình làm nh th có đ c chăng? Tr ng không dám, ch ỉ

ủ ệ ầ ấ ạ ổ ỗ chí m nh ngón tay c a mình vào c chân Quy n du i ra g n đ y” [317, tr.153].

ự ự ể ấ ư ậ ủ ứ ạ ẩ So sánh nh v y đ th y tác ph m c a Phan T đã th c s mang l i cho

ả ữ ươ ớ ượ ẫ ọ ộ đ c gi ả nh ng c m xúc t i m i thông qua hình t ng M n. Tuy nhiên, m i cái

ỉ ừ ữ ề ớ cũng ch d ng l ạ ở i đó. Đi u đáng chú ý là, nh ng nh nhung, khát khao cháy

ủ ườ ụ ữ ẩ ự ỏ b ng c a ng i ph n này không đ y lên thành cao trào theo logic t nhiên mà

ủ ể ự ữ ế ẫ ạ ơ ố ị b chính ch th ch ng , kìm nén. Nói đúng h n là, M n ch y tr n nh ng ham

ọ ủ ẫ ố ệ ự ầ mu n sinh h c c a mình. M n yêu Thiêm mãnh li t, khát khao s g n gũi thân

ể ẫ ẫ ố ướ ẫ ạ ợ ư xác. Có lúc M n mu n có con. M n có th làm đám c i nh ng M n l i s đám

ợ ố ướ ườ ướ c ậ i và s có con. Th m chí, cô u ng n c lá rau răm th ấ ể ng xuyên đ cho m t

ạ ư ế ả ả ệ ẫ ấ ệ kinh nguy t. Vì sao l ề ẫ i mâu thu n nh th ? Vì M n ph i đ m nhi m r t nhi u

ệ ớ ụ ớ ệ ả ậ ấ ặ vi c l n. Cô còn ph i ra tr n đánh gi c. Nhi m v l n lao và thiêng liêng y

ả ẹ ủ ẫ ầ ộ ộ bu c M n ph i d p nhu c u cá nhân sang m t bên. Nói theo ý nghĩ c a Thiêm

106

ầ ớ ữ ạ ẫ ơ ị thì: “M n ch u hy sinh vì nh ng gì ngàn l n l n h n h nh phúc riêng” [317,

ự ậ ượ ụ ế ả ủ tr.390]. S hy sinh c a cô gái này nh n đ ề c tình yêu m n, ni m c m ph c sâu

ọ ườ ệ ườ ẫ ẫ ấ ậ ắ ủ s c c a m i ng ặ i, đ c bi t là ng i yêu M n: “M n cũng r t th t khi yêu tôi

ợ ướ ướ ứ ộ và tránh tôi, khi s v ng con và c có con. M t lòng sông ch a hai dòng n ướ c

ị ự ủ ữ ẩ ậ ợ ớ ườ xô đ y… Tôi ch t nh n ra cái ngh l c ghê g m c a nh ng ng i khao khát yêu

ượ ể ồ ứ ư ẫ ệ ớ và đ ố c yêu nh M n, khi nén tình riêng xu ng đ d n s c làm vi c l n” [317,

ờ ề ự ứ ấ ố tr.479]. Cu i cùng đã rõ, th c ch t Phan T và các nhà văn cùng th i đ u h ướ ng

ụ ể ộ ồ ố ỉ ữ ế đ n m t cái đích: d n nén, ki m soát ham mu n tình d c. Ch khác là, nh ng

ườ ứ ẳ ộ ế ắ ữ ng i kia đi th ng, Phan T đi vòng m t chút. Ông bi t l ng nghe nh ng suy t ư ,

ủ ọ ườ ụ ữ ứ ờ ườ khát v ng cá nhân c a ng i ph n ch không l ư ẫ đi nh v n th ng th y ấ ở

ứ ạ ề ế ệ ể ươ nhi u cây bút khác. Ti c là, Phan T l i không khai thác tri t đ ph ệ ng di n

ụ ủ ẫ ố ượ ẫ này. M c đích cu i cùng c a ông v n là thông qua hình t ộ ể ng M n đ nêu m t

ươ ề ẫ ể ườ ợ ự ầ ấ t m g ng đi n hình v m u ng i hy sinh l ệ i ích, nhu c u cá nhân vì s nghi p

ấ ướ ủ ộ chung c a dân t c và đ t n c.

ờ ố ế ả ề Trong Bão bi nể , Chu Văn cũng chú ý đ n đ i s ng tình c m và ít nhi u

ặ ẩ ứ ụ ủ ề ậ Ở ả ặ ữ ậ m t n c v tình d c c a nhân v t Nhân. đây, tác gi đ t n nhân v t vào

ớ ự ạ ả ồ ố ộ ộ ệ m i tình tay ba v i L c (ch ng Nhân m t tên ph n đ ng cách m ng) và Ti p

ạ ộ ộ ươ ẫ ỏ (m t cán b cách m ng g ự ng m u). L c b Nhân ở ạ l i quê đi làm tay sai cho

ặ ờ ộ ộ ồ ớ gi c. Nhân cũng không có tình yêu v i ch ng. Cô coi cu c đ i mình m t khi đã

ỉ ế ư ạ ả ố ờ ượ đ c g bán thì gi ng nh con chiên ngoan đ o ch bi t vâng l ự ụ i và ph ng s ý

ứ ệ ế ầ ậ ổ ớ Chúa. Tuy nhiên, khi ti p xúc v i Ti p, Nhân d n thay đ i nh n th c. Nhân yêu

ế ợ ệ ự ở ả ủ ệ Ti p thi t tha và mong ướ ượ c đ c tr thành v Ti p. Qua s miêu t c a nhà văn,

ủ ế ạ ẫ ẫ M n và tôi ủ ộ Nhân có chút gì đó cái th ch đ ng, táo b o c a M n (trong ). Tuy

ề ầ ẫ ớ ơ ổ ơ ố ủ ộ nhiên, so v i M n, Nhân có ph n “c ” h n, truy n th ng h n. Nhân ch đ ng

ế ệ ậ ướ ệ ố ẹ ộ ệ ti p c n Ti p d i đám ru ng, h n Ti p t ế ệ i qua nhà nói chuy n. Và, Ti p đ n.

ữ ế ể ể ắ ờ ợ Đây cũng là th i đi m thích h p đ nhà văn l ng nghe nh ng ti ng nói bên trong

ừ ườ ườ ướ ế ọ v ng t ồ tâm h n ng ụ ữ i ph n có đ ng tình ngang trái. Tr ệ c khi Ti p đ n là

ả ắ ợ ờ ế ướ ồ kho nh kh c đ i ch . Bi t bao ý nghĩ, mong ầ c đan xen, ch ng chéo trong đ u

ự ườ ượ ề ộ ặ ẩ ả ỡ ớ ủ ệ Nhân. S m ng t ng v cu c g p g v i Ti p đã đ y c m xúc c a Nhân sang

ủ ụ ứ ả ạ ộ ộ ề ự ỏ m t tr ng thái khác. Đó là ký c v s th a mãn b n năng tính d c c a m t

ườ ố ấ ộ ơ ụ ữ ầ ậ ừ ư ợ ố ng ế i ph n đã t ng làm v . Nó gi ng nh là m t c n s t b t th n p đ n,

ộ ả ế ố ố ỗ ộ khi n Nhân lu ng cu ng: “B ng Nhân rùng mình m t c m giác đê mê, r n trong

107

ạ ấ ả ứ ự ẩ ầ m ch máu, tràn ra t t c mình m y chân tay, d ng đ ng tóc trên đ u. Nóng ngùn

ụ ở ừ ế ồ ế ữ ế ắ ng t. Nóng đ n t c th . Nóng t bu ng gan đ n trái tim. Nhân bi ơ t nh ng c n

ườ ữ ữ ứ ề ấ ấ ổ ố ấ s t b t th ng y. Nh ng đêm thanh v khuya, nh ng bu i sáng th c gi c quá

ơ ố ấ ầ ườ ế ớ s m, đ u óc suy nghĩ liên miên, c n s t b t th ố ng kéo đ n” [307, tr.281]. Gi ng

ư ứ ả ậ ở ạ ọ nh Phan T , sau giây phút miêu t ủ khát v ng c a nhân v t tr ng thái cao đ ộ

ấ ạ ậ ắ ậ ồ nh t, Chu Văn cũng l i nhanh chóng tìm cách d n ép, th m chí d p t ằ t nó b ng

ể ạ ạ cách này hay cách khác. T i khúc đo n này, ông đ Nhân t ự ậ ắ d p t ố t ham mu n,

ứ ạ ẳ ố ớ ố th ham mu n mà h n là cô cũng nghĩ nó không lành m nh nên m i th t lên lo

ấ ườ ứ ữ ế ầ ợ s : “Anh y c ầ i cho…” [307, tr.281]. Nhân lao ra gi ng, c u c u nh ng g u

ướ ế ạ ỉ ả ỏ ự ượ ế ướ n c mát l nh. N c gi ng giúp Nhân t nh táo, gi i t a và ch ng đ ơ c c n

ụ ủ ạ ầ ơ ố ố s t. Nói đúng h n là, Nhân ch y tr n nhu c u tình d c c a mình. Dĩ nhiên, s ự

ự ế ườ ế ừ ể ề ch ng thành công th ng đ n t hai phía. Trong Bão bi nể , nhà văn k v giây

ượ ụ ọ ư ộ ủ ể ế ệ ắ ố phút “v t lên chính mình” đ chi n th ng d c v ng c a Ti p gi ng nh m t kì

ạ ầ ố ộ ưở ưỡ ữ tích. Tho t đ u cũng là nh ng rung đ ng, ham mu n, t ư ấ ng nh r t khó c ng:

ế ồ ữ ệ ướ ụ ướ ử ẹ ế ờ “Ti p đ n r i, đi nh ng b ầ c nh êm đ n g n b râm b t tr c c a. Ánh sáng

ờ ờ ế ớ ư ắ ố ủ trăng m m y u t. Nh ng đôi m t tinh đã quen bóng t ầ i, đ nhìn rõ Nhân tr n

ộ ử ườ ư ắ ượ ươ ứ m t n a ng i, tr ng nh pho t ng đá hoa, đ ng đ ng nghiêng nghiêng bên

ướ ư ữ ẩ ạ ả ị ờ ế b gi ng. N c ch y óng ánh trên da th t nh tung ra nh ng v y b c. Bàn tay,

ẻ ẹ ự ắ ả ủ ặ cánh tay, m nh vai tròn tr n, trong tr ng, phô v đ p t ộ nhiên c a m t thân hình

ợ ạ ạ ỏ ữ ươ ẻ t i tr , kh e m nh và khêu g i l ấ ụ ấ lùng. Nh ng ý nghĩ r t thanh và cũng r t t c

ộ ẫ ợ ắ ệ ắ ấ pha tr n l n nhau (…). M y phút giây trôi qua. Ti p ham l m và cũng s l m, táo

ấ ắ ườ ạ ắ b o l m và cũng nhút nhát l m. Anh th y đôi tay run, và trong ng ữ i, nh ng th ớ

ị ườ ậ ậ th t đ ng gân cũng l p c p run” [307, tr.282].

ở ữ ả ủ Cái hay c a Chu Văn ố ấ đây là, đã khám phá nh ng c m xúc, ham mu n r t

ự ủ ứ ệ ặ ườ ưỡ ẻ ẹ ậ thành th c c a nhân v t. Ti p đ ng l ng ng i chiêm ng ng v đ p thân th ể

ưở ứ ộ ệ ủ ệ ắ ậ ư Nhân nh đang th ng th c m t ki t tác c a ngh thu t điêu kh c. Cái thân th ể

ượ ư ờ ọ ệ ẹ ấ ư ệ ấ ầ tràn đ y năng l ng, tuy t đ p y nh khiêu khích, nh m i g i. Ti p th y khô

ợ ệ ướ ệ ệ ấ ắ ơ m t, khô mi ng. Nói chính xác h n là, Ti p khát. V Ti p m t đã lâu. D i góc

ề ư ồ ẩ ứ ề ụ ẳ ậ ọ ơ nhìn sinh h c thì h n nhân v t này cũng ít nhi u l u t n n c v tính d c. H n

ự ấ ữ ể ẫ ườ ế ờ ọ ủ ữ n a, s h p d n, m i g i c a th xác gi a hai ng i yêu nhau xét đ n cùng cũng

ệ ấ ộ ườ ế ủ ư ệ ậ là m t chuy n r t bình th ng. ể Nh ng cái th c a Ti p lúc này th t khó đ đi

ợ ủ ủ ệ ệ ả ố ộ ộ ế ậ đ n t n cùng c a ham mu n. Ti p đang yêu v c a m t tên ph n đ ng. Ti p đang

108

ướ ộ ườ ắ ồ ạ ộ ứ đ ng tr ủ c nhà c a m t ng i đàn bà v ng ch ng. Anh l ộ ả i là m t cán b Đ ng

ư ộ ứ ủ ế ể ọ chân chính. Ti ng chó s a phía bãi bi n v ng vào nh m t c u cánh. Ai đó đang

ừ ủ ệ ệ ế ẳ ấ ọ ề xu t hi n chăng? T trong sâu th m mi n nghĩ c a Ti p v ng lên ti ng nói phán

ề ấ ồ ệ ấ ấ ắ ộ ọ ẽ ặ xét, ch t v n nghiêm kh c: “H s g p mình. Mày làm m t đi u r t t ệ i t ! Ti p

ờ ưở ư ế ậ ộ ườ ụ r ng r i t ng nh có ti ng quát t n bên tai. Đang đêm m t ng ẳ i ngay th ng

ắ ớ ắ ạ ộ ồ ộ ồ ứ đ ng đ n, có đâu mò t ớ i m t gia đình đàn bà v ng ch ng. M t lu ng gió l nh n

ươ ể ư ờ ậ ư ủ ộ ị trong x ệ ng th t. Anh có th đ a m t bàn tay qua b d u, nh ng bàn tay c a Ti p

ị ữ ề ồ ệ ừ ứ ẻ ỉ ạ ồ ch có tr ng tr nh ng k phi pháp, ch không làm đi u t i t ậ . Lu ng gió l nh d p

ữ ấ ọ ố ạ ộ ướ ắ t t m i ham mu n. Anh th y mình v ng l ắ ầ i. Đôi chân b t đ u lùi… M t b c, hai

ệ ẹ ấ ặ ấ ắ ố ướ b ể c. Ti p dán m t nhìn, c tránh không đ cho Nhân th y, đ t gót r t nh , thoát

ự ầ ợ ướ ồ ố ướ ắ ư ạ ẳ xa d n cái v c th m đáng s . Ba b c r i b n b c. Anh quay ph t l ng l i và

ầ ạ ư ế ể ấ ậ ẳ đâm đ u ch y th ng” [307, tr.283]. Nh th , có th th y, các nhân v t trong tác

ủ ự ạ ầ ố ộ ộ ụ ph m ẩ Bão bi nể c a Chu Văn đã th c hi n m t cu c ch y tr n nhu c u tình d c ệ

ợ ấ ự ự ụ ạ ạ ẳ ộ “cái v c th m đáng s ” y m t cách ngo n m c. Tuy có t o ra đôi chút s khác

ụ ở ệ ố ậ ạ l ữ trong vi c khai thác nh ng ham mu n tình d c phía nhân v t nói chung, nhân

ủ ư ẩ ẫ ố ớ ậ ữ v t n nói riêng nh ng cu i cùng tác ph m c a Chu Văn v n nói “không” v i

ư ố ụ ố ế ủ ề ờ tình d c, gi ng nh l i vi t c a nhi u nhà văn cùng th i.

ễ ấ ườ ự ạ D u chân ng i lính Nguy n Minh Châu trong cũng t o d ng mô tip tình

ữ ộ ườ ụ ữ ề ớ ườ ớ tay ba gi a Xiêm m t ng i ph n Vân Ki u v i hai ng i nam gi i. Trong

ườ ế ạ ặ ồ ườ ộ đó, m t ng ẻ ầ i là ch ng cô (Ki m) k l m l c theo gi c, còn ng i kia là

ượ ế ộ ả ưỡ ộ L ng m t chi n sĩ gi i phóng mà Xiêm vô cùng ng ố ng m . Xiêm cũng gi ng

ủ ậ ườ ợ ị ỏ ơ Nhân trong Bão bi nể , cùng chung thân ph n c a ng i v b b r i. Xiêm yêu

ượ ớ ượ ế ượ ậ ượ ả L ng, khát khao đ n v i L ng. L ả ng cũng c m nh n đ c tình c m và khát

ả ế ở ườ ụ ữ ấ ủ ố ượ ọ v ng đòi gi i phóng thi t tha ng i ph n y. “M i tình c a L ố ớ ng đ i v i

ở ế ễ Xiêm ngày càng tr nên tha thi t và ngang trái” [32, tr.427]. Nguy n Minh Châu

ề ờ ậ ẹ ể ạ ả ữ đã dành nhi u l i văn th t đ p và lãng m n đ miêu t ả nh ng c m xúc yêu

ủ ả ẻ ượ ườ ươ đ ng trong tr o c a c Xiêm và L ỉ ng. Ngay khi ch có riêng hai ng i bên

ọ ề ế ả ữ ụ ư ế ử b p l a, tình c m dâng trào, nh ng h đ u quy t tâm ghìm gi ọ d c v ng. Nh ờ

ế ượ ượ ệ ớ ầ ộ ườ ồ th , L ng tránh đ c sai l m “có quan h v i m t ng i đàn bà đã có ch ng”

ể ả ố ở [32, tr.426], còn Xiêm cu i cùng cũng thanh th n m lòng mình đ bao dung và

ườ ế ầ ạ ứ tha th cho ng ồ i ch ng t ộ ỗ i l i khi anh ta bi t quay đ u l i.

109

ế ấ ả ướ ạ ố K t qu phân tích trên đây, cho th y xu h ng né tránh và ch y tr n nhu

ụ ễ ệ ể ặ ở ộ ầ c u tình d c đã tr thành m t bi u hi n đ c thù trong di n ngôn v gi ề ớ ữ ủ i n c a

ự ủ ệ ộ ế ố ụ ắ văn h cọ hi n th c xã h i ch nghĩa . Nói khác đi, y u t ầ tình d c v ng bóng g n

ư ệ ể ở ẩ ộ ờ ớ ọ ố nh tri t đ ọ các tác ph m văn h c th i kì này. Đ i sánh m t chút v i văn h c

ọ ươ ạ ứ ặ ạ ườ ọ ướ trung đ i và văn h c đ ng đ i t c các ch ng đ ng văn h c tr c và sau đó,

ừ ư ủ ễ ể ậ ặ ấ ơ ọ có th nh n th y rõ h n đ c tr ng v a nêu c a di n ngôn văn h c mà chúng ta

đang xem xét.

ướ ế ạ ệ ượ ề Tr ọ c h t, văn h c trung đ i Vi t Nam dù đ ọ ặ c xem là n n văn h c n ng

ố ủ ư ử ế ặ ạ ườ ừ ế ỉ ề v tính quy ph m, nh ng đ n n a cu i c a ch ng đ ng dài (t ế th k XVI đ n

ế ỉ ườ ượ ẽ ế ố ộ ự ứ ế ạ ậ th k XIX) ng i ta đ c ch ng ki n m t s xâm nh p m nh m y u t ụ nh c

ụ ể ễ ọ ả ệ ượ ẽ th và tình d c vào di n ngôn văn h c. Gi i thích cho hi n t ng này có l ả ph i

ở ạ ự ễ ộ ơ ừ ạ ọ tr l i chính th c ti n văn hóa xã h i, n i mà t ờ đó văn h c trung đ i đã ra đ i.

ư ế ế ộ ệ ươ ữ Nh đã bi t, trong xã h i phong ki n Vi t Nam, t ề ự ng quan quy n l c gi a hai

ớ ữ ấ ọ Ở ằ ề ự ứ ộ gi i nam và n m t cân b ng nghiêm tr ng. ố đây, có m t th quy n l c s ng

ủ ể ườ ụ ữ ụ ộ ị ấ r t hi n nhiên c a ng i ph n đó là tình d c cũng b xã h i nam quy n t ề ướ c

ậ ụ ụ ữ ế ộ ủ ặ ắ ạ ạ đo t. Là n n nhân c a ch đ đa thê và t p t c hôn nhân s p đ t, ph n Vi ệ t

ố ườ ử ề ả ị ị ệ ượ Nam trong su t tr ng kì l ch s đã ph i ch u nhi u thi t thòi, không đ c đáp

ứ ầ ầ ỏ ọ ụ ủ ng và th a mãn m i nhu c u cá nhân c a mình, trong đó có nhu c u tình d c.

ặ ồ ộ ươ ạ ứ ờ ớ ữ ẩ ắ M t khác, c ng đ ng văn hóa đ ng th i v i nh ng quy chu n đ o đ c kh t khe

ữ ớ ấ ệ ấ ụ ệ ạ ẩ ố ề v ph m h nh n gi i r t kiêng tránh vi c l y chuy n tình d c, chăn g i ra bàn

ấ ấ ạ ậ ữ ớ ườ ứ ụ ệ lu n, nh t đ y l i là n gi i. Ng ầ ụ i ta quan ni m tình d c là th t c tĩu, t m

ườ ụ ữ ụ ữ ề ấ ề ế ạ th ậ ng. Ph n phát ngôn v v n đ đó là lo i ph n thi u đoan trang, th m

ị chí b cho là tà dâm.

ư ộ ậ ấ ế ự ữ ầ Nh m t quy lu t t t y u, khi nh ng ý nghĩ, nhu c u thành th c nói trên

ườ ị ấ ế ậ ứ ạ ấ ơ ị ủ c a con ng i b đè nén, c m k và r i vào tình tr ng m t ti ng nói thì l p t c nó

ả ộ ứ ứ ộ ộ ẽ ế thành “vô th c xã h i” (E. Fromm). “Vô th c xã h i là c m t th gi s bi n ế ớ ư i t

ư ượ ư ữ ế ế ộ ưở t ả ng, tình c m ch a đ ờ c lên ti ng, ch a có ti ng nói công khai gi a cu c đ i.

ủ ứ ấ ọ ộ ế ệ ở ố Khát v ng c a vô th c xã h i là r t thi t tha và mãnh li t, nó mu n tr thành k ẻ

ư ậ ế ễ ệ ộ ờ ộ ạ đ i di n cho di n ngôn xã h i m t th i” [241, tr.166167]. Nh v y, đ n đây, có

ể ả ượ ạ ế ỉ ạ ờ th lí gi i đ c t i sao trong văn xuôi t ự ự ệ s Vi t Nam th i trung đ i th k XVI

ơ ồ ươ ạ ữ ệ ấ ặ ả XVII và th H Xuân H ng l i xu t hi n dày đ c nh ng trang văn miêu t ạ ho t

ụ ủ ớ ữ ụ ễ ề ế ế ế ộ đ ng tình d c c a gi ễ i n nhi u đ n th . Xét đ n cùng, di n ngôn tình d c, di n

110

ự ự ữ ề ệ ờ ọ ngôn n quy n trong các sáng tác văn h c th i kì này chính là s th c hi n khát

ứ ủ ứ ế ườ ư ở ộ ọ v ng bi n cái vô th c xã h i thành cái ý th c c a con ng i. Nh ng rõ ràng đây,

ễ ấ ẫ ấ ả ị ỉ ộ ả ủ ự ấ di n ngôn y v n v p ph i rào c n c a s c m k đã nêu trên nên nó ch có m t

ể ồ ạ ậ ả cách th t n t ẩ i là ph i “hóa trang” hay “đi vòng”. Do v y, nhìn vào các tác ph m

ệ ố ơ ồ ươ ữ ể ậ ươ văn xuôi hay th H Xuân H ng có th nh n ra h th ng nh ng ph ệ ng ti n

ể ộ dùng đ hóa trang này khá sinh đ ng.

ự ự ườ ả ạ ộ ụ Trong văn xuôi t s , nhà văn th ng miêu t ủ ho t đ ng tình d c c a

ứ ữ ồ ườ ự ế ạ ữ nh ng h n ma n (ch ít khi là ng i theo nghĩa tr c ti p). Nhà văn trung đ i Vi ệ t

ầ ớ ị ự ề ề ọ ồ ờ ữ Nam ph n l n đ u là các nho sĩ, h c ch thánh hi n đ ng th i cũng ch u s “vây

ủ ầ ờ ạ ể ạ ướ ộ ủ b a” c a b u khí quy n văn hóa th i đ i nên dù có t o ra b ấ ớ c “đ t phá” r t l n

ệ ư ọ ẫ ụ ụ ễ ả ọ ằ trong vi c đ a di n ngôn tình d c vào văn h c thì h v n ph i “ng y trang”. B ng

ẻ ư ạ ấ ượ ộ ứ cách y, có v nh nhà văn đã t o ra đ c m t th “vũ khí” phòng thân khá an toàn

ả ự ả ứ ư ủ ấ ấ ộ ồ ế n u nh có v p ph i s ph n ng c a c ng đ ng văn hóa. Vì rõ ràng, đ y là

ủ ệ ệ ả ườ ề ẩ ậ chuy n c a ma, không ph i chuy n ng ệ i. Nhi u tác ph m trong t p truy n

ủ ữ ề ễ ấ ạ ấ ạ Truy n kì m n l c ạ ụ c a Nguy n D cho th y nhà văn trung đ i đã r t táo b o và

ấ ứ ệ ớ ả ữ ủ ộ cũng r t h ng thú v i vi c miêu t ậ ữ ớ ạ nh ng cu c ân ái c a các nhân v t n v i b n

ộ ở ạ ể ạ ữ ố ộ ộ ạ Cu c kì ng tr i Tây ẳ tình. Ch ng h n, k l i m i tình tay ba gi a m t nho sinh

ớ ồ ươ ồ ươ ả tên là Hà Nhân v i hai h n hoa Nhu n ng và H ng n ng. Trong đó, tác gi miêu

ắ ụ ữ ắ ả ồ ườ ế ả t các h n hoa n đ m chìm vào c nh s c d c và gi ng chi u cùng Hà Nhân.

ụ ủ ủ ự ệ ấ ạ ậ ọ ộ Th m chí, hành vi tình d c c a h còn có d u hi u c a s thác lo n và vô đ .

ườ ể ậ ể ồ ạ ặ ọ Đêm nào ba ng i cũng g p nhau. H hoan l c theo ki u t p th r i cùng làm th ơ

ề ệ ễ ấ ố ồ ằ M hôi dâm d p áo là/ ụ t c, ngâm nga v chuy n chăn g i. Nàng Li u ngâm r ng:

ư ẹ ề ị Mày xanh đôi nét tà tà nh châu/ Gió xuân xin nh nhàng nhau/ Thân non m m ch u

ư ể ầ ượ đ c đâu phũ phàng ọ t [164, tr.216]. Nàng Đào ngâm ti p: ế Cung s u ch a đi m gi

ặ ứ ồ ọ ồ r ng/ Ng n đèn soi t ỏ ướ tr ng h ng lung linh/ Tài lang m c s c vin cành/ Đào non

ậ ấ ữ nh n l y nh ng cành th m t i ắ ươ [164, tr.216].

ơ ủ ữ ụ ể ễ ậ ả ờ L i th c a Đào và Li u ng p tràn nh ng hình nh nh c th , giao hoan. Ở

ệ ệ ồ ế ố đây, chuy n bu ng the, chăn g i không còn là chuy n kín đáo, t ị ữ nh n a mà

ủ ể ằ ạ ợ ỏ ườ ượ đ c đem ra đ ngâm ng i nh m th a mãn thêm l c thú c a ng ụ ữ i ph n .

ộ ở ạ ế ữ ộ ẩ Cu c kì ng tr i Tây N u tác ph m ữ ệ khai thác quan h ân ái gi a nh ng

ữ ớ ườ ữ ạ ễ ư ơ ồ h n hoa n v i ng i thì truy n ệ Cây g oạ (Nguy n D ) l ầ i say s a ph i tr n

ủ ồ ề ộ ớ ộ ả ị nhi u cu c truy hoan c a h n ma Nh Khanh v i Trình Trung Ng . Tác gi miêu

111

ủ ộ ể ể ộ ị ả t Nh Khanh ch đ ng lôi kéo Trung Ng vào thú vui say th xác. Có th nói,

ậ ữ ủ ụ ữ ễ ầ ộ ỉ nhân v t n c a Nguy n D không ch coi tình d c là m t nhu c u sinh lí thông

ườ ơ ỗ ộ ỏ ọ th ng mà nâng nó lên thành “trò ch i”. Sau m i cu c ân ái th a mãn, h hay làm

ơ ạ ợ th , bình tán. Càng bình l ầ i càng thêm tâm đ u ý h p. Trong Cây g oạ , nhân v t nậ ữ

ạ ớ ạ ị ứ ả ả ơ ụ ườ Nh Khanh còn m nh b o t i m c gi ng gi i th t c cho ng ể i tình hi u. Quan

ủ ệ ệ ậ ấ ố ị ườ ở ờ ni m s ng c a Nh Khanh đ m ch t hi n sinh: “Ng i ta sinh ra đ i, c t đ ố ượ c

ứ ỏ ươ ộ ấ ẳ ấ ờ th a chí, ch văn ch ế ng th i có làm gì, ch ng qua cũng m t n m đ t vàng là h t

ệ ằ ướ ụ ấ ể ắ ỏ ờ ộ chuy n (…). Sao b ng tr c m t, tìm thú vui say, đ kh i ph m t m t th i xuân

ữ ườ ọ ư ươ ố t i t t” [164, tr.287]. ẩ Ngoài nh ng tác ph m đã phân tích, ng i đ c a khám

ể ễ ấ ả ề ữ ớ ươ ụ ự phá cũng có th tìm th y cách di n gi i v tình d c n gi i t ng t ư nh trên

ườ ề ẳ ạ ạ ẩ ư Ng i nghĩa ph ụ trong nhi u tác ph m văn xuôi trung đ i khác, ch ng h n nh :

ở Khoái Châu ữ Yêu quái ở ươ X ng Giang ữ Hà Ô Lôi ễ (Nguy n D ), ễ (Nguy n D ),

ầ ư ế (Tr n Th Pháp), ả Tinh chu tộ (Lê Thánh Tông), Hoa viên kì ngộ (ch a rõ tác gi )

…

ằ ướ ị ủ ự ấ ậ ị Cũng n m trong xu h ng xâm nh p vào lãnh đ a c a s c m k , Bà chúa

ấ ả ươ ư ụ ẫ ả ồ ơ th Nôm H Xuân H ng dù r t b n lĩnh nh ng v n ph i làm phép ng y trang

ể ượ ữ ả ể ọ ố thông qua nh ng hình nh bi u t ng, bóng gió đ nói lên khát v ng s ng, khát

ụ ủ ườ ộ ế ộ ư ụ ữ ẫ ỉ ọ v ng tình d c c a ng i ph n trong xã h i x a. V n ch là m t ti ng nói th ể

ứ ệ ẳ ớ ề ề ự ư ụ ồ ố hi n ý th c bình đ ng gi i v quy n l c s ng (tình d c) nh ng H Xuân

ươ ệ ạ ươ ể ễ ả ề H ng đã sáng t o ra vô vàn kí hi u văn ch ng phong phú đ di n t đi u đó.

ế ạ ắ ộ ơ ố ơ ớ ộ ủ Trong th bà, m t cái hang C c C , m t cái qu t, cái gi ng th i, cái tr ng th ng

ơ ợ ả ả ơ ỉ ườ ọ ế hay đ n gi n ch là qu mít… cũng kh i g i trong tâm trí ng i đ c bi t bao liên

ể ấ ạ ộ ữ ữ ề ề ưở t ề ng v ho t đ ng tính giao gi a nam và n . Có th th y rõ đi u này qua nhi u

ả Ố ố ị ế ư Gi ng th i c nh i ơ bài th nh : ơ , Qu mít , ồ , Tr ng th ng ủ , V nh cái qu t ạ , Đánh

ọ ồ ệ ử ớ ữ ệ ộ ỉ ộ đu… V i n sĩ h H , d t c i không ch có ý nghĩa là m t công vi c lao đ ng

ườ ẩ ứ ụ ề ấ ằ ầ thu n th ủ ả ộ ng. Đ ng sau đ y ti m tàng c m t kho n c tính d c không c a

ủ ả ộ ử ế ớ ươ ồ ườ riêng H Xuân H ng mà là c a c m t n a th gi i ng i (ph n ) b đ i x ụ ữ ị ố ử

ẳ ấ ắ ấ ắ ọ ố Th p ng n đèn lên th y tr ng phau/ Con cò m p máy su t đêm ấ b t bình đ ng:

ố ắ ạ ố thâu/ Hai chân đ p xu ng năng năng nh c/ M t ộ su t đâm ngang thích thích mau/

ừ ặ ả ư ẹ ắ ỏ ộ ổ R ng h p nh to v a v n c / Ng n dài khuôn kh cũng nh nhau/ Cô nào mu n t ố ố t

ờ ế ớ ngâm cho kĩ/ Ch đ n ba thu m i dãi màu (D t c i ệ ử ).

112

ệ ừ ặ ệ ữ ế ọ Văn h c Vi t Nam t sau 1975, đ c bi ể t là sau 1986 có nh ng bi n chuy n

ổ ớ ự ổ ặ ừ ề ệ ớ ọ ệ và thay đ i l n trên nhi u bình di n. S đ i m i toàn di n m i m t t ị chính tr ,

ờ ố ẽ ế ế ạ ộ ộ ọ văn hóa, xã h i, kinh t … đã tác đ ng m nh m đ n đ i s ng văn h c đ ươ ng

ụ ữ ớ ượ ạ ư ế ề ệ ễ ề ờ th i. Trong đi u ki n nh th , di n ngôn v tình d c n gi c t o ra mang i đ

ộ ắ ự ệ ạ ạ ớ ọ ọ m t s c thái khác so v i các giai đo n văn h c trung đ i và văn h c hi n th c xã

ủ ở ự ề ộ h i ch nghĩa đã phân tích ả ọ trên. Lúc này, n n văn h c có s tham gia đông đ o

ể ủ ự ụ ữ ữ ỉ ự ượ l c l ng các nhà văn n . Theo đó, ph n không ch là khách th c a s miêu t ả

ủ ể ự ể ọ ấ ệ ế ề ấ mà còn là ch th t bi u hi n. H c t lên ti ng nói đ u tranh đòi quy n bình

ớ ề ọ ề ặ ả ượ ỏ ữ ẳ đ ng cho gi i mình v m i m t, trong đó có c quy n đ c bày t nh ng suy

ề ớ ầ ọ ươ ạ ỏ nghĩ, khát v ng, nhu c u v gi ụ i tính và tình d c. Các nhà văn đ ng đ i t ra vô

ụ ễ ề ặ ạ ạ ệ cùng m nh b o và công nhiên trong di n ngôn v tình d c, đ c bi ờ ố t là đ i s ng

ữ ớ ụ ủ ể ệ ừ ể ậ ặ tình d c c a n gi ủ i. Đ c đi m v a nêu th hi n đ m nét trong sáng tác c a

ư ệ ễ ề ễ ậ ươ nhi u nhà văn nh : Nguy n Huy Thi p, Thu n, Nguy n Bình Ph ng, Y Ban, Đ ỗ

ư ệ ề Hoàng Di u, Vi Thùy Linh, Phan Huy n Th … Ngôn ng ữ thân thể có xu h ngướ

ạ ệ ơ ế ủ ươ ụ ạ ữ ộ d d i và b o li t h n trên trang vi t c a các nhà văn đ ng đ i. Tình d c còn

ộ ở ươ ổ ủ ộ ố ị ắ ệ ề ớ tr thành m t “th ổ ng hi u” giá tr g n li n v i tên tu i c a m t s cây bút n i

ủ ọ ư ế ỗ ơ ệ ti ng nh Vi Thùy Linh, Đ Hoàng Di u… Dĩ nhiên, sáng tác c a h không đ n

ể ể ệ ụ ệ ề ả ộ ỉ gi n ch là nói chuy n tình d c, mà qua đó đ th hi n m t cái nhìn v nhân sinh,

ộ ả ữ Ở ỗ ự ụ ệ ẳ ị là s kh ng đ nh m t b n ngã ngh sĩ n sĩ. ệ Đ Hoàng Di u, tình d c tr ở

ươ ệ ể ứ ố ố thành ph ng ti n đ nhà văn b c l ộ ộ ư ưở t t ố ớ ng ch ng đ i và thách th c đ i v i

ổ ệ ấ ủ ạ ứ ủ ở ữ ắ nh ng quy t c, c l b t công c a đ o đ c gia phong. Không khí dân ch , c i m ở

ữ ớ ụ ề ộ ộ ủ c a xã h i cho phép nhà văn nói v tình d c n gi ự i m t cách công khai, tr c

ệ ậ ữ ư ệ ể ỗ di n. Trong Bóng đè, Đ Hoàng Di u đ cho nhân v t n x ng “tôi” t ự ả tr i

ự ề ệ ả ậ ị ệ nghi m và c m nh n ni m hân hoan và vui thú xác th t: “Má tôi nóng h c, mi ng

ạ ậ ỏ ẫ ứ tôi l i khát cháy, gi t tung hàng khuy áo, cánh hoa đ th m đ t đôi, tôi xoay vòng

ờ ố ườ ứ ộ ộ ơ quanh m i m t ngôi m . Vú tôi r ng tràn không khí. Vú tôi là đ i s ng, là h i

ị ươ ố ể ệ ở ầ th , là khí quy n (…) Tôi múa đi u múa da th t t i t ứ t, thách th c th n linh,

ứ ụ ồ ố thách th c âm h n dòng dõi Trung Hoa nhà Th ” [51, tr.25]. Trong s các nhà th ơ

ệ ượ ạ ở ộ ị ữ ươ n đ ng đ i, Vi Thùy Linh tr thành m t hi n t ng. Ch công khai đ a y u t ư ế ố

ư ộ ụ ụ ể ơ ươ ể ộ ộ ả ệ nh c th và tình d c vào th , coi đó nh m t ph ng ti n đ b c l b n ngã và

ể ớ ộ ộ ề ố ọ ố ả b n th gi i. Qua đây, Vi Thùy Linh b c l ề khát v ng s ng, quy n s ng, quy n

ề ượ ưở ủ ạ ườ ụ ữ ả ồ B n đ tình yêu, yêu, quy n đ c h ng h nh phúc c a ng i ph n . Trong Vi

113

ụ ề ạ ệ ụ ộ Thùy Linh nói v tình d c m t cách công nhiên và b o li t. Tình d c nói lên khát

ả ẽ ở ữ ớ ạ ừ ể ố ị khao đòi gi i phóng m nh m n gi i. T đó, ch “tuyên b ” quan đi m n ữ

ủ ề ả ồ Anh cùng em làm b n đ tình yêu/ Chân mây quy n theo cách riêng c a mình:

ả ẳ ộ ồ ị ệ ộ ố thăm th m/ Xo i cánh mùi th t da l ng l ng (...)/ Hãy vĩnh bi t cu c s ng tĩnh

ị ự ệ ơ ị ị ộ ừ ằ m ch đ n đi u/ Ch u đ ng nô l ệ ớ gi ầ i tính b ng b đ ng/ Hãy yêu nhau, đ ng ch n

ừ ữ ừ ế ề ế ế ờ ợ ừ ch n a/ Đ ng giam đ i trong hèn y u, s đàm ti u đi u ti ng lên án t ữ nh ng

ạ ả ồ ồ ẻ k vô h n b c nh c” ượ (B n đ tình yêu – Vi Thùy Linh).

ạ ữ ệ ậ ặ ơ Tóm l i, nh ng phân tích, so sánh trên giúp nh n di n rõ h n tính đ c thù

ề ớ ữ ở ụ ự ễ ệ ạ ọ ủ c a di n ngôn v gi ộ i n ( khía c nh tình d c) trong văn h c hi n th c xã h i

ủ ệ ế ạ ề ậ ờ ố ế ọ ch nghĩa Vi t Nam. ể Có th nói, n ả u văn h c trung đ i đ c p đ n đ i s ng b n

ụ ủ ữ ớ ọ ươ ạ ướ năng tính d c c a n gi i theo cách đi vòng, văn h c đ ng đ i có xu h ng nói

ự ủ ệ ọ ộ ạ ướ tr c di n ự ệ thì văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa l i có xu h ng né tránh miêu

ờ ố ệ ề ặ ả đ i s ng tình d c c a t ụ ủ ng ự i nườ ữ. S khác bi ạ ữ t v m t này gi a các giai đo n

ồ ừ ọ ế ố ữ ế ế ạ ễ ơ ắ văn h c b t ngu n t nh ng y u t tham gia vào c ch ki n t o di n ngôn mà

ứ ộ ỉ ạ chúng tôi đã ch ra trong quá trình phân tích đó là: hình thái ý th c xã h i, tr ng

ề ự Ở ấ ế ố ứ ế ộ ơ thái tri th c và c ch quy n l c. b t kì xã h i nào, các y u t này cũng liên

ể ặ ườ ầ ườ ế ớ k t v i nhau đ “nhào n n con ng i và c m tù con ng ồ i” [241, tr.172] đ ng

ớ ạ ữ ủ ọ Ở ệ ệ ờ th i gi i h n hành vi ngôn ng c a h . Vi ứ t Nam, khi câu chuy n tâm th c

ườ ồ ụ ả ề ậ ệ ấ ờ ộ ủ c a con ng ế i th i kì chi n tranh d n t ấ c vào v n đ v n m nh dân t c, v n

ệ ỏ ứ ậ ữ ể ể ầ ề đ ý th c t p th thì vi c b qua hay né tránh nh ng nhu c u cá nhân, cá th xét

ễ ể ề ướ ạ ậ ộ ế đ n cùng cũng là m t đi u d hi u. Xu h ố ng kìm nén, th m chí là ch y tr n

ụ ủ ậ ữ ạ ọ ệ ờ tình d c c a các nhân v t n trong văn h c cách m ng Vi ế t Nam tình c khi n

ấ ầ ụ ể ể ế ậ ắ ớ ọ ở h tr ọ nên r t g n gũi v i ki u nhân v t dùng lí trí đ chi n th ng d c v ng

ọ ổ ể ươ ố ớ ậ ưở trong văn h c c đi n ph ữ ng Tây. Đ i v i nh ng nhân v t này, lí t ng bao gi ờ

ượ ứ ề ế ẩ ấ ả ạ cũng đ ụ c đ cao và bi n thành s c m nh có kh năng đ y lùi, nh n chìm d c

ủ ế ả ạ ọ ệ ọ v ng. Đây là nguyên nhân ch y u lí gi i vì sao văn h c cách m ng Vi t Nam l ạ i

ụ ư ấ ớ nói “không” v i tình d c nh đã th y.

ề ậ ớ ấ ề ấ ư ề ể ộ Tuy nhiên, m t đi u r t đáng l u ý khi đ c p t i v n đ thân th , tình

ậ ữ ự ủ ệ ọ ộ ụ d c trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa là, nhân v t n trong đó b / đ ị ượ c

ề ộ ươ ể ả ươ ệ ệ “xã h i hóa” trên nhi u ph ng di n, k c ph ể ng di n thân th theo nghĩa sinh

ạ ẳ ạ ườ ề ệ ườ ọ h c. Ch ng h n, nhà văn cách m ng th ng nói v chuy n ng ụ ữ ị ặ i ph n b gi c

ủ ế ầ ộ ế ạ ằ ủ ẻ ườ ưỡ c ng hi p ch y u là nh m v ch tr n t i ác c a k thù. Trong tr ợ ấ ng h p y,

114

ụ ữ ở ọ ẽ ả ậ ạ ủ ph n tr thành n n nhân c a hoàn c nh. H s nh n đ ượ ự ươ c s th ả ng c m,

ứ ự ẻ ả ừ ư ậ ồ ộ chia s (ch không ph i là s phán xét) t phía c ng đ ng. Các nhân v t nh Hà

ộ ố ụ ữ ủ ỵ Hòn Đ tấ trong Bão bi nể c a Chu Văn hay Cà M cùng m t s ph n khác trong

ủ ồ ươ ư ậ ộ ư Th nhà ệ M t chuy n ứ ủ c a Anh Đ c, Chi trong c a H Ph ng, T H u trong

ở ệ ụ ụ ể ủ ự ữ ứ chép b nh vi n ệ c a Bùi Đ c Ái... là nh ng ví d c th cho s khái quát này.

ố ớ ấ ụ ữ ủ ể ề ộ Cái nhìn mang tính “xã h i hóa” đ i v i v n đ thân th ph n c a văn

ủ ự ệ ộ ệ ơ ả ở ệ ể ể ệ h c ọ hi n th c xã h ch nghĩa bi u hi n rõ r t h n c vi c nhà văn đ cho

ậ ữ ự ệ ử ụ ế ặ Ng iườ nhân v t n t nguy n s d ng chiêu bài “mĩ nhân k ” đánh gi c. Trong

ẹ ầ ậ ữ ư ữ ễ ị ượ m c m súng (Nguy n Thi), nh ng nhân v t n nh Út T ch, Ph ng, Ân vì

ạ ử ụ ụ ệ ạ ầ ớ nhi m v thiêng liêng v i cách m ng đã không ng n ng i s d ng “vũ khí thân

ờ ậ ự ượ ể ế ặ ằ ộ th ” nh m phân tán đ i hình gi c trong bót Tám Th . Nh v y, l c l ng du

ừ ơ ộ ậ ợ ủ ạ ộ ị kích t phía ngoài có c h i thu n l i xông vào đo t bót. Hành đ ng c a Út T ch

ữ ấ ượ ộ ự ư ệ ậ ớ và nh ng cô gái y đ c nhìn nh n nh là m t s hy sinh l n lao. Tuy t nhiên

ự ừ ự ạ ẩ ị không có s phán xét, đ nh đo t nhân ph m mang tính tiêu c c t phía công chúng

ậ ị ượ ườ ủ ấ ồ ố ớ ọ đ i v i h . Th m chí, Út T ch còn đ c chính ng ể i ch ng c a mình th u hi u,

ủ ả ậ ẻ ộ ờ ng h và chia s . Không chút băn khoăn trong ý nghĩ. Không c gi n h n, ghen

ể ệ ộ ủ ằ ờ ụ ườ ồ ị tuông. Thái đ c a anh T ch th hi n b ng chính l i nói và n c ậ i h n h u khi

ỏ ủ ấ ị ề ấ ợ ớ tr ả ờ l ồ i câu h i c a v : “Út v nói v i ch ng: Tui nh t đ nh l y cái bót này,

ỡ ả ỡ ớ ị ị ư nh ng l ph i đem thân ra cho nó gi n h t, giày vò anh ch u không? Anh T ch

ượ ứ ữ ấ ầ ồ nói: Em làm sao đ ỏ c c làm (…). Đêm y, Út h i ch ng l n n a. Anh nhìn Út

ụ ườ ề ậ ầ ươ ư ỗ ầ ở ề ộ ườ c i. N c i hi n h u đ y tình th ậ ng nh m i l n anh tr v sau m t tr n

ể ấ ụ ưở ậ đánh” [260, tr.3334]. Qua đây có th th y, m c đích lí t ng hóa nhân v t đã

ế ả ươ ủ ọ ệ ầ ả ơ ễ khi n Nguy n Thi miêu t ph ng di n tâm lí c a h có ph n còn đ n gi n. C ả

ẫ ị ườ ể ệ ự ề ả ồ ồ Út T ch l n ng i ch ng đ u th hi n s “h n nhiên”, thanh th n quá thành ra

ế ư ầ ế ấ ả ọ ủ ệ ộ ị ữ thi u nh ng suy t c n thi t. T t c m i hành đ ng vi c làm c a Út T ch đ ượ c

ả ộ ằ ệ ậ ấ ưở ủ ậ nhà văn lí gi i, bi n h b ng chính câu nói đ m ch t lí t ng c a nhân v t: “Tôi

ế ặ vì dân gi t gi c” [260, tr.36].

ạ ộ ọ ệ ể ấ Nhìn r ng sang văn h c cách m ng Xô vi ế ở ươ ph t, ng di n k trên, th y có

ệ ể ế ườ ụ ữ ự ủ ọ ộ ự s khác bi t đáng k . N u ng ệ i ph n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa

ệ ướ ụ ạ ố ồ ờ Vi t Nam có xu h ọ ng ghìm nén, ch y tr n khát v ng tình d c, đ ng th i coi đó

ư ộ ự ở ộ ố ẩ ọ ế nh là m t “chi n công” đáng t hào thì m t s tác ph m văn h c Liên Xô mà

ướ ượ ủ ệ ắ ọ chúng tôi bao quát đ ượ ạ c l i có xu h ng trái ng c. Đ c truy n ng n c a T.

115

ể ấ ố ơ ườ Ait mat p, có th th y, nhà văn cũng miêu t ả ụ ữ ớ ư ph n v i t cách con ng ớ i m i

ườ ự ấ ạ ộ ả ộ con ng i luôn tích c c đ u tranh trong cu c cách m ng gi i phóng dân t c. Tuy

ỉ ừ ộ ộ ả nhiên, không ch d ng l ạ ở i đó, ông còn b c l rõ t ư ưở t ng gi i phóng con ng ườ i

ớ ữ ỏ ủ ổ ệ ữ ơ ộ cá nhân gi i n kh i gông cùm c a c l ố và nh ng ràng bu c vô nghĩa. Ait mat p

ệ ề ọ ố ủ ạ ặ đ c bi ọ t trân tr ng khát v ng s ng và quy n đ ượ ưở c h ng h nh phúc c a ng ườ i

ụ ữ ư ậ ữ ph n . Các nhân v t n nh Giamilia (trong Giamilia), Axen (trong Cây phong

ư ườ Ng ầ ầ i th y đ u tiên non trùm khăn đỏ), Ant nai (trong )... chính là s th hi n c ự ể ệ ụ

ấ ư ưở ể ố ộ ủ ệ ấ th và s ng đ ng nh t t t ắ ng nhân văn y c a ông. Trong truy n ng n

ỏ ộ ố ủ ộ ồ ẻ ậ Giamilia, nhân v t Giamilia đã ch đ ng rũ b cu c s ng hôn nhân bu n t , không

ớ ườ ể ế ế ấ ồ ớ ươ tình yêu v i ng i ch ng đang đi chi n đ u đ đ n v i anh th ng binh Đaniyar

ầ ạ ậ ồ có tâm h n phong phú và nhân h u. Nhà văn cũng không ng i ng n miêu t ả ữ nh ng

ề ặ ủ ế ể ả ắ ầ ườ kho nh kh c âu y m, g n gũi v m t th xác c a hai ng i. Trên trang vi ế ủ t c a

ụ ữ ạ ờ ố ẽ ộ ố ơ ờ ộ Ait mat p, Giamilia là m t ph n m nh m , yêu đ i và có đ i s ng n i tâm

ộ ộ ủ ả ấ ớ phong phú. Cô không che gi u tình c m c a mình v i Đaniyar mà b c l ộ nó m t

ệ ắ ưở ẽ ổ ư ấ cách mãnh li t, say đ m: “Anh t ng em s đ i anh l y anh ta ? (...). Không đâu,

ư ờ ờ ầ ẳ không đ i nào! Anh ta ch a bao gi yêu em (...). Em ch ng c n gì con ng ườ ấ i y

ớ ứ ủ ặ ạ ộ ố cùng v i th tình yêu mu n màng c a anh ta, m c cho thiên h mu n nói gì thì nói!

ơ ủ ủ ẽ ườ Anh yêu quý c a em, chàng trai cô đ n c a em, em s không nh ng anh cho ai

ừ ồ ả c ! Em đã yêu anh t lâu r i” [1, tr.9495].

ậ ớ V i nhân v t Axen trong tác ph m ẩ Cây phong non trùm khăn đỏ cũng v y.ậ

ặ ủ ẹ ắ ấ ậ ộ ỏ Không ch p nh n cu c hôn nhân s p đ t c a cha m , Axen b gia đình đi theo

ế ắ ọ ườ ti ng g i tình yêu. Cô yêu chân thành và say đ m ng i lính lái xe Illiax. Nhà văn

ả ả ồ ở ồ không e dè miêu t ạ c nh bu ng lái tr thành bu ng tân hôn, thành căn nhà h nh

ứ ủ ọ ượ ữ phúc c a đôi l a. Khi Illiax sa đ a, tr ơ t dài trong nh ng c n say và thú vui xác

ế ứ ỏ ị ớ ườ th t v i Kađítsa, Axen kiên quy t d t b ng i đàn ông tha hóa và sau này đã tìm

ươ ủ ề ẩ ạ ớ ờ ơ ượ đ ố c ni m h nh phúc m i bên Baitemir. Đ ng th i, tác ph m c a Ait mat p

ư ậ ư ề ườ ể ằ cũng ít nhi u gây tranh cãi trong d lu n nh ng sau đó, ng i ta hi u r ng ông đã

ề ố ề ấ ữ ề ế ề ả ấ ề ậ đ c p đ n nh ng v n đ r t sâu xa và nhân b n v quy n s ng và quy n đ ượ c

ủ ạ ườ ụ ữ ọ ố ưở h ng h nh phúc chân chính c a ng i ph n , cho dù, h s ng ở ấ ứ ờ b t c th i

ỏ ệ ố ề ậ ố ơ ố ế ạ đ i nào. Do v y, Ait mat p đã thoát ra kh i h th ng đ tài và l i vi t khuôn sáo

ướ ở ộ ấ ị ứ ộ ươ ộ tr c đó và “ m t m c đ nh t đ nh đã làm g ạ ng cho m t lo t các nhà văn

ặ ệ ớ ố Kirghizia khác, đ c bi ẻ t là l p các nhà văn tr ” (Anđrây Turc p).

116

ự ế ứ ụ Th hai, s ch t chóc và bi l y

ề ụ ề ệ ạ ắ ớ ộ ổ Do g n li n v i nhi m v giác ng và tuyên truy n cách m ng, c vũ tinh

ọ ự ủ ế ệ ầ ầ ộ th n kháng chi n c a qu n chúng nhân dân nên văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ườ ự ữ ấ ươ ề ườ ạ nghĩa th ng xây d ng nh ng t m g ng v con ng ẽ i m nh m , anh hùng.

ế ả ạ ộ ề ế cái ch t là m t đ tài kiêng tránh ở Cũng b i th , ễ , ngay c trong ph m vi di n

ề ớ ữ ẽ ủ ể ế ả ngôn v gi i n . Có l ạ nên hi u, cái ch t trong c m quan c a nhà văn cách m ng

ự ấ ứ ự ế ả ả ả không ph i là s ch m d t, càng không ph i là s tang tóc, bi th m khi n ng ườ i

ượ Ở ấ ử ế ế ta khi p nh ụ c, nh t chí. đây, ch t có nghĩa là hy sinh, là b t t trong lòng

ử ẻ ủ ệ ọ ộ ự nhân dân và trên trang s v vang c a dân t c. Nói cách khác, văn h c hi n th c

ộ ạ ề ậ ủ ế ộ ị ị ạ bi k ch l c ế xã h i ch nghĩa n u có đ c p đ n cái bi k ch thì đó là m t d ng

ắ ắ ừ ả ấ ự ủ ệ ọ ộ quan. T nguyên t c c t nghĩa và lí gi i y, văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa

ệ ượ ữ ế ắ ủ ệ ạ ẩ ớ đã khi n nh ng hi n t ng l ch chu n so v i nguyên t c c a nó d t sang bên l ề .

ề ệ ủ ữ Đi u này giúp cho vi c lí gi ả ạ i t i sao thi ph m ẩ Màu tím hoa sim c a H u Loan

ượ ế ộ ộ ủ ấ ậ ờ ạ l i khó đ ử c ch p nh n trong th i khói l a. Cái ch t đ t ng t c a ng ườ ợ ẻ i v tr

ườ ỏ ậ ươ ộ ỗ ắ ồ ế “ng i em nh h u ph ng” đã giăng m c m t n i bu n đau thê thi t trong lòng

ườ ẻ ư ủ ữ ắ ổ ng ộ ự ấ i lính tr . M t s m t mát riêng t ắ c a H u Loan không gì bù đ p n i. S c

ề ề ệ ơ ợ ả ắ tím hoa sim “tím chi u hoang bi n bi t” tr i dài kh p bài th g i bao nhiêu ám

ả ả ế ớ ươ ế nh, bao nhiêu xúc c m da di t, nh th ng. Màu tím hoa sim cũng khi n cho

ủ ườ ề ẳ ố ướ b c chân hành quân c a ng i lính vào “thăm th m chi u hoang” nhu m màu

ươ ệ ớ Màu tím hoa sim, tím tình trang l r m/ Tím tình ơ ệ ứ a/ i l phiêu linh, s ng khói:

ừ ệ ậ ọ ờ Ráng vàng ma và s ng rúc đi u quân hành/ Vang v ng ch p ch n theo bóng

ữ ề ệ ề ẳ nh ng binh đoàn/ Bi n bi t hành binh vào thăm th m chi u hoang màu tím/ Tôi ví

ớ ọ ề ề ọ v ng v đâu/ Tôi v i v ng v đâu (Màu tím hoa sim).

ư ườ ự ủ ệ ộ ọ Nh đã nói, con ng i trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa là con

ườ ớ ườ ậ ườ ự ố ng i m i con ng ể i t p th , con ng ấ i trong s th ng nh t riêng chung. Th ế

ớ ể ệ ủ ủ ự ệ ề ạ ộ gi i quan c a nhà văn hi n th c xã h i ch nghĩa luôn th hi n ni m l c quan

ủ ỗ ớ ơ ồ ồ ỗ ữ ph i ph i. Trong khi đó, n i bu n màu tím hoa sim, n i bu n tang tóc c a H u

ạ ỗ ờ ủ ườ ế ươ Loan l i là n i đ i riêng c a con ng ơ i cá nhân. H n th , nó bi th ng, l ệ ứ ạ i a l

ơ ướ ầ ủ ủ ạ ấ ố ậ Màu tím có h i h m nhu m ch t phong tr n c a ch nghĩa lãng m n. Do v y,

ệ ệ ự ủ ợ ớ ộ ủ ề hoa sim không phù h p v i tiêu chí c a n n văn ngh hi n th c xã h i ch nghĩa

ờ ậ ị ữ ố ấ lúc b y gi . Cùng chung s ph n l ch s v i ử ớ Màu tím hoa sim vào nh ng năm

ủ ề ẩ ọ tháng đó còn có khá nhi u tác ph m văn h c khác nh ư Mùa hoa dẻ c a Văn Linh,

117

ủ ể ề Vào đ iờ c a Hà Minh Tuân... Ti u thuy t ế Mùa hoa dẻ thiên v khai thác ph ươ ng

ờ ư ệ ữ ữ ề ấ ầ ố di n đ i t , m i tình nhi u khu t khúc thăng tr m gi a cô thôn n Hoa và anh b ộ

ơ ợ ưở ạ ị ộ đ i Liêu. Nó cũng kh i g i âm h ng bi ai, lãng m n nên b quy vào ý th c h t ứ ệ ư

ị ấ ư ả s n và b c m l u hành.

ề ự ủ ự ủ ệ ọ ộ ườ Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa khi nói v s hy sinh c a ng i ph ụ

ờ ệ ẻ ế ả ọ ữ n bao gi cũng oanh li t, v vang. H không ph i đi vào cõi ch t mà là đi vào

ấ ử Ở ấ ở mãi mãi thanh xuân, mãi mãi b t di t cõi b t t . đây, mô típ ệ tr thành nguyên

ế ớ ố ế ủ ễ ờ ố ả Kho ng tr i h bom ắ t c th gi i quan chi ph i đ n di n ngôn c a các nhà văn.

ị ỹ ạ ơ ượ ề ộ ả ọ ủ c a Lâm Th M D là m t trong nhi u bài th đ ờ ấ ạ c đông đ o b n đ c th i b y

ờ ấ ộ ả ụ ơ ố ế ừ ệ gi r t yêu thích. T ng dòng th n i ti p nhau d t thành m t b n t ng ca hùng

ề ự ủ ả ộ tráng và c m đ ng v s hy sinh anh dũng c a các cô gái thanh niên xung phong

ị ỹ ạ ề ề ộ ờ ệ ế ố ờ th i kháng chi n ch ng Mĩ. Lâm Th M D k v câu chuy n cu c đ i và hành

ả ủ ọ ữ ữ ả ầ ơ ị ộ đ ng cao c c a h qua nh ng v n th nh p nhàng, nh ng hình nh giàu ý nghĩa

ể ượ ạ ứ ườ ọ ượ bi u t ấ ả ế ọ ng. T t c k t đ ng l i trong kí c ng i đ c là hình t ữ ng nh ng

ườ ộ ự ữ ổ ớ ơ ự ng i con gái ra đi gi a tu i thanh xuân ph i ph i. M t s hy sinh t ệ nguy n và

ơ ể ệ ụ ề ế ả ả ộ ế ơ thanh th n. Do th , toàn bài th th hi n m t ni m c m ph c, bi ắ t n sâu s c.

ơ ế ư ề ẫ ạ ấ ả ộ ưở Tình c m và ni m xúc đ ng d t dào y đã đ a d n nhà th đ n ý t ng vĩnh

ườ ữ ổ ủ ể ấ ọ ệ ườ ử c u hóa ng i n anh hùng đ cho tên tu i c a h mãi b t di t và tr ồ ng t n

ằ ướ ấ ư ả ằ ờ i đ t sâu/ Nh kho ng tr i đã n m yên trong trong trái tim nhân dân: Em n m d

ồ ỏ ờ ả ữ ấ đ t/ Đêm đêm, tâm h n em t a sáng/ Nh ng vì sao ng i chói, lung linh/ Có ph i

ữ ề ấ ắ ắ ạ ị th t da em m m m i, tr ng trong/ Đã hóa thành nh ng làn m y tr ng?/ Và ban

ầ ả ắ ả ậ ờ ờ ươ ngày kho ng tr i ng p n ng/ Đi qua kho ng tr i em V ng d ứ ng thao th c/

ự ặ ờ ỡ H i m t tr i, hay chính trái tim em trong ng c/ Soi cho tôi/ Ngày hôm nay b ướ c

ế ườ ườ ử ạ ti p quãng đ ng dài?/ Tên con đ ng là tên em g i l i/ Tôi soi lòng mình trong

ươ ủ ặ ạ ố ộ ế ỗ ườ cu c s ng c a em/ G ng m t em, b n bè tôi không bi t/ Nên m i ng i có

ươ ặ ờ ố ả g ng m t em riêng (Kho ng tr i h bom ).

ữ ầ ắ ả ờ ươ Nh ng hình nh “mây tr ng”, “vì sao ng i chói”, “v ng d ng”… trong

ơ ợ ẻ ơ ộ ườ ữ ượ ẹ bài th kh i g i m t cái đ p thanh cao, trong tr o. Ng i n anh hùng đ c ví

ấ ủ ữ ụ ẽ ượ ưở ư ầ ẹ ớ v i nh ng gì tinh túy, đ p đ nh t c a vũ tr và đ c lí t ng hóa nh v ng thái

ị ự ạ ừ ỏ ạ ừ ỏ ườ ấ ươ d ế ng t a r ng, v a ti p thêm ngh l c l i v a soi t con đ ng đ u tranh cho

ữ ườ ế ụ ướ ặ ạ ơ nh ng ng i đang ti p t c b ươ c đi trên đó. Câu th : “G ng m t em, b n bè tôi

ế ỗ ườ ươ ặ ộ không không bi t/ Nên m i ng i có g ng m t em riêng” chính là m t cách nói

118

ấ ử ằ ậ ở ượ ể ệ ụ nh m th hi n d ng ý “b t t hóa” nhân v t. “Em” ộ đây là m t hình t ng có ý

ạ ủ ự ư ầ ặ ế nghĩa khái quát. S hy sinh th m l ng nh ng vô cùng vĩ đ i c a bi t bao cô gái

ề ộ ậ ự ộ ẽ ủ ượ thanh niên xung phong cho n n đ c l p t do c a dân t c s mãi đ c nhân dân ghi

ọ ế ọ ữ ớ ươ ự ủ ặ ỗ nh . H k t đ ng thành nh ng g ng m t riêng trong s hình dung c a m i con

ườ ệ ng i Vi t Nam.

ư ế ề ậ ằ ộ ộ ơ Cũng b ng m t ni m xúc đ ng chân thành nh th , nhà th Huy C n trong

ề ự ể ồ Ngã ba Đ ng L c ủ ộ đã k cho con nghe câu chuy n v s hy sinh anh dũng c a ệ

ườ ơ ơ ờ ờ ủ ắ ắ m i cô thanh niên xung phong n i đây. L i th là l i nh n nh , ghi g n lòng bi ế t

ơ ự ố ớ ự ả ụ ữ ắ ườ ụ ữ ề n, ni m t hào và s c m ph c sâu s c đ i v i nh ng ng i ph n anh hùng

ố ắ ằ ạ ắ ồ ộ ở b i ngã ba Đ ng L c không xây b ng “bê tông, c t s t”, “vôi tr ng, g ch nâu” mà

ươ ẻ ẹ ủ ậ ọ ợ ằ xây b ng x ủ ng máu c a chính h . Huy C n ng i ca v đ p thanh xuân c a

ữ ữ ồ ờ ưở ọ ằ ả ộ ộ nh ng n anh hùng đ ng th i “lí t ấ ng hóa” h b ng m t m t kho ng cách r t

ậ ủ ệ ả ả cao và xa. Trong c m quan ngh thu t c a tác gi , các cô gái thanh niên xung

ữ ầ ở ươ ờ ờ phong cũng tr thành nh ng “v ng d ng” ng i sáng cho “cây đ i mãi mãi xanh

ệ ể ạ ươ ườ ổ Các cô đ l i tu i thanh niên/ M i chín, hai m i, hăm hai ươ t i” (Xuân Di u):

ấ ướ ổ ươ ư ố ồ ờ tu i/ Cho đ t n c, quê h ự ừ ng/ H n trong nh su i/ Bình minh đ i sáng r c v ng

ồ ng ươ (Ngã ba Đ ng L c d ộ ).

ả ầ ơ ươ ở ạ Trong th ca cách m ng, hình nh “v ng d ặ ờ ng” hay “m t tr i” tr thành

ầ ớ ớ ầ ệ ệ ấ ẩ ộ ộ ấ m t tín hi u th m mĩ quen thu c và xu t hi n v i t n su t khá dày. Ph n l n nó

ể ượ ẹ ưở ượ ử ụ đ ớ ớ c s d ng v i l p nghĩa bi u t ng cho cái đ p mang tính chân lí, lí t ng,

ụ ể ở ưở ậ ả ạ ừ ụ ồ mà c th đây là lí t ộ ng cách m ng c ng s n. Do v y, t lãnh t H Chí

ả ữ ớ ữ ế ồ ế Minh cho đ n nh ng anh hùng (bao g m c n gi i) trong kháng chi n đ u đ ề ượ c

ớ ầ ơ ươ ự ỡ ễ các nhà th ví v i v ng d ng r c r , chói lòa. Phân tích di n ngôn v gi ề ớ ữ i n

ể ỏ ự ủ ệ ọ ộ ế trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa không th b qua chi ti t này. Nó đóng

ư ộ ừ ả ộ ươ ế ạ ứ vai trò nh m t “t khóa” giúp gi i mã n i dung và ph ễ ng th c ki n t o di n

ụ ữ ượ ể ạ ầ ả ọ ơ ngôn văn h c. C n ph i hi u, trong th ca cách m ng, khi ph n đ c ví nh ư

ặ ờ ữ ẳ ồ ớ ọ ị ủ ệ ánh m t tr i thì cũng đ ng nghĩa v i vi c kh ng đ nh h là nh ng anh hùng c a

ể ệ ờ ạ ố ớ ộ ợ ườ th i đ i. Qua đó, nhà văn th hi n thái đ tôn vinh, ng i ca đ i v i ng i ph n ụ ữ

ờ ươ ấ ử ứ ồ đ ng th i đây cũng là ph ằ ng th c nh m “b t t ự ệ ồ ủ ọ hóa” s hi n t n c a h trong

ứ ộ ồ tâm th c c ng đ ng.

ể ở ộ ụ ữ ễ ạ ộ ơ ệ Có th hình dung m t ph m vi r ng h n, di n ngôn ph n Vi t Nam

ấ ệ ấ ỉ t anh hùng mãi mãi thanh xuân, mãi mãi b t di ọ ệ không ch xu t hi n trong văn h c

119

ự ệ ệ ễ ạ ậ ở ộ ọ mà còn tr thành di n ngôn bao trùm m i lo i hình ngh thu t hi n th c xã h i

ệ ả ủ ự ữ ả ạ ậ ơ ch nghĩa trong đó đ m nét h n c là lĩnh v c âm nh c và đi n nh. Nh ng bài

ế ơ ị ị t n ch Võ Th Sáu, i đ n ng hát nh ư Bi Cô gái Sài Gòn đi t ả ạ , Cô gái m đ ở ườ …

ệ ả ữ ớ ộ ị ệ ộ ư Võ Th Sáu, Hòn đ t t đ ng Sài Gòn cùng v i nh ng b phim đi n nh nh ấ , Bi ,

ồ ễ ề ả ộ Dòng sông hoa tr ngắ , Cánh đ ng hoang … đ u chung m t dòng ch y di n ngôn

ư ế ớ ừ ế ơ ị ị ứ ộ Bi t n ch Võ Th Sáu nh th . L p ca t trong bài hát là m t minh ch ng c th ụ ể

ừ ậ ấ ố ộ ị ở Ở Mùa hoa lê ki ma n / quê ta và s ng đ ng nh t cho nh n đ nh v a nêu:

ấ ỏ ề ắ ẫ ườ mi n đ t đ / Thôn xóm v n nh c tên ng ế i anh hùng/ Đã ch t cho mùa hoa lê

ấ ướ ơ ắ ẫ ờ ở ở ườ ki ma n / Đ i sau v n còn nh c nh / Sông núi đ t n c n ng i anh hùng/ Đã

ế ườ ữ ấ ư ế ộ ọ ị ờ ch t cho đ i sau/ Ng ờ i thi u n y nh mùa xuân/ Ch đã dâng tr n cu c đ i/

ế ẫ ể ế ề ấ ớ ờ Đ chi n đ u v i bao ni m tin/ Dù ch t v n không lùi b c ệ ướ . L i ca và giai đi u

ề ạ ộ ườ ủ c a ca khúc này rõ ràng đã t o nên m t khúc ca bi tráng v ng i con gái anh

ấ ỏ ấ ướ ề ố ị hùng mi n đ t đ . Võ Th Sáu mãi s ng trong mùa xuân đ t n c, mãi tr ườ ng

ử ẻ ủ ứ ộ ệ ồ t n trong kí c và trên trang s v vang c a dân t c Vi t Nam đó chính là thông

ử ế ừ ữ ệ ệ ố ế ơ ị Bi t n ch Võ đi p mà ngh sĩ mu n trao g i đ n nh ng ai đã t ng nghe ca khúc

ị Th Sáu .

ư ậ ể ậ ượ ộ ệ ố Nh v y, toàn b h th ng lu n đi m đ c trình bày và phân tích trên đây

ữ ắ ấ ơ ở ế ạ ả ủ ễ ế đã ph i m cho ta th y nh ng nguyên t c thi t t o di n ngôn mà k t qu c a nó

ự ể ệ ớ ữ ự ệ ọ ộ là s th hi n sáng rõ chân dung gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ề ệ ướ ế ừ ế ượ ễ nghĩa trên nhi u bình di n phong phú. Tr c h t, nhìn t chi n l c di n ngôn,

ệ ố ễ ạ ộ ị ị ữ ớ ượ n gi i đ c nhà văn cách m ng tuy t đ i hóa vai xã h i và đ nh v vai di n ngôn

ộ ồ ườ ướ ườ ủ ọ c a h trong m t dàn đ ng ca mà ng i lĩnh x ng th ng là nam gi ớ Ở i. đây,

ễ ượ ậ ệ ể ế hình thái di n ngôn vai quy ph mạ đ ụ c v n d ng khá tri t đ . Nó khi n cho

ủ ế ớ ữ ỉ ứ ể ế ậ ồ ti ng nói c a gi ồ i n ch có th là ti ng nói đ ng thu n, đ ng ca. Th hai, t ừ ậ tr t

ể ấ ớ ữ ớ ữ ờ ự ễ t di n ngôn có th th y ranh gi i phái tính gi a hai gi i nam và n m nhòe,

ả ủ ệ ậ ỏ ị ướ ườ th m chí là b xóa b . Đây là h qu c a xu h ng “nam hóa” ng ụ ữ ủ i ph n c a

ự ủ ệ ộ ườ các nhà văn hi n th c xã h i ch nghĩa. Cũng t ừ ậ ự tr t t này, đ ng biên gi ớ ạ i h n

ữ ễ ấ ạ ố ị ạ gi a ph m vi chính th ng và ph m vi c m k trong di n ngôn gi ớ ữ ượ i n đ c thi ế t

ệ ễ ớ ữ ự ệ ậ l p. Rõ ràng vi c phân tích di n ngôn gi i n d a trên hai bình di n chi n l ế ượ c

ậ ự ễ ư ế ễ ệ ậ ỉ di n ngôn và tr t t ữ di n ngôn nh th giúp chúng ta không ch nh n di n nh ng

ể ệ ặ ả ượ ơ ễ bi u hi n đ c thù mà còn lí gi ế ế ạ ủ c c ch ki n t o c a lo i ạ hình di n ngôn i đ

này.

120

ƯƠ Ễ Ớ Ữ Ọ Ự Ệ CH NG 4 . DI N NGÔN GI I N TRONG VĂN H C HI N TH C XÃ

Ư Ộ Ệ Ộ Ố Ủ Ừ H I CH NGHĨA NH M T H TH NG TU T

ề ớ ữ ự ư ệ ộ ọ ễ Nh đã nói, di n ngôn v gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ẩ ễ ị nghĩa chính là quá trình th m mĩ hóa di n ngôn chính tr xã h i v gi ộ ề ớ ủ ệ i c a h

ư ế ế ẩ ả ạ ư ưở t t ng cách m ng vô s n. Khi ti n hành th m mĩ hóa nh th , nhà văn đ ươ ng

ế ả ươ ừ ạ ả ặ ượ nhiên ph i m n đ n các ph ứ ng th c tu t ể giàu kh năng bi u đ t. M t khác,

ộ ủ ị ự ễ ế ứ ệ ứ ế di n ngôn luôn ch u s ràng bu c c a các thi ề t ch (ý th c h , tri th c và quy n

ữ ế ố ế ế ộ ỉ ự l c). Nh ng thi ệ t ch này không ch can thi p, chi ph i đ n n i dung t ư ưở ng t

ế ự ự ộ ọ ươ ươ ủ ờ c a l i nói mà còn tác đ ng đ n s l a ch n các ph ứ ng th c, ph ế ệ ng ti n ki n

ề ớ ữ ự ễ ệ ễ ạ t o di n ngôn. Do đó, phân tích di n ngôn v gi ọ i n trong văn h c hi n th c xã

ủ ệ ữ ể ầ ươ ệ ệ ộ h i ch nghĩa Vi ả t Nam cũng c n ph i tìm hi u nh ng ph ậ ng ti n ngh thu t

ạ ậ ế ố ằ ữ ễ ế tham gia t o l p di n ngôn. Xét đ n cùng, chúng cũng là nh ng y u t n m trong

ế ượ ễ ể ễ ọ chi n l c di n ngôn c a b ủ ộ ph n ậ văn h c này. Trên quan đi m xem di n ngôn

ư ộ ệ ố ự ủ ệ ọ ề ớ ữ v gi ộ i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa nh m t h th ng tu t ừ ,

ộ ố ệ ệ ậ ậ ọ chúng tôi t p trung phân tích m t s bình di n ngh thu t quan tr ng trong h ệ

ắ ạ ộ ố ư ư ề ể ạ ố th ng đó nh : Bi u tr ng hóa, huy n tho i hóa cùng m t s nguyên t c t o hình

ắ ạ ượ ể ệ ổ ứ ệ và bi u hi n (nguyên t c t c t ng đài, t ọ ch c gi ng đi u).

ướ ư ể 4.1. Xu h ng bi u tr ng hóa

ể ẳ ị ướ ư ữ ể ộ Có th kh ng đ nh, xu h ng bi u tr ng hóa là m t trong nh ng ph ươ ng

ứ ự ủ ư ệ ộ th c tu t ừ ượ đ c các nhà văn hi n th c xã h i ch nghĩa a dùng. Khi nói v gi ề ớ i

ộ ố ể ư ệ ậ ạ ậ ọ ằ ữ ộ n , b ph n văn h c này cũng sáng t o ra m t s bi u tr ng ngh thu t nh m

ế ượ ự ụ ủ ễ ế ệ ụ ể c th hóa chi n l c di n ngôn và th c hi n m c đích giao ti p riêng c a mình.

ứ ấ ể ự ụ ệ ề ộ Nói khác đi, đ th c hi n m c đích tuyên truy n, giác ng ý th c đ u tranh cách

ấ ướ ự ạ ủ ạ ầ ọ ườ m ng và xây d ng đ t n c c a qu n chúng, văn h c cách m ng th ng s ử

ữ ư ệ ể ể ằ ặ ả ẩ ụ d ng nh ng hình nh bi u tr ng giàu ý nghĩa nh m bi u hi n các đ c tính, ph m

ủ ấ ổ ậ ư ể ch t phong phú c a gi ớ ữ Ở i n . ổ ế ệ ố đây, n i b t lên hai h th ng bi u tr ng ph bi n

ộ ủ ư ể ấ ả ấ ớ ữ ượ nh t đó là: bi u tr ng hóa b n ch t xã h i c a gi i n qua hình t ng không

ư ể ẩ ấ ờ ộ ớ gian và th i gian, bi u tr ng hóa các thu c tính ph m ch t gi ữ i qua nh ng hình

ả ẩ ụ nh n d .

121

ộ ủ ư ể ả ấ ớ ữ ượ 4.1.1. Bi u tr ng hóa b n ch t xã h i c a gi i n qua hình t ng không

ờ gian và th i gian

ế ố ữ ờ ồ ạ ắ Không gian và th i gian là nh ng y u t luôn t n t ế i song hành, g n k t

ẽ ớ ư ặ ớ ươ ứ ồ ạ ủ ch t ch v i nhau nh hình v i bóng. Chúng nói lên ph ng th c t n t i c a con

ườ ờ ố ẩ ờ ở ọ ng i trong đ i s ng. Trong tác ph m văn h c, không gian và th i gian tr thành

ữ ượ ể ẩ nh ng hình t ư ng th m mĩ giàu ý nghĩa bi u tr ng. Chúng là mô hình v th gi ề ế ớ i

ượ ủ ấ ả ườ ệ ể ế ơ và luôn th m đ m c m quan c a ng ế ạ i ngh sĩ. Do th , tìm hi u c ch t o

ề ớ ữ ự ủ ễ ệ ộ ọ ậ l p di n ngôn v gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa không th b ể ỏ

ế ố ệ ọ ờ qua hai y u t quan tr ng này. Vi c phân tích mô hình không gian th i gian

ề ớ ữ ủ ủ ự ệ ễ ấ ộ ọ trong c u trúc di n ngôn v gi i n c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa s ẽ

ặ ả ộ ủ ị ế ứ ấ ấ ườ giúp ta nhìn th y v th , ch c năng, các m t b n ch t xã h i c a ng i ph n ụ ữ

ư ữ ủ ể ấ ấ ả thông qua ý nghĩa bi u tr ng c a nh ng mô hình y. Theo chúng tôi, b n ch t xã

ữ ớ ủ ự ậ ộ ộ ọ ượ ộ ủ h i c a n gi ệ i trong b ph n văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa đ ể c bi u

ụ ể ư ư ở ờ tr ng b i hai mô hình không th i gian c th nh sau:

ế ườ ẩ ờ ươ 4.1.1.1. Không gian chi n tr ng th i gian kh n tr ấ ng, g p gáp

ự ệ ậ ấ ả ọ ộ ộ ủ Kh o sát văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, chúng tôi nh n th y m t mô

ờ ườ ớ ự ủ ệ ắ ấ ớ ữ hình không th i gian th ng g n v i s xu t hi n c a gi ổ ế i n khá ph bi n

ậ ộ ọ ế không gian chi n tr ng trong b ph n văn h c này đó là ẩ ườ và th i gian kh n ờ

ươ ế ớ ườ ườ ụ ữ tr ấ ng, g p gáp . V i không gian chi n tr ng, ng i ph n có m t ặ ở ầ h u

ặ ậ ả ườ ắ ừ ừ ử ữ ế ỉ kh p các m t tr n, ng đ ng: t ể nh ng cánh r ng, đ nh núi, b n sông, c a bi n

ữ ế ườ ứ ể ế ề ạ ẫ ấ cho đ n nh ng con đ ng huy t m ch... Có th tìm th y nhi u d n ch ng phong

ề ạ ạ ọ ệ ụ phú v lo i không gian này trong văn h c cách m ng Vi ư t Nam. Ví d nh ,

ế ườ ố ệ ở ế ừ ậ không gian chi n tr ng kh c li ể B n R ng mà nhân v t Lích trong ti u t

ướ ừ ễ ế ả ắ thuy t ế Xung kích (Nguy n Đình Thi) đã tr i qua: “B n R ng. N c tr ng mênh

ư ể ạ ạ ư ấ ạ ướ mông, sóng m nh nh sóng bi n. Lý l i nh th y nhói s t qua d i vai phát súng

ổ ằ ồ ướ ặ ụ ặ ậ ắ b n đu i đ ng sau. R i n c ng p ùa vào m t. Ngoi mãi, s c s a, ch th y n ỉ ấ ướ c

ố ơ ư ệ ặ ặ ố ố m n. Tay c b i, tóc kéo xu ng n ng nh đá. Mi ng mu n kêu, n ướ ạ c l i tràn

ổ ọ ị vào c h ng...” [256, tr.105]. Hay, không gian dòng sông mênh mông nh p xuôi

ữ ế ề ả ạ ế ườ ườ M i hai cô ư cùng chi c thuy n đ a nh ng cô dân công t i đ n ra chi n tr ng:

ẻ ế ằ ớ ị ề gái tr măng/ Áo bà ba v i khăn r n quàng vai/ Nh p nhàng chèo chi c thuy n

ạ ượ ị ồ thoi/ Căng ph ng súng đ n v ầ t lên đ u ngu n i đ n ồ (Bài th t ơ ả ạ Phan Th Thanh

Nhàn”)...

122

ấ ớ ữ ớ ề ạ ắ ự ệ Lo i không gian g n bó nhi u nh t v i n gi ọ i trong văn h c hi n th c xã

ủ ủ ữ ộ con đ ộ h i ch nghĩa là không gian c a nh ng ngườ . Đây có th xem là m t nét ể

ủ ễ ớ ữ ạ ọ ặ ộ đ c đáo làm nên tính đ c thù c a di n ngôn gi i n trong lo i hình văn h c này.

ẳ ạ ườ ệ ơ Ch ng h n, không gian con đ ng n i Nguy t và các cô gái thanh niên xung

ụ ẫ ầ ườ ặ ấ phong Ng m Đá Xanh ph trách. Cũng v n con đ ệ ng y, Nguy t đã g p Lãm

ẫ ố ử ạ ế và làm hoa tiêu d n l i cho anh trong đêm l a đ n. Còn bi ữ t bao nh ng con

ữ ắ ườ đ ng khác mà nh ng cô giao liên, thanh niên xung phong... đã g n bó và đi qua,

ố ườ ườ ạ ơ ươ Th ng sao con ổ ậ n i b t trong s đó là con đ ng Tr ề ng S n huy n tho i:

ườ ề ố ồ ố ườ ẹ ẫ đ ng vi n quanh núi/ H bom ch ng lên h bom/ Núi ng ứ i đ p đêm v n th c/

ử ớ ườ ướ ọ ợ V i đoàn th gái s a đ ng ng d i núi Ng c Mĩ Nhân ổ ườ (T làm đ ầ Tr n Th ị

ỹ ạ ườ ố ồ ầ ằ Con đ ng xuyên qua đêm t ẩ i đ ng b ng/ Kh u AK c m trên tay M H nh);

ở ỗ ạ ườ ữ ắ ắ ơ ẵ s n đ n/ H i th m i ng i gi cho yên ng/ Dán m t vào trong đêm (Con

ườ ườ ụ ấ ặ đ ủ ng c a em ng có em/ B i b m dày trên m t lá sim/ Ý Nhi); Ngày con đ

ở ạ ế ắ ổ ỏ Hoa thì n nh nhoi vòm cây l ẻ ề / Ti ng bom n trong chi u vàng n ng lóa/ X ng

ề ữ ỉ ệ ấ ầ đ t đ y bàn tay em chai (K ni m v nh ng cô thanh niên xung phong Ý Nhi)...

ồ ạ ế ườ ớ ộ ờ ể th i gian T n t i cùng không gian chi n tr ng r ng l n nói trên là ki u

ươ ạ ộ ủ ề ắ ớ ườ ẩ kh n tr ấ ng, g p gáp . Nó g n li n v i các ho t đ ng c a ng ụ ữ i ph n trong

ố ộ ờ ườ ễ ế ẹ ấ không gian đó. T c đ th i gian th ng di n bi n mau l ễ , g p gáp theo cùng di n

ứ ộ ế ủ ấ ủ ữ ữ ẩ ậ ị bi n c a nh ng tr n đánh gi a “Ta” và “Đ ch”, theo m c đ kh n c p c a công

ứ ệ ườ ặ ậ ườ Con đ ng mòn y vi c c u đ ng cho xe thông ra m t tr n. Trong ấ , Đào Vũ

ề ầ ả ạ ộ ế ấ ườ ủ nhi u l n miêu t ho t đ ng chi n đ u và thông đ ữ ng c a các n thanh niên

ạ ộ ậ ấ ớ ờ ồ ộ ị xung phong Đ i đ i 761 v i nh p th i gian d n d p, g p rút. Đây là m t trong s ố

ữ ứ ệ ầ ườ ễ ạ nh ng đo n văn tác gi ả ể ạ k l i công vi c san ng m, c u đ ng... di n ra vô cùng

ươ ắ ầ ở ấ ả ế ể ậ ấ ẳ ẩ kh n tr ng và căng th ng: “Tr n chi n đ u đã b t đ u t c các đi m trên t

ườ ủ ạ ộ ứ ế tuy n đ ng c a đ i đ i thanh niên xung phong 761 này, ch không ph i ả ở ặ m t

ổ ắ ầ ỗ ườ ọ ặ ồ ng m khe Dâu. Ch này, cây đ ch n ngang đ ồ ọ ư ng. H ch t, h c a, r i xeo, r i

ư ữ ườ ổ ậ ợ ừ ề ề ả ỗ ẩ b y... nh nh ng ng ơ i th r ng. Ch kia ch nh nh qu bom n ch m (...). N i

ệ ẫ ế ụ ẩ ộ ươ ữ ử ầ s a c u dây cáp, công vi c v n ti p t c m t cách kh n tr ng (...). Nh ng ng ườ i

ủ ạ ộ ư ộ ầ ề ậ ấ ậ ộ ộ đ i viên c a đ i đ i 761 nh m t b y ong m t. Đêm nay đâu đ y đ u b n r n,

ấ ả ớ ụ ự ầ ả ộ ọ ườ ề đ u làm l ng v t v v i m t tinh th n x thân, trong s đe d a th ủ ng xuyên c a

ạ ủ ặ máy bay và bom đ n c a gi c...” [316, tr.187188].

123

ơ ị ạ ậ ấ ờ ồ ị Trong th Lê Th Mây, ta l ệ ủ i nh n th y nh p đi c a th i gian đ ng đi u

ị ướ ẩ ươ ườ ữ ữ ờ ớ v i nh p b c chân kh n tr ỏ ố ủ ng, h a t c c a ng i n giao liên gi a tr i đêm:

ắ ằ ạ ằ ằ ố ậ ệ ờ ấ Giao liên đi/ B ng tai/ B ng mũi/ B ng m t/ Cho ng t i nh n l nh/ M đ t giao

ử quân (L a mùa hong áo ị Lê Th Mây)...

ạ ề ế ọ ớ ố ươ ể ệ Đ i chi u v i văn h c trung đ i v ph ư ế ạ ng di n ki n t o bi u tr ng

ậ ề ớ ữ ệ ượ ngh thu t v gi i n qua hình t ấ ờ ng không gian và th i gian, chúng tôi th y,

ừ ủ ự ự ệ ọ ộ ệ ạ ừ văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa v a có s khác bi ự ế ừ i v a có s k th a t l

ừ ề ạ ọ ọ ấ ị nh t đ nh t ồ ủ n n văn h c này. Trong văn h c trung đ i, không gian sinh t n c a

ườ ữ ầ ớ ỏ ẹ ủ ch nố ng i n ph n l n là ki u ể không gian gia đình, không gian nh h p c a

ồ ề ắ ẳ ạ ớ ườ ụ bu ng khuê Chinh . Ch ng h n, không gian g n li n v i ng i chinh ph trong

ụ ủ ầ ạ ặ ph ngâm khúc ớ Sâu c a Đ ng Tr n Côn là không gian phòng the cô qu nh v i:

ệ ẳ ườ t ng kêu v ng, chuông chùa n n kh i ọ ơ và Lá màn lay ng n gió xuyên/ Bóng hoa

ệ ướ ể theo bóng nguy t lên tr c rèm ụ (Chinh ph ngâm khúc ). Đó cũng có th là không

ặ ắ ố ườ ữ ế ả Cung oán gian ch n thâm khuê v ng l ng mà ng i cung n n m tr i trong

ư ờ ủ ễ ắ ắ ử ề Thâm khuê v ng ng t nh t / C a châu gió ngâm khúc c a Nguy n Gia Thi u:

ươ ể ớ ọ l t, rèm ngà s ng gieo (Cung oán ngâm khúc)... Song hành v i ki u không gian

ờ ọ ươ ạ ả ớ trì đ ng, mòn m i ể k trên là th i gian ỏ khá t ng thích v i tâm tr ng, c m xúc

ườ ụ ữ ờ ị ế ấ v th tòng ủ c a ng i ph n . Rõ ràng mô hình không th i gian này đã cho th y

ộ ớ ữ ộ ươ ệ ấ ớ ọ ờ thu c, nh bé ế con ủ ỏ c a gi i n trong xã h i đ ng th i. H xu t hi n v i tâm th

ườ ị ỏ ợ ờ ạ ỏ ng i cá nhân bi k ch , mòn m i đ i ch h nh phúc, mòn m i khát khao yêu

ươ ệ ọ ậ ắ ọ ớ ổ ỗ th ả ng. H đau đ n và tuy t v ng khi c m nh n nhan s c, tu i xuân m i ngày

ộ Ở ớ ữ ỉ ể ấ ế ấ m t tàn phai. đây, gi ậ i n ch có th c t lên ti ng nói than thân và ch p nh n

ẻ ố ư ờ ủ ử ậ ườ ụ ố ố s ph n c a k s ng “trong cánh c a” nh l i ng i chinh ph đã th t lên mà

ử ế ậ ế thôi: Trong cánh c a đã đành ph n thi p/ Ngoài mây kia há ki p chàng vay?

ầ ặ ụ (Chinh ph ngâm khúc Đ ng Tr n Côn).

ự ạ ạ ớ ọ ượ không gian chi nế Khác v i văn h c trung đ i, s sáng t o hình t ng

ớ ố ẩ ờ ộ ươ ệ tr ấ ng, g p gáp ngườ và th i gian v i t c đ kh n tr ự đã giúp nhà văn hi n th c

ị ượ ủ ể ộ ặ ả ộ ủ ẹ ấ ọ xã h i ch nghĩa bi u th đ c khá tr n v n m t b n ch t xã h i c a gi ớ ữ i n .

ộ ủ ị ế ơ ở ậ ườ ụ ữ ọ Trên c s đó, ta nh n ra v th , vai xã h i c a ng ệ i ph n trong văn h c hi n

ự ủ ự ộ ệ ớ ự ệ ồ ủ ọ th c xã h i ch nghĩa có s khác bi ọ t so v i s hi n t n c a h trong văn h c

ạ Ở ữ ớ ỏ ẹ ủ ắ ớ ố trung đ i. đây, n gi ồ i không g n v i không gian nh h p c a ch n bu ng

ỏ ướ ế khuê tù túng, mòn m i mà b ộ c ra không gian xã h i, không gian chi n tr ườ ng

124

ọ ễ ộ ố ơ ấ ủ ẳ ớ ố ớ ộ ị ấ ộ r ng l n. N i y, nh p s ng c a h di n ra v i m t t c đ căng th ng và g p

ộ ủ ữ ớ ượ ị ế ờ gáp. Qua mô hình không th i gian này, v th xã h i c a n gi i đ ậ c xác l p.

ệ ấ ọ ư ườ ườ ế cách con ng i công dân ng i chi n sĩ, anh hùng ớ t H xu t hi n v i trên

ặ ậ ượ ụ ữ ế ầ ọ ạ ở ố m t tr n ch ng quân xâm l c. N u đa ph n ph n trong văn h c trung đ i

ụ ữ ự ủ ệ ọ ộ tượ phía sau cánh c aử thì ph n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa l ạ v i

ế ữ ớ ấ ậ ạ ng m ngùi, chua thoát ra ngoài cánh c aử y. N u n gi ọ i trong văn h c trung đ i

ự ủ ọ ộ ậ ớ xót v i “ph n đàn bà” tòng thu c ệ ộ thì trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa

ở ế ủ ộ ở ườ ấ ọ h luôn tâm th ch đ ng và tr thành ng i anh hùng ấ . hiên ngang, b t khu t

ầ ư ề ộ ở ạ ọ M t đi u c n l u ý đây là, trong văn h c trung đ i, có không ít tr ườ ng

ữ ớ ướ ể ậ ỏ ồ ợ h p n gi i “b c ra” kh i không gian bu ng khuê đ nh p vào không gian xã

ủ ộ ự ấ ầ ọ ướ ả ộ h i. Th c ch t, đa ph n h không ch đ ng “b ị c ra” mà là b hoàn c nh xô

ọ ườ ử ậ không gian ẩ đ y. Do v y, khi ra ngoài cánh c a khuê phòng, h th ị ơ ng b r i vào

ờ ắ ằ ẵ ạ ế ữ ọ ơ ư ạ th i gian l u l c đ ng đ ng, c t chia ư ầ . H phiêu d t đ n nh ng n i nh đ u

ế ầ ạ ầ ầ ố ở ị ầ c u, đ u quán, l u xanh... s ng ki p phong tr n và tr thành n n nhân bi k ch. Có

ể ấ ộ ố ư ủ ể ể ậ ậ ặ ố th th y rõ đ c đi m này qua s ph n c a m t s nhân v t tiêu bi u nh Đào

ủ ệ ệ ươ ữ ễ Truy nệ Hàn Than trong Nghi p oan c a Đào Th ị (Nguy n D ), L N ng trong

ễ ề L N ng ệ Truy n Ki u ữ ệ ươ (Nguy n D ), Thúy Ki u trong ễ ề (Nguy n Du)...

ọ ờ ờ ế ố ế ừ ứ ự ỗ Văn h c m i th i bao gi cũng ch a đ ng y u t k th a và cách tân so

ặ ườ ướ ộ ố ở ệ ươ ớ v i các ch ng đ ng tr c đó. Tr lên là m t s nét khác bi t trên ph ệ ng di n

ế ạ ề ớ ữ ư ượ ủ ờ ể ki n t o bi u tr ng v gi i n qua hình t ọ ng không th i gian c a văn h c

ự ủ ư ệ ạ ộ ớ ọ hi n th c xã h i ch nghĩa so v i văn h c trung đ i. Tuy nhiên, nh đã nói, văn

ự ế ừ ừ ủ ự ệ ề ộ ọ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa ít nhi u có s k th a t ạ văn h c trung đ i.

ự ế ừ ể ệ ề ạ ấ Trong ph m vi v n đ đang xem xét, s k th a này th hi n qua hình t ượ ng

ế ườ ậ ữ ủ ộ ố ắ ớ ọ không gian chi n tr ạ ng g n v i m t s nhân v t n c a văn h c trung đ i.

ư ệ ạ ấ ạ ọ ậ Trong văn h c trung đ i, không gian tr n m c cũng xu t hi n nh ng không ph ổ

ư ở ế ự ủ ệ ẳ ạ ọ ộ bi n nh ế văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa. Ch ng h n, không gian chi n

ươ ề ệ ậ ắ ả ớ ơ Mã tr n g n li n v i hình nh nàng Xuân H ng oai hùng trong truy n th nôm

ụ ớ ư ầ ầ ổ Ph ng, Xuân H ng ế i binh đao/ R m r m ti ng n i nh phao ròng ứ ề ươ : T b khí gi

ươ ứ ề ặ ắ ồ ròng/ Xuân H ng đánh gi c c u ch ng/ Đông tây nam b c ai cùng đ u ghê/

ớ ố ề ắ ố ề ặ Quân gia khí gi i b n b / B t s ng Phiên t c đem v tâu vua ụ (Mã Ph ng, Xuân

ế ặ ườ ệ ư ữ ướ H ngươ ). Ho c, không gian chi n tr ữ ộ ng d d i, ác li t khi nàng L u n t ng ra

125

ậ ừ ầ ầ ự ổ ổ ư tr n: ậ Hai bên giáp tr n v a xong/ Súng m m n ng a rong ru i vào/ Tên nh

ươ ậ ư ư ạ ượ ệ ư m a, đ n nh sao/ D hai m i tr n ai nào đ c ai? ng (Truy n L u n t ư ữ ướ )...

ỏ ặ ộ ở ế ườ ắ ớ M t câu h i đ t ra đây là, vì sao không gian chi n tr ng g n v i gi ớ i

ạ ạ ệ ẻ ẻ ấ ở ọ ữ n trong văn h c trung đ i l i xu t hi n l t ộ ệ ố , không tr thành m t h th ng

ể ả ờ ủ ư ự ắ ọ ộ ệ ộ r ng kh p nh trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa? Đ tr l ỏ i cho câu h i

ả ắ ầ ừ ệ ộ ế ố ố này ta ph i b t đ u t vi c xem xét m t y u t ố đóng vai trò nòng c t chi ph i

ễ ệ ế ề ế ự ế ạ đ n s ki n t o di n ngôn đó là t ư ưở t ng h . Ai cũng bi ố t, trong su t chi u dài

ử ề ế ệ ở ạ ị l ch s các tri u đ i phong ki n Vi t Nam, Nho giáo tr thành h t ệ ư ưở t ng chính

ữ ế ề ố ọ th ng. Văn hóa Nho giáo là n n văn hóa “tr ng nam, khinh n ”. Chính vì th , xét

ớ ụ ụ ữ ự ế ậ ạ ế ế đ n cùng, s sáng t o không gian chi n tr n v i d ng ý bi n ph n thành

ữ ẫ ệ ộ ố ẩ ạ ọ ộ nh ng anh hùng l m li ể t trong m t s tác ph m văn h c trung đ i là m t ki u

ễ ố ạ ể ẳ ớ ủ di n ngôn ch ng l ấ i quan đi m b t bình đ ng gi i nói trên c a Nho giáo. Nó là

ự ể ệ ữ ủ ữ ế ề ấ ẩ ả s n ph m c a nh ng ti ng nói đ u tranh vì n quy n, là s th hi n thái đ ộ

ố ớ ậ ự ả ứ ề ậ ậ ọ ph n ng đ i v i tr t t ộ nam quy n. Cũng do v y, b ph n văn h c sáng tác theo

ướ ướ ạ không ề chi u h ng này có xu h ạ ng trôi d t ra vùng ngo i biên. Trong khi đó,

ế ườ ẩ ờ ươ gian chi n tr ng th i gian kh n tr ấ ng, g p gáp ị ế anh hùng, b tấ nói lên v th

ủ ườ ữ ự ủ ệ ộ ọ khu tấ c a ng i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa l ạ ượ i đ ế ạ c ki n t o

ủ ễ ố ướ ủ ợ ở b i di n ngôn chính th ng c a h t ệ ư ưở t ng nhà n ễ c. Tính h p pháp c a di n

ự ủ ệ ể ạ ọ ộ ngôn cho phép văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa có th sáng t o mô hình không

ổ ế ư ờ th i gian mang tính ph bi n nh đã phân tích.

ế ừ ư ậ ạ ở ọ ươ ệ ạ Nh v y, dù có k th a văn h c trung đ i ph ể ng di n sáng t o ki u

ế ườ ủ ự ư ệ ộ ọ không gian chi n tr ự ng nh ng văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa đã xây d ng

ế ế ạ ộ ơ ủ ư ể ể ễ ờ m t c ch ki n t o di n ngôn riêng. Ý nghĩa bi u tr ng c a ki u không th i

ạ ỗ ọ ướ ữ ế ễ gian trong m i lo i hình văn h c này cũng h ụ ng đ n nh ng m c đích di n ngôn

ế ế ạ ọ ườ ư ể khác nhau. N u trong văn h c trung đ i không gian chi n tr ng bi u tr ng cho

ủ ữ ớ ẩ ấ ữ ụ ề ằ ấ ph m ch t hùng vĩ c a n gi i nh m m c đích đ u tranh cho n quy n thì văn

ủ ự ệ ộ ớ ụ ự ữ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa l ạ ướ i h ng t ấ i m c tiêu xây d ng nh ng t m

ồ ắ ữ ể ầ ạ ầ ộ ươ g ng n anh hùng đ giác ng và b i đ p tinh th n cách m ng cho qu n chúng

ữ ậ ấ ặ nhân dân. Nh ng phân tích, so sánh trên đây rõ ràng đã giúp ta nh n th y nét đ c

ươ ậ ủ ư ệ ệ ể ạ ờ thù trên ph ng di n sáng t o bi u tr ng không th i gian ngh thu t c a văn

ụ ể ở ự ủ ệ ậ ộ ộ ọ ớ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa so v i các b ph n văn h c khác, c th đây là

ạ ọ ệ văn h c trung đ i Vi t Nam.

126

ờ ợ ờ 4.1.1.2. Không gian làng quê th i gian ch đ i, mong ngóng

ự ễ ặ ả ủ ự ệ ấ ộ ọ ấ Phân tích th c ti n văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, th y m t b n ch t

ớ ữ ỉ ượ ư ể ượ ộ ủ xã h i c a gi i n không ch đ c bi u tr ng qua hình t ế ng không gian chi n

ườ ể ệ ố ộ tr ng mà còn th hi n s ng đ ng, phong phú qua ki u ể không gian làng quê. N uế

ế ườ ủ ế ườ không gian chi n tr ng nói lên vai chi n sĩ, anh hùng c a ng ụ ữ i ph n thì

ạ ể ậ ủ ọ vai trò h u ph ng không gian làng quê l ư i bi u tr ng cho ọ ươ c a h . Trong văn h c

ạ ươ ệ ấ ầ ắ ọ cách m ng, không gian thôn xóm, quê h ẩ ng xu t hi n h u kh p m i tác ph m.

ế ớ ữ ắ ả ườ ườ ườ ặ ệ Nó g n k t v i hình nh nh ng ng i bà, ng ẹ i m , ng i em gái và đ c bi t là

ườ ợ ườ ụ ự ươ ữ ể ườ ng i v , ng i yêu ở ạ l i bám tr , xây d ng quê h ng đ nh ng ng i đàn

ề ế ặ ơ D a i ông yên lòng ra ti n tuy n đánh gi c. Trong bài th ừ ơ , Lê Anh Xuân nhìn

ặ ươ ả ắ ọ ố không gian b n m t quê h ng gi i phóng trong mùa xuân n ng r i mà liên

ươ ặ ươ ẻ ủ ộ ở ươ Tôi ưở t ế ng đ n g ng m t thân th ng, tr trung c a bà n i thu đôi m i:

ướ ặ ắ ọ ố ươ ả ng c nhìn mùa xuân n ng r i/ B n m t quê h ng gi ỗ ồ i phóng r i/ Tôi b ng

ẻ ạ ấ ộ ư ờ ươ ư ừ ổ ướ th y n i tôi tr l i/ Nh th i con gái tu i đôi m i/ Nh hàng d a tr c ngõ

i nhà tôi (D a ừ ơ ).

ớ ồ ươ ườ ẹ ả ầ ớ V i Thu B n, quê h ng chính là ng i m t o t n khuya s m, là tình

ượ ấ ữ ọ ườ ế yêu thiêng liêng luôn đ c c t gi , trân tr ng trong trái tim ng i chi n sĩ khi xa

ề ạ ượ ở ề ươ ư ề ạ ố quê. Ni m h nh phúc đ c tr v quê h ủ ng gi ng nh ni m h nh phúc c a

ượ ẹ ở ẹ ươ Tôi cúi ứ đ a con xa quê đ c ùa vào lòng m , b i m cũng chính là quê h ng:

ấ ố ươ ư ẫ ướ ả xu ng hôn m nh đ t quê h ng (...)/ Tôi không khóc nh ng v n trào n ắ c m t/

ề ẹ ớ ươ ả ấ Con đã v đây v i m quê h ng (Hôn m nh đ t quê h ươ ). ng

ứ ở ủ ư ể ả Không gian c a làng quê, x s còn bi u tr ng cho hình nh n gi ữ ớ ớ i v i

ườ ợ ườ ầ ấ ơ ư t cách là ng i v , ng ể i yêu. Nhà th Tr n Nguyên còn l y chính nghĩa bi u

ư ủ ẩ ặ ấ ả Em là t t c quê h ề tr ng này đ t làm nhan đ cho thi ph m c a mình: ươ . Bài ng

ơ ễ ả ả ậ ớ ươ ườ ề th di n t tình c m sâu đ m v i quê h ủ ng c a ng ắ i lính mi n Nam ra B c

ế ấ ươ ặ ỗ ườ chi n đ u. Tình yêu quê h ng theo anh trên m i ch ng đ ng hành quân, nuôi

ấ ệ ườ ủ ả ưỡ d ng và nung n u chí di t thù. Và “em”, ng i con gái dũng c m c a quê

ồ ứ ầ ớ ể ế ạ ở ươ h ng cũng tr thành ngu n s c m nh tinh th n l n lao đ “anh” ti n b ướ Ở c.

ị ươ ả ớ ẻ ế ậ ẳ ượ đây, hình nh cô gái b th ng sau tr n chi n căng th ng v i k thù đ c nhà th ơ

ưở ả ớ ươ ấ ỗ ậ ườ liên t ng v i hình nh quê h ng gian nan mà r t đ i qu t c ng. Nhìn vào đôi

ườ ươ ệ ữ ủ ả ề ấ ắ m t ng i th ng, anh lính th y hi n h u hình bóng c a c xóm làng mi n Nam

ể ượ ủ ạ ấ ộ ơ ộ yêu d u. Nét đ c đáo c a bài th là đã t o ra m t bi u t ng kép: không gian

127

ớ ế ườ ậ ươ ồ ờ ườ ợ xóm làng g i nh đ n ng i con gái h u ph ng, đ ng th i ng ấ i con gái y

ư ể ề ộ ươ ớ ờ ố ứ ở Anh mu n nói v i em l i th ơ cũng là m t bi u tr ng v quê h ng, x s :

ươ ấ ả ươ ấ ỗ ậ ườ ư ắ đ ng nghĩ/ Em là t t c quê h ng/ L m gian nan nh ng r t đ i qu t c ng!/

ướ ổ ồ ầ ộ ờ Em đã b c qua đ u chúng nó (...)/ Tr i Hà N i hôm nay trái gió/ Th i l ng lên

ấ ạ ế ặ ắ ằ d ng d c xói tâm can/ Anh đ n thăm em th y l i xóm làng/ Trong khóe m t ráo

ấ ả ồ r i ng n l t c quê h ấ ệ (Em là t ươ ). ng

ộ ườ ằ ưở ớ ư ơ Cùng n m trong m t tr ng liên t ng v i t ầ duy th Tr n Nguyên, Lê

ở ề ấ ớ ồ Anh Xuân trong Tr v quê n i ộ cũng đ ng nh t cô gái du kích, giao liên v i quê

ớ ể ươ ể ấ ấ ấ ỗ ươ h ng yêu d u, đ nh đ th ở ề ng và th y lòng bình yên m áp m i khi tr v :

ươ ườ ộ ồ Em là du kích, em là giao liên/ Em chính là quê h ng ta đó/ M i m t năm r i ta

ớ ươ ủ ữ ầ ươ ấ ạ nh , ta th ng/ Đêm đ u tiên ta ng gi a quê h ấ ng/ Sao th y lòng m l / Dù

ờ ầ ư ạ ầ ở ề ế ngoài tr i t m tã m a tuôn/ Ti ng đ i bác g m tung vách lá (Tr v quê n i ộ ).

ớ ơ ươ ở ắ ị V i nhà th Giang Nam, quê h ng tr nên g n bó, máu th t và thân

ươ ắ ố ơ ư ơ ở ơ ữ ỉ ệ ủ th ng h n b i nó là n i chôn rau c t r n, là n i l u gi ữ bao k ni m c a nh ng

ổ ướ ơ ấ ế ắ ơ ơ ọ ngày th u “đu i b m b t chim”. Và, quan tr ng h n th , đó còn là n i ng ườ i

ủ ươ ử ươ ố ấ ị con gái du kích c a quê h ng đã ngã xu ng, g i x ng th t mình vào đ t m ẹ

ươ ồ ắ ớ bao dung. Tình yêu trong sáng mà bi th ng v i cô gái đã b i đ p thêm tình yêu

ươ ườ ẻ ộ ơ ườ ở quê h ng trong lòng ng i lính tr . Bài th làm xúc đ ng lòng ng i b i hai

ậ ữ ủ ậ ạ ả ậ ộ ị m ch tình c m hòa nh p vào m t nh p đ p trong trái tim c a nhân v t tr tình:

ư ươ ọ ị ướ ữ ố X a yêu quê h ng vì có chim có b m/ Có nh ng ngày tr n h c b đòn roi/ Nay

ươ ầ ươ ừ ấ ắ ộ ị ủ yêu quê h ng vì trong t ng n m đ t/ Có m t ph n x ng th t c a em tôi (Quê

h ngươ ).

ắ ớ ố ờ ạ th i gian nhu m màu tâm tr ng G n v i không gian làng quê, thôn xóm là

ờ ợ ờ ủ ườ ụ ữ ở ậ ươ ờ th i gian đ i ch , mong ngóng c a ng i ph n h u ph ấ ng. Th i gian y

ớ ươ ỗ ự ẫ ề ạ nói lên n i lòng đau đáu nh th ng và s nh n n i trong ni m trông ngóng ngày

ữ ồ ườ ườ ợ ố ở ề ủ ch ng, con tr v c a nh ng ng ẹ i m , ng i v ch n quê nhà.

ể ả ự ủ ệ ậ ọ ọ ộ ậ Đ c văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, có th c m nh n khá sâu đ m

ươ ữ ớ ủ ể ợ ờ ờ ậ vai h u ph ng c a n gi i thông qua ki u th i gian đ i ch , trông ngóng. Nó

ườ ề ắ ả ớ ư ủ ườ ẹ ẳ th ng g n li n v i hình nh, tâm t ữ c a nh ng ng ạ i m xa con. Ch ng h n

ờ ợ ủ ơ ẩ ư ẹ ờ ườ ẹ Ôi ng ộ ố i m / Su t cu c nh , th i gian ch đ i c a bà m trong th C m Lai:

ề ắ ờ ồ ả ờ đ i ch con/ Đánh Tây r i đánh Mĩ/ C đàn con ra đi/ Xóm v ng l u tranh m ẹ

ẩ ơ ờ ợ đ i ngày v ơ Má ch chúng con hai ề (G i mử ẹ C m Lai); trong th Anh Th :

128

ớ ươ ươ ỗ ớ ừ ầ ắ m i lăm năm/ Mang n i nh th ng má m i t tr n/ Ôi sao má không g ng ch ờ

ỉ ầ ữ ờ ộ ơ h n n a!/ Má ch c n ch thêm m t mùa xuân ơ (Má Anh Th ); hay trong th ơ

ặ ặ ẽ ắ ặ ờ ồ ỏ ẽ L ng l ch ch ng m i mòn ánh m t/ L ng l ườ bên con m i Đ ng Kim Liên:

ườ ẽ ộ ờ ể ươ ầ ặ ổ tám tu i lên đ ặ ng/ L ng l ờ m t đ i chân tr i góc b / Nén h ng th m l ng l ẽ

ặ gi ọ ươ t s ng r i ặ ơ (L ng l ẽ Đ ng Kim Liên)...

ả ơ ườ ượ ả ự Trong th Văn Th o Nguyên, ng i con gái đ ậ ấ c c m nh n r t m c thân

ươ ị ắ ủ ề ả ớ ươ th ng và gi n d g n li n v i không gian con đê làng c a quê h ề ng. Trên tri n

ơ ơ ề ấ ố ơ ễ ư ơ đê y, mùa n i mùa “em” ph i r m, ph i kén. Tri n đê cũng là n i “em” ti n đ a

ề ế ợ ộ ươ và ngóng đ i “anh” v trong h i chèo ngày xuân xao xuy n yêu th ư ế ng. Nh th ,

ươ ợ ậ ứ ở ế ươ cô gái đã hóa thành quê h ng, x s , thành b n đ i h u ph ng “năm ngóng,

ậ ặ ờ ườ ấ Con đê làng!/ Mùa ề tháng ch ” neo đ u b n ch t trong lòng ng ế i đi chi n đ u:

ơ ơ ế ầ ặ ầ ằ ơ ổ chiêm ta ph i r m/ Mùa t m em ph i kén/ Tu i ta hai l n gi c đ n/ Hai l n trên

ơ ướ ư ễ ầ ặ ắ ầ m t đê này em ti n đ a/ Hai l n ra đi không l n nào ta r i n c m t/ Hai l n t ầ ừ

ụ ặ ầ ạ ố con đê này em gánh g o theo anh đi đánh gi c/ Hai l n tr ng gi c sang xuân/ Em

ộ ra đê ngóng anh trong đêm h i chèo xao xuy n ế (Con đê làng).

ể ượ ờ ợ ờ không gian làng quê th i gian ch đ i mong Có th nói, hình t ng

ộ ố ề ớ ữ ừ ế ừ ạ ừ ễ ạ ngóng đã t o ra m t l i di n ngôn v gi i n v a mang tính k th a l i v a th ể

ủ ủ ệ ệ ắ ọ ộ ớ ọ ự hi n s c thái riêng c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa so v i văn h c các

ạ ướ ấ ế ừ ượ ộ ộ ư ể quê giai đo n tr c đó. Tính ch t k th a đ c b c l qua nghĩa bi u tr ng

ươ ườ ườ ườ ươ h ng là ng i bà, ng ẹ i m , ng i con gái thân th ể ắ ặ ng mà ta có th b t g p

ớ ở ư ự ệ ệ ừ t xa x a trong ca dao. Cái riêng và m i đây chính là vi c nhà văn hi n th c xã

ố ả ủ ư ử ế ắ ị ộ ể ộ h i ch nghĩa đã g n k t các nét nghĩa bi u tr ng này vào b i c nh l ch s xã h i

ộ ướ ự ủ ọ ộ ấ n ụ ể ủ c th c a dân t c và đ t ệ c. Nói khác đi, văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa

ượ ủ ữ ớ ề ờ thông qua hình t ể ng không th i gian đ nói v vai trò c a n gi ộ i trong hai cu c

ự ế ế ố ố ượ chi n tranh ch ng th c dân pháp và đ qu c Mĩ xâm l ể c. Theo đó, nghĩa bi u

ữ ớ ư ắ ớ ươ ắ ắ tr ng không gian làng quê g n v i vai trò n gi ậ i là h u ph ng ch c ch n cũng

ệ ở ố ả ử ể ẫ ấ ỉ ị ế ằ ộ ch có th xu t hi n b i c nh l ch s này. V n bi ế t r ng, trong các cu c chi n

ế ệ ườ ậ ườ ư tranh phong ki n x a, câu chuy n ng i chinh phu ra tr n, ng i chinh ph ụ ở ạ i l

ộ ề ữ ế ọ ớ quê nhà, bi n thành nh ng hòn v ng phu không còn là m t đ tài m i. Tuy nhiên,

ữ ớ ậ ươ ỉ ể ệ ở ươ ể cách hi u n gi i trong vai trò h u ph ng không ch th hi n ph ệ ng di n

ế ố ế ủ ứ ề ạ ầ ợ ngóng đ i, chung th y mà còn là y u t ệ ti p thêm s c m nh v tinh th n, chi vi n

ườ ứ ủ ề ế ườ ả ế ậ ắ ự ứ đ c l c s c ng i, s c c a cho ti n tuy n (ng ọ i ra tr n) thì ph i đ n văn h c

129

ớ ượ ủ ự ệ ộ ề ầ ậ hi n th c xã h i ch nghĩa m i đ c xác l p. Đi u này góp ph n làm cho g ươ ng

ặ ữ ớ ủ ừ ệ ễ ộ ọ m t n gi ự i trong di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa v a quen v a l ừ ạ

ớ ươ ặ ữ ở ọ ướ so v i g ng m t n ạ các giai đo n văn h c tr c đây.

ấ ủ ư ộ ể ẩ ớ ữ 4.1.2. Bi u tr ng hóa các thu c tính ph m ch t c a gi ệ ố ẩ i n qua h th ng n

dụ

ề ẹ ạ ế ủ ồ ữ ớ 4.1.2.1. Hoa cái đ p thanh cao, m m m i, tinh t c a tâm h n n gi i

ậ ồ ạ ố ộ ỉ ư Hoa v n ch là m t sinh v t t n t i trong gi ớ ự i t ấ nhiên nh ng khi xu t

ậ ở ệ ệ ẩ ữ ả ở hi n trong các tác ph m ngh thu t, ộ các ng c nh khác nhau, hoa tr thành m t

ể ượ ề ớ ữ ủ ễ ạ ồ ớ bi u t ng d i dào l p nghĩa. Xét trong ph m vi di n ngôn v gi i n c a văn

ủ ự ệ ườ ượ ể ẹ ộ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa, hoa th ng đ ề c dùng đ nói v nét đ p trong

ủ ề ẻ ạ ồ ườ tr o, m m m i, duyên dáng c a tâm h n ng ụ ữ i ph n .

ộ ộ ử ế ạ ậ ả ả ộ Trong G i em cô b đ i lái xe , Ph m Ti n Du t miêu t hình nh m t cô

ớ ườ ả ượ ữ Nh ng túi bom bay mù ộ ộ b đ i lái xe quân gi i can tr ng, dũng c m v t qua

ườ ậ ổ ạ ề ụ ỏ b i đ / Đ ng g p gh nh ng n ngang cây đ ư ổ nh ng l ị i vô cùng d u dàng, n ữ

ề ạ ẫ ồ ồ tính v i: ớ Căn bu ng lái là bu ng con gái/ V n cành hoa m m m i cài ngang (G iử

ả ưở ư ấ ố ậ ấ ộ ộ em cô b đ i lái xe ). Hai hình nh t ộ ng nh r t đ i l p y đã làm nên m t

ườ ưở ủ ễ ạ ọ ệ ng ụ ữ i ph n lý t ng trong di n ngôn c a văn h c cách m ng Vi t Nam.

ề ầ ộ ở M t đi u c n chú ý ủ đây là, trong sáng tác c a các nhà văn nam, n gi ữ ớ i

ỉ ớ ớ ư ệ ố ả ặ ữ ể ậ hi n lên ch v i v i t cách là nhân t khách th . Do v y, ngay c m t n tính

ượ ế ạ ủ ớ mà chúng ta đang xem xét cũng đ c ki n t o qua lăng kính c a nam gi i. Có l ẽ

ể ượ ế ế ạ ậ ơ ớ ỉ ị vì th mà bi u t ng “cành hoa” trong th Ph m Ti n Du t m i ch có giá tr làm

ẻ ẹ ưở ườ ứ ư ơ ợ ụ ữ tăng thêm v đ p lí t ng cho ng ể i ph n anh hùng ch ch a kh i g i và bi u

ấ ữ ẩ ậ ắ ồ ườ ữ ư ể ạ đ t th t sâu s c ch t n tính n tàng trong tâm h n ng ế i n . Nh th bù khuy t

ơ ữ ờ ộ ộ ể ấ ả ố ố cho kho ng tr ng y, m t đ i ngũ đáng k các nhà văn, nhà th n th i kì ch ng

ạ ấ ặ ữ ờ ố ủ ế ế ộ Mĩ l i r t quan tâm đ n đ i s ng n i tâm, quan tâm đ n m t n tính c a ng ườ i

ủ ọ ụ ữ ẩ ớ ữ ỉ ượ ph n . Lúc này, trong tác ph m c a h , gi i n không ch là hình t ng khách

ể ượ ủ ể ớ ự ự ả ệ ự ứ th mà còn là hình t ng ch th v i s t tr i nghi m và t ý th c v gi ề ớ i

ể ượ ậ ể ượ ả mình khá sâu đ m. Bi u t ề ng “hoa” và nhi u hình nh bi u t ng khác mà

ơ ữ ị ể ế ẽ ạ chúng tôi s phân tích sau đây trong th n , do th , cũng mang giá tr bi u đ t

ấ ữ ượ ấ ấ ả ở ơ ch t n tính phong phú và th m thía h n b i nó th m đ m c m quan gi ớ ủ i c a

ủ ể ữ ch th sáng tác n .

130

ể ề ủ ộ ị ươ Bài th ơ H ng th m ễ ầ c a Phan Th Thanh Nhàn k v cu c chia tay, ti n

ủ ự ộ ớ ườ ư ấ đ a r t m c trong sáng c a m t cô gái v i ng ề i con trai láng gi ng ngày mai lên

ấ ả ọ ả ậ ươ ế ề ườ đ ng ra tr n. T t c m i tình c m yêu th ọ ng trìu m n, m i ý nghĩ đ u đ ượ c

ế ấ ế ử ắ g i g m vào chùm hoa b ưở ượ i đ c gi u kĩ trong chi c khăn tay bi t bao duyên

ơ ỏ ộ ị ươ ầ ấ dáng và ý nh . Toàn bài th “t a” ra m t mùi h ng th m thanh tao, e p và trong

ế ẻ ẹ ư ủ ồ ườ ộ ầ : Nào ai đã m t l n khi ữ t nh chính v đ p n tính c a tâm h n ng i con gái

ươ ưở ố ố ư ặ ơ ẽ dám nói/ H ng b i th m cho lòng b i r i/ Cô gái nh chùm hoa l ng l / Nh ờ

ươ ộ ơ ươ h ng th m nói h tình yêu (H ng th m ầ ).

ơ ữ ưở ố ế ộ ố Trong s các nhà th n tr ng thành trong cu c kháng chi n ch ng Mĩ,

ử ụ ể ượ ỳ ể ễ ả ồ ữ Xuân Qu nh là n sĩ s d ng bi u t ng “hoa” đ di n t ủ ữ tâm h n n tính c a

ườ ắ ặ ụ ữ ề ấ ấ ơ ọ ng i ph n nhi u nh t và phong phú nh t. Đ c th bà, ta b t g p muôn th ứ

ề ạ ấ hoa, nhi u nh t là hoa doi, hoa d i núi Hoàng Liên, hoa cúc vàng, hoa cúc xanh,

ắ ỏ ườ ớ ỳ hoa ban tr ng, hoa c may, hoa t ng vi... V i Xuân Qu nh, hoa là bi u t ể ượ ng

ồ ữ ớ ế ứ ả ề ộ v m t tâm h n n gi i tinh t ỉ ệ ơ ợ , giàu xúc c m. Hoa kh i g i bao kí c và k ni m.

ế ẫ ạ ỏ ỉ ế D u ch là ki p hoa d i m ng manh mà bi ợ t bao duyên dáng, thanh cao, g i

ươ ế ỏ ướ ầ ế ổ ớ Hoa n p m ng manh tr ộ c t m gió th i/ Hoa di p vàng cô đ c th ợ ng, g i nh :

ữ ườ ộ ỗ ệ ạ ẩ gi a thâm u/ Và bên đ ồ ơ ng hoa ngh d i ng n ng / Hoa sim tím m t n i bu n

ơ ườ ư ấ ườ ẽ hoang dã/ Hoa lay n góc v ớ n x a còn nh / Mà th y ng i cành lá kh lung lay

ạ (Hoa d i núi Hoàng Liên ).

ẻ ẹ ữ ặ ặ 4.1.2.2. Khuôn m t, mái tóc, làn da, cánh tay, dáng vóc... v đ p n tính đ c thù

ằ ườ ườ ệ ớ ự B ng tr c giác, ng i ta th ng phân bi t hai gi ữ ề ặ i nam và n v m t

ạ ế ơ ả ư ặ ngo i hình thông qua các chi ti t c b n nh khuôn m t, mái tóc, làn da, cánh tay,

ủ ệ ậ ặ ộ ọ ự cách ăn m c... Theo đó, văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa cũng tô đ m ch t n ấ ữ

ể ượ ằ ạ ủ ệ ặ ớ ữ ư tính b ng các bi u t ng đ c thù làm nên di n m o c a gi ặ i n nh khuôn m t,

ề ặ ủ ủ ể ấ ơ Gi c ng c a nàng mái tóc, làn da, bàn tay, dáng vóc... V đ c đi m này, bài th

ươ ươ ủ ữ ứ ẫ ộ ể tiên dũng sĩ c a D ng H ng Ly có th xem là m t trong nh ng d n ch ng tiêu

ế ố ẹ ẫ ổ ề ấ t chi u qua trong ph h p/ Em là cô gái r t hiên ngang/ D n t ba bi u: ể Anh bi

ườ ử ể ấ ậ ờ ằ ng i băng l a thép/ Đánh b t vòng vây m y ti u đoàn/ Gi n m trong võng ng ủ

ắ ơ ỡ ỏ ồ ặ ồ ngon/ Gió th m mái tóc n ng chan m t h ng/ H i con chim nh trên đ ng/ Hót

ẹ ấ ồ ạ lên cho đ p gi c n ng em ta/ Đêm nay vào lúc trăng tà/ Nàng tiên dũng sĩ l i ra

ủ ấ ậ ồ tr n r i…. (Gi c ng nàng tiên dũng sĩ ).

131

ư ế ọ ữ ụ ế ấ Cách g i n chi n sĩ là “nàng tiên dũng sĩ” nh th đã cho th y d ng ý

ễ ề ướ ưở ậ ộ ệ ủ di n ngôn theo chi u h ng lí t ng hóa nhân v t m t cách toàn tri t c a tác

ả ừ ề ấ ớ ả ữ ử ộ gi . Nàng dũng sĩ y chi u qua v a m i “t xung h u đ t”, băng qua l a thép và

ế ậ ủ ấ ậ ặ đánh b t vòng vây c a gi c dũng mãnh hiên ngang là th , đ m ch t nam tính là

ế ậ ủ ư ế ề ấ ỗ ớ th v y mà tr a nay b ng bi n thành nàng tiên v i gi c ng êm đ m trên cánh

ủ ể ữ ư ơ ế ớ ủ ạ ể ượ ề võng. Ch th tr tình nh r i vào th gi i c a huy n tho i đ đ c phiêu

ượ ỏ ứ ưỡ ụ ườ ồ ơ ồ b ng, đ c th a s c chiêm ng ng mái tóc th m, làn da h ng và n c i duyên

ủ ư ẽ dáng nh mùa xuân trên môi nàng tiên dũng sĩ c a lòng mình. Có l ch ỉ ở ộ m t

ư ậ ủ ắ ấ ắ ọ ớ không gian thanh tĩnh, l ng đ ng dù là r t ng n ng i nh v y, nhà văn m i có

ẻ ẹ ữ ủ ệ ể ề ệ ợ ườ ụ ữ ờ đi u ki n đ phát hi n và ng i ca v đ p n tính c a ng i ph n trong th i kì

ẽ ắ ẫ ạ ở ộ ỉ Đêm ả bom đ n. D u gì cũng ch là m t kho nh kh c thôi b i ngay sau đó s là:

ạ nay vào lúc trăng tà / Nàng tiên dũng sĩ l ậ ồ . i ra tr n r i…

ứ ứ ặ ả ệ Trong Hòn Đ tấ , Anh Đ c cũng có c m h ng đ c bi t khi miêu t ả ẻ ẹ v đ p

ừ ậ ứ ủ ắ ồ ữ n tính toát lên t ả mái tóc c a nhân v t S . Ông mê đ m “chu i theo dòng c m

ạ ấ ư ề ẹ ề ả ỗ ị ỉ xúc” m i khi có d p nói v mái tóc đ p nh huy n tho i y: “Th nh tho ng, gió

ể ự ở ấ ấ ơ ờ ố ổ ị bi n t ơ ngoài kh i lùa qua b bãi, th i vào h i th m m mang v mu i (…). Lát

ợ ờ ế ồ ứ ẹ ề ấ ồ sau, tóc S ch t v n nh . Th r i mái tóc y b ng lên, bay xõa theo chi u gió.

ủ ắ ẳ ấ ầ ọ ỉ ữ Ch ng còn th y đ u cây c c kia đâu n a. Ch có áng tóc t m ánh trăng c a S ứ

ượ đang bay l n” [64, tr.146].

Ở ộ ợ ẻ ẹ ế ụ ứ ư ỗ ị ọ m t ch khác, Anh Đ c ti p t c say s a ca ng i v đ p d u dàng, ng t

ứ ủ ề ế ấ ề ngào c a S qua nhi u chi ti ế ừ t t ạ cánh tay, mái tóc cho đ n t m thân m m m i

ứ ị ợ ứ ố ầ ỗ ộ ơ ử tràn đ y s c s ng: “S b s i dây kéo lên m i lúc m t cao, l l ng, nghiêng

ắ ắ ầ ươ ủ ị ượ ặ nghiêng. Hai b p tay tr n tr ng t ị ợ i c a ch b s i dây rút ng c, tréo ngo t…

ẽ ượ ẹ Đây là đôi tay đ p đ và mát r ụ i. Đây là đôi tay làm l ng và vén khéo. Đôi tay

ề ầ ụ ế ấ ồ ấ này đã có khi r t rè, đã nhi u l n âu y m, đã có lúc run lên ôm l y ch ng, ôm l y

ẹ ặ ồ ị con, m và em, cô bác và đ ng chí. Nên đôi tay đó b trói ngo t trông sao mà tàn

ẫ ấ ươ ạ ứ ể ấ ợ nh n, trông mà u t, mà th ấ ng. S i dây tàn b o c kéo l y đôi tay, lôi s nh t m

ả ấ ả ị ừ thân m nh kh nh. Trên t m thân đó cái gì cũng m n màng, t mái tóc r g n t ủ ầ ớ i

ừ ặ ớ ừ ộ ự ụ ầ gót chân, t khuôn m t tái đi vì đau đ n, t b ng c căng căng sau l n áo l a đen

ạ ợ ỏ ườ ườ m ng. S i dây tàn b o kéo lên không trung ng ứ i con gái x Hòn, ng i con gái

ộ ầ ủ ề ạ mi n Nam, đã m t l n sinh h , ngóng trông, chung th y” [64, tr.166].

132

ứ ắ ọ ộ ố M t s ng ườ ỏ ẻ i t ờ ớ v không tán thành l m v i cách Anh Đ c ch n th i

ể ả ứ ở ấ ữ ủ ẹ ợ đi m miêu t ậ và ng i ca nét đ p n tính c a S b i đ y là giây phút nhân v t

ư ề ế ậ ẽ ộ ả ả ố đang c n k cái ch t. Nh ng có l ẫ , đây không ph i là m t c nh hu ng ng u

ế ả ể ả ắ ấ ẳ ờ ả nhiên. Bi t đâu, đó ch ng ph i là th i kh c kh th nh t giúp tác gi ệ hoàn thi n

ọ ữ ộ ự ố ữ ủ ệ ạ ứ ượ b c t ng đài bi tráng và tuy t mĩ c a mình. S đ i ch i d d i gi a cái b o tàn

ế ẹ ặ ớ ượ ườ ứ (gi c) v i cái đ p, bi tráng (S ) rõ ràng đã khi n cho hình t ng ng i ph n ụ ữ

ổ ậ ơ ở ạ ề ơ ườ ố ệ càng tr nên n i b t h n, mang l ả i nhi u xúc c m h n cho ng i đ i di n.

ơ ữ ờ ủ ở ố ộ Trong sáng tác c a các nhà th n th i kì ch ng Mĩ, mái tóc tr thành m t

ể ượ ề ấ ữ ể ế bi u t ng không th thi u khi nói v ch t n tính ở ườ ng ụ ữ ớ ọ i ph n . V i h , mái

ớ ươ ượ ắ ấ ỉ tóc y không ch là mái tóc dài, bóng m t... mà luôn g n v i h ồ ng hoa đ ng

ưở ươ ả ươ ữ ươ ộ n i (hoa b i, hoa chanh, h ng s , h ng nhu) nh ng mùi h ng tinh khi ế t,

ồ ữ ớ ư ể ẹ ắ ư Cô ằ đ m th m, thanh tao bi u tr ng cho cái đ p trong tâm h n n gi i... Ví nh :

ươ ề ả ơ gái nào tóc th m hoa chanh ộ ơ Mái tóc chi u g i lá s / H ng còn (Anh Th ),

ơ ậ ố ơ ạ th m n i b c su i trong xanh ộ Mái tóc dày óng ánh b ch kim/ G i ị (Lê Th Mây),

ướ ị ỹ ạ ầ n ơ c quê tôi th m mùi lá s ả (Tr n Th M H nh)...

ờ ươ ẳ 4.1.2.3. L i ru tình yêu th ng sâu th m

ứ ể ề ề ặ ắ ộ ớ Có th nói, hát ru là m t “đ c quy n” riêng có g n li n v i thiên ch c làm

ẹ ủ ườ ụ ữ ọ ờ ở ộ m c a ng i ph n . Do đó, trong văn h c, l i ru cũng tr ể thành m t bi u

ữ ự ủ ề ệ ộ ọ ộ ợ ượ t ng đ c đáo v thiên tính n . Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa ng i ca nét

ữ ủ ớ ữ ể ượ ẹ đ p n tính c a gi ỉ ằ i n không ch b ng các bi u t ng đã phân tích trên đây mà

ể ượ ờ ệ ể ệ ờ còn thông qua bi u t ng l ừ i ru, đi u hát. L i ru v a bi u hi n tình m u t ẫ ử

ậ ạ ừ ủ ằ ắ ồ ườ thiêng liêng, sâu đ m l i v a nói lên tình yêu n ng nàn, đ m th m c a ng i ph ụ

ườ ạ ữ n dành cho ng ỉ ờ i b n đ i tri k .

ế ệ ỳ ượ ơ ố Trong th h các nhà th ch ng Mĩ, Xuân Qu nh đ c xem là m t g ộ ươ ng

ộ ả ắ ặ ữ ể ườ ụ ữ ỳ m t n sĩ tiêu bi u, m t b n s c riêng. Ng ẫ ơ i ph n trong th Xuân Qu nh d u

ộ ộ ệ ạ ạ ơ ọ ớ ườ ữ có m nh b o h n trong vi c b c l tình yêu và khát v ng so v i ng i n trong

ư ế ẫ ơ ờ ị ơ th Phan Th Thanh Nhàn hay các nhà th cùng th i nh ng xét đ n cùng đó v n là

ổ ể Ở ữ ả ắ ỳ ẻ ẹ v đ p n tính c đi n. ể ắ ặ Xuân Qu nh, ta có th b t g p kho nh kh c tình yêu

ệ ấ ậ ư ể ắ ơ dâng trào mãnh li t, đ m say và b t t n nh con sóng ngoài bi n kh i nh th ư ế

ượ ể ớ ữ ỏ c tan ra/ Thành trăm con sóng nh / Gi a bi n l n tình yêu/ Đ ể này: Làm sao đ

ự ồ ố ạ ư ỳ ả ngàn năm còn vỗ (Sóng Xuân Qu nh). Nh ng s “ n ào” v n l i không ph i cái

ủ ơ ườ ả ậ ượ ồ ộ ỳ ạ t ng c a Xuân Qu nh. Qua th bà, ng i ta c m nh n đ c m t tâm h n n ữ

133

ớ ệ ư ắ ằ ườ gi i yêu chân thành, mãnh li ắ t nh ng vô cùng sâu s c và đ m th m. Ng i ph ụ

ế ắ ả ầ ữ ấ ấ n y r t thông minh, luôn bi ể t mình c n ph i làm gì đ vun đ p cho tình yêu đôi

ữ ề ặ ồ ả ứ l a thêm m n n ng và b n v ng. Đây cũng là lí do gi i thích vì sao trong th ơ

ỳ ế ế ậ ấ ỉ Xuân Qu nh l ệ ạ xu t hi n nhi u ề ti ngế ru đ n v y. Đó không ch là ti ng ru v i ỗ

ủ ơ ế ờ L i ruờ ề ấ v gi c ng con th trong , L i ru trên m t đ t ấ ỗ ặ ấ .. mà còn là ti ng ru r t đ i

ấ ươ ứ ị d u dàng, ch t ch a bao nhiêu yêu th ng, bao nhiêu ân tình dành cho ng ườ ạ i b n

ủ ượ ư ể ạ ấ ở ỉ Anh không ng đ c anh/ Đ em m qu t, qu n mành lên cho (…)/ ờ đ i tri k :

ở ậ ủ ồ ớ ể Khuya r i anh hãy ng đi/ Đ em tr d y em che b t đèn” ữ ồ (Hát ru ch ng nh ng

ỳ ủ ấ Bình hoa đã ng trên bàn/ Kìa trang sách g p đêm khó ngủ Xuân Qu nh), hay:

ủ ọ ườ ủ ạ ừ ế ng n đèn thiu thiu/ Ng đi, ng i c a em yêu/ Này con tàu l v a neo b n b ờ

ư ế ờ ế ố ữ ơ ỳ (Hát ru Xuân Qu nh). Nh th , qua l i ru, y u t ỳ n tính trong th Xuân Qu nh

ộ ắ ượ ữ ủ ứ ề ạ ấ ố ở luôn th m đ m m t s c màu truy n th ng. S c m nh c a n tính ự đây t a

ế ạ ư ứ ế ề ặ ộ ữ ử ộ ố ứ nh “chi c l t m m bu c ch t” th bí quy t gi l a trong cu c s ng l a đôi

ườ ườ ẹ ừ ể ạ ư ề ở ữ mà nh ng ng i bà, ng i m t thu xa x a truy n nhau đ l i cho con cháu

ủ c a mình.

ơ ữ ạ ỳ ườ ượ ờ ộ ố Bên c nh Xuân Qu nh, m t s nhà th n khác cũng th ng m n l i hát

ể ễ ả ươ ườ ụ ữ ữ ru đ di n t tình yêu th ờ ế ng vô b b n mà ng ứ i ph n dành cho nh ng đ a

ườ ư ệ ủ ạ ẳ ọ ớ Khúc hát con và ng i đàn ông thân yêu c a h . Ch ng h n nh L Thu v i

ủ ờ ễ ừ r ng d a ừ , L i ru c a em ị ồ , Nguy n Th H ng Ngát v i ớ Yêu con... Trong bài thơ

ị ồ ẫ ử ễ ợ ủ ộ Yêu con, Nguy n Th H ng Ngát ca ng i tình m u t thiêng liêng c a m t bà m ẹ

ế ấ ạ ờ Con cò, con v c, con nông (...)/ L i ru thêm vì yêu con mà bi ế t c t ti ng hát

ươ ơ ẩ ế ề ồ ọ h ng lúa n ng ả ồ . Nhà th C m Lai d n h t th y tình yêu con và ni m hy v ng,

ướ ườ ẹ ờ ơ ằ ư Con n m trong võng đu đ a/ ơ ủ c m c a ng i m vào l i ru n i cánh võng:

ẹ ẩ ờ ỡ ẹ ồ ơ ủ ử M ng i m đ y ru h h i ru/ À i! Ru con con ng cho ngoan/ G i vào nôi nh ỏ

ủ ẩ ờ ệ ạ muôn vàn c mướ ớ L i ru c a em ơ (Ru con C m Lai). Còn v i , L Thu l i th ể

ệ ệ ấ ộ ọ ả ầ ẽ ự ủ Ng đ u s t a vai em/ Ng đi hi n m t giai đi u ru “anh” ng t ngào, m áp:

ệ ờ ủ ủ ủ ấ ơ ủ ế ủ ấ gi c ng tàn đêm tuy t v i/ Ng đi hãy ng anh i/ Ng say gi c ng hi m hoi

ủ ờ vài gi !ờ (L i ru c a em )...

ề ạ ượ 4.2. Huy n tho i hóa hình t ng n gi ữ ớ i

ậ ữ ủ ự ề ế ạ 4.2.1. S quy chi u các nhân v t n c a huy n tho i

ằ ấ ậ ế ế ả Nhà c u trúc lu n Iu.M. Lotman cho r ng: “Thi ả t ch văn b n s n sinh

[D n theo

ề ạ ờ ượ ố ở ủ ố ẫ huy n tho i bao gi cũng đ c phân b trung tâm c a kh i văn hóa”

134

ủ ệ ọ ộ ệ t 175, tr.128]. Theo ý này, có th hi u ự ể ể văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi

ồ ạ ậ ộ ọ ố ằ ở Nam là b ph n văn h c chính th ng, t n t i công khai và n m ự khu v c trung

ư ộ ờ ạ ậ ấ ế ủ ậ ố tâm c a kh i văn hóa th i đ i. Do v y, nh m t quy lu t t ễ t y u, di n ngôn v ề

ớ ữ ắ ổ ứ ợ ề ế ọ ộ gi i n trong n n văn h c này cũng tìm đ n m t nguyên t c t ch c thích h p đó

ề ạ ư ề ớ ữ ự ễ ệ là huy n tho i hóa. Nh đã nói, di n ngôn v gi ọ i n trong văn h c hi n th c xã

ệ ộ ủ ủ ứ ễ ấ ẫ ả ả ộ h i ch nghĩa là di n ngôn th m đ m c m quan c a ý th c h c ng s n. Khi

ễ ượ ọ ằ ứ di n ngôn chính tr ị th i đ i ờ ạ đ ể c chuy n hóa ề vào văn h c b ng hình th c huy n

ộ ệ ố ư ậ ẽ ạ ệ ạ ướ ế tho i hóa nh v y nó s t o ra m t h th ng kí hi u có ý h ộ ng bi n thành m t

ự ậ ế ượ ự ệ ế ằ ệ ố h th ng s th t nh m th c hi n chi n l ủ c giao ti p riêng c a mình. Trên tinh

ầ ấ ự ủ ệ ộ ượ ề th n y, các nhà văn hi n th c xã h i ch nghĩa ạ ể ệ đã m n huy n tho i đ hi n

ự ệ ề ườ ờ ạ ủ ọ Ở ụ ữ th c hóa câu chuy n v ng i ph n trong th i đ i c a h . ớ ữ đây, nh ng l p

ổ ư ủ ề ề ạ ằ ấ ầ tr m tích c x a c a huy n tho i đã tìm v và in h n d u bóng trong hình t ượ ng

ậ ữ ủ ạ ọ nhân v t n c a văn h c cách m ng.

4.2.1.1. Bà Mẹ X sứ ở

ể ơ ệ ể ệ ả ộ ồ Có th nói, th văn ạ cách m ng Vi t Nam ứ th hi n m t ngu n c m h ng

ả ẹ ả ệ ế ấ ạ d t dào khi miêu t ữ hình nh nh ng bà m Vi t Nam d n thân h t mình vì s ự

ữ ừ ệ ườ ẹ ẻ ị ườ ẹ ầ Ng i m c m súng ạ nghi p cách m ng. T nh ng ng ư i m tr nh Út T ch (

ứ ữ ễ ẹ ổ Nguy n Thi), S ( ế ứ Hòn Đ t ấ Anh Đ c)… cho đ n nh ng bà m cao tu i nh m ư ẹ

ơ ố ữ ẹ ẹ ố ơ ẹ T m, m Su t (th T H u), m Sáu ( ầ Hòn Đ tấ Anh Đ c), bà m đào h m ứ

ơ ươ ươ ề ẩ ấ ờ ộ ở trong th D ng H ng Ly… đ u sáng ng i m t ph m ch t hy sinh, ch che cao

ượ ườ ẹ ấ ấ ằ ệ ố ả c . Qua h th ng hình t ng ng ủ i m y, th y in h n khá rõ bóng dáng c a

ẹ ứ ở ư ẹ ữ ữ ữ ầ ơ ồ nh ng Bà M X s nh m Âu C , bà N Oa, bà T Cô, N Th n M X s ẹ ứ ở

ư ư ế ủ ộ ệ ề Pô In N gar… trong truy n thuy t c a các dân t c Vi ữ ọ ề t Nam. H đ u là nh ng

ẹ ổ ố ượ ạ ấ ở ế ặ ệ ứ bà m T qu c đ c nh n m nh vai trò sáng th và đ c bi t là ch c năng sinh

ủ ọ Ở ươ ầ ở n , bao b c, chăm sóc b y con đông đúc c a mình. đây, ph ệ ạ ng di n t o sinh,

ủ ẹ ấ ọ ọ làm m , nuôi n ng, đùm b c… c a gi ớ ữ ượ i n đ c các nhà văn chú tr ng khai thác

ạ ở ạ ộ ộ ầ ề ắ ấ ớ và nâng lên thành m t t m vóc vĩ đ i b i nó g n li n v i ho t đ ng đ u tranh

ớ ứ ệ ộ ặ ử ạ ắ ỗ ị cách m ng, g n v i s m nh thiêng liêng mà l ch s dân t c đ t lên vai m i công

ệ ườ ụ ữ ấ dân đ t Vi t, trong đó có ng i ph n .

ơ ố ữ ượ ẹ ổ ề ạ Trong th T H u, m ẹ T mơ đ ố c huy n tho i hóa thành bà m T qu c

ề ơ ẹ ơ ỡ ườ ẹ ổ ơ i m T m/ H i ng i m kh đã dành c m/ Cho con, cho vĩ đ i: ạ Con đã v đây,

ư ấ ươ ấ ả ợ ươ Đ ng ngày x a y/ Không s tù gông, ch p súng g m! (…)/ Th ng ng ườ i

135

ẹ ấ ậ ả ồ ồ ộ c ng s n, căm Tây Nh t/ Bu ng M bu ng tim gi u chúng con/ Đêm đêm chó

ẹ ẫ ộ ồ ồ ố ữ ủ s a… Làng bên đ ng/ Bóng m ng i canh l n bóng c n… (M T mẹ ơ T H u).

ơ ố ữ ẹ ơ ớ ầ ươ ệ Qua th T H u, m T m hi n ra v i t m vóc kì vĩ trong t ớ ng quan v i

ụ ủ ề ẹ ặ ồ chi u kích c a không gian thiên nhiên, vũ tr . Bóng m ng i canh gi c thù đ ượ c

ả ả ớ ủ ồ ỏ ấ ờ ộ ộ tác gi miêu t ả hòa tr n vào không gian r ng l n c a c n c , đ t tr i. Hình nh

ẹ ơ ế ạ ấ ơ ồ ộ căn bu ng n i m T m nuôi gi u các chi n sĩ cách m ng là m t bi u t ể ượ ng

ự ề ộ ừ ư ậ ớ ồ giàu ý nghĩa. Nó v a bao hàm l p nghĩa th c v m t gian nhà có th t nh ng đ ng

ờ ư ề ộ ủ ồ ộ th i trong t duy c a nhi u c ng đ ng văn hóa, ngôi nhà cũng là m t bi u t ể ượ ng

ơ ẩ ữ ế ồ ỉ ể ủ c a n tính. Do th , nhà (hay căn bu ng) không ch là n i n thân mà còn bi u

ư ườ ẹ ớ ấ ệ ẩ ả ả tr ng cho ng i m v i t m lòng bao dung và kh năng thiên b m là b o v , che

ự ế ắ ơ ưở ố ữ ẹ ấ ấ ồ ồ ch n. D a trên c ch liên t ồ ng y, T H u đã đ ng nh t bu ng M , bu ng

ủ ự ở ộ ượ ả ấ ậ tim làm m t. Ý nghĩa c a s ch che đ ơ ộ c c m nh n xúc đ ng và th m thía h n

ẫ ử ề ặ ở ấ ừ ươ ấ r t nhi u b i nó mang n ng tình m u t xu t phát t trái tim yêu th ng bao la,

ệ ủ ẹ ặ ầ ự s hy sinh mi t mài và th m l ng c a m .

ườ ẹ ầ ậ ị ượ ễ i m c m súng Trong Ng , nhân v t Út T ch đ ự c Nguy n Thi xây d ng

ề ể ạ ẳ ắ ộ ị ữ ự d a trên nguyên t c huy n tho i hóa. Có th kh ng đ nh, đây là m t trong nh ng

ộ ụ ầ ủ ữ ấ ặ ồ hình t ngượ h i t đ y đ nh t tám ch vàng mà H Chí Minh đã dành t ng cho

ệ ấ ậ ả ị ụ ữ ph n Vi t Nam: Anh hùng B t khu t ấ Trung h u Đ m đang. Út T ch không

ặ ỉ ỏ ộ ườ ẹ ả ủ ứ ch đánh gi c gi i mà còn là m t ng ề i m đ m đang c a sáu đ a con. Nhi u

ậ ượ ộ ư ề ủ hành đ ng c a nhân v t đ c tác gi ả ể ạ k l ạ ể ề ộ i nh đang k v m t huy n tho i.

ứ ủ ứ ố ạ ấ ệ ẽ ề ạ ỏ Huy n tho i y có s c s ng kì di u và lan t a m nh m trong tâm th c c a nhân

ể ệ ể ễ ạ ặ dân xã Tam Ngãi. Đ c đi m này th hi n rõ qua đo n văn Nguy n Thi miêu t ả

ơ ượ ứ ồ ố ị ậ ả c nh Út T ch “g ng gánh” b n đ a con th v t sông H u Giang đi thám thính

ớ ữ ưỡ ố ướ ồ ị tình hình đ ch: “Ra t i gi a sông, sóng l i búa đã b c n ị c làm chìm xu ng ch .

ề ẳ ậ ộ ố Sông H u Giang r ng mênh mông b ngang b n ki lô mét, chèo th ng tay cũng

ụ ặ ờ ướ ố ữ ế ẹ ấ ấ ị m t ba ti ng. M y m con ng p l n gi a tr i n c t ứ i đen. Ch Út vai vác đ a

ớ ẻ ộ ứ ứ ứ ệ ề ể ấ ỏ con m i đ l ớ i đ ng, mi ng hò hét đi u khi n ba đ a con gái, đ a nh nh t m i

ổ ồ ờ ờ ả ồ ố tám tu i, bám theo mép xu ng còn chìm l đ , th trôi. Xu ng mu n chìm luôn

ả ỉ ị ố ệ ề ố ọ ế xu ng đáy sông, ch c nâng lên. M i vi c đ u ph i t nh táo, chính xác. N u

ứ ẽ ế ộ ồ không khéo, đ a con trên vai s ch t. Quá tay m t chút, cái xu ng cũng có th ể

ư ậ ứ ế ả ồ ớ ồ chìm luôn. C nh v y, hai ti ng đ ng h , sông l n, sóng c đã thua ch ” ị [260,

ứ ế ả ượ ụ ữ ữ ấ ậ tr.14]. Ch ng ki n c nh t ng y, nh ng ph n trong xóm bình lu n: “Đàn bà

136

[260, tr.14]. Nh th , nhân v t ậ

ư ẹ ậ ồ ư ế nh tao thì sình lên r i. Nó v y mà m con còn y”

ủ ễ ị ượ ữ ệ ườ Út T ch c a Nguy n Thi đã làm đ c nh ng vi c siêu phàm mà ng i bình

ườ ể ượ ở ề ậ ớ th ng khó có th làm đ c. Chính ạ ổ ư ẩ đây, ta nh n ra l p huy n tho i c x a n

ượ ế ế ồ ị ượ mình trong hình t ng. Chi ti t Út T ch b ng b đàn con v ơ ợ t sông kh i g i

ộ ủ ơ ừ ờ ổ ắ ứ ẹ ễ ả trong kí c chúng ta hình nh quen thu c c a m Âu C t th i vi n c d t díu

ự ố ự ạ ồ ở ớ ầ b y con t ừ ệ bi t ch ng lên non khai m và xây d ng s s ng m i. Bên c nh đó,

ư ư ủ ả ẫ ậ ấ ớ ị nhân v t này cũng th p thoáng hình nh c a v thánh m u Pô In N gar v i ba

ườ ế ạ ừ ờ ừ ươ ả m i b y ng i con v a có công lao sáng th l i v a chăm dân, giúp đ i…

ấ ươ Bài th ơ Đ t quê ta mênh mông ươ ủ c a D ng H ng Ly cũng ộ ẫ là m t d n

ẹ ổ ứ ề ề ạ ộ ố ơ ố ch ng sinh đ ng v huy n tho i m T qu c trong th ca th i ờ ch ng Mĩ. Ng ườ i

ẹ ưỡ ộ ộ ươ ế ệ ố ầ m đào h m nuôi d ng b đ i su t hai m i năm chi n tranh hi n lên qua trang

ơ ấ ướ ươ ế c mình hai m i năm chi n tranh/ th ông ầ v a ừ g n gũi , v a ừ phi phàm: “Đ t n

ấ ướ ế ặ ố ư ư ẹ ầ Ti ng cu c năm canh n ng tình đ t n c/ H m m giăng nh lũy nh thành/

ở ỗ ướ ướ ấ Che ch m i b c chân con b c/ Đ t quê ta mênh mông/ Quân thù không xăm

ủ ấ ẹ ộ ư ả ấ ế ượ h t đ c/ Lòng m r ng vô cùng/ Đ gi u c hàng s đoàn d i đ t” ướ ấ (Đ t quê

ế ệ ố ữ ậ ủ ươ ệ ả ươ ta mênh mông). Trong c m quan ngh thu t c a th h T H u, D ng H ng

ườ ẹ ờ ấ ướ ề ắ ả Ly, ng i m bao gi ớ cũng g n li n v i hình nh đ t n c. N u ế ở M T mẹ ơ , Tố

ắ ạ ượ ữ ẹ ẹ ơ ồ ọ H u kh c t c t ng đài bà m qua câu th “Bóng m ng i trông, v ng n ướ c

ươ ươ ượ non” thì D ng H ng Ly ạ cùng lúc t o tác hình t ấ ng sóng đôi mang tính ch t

ẹ ộ ấ Ở ố ứ đ i ng: “Đ t quê ta mênh mông/ Lòng m r ng vô cùng”. ấ đây, đ t cũng là

ệ ề ề ạ ấ ẫ ấ ố ộ ườ ượ m t m u g c xu t hi n khá nhi u trong huy n tho i. Đ t th ng đ ồ c đ ng

ườ ể ượ ẹ ộ ủ ứ ả ấ ấ ớ nh t v i ng i m , là “m t bi u t ng c a s c s n sinh và tái sinh. Đ t sinh ra

ậ ọ ưỡ ể ồ ế ậ ạ ừ ầ m i sinh v t, nuôi d ng muôn loài đ r i ti p nh n l i t ầ chúng cái m m đ y

ạ ượ ộ ứ s c sinh n ” ở [27, tr.288]. Bên c nh đó, căn h m ầ cũng đ c xem ả là m t phiên b n

ể ượ ử ủ ườ ẹ ẫ ủ ổ ẫ c a c m u “hang” , bi u t ng cho t cung c a ng ố ậ i m . Do v y, m u g c

ướ ư ế ở ả ứ ệ ế ở này cũng h ng đ n ch c năng sinh n , b o v và ch che. Nh th , trong th ơ

ươ ươ ủ ề ạ ướ ế ồ ổ ẫ D ng H ng Ly, các c m u c a huy n tho i có xu h ng ch ng x p nhau,

ộ ớ ấ ố ụ ượ ố ế ệ t t b n thành m t l p nghĩa th ng nh t quy t vào hình t ẹ ổ ng m T qu c.

ừ ẹ ứ ở ữ ủ ẹ Không d ng l ạ ở i đó, bóng dáng c a Bà M X s N Oa bà m sáng

ế ượ ế ạ ượ ữ th còn đ c nhà văn cách m ng quy chi u vào hình t ng nh ng cô gái thanh

ở ườ ườ ơ ơ niên xung phong m đ ng Tr ạ ng S n đi đánh Mĩ. Là lính lái xe, nhà th Ph m

ế ế ề ả ậ ị ườ ườ Ti n Du t có d p đi vào nhi u ng chi n tr ắ ng. Trên kh p các con đ ng xe

137

ấ ượ ệ ớ ả ườ qua, ông luôn có n t ặ ng đ c bi t v i hình nh ng i con gái thanh niên xung

ấ ả ặ ườ ạ ậ ưở ầ phong v t v , th m l ng mà kiên c ế ng. Ph m Ti n Du t liên t ọ ớ ng h v i

ả ữ ề ả ộ ờ ạ “Ôi vai em có ph i vai bà hình nh bà N Oa đ i đá vá tr i trong huy n tho i:

ữ ẳ ắ ờ ờ ỉ ượ ườ ẫ N Oa vá tr i không nh / D u ch ng vá tr i cũng đ p đ c Tr ng S n” ơ (Nghe

ố hò đêm b c vác ).

ớ ớ ự ầ ưở ủ ế ậ ạ G n gũi v i v i s liên t ạ ng trên c a Ph m Ti n Du t, Phan Xuân H t

ộ ả ườ ả trong bài th ơ Ngã ba không có ngã ba cũng xúc đ ng miêu t hình nh m i cô

ườ ề ạ ồ ớ ộ gái thanh niên xung phong ngã ba Đ ng L c “m i pho huy n tho i” v i công

ở ườ ệ ấ ấ ẹ ữ ả ở ố vi c m đ ậ ng, vá đ t, l p h bom ch khác nào m N Oa thu khai thiên l p

ườ ườ ạ ờ ề ờ “M i cô gái: m i pho huy n tho i (...)/ Không vá tr i mà m ở ị đ a vá tr i:

ườ ỡ ồ ấ ấ ố ồ ườ đ ng vá đ t/ H bom chen dày, ch ng ch t/ Bom g r i, đ ở ễ ng m ti n xe

qua” (Ngã ba không có ngã ba).

ạ ề ề ẹ ổ ố ườ M T qu c M X Huy n tho i v ng ẹ ứ sở còn in bóng trong vô vàn i

ậ ữ ế ủ ư ẹ ạ nhân v t n trên trang vi ẳ t c a các nhà văn khác, ch ng h n nh m Sáu trong

ủ ứ ườ ẹ ủ ế ệ ữ ứ Nh ng đ a con trong Hòn Đ tấ c a Anh Đ c, ng i m c a Chi n và Vi t trong

ẹ ủ ễ ẹ ả ơ M sinh con gia đình c a Nguy n Thi, hình nh bà m trong các bài th , Bà mẹ

ế ươ ẹ ố ủ ậ ộ chi n sĩ và anh th ng binh ấ , M đi l p h bom c a Huy C n… Nhìn r ng h n s ơ ẽ

ấ ươ ứ ề ạ ườ ụ ữ ằ ế ọ th y ph ng th c huy n tho i hóa ng ệ i ph n b ng vi c quy chi u h vào

ộ ặ ẹ ổ ể ố ở ượ M T qu c M X hình t ổ ế ẹ ứ sở cũng tr thành m t đ c đi m khá ph bi n ng

ề ớ ữ ờ ấ ệ ề ễ ậ ạ ờ ủ c a di n ngôn v gi i n trong nhi u lo i hình ngh thu t th i b y gi ư nh âm

ộ ọ ệ ả ữ ạ ấ ề ạ Huy n tho i m nh c, đi n nh, sân kh u, h i h a… Nh ng ca khúc ẹ (Tr nhị

ườ ồ ề ẹ ẹ ủ i m c a tôi Hát v m Vi ệ t Công S n), ơ M ẹ (Phan Long), Ng (Xuân H ng),

ụ ự ữ ố ộ ậ Nam anh hùng (An Thuyên)… là nh ng ví d xác th c và s ng đ ng cho nh n

ề ạ ừ ể ẳ ạ ị ị đ nh v a nêu. Theo đó, có th kh ng đ nh, tuy khác nhau v lo i hình, lo i th ể

ộ ế ậ ấ ư ệ ề ẩ ơ ộ nh ng các tác ph m ngh thu t y đ u có chung m t ti ng nói, đúng h n là m t

ế ế ạ ề ớ ữ ễ ắ ả ẩ ơ c ch ki n t o di n ngôn v gi ế ạ ủ i n . Là s n ph m c a nguyên t c ki n t o

ễ ượ ườ ụ ữ ệ ự ệ ọ di n ngôn ặ đ c thù , hình t ng ng i ph n hi n lên trong văn h c hi n th c xã

ủ ệ ẹ ổ ọ ở ộ ầ ộ h i ch nghĩa Vi ố ạ t Nam mang m t t m vóc vĩ đ i. H tr thành bà M T qu c

ủ ể ấ ộ ở ớ ữ kiên trung, luôn giang cánh tay r ng l n c a mình đ ôm p và ch che nh ng

ộ ấ ự ế ằ ứ đ a con chi n sĩ b ng m t t m lòng nhân ái và s hy sinh quên mình.

ữ ế ậ 4.2.1.2. N anh hùng chi n tr n

138

ẹ ẹ ạ ổ ố ự ệ ọ ẫ M T qu c, M X Bên c nh hình m u ộ ứ sở, văn h c hi n th c xã h i

ủ ệ ượ ượ ữ ậ ch nghĩa Vi t Nam còn m n hình t ề ế ng n anh hùng chi n tr n trong truy n

ế ể ự ệ ề ạ ườ ươ ồ thuy t đ th c hi n ý đ “huy n tho i hóa” ng ụ ữ ằ i ph n . B ng ph ứ ng th c

ạ ự ể ượ ầ ộ ữ này, các nhà văn đã t c d ng m t qu n th t ị ng đài n anh hùng trên lãnh đ a

ươ ớ ố ượ ượ ộ ư ừ ữ ạ văn ch ng v i s l ng v ọ t tr i ch a t ng có trong nh ng giai đo n văn h c

ướ ườ ọ ữ ề ề ể ậ tr c. Ng ủ i đ c ít nhi u đ u có th nh n ra bóng dáng các n anh hùng c a

ậ ữ ự ủ ề ề ệ ạ ọ ộ huy n tho i qua nhi u nhân v t n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa.

ờ ả ả ủ ặ ắ ộ ị ữ Nh ng l i nói và hành đ ng khí khái, qu c m c a Út T ch khi đánh gi c nh c ta

ớ ề Ẩ ệ ế ả ậ ả ớ ắ ả nh v hình nh Bà Tri u (nàng u) s c s o, b n lĩnh v i quy t tâm ra tr n đánh

ướ ư ế ị ườ ặ ứ gi c c u n c mà không ch u cam tâm “khom l ng làm tì thi p ng ả i”. C nh

ặ ố ị ượ ễ ả ượ t ng Út T ch xung phong phá b t gi c đ c Nguy n Thi miêu t ề ầ nhi u l n

ớ ư ế ủ ộ ệ ấ ẩ ị ườ trong tác ph m. Theo đây, Út T ch xu t hi n v i t th c a m t ng i anh hùng

ư ượ ề ả ẵ ự ủ ộ m u l c, dũng c m, s n sàng hy sinh cho n n đ c l p ộ ậ , t do c a dân t c. Đây

ữ ể ạ ắ ạ ộ ồ ộ là m t trong nh ng đo n văn tiêu bi u: “Đ n đã lên nòng r i. M t viên Út b n có

ể ỏ ả ằ ộ ố ộ ổ ị th x sâu c ba th ng (…). Ch lách sang m t bên, lùi xu ng m t chút, n súng.

ị ộ ổ ả ề ặ ấ ầ ặ ị ừ B m t phát b t th n, gi c n c hai cây trung liên v phía ch . Súng gi c v a

ị ủ ớ ổ ữ ặ ầ ắ ố ọ ố ờ ng t, ch l ố i xu ng bìa sông, n n a. B n gi c chúi đ u xu ng b đê b n nát g c

ọ ỏ ị ộ ứ ặ tre, ng n c . Ch kèm súng, l ọ i đ ng qua sông (…). Trong lúc gi c quay h ng

ề ạ ồ ọ ờ súng trung liên v phía ch ng, Út v t lên b , cùng hai cô du kích nã đ n lên

ễ ậ ả ấ ị chúng” [260, tr.5859]. D nh n ra, Út T ch ph ng ph t chút gì đó bóng dáng Bà

ạ ộ Ẩ ủ ệ ễ ề ộ ọ ồ ế Tri u trong di n ngôn c a truy n thuy t: “M t hôm h p đ i h i, nàng u ng i

ướ ớ ướ ề ằ ấ ấ tr c nhà nói v i các t ng r ng: “Các ông th y anh ta m t, không hi m ta là

ả ủ ấ ậ ậ ệ ấ ph n gái mà l p ta làm chúa, y là vì th y ta có đôi chút kh th . Nay ta có m nh

ế ệ ệ ọ ọ ưở ệ l nh tr ng y u trong quân ngũ. Ai theo m nh l nh thì có tr ng th ệ ng ai trái l nh

ế ữ ừ ỗ ộ thì có nghiêm hình. Hành đ ng đã có quân pháp nên bi t gi gìn”. T đó m i khi

Ẩ ớ ườ ụ ấ ắ đánh nhau v i quân Ngô, nàng u th ặ ng v t vú ra sau vai, dùng l a qu n ch t

ế ầ ầ ứ ầ ẳ ặ ố ư l ng, m c áo vàng, đi gu c ngà, đ ng trên đ u voi, thanh th m m. Ch ng có

ố ạ ể ấ ư ậ ẻ k nào dám ch ng l ộ i” [305, tr.385]. So sánh m t chút nh v y đ th y, hai

ườ ụ ữ ở ờ ạ ị ọ ề ử ư ng i ph n trên tuy hai th i đ i l ch s khác nhau nh ng h đ u có chung

ậ ườ ạ ộ ự ở ề ủ ạ m t khí phách gan d , qu t c ế ề ng. S tr v c a huy n tho i anh hùng chi n

ậ ượ ị ạ ả ấ ớ ệ ệ ộ tr n qua hình t ng Út T ch đã mang l ế i m t hi u qu r t l n trong vi c ti n

ế ượ ụ ể ủ ễ ễ ộ ế đ n cái đích chi n l c c a di n ngôn. Nói m t cách c th , Nguy n Thi đã

139

ộ ấ ề ằ ạ ạ ậ ỏ ớ ị ươ khoác lên nhân v t Út T ch l p v huy n tho i nh m t o ra m t t m g ng sáng,

ộ ứ ượ ề ườ ụ ữ ệ m t b c t ng đài hùng tráng v ng i ph n Vi t Nam.

ể ạ ứ ề ề ạ V i ớ Hòn Đ tấ , Anh Đ c cũng khéo k l i huy n tho i bi hùng v ng ườ i

ậ ứ ứ ừ ự ợ ở ủ ượ con gái x d a (nhân v t S ) thông qua s g i m c a hình t ng anh hùng

ế Ở ề ế ậ ỉ ắ ặ ậ ứ ẩ chi n tr n trong truy n thuy t. ấ nhân v t S ta không ch b t g p ph m ch t

ạ ậ ộ ươ ệ ặ anh hùng, gan d mà còn nh n ra m t ph ng di n khác đ c bi ệ ươ t t ớ ồ ng đ ng v i

ố ữ ề ế ấ ấ ẫ ế ự b t khu t, kiên trung, thà ch t m u g c n anh hùng trong truy n thuy t đó là s

ụ ứ ấ ị ả ả ch không ch u khu t ph c quân thù . Trong Hòn Đ tấ , nhà văn miêu t ộ c m đ ng

ứ ướ ấ ưỡ ẻ và bi tráng giây phút S hiên ngang tr c đòn tra t n và l ủ i dao c a k thù.

ườ ụ ữ ấ ấ ậ ữ ọ ạ ớ Ng i ph n y ch p nh n hy sinh, gi tr n lòng trung thành v i cách m ng,

ưỡ ậ ậ ấ ề ầ ủ ớ ớ v i nhân dân. L i dao c a tên Xăm vung lên ch t v t r t nhi u l n m i gi ế t

ứ ư ế ở ề ớ ấ ủ ư ậ ấ ượ đ c S . T th hy sinh b t khu t c a nhân v t đã đ a ta tr v v i khu v ườ n

ề ạ ơ ế ươ ườ ữ ừ huy n tho i. N i đây, có bi t bao g ặ ng m t ng ấ i n anh hùng cũng t ng l y

ế ể ữ ư ư ắ ả cái ch t đ gi gìn nghĩa khí. Đó là hình nh Tr ng Tr c và Tr ng Nh đ ị ườ ng

ủ ả ặ ố ự ẫ cùng trong vòng vây c a gi c đã nh y xu ng dòng sông Hát t v n, là Vĩnh Hoa

ẫ ế ứ ệ ệ ầ ớ công chúa tu n ti t trên sông Nguy t Đ c, là bà Chúa B u và Bà Tri u v i thanh

ự ư ậ ư ủ ữ ự ọ ế ki m t hóa… Nh v y, s hy sinh c a các n anh hùng trong văn h c x a và

ượ ả ị ặ ữ ế ự ẫ nay tuy đ c miêu t theo nh ng cách khác nhau (b gi c gi t hay t ư tu n) nh ng

ộ ờ ể ệ ấ ấ ộ ề đ u th hi n m t khí phách hiên ngang, b t khu t, không đ i tr i chung v i k ớ ẻ

ượ ứ ể ậ ấ ượ thù xâm l ượ Ở c. đây, có th nh n th y, Anh Đ c đã m n hình t ữ ng n anh

ạ ể ấ ử ủ ề ế hùng c a huy n tho i đ “b t t hóa” nhân v t S . ộ ậ ứ Hòn Đ tấ xét đ n cùng là m t

ấ ử ộ ườ ộ ơ ỉ ợ ự bài ca ca ng i s hy sinh b t t . Trên m t tr ng nhìn r ng h n, đây không ch là

ủ ứ ủ ễ ễ ầ di n ngôn c a riêng Anh Đ c mà đó còn là tinh th n chung c a di n ngôn văn

ờ ạ ề ượ ố ữ ủ ể ầ ọ h c th i đ i ông. Đi u này cũng đã đ ệ c T H u thâu tóm đ y đ và bi u hi n

ế ủ ữ ử ị ế Có nh ng phút làm nên l ch s / Có cái ch t thành chân lí trên trang vi t c a mình:

ấ ử ữ ờ ơ ọ ườ ư hóa thành b t t / Có nh ng l i h n m i bài ca/ Có con ng i nh chân lí sinh

ớ ấ ờ i tôi ra” (Hãy nh l y l ).

ườ ụ ữ ổ 4.2.1.3. Ng i ph n đa kh , đa n n đ ạ ượ ứ ỗ c c u r i

ự ủ ệ ả ọ ộ ệ Kh o sát và phân tích văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam còn

ấ ự ể ượ ườ ạ ổ ề ủ th y s “tìm v ” c a ki u hình t ng con ng i đa kh , đa n n đ ượ ứ ỗ c c u r i

ữ ệ ề ầ ổ ộ ờ ậ ữ ề ầ trong nh ng truy n c tích th n kì. Ph n nhi u cu c đ i các nhân v t n đ u

ự ủ ệ ộ ả ặ ườ ướ ượ đ c nhà văn hi n th c xã h i ch nghĩa miêu t qua hai ch ng đ ng tr c và

140

ế ạ ướ ọ ề ế ạ ầ ớ ớ sau khi đ n v i cách m ng. Tr c khi đ n v i cách m ng, đa ph n h đ u có s ố

ấ ạ ặ ấ ậ ổ ở ặ ạ ph n b t h nh, kh đau: ho c xu t thân là con ủ , tôi đòi; ho c là n n nhân c a

ủ ụ ữ ế ệ ị ự ế ố ượ ứ nh ng h t c phong ki n; là nô l b th c dân, đ qu c xâm l c áp b c…

ể ừ ư ế ạ ớ ượ ứ ả ậ ộ Nh ng k t khi đ n v i cách m ng, đ c Đ ng giác ng thì nh n th c và s ố

ọ ậ ứ ủ ự ệ ề ậ ổ ướ ự ph n c a h l p t c có s thay đ i rõ r t theo chi u h ng tích c c. Các nhân

ơ ố ữ ẹ ố ị ườ ẹ ầ ủ Ng i m c m súng ậ v t m Su t trong th T H u, Út T ch trong ễ c a Nguy n

ủ Cái sân g ch ạ ấ Thi, Ch m trong ủ c a Đào Vũ, Ái và Nhân trong Bão bi nể c a Chu

ư ủ ồ ươ ư ậ ộ ệ M t chuy n chép ở ệ b nh Văn, Chi trong Th nhà c a H Ph ng, T H u trong

ề ượ ủ ạ ồ ớ ơ ứ vi nệ c a Bùi Đ c Ái… đ u đ c lu ng gió m i cách m ng kh i thông t ư ưở t ng,

ể ự ả ấ ọ ấ ở ỗ ộ thôi thúc h hành đ ng và đ u tranh đ t gi i phóng. Hành trình y m i nhân

ả ỗ ườ ễ ư ậ ượ v t đ c miêu t m i khác. Có ng i d dàng nh ng có ng ườ ạ i l i gian truân,

ủ ề ả ả ạ ố ộ ế tr i qua nhi u khúc đo n. Tuy nhiên, k t qu cu i cùng c a cu c hành trình t ừ

ả ẹ ố ẫ ứ ủ ế ậ ấ ậ ổ ố ố ọ nh n th c đ n đ i thay s ph n c a h là khá th ng nh t. C m Su t l n Út

ổ ự ề ằ ả ộ ổ ơ ị ở ợ ự ọ T ch đ u có m t tu i th nh c nh n, kh c c trong c nh ủ đ và s giày vò c a

ủ ố ở ố ử ườ ầ ị ẹ ị đ a ch . M Su t thì “đi b n c a ng i” còn Út T ch cũng qua hai l n làm đày

ộ ồ ỏ ế ạ ồ ọ ớ t cho gia đình H i đ ng Thanh và Hàm Gi i. R i cách m ng đ n, h hăm h ở

ớ ấ Ở ể ậ ở ồ ậ ữ ữ m lòng mình đ đón nh n lu ng gió m i y. ợ đây, nh ng nhân v t n đã g i

ớ ế ườ ấ ạ ề ệ ổ ta nh đ n bóng hình con ng ạ i b t h nh, đa kh đa n n trong nhi u truy n c ổ

ư ấ ầ ạ ẳ ấ ệ T m Cám tích th n kì, ch ng h n nh T m trong truy n ọ ừ , , cô em út trong S D a

ườ ế ở ệ ổ ườ ng i con gái trong truy n ệ Bông hoa cúc tr ngắ ... N u truy n c tích ng i ph ụ

ườ ợ ữ ỗ ằ ủ ệ ữ ấ ạ n b t h nh th ng đ ượ ươ c t ầ ng tr , c u r i b ng phép màu nhi m c a th n

ự ủ ệ ộ ụ linh, tiên, b t thì trong các sáng tác văn h c ọ hi n th c xã h i ch nghĩa ọ ạ h l i

ưở ọ ề ủ ạ ả ấ ả ượ ứ ỗ ở đ c c u r i b i lí t ộ ng cách m ng c a Đ ng. T t th y h đ u có chung m t ý

ư ố ườ ượ ưở ấ ế ọ “Đ ngả nghĩ gi ng nh bao ng ừ i đã t ng đ c ánh sáng lí t ng y chi u r i:

ắ ể ặ ộ ở đã cho ta sáng m t, sáng lòng” (Aragông). Đ c đi m này tr thành m t mô tip

ộ ư ờ ấ ủ ề ờ khá quen thu c trong mô hình t duy c a nhi u văn sĩ th i b y gi ữ . Nh ng câu

ơ ố ữ ả ừ ươ th T H u miêu t hành trình “t thung lũng đau th ồ ng ra cánh đ ng vui” (Ch ế

ủ ứ ẹ ể ậ ố ộ ị Mẹ Lan Viên) c a m Su t là m t minh ch ng tiêu bi u cho nh n đ nh này:

ề ể ẹ ạ ả ớ ằ r ng, quê m , B o Ninh/ Mênh mông sông bi n, lênh đênh m n thuy n/ S m

ướ ự ề ố ừ ở ớ ườ ớ ề chi u, n c xu ng tri u lên/ C c thân t thu m i lên chín m i/ L n đi ở ố b n

ườ ườ ẻ ộ ừ ờ ướ ề ử c a ng i/ M i hai năm l m t th i xuân qua (…)/ Bây ch sông n c v ta/

141

ừ ể ộ ề ề ơ ộ ờ Đi kh i đi l ng, thuy n ra thuy n vào/ Bây ch bi n r ng tr i cao/ Cá tôm cũng

ướ ẳ ố ữ s ng lòng nào ch ng xuân! ẹ (M Su t ố T H u).

ộ ự ả ề ề ủ ậ ạ ơ Bài th cho ta m t s c m nh n sáng rõ v ni m h nh phúc c a bà m ẹ

ế ả ứ ấ ạ ả ươ ấ ướ ượ cách m ng đ t Qu ng Bình khi ch ng ki n c nh quê h ng, đ t n c đ c gi ả i

ờ ự ạ ớ ọ ố ầ phóng. B u tr i t do mà cách m ng mang t ằ ọ ỗ i đã cu n đi m i n i nh c nh n,

ươ ủ ế ờ ệ ứ ế ọ ạ ườ ẹ th ng đau c a ki p đ i nô l quá kh . K t đ ng l i trong lòng ng ấ i m già y

ộ ộ ươ ế ắ là m t mùa xuân r n ràng t ủ i vui, mùa xuân c a chi n th ng.

ườ ẹ ầ ễ ọ ươ ể i m c m súng Trong Ng , Nguy n Thi cũng dành tr n ch ng II đ nói

ế ệ ạ ạ ộ ố ạ ị ề v chuy n “cách m ng đ n đã đem l i cu c s ng và h nh phúc” cho Út T ch nh ư

ế ượ ể ạ ậ ộ ỉ ỉ th nào. Hành trình này đ c nhà văn k l ả i m t cách t m và tràn ng p c m

ỉ ự ự ở ứ ấ ợ ị ự ủ ứ h ng ng i ca. Ý th c đ u tranh c a Út T ch ch th c s tr thành t giác khi nhân

ữ ấ ạ ộ ộ ư ậ ượ v t đ c nh ng cán b cách m ng nh Hai T n, Chín Luông… giác ng . Trong

ấ ả ớ ớ ủ tâm kh m, Út luôn ghi nh câu nói c a anh Hai T n v i mình và bà con Tam

[260, tr.27]. T thân

ạ ở ở ừ Ngãi: “Cách m ng không đâu xa, ngay trong lòng mình”

ậ ủ ẻ ị ở ườ ợ ườ ẹ ạ ph n c a k tôi đòi, ch tr thành ng ườ ự i t do, ng i v , ng i m h nh phúc và

ế ữ ở ộ ườ ụ ữ ủ ễ ơ h n th n a là tr thành m t ng ụ i ph n anh hùng. D ng ý di n ngôn c a nhà

ở ư ậ ự ậ ố ở ổ ờ ị văn đây đã rõ: s ph n Út T ch s dĩ thay đ i tích c c nh v y chính là nh có

ư ườ ả ạ Đ ng và cách m ng đ a đ ng.

ị ư ậ ờ ủ ộ ộ ở ệ ệ M t chuy n chép b nh bi n Cu c đ i c a ch T H u trong ệ (Bùi Đ cứ

ứ ể ể ậ ở ộ ổ ạ Ái) cũng tr thành m t minh ch ng tiêu bi u cho ki u nhân v t đa kh , đa n n

ư ậ ừ ứ ỗ ứ ạ ộ ộ ươ ượ đ c cách m ng giác ng và c u r i. T H u t ng có m t quá kh bi th ng (b ị

ặ ưỡ ị ặ ư ế ắ ồ ố ồ ờ gi c c ng hi p, ch ng và b ch ng hy sinh, con b gi c b t...) nh ng nh có

ả ườ ướ ứ ượ ậ ườ ố ườ Đ ng soi đ ị ừ ng, ch t ng b c nh n th c đ c con đ ng s ng, con đ ấ ng đ u

ể ả ươ ả ư ộ ố tranh chân chính đ gi i phóng quê h ng, gi i phóng dân t c. Gi ng nh Út

ị ừ ộ ườ ư ậ ứ ậ ị ở ứ ở T ch, t m t ng i cam ch u, T H u nh n th c rõ: đâu có áp b c thì đó ắ t

ừ ả ấ ườ ẹ ấ ầ ặ ph i có đ u tranh. T đó, ng i m y cũng c m vũ khí tham gia đánh gi c, tr ở

ả ở ộ ậ ế thành m t chi n sĩ dũng c m ị vùng đ ch h u.

ộ ố ẩ Trong m t s tác ph m khác nh ư Cái sân g chạ (Đào Vũ), Mùa l cạ

ễ ả ậ ữ ồ (Nguy n Kh i) hay ố Bão bi nể (Chu Văn)..., các nhân v t n không có ngu n g c

ấ ớ ự ế ấ xu t thân là ng ườ ở i , tôi t ạ và cũng không tr c ti p tham gia đ u tranh cách m ng

ư ườ ợ ủ ọ ẫ ủ ẹ ệ ậ ố ị nh tr ẫ ng h p c a m Su t hay Út T ch. Tuy v y, h v n là hi n thân c a m u

ạ ượ ứ ỗ ệ ậ ổ ổ người đa kh , đa n n đ c c u r i trong truy n c . Nhân v t Ái, Nhân (trong

142

ấ ừ ủ ữ Bão bi nể ) hay Ch m (trong ủ ụ Cái sân g chạ )… t ng là n n nhân c a nh ng h t c ạ

ổ ệ ẹ ả ọ ị ừ ấ ẻ ấ ả ớ và c l . H b cha m g bán t khi còn r t tr . Ái và Ch m s m ph i gánh vác

ọ ị ầ ữ ệ ặ ộ ọ ồ nh ng vi c lao đ ng n ng nh c trong gia đình ch ng. H b c m tù c v th ả ề ể

ủ ệ ậ ẫ ầ xác l n tinh th n. Còn nhân v t Đào trong truy n ng n ễ ắ Mùa l cạ c a Nguy n

ả ả ơ ươ ị ầ ượ ồ Kh i cũng r i vào hoàn c nh bi đát, tang th ng khi ch ng con ch l n l t qua

ỗ ườ ụ ữ ấ ỗ ả ộ ố ư ề ộ ờ đ i. M i ng ậ i ph n y là m i c nh ng riêng nh ng đ u chung m t s ph n

ủ ươ ứ ộ ọ ấ ạ b t h nh. Ch tr ộ ng giác ng và kêu g i nhân dân góp s c mình vào công cu c

ự ề ế ớ ế ộ ự ủ ớ ộ xây d ng n n kinh t ủ ộ m i, xây d ng ch đ xã h i m i xã h i ch nghĩa c a

ả ướ ượ ớ ộ ọ ệ Đ ng và nhà n c đã đ c gi i văn ngh sĩ lĩnh h i tr n v n ẹ . Theo đó, nh ngữ

ườ ớ ạ ế ộ ể ặ ậ ộ ờ ị môi tr ộ ng lao đ ng t p th mà ch đ xã h i m i t o ra k p th i có m t trong

ề ọ ệ ế ỉ ữ ủ ừ ẩ ấ r t nhi u tác ph m văn h c Vi ộ t Nam nh ng năm 60 c a th k XX. T đây, m t

ớ ượ ệ ẩ ở ỗ ườ ườ ở ờ ố đ i s ng m i đ c m ra. Kh u hi u “m i ng ọ i vì m i ng i” tr thành chân

ớ ư ủ ườ ớ ỗ ờ ạ lí c a th i đ i. V i t cách là con ng ộ ề i m i, m i công dân trong xã h i đ u

ộ ể ườ ưở ủ ấ ậ ượ đ c giác ng đ đi theo con đ ng lí t ộ ọ ng y. Do v y, m i tàn tích c a xã h i

ả ượ ầ ỏ ể ướ ớ ộ ờ ố cũ c n ph i đ c xóa b đ h ng t ữ i m t đ i s ng văn minh. Lúc này, nh ng

ế ụ ộ ả ươ ẫ ọ cán b Đ ng ti p t c đóng vai trò tiên phong, g ng m u. H xông xáo cùng bà

ạ ộ ụ ể ế ậ ộ ọ ộ ầ con trong các ho t đ ng lao đ ng t p th . H thuy t ph c và giác ng qu n

ủ ụ ự ữ ồ ợ ỏ ộ chúng đ ng lòng xây d ng h p tác xã, xóa b nh ng h t c trong xã h i cũ. Có

ệ ủ ự ệ ể ể ậ ậ ượ ồ th nh n ra s hi n di n c a ki u nhân v t này qua hình t ng Hiên, H i trong

ủ ệ ủ ộ Cái sân g chạ c a Đào Vũ hay Ti p trong ờ ủ Bão bi nể c a Chu Văn. Cu c đ i c a

ự ụ ể ể ế ẩ ấ ọ Ch m và Ái trong các tác ph m văn h c k trên, xét đ n cùng là s c th hóa

ễ ả ạ ọ ườ ủ c a di n ngôn: Đ ng đã mang l ạ ự i t do và h nh phúc cho m i ng i nói chung,

ớ ữ ậ ỏ ự gi ờ ế i n nói riêng. Nh th , nhân v t Ái trong ộ Bão bi n ể đã thoát kh i s ràng bu c

ặ ướ ủ ắ ộ ớ ươ ơ ộ ế ể phi lí c a cu c hôn nhân s p đ t tr c đây v i Nh ớ ng đ có c h i đ n v i

ộ ố ượ ự ạ ấ ạ ộ ượ ả V ng và t o d ng m t cu c s ng h nh phúc. Còn Ch m cũng đ c gi i thoát

ỏ ủ ụ ồ ấ ẹ ặ ờ ự ố ộ ủ ủ kh i h t c “cha m đ t đâu con ng i đ y”, s ng cu c đ i t ch c a mình.

ộ ườ ư ế ủ ễ ả Cùng đi chung m t con đ ng nh th , Đào trong Mùa l cạ c a Nguy n Kh i đã

ủ ườ ệ tìm l ạ ượ i đ ộ ố c ý nghĩa c a cu c s ng trên nông tr ng Đi n Biên khi hòa mình vào

ư ậ ủ ể ế ậ ộ ộ ươ ậ t p th lao đ ng xã h i ch nghĩa. Nh v y, cái k t có h u đ ng nhiên tr ở

ậ ữ ự ủ ấ ẫ ắ thành nguyên t c xây d ng các nhân v t n mang dáng d p c a hình m u con

ườ ạ ổ ượ ợ ự ượ ở ng i đa kh , đa n n đ c tr giúp b i các l c l ề ng siêu nhiên trong huy n

tho i. ạ

143

ở ộ ể ấ ể ạ ộ ơ Nhìn m t ph m vi r ng h n có th th y, ki u nhân v t n đ ậ ữ ượ ứ ỗ c c u r i

ư ủ ệ ậ ạ ổ ỉ ở b i cách m ng không ch mang bóng dáng c a nhân v t truy n c tích nh đã

ậ ữ ộ ố ủ ề ả ấ ấ phân tích mà ít nhi u còn ph ng ph t dáng d p c a m t s nhân v t n khác

ủ ự ữ ừ ệ ọ ộ ọ ể trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Liên Xô. Nh ng ai đã t ng đ c ti u

ự ươ ủ ề ắ ậ ắ ấ ị ồ i mườ thuy t ế Ng ẹ c a M. Gorki ch c ch n đ u nh n ra s t ng đ ng nh t đ nh

ữ ẹ ố ớ ượ gi a bà m Pêlaghêia Nhil pna v i hình t ậ ữ ừ ng các nhân v t n v a phân tích ở

ướ ở ừ ẹ ế ẹ ạ trên. Tr c khi tr thành bà m chi n sĩ bà m cách m ng, bà t ng là ng ườ i

ệ ố ứ ủ ổ ở ứ ứ ầ ộ ụ ữ ph n nô l th ng kh b i ba t ng áp b c: áp b c xã h i, áp b c c a ng ườ i

ứ ạ ồ ượ ch ng tàn b o trong gia đình và áp b c tôn giáo. Sau đó, Pêlaghêia đ c cách

ự ế ấ ạ ộ ừ ườ ố m ng giác ng , mà tr c ti p nh t là t ng i con trai anh dũng Paven Vlax p và

ư ủ ả ậ ồ ưở các đ ng chí c a anh nh Anđrây, Xôphia... Bà c m nh n lí t ạ ng cách m ng

ư ộ ề ạ ố ọ ư ầ ươ gi ng nh m t đi u gì đó vĩ đ i mà chói l i nh v ng thái d ứ ng. Chính s c

ủ ạ ưở ế ẹ ỏ m nh c a lí t ng đã giúp m Pêlaghêia rũ b hoàn toàn tâm lí khi p nh ượ ủ c c a

ệ ở ộ ẹ ổ M T qu c ẻ k nô l và tr ẹ thành m t bà m anh hùng bà ắ ố . Truy n ng n ệ

ườ ầ ủ ơ ố ả Ng ầ i th y đ u tiên c a T. Ait mat p cũng miêu t ư hành trình cô bé Ant nai

ầ ườ ả ả ộ ộ ưở ượ đ c th y giáo Đuysen ng i đ ng viên c ng s n giác ng lí t ờ ng. Nh đó, cô

ầ ỏ ệ ủ ủ ụ ổ ệ ể ế ữ ượ v ộ ố t thoát kh i cu c s ng c m tù, nô l c a nh ng h t c và c l ớ đ đ n v i

ờ ự ể ấ ươ ự ệ ộ chân tr i t do. Qua đây, có th th y, ph ng pháp sáng tác hi n th c xã h i ch ủ

ở ắ ủ ớ ượ ế ọ nghĩa Liên Xô cùng v i các nguyên t c c a nó đã đ c ti p thu khá tr n v n ẹ ở

ệ ượ ề ạ ọ ế ạ Vi ữ t Nam. Nh ng hình t ng mà n n văn h c cách m ng Xô Vi t t o ra, trong

ượ ườ ụ ữ ể ế ậ ẫ ở đó có hình t ng ng ế i ph n cũng tr thành nhân v t ki u m u quy chi u đ n

ề ớ ữ ủ ự ủ ễ ệ ọ ộ ệ ế đ n di n ngôn v gi i n c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam.

ạ ự ở ủ ề ấ ọ Tóm l i, s phân tích trên ạ cho th y rõ vai trò quan tr ng c a huy n tho i

ế ế ạ ề ớ ữ ự ệ ễ ọ ố ớ ơ đ i v i c ch thi t t o di n ngôn v gi ộ i n trong văn h c hi n th c xã h i

ủ ệ ự ủ ượ ữ Bà M X S ch nghĩa Vi ế t Nam. S quy chi u c a các hình t ng ẹ ứ ở, n anh

ườ ạ ổ ế hùng chi n tr n i đa kh , đa n n đ c c u r i ậ và con ng ượ ứ ỗ đã giúp nhà văn th cự

ệ ề ạ ườ ụ ữ ơ ở ộ hi n thành công ch ủ ý “huy n tho i hóa” ng ậ i ph n . Trên c s đó, b ph n

ứ ượ ề ọ ề ữ ớ ụ ằ ạ văn h c này đã t o ra nhi u b c t ng đài v n gi ộ i nh m m c đích giác ng ý

ứ ấ ạ ườ ủ ộ th c đ u tranh cách m ng, xây d ng ự ấ ướ đ t n c theo con đ ng xã h i ch nghĩa

ự ế ầ ơ ủ c a qu n chúng nhân dân. Và, sâu xa h n th là s ca ng i đ ợ ườ l ng iố lãnh đ oạ

ả ả ộ ệ ố ớ ế ế ộ ố ủ c a Đ ng C ng s n Vi t Nam đ i v i công cu c kháng chi n ki n qu c. Đây có

ụ ữ ủ ể ể ệ ễ ề ặ ộ th xem là m t bi u hi n đ c thù c a di n ngôn v ph n trong n n ề văn h cọ

144

ệ ả ế ạ ề ớ ữ ừ ễ ắ này. Tuy nhiên, vi c lí gi i nguyên t c ki n t o di n ngôn v gi i n t các hình

ư ế ề ế ẫ ạ ọ ộ ỉ m u huy n tho i nh th xét đ n cùng cũng ch là m t cách đ c. Nó cho phép

ố ượ ở ộ ộ ự ắ ề ớ ớ khám phá đ i t ng ấ m t góc nhìn m i, đ xu t m t s c t nghĩa m i ch ứ

ố ớ ộ ộ ậ ấ ả ọ ướ không ph i là duy nh t. Đ i v i m t b ph n văn h c đang có xu h ầ ng d n b ị

ứ ộ ồ ả ư ệ ộ phôi pha trong tâm th c c ng đ ng ễ di n gi i nh văn h c ự ọ hi n th c xã h i ch ủ

ự ự ầ ề ữ ủ ự ế nghĩa thì s tham góp c a nh ng cách đ c ọ m i ớ là đi u th c s c n thi ở t. B i vì, ý

ọ ẽ ừ ẩ ờ ượ ắ nghĩa c a ủ tác ph m văn h c s không ng ng n y nả ở nh đ c c t nghĩa l ạ theo i

ờ ữ ọ ệ ạ ả th i gian . V n đ gi ấ ề ớ n trong văn h c Vi i ộ t Nam giai đo n cũng không ph i là m t

ườ ợ tr ng h p ngo i l ạ ệ.

ườ ủ ệ ế 4.2.2. Tăng c ạ ng th pháp trùng đi p và khu ch đ i

ế ạ ề ế ề ả ả ườ Trong thi t ch văn b n s n sinh huy n tho i v ng ụ ữ ủ i ph n c a văn

ự ủ ủ ệ ệ ế ạ ộ ộ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa, th pháp trùng đi p và khu ch đ i đóng m t vai

ặ ệ ả ể ệ ứ ổ ứ ọ trò quan tr ng đ c bi t. Hi u qu bi u đ t t ạ ừ ươ ph ng th c t ch c ngôn t ừ ạ d ng

ộ ượ ữ ớ ệ ế ố ườ ệ ạ này chính là vi c t o ra m t hình t ng n gi i mà khi đ i di n khi n ng i ta

ở ầ ư ơ ế ạ ợ ườ d ng nh r i vào tr ng thái choáng ng p b i t m vóc và chi n công phi phàm,

ạ ả ổ ơ ườ Ng i con gái Vi ệ t ể tr ng thái bi u c m khôn t ả ế xi t. Kh th sau đây trong bài

ộ ẫ ố ữ ủ ứ ự ấ ậ ố ộ ị Nam c a T H u là m t d n ch ng xác th c và s ng đ ng nh t cho nh n đ nh

ổ ổ trên: Em là ai cô gái hay nàng tiên/ Em có tu i hay không có tu i/ Mái tóc em đây

ớ ử ắ ố ị là mây hay là su i/ Đôi m t em nhìn hay ch p l a đêm giông/ Th t da em hay là

ồ ườ ệ ắ s t là đ ng? i con gái Vi t Nam (Ng ).

ạ ề ể ấ ổ ơ ề ằ ạ ườ Phân tích kh th có th th y, nh m t o nên huy n tho i v ng i con

ệ ườ ử ụ ệ gái Vi ố ữ t Nam, T H u tăng c ng s d ng phép trùng đi p qua hình th c l p t ứ ặ ừ

ặ ấ ỏ ừ ổ ơ ỏ “em”, l p mô hình c u trúc câu h i tu t trong toàn kh th (năm câu h i), l p l ặ ố i

ễ ệ ắ ạ ớ ị di n đ t (mái tóc em, đôi m t em, th t da em)... Cùng v i phép trùng đi p là l ố i

ế ế ạ ượ ữ ở nói khu ch đ i khi n cho hình t ng n anh hùng tr nên siêu phàm, không th ể

ễ ả ế ằ ờ ổ ổ di n t h t b ng l i: cô gái hay nàng tiên; có tu i hay không tu i; tóc là mây hay

ớ ử ắ ắ ố ồ ị su i; m t nhìn hay ch p l a đêm giông, th t da là s t hay đ ng...

ữ ủ ế ằ ợ Nh m tôn vinh, ng i ca chi n công c a các n du kích Trà Vinh, nhà th ơ

ử ụ ệ ừ ễ ữ ệ ệ ấ Nguy n Bá cũng s d ng phép đi p t , đi p ng , đi p c u trúc câu... trong tác

ữ Ơ ườ ờ ạ i cô gái Trà Vinh con ng i th i đ i (...)/ Ơ i cô ph m ẩ N du kích Trà Vinh :

ườ ả ươ gái Trà Vinh ng i du kích/ Trông cô c ườ ưở i t ấ ng th y c t ng lai (...)/ Tôi

145

ả ữ ứ ộ ồ ữ ứ đ ng đây gi a xóm thôn gi i phóng (...)/ Tôi đ ng đây gi a ru ng đ ng thân

ế ữ ứ ấ thi t (...)/ Tôi đ ng đây trên đ t đai màu m ỡ (N du kích Trà Vinh ).

ữ Ơ ệ ứ ệ ấ Đi p ng “ i cô gái trà Vinh”, “Tôi đ ng đây”... và đi p mô hình c u trúc

ả ể ộ ả ụ ư ệ ạ ạ ợ ự câu nh trên đã t o ra hi u qu bi u đ t là thái đ c m ph c, ng i ca, t hào rõ

ắ ự ủ ủ ệ ệ ấ ệ Ở r t. ế đây, th pháp trùng đi p cho th y vai trò đ c l c c a nó trong vi c ki n

ề ể ễ ề ạ ườ ụ ữ ọ ạ t o di n ngôn theo ki u huy n tho i hóa v ng ệ i ph n trong văn h c hi n

ể ắ ặ ự ủ ộ ươ ừ ượ ử ụ th c xã h i ch nghĩa. Có th b t g p ph ứ ng th c tu t này đ ớ c s d ng v i

ố ữ ủ ề ậ ấ ơ ư Bà má H u Giang ầ t n su t khá cao trong nhi u bài th khác c a T H u nh ,

ẹ M T mẹ ơ , M Su t ố ...

ệ ổ ạ ứ ừ ố ự ệ ệ ọ Bên c nh vi c t ch c ngôn t theo l i trùng đi p, văn h c hi n th c xã

ủ ệ ể ủ ế ạ ươ ộ h i ch nghĩa còn khai thác tri t đ th pháp khu ch đ i, khoa tr ạ ằ ng nh m t o

ạ ề ề ườ ụ ữ ra huy n tho i v ng i ph n anh hùng. Đây là chân dung cô lái đò sông

ươ ượ ả ư ầ ư ẹ ầ ậ ươ ọ ớ H ng đ c c m nh n đ p “nh thiên th n”, nh v ng d ng m i m c qua l ờ i

ề ắ ơ ươ ủ ồ ỉ ế ữ Ch bi t: gi a dòng th ít nhi u mang s c thái khoa tr ng c a Thanh H ng:

ố ươ ư ặ ư ệ ấ ọ ớ ờ sâu, xoáy l c/ T ầ i roi rói, nh m t tr i m i m c/ Em xu t hi n nh thiên th n/

ư ữ ề ẹ Thu h p nh ng dòng sông/ Đ a chúng tôi v Hu ế (Cô lái đò sông H ngươ ).

ạ ượ ủ ế ớ ệ ể ạ V i Đào Vũ, th pháp khu ch đ i đ c khai thác tri t đ trong đo n nhà

ả ủ ấ ặ ộ ữ ộ văn miêu t hành đ ng g t lúa c a Ch m (trong ặ Cái sân g chạ ): “Gi a ru ng g t,

ư ầ ề ể ả ấ ấ ầ ộ Ch m c m cây li m xén nh c m thanh đo n đao. Ch m không đ i nón, đ khăn

ữ ố ườ ắ ế ộ vuông đen xòa xu ng hai vai (…) Nh ng ng i c t lúa x p thành m t hàng ngang

ể ạ ử ạ ọ ộ ộ ọ ch y d c th a ru ng. H đã lên tít trên kia, đ l ấ i m t mình Ch m tung hoành

ữ ế ấ ồ ồ ị ế ẫ ớ v i nh ng g i lúa ch ng cao hàng ôm đ y (…) Ch m xén lia l a h t mô này đ n

ư ể ữ ế ấ ạ ạ ắ ồ ỗ mô khác (…) Nh ng ti ng c t lúa so t so t liên h i nh ti u liên. Ch m m i

ộ ượ ư ạ ế ạ ấ ạ ấ nhát xén là m t l m, nghe ti ng so t dài đĩnh đ c nh đ i bác. Ch m l y mũi

ượ ề ẽ ạ ấ ồ ố ố ổ ộ li m x c x c g i lúa lên r t m nh, xén xong c chân s rê l m lúa sang m t

ạ ạ ư ẫ bên, thân r còn l ằ i buông xòa ra, nh ng v n n m đúng hàng, trông san sát nh ư

ộ ạ ế m t đ o quân x p thành hàng ngũ” [317, tr.121].

ụ ẳ ế ề ộ V i ớ Cái sân g chạ , h n Đào Vũ cũng có d ng ý vi ạ t nên m t huy n tho i

ườ ữ ặ ậ ủ ự ấ ả ộ ề v ng i n anh hùng trên m t tr n lao đ ng s n xu t, xây d ng ch nghĩa xã

ể ụ ể ử ụ ữ ế ậ ậ ộ h i. Do v y, ông s d ng ngôn ng và không gian chi n tr n đ c th hóa ý

ạ ạ ả ế ề ộ ưở t ng đó. Đo n văn mang l i cho ng ườ ọ ấ ượ i đ c n t ng khôn t t v m t xã xi

ự ả ộ ộ ườ ả ữ ộ viên tích c c lao đ ng ch khác nào m t ng i hùng đang “t xung h u đ t” trên

146

ế ưở ủ ậ ố chi n lũy. Cách so sánh và liên t ạ ng c a nhà văn nhu m màu binh đao, tr n m c

ể ệ ề ạ ướ ế ộ ế th hi n tính khu ch đ i theo chi u h ầ ng tăng ti n. Ông ví hành đ ng c m

ư ầ ủ ế ề ả ắ ấ ừ ề li m xén lúa c a Ch m nh c m đo n đao, ti ng c t lúa phát ra t li m nghe

ư ế ể ế ạ ấ ặ ồ ế nh ti ng súng ti u liên r i tăng c p lên thành ti ng đ i bác. Lúa g t xong x p

ư ộ ạ ừ ế ạ ố thành t ng hàng dài nh m t đ o quân trong hàng ngũ... L i nói khu ch đ i, khoa

ươ ư ế ố ượ ượ ả ấ tr ng nh th rõ ràng đã làm cho đ i t ng đ c miêu t ộ (Ch m) mang m t

ữ ẳ ớ ườ ườ ấ ở ầ t m vóc khác h n so v i nh ng ng i bình th ng. Theo đó, Ch m tr thành

ươ ấ ầ ề ả ượ ậ ộ ộ ấ m t t m g ộ ng sáng v lao đ ng s n xu t c n đ ể c nhân r ng trong t p th .

ữ ụ ế ễ ộ ọ Xét đ n cùng, đây chính là m t trong nh ng m c tiêu quan tr ng mà di n ngôn

ự ủ ệ ọ ộ ướ ớ văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa h ng t i.

ệ ượ ễ ả Trong M nh trăng cu i r ng ố ừ (Nguy n Minh Châu), Nguy t đ c miêu t ả

ư ộ ẹ ừ ế ớ ộ ế ạ ọ nh m t viên ng c toàn bích đ p t ngo i hình đ n th gi i n i tâm. Cái nhìn

ự ế ệ ạ ồ ưở mang tính khu ch đ i giúp nhà văn th c hi n thành công ý đ lí t ng hóa,

ậ ữ ủ ề ạ ướ huy n tho i hóa nhân v t n thanh niên xung phong c a mình. Tr ế c h t là s ự

ạ ề ặ ế ế ệ ạ ễ khu ch đ i v m t ngo i hình. Nguy n Minh Châu khi n Nguy t gây n t ấ ượ ng

ớ ả ườ ế ọ ằ ẫ ạ ế ả ầ khó quên v i c ng i ti p xúc (Lãm) l n b n đ c b ng chi ti t miêu t đ u tiên

ẽ ế ạ ồ ơ ả ụ đó là “đôi gót chân bóng h ng s ch s ”. Đi xa h n th , tác gi d ng công di n t ễ ả

ề ả ự ả ủ ủ ệ ả ậ ẫ ộ ẻ ẹ v đ p huy n o, l ng l y và ám nh c a Nguy t qua s c m nh n c a Lãm

ồ ồ ử ề ạ ầ trong đêm trăng phiêu du huy n tho i: “Khung c a xe phía cô gái ng i l ng đ y

ừ ủ ợ ơ ệ ề bóng trăng (...). T ng s i tóc c a Nguy t đ u sáng lên. Mái tóc th m ngát, dày và

ẻ ệ ề ấ ờ ỏ ộ tr trung làm sao! B t ng Nguy t quay v phía tôi và h i m t câu gì đó. Tôi

ư ừ ả ả ắ ợ ị không k p nghe rõ vì đôi m t tôi đã choáng ng p nh v a trông vào o nh. Trăng

ặ ươ ệ ặ ẳ sáng soi th ng vào khuôn m t Nguy t, làm cho khuôn m t t ẹ ờ i mát ng i lên đ p

ặ ẹ ộ ẫ ạ ườ l th ạ ầ ng! (...) khuôn m t đ p l ng l y đ y ánh trăng” [30, tr.2934]. Bên c nh

ễ ể ậ ố ế ằ đó, Nguy n Minh Châu cũng đ nhân v t dùng l ụ ạ i nói khu ch đ i nh m m c

ị ự ạ ấ ạ ả ườ ủ ệ đích nh n m nh b n lĩnh và ngh l c cách m ng phi th ng c a Nguy t. Khi b ị

ươ ệ ẫ ườ ủ ế ươ trúng th ng, Nguy t v n c i và an ứ i Lãm: “Anh c yên tâm, v t th ng ch ỉ

ừ ờ ế ể ế có th đi lên đ n tr i đ c ướ x c da thôi. T gi đ n sáng, em ờ ượ ” [30, tr.34].

ộ ố ể ệ ắ ạ 4.3. M t s nguyên t c t o hình và bi u hi n

ệ ạ ế ớ ứ ự ế ượ ự ệ ế Vi c t o d ng b c tranh th gi i và th c hi n chi n l ủ c giao ti p c a

ễ ể ọ ờ ươ ừ ễ di n ngôn văn h c không th tách r i các ph ứ ng th c tu t . Di n ngôn v gi ề ớ i

ự ủ ệ ọ ộ ệ ữ n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi ạ ậ t Nam cũng v y. Bên c nh

147

ươ ứ ư ể ễ ề ạ ạ ph ng th c bi u tr ng hóa, huy n tho i hóa đã phân tích, lo i hình di n ngôn

ắ ạ ử ụ ữ ể ệ ọ này còn s d ng nh ng nguyên t c t o hình và bi u hi n quan tr ng khác nh ư

ắ ạ ượ ổ ứ ệ ố ụ ể ằ ọ nguyên t c t c t ng đài, t ệ ch c h th ng gi ng đi u... nh m c th hóa hình

ữ ớ ế ơ ắ ạ ượ t ng n gi ự i. Sau đây là s trình bày chi ti t h n các nguyên t c t o hình và

ể ệ bi u hi n này.

ắ ạ ượ 4.3.1. Nguyên t c t c t ng đài

ề ứ ế ớ ư ề ộ ượ ạ M t đi u đáng l u ý v b c tranh th gi i phân vai đ ễ c t o ra trong di n

ớ ữ ủ ự ữ ủ ệ ọ ộ ộ ngôn gi i n c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa là, các vai n thu c phe

ế ẹ ệ ẹ ổ ư M Chi n sĩ “Ta” (chính di n) nh , M T qu c ố , Chúng con Anh hùng

ườ ượ ắ ạ ắ ạ ượ ữ ậ nguyên t c t c t ng đài th ng đ c kh c ho theo . Do v y, nh ng “pho

ấ ệ ằ ừ ấ ượ ả ị ượ t ng” làm b ng ch t li u ngôn t này có kh năng gây n t ạ ng th giác m nh

ấ ượ ự ẽ ể ộ ố ộ ị m và s ng đ ng. Dĩ nhiên, ai cũng hi u, s tác đ ng gây n t ủ ng th giác c a

ượ ữ ở ở ượ ọ các t ng đài n anh hùng ế đây là gián ti p b i hình t ng văn h c có tính phi

ể ượ ữ ớ ự ộ ọ ậ v t th . Nhìn khái quát, t ng đài n gi ệ i trong văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ơ ả ư ữ ặ nghĩa có nh ng đ c tính c b n nh sau:

ắ ượ ươ ạ ỡ 4.3.1.1. Màu s c khung t ng đài t i sáng, r ng r

ắ ượ ủ ự ệ ạ ọ ộ Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa t c kh c t ng đài gi ớ ữ ớ ư ế i n v i t th

ườ ế ắ ườ ở ậ ứ ượ ữ ủ c a ng i chi n th ng, ng i anh hùng. Cũng b i v y, nh ng b c t ấ ng đài y

ườ ắ ươ ạ ể ệ ầ ằ ươ ạ màu s c t i sáng, r ng r th ng có ỡ nh m th hi n th n thái vui t i, l c quan

ườ ờ ạ ủ ể ượ ẹ ệ ủ c a con ng ớ i ch nhân th i đ i m i. Đó có th là hình t ng bà m Vi t Nam vĩ

ư ọ ữ ườ ạ ớ đ i v i “trái tim nh ng c sáng ng i” ( ố ữ ờ M T mẹ ơ T H u). Hay, nh ng ng i m ẹ

ẫ ườ ắ trong gian khó, hy sinh “V n môi c i đón bình minh n ng tràn” ( Tình mẹ Phan

ị Th Thanh Nhàn)...

ủ ệ ọ ộ ượ ườ ữ ự Trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, t ng đài ng i n anh hùng

ẻ ổ ượ ữ ự ằ ạ tr tu i cũng đ c nhà văn t c d ng b ng nh ng gam màu sáng t ươ ự ỡ i, r c r .

ả ủ ệ ươ ứ ạ ượ ộ Hi u qu c a ph ng th c t c t ng đài này là, làm toát l cái hùng vĩ ở ớ ữ i n , gi

ủ ọ ẹ ẳ ạ ậ ờ ượ ườ ồ đ ng th i tô đ m nét đ p thanh tân c a h . Ch ng h n, hình t ng ng i con gái

ệ ườ ượ ố ữ ễ ả ằ Vi t Nam ng i con gái anh hùng đ c T H u di n t ộ b ng m t gam màu

ọ ờ ổ ỏ ự ở ề ư ừ ế ọ ố T cõi ch t em tr v , chói l ư ổ i/ Nh bu i “chói l i”, đ r c nh màu c T qu c:

ọ ườ ệ ố ữ em đi, ng n c đ g i i con gái Vi t Nam ờ ỏ ọ (Ng T H u). Hay, trên trang vi ế t

ượ ầ ị ị ị ủ c a Phan Th Thanh Nhàn, t ẹ ệ ng đài ch Võ Th Sáu hi n ra đ y kiêu hùng, đ p

ươ ụ ườ ế ữ ả ở ẽ ớ đ v i nhành hoa t i cài trên mái tóc và n c i thi u n bình th n n trên môi.

148

ị ỹ ạ ượ ớ ớ ắ ủ ở ữ V i Lâm Th M D , t ng đài l ạ ượ i đ c bao ph b i nh ng l p s c màu c a t ủ ự

ụ ư ầ ắ ắ ắ ươ Đêm đêm tâm h nồ nhiên, vũ tr nh sao đêm, mây tr ng, s c n ng, v ng d ng:

ữ ề ả ỏ ờ ị ạ ắ em t a sáng/ Nh ng vì sao ng i chói lung linh/ Có ph i th t da em m m m i tr ng

ữ ậ ắ ả ắ ờ trong/ Đã hóa thành nh ng làn mây tr ng/ Và ban ngày kho ng tr i ng p n ng/

ả ầ ờ ươ ờ ố ả Đi qua kho ng tr i em v ng d ng thao th c ứ (Kho ng tr i h bom Lâm Th Mị ỹ

ệ ạ ự ể ạ ượ ề ườ ệ D )... Có th nói, vi c t o d ng t ng đài v ng ụ ữ i ph n Vi t Nam anh hùng

ắ ươ ể ả ạ ạ ỡ ằ b ng màu s c t i sáng, r ng r đã giúp nhà văn cách m ng chuy n t ọ i khá tr n

ữ ấ ọ ươ ầ ạ ừ ạ ề ẹ v n bài h c v nh ng t m g ng và tinh th n l c quan cách m ng. T đây, ánh

ượ ứ ủ ế ầ ạ ỏ sáng t ẽ ng đài soi chi u và lan t a m nh m vào tâm th c c a qu n chúng công

ộ ọ ấ nông binh, thôi thúc h đ u tranh và hành đ ng.

ườ ố 4.3.1.2. Đ ng nét, hình kh i uy nghi và hoành tráng

ự ủ ệ ể ậ ấ ọ ọ ộ ượ Đ c văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, có th nh n th y, t ng đài n ữ

ớ ườ ượ ế ạ ữ ở ừ ườ ố ị đ ng nét, hình kh i uy gi i th ng đ c ki n t o b i nh ng t ữ ể ng bi u th

ề ấ ượ ẹ ổ ề M T qu c nghi, hoành tráng. Đáng chú ý nhi u nh t là t ng đài v bà ố Mẹ

ệ ạ ượ ả ọ Vi t Nam ề anh hùng. Nói v kh năng t c t ậ ng đài cho nhân v t văn h c thì có

ạ ượ ượ ố ữ ơ ẽ ư l ch a có nhà văn cách m ng nào v t qua đ c T H u. Trong th ông, hàng

ạ ượ ề ẹ ạ ượ ắ ạ ớ lo t pho t ng hoành tráng v bà m cách m ng đ c kh c t c v i nhi u t ề ư ế th

ư ượ ề ẳ ạ ố ượ ặ và chi u kích khác nhau. Ch ng h n nh , t ẹ ng đài m Su t đ ở ư c đ c tr ng b i

ư ề ạ ắ ấ ẩ ầ ấ ấ ư ế t th ng ng đ u b t khu t, mái tóc b c tr ng h t theo chi u gió nh làn sóng

ố ữ ơ ủ ể ạ bi n tung trào. Hai câu th c a T H u mang l i cho ng ườ ọ ấ ượ i đ c n t ng v ề

ộ ệ ư ẩ ầ ẹ “Ng ng đ u mái tóc m rung/ Gió lay nh sóng ẹ ậ m t bà m th t trác vi t, kì vĩ:

ể ắ ờ bi n tung, tr ng b ...” ẹ (M Su t ố ).

ỉ ạ ượ ố ữ ẹ ệ ớ ư ế ứ T H u không ch t c t ng bà m Vi t Nam v i t th đ ng hiên ngang,

ấ ờ ộ ắ ạ ữ ẹ ấ ư ế ấ b t khu t gi a đ t tr i l ng gió mà còn kh c t c “m ” trong t ồ th ng i trông

ư ả ỏ ẹ ồ ướ : “Bóng m ng i canh ữ v ng chãi, t a bóng mênh mông nh bao trùm c non n c

ẹ ồ ồ ọ ướ ẫ l n bóng c n (...)/ Bóng m ng i trông, v ng n c non!” (M T mẹ ơ ).

ắ ọ ườ ẹ ằ ữ ườ ơ Đôi khi, nhà th kh c h a ng i m b ng nh ng đ ơ ng nét bi tráng kh i

ụ ự ề ả ộ ườ ọ ướ ư ế ợ g i ni m c m ph c và s xúc đ ng mãnh li ệ ở t phía ng i đ c tr th hy c t

ủ ậ ứ ậ ằ ộ “Má già đ ng d y ngó vào th ng Tây (...)/ M t dòng sinh c a bà má H u Giang:

ỏ ờ ơ ờ ướ máu đ lên tr i/ Má i, con đã nghe l i má kêu!/ N c non muôn quý ngàn yêu/

ề ậ ớ Còn in bóng má s m chi u H u Giang” ậ (Bà má H u Giang ).

149

ố ữ ạ ở ề ớ ẹ ấ ỗ ầ ả Có lúc T H u l i tr v v i hình nh bà m r t đ i g n gũi và bình d ị

ế ạ ể ạ ầ ạ ộ qua chi ti t t o hình tóc b c, vai g y... Đây là ki u t o hình khá quen thu c mang

ủ ề ố ọ ệ ừ ư ể ả ế ậ tính truy n th ng c a văn h c Vi t Nam t x a đ n nay. Có th c m nh n rõ

ể ượ ẹ ầ ơ “M già mái tóc hoa râm/ ặ đ c đi m này qua hình t ng bà B m trong câu th :

ề ế ầ ắ Chi u nay ch c cũng nghe th m ti ng con” i (B m ầ ơ ).

ướ ượ ữ ớ Cùng chung xu h ự ng xây d ng hình t ng n gi ắ ạ i theo nguyên t c t c

ư ố ữ ề ậ ượ t ng đài nh T H u còn nhi u nhà văn khác, trong đó có Huy C n. Khi miêu t ả

ẹ ạ ố ổ ườ ể ệ M T qu c, ông cũng sáng t o các đ ầ ng nét th hi n dũng khí oai phong, t m

ầ ạ ộ ồ ổ Ở vóc l ng l ng vĩ đ i sánh ngang t m vóc vũ tr c a ố . ụ ủ M T qu c ẹ đây, các t ừ

ể ử ị ể ừ ữ ạ ạ ấ ớ “vùng lên”, “bi n l a”, “s ng s ng”... có giá tr bi u đ t và t o hình r t l n:

ẹ ấ ứ ể ử ữ ừ ữ ẹ ờ “M l y s c vùng lên trong bi n l a/ M hôm nay s ng s ng gi a tr i cao” (Tổ

qu cố ).

ễ ơ ươ ế ướ ầ ư ế Ti ng hát d i g m c u Nhà th Vi n Ph ng trong ộ ầ đ a đ n cho ta m t

ờ ở ư ế ủ ể ạ ấ ậ ộ ườ ự ả s c m nh n khá b t ng b i t th chuy n đ ng nhanh, m nh c a ng ẹ i m .

ướ ữ ạ ầ ộ Hành đ ng “b c qua đ u thù”, “Vung tay xé to c đêm mù”... là nh ng chi ti ế t

ạ ườ ủ ượ “T g mừ ầ ấ ạ t o hình nh n m nh vào đ ng nét dũng mãnh, uy nghi c a t ng đài:

ẹ ướ ừ ạ ầ ầ c u m b c ra/ T trong bóng t ố ướ i b c qua đ u thù/ Vung tay xé to c đêm mù/

ắ ướ ườ ệ ắ ờ ồ N ng h ng lên, n c ao tù thành mây/ Kh p tr i mây tích đi n bay/ Đ ng lên,

ầ ố ế ướ ầ ấ s m sét cu n đ y gót chân” i g m c u (Ti ng hát d ầ ).

ướ ạ ượ ữ ủ ẩ Hòa cùng xu h ng t c t ơ ng đài c a các nhà th nam, n sĩ C m Lai

ẹ ồ ử ụ ề ế ạ trong bài th ơ Bà m Đ ng Tháp M i ườ cũng s d ng nhi u chi ti ơ t t o hình kh i

ượ ẫ ị ệ ẹ ề ệ ợ g i hình t ng th giác vô cùng l m li t, hoành tráng v bà m Vi t Nam anh

hùng. Tác gi ả ạ ượ t c t ng đài m ẹ ở ư ế t ặ th trên cao, giang tay hiên ngang ch n

ướ ạ ờ ẹ ứ ư ạ “M đ ng trên gò cao, tóc b c v n gió ướ b c quân thù d i m a bom, bão đ n:

ử ư ư ẹ ạ ầ ố ộ ồ cu n/ Trên đ u m máy bay nhào l n/ M a nh đan, l a đ n vút điên cu ng/

ữ ậ ặ ướ ấ ẹ ứ ơ ệ Gi tr n càn ch n b c t n công/ m đ ng gi ẫ tay l m li t oai hùng” (Bà mẹ

ồ Đ ng Tháp M i ườ ).

ề ữ ấ ệ ấ ạ 4.3.1.3. Ch t li u b n v ng, b t ho i

ạ ấ ượ ằ ề ự ườ ạ ủ ượ ấ ồ Nh m t o n t ng v s tr ng t n, b t ho i c a t ng đài, nhà văn

ự ủ ệ ườ ườ ụ ữ ớ ữ ấ ệ ữ ậ ch t li u h u v t ộ hi n th c xã h i ch nghĩa th ng ví ng i ph n v i nh ng

ể ắ ắ ắ ờ ợ ườ ư ồ th r n ch c nh đ ng, s t, kim lo i ấ ệ ạ . Các ch t li u đó bao gi cũng g i ng i ta

ưở ớ ị ề ữ ử ề ươ ệ liên t ng t ữ i nh ng giá tr b n v ng, vĩnh c u. V ph ố ữ ng di n này, T H u

150

ế ổ ự ượ cũng đóng vai trò tiên phong. Trong bài th ơ Ti ng ch i tre , ông d ng t ng đài

ướ ừ ơ ớ ị ắ ch lao công khi c n giông v a m i đi qua trong đêm đông rét m t. Cái kh c

ệ ữ ộ ủ ờ ế ị ấ ở ư ế ữ ầ nghi t, d d i c a th i ti t b l n át b i t ộ th v ng chãi và tinh th n lao đ ng

ệ ủ ườ ừ ắ ữ ơ ụ ữ ấ Nh ng đêm đông/ Khi c n giông/ V a t t (...)/ mi t mài c a ng i ph n y:

ư ồ ư ắ ị ị Ch lao công/ Nh s t/ Nh đ ng/ Ch lao công/ Đêm đông/ Quét rác... (Ti ngế

ch i treổ ).

ườ ệ ế ụ ử ụ ấ ệ ố ữ ồ i con gái Vi t Nam Trong Ng , T H u ti p t c s d ng ch t li u đ ng,

ữ ầ ơ ị ị ắ ể ạ ượ s t đ t c t ắ ng đài n anh hùng Tr n Th Lý qua câu th : “Th t da em hay là s t

ấ ệ ượ ủ ư ơ ồ là đ ng?”. Ngoài ra, nhà th còn m n các ch t li u c a thiên nhiên nh mây,

ể ạ ớ ố ậ Mái tóc em đây, hay là mây là su i, giông ch p... đ t o chân dung nhân v t:

ớ ử ắ ố ườ ệ su i/ Đôi m t em nhìn hay ch p l a đêm giông i con gái Vi t Nam (Ng ).

ệ ượ ữ ấ ớ ự Giông, ch p, s m sét... là nh ng hi n t ng t nhiên hùng vĩ , bi u t ể ượ ng

ứ ậ ạ ẽ ế ở ơ ệ ố cho s c m nh tuy t đ i và vô t n. Có l chính b i th mà trong câu th trên, T ố

ữ ắ ườ ể ớ H u đã ví đôi m t ng ớ ử i con gái anh hùng v i “ch p l a đêm giông” đ làm tăng

ượ ự ề ả ậ ắ s c thái oai dũng cho t ng đài. V kh năng d ng chân dung nhân v t theo

ắ ạ ượ ố ữ ủ ủ ể nguyên t c t c t ng đài c a T H u, chúng tôi tán thành quan đi m sau c a nhà

ứ ủ ự ệ ị ọ ế Ch nghĩa hi n th c th giác trong văn h c nghiên c u Lã Nguyên trong bài vi t

ệ ướ ố ữ ủ ệ ệ ậ ậ ắ Vi t Nam tr c 1975 ọ ầ : T H u “là ngh sĩ b c th y c a ngh thu t kh c h a

ắ ạ ượ chân dung theo nguyên t c t c t ng đài” [176].

ổ ứ ọ ệ 4.3.2. T ch c gi ng đi u

ứ ễ ề ệ ể ắ ấ ớ Nghiên c u di n ngôn luôn g n li n v i vi c tìm hi u v n đ ch th l ề ủ ể ờ i

ế ố ắ ữ ậ ộ ế ớ ủ ể ờ nói. M t trong nh ng y u t g n bó m t thi t v i ch th l ọ i nói chính là gi ng

ệ ể ễ ớ ữ ự ủ ệ ọ ộ đi u. Do đó, tìm hi u di n ngôn gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa

ế ả ươ ứ ổ ứ ủ ọ ầ cũng c n thi t ph i xem xét ph ng th c t ệ ch c gi ng đi u c a nó. Có th ể

ể ệ ả ậ ọ ộ ườ ạ ứ ủ hi u, “gi ng đi u là thái đ , tình c m, l p tr ng t ư ưở t ng, đ o đ c c a nhà văn

ệ ượ ượ ả ể ệ ờ ư ị ố ớ đ i v i hi n t ng đ c miêu t th hi n trong l i văn quy đ nh cách x ng hô,

ừ ắ ụ ệ ả ả ầ ơ ọ g i tên, dùng t , s c đi u tình c m, cách c m th xa g n, thân, s , thành kính

ế ồ ợ ươ hay su ng sã, ng i ca hay châm bi m...” [77, tr.112]. Phân tích ph ệ ng di n

ệ ủ ễ ọ ớ ữ ự ủ ệ ọ ộ gi ng đi u c a di n ngôn gi ầ i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa c n

ủ ặ ẩ ượ ữ ớ ượ bám sát vào đ c tính th m mĩ c a hình t ng n gi i đ c miêu t ả ở các tác

ọ ẽ ụ ể ơ ợ ủ ẩ ậ ẩ ẩ ấ ộ ph m c th . Ph m ch t th m mĩ c a nhân v t văn h c s kh i g i thái đ và

ả ẩ ươ ứ ừ ủ ể ờ ự ể tình c m th m mĩ t ng ng t phía ch th l i nói. D a trên quan đi m này, có

151

ộ ố ọ ơ ả ễ ệ ể ằ ớ ữ ộ th khái quát m t s gi ng đi u c b n n m trong di n ngôn gi i n thu c văn

ự ủ ư ệ ộ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa nh sau:

ọ ợ 4.3.2.1. Gi ng ng i ca, thành kính

ư ở ươ ướ ế ẹ ẹ ổ M Chi n sĩ Nh đã trình bày ch ng tr c, vai , M T qu c ố và

ố ượ ở ế ớ ứ Chúng con anh hùng tr thành đ i t ng trung tâm trong b c tranh th gi i phân

ề ớ ữ ủ ữ ề ễ ậ vai c a di n ngôn v gi ộ i n . Nh ng nhân v t thu c các vai này đ u là con

ườ ưở ờ ạ ớ ủ ẩ ấ ng i lí t ẩ ng c a th i đ i v i ph m ch t th m mĩ bao trùm là cái hùng vĩ. Cũng

ề ớ ữ ủ ễ ệ ậ ộ ọ do v y, di n ngôn v gi ơ ả ự i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa c b n

ủ ạ ự ệ ệ ằ ọ ộ ợ ẽ ượ s đ c th c hi n b ng gi ng đi u ch đ o là ng i ca kèm theo thái đ thành

ế ơ ự ắ ắ ợ ồ ừ cái nhìn s thiử kính và bi t n sâu s c. S ng i ca, thành kính này b t ngu n t

ố ớ ố ượ ủ ể ượ ả ườ ở ủ c a ch th phát ngôn đ i v i đ i t ng đ c miêu t . Ng i nói đây bao gi ờ

ữ ộ ấ ấ ặ ả ơ ớ ị cũng gi m t kho ng cách r t xa và luôn đ t mình vào v trí th p h n so v i nhân

ủ ể ờ ế ớ ể ỉ ậ ượ ề ậ v t đ c đ c p trong phát ngôn. V i tâm th đó, ch th l ợ i nói ch có th ng i

ự ự ữ ọ ọ ca, cung kính mà không có nh ng s l a ch n khác. Đây chính là lí do quan tr ng

ả ạ ủ ệ ọ ộ ạ ề ờ giúp gi i thích t ự i sao văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa l i dành nhi u l i ca

ố ớ ữ ớ ế ư ế ự ễ ọ ụ t ng, tôn vinh đ i v i n gi i đ n nh th . Phân tích vào th c ti n văn h c này

ự ủ ậ ấ ị ẽ ấ s th y rõ tính ch t xác th c c a nh n đ nh trên.

ướ ệ ậ ể ế ấ ọ ợ Tr ễ c h t, gi ng ng i ca, thành kính bi u hi n t p trung nh t qua di n

ẹ ề ệ ợ ơ M T m ngôn v các bà m Vi t Nam anh hùng. Trong bài th ố ữ ẹ ơ , T H u ng i ca

ườ ư ế ẹ ạ ộ ở ờ ng i m cách m ng m t th i đã c u mang, che ch cho đàn con chi n sĩ. Nay

ở ạ ẹ ơ ữ ườ ẹ ấ ằ tr l i, m T m không còn n a. Tác gi ả ưở t ớ ề ng nh v ng ấ i m y b ng t m

ế ơ ẹ ẹ ẽ ậ ơ lòng thành kính, bi ợ t n sâu đ m. Nhà th ca ng i trái tim “m ” đ p đ , trong

ư ọ ườ ư ấ ồ ấ Ôi bóng ng ấ i x a đã khu t r i/ Tròn đôi n m đ t sáng nh viên ng c quý:

ư ữ ế ắ ồ ố ọ tr ng chân đ i/ S ng trong cát, ch t vùi trong cát/ Nh ng trái tim nh ng c sáng

ng i!ờ (M T mẹ ơ ).

ế ề ộ ờ ẹ ấ ầ ả ọ Vi t v bà m dành tr n m t đ i đào h m nuôi gi u c binh đoàn cách

ạ ướ ươ ươ ẹ ấ ộ ợ m ng d i lòng đ t, D ng H ng Ly cũng xúc đ ng, ng i ca lòng m bao la

ế ượ ư ấ ụ ấ ờ Đ t quê ta mênh mông/ Quân thù không xăm h t đ c/ Lòng nh vũ tr , đ t tr i:

ủ ấ ả ẹ ộ ư ấ m r ng vô cùng/ Đ gi u c hàng s đoàn d i đ t ướ ấ (Đ t quê ta mênh mông ).

ố ớ ự ữ ẹ ạ ọ ợ ỉ ệ Không ch dành s ng i ca đ i v i nh ng bà m cách m ng, văn h c hi n

ủ ự ặ ộ ệ ề ờ ố ớ ụ th c xã h i ch nghĩa còn đ c bi t tôn vinh và dành nhi u l i ca t ng đ i v i các

ẻ ổ ụ ữ ế ấ ả ớ ữ n anh hùng tr tu i. V i m c đích y, Vũ Cao đã tìm đ n nh ng hình nh th ơ

152

ậ ẹ ấ ử ủ ự ể ợ ườ ữ ộ th t đ p đ ng i ca s hy sinh b t t c a ng i n du kích trong cu c kháng

ế ố ơ ỉ Em mãi là hoa trên đ nh núi/ B n mùa th m mãi cánh hoa ố chi n ch ng Pháp:

th m ơ (Núi Đôi).

ơ ơ ề ế ờ Bông sen mi n Đông Nhà th S n Phong trong cũng h t l ợ i ca ng i lòng

ạ ủ ả ả ề dũng c m, gan d c a cô gi ọ i phóng mi n Đông. Ông g i cô gái là “dũng sĩ”, “anh

ủ ơ ươ ả Ôi, cô gi ề i phóng mi n Đông/ Hai hùng”, “là bông sen” th m ngát c a quê h ng:

ổ ờ ụ ớ ươ ấ ơ ồ m i tu i đ i/ Đã h n nghìn ngày đánh Mĩ/ V t l n lên trên đ t Thành đ ng/ Em

ủ ộ ươ là dũng sĩ/ Em là anh hùng/ Là m t bông sen c a quê h ng yêu quý (Bông sen

ề mi n Đông ).

ụ ự ả ọ hào 4.3.2.2. Gi ng c m ph c, t

ệ ở ự ạ ọ ấ ươ ỉ S phân chia các lo i gi ng đi u đây ch mang tính ch t t ố ng đ i.

ụ ự ự ọ ề ớ ữ ủ ễ ọ ả ấ gi ng c m ph c, t hào Th c ch t, trong di n ngôn v gi ệ i n c a văn h c hi n

ọ ợ ủ ự ề ắ ộ ở ớ gi ng ng i ca, thành kính th c xã h i ch nghĩa luôn g n li n v i , b i theo logic

ườ ộ ố ượ ợ thông th ng khi ng i ca m t đ i t ủ ể ng nào đó thì ch th phát ngôn bao gi ờ

ụ ưỡ ộ ố ớ ố ượ ự ả cũng dành s c m ph c và ng ng m đ i v i đ i t ọ ư ậ ng đó. Nh v y, gi ng

ụ ự ộ ắ ủ ủ ể ệ ọ ọ ng iợ ả c m ph c, t hào có th xem là m t s c gi ng khác c a gi ng đi u ch âm

ở ề ệ ấ ca, thành kính đã phân tích trên. Nhi u lúc, chúng xuyên th m, hòa quy n vào

ụ ừ ạ ậ ạ ớ ẳ nhau th t khó tách b ch cho rõ ràng. Ch ng h n, ngay trong ví d v a m i phân

ậ ứ ở ụ ề ọ ệ ợ ướ tích v gi ng đi u ng i ca nhân v t S m c tr c, câu văn: “Kìa là mái tóc óng

ượ ươ ố ệ ấ ả ấ m t t i t ộ t mà c Hòn Đ t ai cũng l y làm hãnh di n” [64, tr.190] cùng m t

ừ ộ ộ ộ ợ ạ ừ ộ ộ ề ụ ả ự lúc v a b c l thái đ ng i ca l i v a b c l ni m c m ph c và t ủ hào c a nhà

ủ ả ườ ứ văn và c a c ng ề ị ứ i dân x Hòn v ch S .

ầ ớ ư ự ệ ọ ộ ậ ữ Nh đã nói, ph n l n các nhân v t n trong văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ứ ự ộ ặ ư ủ ề ấ ẩ ẩ nghĩa đ u ch a đ ng ph m ch t th m mĩ hùng vĩ nên thái đ đ c tr ng c a ch ủ

ể ờ ờ ụ ả ể ệ ở ề c m ph c, ng ưỡ ng th l ố ớ ọ i nói đ i v i h bao gi ự cũng tích c c, th hi n ni m

ộ ự ễ ắ ớ ữ ủ ộ ậ m , t hào và bi t n ả ế ơ sâu s c. Kh o sát di n ngôn gi ọ i n c a b ph n văn h c

ự ể ệ ặ ấ ồ ườ Ng i con gái này th y có s bi u hi n phong phú và d i dào đ c tính đó. Trong

ệ ươ ấ ủ ề ấ ườ ữ Vi t Nam ấ , t m g ng v lòng kiên trung, b t khu t c a ng i n anh hùng tr ướ c

ậ ủ ẻ ắ ử ế ấ đòn tra t n “Đi n ệ gi t, dùi đâm, dao c t l a nung” dã man c a k thù khi n T ố

ừ ề ữ ụ ụ ể ả ả ơ H u vô cùng c m ph c. T ni m c m ph c, nhà th chuy n sang thái đ ng ộ ưỡ ng

ộ ạ ắ ắ Cho tôi hôn bàn chân em l nh ng t/ Cho tôi nâng bàn tay em n m m và nâng niu:

153

ớ ả ư ặ ch t/ Ôi bàn tay nh đôi lá còn xanh/ Trên mình em đau đ n c thân cành iườ (Ng

ệ con gái Vi t Nam ).

ờ ố ả ừ ề ụ ướ ự Ở Kho ng tr i h bom ấ , cũng xu t phát t ả ni m c m ph c tr c s hy

ỹ ạ ủ ữ ị sinh anh dũng c a nh ng cô gái thanh niên xung phong, Lâm Th M D đã xem

ươ ư ầ ờ ươ ưở ể ư ấ ọ h nh t m g ng sáng ng i, nh v ng d ng lí t ng đ mình và các th h ế ệ

ế ề ọ ằ ấ ả ề ế ưỡ ế mai sau noi theo. Bà vi t v h b ng t t c ni m yêu m n, ng ộ ng m thi t tha:

ầ ả ờ ươ ứ ặ ờ ỡ Đi qua kho ng tr i em V ng d ng thao th c/ H i m t tr i hay chính trái tim

ự ướ ế ườ em trong ng c/ Soi cho tôi/ Ngày hôm nay b c ti p quãng đ ng dài?/ Tên con

ườ ử ạ ộ ố ủ đ ng là tên em g i l i/ Tôi soi lòng mình trong cu c s ng c a em ờ ả (Kho ng tr i

h bomố ).

ờ ộ ạ ộ ủ ả M nh trăng cu i r ng Còn đây là l i đ c tho i n i tâm c a Lãm (trong ố ừ

ể ệ ụ ề ễ ắ ả ưỡ Nguy n Minh Châu) th hi n tình yêu sâu s c và ni m c m ph c, ng ng m ộ

ệ ố ớ ệ ườ ả mãnh li t đ i v i Nguy t ng ủ i con gái thanh niên xung phong dũng c m, th y

ữ ả ứ ế ầ ờ ổ ộ ạ ự ỏ chung: “Tôi đ ng bên b sông, gi a c nh m t chi c c u đ và l h i: Qua i t

ữ ả ố ạ ấ b y nhiêu năm tháng s ng trong bom đ n và c nh tàn phá nh ng cái quý giá do

ệ ẫ ự ậ chính bàn tay mình xây d ng lên, v y mà Nguy t v n không quên tôi sao? Trong

ườ ề ỏ ệ ồ tâm h n ng i con gái nh bé, tình yêu và ni m tin mãnh li ộ ố t vào cu c s ng, cái

ạ ấ ỉ ộ ố ợ s i ch xanh óng ánh y, bao nhiêu bom đ n gi ề ứ i xu ng cũng không h đ t,

ổ ư ể không th nào tàn phá n i ?” [30, tr.38].

ạ ọ 4.3.2.3. Gi ng hân hoan, l c quan

ủ ễ ệ ọ ớ ữ ắ ồ ừ ạ Gi ng đi u hân hoan, l c quan c a di n ngôn gi i n b t ngu n t nguyên

ả ộ ố ự ậ ộ ướ ắ t c miêu t cu c s ng trong s v n đ ng h ng t ớ ươ i t ễ ng lai mà di n ngôn văn

ủ ự ệ ế ậ ắ ố ộ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa đã thi ệ t l p. Nguyên t c này chi ph i khá rõ r t

ủ ể ề ớ ữ ả ắ ủ ả ộ ế đ n thái đ và c m quan c a các ch th phát ngôn v gi i n . Ph i n m rõ

ế ể ớ ượ ế ươ ơ Ti ng hát sông H ng ấ chi c chìa khóa y thì m i hi u đ c vì sao trong bài th

ố ữ ạ ế ề ố ậ ủ ườ ươ đã t ng ừ phân tích, T H u l i vi t v s ph n c a ng ằ i con gái sông H ng b ng

ọ ộ ưở ộ ươ ắ ươ ồ ở ạ m t gi ng h h i, l c quan, tin t ắ ng ch c ch n vào m t t ng lai t ế i sáng đ n

ẽ ừ ế trong đ n ngoài (...)/ Cô ơ i v yậ : Răng không cô gái trên sông/ Ngày mai cô s t

ộ ở ế tháng r ng ngày dài/ M lòng ra đón ngày mai huy hoàng (Ti ng hát sông H ng ươ ).

ặ ờ ố ộ ơ Trong th i kì ch ng Mĩ, nhà th Lê Chí xúc đ ng đ c bi ệ ướ t tr ả c hình nh

ộ ộ ử ề ả ỉ cô gái giao liên dũng c m và b n b đánh xe bò “L c c c bay lên trong l a cháy”

ươ ụ ể ệ ề ề ế ạ ở ể đ ch binh l ng, chuy n tin liên l c ra ti n tuy n. Nhi m v nhi u gian nan,

154

ư ể ề ạ ưở ể ệ nguy hi m nh ng cô gái luôn th hi n ni m hân hoan, l c quan và tin t ng vào

ế ầ ạ ắ ộ ạ ườ ạ ặ L i g p, l i chào trên đ ế ng chi n m t mùa xuân đ i th ng đang đ n g n:

ộ ộ ỏ ệ ẫ ắ ố ạ th ng/ B đ i h i đùa có m t không em?/ Xe lên d c v n băng băng ch y

ẳ ả ặ ồ ạ ặ ậ ườ c th ng/ Cô gái ngo nh i: Ngó m t em xem!/ R i xe l i lao vào m t tr n/ Ch ở

ỉ ế ế ế ớ ớ ố ướ ớ chi n công không nh chuy n, nh ngày/ Em ch bi t, mu n b c t i mùa xuân vô

ẹ ơ ữ ả ế ồ ạ ậ t n/ Là ph i đánh xe bò đi gi a hôm nay/ M i! H nh phúc đ n r i con đã đ ượ c

ầ c m tay (Em đánh xe bò)

ươ ươ ủ ắ ấ ắ ợ D ng H ng Ly ng m cô du kích tranh th ch p m t trong gi c ng ủ

ư ạ ưở ế ả ắ ọ tr a mà l c quan liên t ng đ n hình nh nàng tiên dũng sĩ. Ông kh c h a chân

ủ ậ ầ ạ ả ấ ờ dung cô gái qua gi c ng th t bình yên, thanh th n. Tinh th n l c quan yêu đ i

ấ ể ệ ở ụ ườ ư ẹ ề y th hi n n c i nh duyên dáng nh mùa xuân đang v trên môi cô gái:

ư ẹ ệ ườ ế ơ Gió tr a ru nhè nh / Trên mi ng em thoáng c i/ Em đang m gì th ?/ Mùa xuân

ủ ủ ấ ề v trên môi... (Gi c ng c a nàng tiên dũng sĩ ).

ữ ố ơ ờ ố ộ Cu c chia ly màu đ Trong s nh ng bài th th i kì ch ng Mĩ, ỏ c aủ

ỹ ượ ễ ề ả ư ữ ễ ẩ Nguy n M đ c xem là tác ph m nói v c nh ti n đ a gi a ng ườ ợ ậ i v h u

ươ ườ ừ ề ồ ộ ạ ừ ể ệ ph ng và ng ế i ch ng ti n tuy n v a xúc đ ng l ầ ạ i v a th hi n tinh th n l c

ộ ắ ỏ ủ ạ ậ ề ấ ạ ộ ố quan cách m ng vào lo i b c nh t. Cu c chia ly nhu m m t s c đ c a ni m tin

ỏ ườ ừ ế ọ ụ ữ ặ ễ ế và hy v ng. T chi c áo màu đ ng ắ ồ i ph n m c ti n ch ng cho đ n đôi m t,

ặ ự ỡ ừ ủ ề ạ ấ ấ làn môi, nét m t r c r v ng đông c a cô đ u nói lên tr ng thái ph n ch n, tin

ớ ề ế ắ ạ ơ ụ ề ứ ủ ưở t ng, l c quan ph i ph i v chi n th ng và ngày đoàn t ạ , v s c m nh c a tình

ủ ườ ỏ ự ư ử ế ụ ữ Chi c áo đ r c nh than l a/ Cháy ủ yêu và lòng th y chung c a ng i ph n :

ướ ả ườ ế ắ không nguôi tr c c nh chia ly/ V n cây xanh và chi c nón tr ng kia/ Không

ấ ổ ữ ắ ả ự gi u n i tình yêu cô r c cháy/ Không che đ ượ ướ c n c m t cô đã ch y/ Nh ng gi ọ t

ữ ả ỏ ờ long lanh nóng b ng, sáng ng i/ Ch y trên bình minh đang hé gi a làn môi/ Và

ừ ặ ớ ồ ọ ộ ạ ạ r ng đông đã h ng trên nét m t/ M t r ng đông v i màu h ng ng c (...)/ Ngày

ẽ ộ mai s là ngày sum h p ọ (Cu c chia ly màu đ ỏ).

ắ ằ ọ ọ 4.3.2.4. Gi ng ng t ngào, đ m th m

ả ườ ụ ữ ự ủ ệ ọ ộ Khi miêu t ng i ph n , văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa không ch ỉ

ề ọ ằ ồ ở ư ệ ế ạ ấ ọ ợ nói v h b ng gi ng đi u ng i ca, yêu m n, h h i và l c quan nh đã th y mà

ệ ể ằ ọ ọ ọ ườ ượ gi ng đi u ng t ngào, đ m th m ử ụ còn s d ng ắ . Ki u gi ng này th ng đ c các

ậ ắ ớ ữ ứ ệ ố ụ nhà văn v n d ng khi g n gi i n vào m i quan h tình yêu, đôi l a. Tuy nhiên,

ứ ở ệ ố ể ầ ố tình yêu l a đôi ấ đây c n hi u là tình yêu hài hòa trong m i quan h th ng nh t

155

ứ ắ ả ỉ riêng chung ch không ph i tình yêu ch mang s c thái cá nhân. Nói khác đi, tình

ồ ạ ứ ệ ả ổ ố yêu l a đôi ph i quy n hòa trong tình yêu T qu c. Nó t n t ạ i trong hai d ng

ệ ơ ả ớ ậ ứ ề ế ố ươ ặ th c hai m i quan h c b n: ho c là tình yêu ti n tuy n v i h u ph ặ ng ho c

ứ ủ ạ ả ẳ ồ ườ ợ ẻ ớ là tình yêu đ ng chí. Ch ng h n, tình c m đôi l a c a ng i v tr v i ng ườ i

ắ ậ ồ ơ ủ ệ ỏ Bóng cây k nia ế ch ng t p k t ra B c trong (ph ng theo đi u Ka choi c a dân

ữ ậ ơ ươ ể ệ ề ế ộ t c H rê) là tình yêu gi a h u ph ng và ti n tuy n. Bài dân ca th hi n tình

ỗ ớ ớ ơ ườ ế ằ ồ ủ ả c m và n i nh mong c a cô gái H rê v i ng ộ i ch ng chi n sĩ b ng m t

ọ ế ằ ả ắ ọ ộ ị ạ Bu iổ ệ gi ng đi u da di t, ng t ngào và đ m th m qua cách nói gi n d , m c m c:

ự ề ả ẫ ấ ơ ớ sáng em làm r y/ Th y bóng cây k nia/ Bóng ng che ng c em/ V nh anh

ớ ấ ớ ừ ủ ẹ ố ố không ng (...)/ Con giun s ng nh đ t/ Chim phí s ng nh r ng/ Em và m nh ớ

ư ư ề ắ ố ồ ơ ơ anh/ U ng theo ngu n mi n B c/ Nh bóng cây k nia/ Nh gió cây k nia

ơ (Bóng cây k nia ).

ẩ ợ ồ ừ ữ ọ ị ỏ ơ V chu n b hành trang cho ch ng vào h a Nh ng ai t ng đ c bài th

ề ả ậ ượ ủ ệ ẳ ư ị ằ ắ ọ tuy nế c a Xuân Di u h n đ u c m nh n đ c cái d v ng t ngào, đ m th m t ừ

ữ ủ ệ ả ầ ườ ợ ẩ nh ng vi c làm ân c n, chu đáo qua hình nh đôi bàn tay c a ng i v chu n b ị

ễ ư ế ử ồ ướ ộ ồ ộ ti n đ a ch ng vào tuy n l a (choàng l i mũ, nhu m áo, khâu ba lô, bu c đ , gói

ả ộ ử ỉ ữ ấ ạ ộ ồ ạ g o...). Bên c nh nh ng c ch chăm chút y còn là c m t tâm h n m t tình yêu

ủ ẳ ườ ụ ữ ư ủ ấ ả ố sâu th m c a ng ọ i ph n chung th y, đ m đang. Tình yêu y gi ng nh ng n

ưở ấ ị ự ế ườ ế ấ Em ử l a luôn s i m và ti p thêm ngh l c cho ng i đàn ông đi chi n đ u:

ướ ừ ế ộ choàng l i mũ cho anh/ Áo anh em nhu m màu xanh lá r ng/ Chi c ba lô cũ đã

ữ ừ ườ ạ ọ ộ dùng/ Tay em khéo léo ch a t ng đ ố ng kim/ G n gàng túi bu c g o đem/ Mu n

ậ ườ ữ ạ ậ hôn nghìn b n tay em đ m đà/ Anh đi công tác đ ơ ng xa/ Nh ng n i bom đ n hay

ể ặ ợ Ấ là hi m nguy/ Có tình em dõi theo đi/ m trên trăm d m s gì chông gai/ Hang

ẳ ẳ ộ ườ ế ấ ẩ ợ ch ng th m, núi không dài/ M t ng ớ i chi n đ u v i hai tâm h n ị ồ (V chu n b

ỏ ồ hành trang cho ch ng vào h a tuy n ế Huy C n).ậ

ườ ơ ườ ủ ạ ậ ng S n đông, Tr ơ ng S n tây Bài th ơ Tr ộ ế c a Ph m Ti n Du t là m t

ữ ữ ế ề ẩ ộ trong nh ng tác ph m nói v tình yêu nam n trong chi n tranh thu c vào hàng

ơ ố ư ờ ấ ậ ạ ạ ờ ọ lãng m n cách m ng b c nh t. L i th gi ng nh l ủ ỉ i tâm tình th th , ng t ngào,

ắ ươ ớ ừ ữ ươ ươ ữ ăm p nh ng yêu th ng, nhung nh . Các t ng “th ng em”, “th ng anh” nói

ả ế ẻ ự ề ắ ỗ lên bao tình c m tha thi t, n i ni m chia s , s quan tâm và lo l ng mà mà anh

ở ế ầ ườ lính và cô gái thanh niên xung phong dành cho nhau hai đ u chi n tr ng:

ườ ơ ươ ư ề ấ ườ Tr ng S n tây anh đi, th ng em/ Bên y m a nhi u, con đ ạ ng gánh g o/

156

ế ồ ừ ấ ỗ Mu i bay r ng già cho dài tay áo/ Rau h t r i, em có l y măng không/ Em

ươ ướ ướ ạ ế th ng anh bên tây mùa đông/ N c khe c n b m bay lèn đá/ Bi t lòng anh say

ấ ạ ề ắ ườ ắ ườ ơ ườ mi n đ t l / Ch c em lo đ ng ch n bom thù ng S n đông, Tr ơ ng S n (Tr

ế ạ ậ tây Ph m Ti n Du t).

ứ ệ ứ ẫ ế M n và tôi ể Trong ti u thuy t , Phan T nhi ể ề ố t h ng k v m i tình lí t ưở ng

ộ ộ ư ệ ẫ ộ ớ ủ c a M n m t cô gái du kích v i anh b đ i Thiêm. Nh đã nói, truy n mang

ườ ọ ả ươ ư ị ớ ừ ữ ế đ n cho ng i đ c c m xúc t ọ i m i, d v ng t ngào toát lên t ử ỉ nh ng c ch ,

ờ ấ ấ ủ ể ề ẩ ạ ẫ ọ ộ hành đ ng, l i nói c a M n. Đ c tác ph m, có th tìm th y r t nhi u đo n văn

ả ủ ắ ẫ ệ miêu t tình yêu c a M n dành cho Thiêm chân thành, đ m say, mãnh li ư t nh ng

ữ ắ ằ ọ ộ ờ cũng vô cùng ng t ngào, đ m th m. Đây là m t trong nh ng l ự ể ệ i tâm s th hi n

ả ấ ủ ậ ậ ả ơ ỡ ế xúc c m và tình c m y c a nhân v t: “Em t p xa anh. L quen h i bén ti ng

ớ ứ ả ắ ầ ắ ấ ợ ộ ồ r i, v ng anh m y ngày đ u ch c nh đ t ru t, em s ... Ph i chi em gan đ ượ c

ắ ứ ư ư ừ ấ ả nh anh... Ph i chi anh đ ng c m, em c n đ t luôn ngón tay đây, đ a cho anh, đ ể

ế ế ỏ ớ ươ ừ anh tin con nh nó không ti c gì v i anh h t, anh th ỏ ng, đ ng b nó...” [298,

tr.538].

ọ ỉ ế 4.3.2.5. Gi ng châm bi m, khinh b , phê phán

ươ ễ ệ ệ ọ ớ ữ ủ ể Tìm hi u ph ng di n gi ng đi u trong di n ngôn gi ọ i n c a văn h c

ể ỏ ủ ự ể ệ ộ ọ ế ỉ châm bi m, khinh b , hi n th c xã h i ch nghĩa không th b qua ki u gi ng

ủ ạ ư ệ ả ọ ộ ạ phê phán. Tuy đây không ph i là gi ng đi u ch đ o nh ng cũng là m t lo i

ề ắ ọ ọ ớ ườ ẻ ầ K l m đ ng, l c l i gi ng quan tr ng g n li n v i vai ứ ạ ố trong b c tranh th gi ế ớ i

ư ế ế ố ệ ọ ấ ố ươ ứ phân vai. Nh th , gi ng đi u là y u t luôn th ng nh t và t ớ ặ ng ng v i đ c

ủ ố ượ ẩ ượ ả ề ớ ữ ủ ễ tính th m mĩ c a đ i t ng đ c miêu t . Trong di n ngôn v gi i n c a văn

ậ ữ ữ ự ạ ộ ẹ ế ẹ M Chi n sĩ, M T ổ ọ h c cách m ng, nh ng nhân v t n tích c c (thu c vai

ờ ượ ể ệ ọ qu cố và Chúng con Anh hùng) bao gi cũng đ ệ ằ c th hi n b ng gi ng đi u

ậ ữ ế ợ ườ ẻ ầ ự K l m đ ng, l c l i ng i ca, yêu m n còn các nhân v t n tiêu c c ( ạ ố ) l ạ ượ c i đ

ả ằ ế ọ ườ miêu t b ng gi ng văn châm bi m, khinh th ng và phê phán rõ ràng.

ướ ủ ữ ưở ế ọ ạ D i cái nhìn c a nh ng ng ườ ượ i đ c lí t ng cách m ng chi u r i, các

ậ ữ ị ủ ế ố ườ ớ ặ ệ ể nhân v t n đ a ch hay tay sai đ qu c th ng hi n lên v i đ c đi m gian tham,

ộ ộ ạ ế ấ ả ả ẳ ạ ớ ệ ộ đ c ác và mang m t b d ng x u xí, ph n c m. Ch ng h n, đ n v i truy n

ườ ẹ ầ ữ ễ ầ ạ ả ộ ị Ng i m c m súng ơ ụ (Nguy n Thi), nh ng v n th l c bát m c m c, gi n d mà

ể ậ ọ nhà văn đ cho nhân v t Sáu Hò đ c trên loa phát thanh xã đã giúp ng ườ ọ i đ c

ủ ợ ị ủ ợ ị ỏ ợ ộ ồ hình dung ra chân dung d ng m c a v đ a ch Hàm Gi i và v h i đ ng Thanh

157

ộ ộ ợ ỏ ợ ộ ồ ặ ố “V Hàm Gi i thây to, m t m c/ V h i đ ng Thanh vai m t cách sinh đ ng:

ươ ể ặ ể ườ ậ ặ ả ườ ườ ế cóc, mình l n/ Đ p cho b m t b s n/ B n m t ch n v n, h t đánh Út

ch a!”ư [260, tr.16].

ư ề ố ế ề ố ượ ộ ị Gi ng nh nhi u cây bút khác, khi vi t v các đ i t ng thu c phe đ ch,

ễ ướ ậ ạ ậ ơ Nguy n Thi cũng có xu h ng “v t hóa” nhân v t. Trong đo n th trên, thông

ủ ể ả ữ ị qua đi m nhìn c a Sáu Hò, nhà văn đã miêu t ế , ví von, châm bi m các n đ a ch ủ

ậ ị ạ ặ ả ố ớ ươ ch khác nào loài v t d d ng v i “thây to, m t m c”, “vai cóc, mình l ặ n”, “m t

ườ ườ ậ ớ ườ ư ậ ợ ứ ch n v n”... D ng nh “ng m hóa” và “v t hóa” nhân v t t i m c nh th ư ế

ư ủ ễ ể ậ ố ố ẫ v n ch a đ , Nguy n Thi đ Sáu Hò ch t thêm câu cu i “Đ p cho b m t b ể ặ ể

ộ ộ ắ ủ ố ớ ộ ỉ ườ s ằ n” nh m b c l thái đ khinh b , căm thù sâu s c c a mình đ i v i các nhân

ệ ậ ữ ả v t n ph n di n.

ể ẫ ụ ộ ở ậ ợ ế M t ví d khác có th d n ra ố đây là, nhân v t v Ba Phi tay sai đ qu c

ứ ườ ụ ữ ấ ượ ặ ả ằ ủ trong Hòn Đ tấ c a Anh Đ c. Ng i ph n y đ c nhà văn đ c t ữ b ng nh ng

ữ ượ ơ ợ ạ ụ ộ ọ ừ t ng giàu tính hình t ừ ng, kh i g i b n đ c hình dung ra m t “m ” tay sai v a

ạ ừ ặ ự ị ụ ử ạ ấ ộ ở ấ x u xí l i v a hèn h , th p kém: “Cánh c a m hé. M t m đàn bà, m t b th t,

ơ ụ ư ặ ắ ướ ạ xách cây đèn chai gi lên. M đ a c p m t lá dăm ng ắ c nhìn Ng n (…). Đôi m t

ấ ẳ ư ậ ụ ủ lá dăm c a m Ba Phi nháy r t l ng” [64, tr.5556]… Nh v y, qua cách các nhà

ả ử ỉ ể ậ ậ ạ ộ ỗ văn miêu t ủ ngo i hình, c ch hành đ ng... c a m i nhân v t, có th nh n ra thái

ủ ọ ố ớ ố ượ ữ ả ộ đ phê phán, khinh ghét c a h đ i v i nh ng đ i t ủ ng này. Trong c m quan c a

ạ ệ ậ ả ấ ớ ủ ị nhà văn cách m ng Vi t Nam, đ a ch và tay sai là v t c n r t l n trên con đ ườ ng

ớ ự ủ ủ ự ượ ầ ả ổ ế đ n v i t do, dân ch c a nhân dân. Đó là l c l ng c n ph i đánh đ . Quan

ố ế ế ạ ố ế ễ ể ắ đi m này đã chi ph i đ n nguyên t c ki n t o di n ngôn, chi ph i đ n khâu t ổ

ứ ủ ư ự ệ ệ ọ ộ ọ ch c gi ng đi u trong các sáng tác văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa nh đã phân

tích.

ạ ế ợ ự ễ ể ầ ớ Nói tóm l ệ i, d a trên quan đi m phân tích di n ngôn c n k t h p v i vi c

ệ ễ ớ ữ ủ phân tích các bình di n thi pháp, chúng tôi đã xem di n ngôn gi ọ i n c a văn h c

ư ộ ệ ố ự ủ ệ ộ ừ ữ ể ượ hi n th c xã h i ch nghĩa nh m t h th ng tu t ậ . Nh ng lu n đi m đ c trình

ở ươ ế ượ ệ ệ ộ bày ch ậ ng này giúp cho vi c nh n di n n i dung, chi n l ụ c và m c đích

ề ớ ữ ủ ủ ự ệ ễ ộ ọ ỏ di n ngôn v gi i n c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa thêm sáng t . Bên

ộ ố ươ ừ ư ề ạ ạ c nh đó, m t s ph ứ ng th c tu t ắ ạ nh huy n tho i hóa hay nguyên t c t c

ế ạ ữ ư ễ ệ ể ở ượ t ặ ng đài đã tr thành nh ng bi u hi n đ c tr ng trong cách ki n t o di n ngôn

ớ ữ ở ộ ậ ậ ọ ọ ớ gi i n ầ ộ b ph n văn h c này so v i các b ph n văn h c khác. Nó góp ph n

158

ế ị ữ ớ ế ệ ạ ọ ọ quan tr ng, quy t đ nh đ n di n m o và chân dung n gi ệ i trong văn h c hi n

ự ủ ộ ệ th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam.

Ậ Ế K T LU N

ố ị ử ứ ư ễ ọ 1. Xuyên su t l ch s , b c tranh th gi ế ớ trong di n ngôn văn h c ch a khi i

ặ ữ ớ ắ ự ủ ệ ọ ộ ệ nào v ng bóng khuôn m t n gi i. Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa Vi t Nam

ể ề ọ cũng không ngo i l ạ ệ Có th nói, đ . ây là n n văn h c cho ộ ự ả chúng ta m t s c m

ặ ề ặ ở ỗ t nh n ậ đ c bi ệ và khác bi tệ v chân dung gi ớ ữ M c d u i n . ầ , ờ ạ m i th i đ i văn

ườ ụ ữ ư ư ệ ặ ộ ọ h c, ng ạ i ph n luôn có m t di n m o đ c tr ng bao trùm, nh ng do là s nả

ủ ệ ế ễ ạ ẩ ọ ượ ờ ph m c a di n ngôn văn h c th i chi n tranh hi n đ i nên hình t ng ng ườ i

ụ ữ ự ủ ệ ặ ọ ộ ớ ạ ph n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa có đ c tính riêng so v i các lo i

ữ ề ọ ộ ị ọ hình văn h c khác. Đây là đi u thú v và cũng là m t trong nh ng lý do quan tr ng

ứ ồ ơ ớ ứ ậ ọ ị ả kh i ngu n c m h ng cho gi i nghiên c u văn h c thâm nh p vào lãnh đ a này

ầ ớ ư ứ ề ề ấ ể đ khám phá. V n đ đáng l u ý là, ph n l n các công trình nghiên c u v văn

ủ ự ệ ộ ườ ự ệ ỉ ọ h c hi n th c xã h i ch nghĩa tr ướ đây th c ọ ng ch coi văn h c hi n th c xã

ư ộ ệ ố ị ự ệ ả ủ ộ h i ch nghĩa nh m t h th ng ph n ánh ngh thu t ậ ch u s chi ph i c a h t ố ủ ệ ư

ế ả ộ ườ ụ ữ ạ ọ ưở t ng c ng s n. Do th , ng i ph n trong lo i hình ủ ế văn h c này ch y u

ư ộ ứ ượ ượ đ c nghiên c u nh m t hình t ng khách th . ể Vi c pệ hân tích tác ph mẩ v ề cơ

ề ướ ụ ế ổ ậ ủ ữ ớ ữ ặ ỉ ả b n đ u h ng đ n m c đích ể ch ra nh ng đ c đi m n i b t c a n gi ư i nh :

ủ ữ ẩ ả ấ ấ anh hùng, b t khu t, hy sinh, đ m đang, chung th y... nh ng ph m ch t đ ấ ượ c

ờ ủ ủ ạ ủ ứ ả ố ọ ớ xem là v n có ngoài đ i c a h . Cùng v i đó, c m h ng ch đ o c a nhà phê

ượ ể ữ ớ ụ ả ợ ự ố ớ bình đ i v i hình t ng khách th n gi i là ng i ca, c m ph c, t hào và bi ế t

ơ ế ọ ễ ễ ở n.... N u xem phê bình văn h c là ề ộ “di n ngôn v m t di n ngôn ” thì ữ nh ng

ứ ớ ữ ấ ạ ướ bài nghiên c u, phê bình này, ranh gi ễ i gi a hai lo i di n ngôn y có xu h ng b ị

ộ ầ ị ự ố ủ ể xóa nhòa do cùng chung m t b u khí quy n văn hóa và cùng ch u s chi ph i c a

ế ế ạ ế ễ ấ ươ ệ ư ưở các thi t ch tham gia ki n t o di n ngôn, nh t là ph ng di n t t ệ ng h .

ế ượ ả ậ ự ủ ệ ọ ộ Đ n l t mình, tác gi lu n án không xem văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa nh ư

159

ộ ệ ố ệ ậ ả ư ộ ệ ễ nh m t h hình di n ngôn m t h th ng ph n ánh ngh thu t mà nhìn nó . V iớ

ế ậ ư ế ể ớ ữ ự ệ ộ ọ quan đi m nh th , chúng tôi ti p c n gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch ủ

ừ ự ễ ế ễ nghĩa t góc nhìn lí thuy t di n ngôn và th c hành phân tích di n ngôn ch ứ không

ấ ệ ượ xu t phát ừ vi c phân tích t hình t ể ng khách th .

ư ộ ự ệ ễ ế ả ậ 2. Trên c sơ ở coi di n ngôn nh m t s ki n giao ti p, tác gi lu n án

ế ố ố ủ ế ượ ư ụ ễ ế quan tâm đ n các y u t nòng c t c a nó nh chi n l c di n ngôn, m c đích

ậ ự ễ ễ ễ ễ ế ệ ạ di n ngôn, tr t t di n ngôn và h hình di n ngôn. Bên c nh lý thuy t di n ngôn

ượ ủ ươ ậ ệ ọ đã đ c xác l p, chúng tôi ch tr ng ự phác d ngự lý thuy t v văn h c hi n th c ế ề

ư ộ ệ ố ể ấ ế ượ ủ ễ ộ xã h i ch nghĩa nh m t h th ng di n ngôn. Có th th y, chi n l ụ c và m c

ủ ủ ự ệ ễ ọ ộ ượ ụ ể đích di n ngôn c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa đ ằ c c th hóa b ng

ứ ề ự ệ ạ ế ộ ế ể ễ ộ vi c t o ra ki u di n ngôn sáng th hay tri th c v s hình thành ch đ xã h i

ớ ườ ự ủ ệ ằ ớ ọ ộ m i và con ng i m i. Chúng tôi cho r ng, văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa

ệ ể ạ ế ượ ượ ế ề ễ Vi t Nam đã m n th lo i truy n thuy t làm chi n l c di n ngôn. Nói khác

ế ượ ề ể ạ ờ ế ệ đi, truy n thuy t đ c xem là “th lo i l i nói ậ ủ ” trong giao ti p ngh thu t c a

ế ượ ự ề ế ọ ọ ễ ề n n văn h c này. L a ch n truy n thuy t làm chi n l ọ c di n ngôn, văn h c

ự ủ ệ ộ ượ ươ ưở hi n th c xã h i ch nghĩa đã tìm đ c m t ộ ph ng th c ứ lý t ả ể ả ng đ đ m b o

ứ ượ ả cho các tri th c đ c thông báo trong đó là kh tín, mang tính chân lý. Do nhân

ế ượ ề ứ ậ v t trong truy n thuy t đ c tô đ m ậ ở ặ vai trò và ch c năng m t ứ nên b c tranh

ế ớ ủ ự ệ ễ ộ ọ ượ ổ ứ th gi i trong di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa đ ch c theo c t

ế ớ ắ ượ ế ạ ở nguyên t c phân vai. Có hai mô hình th gi i phân vai đ c ki n t o đây: th ế

ớ ặ ậ ư ộ ố ậ ệ ớ ị gi i hi n lên nh m t m t tr n v i hai vai chính đ i l p nhau là “Ta” và “Đ ch”;

ế ớ ộ ậ ự ầ ư ộ ệ Cha th gi i hi n lên nh m t gia đình kéo theo m t tr t t ậ t ng b c các vai

ẹ M Chúng con .

ớ ộ ủ ư ưở ễ ị ễ Phân tích di n ngôn gi i trong di n ngôn chính tr xã h i c a t t ng h ệ

ự ủ ễ ệ ả ọ ộ ộ c ng s n và trong di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa , chúng tôi th yấ

ề ớ ế ễ ề ấ ạ ệ ả c hai lo i hình di n ngôn này đ u quan tâm đ n v n đ gi ặ i, đ c bi t là gi ớ i

ễ ớ ự ệ ễ ọ ữ n . Nói cho đúng thì di n ngôn gi ộ i trong di n ngôn văn h c hi n th c xã h i

ự ụ ể ề ớ ủ ủ ễ ể ẩ ch nghĩa là s c th hóa, th m mĩ hóa quan đi m v gi i c a di n ngôn chính

ừ ự ủ ệ ề ấ ả ộ ọ ộ ị tr xã h i. T trong b n ch t, văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa là n n văn

ứ ệ ộ ứ ệ ệ ề ả ộ ầ ọ ả h c đ m nhi m s m nh tuyên truy n, giác ng ý th c h c ng s n và tinh th n

ạ ầ ở ẳ cách m ng cho qu n chúng nhân dân. Chính b i th , t ế ư ưở t ng bình đ ng gi ớ i,

ả ề ớ ả ộ ư ưở ề gi ụ ữ ắ i phóng ph n g n li n v i gi i phóng dân t c, t t ọ ng đ cao và coi tr ng

160

ữ ớ ự ủ ả ọ ộ ượ ể vai trò n gi i trong m i lĩnh v c xã h i... c a Đ ng đ ầ c chuy n hóa nhu n

ễ ọ ế ứ ự ệ ọ nhuy n vào văn h c. Chúng tôi thi ộ t nghĩ, nghiên c u văn h c hi n th c xã h i

ề ớ ữ ể ỏ ủ ễ ch nghĩa nói chung, di n ngôn v gi i n trong đó nói riêng không th b qua

ươ ph ệ ng di n này.

ơ ở ậ ụ ứ ế ế ễ ả ế ợ 3. Trên c s v n d ng k t qu nghiên c u lý thuy t di n ngôn k t h p

ế ề ễ ự ủ ệ ọ ộ ả ậ ớ v i lý thuy t v di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, tác gi lu n án

ễ ớ ữ ể ậ ộ ọ ừ t ng b ướ phân tích di n ngôn gi c i n trong b ph n văn h c k trên thông qua

ế ượ ậ ự ễ ị ệ ớ hai bình di n l n: chi n l ế c giao ti p và tr t t ạ ướ di n ngôn. B c vào đ a h t

ươ ự ủ ệ ộ ườ ụ ữ ệ văn ch ng hi n th c xã h i ch nghĩa, ng i ph n hi n lên khép kín trong

ộ ủ ứ ổ ồ ẹ ế ẹ M Chi n sĩ, M T ổ khuôn kh vai ch c năng xã h i c a mình, bao g m: vai

ẻ ầ ườ ặ ạ ữ ng, l c l i qu cố , Chúng con Anh hùng và K l m đ ạ ố . M t n ngôn ng hay vai

ủ ữ ớ ễ ườ ế ượ ộ ộ di n ngôn c a n gi i là ng ắ i chi n th ng đã đ c giác ng chân lí cao đ . Tuy

ủ ườ ữ ự ỉ ễ nhiên, vai di n ngôn c a ng ọ i n trong khu v c văn h c này ch đóng vai trò là

ụ ọ ủ ấ ồ ố ườ dàn đ ng ca mang tính ch t ph h a theo phát ngôn chính th ng c a ng i lĩnh

ự ệ ả ạ ọ ộ ướ x ng là nam gi ủ ớ Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa cũng có kh năng t o ra i.

ề ơ ả ề ế ế ệ ộ ồ nhi u ti ng nói v gi ề ớ ữ song v c b n đó i n ậ là ti ng nói đ c đi u, đ ng thu n

ứ ạ ứ ự ữ ệ ộ ch không có s phân hóa thành nh ng bè đi u ph c t p. Nhìn m t cách khái

ớ ữ ậ ộ ọ ướ ậ quát, gi i n trong b ph n văn h c này có xu h ng “nam hóa” đ m nét và

ư ữ ễ ạ ố ườ ấ ướ b c vào ph m vi di n ngôn chính th ng nh nh ng ng ấ i anh hùng b t khu t

ờ ạ ậ ọ ươ ữ ắ ở ủ c a th i đ i. H là h u ph ể ng v ng tay súng, ch c tay cày và tr thành đi m

ữ ắ ườ ớ ơ ề ườ ự t a v ng ch c cho ng i nam gi i n i ti n tuy n. ế Chân dung ng i ph n ụ ữ ở

ủ ế ượ ắ ọ ườ ườ đây ch y u đ c kh c h a trong vai trò con ng i công dân, con ng ộ i xã h i

ủ ự ủ ệ ắ ộ ọ theo đúng nguyên t c sáng tác c a văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa. Cũng do

ươ ệ ề ườ ặ ệ ậ v y, các ph ộ ng di n thu c v con ng ườ ờ ư i đ i t , con ng i cá nhân, đ c bi t là

ụ ữ ỗ ươ ủ ọ ườ ắ ả b n năng tính d c hay nh ng n i bi th ả ng kh c kho i... c a h th ị ỏ ng b b qua,

ậ ọ ế th m chí bi n thành lu t l ễ ậ ệ c n ầ kiêng tránh trong di n ngôn văn h c. Rõ ràng, so

ạ ủ ệ ờ ọ ườ ữ ễ ớ v i di n m o c a gi ớ ữ ở i n các th i kì văn h c khác, ng i n trong di n ngôn

ộ ầ ị ế ự ủ ệ ệ ẳ ộ ọ ế văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa có m t t m vóc và v th khác h n. Vi c ki n

ượ ữ ớ ớ ặ ủ ế ự ệ ệ ằ ạ t o hình t ng n gi i v i đ c tính nh ư trên ch y u nh m th c hi n nhi m v ụ

ố ớ ề ạ ầ ả ộ ọ tuyên truy n và giác ng các bài h c cách m ng đ i v i qu n chúng mà Đ ng đã

ẫ ờ ự ủ ệ ộ giao phó cho nhà văn hi n th c xã h i ch nghĩa. Chúng tôi xin trích d n l i phát

ể ủ ủ ị ồ ạ ạ ộ ố ầ ứ ệ bi u c a Ch t ch H Chí Minh t i Đ i h i văn ngh toàn qu c l n th III năm

161

ư ộ ậ ị ự ừ ứ ầ 1962 nh m t minh ch ng xác th c cho nh n đ nh v a nêu: “Qu n chúng đang ch ờ

ờ ạ ẻ ệ ứ ữ ủ ẩ ớ ữ ợ đ i nh ng tác ph m văn ngh x ng đáng v i th i đ i v vang c a chúng ta, nh ng

ụ ữ ậ ẩ ườ ữ ệ ể ẳ ớ ớ tác ph m ca t ng chân th t nh ng ng i m i, vi c m i, ch ng nh ng đ làm

ụ ể ẫ ờ ươ g ng m u cho chúng ta ngày nay, mà còn đ giáo d c con cháu ta đ i sau” [161,

tr.113].

ứ ễ ớ ữ ự ủ ệ ọ ộ 4. Nghiên c u di n ngôn gi i n trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa,

ả ậ ươ ừ ế ạ tác gi lu n án ậ t p trung phân tích các ph ứ ng th c tu t ạ tham gia ki n t o lo i

ễ ễ ờ ự hình di n ngôn này. Di n ngôn là phát ngôn, là l ứ i nói ch a đ ng t ư ưở t ệ ng h ,

ự ệ ự ệ ệ cũng là s ki n văn hóa xã h i ộ ộ song n i dung, t ư ưở t ng h hay các s ki n văn

ộ ằ ữ ế ễ ả ươ hóa xã h i n m trong di n ngôn cũng ph i tìm đ n nh ng ph ng t h cứ bi uể

ễ ớ ữ ự ệ ọ ạ ụ ể ể ộ ộ đ t c th đ b c l chính nó. Di n ngôn gi ộ i n trong văn h c hi n th c xã h i

ủ ề ễ ẳ ướ ằ ch nghĩa h n cũng di n ra theo chi u h ữ ng đó. Chúng tôi cho r ng, nh ng

ươ ư ể ư ứ ề ệ ạ ậ ph ắ ạ ng th c ngh thu t nh bi u tr ng hóa, huy n tho i hóa, nguyên t c t c

ổ ứ ệ ọ ọ ượ t ng đài hay khâu t ệ ạ ch c gi ng đi u... đóng vai trò quan tr ng trong vi c t o

ớ ữ ế ượ ự ệ ế ủ ứ ự d ng b c tranh gi i n và th c hi n chi n l ế ễ c giao ti p c a di n ngôn. Xét đ n

ướ ữ ớ ể ổ ố ươ ươ cùng, xu h ư ng bi u tr ng n gi i là t qu c, là quê h ậ ng, h u ph ng hay

ẫ ủ ậ ữ ệ ế ề ạ vi c quy chi u nhân v t n vào các hình m u c a huy n tho i, miêu t ả ọ ằ h b ng

ắ ạ ứ ữ ụ ề ằ ợ ả c m h ng ng i ca, thành kính... đ u nh m m c đích kh c t c nh ng b c t ứ ượ ng

ữ ấ ươ ề ớ ữ ủ ề ọ đài hoành tráng nh ng t m g ng sáng v gi ạ i n c a n n văn h c cách m ng

ệ Vi t Nam.

ạ ườ ự ủ ệ ể Nhìn l ặ i ch ng đ ng phát tri n g n ử ầ n a th k ọ ế ỉ c a văn h c hi n th c xã

ủ ệ ề ể ậ ấ ọ ộ ộ h i ch nghĩa Vi t Nam, có th nh n ậ th y đây là b ph n văn h c có nhi u đóng

ố ớ ạ ộ ả ả ộ góp to l n ớ đ i v i cu c cách m ng gi i phóng dân t c song b n thân nó cũng

ứ ự ướ ụ ế ế ch a đ ng nh ng ữ ạ h n ch ấ ị ế nh t đ nh. Do h ng đ n m c tiêu giao ti p là xây

ấ ươ ề ữ ề ằ ộ ữ ự d ng nh ng t m g ọ ng v n anh hùng nh m tuyên truy n và giác ng bài h c

ự ủ ệ ạ ộ ả ớ ữ cách m ng nên nhà văn hi n th c xã h i ch nghĩa miêu t ầ i n còn có ph n gi

ự ự ủ ả ể ớ ề ề ề ấ ả ơ ộ ố gi n đ n, m t chi u. Nhi u v n đ căn c t th c s c a b n th gi i và căn tính

ữ ữ ấ ả ả ữ ư ượ n ch a đ ữ ẩ ứ c khai thác. Nh ng khu t khúc, n c, nh ng ám nh và c nh ng

ọ ư ủ ườ ữ ớ ị ỏ ề ầ khát v ng riêng t ... c a con ng i cá nhân n gi i ph n nhi u b b qua. Cũng

ụ ữ ự ủ ế ễ ệ ọ ộ ở b i th , trong di n ngôn văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, ph n có xu

ế ườ ữ ộ ọ ướ h ng “nam hóa” rõ nét. Xét đ n cùng, ng ẫ ậ i n trong b ph n văn h c này v n

ế ủ ị ự ễ ả ẩ ớ ọ ờ là s n ph m ch u s quy chi u c a di n ngôn nam gi i. Cho dù, văn h c th i kì

162

ộ ộ ể ố ườ ế ữ ề ơ ả ư ch ng Mĩ đã thu hút m t đ i ngũ đáng k ng i vi t n nh ng v c b n h ọ

ư ạ ượ ộ ả ắ ộ ế ch a t o đ c m t ti ng nói và m t b n s c riêng. Vi ế ề ớ ữ ơ ế ế i n , c ch ki n t v gi

ủ ữ ễ ườ ễ ấ ố ớ ạ t o di n ngôn c a nhà văn n cũng th ng th ng nh t, hòa chung v i di n ngôn

ứ ư ự ộ ự ễ ể ể ộ ủ c a nhà văn nam ch ch a có s đ t phá đ xây d ng m t ki u di n ngôn mang

ủ ắ ớ màu s c riêng c a gi i mình.

ầ ế ự ệ ễ ọ G n đây, trên m t s ố ộ ố di n đàn văn h c, xu t hi n ý ki n c c đoan mu n ấ

ủ ị ủ ự ự ủ ệ ọ ộ ề ph đ nh đóng góp và thành t u c a n n văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa,

ậ ằ ị ế ư ế ệ th m chí cho r ng nó không có giá tr . Thi ế t nghĩ, quan ni m nh th là thi u

ố ớ ố ớ ệ ậ ằ ộ ờ ộ ọ ọ ằ công b ng đ i v i m t th i kì văn h c và đ i v i lao đ ng ngh thu t nh c nh n

ế ệ ườ ầ ễ ườ ủ ả ộ c a c m t th h ng i c m bút. Nhà văn Nguy n Minh Châu, ng ọ i đã “đ c

ế ộ ọ ọ ớ ố ờ ờ l ạ i ai đi u cho m t giai đo n văn h c minh h a” t i giây phút cu i đ i, trong l ờ i

ự ớ ứ ễ ậ tâm s v i nhà văn Nguy n Trung Thu cũng còn băn khoăn, th c nh n: “Ông ạ ,

ả ộ ọ ờ ệ ạ ọ ế tôi nói c m t giai đo n văn ngh minh h a và hãy đ c l ồ ồ i ai đi u nó là h đ .

ở ấ ở ự ư ề ề ả ạ ả Ph i nói, dù còn nhi u cái c n tr s sáng t o, nhi u cái d đ y, nh ng không ít

ậ ủ ệ ấ ẩ ọ ượ ắ tác ph m văn h c ngh thu t c a ta b y nay cũng đ ậ ắ c l m, hay l m, cũng th t

ữ ứ ượ ậ ố ứ ắ l m ch ! Có minh h a ọ đi chăng n a mà đ c v y thì cũng t t ch sao, không th ể

ượ ạ ớ ế ủ ế ờ l quên nó đ c. Nói th là b c v i đóng góp tâm huy t c a anh em mình, k c ể ả

ườ ủ ữ ừ ấ ả ỏ ữ ủ c a nh ng ng i qu n lí n a nh t là c a anh em mình t ng b bao công lao, c ả

ữ ẫ ươ x ng máu n a làm ra nó” [D n theo184].

ạ ớ ư ộ ự ệ ủ ị ệ ọ ọ Tóm l i, v i t ự ử cách m t s ki n c a l ch s văn h c, văn h c hi n th c

ộ ệ ề ẩ ắ ẩ ắ ỉ ủ xã h i ch nghĩa Vi ầ ứ t Nam ch c ch n còn n ch a nhi u t ng v a ý nghĩa c n

ế ụ ề ớ ữ ứ ứ ệ ễ ượ đ c ti p t c nghiên c u, khám phá. Vi c nghiên c u di n ngôn v gi i n trong

ự ủ ệ ọ ộ ả ậ ớ ỉ văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa c a ủ tác gi lu n án ể ữ m i ch là nh ng tìm hi u

ọ ờ ớ ẽ ề ban đ u. ầ Chúng tôi hy v ng, trong th i gian t i s còn có nhi u công trình nghiên

ữ ớ ướ ữ ế ề ậ ọ ứ c u công phu v i nh ng h ệ ơ ng ti p c n phong phú h n n a v văn h c hi n

ề ấ ề ớ ữ ủ ự ộ ộ ọ th c xã h i ch nghĩa nói chung và v v n đ gi ậ i n trong b ph n văn h c này

nói riêng.

163

Ả Ệ TÀI LI U THAM KH O

Ệ Ế Ệ I. TÀI LI U TI NG VI T

ố ệ ả ồ Giamilia truy n núi đ i và th o nguyên ơ 1. Tsinghiz Ait mat p (2001), (Ph mạ

ễ ế ằ ạ ạ ọ ồ ị M nh Hùng, Nguy n Ng c B ng, Cao Xuân H o, B Xuân Ti n d ch), Nxb

Văn hóa thông tin, Hà N i.ộ

2. Svetlana Alexievich (2015), Chi n tranh không có m t khuôn m t ph n

ế ặ ộ ụ ữ

ọ ị (Nguyên Ng c d ch), Nxb. Hà N i.ộ

3. L i Nguyên Ân (biên so n) (1999),

ạ ạ ữ ậ 150 thu t ng văn h c ạ ọ ọ , Nxb. Đ i h c

ộ ố Qu c gia Hà N i.

4. L i Nguyên Ân (2010), "M t n tác gi

ặ ạ ạ ả ế ậ ộ ợ ộ ệ m t g i ý cho vi c ti p c n m t vài

ệ ượ ọ ử ệ ứ ạ T p chí Nghiên c u văn h c hi n t ng văn h c s Vi t Nam", ọ (2), tr. 68

80.

5. Bùi Đ c Ái (2005),

ứ ộ ở ệ ệ M t chuy n chép b nh vi n ệ , Nxb Tr .ẻ

6. Lê Huy B c (2005),

ắ ệ ắ ậ Truy n ng n: Lí lu n, tác gia, tác ph m ẩ (2), Nxb Giáo

ộ ụ d c, Hà N i.

7. Nguy n Duy B c (1998),

ễ ắ ắ ả ộ ơ ệ ệ B n s c dân t c trong th ca Vi ạ t Nam hi n đ i

(1945 1975), Nxb. Văn hóa dân t c.ộ

8. M. Bakhtin (1998), Nh ng v n đ thi pháp Đôtxtôiepxki

ữ ề ấ ầ ử ạ (Tr n Đình S , L i

ươ ụ ộ ị Nguyên Ân, V ng Trí Nhàn d ch), Nxb Giáo d c, Hà N i.

9. M. Bakhtin (2003), Lí lu n và thi pháp ti u thuy t

ư ể ạ ể ậ ọ ế (Ph m Vĩnh C tuy n ch n

ộ ộ ị và d ch), Nxb H i nhà văn, Hà N i.

10. Di p Quang Ban (2009),

ệ ấ ạ ủ ễ ế Giao ti p di n ngôn và c u t o c a văn b n ả , Nxb.

Giáo d c.ụ

11. Báo cáo chính tr c a Ban ch p hành Trung

ị ủ ấ ươ ả ạ ng Đ ng khóa VIII t ạ ộ i Đ i h i

ố ầ ứ ể ạ Đ i bi u toàn qu c l n th IX,

http://chinhphu.vn/portal/page/portal/chinhphu/NuocCHXHCNVietNam/Thong

TinTongHop/noidungvankiendaihoidang?

categoryId=10000714&articleId=10038377.

164

12. R. Barthes (1997), Đ không c a l

ủ ố ộ ọ ị ớ i vi t ế (Nguyên Ng c d ch và gi ệ i thi u),

ộ ộ Nxb H i nhà văn, Hà N i.

ả ị ạ T p chí Nghiên ế ủ 13. R. Barthes (2008), "Cái ch t c a tác gi " (Phan Luân d ch),

ứ c u văn h c ọ (2), tr. 93 99.

14. Đ ng Văn B y (2014),

ặ ả ạ ọ ữ Nam n bình quy n ồ ề , Nxb Đ i h c Hoa Sen H ng

Đ c.ứ

15. H. Benac (2008), D n gi

ẫ ả ưở ươ ế ễ ị i ý t ng văn ch ng (Nguy n Th Công d ch), Nxb

ụ ộ Giáo d c, Hà N i.

16. Simone de Beauvoir (1996), Gi

ớ ụ ữ ậ ộ ứ i th hai , 2 t p, Nxb Ph n , Hà N i.

17. Nguy n Th Bình (2011), “Ý th c phái tính trong văn xuôi n đ

ữ ươ ứ ễ ị ạ ng đ i”,

ứ ạ T p chí Nghiên c u văn h c ọ (9).

ễ ệ ọ Văn xuôi Vi t Nam sau 1975 ị 18. Nguy n Th Bình (2012), ạ , Nxb Đ i h c S ư

ạ ộ ph m, Hà N i.

19. Pierre Bourdieu (2011), Lê H ng Sâm d ch,

ồ ị ị ủ ự ố S th ng tr c a nam gi i ớ , Nxb.

Tri th c.ứ

ệ ả ớ Ch p tr ng ồ 20. Thu B n (1973), ắ , Nxb. Văn ngh gi i phóng.

21. Mariam B.Lam,

ệ ề ướ ữ ọ i góc nhìn văn h c n quy n Truy n Ki u d ề ,

http://vanhoanghean.com.vn/

22. Nguy n Văn B ng (1960),

ễ ổ Con trâu, Nxb. Văn h c.ọ

23. Nguy n Văn B ng (1978),

ễ ổ ừ R ng U Minh , Nxb. Văn h c.ọ

24. Gillian Brown, George Yule (2002), Phân tích di n ngôn

ễ ầ ầ ị , Tr n Thu n d ch,

ạ ọ ố ộ Nxb Đ i h c Qu c gia Hà N i.

25. Phan Văn Các (1997), T đi n t

ừ ể ừ ụ ộ Hán Vi t ệ , Nxb. Giáo d c, Hà N i.

ữ ườ ậ Nh ng ng ẹ ữ i m nh ng ng i v ậ 26. Huy C n (1974), ụ ữ ườ ợ (T p th ), Nxb. Ph n . ơ

27. Jean Chevalier Alain Gheerbrant (2002), T đi n bi u t

ừ ể ể ượ ng văn hóa th ế

gi iớ , Nxb Đà N ng.ẵ

28. Nguy n Minh Châu (1977),

ễ ử ừ ữ L a t nh ng ngôi nhà , Nxb. Văn h c.ọ

29. Nguy n Minh Châu (1987),

ễ ọ ờ ế ạ ộ "Hãy đ c l i ai đi u cho m t giai đo n văn ngh ệ

ọ minh h a", Báo Văn nghệ (49, 50).

30. Nguy n Minh Châu (1999),

ễ ể ậ ư ễ ệ Tuy n t p truy n ng n ể ắ (Nguy n Văn L u tuy n

ọ ọ ộ ch n), Nxb Văn h c, Hà N i.

165

31. Nguy n Minh Châu (2002),

ễ ấ ướ ươ Trang gi y tr c đèn (Tôn Ph ư ầ ng Lan s u t m,

ể ớ ệ ộ ộ ọ ọ tuy n ch n và gi i thi u), Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i.

32. Nguy n Minh Châu (2001),

ễ ấ ườ D u chân ng i lính , Nxb Thanh niên.

33. Ph m Tú Châu (1978), “Nh ng nhân v t n trong Hoàng Lê nh t th ng chí”,

ậ ữ ữ ấ ạ ố

ạ T p chí văn h c ọ , s 1.ố

ư ưở ễ ề ả ồ ị 34. Nguy n Th Chiên, “T t ng H Chí Minh v gi ự ụ ữ i phóng ph n và th c

ệ ẳ ệ hi n bình đ ng gi ớ ở ướ n i c ta hi n nay”, Trang Thông tin đi n t ệ ử ườ Tr ng

ệ ị Chính tr Ngh An,

http://truongchinhtrina.gov.vn/ArticleDetail.aspx?_Article_ID=502

35. Tr

ườ ề ệ ấ ệ ề V văn ấ ng Chinh (1972), "M y v n đ văn ngh Vi ệ t Nam hi n nay",

ộ hóa văn nghệ, Nxb. Văn hóa, Hà N i, tr. 142 174.

36. Tr

ườ ườ ộ ố ể ả ng Chinh (1972), "Tăng c ụ ng tính đ ng, đi sâu vào cu c s ng đ ph c

ề ộ V văn hóa văn ngh ụ v nhân dân", ệ, Nxb Văn hóa, Hà N i, tr. 225 278.

37. V. I. Chiupa, Di n ngôn nh m t ph m trù c a tu t

ư ộ ủ ễ ạ ừ ọ ọ ệ h c và thi pháp h c hi n

ị đ iạ (Lã Nguyên d ch), http://vannghiep.vn/dienngonnhumotphamtrucua

tutuhocvathiphaphochiendai.

38. Đ Chu (1969),

ỗ ờ Vòm tr i quen thu c ộ (Bút ký), Nxb. Thanh niên.

39. Đ Chu (1973),

ỗ ướ Đám cháy tr c m t ặ , Nxb. Thanh niên.

ỗ ồ ễ ễ ả ọ ế 40. Đ H ng Chung, Nguy n Kim Đính, Nguy n H i Hà, Hoàng Ng c Hi n,

ườ ị ử ọ ị L ch s văn h c Nga ễ Nguy n Tr ng L ch, Huy Liên (1998), , Nxb. Giáo d c.ụ

41. Antoine Compagnon (2006), B n m nh c a lí thuy t

ồ ủ ệ ả ặ ế , Lê H ng Sâm, Đ ng

ạ ọ ư ạ ộ ị Anh Đào d ch, Nxb Đ i h c S ph m Hà N i.

42. Ph m Vĩnh C (2007),

ư ạ ụ ạ ộ Sáng t o và Giao l u ư , Nxb Giáo d c, Hà N i.

43. Lâm Th M D (1974),

ị ỹ ạ ộ ọ Trái tim sinh nở, Nxb Văn h c, Hà N i.

44. Lâm Th M D (1983),

ỹ ạ ị ơ ớ Bài th không năm tháng ộ ẩ , Nxb Tác ph m m i (H i

ệ ộ nhà văn Vi t Nam), Hà N i.

ự ị ẻ 45. Diêm Ái Dân (2001), Gia giáo Trung Qu c cố ổ, Cao T Thanh d ch, Nxb Tr .

46. Nguy n Văn Dân (2004),

ễ ươ ứ ậ Ph ng pháp lu n nghiên c u văn h c ọ , Nxb Khoa

ộ ộ ọ h c xã h i, Hà N i.

47. Nguy n Văn Dân (2008), "Văn h c Vi

ễ ọ ệ ố ả ớ ổ ư t Nam đ i m i trong b i c nh giao l u

ạ văn hóa qu c t ố ế T p chí , ứ Nghiên c u văn h c ọ (7), tr. 13 25.

166

ư ủ ễ ậ ọ ả 48. Nguy n Văn Dân (2009), "T duy lý lu n c a văn h c Đông Tây và nh

ủ ế ậ ọ ệ ạ ạ T p chí ưở h ng c a nó đ n lý lu n văn h c Vi ệ t Nam hi n đ i", Văn h cọ

ướ n c ngoài (3), tr. 133 144.

49. Ph m Ti n Du t (2014),

ế ạ ậ ơ ộ ặ ườ Ở ầ ầ Th m t ch ng đ ng hai đ u núi V ng trăng

ầ qu ng l a ộ ử , Nxb. H i nhà văn.

50. Nguy n D u (1961),

ễ ậ M h mở ầ , Nxb. Thanh niên.

51. Đ Hoàng Di u (2005),

ệ ỗ Bóng đè, Nxb. Đà N ng.ẵ

52. Tr

ươ ừ ế ả ẩ T văn b n đ n tác ph m văn h c ng Đăng Dung (1998), ọ , Nxb Khoa h cọ

ộ ộ xã h i, Hà N i.

53. Tr

ươ ư ẩ ọ Tác ph m văn h c nh là quá trình ng Đăng Dung (2004), , Nxb Khoa h cọ

ộ ộ xã h i, Hà N i.

54. Tr

ươ ệ ệ ạ ạ ậ ọ ọ ạ ng Đăng Dung (2011), "Khoa h c văn h c hi n đ i, h u hi n đ i", T p

ứ chí Nghiên c u văn h c ọ (8), tr. 12 25.

55. Nguy n Đăng Duy (2008),

ễ ế ệ ạ ọ Ti n trình văn hóa Vi t Nam , Nxb Đ i h c S ư

ạ ộ ph m Hà N i.

ế ể ệ ụ ệ ộ Ti u thuy t Vi t Nam hi n đ i ự ệ 56. Phan C Đ (2003), ạ , Nxb. Giáo d c, Hà N i.

57. Phan C Đ (ch n l c, gi

ọ ọ ự ệ ớ ệ ơ ạ Th văn cách m ng 1930 1945 i thi u) (1970), ,

ụ Nxb. Giáo d c, H.

58. Nguy n Đăng Đi p (2002),

ễ ệ ơ ữ ệ ọ ọ Gi ng đi u trong th tr tình , Nxb Văn h c, Hà

N i.ộ

59. Nguy n Đăng Đi p (2007), “V n đ phái tính và âm h

ễ ệ ề ấ ưở ữ ề ng n quy n trong

ệ ươ ọ văn h c Vi t Nam đ ạ ng đ i”, http://gas.hoasen.edu.vn/vi/gaspage/vande

phaitinhvaamhuongnuquyentrongvanhocvietnamduongdai.

60. Nguy n Khoa Đi m (2013),

ễ ề ề ễ ơ Nguy n Khoa Đi m th tuy n ộ ể , Nxb. H i nhà văn.

61. Nguy n Đăng Đi p (2014),

ễ ệ ơ ệ ạ ế ệ Th Vi t Nam hi n đ i ti n trình và hi n t ệ ượ , ng

Nxb. Văn h c.ọ

62. Tr nh Bá Đĩnh (biên so n) (2002),

ạ ị ủ ấ Ch nghĩa c u trúc và văn h c ọ , Nxb Văn

ộ ọ h c, Hà N i.

63. Tr nh Bá Đĩnh (2005), "N a th k gi

ế ỉ ớ ử ị ữ ệ i thi u nh ng t ư ưở t ọ ng mĩ h c và lí

ọ ướ ậ ở ệ ạ T p chí lu n văn h c n c ngoài Vi t Nam", ứ Nghiên c u văn h c ọ (5), tr. 45

57.

ứ 64. Anh Đ c (1984), Hòn Đ tấ , Nxb Giáo d c.ụ

167

ứ ễ ễ ươ Th caơ ọ 65. Hà Minh Đ c, Nguy n Ng c Khanh, Nguy n Thành Ch ng (1984),

ố ch ng Mĩ, c u n c ứ ướ , Nxb Giáo d c.ụ

66. Hà Minh Đ c (1993),

ứ ụ ậ ộ Lý lu n văn h c ọ , Nxb Giáo d c, Hà N i.

67. Nguy n Hoàng Đ c (2009), “N gi

ữ ớ ứ ễ ữ ớ ạ T p chí Sông i, n văn sĩ và văn gi i”,

H ngươ , 21/02/2009.

68. T. Eagleton (2009), Ch nghĩa Marx và phê bình văn h c

ủ ọ (Lê Nguyên Long

ứ ộ ị d ch), Nxb Tri th c, Hà N i.

69. Lydia Alix Fillingham, Moshe Susser (2006), Nh p môn Foucalt

ậ ễ , Nguy n Tu ệ

ấ ị ẻ Đan và Tôn Th t Huy d ch, Nxb Tr .

70. S. Freud, E. Fromm, A. Schopenhaure, V. Soloviev (2003), Phân tâm h c và

ọ

ỗ ị tình yêu, Đ Lai Thúy d ch, Nxb Văn hóa thông tin.

71. S. Freud (2005), Các bài vi

ế ề ấ ơ ả ấ t v gi c m và gi i thích gi c m ữ ơ (Ng y H u ụ

ớ ự ộ ế ớ ủ ữ ị ễ Tâm d ch v i s c ng tác c a Nguy n H u Khôi, Phan Bá), Nxb Th gi i, Hà

N i.ộ

72. J. Gaarde, "S. Freud, Tâm lí gia c a cõi vô th c",

ủ ứ

http://www.quangduc.com/khoahoc/04phantamhoc.html.

ệ ắ ệ ư ộ Truy n ng n Vi t Nam 1945 1975 nh m t tr ườ ng ị 73. Hoàng Th Thu Giang,

ễ ữ ế ậ ườ ạ ọ ạ di n ngôn , Lu n án ti n sĩ Ng văn, Tr ộ ư ng Đ i h c S ph m Hà N i,

2014.

74. M. Gorki (1970), Bàn v văn h c

ậ ọ ề ọ , t p 1,2, Nxb. Văn h c.

75. M. Gorki (1976), Ng

i mườ ẹ, Nxb. Văn h c.ọ

76. K. Hamburger (2004), Lôgic h c v các th lo i văn h c

ể ạ ề ọ ị ọ (Vũ Hoàng Đ ch,

ạ ọ ươ ầ ọ ố ộ ị Tr n Ng c V ng d ch), Nxb Đ i h c Qu c gia Hà N i.

ử ồ ủ ễ ắ ừ ể T đi n ầ 77. Lê Bá Hán, Nguy n Kh c Phi, Tr n Đình S (đ ng ch biên) (1999),

ạ ọ ậ ộ ố ữ thu t ng văn h c ọ , Nxb Đ i h c Qu c gia Hà N i.

ế ề ơ ụ Th ca mi n Nam 1955 1970 ố 78. T Hanh, Qu c Túy (1971), , Nxb Giáo d c, Hà

N i.ộ

79. Lê Th Đ c H nh (1978), “Hình nh ng

ị ứ ả ạ ườ ụ ữ ề ố i ph n mi n Nam trong ch ng

ạ ỹ ứ T p chí văn h c ệ ủ M qua truy n c a Phan T ”, ọ , s 1.ố

ư ễ ỳ ươ ề ậ ấ ọ Lí lu n văn h c V n đ và ạ 80. Nguy n Văn H nh, Hu nh Nh Ph ng (1998),

ụ ộ suy nghĩ, Nxb Giáo d c, Hà N i.

168

81. Tr n M nh H o (1999),

ầ ả ạ ệ ậ ọ ọ Văn h c, nh n di n phê bình , Nxb Văn h c, Hà

N i.ộ

82. Francoise Héritier, Đàn ông kh ng ch đàn bà, m t v n đ văn hóa

ế ề ấ ộ ố ,

talawas.org http://www.talawas.org/talaDB/..., 2/5/2007.

ư ề ọ ữ ệ ọ N sĩ Vi t Nam, ễ 83. Nh Hiên Nguy n Ng c Hi n (2006), Nxb Văn h c, Hà

N i.ộ

84. Hoàng Ng c Hi n (1979), "

ế ọ ề ộ ặ ủ ể ệ ậ ọ V m t đ c đi m c a văn h c và ngh thu t

ở ạ ừ ta trong giai đo n v a qua", Báo Văn ngh ệ (23).

ế ụ ả ộ Năm bài gi ng v th lo i ọ 85. Hoàng Ng c Hi n (1999), ề ể ạ , Nxb Giáo d c, Hà N i.

ệ ậ ộ ọ ể 86. Bùi Hi n (1961), Ánh m tắ (t p truy n), Nxb Văn h c, Hà N i.

ữ ế ậ Nh ng ti ng hát h u ph ng ể 87. Bùi Hi n (1970), ươ , Nxb Thanh Niên.

ể ậ ộ ọ Tuy n t p Bùi Hi n ể 88. Bùi Hi n (1987), ể , Nxb Văn h c, Hà N i.

ộ ọ ệ 89. Lưu Hi p (1999), ọ ị Văn tâm điêu long (Phan Ng c d ch), Nxb Văn h c, Hà N i.

90. Đ Đ c Hi u (2000),

ỗ ứ ể ộ ộ ệ Thi pháp hi n đ i ạ , Nxb H i nhà văn, Hà N i.

91. La Kh c Hòa, L c Ph

ắ ộ ươ ư ủ ươ ồ ỳ ng Th y, Hu nh Nh Ph ủ ng đ ng ch biên (2015),

ậ ư ưở ế ệ ướ ệ ệ ờ Ti p nh n t t ng văn ngh n c ngoài kinh nghi m Vi ệ t Nam th i hi n

ạ ọ ố ộ đ iạ , Nxb Đ i h c Qu c gia Hà N i.

92. Nguy n Thái Hoà (2000),

ữ ủ ề ấ Nh ng v n đ thi pháp c a truy n ệ , Nxb Giáo d c, ụ

93. Nguy n Hòa (2008),

ộ ố ấ ễ ề ậ ễ Hà N i.ộ ễ Phân tích di n ngôn M t s v n đ lí lu n và ph ươ ng

ạ ọ ố ộ pháp, Nxb Đ i h c Qu c gia Hà N i.

94. Tô Hoài (1960), Truy n Tây B c

ệ ậ ọ ệ ắ (t p truy n), Nxb Văn h c.

ề ậ ệ ọ 95. Tô Hoài (1961), Trăng th (t p truy n), Nxb Văn h c.

96. Ki u Thu Ho ch (2007),

ề ạ ử ệ ể ị ể ạ , Truy n Nôm L ch s phát tri n và thi pháp th lo i

ộ ụ Nxb Giáo d c, Hà N i.

97. Lê Văn Hòe (1944), L

ượ ụ ữ ệ ề ậ ư ố ọ c lu n v ph n Vi t Nam , Nxb. Qu c h c th xã,

Hà N i.ộ

98. Nguyên H ng (1995),

ồ ờ ố ử ể Th i kì đen t i: C a bi n III ả , Nxb. H i Phòng.

99. Nguyên H ng (1995),

ồ ả ơ C n bão đã đ n ế , Nxb. H i Phòng.

ồ 100. Sóng H ng (1983), Thơ, Nxb. Văn h c.ọ

ế ử ề ử ể ệ ạ ạ ạ 101. Hoàng M nh Hùng (2008), "V s thi và ti u thuy t s thi hi n đ i", T p

ứ chí Nghiên c u văn h c ọ (8), tr. 71 77.

169

102. Nguy n Th T Huy (2009),

ị ừ ễ ự ậ ễ Alain Robbe Grillet, S th t và Di n gi i ả , Nxb

ộ ộ H i nhà văn, Hà N i.

103. Đoàn Th H ng (1978), “Ph n và cách m ng khoa h c kĩ thu t trong văn

ị ươ ụ ữ ậ ạ ọ

ạ T p chí văn h c h c”, ọ ọ , s 1.ố

104. H Xuân H ng (1998),

ươ ồ ữ ể ạ ơ Th và đ i ờ (L Huy Nguyên tuy n so n, gi ớ i

ệ ọ thi u, Nxb Văn h c.

105. Mai H ng (1978), “Th và s ph n ánh ng

ự ả ươ ơ ườ ệ ụ ữ ớ i ph n m i Vi t Nam trong

ế ố ố ạ T p chí văn h c kháng chi n ch ng Pháp và ch ng Mĩ”, ọ , s 1.ố

106. T H u (1997),

ố ữ Thơ, Nxb. Giáo d c.ụ

107. T H u (2008),

ố ữ ộ Thơ, Nxb. H i Nhà văn.

108. Nguy n Kh i (1960),

ễ ả ệ ậ ắ ọ Mùa l cạ (t p truy n ng n) Nxb. Văn h c.

109. Nguy n Kh i (1969),

ễ ả ậ ọ Hãy đi xa h n n a ệ ừ ơ ữ (t p truy n v a), Nxb. Văn h c.

110. Nguy n Kh i (2009),

ễ ả ụ ẩ ệ Tác ph m ch n l c ọ ọ , Nxb. Giáo d c Vi t Nam.

ụ ữ ươ ệ ố 111. Châm Khanh (2000), “Ph n và văn ch ạ ng”, T p chí Vi t, s 04, http:/

enve.org/home/viet/viewVietJournals.do?

112. Tr n Thi n Khanh (2010), "Qui

ệ ầ ướ ễ ươ c di n ngôn văn ch ạ ng giai đo n 1986

ạ ươ 1991", T p chí Sông H ng (254), tr. 57 64.

113. Tr n Thi n Khanh (2011), "S vi

ự ế ệ ầ ướ ả ạ T p chí ữ t: Nh ng qui c và c nh báo",

Sông H ngươ (270), tr. 87 90.

114. Lê Khâm (1977), Tr

115. Lê Khâm (1978), Bên kia biên gi

ướ ờ ổ c gi n súng , Nxb Văn h c.ọ

iớ , Nxb. Văn h c.ọ

116. Phan Khôi (1929), “V văn h c c a ph n Vi

ọ ủ ụ ữ ề ệ ụ ữ Ph n tân văn t Nam”, ,

Sài Gòn, s 1.ố

117. Phan Khôi (1929), “Văn h c v i n tánh”,

ọ ớ ữ ụ ữ Ph n tân văn , Sài Gòn, s 2.ố

118. Phan Khôi (1929), “L i nói v v n đ văn h c v i n tánh”,

ớ ữ ề ấ ề ạ ọ ụ ữ Ph n tân

văn, Sài Gòn, s 6.ố

119. Phan Khôi (1929) Theo t c ng phong dao xét v s sanh ho t c a ph n

ạ ủ ề ự ữ ụ ụ ữ

ướ n c ta http://lainguyenan.free.fr/pk1929/theo.html

ự ủ ạ ể 120. M.B. Khrapchenko (1978), Cá tính sáng t o c a nhà văn và s phát tri n

ễ ẩ ơ ớ ộ ị ủ c a văn h c ọ (Lê S n, Nguy n Minh d ch), Nxb Tác ph m m i, Hà N i.

170

121. Khrapchenko M. B. (2002), Nh ng v n đ lí lu n và ph

ữ ề ậ ấ ươ ậ ng pháp lu n

ề ườ ị ử ể ầ ọ ứ nghiên c u văn h c ọ (Nhi u ng i d ch, Tr n Đình S tuy n ch n, gi ớ i

ạ ọ ệ ố ộ thi u), Nxb Đ i h c Qu c gia Hà N i.

122. Nguy n Kiên (1974),

ễ Vùng quê yên tĩnh, Nxb. Thanh niên.

123. Nguy n Kiên (1981),

ễ ướ ẩ Nhìn d i m t tr i ớ ặ ờ , Nxb. Tác ph m m i.

124. Nguy n Kiên (19820,

ễ ụ V mùa ch a g t ư ặ , Nxb. Văn h c.ọ

125. N. Konrat (1997), Ph

ươ ươ ị ị ng Đông và Ph ng Tây (Tr nh Bá Đĩnh d ch),

ộ ụ Nxb Giáo d c, Hà N i.

126. M. Kundera (1998), Ngh thu t ti u thuy t

ậ ể ệ ị ọ ế (Nguyên Ng c d ch), Nxb Đà

N ng.ẵ

127. Nguy n Xuân L c (1998),

ễ ạ ọ ệ Văn h c dân gian Vi t Nam trong nhà tr ườ , ng

Nxb. Giáo d c.ụ

128. Lý Lan, Phê bình văn h c n quy n

ọ ữ ề , http://tiasang.com.vn/Default.aspx

129. Phong Lê, (2003), Văn h c Vi

ọ ệ ử ệ ạ ị t Nam hi n đ i l ch s và lý lu n ậ , Nxb.

130. Văn Linh (1996), Mùa hoa dẻ, Nxb. Văn h c.ọ

ộ ọ Khoa h c xã h i.

131. Vi Thùy Linh (1999), Khát, Nxb H i nhà văn, Hà N i.

ộ ộ

132. Vi Thùy Linh (2003), Linh, Nxb Ph n , Hà N i.

ụ ữ ộ

133. Vi Thùy Linh (2005), Đ ng t

ồ ệ ồ ử, Nxb Văn ngh , Tp. H Chí Minh.

134. Vi Thùy Linh (2008), ViLi in love, Nxb Văn ngh , Tp. H Chí Minh.

ệ ồ

135. Vi Thùy Linh (2010), Phim đôi Tình t

ch m ự ậ , Nxb Thanh niên, Hà N i.ộ

ữ ễ ạ ư ệ ả T li u tham kh o ầ 136. Nguy n Văn Long, Tr n H u Tá (biên so n) (1981),

ệ ọ văn h c Vi t Nam 1945 1954 , Nxb Giáo d c.ụ

137. Nguy n Văn Long (ch biên) (1983),

ủ ễ ơ ệ ư ệ ạ ệ T li u Th hi n đ i Vi t Nam 1955

1975, Nxb Giáo d c.ụ

138. Nguy n Văn Long (2003),

ễ ế ậ ọ ệ Ti p c n và đánh giá văn h c Vi t Nam sau Cách

ạ m ng tháng Tám , Nxb. Giáo d c.ụ

139. M. Iu. Lotman (2004), C u trúc văn b n ngh thu t

ươ ầ ọ ệ ả ấ ậ (Tr n Ng c V ng,

ạ ọ ỷ ị ễ ộ ố ị Tr nh Bá Đĩnh, Nguy n Thu Thu d ch), Nxb Đ i h c qu c gia Hà N i.

140. Iu.M. Lotman (2015), Kí hi u h c văn hóa

ệ ọ ử ầ (Lã Nguyên, Tr n Đình S , Đ ỗ

ả ộ ị H i Phong d ch), Nxb. ĐHQG Hà N i.

171

M r ng ự 141. Lê L u (2014), ở ừ , Nxb. Dân trí.

ươ ự ọ ươ 142. Ph ậ ng L u (2001), Lý lu n phê bình văn h c ph ế ỷ ng Tây th k XX, Nxb

ữ ọ Văn h c, Trung tâm Văn hóa Ngôn ng Đông Tây.

143. Ph

ươ ự ụ ậ ộ Lí lu n văn h c ng L u (2004), ọ , Nxb Giáo d c, Hà N i.

144. Ph

ươ ự ươ ứ ậ Ph ng pháp lu n nghiên c u văn h c ng L u (2005), ạ ọ ọ , Nxb Đ i h c

ư ạ ộ S ph m Hà N i.

145. Ph

ươ ự ươ ự ụ ộ Ph ng L u tuy n t p ng L u (2006), ể ậ , Nxb Giáo d c, Hà N i.

146. Ph

ươ ủ ự ậ ế Lý lu n văn h c ng L u (ch biên) (2007), ậ ọ , t p 3: ọ , Ti n trình văn h c

ộ ụ Nxb Giáo d c, Hà N i.

147. Ph

ươ ự ộ ề ệ ậ ọ ộ Vì m t n n lí lu n văn h c dân t c hi n đ i ng L u (2009), ạ , NCxb

ộ ọ Văn h c, Hà N i.

148. Ph

ươ ự ệ ế ậ ạ ọ ọ Lý thuy t văn h c h u hi n đ i ng L u (2011), ạ , Nxb Đ i h c S ư

ạ ộ ph m Hà N i.

149. Jean Francois Lyotard (2008), Hoàn c nh h u hi n đ i

ứ ệ ậ ả ạ , Nxb Tri th c, Hà

N i.ộ

150. C. Mác , Ph. Ăngghen, V. Lênin (1977), V văn h c và ngh thu t

ề ệ ọ ậ , Nxb Sự

ậ ộ th t, Hà N i.

151. C. Mác, Ph. Ăngghen (1995): Toàn t pậ , t p 4. Nxb. Chính tr Qu c gia.

ậ ố ị

152. C. Mác, Ph. Ăngghen (1995): Toàn t pậ , t p 40, Nxb. Chính tr Qu c gia.

ậ ố ị

153. C. Magris (2006), Không t

ưở ứ ỉ ọ ọ ị ng và th c t nh (Vũ Ng c Thăng ch n d ch),

ữ ộ ộ Nxb H i nhà văn, Trung tâm Văn hóa Ngôn ng Đông Tây, Hà N i.

154. Nguy n Đăng M nh (2000),

ễ ạ ệ ệ ạ Nhà văn Vi t Nam hi n đ i Chân dung và

ồ ẻ phong cách, Nxb. Tr , Tp. H Chí Minh.

155. Nguy n Đăng M nh (2002),

ễ ạ ườ ế ớ ậ ủ ệ Con đ ng đi vào th gi i ngh thu t c a nhà

ụ ộ văn, Nxb. Giáo d c, Hà N i.

ủ ễ ử ọ ị ệ L ch s văn h c Vi t Nam ạ 156. Nguy n Đăng M nh (ch biên) (2007), ậ , t p 3,

ạ ọ ư ạ Nxb. Đ i h c S ph m.

157. Nguy n Đăng M nh, Bùi Duy Tân, Nguy n Nh Ý (đ ng ch biên) (2012),

ư ủ ễ ễ ạ ồ

ừ ể ả ẩ ọ ệ ườ T đi n tác gi tác ph m văn h c Vi t Nam (dùng trong nhà tr ng) , Nxb.

ệ ụ Giáo d c Vi t Nam.

ữ ộ ộ Nh ng mùa trăng mong ch ị 158. Lê Th Mây (2002), ờ, Nxb H i nhà văn, Hà N i.

ộ ố ộ Tình yêu dài su t cu c đ i ị 159. Lê Th Mây (2004), ộ ờ , Nxb H i nhà văn, Hà N i.

172

160. E.M. Meletinsky (2004), Thi pháp c a huy n tho i

ầ ủ ề ạ , Tr n Nho Thìn, Song

ộ ị ố ộ ạ ọ M c d ch, Nxb Đ i h c Qu c gia Hà N i.

161. H Chí Minh, Lê Du n, Tr

ẩ ồ ườ ạ ồ ng Chinh, Ph m Văn Đ ng, Võ Nguyên Giáp,

ễ ệ ề V văn hóa ngh thu t Nguy n Chí Thanh (1972), ậ , Nxb Văn hóa.

ậ ậ ố ị ồ 162. H ồ Chí Minh (1995), H Chí Minh toàn t p t p 3 , Nxb. Chính tr Qu c gia

Hà N i.ộ

163. H Chí Minh (2000),

ồ ậ ậ ồ ố ị H Chí Minh toàn t p t p 2 , Nxb. Chính tr Qu c gia

Hà N i.ộ

164. Nguy n Đăng Na (1999),

ễ Văn xuôi t ự ự ệ s Vi ờ t Nam th i trung đ i ậ ạ , t p 1, 2,

Nxb Giáo d c.ụ

165. Nhà xu t b n Ph n (1967),

ấ ả ụ ữ ự ữ ữ ệ ố Nh ng n anh hùng trong s nghi p ch ng

ứ ướ ủ ự Mĩ c u n c và xây d ng ch nghĩa xã h i ụ ữ ộ , Nxb. Ph n .

166. Nguy n Th Nga (2010),

ễ ị ượ ả ữ ố Hình t ng tác gi ơ ờ n trong th th i ch ng Mĩ ,

ữ ế ậ ườ ạ ọ ư ạ ộ Lu n án ti n sĩ Ng văn, Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i.

ễ ị ồ ễ ơ ộ Th Nguy n Th H ng Ngát ị ồ 167. Nguy n Th H ng Ngát (2003), , Nxb H i nhà

văn, Hà N i.ộ

168. Nguyên Ng c (1980),

ọ ấ ướ ứ ụ Đ t n c đ ng lên , Nxb. Giáo d c, H.

169. Nguyên Ng c (2005),

ọ ạ ả ớ T n m n nh và quên , Nxb. Văn ngh .ệ

170. H nh Nguyên (biên so n) (2011),

ạ ạ ạ ề ề ườ ụ ữ ệ Huy n tho i v ng i ph n Vi t Nam ,

Nxb Lao đ ng.ộ

171. Lã Nguyên (2007), “Nh ng d u hi u c a ch nghĩa h u hi n đ i trong văn

ệ ủ ủ ữ ệ ạ ậ ấ

ệ ủ ệ ễ ạ ị T pạ ọ h c Vi t Nam qua sáng tác c a Nguy n Huy Thi p và Ph m Th Hoài”,

ứ ố chí Nghiên c u văn h c ọ , s 12, trang 12 38.

172. Lã Nguyên (2009), “V th c a văn h c trên sân ch i văn hóa trong ti n trình

ị ế ủ ế ơ ọ

ứ ạ ố ử T p chí Nghiên c u văn h c ị l ch s ”, ọ , s 7, trang 3 20.

ư ộ ệ ủ ệ ạ ậ 173. Lã Nguyên (2009), “Ch nghĩa h u hi n đ i nh m t h hình th gi ế ớ i

ệ ạ ố quan”, T p chí Văn hóa Ngh An , s 146, trang 21 26.

174. Lã Nguyên (2012), “Văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa nh m t h hình

ư ộ ệ ự ủ ệ ộ ọ

ệ ế ậ ố ứ ạ T p chí Nghiên c u văn h c giao ti p ngh thu t”, ọ , s 8/2012.

175. Lã Nguyên (2012), Lí lu n văn h c nh ng v n đ hi n đ i

ề ệ ữ ậ ấ ọ ạ ọ ạ , Nxb Đ i h c

ư ạ s ph m.

173

176. Lã Nguyên (2014), Ch nghĩa hi n th c th giác trong văn h c Vi

ự ủ ệ ọ ị ệ t Nam

ướ tr c 1975 , http://vannghequandoi.com.vn/Phebinhvannghe/Chunghia

hienthucthigiactrongvanhocVietNamtruoc19754892.html

ể ạ ủ ơ ố ữ ứ ệ ọ ự 177. Lã Nguyên (2015), Th T H u kho ký c th lo i c a văn h c hi n th c

ủ ộ xã h i ch nghĩa, http://www.vanhoanghean.com.vn/chuyenmucgocnhin

vanhoa/nhunggocnhinvanhoa/thotohuukhokyuctheloaicuavanhoc

hienthucxahoichunghia

178. L Huy Nguyên (tuy n so n và gi

ữ ể ạ ớ ệ ồ ơ ươ H Xuân H ng th và i thi u) (1998),

đ iờ , Nxb. Văn h c.ọ

179. Nhà xu t b n H i nhà văn (1999),

ấ ả ộ ể ậ ự ự ậ Tuy n t p T l c văn đoàn (t p 1,2) ,

ộ Nxb. H i Nhà văn .

ễ ệ ệ ơ ố ệ Thi pháp c t truy n truy n th Nôm và Truy n ị 180. Nguy n Th Nhàn (2009),

ộ ạ ọ ư ạ Ki uề , Nxb Đ i h c S ph m Hà N i.

181. Phan Th Thanh Nhàn (1992),

ề ộ ộ ị Nghiêng v anh , Nxb H i nhà văn, Hà N i.

182. Phan Th Thanh Nhàn (1999),

ộ ị Bài th cu c đ i ộ ơ ộ ờ , Nxb H i nhà văn, Hà N i.

ễ ứ ề ớ ậ Ý th c v gi ề ạ i ph n trong đo n trích Thúy Ki u ị 183. Nguy n Th Nhàn (2016),

ọ ớ ữ ộ ố ấ ề ậ i n (m t s v n đ lý lu n và báo ân báo oán, trong sách Văn h c và gi

ế ớ ủ ệ ế ầ ị l ch s ) ử (Phùng Gia Th , Tr n Thi n Khanh ch biên), Nxb. Th gi i.

184. V ng Trí Nhàn,

ươ ạ ề ữ ề ệ ề ọ ộ ố Nh ng cu c đ i tho i v ngh nghi p, v văn h c và

ế chi n tranh , https://dangbi.wordpress.com/2009/11/29/nguy nễ minhchau2/

ậ ề ạ ấ ầ ộ ứ 185. Phan Nhân (1984), “Hòn Đ t, m t b c tranh chân th t v giai đo n đ u

ố ở ứ ề ể ch ng Mĩ mi n Nam”, in trong Ti u thuy t ế Hòn Đ tấ (Anh Đ c), Nxb

Giáo d c.ụ

186. Tr n Th Mai Nhi (1994),

ầ ị ệ ạ ọ ọ ệ Văn h c hi n đ i, văn h c Vi ư t Nam Giao l u

ọ ộ g p gặ ỡ, Nxb Văn h c, Hà N i.

187. Ý Nhi (2000), Thơ, Nxb H i nhà văn, Hà N i.

ộ ộ

ả ữ ự ữ ệ ố ứ Nh ng n anh hùng trong s nghi p ch ng Mĩ, c u ề 188. Nhi u tác gi (1967),

ướ ự ủ n c và xây d ng ch nghĩa xã h i ụ ữ ộ , Nxb Ph n .

ả ơ ọ ọ ả Th ch n l c (1960 1970) ề 189. Nhi u tác gi (1970), , Nxb. Gi i phóng.

ả ề ơ Th ca mi n Nam 1955 1970 ề 190. Nhi u tác gi (1971), , Nxb. Giáo d c.ụ

ả ệ ố ọ Văn h c Vi t Nam ch ng Mĩ c u n c ề 191. Nhi u tác gi (1979), ứ ướ , Nxb Khoa h cọ

ộ ộ xã h i, Hà N i.

174

ả ơ ố Th ca ch ng Mĩ c u n c ề 192. Nhi u tác gi (1984), ứ ướ , Nxb. Giáo d c.ụ

ả ừ ệ ậ R ng đêm xào x c ề 193. Nhi u tác gi (1984), ẩ ạ (T p truy n và kí), Nxb. Tác ph m

ộ ớ ệ m i, H i nhà văn Vi t Nam.

ả ề ể ệ ạ ắ Bàn v ti u thuy t ề 194. Nhi u tác gi (2000), ế (Bùi Vi t Th ng biên so n), Nxb

Văn hóa Thông tin, Hà N i.ộ

ả ệ ọ Phân tâm h c và văn hóa ngh thu t ề 195. Nhi u tác gi (2004), ậ , Nxb Văn hóa

Thông tin.

ả ạ ọ ề ố ạ Huy n tho i và văn h c ề 196. Nhi u tác gi (2007), ọ , Nxb Đ i h c Qu c gia TP

ồ H Chí Minh.

ả ơ ữ ệ ừ ư ế Th n Vi t Nam t x a đ n nay ề 197. Nhi u tác gi (2008), ụ ữ , Nxb Ph n .

ả ạ ọ ệ ế ỷ ệ Nhìn l i văn h c Vi t Nam th k XX ề 198. Nhi u tác gi (2002), ọ , Vi n Văn h c,

ố ị Nxb Chính tr qu c gia.

199. Lê L u Oanh (2006),

ư ạ ọ ệ ọ ạ Văn h c và các lo i hình ngh thu t ậ , Nxb Đ i h c S ư

ạ ộ ph m Hà N i.

ễ ậ ộ Đ t tr ng ọ 200. Nguy n Tr ng Oánh (1979), ấ ắ , t p 1, Nxb. Quân đ i nhân dân.

ễ ậ ộ Đ t tr ng ọ 201. Nguy n Tr ng Oánh (1984), ấ ắ , t p 2, Nxb. Quân đ i nhân dân.

202. Vũ Ng c Phan (1998),

ọ ữ ụ ệ T c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam , Nxb. Khoa h c xãọ

h i.ộ

203. Vũ Ng c Phan (2000),

ọ ọ ộ ộ Vũ Ng c Phan toàn t p ậ , Nxb H i nhà văn, Hà N i.

204. Hoàng Phê (2006), T đi n ti ng Vi

ừ ể ế t ệ , Nxb Đà N ng.ẵ

205. Nguy n Kh c Phê (2014),

ễ ắ ườ ộ Đ ng giáp m t tr n ặ ậ , Nxb. H i nhà văn.

ủ ễ ử ậ ị ọ L ch s văn h c Trung Qu c ắ 206. Nguy n Kh c Phi (ch biên), ạ ố , t p 2, Nxb. Đ i

ọ ư ạ h c S ph m.

ố ụ ữ 207. Ph n tân văn , s 1, Sài Gòn, 2/5/1929.

ố ụ ữ 208. Ph n tân văn , s 2, Sài Gòn, 9/5/1929.

ố ụ ữ 209. Ph n tân văn , s 131, Sài Gòn, 26/5/1932.

210. Ph ng v n Y Ban (2006),

ấ ỏ ủ ẩ ắ Hãy l ng nghe tác ph m c a nhà văn n ữ, Ngu n:ồ

http://vietbao.nv

211. Ph ng v n Y Ban (2008),

ấ ỏ ạ ấ ụ ữ ể H th p cái tôi đ làm ph n bình th ườ , ng

ồ Ngu n: www.vnexpress.net

212. Ph ng v n 10 nhà văn n trong và ngoài n

ữ ấ ỏ ướ ộ Có m t cách vi ế ữ t n c (2005):

hay không? Ngu n: ồ www.gioo.com

175

213. H Ph

ồ ươ ệ ậ ọ ộ ng (1963), ắ Xóm m iớ – T p truy n ng n, Nxb. Văn h c, Hà N i.

214. Lê Ph

ươ ậ ng (1982), Thung lũng Cô Tan, Nxb Thu n Hóa.

215. Vũ Qu n Ph

ầ ươ ơ ớ ờ Th v i l i bình ng (1998), , Nxb. Giáo d c.ụ

216. Vũ Qu n Ph

ầ ươ ườ ữ ơ ệ ạ ừ ng (2016), “Ng i n trong th hi n đ i t ế 1920 đ n nay”,

ọ ớ ữ ộ ố ấ ề ậ ị i n m t s v n đ lý lu n và l ch s trong sách Văn h c và gi ử, (Phùng Gia

ế ớ ủ ế ệ ầ Th , Tr n Thi n Khanh ch biên), Nxb. Th gi i.

217. G.N. Pospelov (ch biên) (1985),

ủ ứ ậ ẫ D n lu n nghiên c u văn h c ọ (Nhi uề

ườ ị ụ ậ ộ ng i d ch), t p I, II, Nxb Giáo d c, Hà N i.

218. Nguy n Ái Qu c (1974),

ễ ố ệ Truy n và ký , Nxb. Văn h c.ọ

ể ố ọ ơ ệ ơ ị Tr nh Công S n r i l ru ư ầ 219. Lê Minh Qu c (s u t m, tuy n ch n) (2004),

ng ụ ữ iườ , Nxb. Ph n .

220. Xuân Qu nh (1968),

ỳ ế ọ ộ Hoa d c chi n hào ọ , Nxb Văn h c, Hà N i.

221. Xuân Qu nh (1974),

ỳ ọ ộ Gió lào cát tr ngắ , Nxb Văn h c, Hà N i.

222. Xuân Qu nh (1998),

ỳ ơ Th và đ i ờ , Nxb. Văn hóa.

223. Xuân Qu nh (1981),

ỳ ẩ ờ ộ ớ L i ru trên m t đ t ặ ấ , Nxb Tác ph m m i, Hà N i.

224. Xuân Qu nh (1984),

ỳ ề ộ Sân ga chi u em đi ọ , Nxb Văn h c, Hà N i.

225. Xuân Qu nh (1984),

ỳ ẩ ớ ộ T hátự , Nxb Tác ph m m i, Hà N i.

226. Vũ Ti n Qu nh (tuy n ch n) (1992),

ế ể ọ ỳ ậ Phê bình bình lu n văn h c ọ , Nxb.

ổ ợ T ng h p Khánh Hòa.

227. Edward Said (1998), Đông ph

ươ ư ạ ng h c ọ , L u Đoàn Huynh, Ph m Xuân Ri,

ụ ị ầ ộ ố ị Tr n Văn T y d ch, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i.

228. John C. Schafer (2013), “Nh ng quan ni m đ

ữ ệ ươ ạ ề ớ ữ ở ng đ i v gi i n Vi ệ t

ừ ế ế ả ạ Nam (nhìn t ậ các văn b n văn hóa quy chi u quá trình sáng t o và ti p nh n

ệ ứ ạ ự t truy n: Lê Vân: Yêu và s ngố ”, T p chí Nghiên c u văn h c ọ , s 8.ố

229. Đ ng Đ c Siêu (ch biên) (1994),

ủ ứ ặ ậ ổ ọ ệ T ng t p văn h c Vi t Nam , Nxb Khoa

ộ ộ ọ h c xã h i, Hà N i.

230. Tr n Đình S (1996),

ử ầ ộ ậ Lý lu n và phê bình văn h c ọ , Nxb H i nhà văn, Hà

N i.ộ

231. Tr n Đình S (1998),

ử ầ ụ ậ ẫ ộ D n lu n thi pháp h c ọ , Nxb Giáo d c, Hà N i.

232. Tr n Đình S (1999),

ử ầ ề ấ ấ ạ ọ ệ M y v n đ thi pháp văn h c trung đ i Vi t Nam ,

ộ ụ Nxb Giáo d c, Hà N i.

233. Tr n Đình S (2002),

ử ầ ụ ệ ộ Thi pháp Truy n Ki u ề , Nxb Giáo d c, Hà N i.

176

ủ ầ ộ ố ấ ự ự ọ ề ậ ị T s h c M t s v n đ lí lu n và l ch ử 234. Tr n Đình S (2004) (ch biên),

ạ ọ ư ạ ộ sử (1), Nxb. Đ i h c S ph m Hà N i.

235. Tr n Đình S (2005),

ử ầ ụ ậ ẫ Giáo trình d n lu n thi pháp h c ọ , Nxb Giáo d c, Hà

N i.ộ

ủ ầ ộ ố ấ ự ự ọ ề ậ ị T s h c M t s v n đ lí lu n và l ch ử 236. Tr n Đình S (ch biên) (2008),

ạ ọ ư ạ ộ sử (2), Nxb Đ i h c S ph m Hà N i.

237. Tr n Đình S (2010), "Gi

ử ầ ả ấ ứ ọ i c u trúc và nghiên c u, phê bình văn h c", Báo

Văn ngh ệ (34).

238. Tr n Đình S (2007), “Văn h c nh là t

ử ư ầ ọ ư ề ả duy v cái kh nhiên” , Báo Văn

ệ ố ngh , s 24, trang 16 26.

239. Tr n Đình S (2009), “Ti p nh n ph

ử ế ậ ầ ươ ự ệ ộ ng pháp sáng tác hi n th c xã h i

ủ ở ệ ch nghĩa Vi t Nam”, Báo Nhân dân ngày 24/6/2008.

240. Tr n Đình S (2012),

ử ầ ộ ề ự ậ ạ ọ ễ ệ M t n n lí lu n văn h c hi n đ i (nhìn qua th c ti n

ọ ư ạ ạ ộ Trung Qu c)ố , Nxb Đ i kh c S ph m, Hà N i.

241. Tr n Đình S (2014),

ử ầ ườ ủ ậ Trên đ ng biên c a lý lu n văn h c ọ , Nxb Văn h c.ọ

242. Tr n Đình S (2015),

ử ầ ế ệ ậ ổ “T ng quan quá trình ti p thu lí lu n văn ngh Mác

ừ ả ướ ạ ố xít t Liên Xô, Trung Qu c giai đo n 1945 1986 trong c n ề c và mi n

ắ ệ ừ ậ ư ưở ế Ti p nh n t t ng văn ngh n ệ ướ c B c Vi t Nam t sau 1954”, trong sách

ệ ệ ệ ắ ộ ngoài, kinh nghi m Vi ờ t Nam th i hi n đ i ạ (La Kh c Hòa, L c Ph ươ ng

ủ ư ươ ạ ọ ủ ố ồ ỳ Th y, Hu nh Nh Ph ng (đ ng ch biên), Nxb. Đ i h c Qu c gia Hà

N i.ộ

243. Tr n Đình S , “Khái ni m di n ngôn trong nghiên c u văn h c hôm nay”,

ử ứ ễ ệ ầ ọ

http://trandinhsu.wordpress.com

ư ử ọ ị ị ể L ch s tuy n ch n ng i đ p ự 244. L u C Tài (2001), ự ườ ẹ , Cao T Thanh d ch, Nxb

245. Võ Huy Tâm (1969), Vùng mỏ, Nxb. Văn h c.ọ

Tr .ẻ

246. Tr n Th Băng Thanh (1978), “Nhìn qua nh ng tác ph m vi

ữ ẩ ầ ị ế ề ề t v đ tài ph ụ

ử ầ ế ỉ ế ỉ ữ ọ ạ T p chí văn ữ n trong văn h c ch Hán th k XVIII và n a đ u th k XIX”,

h cọ , s 1.ố

247. Hoài Thanh (1984), “Hòn Đ tấ hòn ng c”, in trong ti u thuy t

ể ọ ế Hòn Đ tấ

ụ ứ (Anh Đ c), Nxb Giáo d c.

177

248. Nguy n Bá Thành (1995),

ễ ư ơ ư ạ ệ T duy th và t ơ ệ duy th hi n đ i Vi t Nam , Nxb

Văn h c.ọ

249. Nguy n Bá Thành (2006),

ễ ả ệ ư ắ B n s c Vi t Nam qua giao l u văn h c ọ , Nxb

ĐHQGHN.

250. Nguy n Trung Thành, Giang Nam, Hoài Vũ và nhi u tác gi

ề ễ ả khác (1967),

ủ ả ử ề ệ Mùa xuân (Truy n kí c a các tác gi mi n Nam g i ra) , Nxb. Thanh niên, H.

251. Nguy n trung Thành (2002), “R ng xà nu”, in trong

ừ ễ Sách giáo khoa Văn h cọ

ủ ư ễ ạ ậ ụ 12, t p 1, Hoàng Nh Mai Nguy n Đăng M nh ch biên, Nxb. Giáo d c,

tr. 197211.

252. Bùi Vi

ệ ữ ệ ắ ắ ắ ề t Th ng, “Truy n ng n 8X plus và s c thái n quy n”,

http://www.bichkhe.org/home.php?cat

ụ ả ớ ệ ễ ấ ọ Nguy n Ng c T n ư ầ 253. Ngô Th o (S u t m, biên m c, gi i thi u) (1996),

ễ ậ ậ Nguy n Thi toàn t p T p 1,2,3,4 , Nxb. Văn h c.ọ

254. Phùng Gia Th , Tr n Thi n Khanh (ch biên) (2016),

ủ ế ệ ầ ọ Văn h c và gi ớ nữ i

ộ ố ấ ậ ị ế ớ ề (m t s v n đ lý lu n và l ch s ử), Nxb. Th gi i.

ầ ề ả ắ ệ Tìm v b n s c văn hóa Vi t Nam ọ 255. Tr n Ng c Thêm (1996), , Nxb Thành phố

ồ H Chí Minh.

256. Nguy n Đình Thi (1951),

ễ Xung kích, Nxb. Văn ngh .ệ

257. Nguy n Đình Thi (2001),

ễ ể ẩ Tuy n tác ph m truy n ệ , Nxb. Văn h c.ọ

258. Nguy n Đình Thi (2001),

ễ ể ậ Ti u lu n bút kí , Nxb. Văn h c.ọ

259. Nguy n Đình Thi (2001),

ễ ậ ọ V bỡ ờ, t p 1,2, Nxb. Văn h c.

260. Nguy n Thi (2014),

ễ ườ ẹ ầ Ng i m c m súng , Nxb Kim Đ ng.ồ

261. Nguy n Huy Thi p, “Tính d c trong văn h c hôm nay”, Vietnamnet.

ụ ệ ễ ọ

http://vietnamnet.vn/vanhoa/chuyende/ , 24/4/2006.

262. Nguy n Huy Thi p, “D c tính và nh ng ranh gi

ụ ữ ễ ệ ớ i mong manh”, Vietnamnet

http://vietnamnet.vn/vanhoa/chuyende/ , 5/5/2006.

ữ ầ ơ ọ ọ Tho t kạ ỳ ạ 263. Đoàn C m Thi (2004), “Sáng t o văn h c, gi a m và điên” (Đ c

ủ ễ ươ th yủ c a Nguy n Bình Ph ng)”, Ngu n: ồ www.evan.com.vn

264. Tr n Nho Thìn (2016),

ầ ữ ọ ớ i “Nho giáo và n quy n ề ”, trong sách Văn h c và gi

ộ ố ấ ệ ầ ậ ị ề ữ n (m t s v n đ lý lu n và l ch s ) ế ử , (Phùng Gia Th , Tr n Thi n Khanh

ế ớ ủ ch biên), Nxb. Th gi i, tr.195210.

265. Ngô Đ c Th nh (2010),

ứ ị ẫ ạ ệ Đ o M u Vi t Nam , Nxb Tôn giáo.

178

266. Hoàng Bá Th nh (2008),

ị Giáo trình Xã h i h c v gi i ộ ọ ề ớ , Nxb ĐHQGHN.

267. Hoàng Trung Thông (ch biên), (1979),

ủ ệ ọ Văn h c Vi ứ ố t Nam ch ng Mĩ c u

ọ ộ n cướ , Nxb Khoa h c xã h i.

268. Bích Thu (1978), “V đ p c a ng

ẻ ẹ ủ ườ ụ ữ ạ ề ơ i ph n trong th cach m ng mi n

ạ Nam”, T p chí văn h c ọ , s 1.ố

269. Thanh Thu, Hoài Vũ, Thanh Giang và nhi u tác gi

ề ả Xuân về khác (1969),

ườ ố ệ ệ ả trên đ ng ph Sài Gòn (Truy n và kí Văn ngh Gi i phóng), Nxb. Thanh

niên.

270. Đinh T Bích Thúy (2007), “Dày dày đúc s n m t tòa … văn ch

ừ ẵ ộ ươ ng”,

damau.org, http://archive.damau.org/index.php?

271. Đ Lai Thúy (tuy n ch n và gi

ể ọ ỗ ớ ệ ủ ả ự ỏ S đ ng đ nh c a ph ươ g i thi u) (2004),

ệ ạ ậ pháp, Nxb Văn hóa thông tin, T p chí Văn hóa ngh thu t.

272. Đ Lai Thúy (2009),

ỗ ủ Bút pháp c a ham mu n ố , Nxb Tri th c.ứ

273. Đ Lai Thúy (2010),

ỗ ậ ưỡ ọ ộ Phê bình văn h c, con v t l ng thê y ấ , Nxb H i nhà

văn.

274. L c Ph

ộ ươ ủ ế ớ ậ ọ Lí lu n phê bình văn h c th gi i th ế ủ ng Th y (ch biên), (2007),

ộ k XXỉ ụ , Nxb Giáo d c, Hà N i.

ư ằ ộ ộ N m nghiêng ề 275. Phan Huy n Th (2002), , Nx H i Nhà văn, Hà N i.

ư ỗ ộ ọ R ng ng c ề 276. Phan Huy n Th (2005), ự , Nxb Văn h c, Hà N i.

277. Vũ th Th

ị ườ ồ ợ ị ệ ắ ậ V ch ng ông lão chăn v t ng (1973), T p truy n ng n, Nxb.

Văn h c.ọ

278. Vũ Th Th

ị ườ ệ ậ ắ ọ ng (1982), Gánh vác T p truy n ng n, Nxb. Văn h c.

279. Phan C m Th

ẩ ượ ướ ể ẽ ậ ạ ng, “Cái tôi to t ồ ng và cái t p th nh t nh o”, Ngu n:

http://vnn.vietnamnet.vn/vanhoa/2008/09/804451/

280. Tr n M nh Ti n (2002),

ế ạ ầ ậ ọ ệ ế ỉ ầ Lí lu n phê bình văn h c Vi t Nam đ u th k XX ,

ộ ụ Nxb Giáo d c, Hà N i.

281. Timofeev L. I. (1962), Nguyên lí lí lu n văn h c

ề ậ ườ ị ọ (1, 2) (Nhi u ng i d ch),

Nxb. Văn hóa, Hà N i.ộ

ố ề ệ ậ ạ ụ ả Báo ư 282. Ph m Toàn (2005), "Th a th t v cái h u hi n đ i', ạ Thơ Ph b n

ố Văn nghệ, s tháng 4.

283. Tr n Văn Toàn (2006), "Nhà văn hi n đ i Vi

ệ ạ ầ ệ ữ ớ ạ t Nam nh ng gi i h n và s ứ

ệ ừ ữ ủ ệ ễ ọ Văn h c Vi ệ t m nh (Suy nghĩ t nh ng sáng tác c a Nguy n Huy Thi p)",

179

ễ ữ ứ ề ấ ả Nam sau 1975 Nh ng v n đ nghiên c u và gi ng d y ạ (Nguy n Văn Long,

ủ ụ ộ Lã Nhâm Thìn ch biên), Nxb Giáo d c, Hà N i, 2006, tr. 131140.

ụ ề ầ ọ ệ ấ 284. Tr n Văn Toàn (2007), "V n đ tình d c trong văn h c Vi t Nam",

http://vietvan.vn/vi/bvct/id344/VandetinhductrongvanhocVietNam/.

285. Tr n Văn Toàn (2011)

ầ ệ ủ ữ ạ ọ ấ , “Nam tính hóa n tính đ c Đo n tuy t c a Nh t

ừ ớ ứ ạ T p chí Nghiên c u văn h c Linh t góc nhìn gi i tính”, ọ , s 9.ố

286. Tr n Văn Toàn (2013)

ầ ễ ề ớ , “Di n ngôn v gi ậ i tính và thi pháp nhân v t

ườ ợ ủ ệ ạ ứ ạ T p chí Nghiên c u văn h c (Tr ng h p c a Dũng trong Đo n tuy t)”, ọ , số

287. Tr n Văn Toàn (2015),

ầ ươ ự ễ “Ph ề ả ắ ng Tây và s hình thành di n ngôn v b n s c

ệ ậ ư ưở ế ệ ướ Ti p nh n t t ng văn ngh n c ngoài kinh Vi t Nam”, trong sách

ệ ệ ắ ộ ươ ủ ệ nghi m Vi ờ t Nam th i hi n đ i ạ (La Kh c Hòa, L c Ph ỳ ng Th y, Hu nh

ươ ạ ọ ủ ộ ố ư Nh Ph ng ch biên), Nxb. Đ i h c Qu c gia Hà N i, tr.5268.

288. Tr n Văn Toàn (2015)

ầ ủ ế ẫ ậ ễ , “D n nh p lí thuy t di n ngôn c a M. Foucault và

ứ ọ ậ ư ưở ế ệ ướ Ti p nh n t t ng văn ngh n c ngoài nghiên c u văn h c”, trong sách

ệ ệ ệ ắ ộ ươ kinh nghi m Vi ờ t Nam th i hi n đ i ạ (La Kh c Hòa, L c Ph ủ ng Th y,

ư ỳ ươ ạ ọ ủ ộ ố Hu nh Nh Ph ng ch biên), Nxb. Đ i h c Qu c gia Hà N i, tr.335354.

289. Tzevetan Todorov (2004), Mikhain Bakhtin Nguyên lí đ i tho i

ố ạ , Nxb Đ iạ

ố ồ ọ h c Qu c gia TP H Chí Minh.

290. Tzevetan Todorov (2008), D n lu n v văn ch

ề ẫ ậ ươ ạ ọ ng kì o ả , Nxb Đ i h c S ư

ạ ộ ph m, Hà N i.

291. Tzevetan Todorov (2011), Thi pháp văn xuôi, Đ ng Anh Đào, Lê H ng Sâm

ặ ồ

ộ ạ ọ ư ạ ị d ch, Nxb Đ i h c S ph m, Hà N i.

ễ ọ ườ ậ Ng i h u ph ng ị 292. Nguy n Th Ng c Tú (1966), ươ , Nxb. Văn h c.ọ

ễ ọ ấ Đ t làng ị 293. Nguy n Th Ng c Tú (1978), , Nxb. Văn h c.ọ

ễ ọ ệ ậ ị 294. Nguy n Th Ng c Tú (1984)), Dòng sông ánh sáng T p truy n, Nxb. Ph ụ

295. Hà Minh Tuân (1963), Vào đ iờ , Nxb. Văn h c.ọ

n .ữ

296. Hà M nh Tu n (1985),

ấ ạ ậ ả Cù lao tràm, t p 1,2, Nxb. H i phòng.

297. Lê Th Nhâm Tuy t (1973),

ế ị ụ ữ ệ Ph n Vi t Nam qua các th i đ i ờ ạ , Nxb Khoa

ộ ộ ọ h c xã h i, Hà N i.

298. Phan T (1978),

ứ ẫ M n và tôi , Nxb. Thanh niên.

180

299. Phan T (2015),

ứ Gia đình má B yả , Nxb. Văn h c.ọ

ưở ắ ơ ư ệ ả ọ T li u tham kh o văn h c Vi ệ t ễ 300. Nguy n Huy T ng (1981), “B c s n”,

Nam 1945 1954, Nxb. Giáo d c.ụ

301. Lê Ng c Trà (2007), "

ọ ệ ữ ầ ổ ọ Văn h c Vi t Nam nh ng năm đ u đ i m i" ớ , T p chí ạ

ứ Nghiên c u văn h c ọ (1), tr. 35 51.

ươ ẩ ụ Văn ch ng, Th m mĩ và Văn hóa, ọ 302. Lê Ng c Trà (2007), Nxb. Giáo d c, Hà

N i.ộ

ể ủ ự ủ ầ ị ọ 303. Tr n Th Trâm (1994), “Vai trò c a báo chí trong s phát tri n c a văn h c

ộ ầ ế ỉ ạ T p chí văn h c dân t c đ u th k XX”, ọ , s 6.ố

304. Hoàng Trinh (ch biên) (1978),

ủ ọ ộ ố Văn h c, cu c s ng, nhà văn , Nxb Khoa h cọ

ộ ộ Xã h i, Hà N i.

305. Trung tâm Khoa h c xã h i và Nhân văn qu c gia, Vi n Văn h c (1999),

ệ ọ ố ộ ọ

ể ậ ọ ệ ậ ề ạ ầ Tuy n t p văn h c dân gian Vi t Nam, t p 1, ế , Th n tho i truy n thuy t

Nxb Giáo d c.ụ

306. Chu Văn (1977), Đ t m n

ậ ấ ặ , t p 1,2, Nxb. Thanh niên.

307. Chu Văn (1978), Bão bi nể , t p 1,2, Nxb. Văn h c.

ậ ọ

308. Tr n Đình Vân (2007),

ầ ư ộ ố S ng nh anh ọ , Nxb Văn h c, Hà N i.

309. H Khánh Vân (2008),

ồ ừ ề ế ữ T lý thuy t phê bình n quy n (feminist criticism)

ộ ố ứ ủ ừ ẩ nghiên c u m t s tác ph m văn xuôi c a các tác gi ả ữ ệ n Vi t Nam t năm

ữ ậ ạ ườ ạ ọ ế 1990 đ n nay ạ , Lu n văn th c sĩ Ng văn t i Tr ng Đ i h c KHXH&NV

ố ồ Thành ph H Chí Minh.

310. H Khánh Vân (2010), “Ý th c n quy n và s phát tri n b

ứ ữ ể ướ ầ ủ ự ề ồ c đ u c a văn

ữ ế ạ ầ ộ ộ ọ ệ ọ h c n Nam B trong ti n trình hi n đ i hóa văn h c dân t c đ u th k ế ỉ

ứ ạ XX”, T p chí Nghiên c u văn h c ọ , s 7.ố

311. H Khánh Vân (2016), “Ý th c v đ a v “gi

ề ị ứ ồ ị ớ ộ ố ứ i th hai” trong m t s sáng

ủ ả ữ ệ ố ừ tác văn xuôi c a các tác gi n Vi t Nam và Trung Qu c t ế 1980 đ n nay”,

ộ ố ấ ề ậ ị ọ Văn h c và gi ớ n (ữ m t s v n đ lý lu n và l ch s i ử), (Phùng Gia Th ,ế

ế ớ ủ ệ ầ Tr n Thi n Khanh ch biên), Nxb. Th gi i.

312. Vinhépxki (1960), Bi k ch l c quan

ạ ị , Nxb. Văn h c.ọ

ộ ề ự ọ ạ ệ , T p chí ế 313. Ch Lan Viên (1966), “Hãy xây d ng m t n n văn h c toàn di n”

Văn h c, ọ s 8ố .

181

314. Ch Lan Viên (1966),

ế ữ ố ổ ậ Nh ng ngày n i gi n Bút kí ch ng Mĩ , Nxb. Văn

h c.ọ

315. Ch Lan Viên (2002),

ế ế ậ ọ Ch Lan Viên toàn t p ậ , t p 1, Nxb. Văn h c.

316. Đào Vũ (1972), Con đ

317. Đào Vũ (1977), Cái sân g chạ , Nxb Giáo d c.ụ

ườ ng mòn y ấ , Nxb Thanh niên.

318. L u Quang Vũ (2010),

ư ấ ướ ổ ộ Gió và tình yêu th i trên đ t n c tôi , Nxb. H i Nhà

văn.

319. Lê Anh Xuân (1981), Th Lê Anh Xuân Tuy n t p

ơ ể ậ , Nxb. Văn h c.ọ

320. Lê Anh Xuân (1993), Th Ca Lê Hi n (Lê Anh Xuân) Tuy n t p

ế ơ ể ậ , Nxb. Văn

h c.ọ

321. Nguy n Th Thanh Xuân (2013),

ễ ị ề ấ ưở ữ V n đ phái tính và âm h ề ng n quy n

ọ ệ ươ ộ ố ủ ạ trong văn h c Vi t Nam đ ng đ i (qua sáng tác c a m t s nhà văn n ữ

ữ ế ậ ạ ệ ệ tiêu bi u)ể , Lu n án ti n sĩ Ng văn t i Vi n Hàn lâm KHXH Vi t Nam,

ệ ọ H c vi n KHXH.

ư ị ị 322. Virginia Woolf, Tr nh Y Th d ch, (2009), Căn phòng riêng, Nxb Tri th c.ứ

323. Tuen A.van Dijk, Discourse, Ideology and context,

Ế Ệ II. TÀI LI U TI NG ANH

324. Tuen A.van Dijk (2006), “Ideology and discourse analysis”, Journal of

http://www.daneprairie.com.

325. M. Foucault (1981), “The Order of Discourse” in R. Yong (ed), Untying the

Political Ideologies, June 2006, pp.115140, Routledge Taylor Francis Group

326. M. Foucault (1983), Discourse and true: problematization of parrahesia, Six

Texts: A post Structuaralist Reader, Routledge, London.

327. Gerard Genette (1978), Narrative discourse, Harcout Brace Jovanovic Inc,

lectures at Berkeley, OctNov.1983, Foucault.info.

328. David Lindenfeld (2009), “Jungian archetypes & the discourse of history”,

USA, University Press, University Park, Pennsylvania.

329. Seumas Miller (1990), “Foucault on Discourse & Power”, Theoria, 76 Oct,

Rethinking History, Vol.13, No.2, June 2009, pp.217234.

pp.115.

182

330. Sarra Mills (2004), Discourse, Routledge, Taylor & Francis Group, London

331. Sarra Mills (2005), Michel Foucault, Taylor & Francis eLibrary.

332. Ian Saunders (1988), “The concept of discourse”, Textual Practice, 2:2,

and New .York

pp.230241.

Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Diễn ngôn về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Ề Ớ Ữ

Ọ

Ễ

DI N NGÔN V GI

I N TRONG VĂN H C

Ộ

Ự

Ủ

Ệ

Ệ

HI N TH C XÃ H I CH NGHĨA VI T NAM

M t ph ộ

Có thể bạn quan tâm

Tài liêu mới

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok

Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Diễn ngôn về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Ề Ớ Ữ

Ọ

Ễ

DI N NGÔN V GI

I N TRONG VĂN H C

Ộ

Ự

Ủ

Ệ

Ệ

HI N TH C XÃ H I CH NGHĨA VI T NAM

M t ph ộ

Có thể bạn quan tâm

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok