Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Giao thoa nghệ thuật giữa hai khuynh hướng văn xuôi lãng mạn và văn xuôi hiện thực thời kì 1932

L I CAM ĐOAN

Ờ

ế Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u, k t ứ ủ ố ệ

qu trong lu n án là trung th c và ch a t ng đ c ai công b trong b t kỳ công ư ừ ự ả ậ ượ ấ ố

trình nào khác.

Tác gi lu n án ả ậ

THÀNH Đ C B O TH NG Ứ Ả Ắ

M C L C

Ụ

M Đ UỞ Ầ

1. Lý do ch n đ tài ọ ề

1.1. Văn h c Vi t Nam n a đ u th k XX phát tri n sôi đ ng, phong phú và ọ ệ ử ầ ế ỷ ể ộ

v n đ ng ngày càng nhanh chóng theo ti n trình hi n đ i hóa. Đây là th i kì đánh ế ậ ệ ạ ộ ờ

c chuy n mình c a văn h c dân t c t d u b ấ ướ ộ ừ ủ ể ọ ọ hình thái, tính ch t c a văn h c ấ ủ

trung đ i sang hình thái và tính ch t c a văn h c hi n đ i. Nghiên c u th i kì văn ấ ủ ứ ệ ạ ạ ọ ờ

ng, trào h c này, các nhà nghiên c u chia ra các ch ng, các b ph n, khuynh h ọ ứ ặ ậ ộ ướ

ậ l u... nh m m c đích khái quát, ch ra các đ c đi m, đ c tr ng và quá trình v n ư ụ ư ể ặ ặ ằ ỉ

c chia thành hai đ ng, phát tri n mang tính quy lu t c a nó. Văn h c th i kì này đ ộ ậ ủ ể ọ ờ ượ

i c m bút đ i v i chính quy n th c dân: b ph n d a vào thái đ chính tr c a ng ộ ậ ự ị ủ ộ ườ ầ ố ớ ự ề

b ph n văn h c công khai (h p pháp) và b ph n văn h c bí m t (b t h p pháp). ộ ấ ợ ậ ậ ậ ọ ợ ộ ọ

G n v i b ph n văn h c công khai, n i b t là hai khuynh h ớ ộ ổ ậ ắ ậ ọ ướ ệ ng lãng m n và hi n ạ

th c. S phân chia nh trên r t c n thi t trong nghiên c u lý lu n văn h c. Song, ấ ầ ự ự ư ế ứ ậ ọ

trong th c ti n đ i s ng văn h c th i kỳ này, theo quan sát c a chúng tôi, gi a các ờ ố ự ủ ữ ễ ọ ờ

khuynh h ng văn h c không có ranh gi ướ ọ ớ ả i tuy t đ i và luôn có s giao thoa, nh ệ ố ự

ng qua l i, đan xen l n nhau nhi u c p đ , t cái nhìn hi n th c t i ph h ưở ạ ẫ ở ề ấ ộ ừ ự ớ ệ ươ ng

th c ph n ánh. S giao thoa này đã nh h ng r t l n t i ch t l ng n i dung và ứ ự ả ả ưở ấ ớ ớ ấ ượ ộ

hình th c th hi n c a các khuynh h ng văn h c. ể ệ ủ ứ ướ ọ

1.2. Nhìn nh n, phân tích, đánh giá s giao thoa này là c n thi ự ầ ậ ế t, đ c bi ặ ệ ở t

lĩnh v c văn xuôi. M t m t, chúng ta có th th y rõ h n th c t sinh đ ng c a văn ể ấ ự ế ự ặ ộ ơ ủ ộ

ẹ xuôi nói riêng cũng nh văn h c nói chung. Tác ph m văn h c không ch bó h p ư ẩ ọ ọ ỉ

trong các khuynh h ng, trào l u mà luôn v n đ ng trong s g p g , tác đ ng qua ướ ự ặ ư ậ ộ ỡ ộ

i l n nhau, có s k th a, phát tri n trong n i dung t ng và hình th c th l ạ ẫ ự ế ừ ể ộ t ư ưở ứ ể

hi n. M t khác, tránh đ c cái nhìn c gi i hóa v n còn t n t i r i rác trong m t s ệ ặ ượ ơ ớ ồ ạ ả ộ ố ẫ

giáo trình b ng vi c c t nghĩa, lý gi i s phong phú, đa d ng, ph c t p, t ệ ắ ằ ả ự ứ ạ ạ ừ ư đó đ a

ra các đánh giá, nh n đ nh m t cách khách quan, khoa h c v tác gi cũng nh tác ề ậ ộ ọ ị ả ư

ph m văn h c. ẩ ọ

1.3. Đây là th i kì văn h c phát tri n tri n r c r v i nh ng thành t u phong ể ự ỡ ớ ữ ự ể ờ ọ

phú, nh ng v n đ mang ý nghĩa sâu s c đ i v i đ i s ng xã h i, đánh d u b ắ ố ớ ờ ố ữ ề ấ ấ ộ ướ c

ể ti n quan tr ng trong ti n trình v n đ ng, phát tri n c a l ch s văn h c. Tìm hi u ể ủ ị ử ế ế ậ ọ ộ ọ

ng và ngh thu t gi a hai khuynh h ng này cũng chính là s giao thoa v t ự t ề ư ưở ữ ệ ậ ướ

c a hai khuynh h tìm hi u s g p g , k th a gi a các tác gi ỡ ế ừ ể ự ặ ữ ả ủ ướ ề ng, gi a truy n ữ

th ng và hi n đ i, gi a Đông và Tây, th y rõ h n đ ữ ệ ấ ạ ố ơ ượ ế c nh ng giá tr b t bi n, ị ấ ữ

i. nh ng giá tr m i trong quá trình v n đ ng hòa nh p v i văn h c hi n đ i th gi ộ ị ớ ế ớ ữ ệ ậ ậ ạ ớ ọ

1.4. Trong th c t ự ế , quá trình nghiên c u và gi ng d y văn h c th i kỳ này ả ứ ạ ọ ờ

tr c 1986, các nhà nghiên c u v i nhi u lý do th ng ch t p trung chú ý t ướ ứ ề ớ ườ ỉ ậ ớ i

khuynh h ướ ạ ng văn h c hi n th c. Sau 1986, v trí, giá tr c a văn h c lãng m n ị ị ủ ự ệ ọ ọ

t là văn xuôi khuynh h ng lãng m n) đ (đ c bi ặ ệ ướ ạ ượ ầ c chú ý nghiên c u trên tinh th n ứ

ổ ậ ủ khách quan, khoa h c và các nhà nghiên c u đã ch ra nh ng đóng góp n i b t c a ứ ữ ọ ỉ

khuynh h ng này trong ti n trình v n đ ng, phát tri n c a văn xuôi nói riêng, văn ướ ể ủ ế ậ ộ

ặ ự ả h c dân t c nói chung. Đ ng th i, th y rõ h n tính ph c t p nhi u m t, s nh ọ ứ ạ ề ấ ộ ồ ờ ơ

ng qua l i c a khuynh h ng lãng m n v i khuynh h ng hi n th c v t h ưở ạ ủ ướ ạ ớ ướ ề ư ự ệ

t nào nghiên c u giao thoa t ưở ng và ngh thu t. Song ch a có công trình chuyên bi ư ệ ậ ệ ứ

gi a hai khuynh h ng m t cách h th ng mà ch là nh ng ý ki n, nh n đ nh riêng ữ ướ ệ ố ữ ế ậ ộ ỉ ị

trong các bài vi t, các giáo trình. ế

th c t gi ng d y trong nhà tr ng, văn xuôi th i kỳ 1932 - 1.5. Xu t phát t ấ ừ ự ế ả ạ ườ ờ

1945 chi m m t dung l ng l n, là m t trong nh ng n i dung c b n t o nên giá ế ộ ượ ơ ả ạ ữ ớ ộ ộ

tr đ c s c, góp ph n hi n đ i hóa văn xuôi Vi ị ặ ắ ệ ầ ạ ệ ệ ủ t Nam. Ti p đó là s xu t hi n c a ự ấ ế

nhi u tác gi l n v i nh ng ki t tác và hình t ng ngh thu t b t h , đ c đáo. Do ề ả ớ ữ ớ ệ ượ ậ ấ ủ ộ ệ

đó, tìm hi u s giao thoa v t ng văn xuôi ể ự t ề ư ưở ng và ngh thu t g a hai khuynh h ậ ữ ệ ướ

trên là r t c n thi ấ ầ ế ể t, có giá tr th c ti n cao đ i v i quá trình gi ng d y. Tìm hi u, ố ớ ị ự ễ ả ạ

ng này giúp cho ng nghiên c u theo h ứ ướ ườ ề ệ i giáo viên hi u th u đáo h n v di n ấ ể ơ

m o, tính ch t c a giai đo n văn h c. T đó, hi u sâu s c h n v tác gi ọ ắ ơ ề ấ ủ ừ ể ạ ạ ả ẩ , tác ph m

tiêu bi u c a h . ể ủ ọ

V i nh ng lý do trên, chúng tôi m nh d n đ t v n đ nghiên c u đ tài: ặ ấ ữ ứ ề ề ạ ạ ớ

Giao thoa ngh thu t gi a hai khuynh h ậ ữ ệ ướ ệ ng văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n ạ

. th c th i kì 1932 - 1945 ự ờ

2. Nhi m v và gi i h n c a đ tài ụ ệ ớ ạ ủ ề

2.1. Nhi m v c a đ tài ụ ủ ề ệ

Lu n án h ng t i tìm hi u và phân tích nh ng y u t ậ ướ ớ ế ố ữ ể ể giao thoa, nh ng bi u ữ

ng lãng m n và khuynh h hi n g n gũi, t ầ ệ ươ ng đ ng gi a khuynh h ữ ồ ướ ạ ướ ệ ng hi n

th c trong văn xuôi Vi ự ệ t Nam giai đo n 1932 - 1945 ạ ở các c p đ : ộ ấ

Giao thoa v t t ề ư ưở ậ . ng ngh thu t ệ

Giao thoa v hình th c ngh thu t. ứ ề ệ ậ

2.2. Gi i h n c a đ tài ớ ạ ủ ề

Đ tài t p trung tìm hi u s giao thoa gi a hai khuynh h ng lãng m n và ể ự ữ ề ậ ướ ạ

hi n th c trong văn xuôi Vi t Nam giai đo n 1930-1945, kh o sát qua m t s cây ự ệ ệ ộ ố ạ ả

bút tiêu bi u: Nh t Linh, Khái H ng, Hoàng Đ o, Th ch Lam, Tr n Tiêu, H ư ể ạ ạ ầ ấ ồ

ọ Dz nh, Thanh T nh, Nguy n Tuân, Nguy n Công Hoan, Ngô T t T , Vũ Tr ng ế ễ ễ ấ ố ị

Ph ng, Nam Cao, Nguyên H ng. ụ ồ

3. Ph ng pháp nghiên c u ươ ứ

3.1. Ph ng pháp l ch s ươ ị ử

Khuynh h ng lãng m n và khuynh h ng hi n th c trong văn h c Vi ướ ạ ướ ự ệ ọ ệ t

Nam ra đ i và phát tri n trong hoàn c nh l ch s , xã h i, văn hóa c th - th i kì ụ ể ử ể ả ờ ờ ộ ị

1932 - 1945 V n d ng ph ng pháp l ch s đ nghiên c u s giao thoa gi a văn ụ ậ ươ ứ ự ử ể ữ ị

xuôi lãng m n và hi n th c s giúp chúng tôi th y đ c nh ng nguyên nhân t ự ẽ ấ ượ ệ ạ ữ ấ ế t y u

ng đ c đáo này. Qua đó kh ng đ nh đ c nh ng y u t t o nên hi n t ạ ệ ượ ẳ ộ ị ượ ế ố ữ ự tích c c

ng này đ i v i l ch s cũng nh nh ng đóng góp c a văn xuôi thu c hai khuynh h ủ ư ữ ộ ướ ố ớ ị ử

văn h c. ọ

3.2. Ph ng pháp ti p c n h th ng ươ ế ậ ệ ố

Chúng tôi quan ni m khuynh h ệ ướ ng văn h c là m t h th ng hoàn ch nh, có ộ ệ ố ọ ỉ

ư m đ u, k t thúc cũng nh quá trình v n đ ng và phát tri n v i nh ng đ c tr ng, ở ầ ư ữ ế ể ậ ặ ộ ớ

đ c đi m riêng trong m t th i đi m l ch s c th . Ph ặ ử ụ ể ể ể ộ ờ ị ươ ế ậ ệ ố ng pháp ti p c n h th ng

giúp chúng tôi tìm hi u, phân tích y u t giao thoa trong văn xuôi gi a hai khuynh ế ố ể ữ

ng lãng m n và hi n th c trên t ng c p đ c th , t giao thoa v t h ướ ộ ụ ể ừ ự ừ ệ ấ ạ ề ư ưở t ng

i các c p đ tác ph m, hình t ngh thu t, giao thoa v hình th c ngh thu t t ề ậ ớ ứ ệ ệ ậ ấ ẩ ộ ượ ng

ngh thu t… ệ ậ

3.3. Ph ng pháp phân tích, t ng h p ươ ổ ợ

Ph ng pháp phân tích, t ng h p đ ươ ổ ợ ượ ộ c v n d ng trong vi c phân tích n i ụ ệ ậ

dung tác ph m, hình t ng ngh thu t, các bi n pháp ngh thu t đ th y đ c các ẩ ượ ậ ể ấ ượ ệ ệ ệ ậ

ng văn xuôi lãng m n và hi n th c. Qua so y u t ế ố giao thoa gi a hai khuynh h ữ ướ ự ệ ạ

g p g , t i vi sánh, đ i chi u, kh ng đ nh nh ng y u t ẳ ế ố ặ ỡ ươ ữ ế ố ị ng đ ng ng ồ ườ ế ẽ ổ t s t ng

h p và đ a ra nh n xét, đánh giá. ậ ợ ư

3.4. Ph ng pháp so sánh ươ

Ph ng pháp so sánh là ph ng pháp đ ươ ươ ượ c v n d ng nhi u trong lu n án. ề ụ ậ ậ

Ph ng pháp này đ c chúng tôi v n d ng so sánh t ng ngh thu t cũng nh ươ ượ ụ ậ t ư ưở ệ ậ ư

các y u t , tác ph m văn xuôi c a hai ế ố thu c hình th c ngh thu t gi a các tác gi ệ ữ ứ ậ ộ ả ủ ẩ

khuynh h c s giao thoa. ướ ng lãng m n và hi n th c đ tìm đ ệ ự ể ạ ượ ự

4. Đóng góp c a lu n án ủ ậ

4.1. V ph ng di n l ề ươ ệ í lu nậ

Lu n án là công trình chuyên bi t đ u tiên đi sâu tìm hi u s giao thoa ngh ậ ệ ầ ể ự ệ

thu t gi a hai khuynh h ữ ậ ướ ng văn h c lãng m n và hi n th c trong văn xuôi th i kì ệ ự ạ ọ ờ

1932 – 1945. Qua đó, góp ph n kh ng đ nh thêm v lí thuy t v s c ng h ng, tác ế ề ự ộ ề ẳ ầ ị ưở

ng, các hi n t ng văn h c. đ ng l n nhau gi a các khuynh h ữ ộ ẫ ướ ệ ượ ọ

4.2. V ph ng di n th c ti n ề ươ ự ễ ệ

T vi c tìm hi u này, lu n án ch ra nh ng đ c tr ng l ch s c a văn h c Vi t Nam ừ ệ ử ủ ư ữ ể ặ ậ ọ ị ỉ ệ

ể n a đ u th k XX, nh ng đ c tr ng này có ý nghĩa chi ph i ti n trình phát tri n ử ầ ố ế ế ỷ ữ ư ặ

c a m t giai đo n văn h c dân t c nh t đ nh. ủ ấ ị ạ ọ ộ ộ

Lu n án có th s d ng làm tài li u tham kh o cho h c sinh, sinh viên v văn văn ể ử ụ ề ệ ả ậ ọ

xuôi th i kỳ 1932 - 1945 nói riêng và văn h c th i kì này nói chung. ờ ọ ờ

5. C u trúc c a lu n án ủ ấ ậ

Ngoài ph n m đ u và ph n k t lu n, lu n án g m có b n ch ng: ầ ế ở ầ ậ ậ ầ ồ ố ươ

Ch ươ ng 1: T ng quan tình hình nghiên c u ứ ổ

Ch ươ ng 2: Nh ng ti n đ văn hóa xã h i - c s c a s giao thoa văn h c ọ ộ ơ ở ủ ự ữ ề ề

Ch ng 3: Giao thoa v t ươ t ề ư ưở ng ngh thu t ậ ệ

Ch ươ ng 4: Giao thoa v hình th c ngh thu t ậ ứ ệ ề

T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U Ổ Ứ

Trong quá trình tìm hi u quá trình hình thành và phát tri n c a hai khuynh ủ ể ể

h ướ ng văn xuôi lãng m n và hi n th c tr ạ ự ệ ướ ế ủ c cách m ng, đã có m t s ý ki n c a ộ ố ạ

các nhà khoa h c bàn v nh ng y u t g p g , t ế ố ặ ỡ ươ ữ ề ọ ng đ ng gi a các tác gi ữ ồ ả ữ , gi a

hai khuynh h ng sáng tác trên. M c dù s l ng không nhi u, các ý ki n đ a ra ướ ố ượ ặ ế ư ề ở

góc đ g i m song đ u d a trên c s khoa h c có đ cái nhìn khách quan, t ề ự ộ ợ ơ ở ở ọ c t ượ ừ ừ

s phân tích, lý gi ự ả ề ệ ờ i v di n m o và th c ti n văn xuôi th i kì này. Theo dòng th i ự ễ ạ ờ

gian, cùng v i s v n đ ng c a xã h i và văn h c, các nhà nghiên c u đã chú ý ớ ự ậ ủ ứ ộ ộ ọ

nhi u h n t i v n đ này. ề ơ ớ ấ ề

6.1. Nh ng ý ki n liên quan đ n v n đ nghiên c u giai đo n tr c 1975 ế ấ ề ứ ở ữ ế ạ ướ

Ngay t 1939, trong D i m t tôi , nhà phê bình Tr ừ ướ ắ ươ ị ệ ng Chính đã đ cao giá tr hi n ề

th c khi phân tích m t s tác ph m tiêu bi u c a Nh t Linh và Khái H ng. ể ủ ộ ố ự ư ẩ ấ

Khi phân tích Đo n tuy t và t p truy n ng n ệ , L nh lùng ạ ạ ắ T i tămố ệ ậ ấ c a Nh t ủ

Linh, nhà phê bình Tr ươ ị ệ ng Chính chú ý nhi u và đ cao giá tr xã h i, giá tr hi n ề ề ộ ị

th c và “ ” trong m i tác ph m. Ông đ cao Đo n tuy t ự giá tr tâm lý ị ề ẩ ỗ ệ c a Nh t Linh ủ ạ ấ

khi kh ng đ nh: Đo n tuy t t tác trong văn h c Vi ẳ ị ệ là m t ki ạ ộ ệ ọ ệ t Nam hi n đ i vì ệ ạ

“Đo n tuy t ệ không ch có m t giá tr xã h i” ộ mà “còn có m t giá tr tâm lý không ai ạ ộ ộ ỉ ị ị

ch i cãi đ c ố ượ ”[Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) (2000), T l c văn đoàn trong ự ự ươ ể ạ ọ

ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i. ộ ; tr 629]. Khi bàn v tácề ế ọ ộ

ph m ẩ L nh lùng ạ , ông cho r ng đó là “mũi tên đ c th hai” mà Nh t Linh b n vào ộ ứ ấ ắ ằ

Kh ng giáo vì: ng nh ổ “Trong L nh lùng ạ , n n nhân c a ch đ cũ cũng đáng th ế ộ ủ ạ ươ ư

Loan. Nhung m t ng ộ ườ i đàn bà tr tu i, góa b a, nh ng không đi l y ch ng, hay ư ẻ ổ ụ ấ ồ

không th , không dám đi l y ch ng vì Luân lý, vì Đ o đ c, vì Danh d . ự ạ ứ ể ấ ồ

Tác gi ả ẽ ạ s cho ta hi u r ng Luân lý y là luân lý áp b c, đ o đ c y là đ o ể ằ ứ ấ ứ ấ ạ

d i, danh d y là danh d hão huy n… ”[Mai H ng (tuy n ch n & biên đ c gi ứ ả ố ự ấ ự ề ươ ể ọ

so n) (2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông ự ự ế ạ ọ ộ

tin, Hà N i.ộ ; tr 630]

Giá tr t cáo, k t án xã h i đ c ông kh ng đ nh khi k t lu n v n i dung ị ố ộ ượ ế ề ộ ế ẳ ậ ị

c a ti u thuy t ủ ể ế L nh lùng ạ : “Đ c ọ L nh lùng ạ , ta cũng th y c n đ p đ nh ng ch đ ạ ổ ữ ấ ầ ế ộ

cũ n ng n , eo h p, trong đó Nhung mà có l c ta n a đ ề ẹ ặ ẽ ả ữ ươ ng r y r a, đ ẫ ụ ươ ắ ng ng c

ngo i… Đ n trang cu i cùng, ta có m t c m giác rùng r n, kh ng khi p. C m giác ộ ả ủ ế ế ả ả ố ợ

y là c m giác c a Nhung khi nàng nghĩ đ n t ng lai c a nàng, m t t ấ ế ươ ủ ả ộ ươ ủ ắ ng lai h c

ám, ghê s .ợ ”[Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) (2000), T l c văn đoàn trong ự ự ươ ể ạ ọ

ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i. ộ ; tr 633]. ế ọ ộ

Nh n đ nh v các tác ph m ẩ N a ch ng xuân ử ừ ề ậ ị ư và Gia đình c a Khái H ng, ủ

Tr ng Chính cũng đ c bi t chú ý t ươ ặ ệ ớ ệ i hi n th c v ch đ đ i gia đình đang hi n ự ề ế ộ ạ ệ

h u trong xã h i nh m t th ung nh t, c n ph i xóa b . V i ông, “ ữ ư ộ ứ ầ ả ộ ọ ỏ ớ ừ N a ch ng ử

ế ộ ạ xuân là m t cu n truy n ghi s ph n đ u gi a cá nhân và ch đ y”, ch đ đ i ế ộ ấ ự ữ ệ ấ ấ ộ ố

gia đình luôn “đ t luân th ng lên trên nhân đ o, đ t l nghi lên trên t do cá nhân .” ặ ườ ặ ễ ạ ự

- m t ch đ vô nghĩa vì “vô nhân đ o”[ ế ộ ạ Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) ể ươ ạ ộ ọ

(2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà ự ự ế ọ ộ

N i.ộ ; tr 641,642]. L i k t án ch đ đ i gia đình c a Tr ế ộ ạ ờ ế ủ ươ ẽ ơ ng Chính m nh m h n ạ

khi phân tích tác ph m ẩ Gia đình c a Khái H ng. T vi c ch ra r ng: ch đ đ i gia ế ộ ạ ừ ệ ủ ư ằ ỉ

đình không ch làm “lung lay” h nh phúc c a nh ng c p v ch ng tr ủ ữ ạ ặ ợ ồ ỉ ẻ ỏ và kh e

m nh mà còn bi n h thành n n nhân và đ y h vào cu c s ng d c v ng th p hèn ụ ọ ộ ố ế ạ ẩ ấ ạ ọ ọ

i s ng phó m c, chán ch ng, v i nh ng thói đ k , hi m khích và ghen t hay l ề ớ ố ị ữ ị ố ố ặ ườ

li u lĩnh… Tr ng Chính kh ng đ nh giá tr t Gia ề ươ ị ố ẳ ị cáo m nh m c a tác ph m: “ ẽ ủ ạ ẩ

đình là nhát búa cu i cùng vào b c t nh ng đã m c nát c a th h ứ ượ ố ng kh ng l ổ ồ ế ệ ư ụ ủ

tr c: ch đ đ i gia đình.”[ ướ ế ộ ạ Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) (2000), T l c ự ự ươ ể ạ ọ

văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i. ộ ; tr 655] ế ọ ộ

ng Chính trong D i m t tôi Nh ng ý ki n, nh n đ nh c a nhà phê bình Tr ị ữ ủ ế ậ ươ ướ ắ

i nh ng y u t giao thoa trong văn xuôi gi a hai khuynh không tr c ti p đ c p t ế ề ậ ớ ự ế ố ữ ữ

t chú ý t i giá tr hi n th c trong sáng h ướ ng lãng m n và hi n th c, song đ c bi ệ ự ặ ạ ệ ớ ị ệ ự

tác c a các cây bút lãng m n tiêu bi u - Nh t Linh và Khái H ng: phê phán, t cáo ủ ư ể ấ ạ ố

m nh m ch đ đ i gia đình m c ru ng, th i nát đang t n t ế ộ ạ ồ ạ ụ ẽ ạ ỗ ố ộ i trong xã h i.

Tr ng Chính đã ghi nh n công lao c a Nh t Linh khi ph i bày s áp b c, gi ươ ủ ự ứ ấ ậ ơ ả ố d i,

hão huy n đang núp sau nh ng luân lí, danh d , đ o đ c c a l ự ạ ứ ủ ễ ữ ề ế ạ giáo phong ki n l c

h u, l ậ ỗ i th i. ờ

Trong Nhà văn hi n đ i ạ , nhà phê bình Vũ Ng c Phan d a vào tiêu chí riêng c a mình ủ ự ệ ọ

đã x p Nh t Linh vào m c ụ Ti u thuy t lu n đ ế ế ể ậ ấ ề, Khái H ng vào m c ế ụ Ti u thuy t ư ể

phong t cụ và Th ch Lam trong h th ng các cây bút ệ ố ạ Ti u thuy t xã h i ế ộ . Ông x pế ể

ng” và còn có “khuynh h ng v cu n ố N a ch ng xuân ừ ử vào các “ti u thuy t lí t ể ế ưở ướ ề

i ta đ phong t c” khi cho r ng: “Vai bà Án cho ng ằ ụ ườ ượ ộ c th y quy n hành c a m t ủ ề ấ

ng ườ i m trong m t gia đình Vi ộ ẹ ệ ở ủ t Nam quý phái và c nh ng cái hay cái d c a ữ ả

quy n hành ghê g m y; vai Hàn Thanh cho ng i ta bi ớ ấ ề ườ ế ơ ạ t s qua nh ng th đo n ữ ủ

tàn ác c a b n c ng hào các n i thôn quê Vi t Nam ”[ Vũ Ng c Phan (1998), Nhà ủ ọ ườ ở ơ ệ ọ

văn hi n đ i, t p 1,2 (tái b n), Nxb Văn h c, Hà N i. ả ạ ậ ọ ộ ; t p 2; tr 220]. Theo Vũ Ng c ệ ậ ọ

Phan: “ng i ta th y ông (Khái H ng) m i đ u chú tr ng vào lý t ườ ớ ầ ư ấ ọ ưở ầ ng, r i d n d n ồ ầ

ông l u tâm đ n th c t và vi t r t nh ng ti u thuy t t th c v phong t c, l y s ự ế ư ế ế ặ ế ả ự ề ụ ấ ự ữ ể

chân xác làm đi u c t y u ề ố ế …”[Vũ Ng c Phan (1998), Nhà văn hi n đ i, t p 1,2 (tái ạ ậ ệ ọ

b n), Nxb Văn h c, Hà N i. ả ộ ; t p 2; tr 244]. Nhà phê bình Vũ Ng c Phan đã chú ý t ậ ọ ọ ớ i

i - nh ng phong t c l m t m ng hi n th c xã h i đang t n t ự ồ ạ ệ ả ộ ộ ụ ỗ ữ i th i đã t o nên giá ạ ờ

tr trong n i dung các ti u thuy t phong t c c a Khái H ng. V tác gi Nh t Linh, ụ ủ ư ể ề ế ộ ị ả ấ

Vũ Ng c Phan x p vào m c phong ụ Ti u thuy t lu n đ ế ể ế ậ ọ ề và cũng đ chú ý t ề i y u t ớ ế ố

ế t c trong n i dung ph n ánh trên tinh th n c i cách rõ r t: “Ông là m t ti u thuy t ầ ả ụ ộ ể ệ ả ộ

gia mu n tr b nh ng cái x u xa trong gia đình và trong xã h i, mà b t kỳ giai ừ ỏ ữ ấ ấ ố ộ ở

h ng th thuy n và dân quê; ông là m t nhà văn vi c p nào ch không ph i ch ấ ứ ả ỉ ở ạ ề ộ ợ ế t

i Vi t Nam và có cái t i ta v nh ng t c x u c a ng ề ụ ấ ủ ữ ườ ệ t ư ưở ng khuy n khích ng ế ườ

ử ổ Vũ Ng c Phan (1998), Nhà văn hi n đ i, t p 1,2 (tái b n), Nxb Văn h c, s a đ i.”[ ạ ậ ệ ả ọ ọ

Hà N i.ộ ; t p 2; tr 300]. ậ

Khi bàn v truy n ng n Th ch Lam, Vũ Ng c Phan đ c bi t đ cao bi t tài ề ệ ạ ặ ắ ọ ệ ề ệ

miêu t c a ông. Bên c nh đó, nhà phê bình cũng ả ả c m giác v a t m v a tinh t ừ ỉ ỉ ừ ế ủ ạ

phát hi n trong ệ Gió đ u mùa ầ , bên c nh nh ng c m giác thi ữ ạ ả ế t tha, nh nhàng, có ẹ

duyên còn là các c m giác “chua chát và c m đ ng nh ư M t c n gi n ộ ơ ậ ”, “thê th mả ả ả ộ

và nh o đ i nh ng và chán ngán nh i lính cũ, ạ ờ ư Đói”, “bi th ươ ư Ng ườ l m than và ầ

th m th ng nh ả ươ ư Hai l n ch t ầ ế ”[Vũ Ng c Phan (1998), Nhà văn hi n đ i, t p 1,2 ạ ậ ệ ọ

(tái b n), Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; t p 2; tr 573]. Nh n đ nh v ề T i ba m i ươ - m tộ ậ ậ ả ọ ố ị

ấ trong nh ng truy n “vào h ng nh ng đo n thiên ti u thuy t đáng k là hay nh t ả ữ ữ ệ ể ế ể ạ

trong văn ch ng Vi t tán d ươ ệ t Nam”, Vũ Ng c Phan đ c bi ọ ặ ệ ươ ạ ng tài năng c a Th ch ủ

Lam: “T cái phút cay đ ng c a b n gái giang h đ n nh th thì khéo tuy t. Cái ủ ọ ư ế ồ ế ệ ả ắ

c c, vài l ố ờ ố i nói kín đáo, vài c ch nh nhàng, đ phô bày h t c cái c nh th i ế ả ử ủ ẹ ả ỉ

ữ tha…” và cái g t đ u c a Liên “th m h n c ti ng khóc, đau xót h n c nh ng ơ ậ ầ ả ế ủ ả ả ơ

ti ng th dài”[ ở ế Vũ Ng c Phan (1998), Nhà văn hi n đ i, t p 1,2 (tái b n), Nxb Văn ệ ạ ậ ả ọ

h c, Hà N i. ọ ộ ; t p 2; tr 579]. Ph i chăng, đây là nguyên nhân khi n Vũ Ng c Phan ế ả ậ ọ

x p Th ch Lam vào m c ế ụ Ti u thuy t xã h i ộ . ể ế ạ

Nhà phê bình Vũ Ng c Phan khi nghiên c u v các cây bút tiêu bi u c a ể ủ Tự ứ ề ọ

cũng đã g p g v i nhà phê bình Tr ng Chính khi chú ý t l c văn đoàn ự ỡ ớ ặ ươ ớ ộ i m t

m ng hi n th c trong ti u thuy t c a h . Đó là hi n th c cu c s ng nghèo nàn, tù ế ủ ọ ộ ố ự ự ệ ể ệ ả

túng v i nh ng s ph n b t h nh, nh ng h t c đang t n t ấ ạ ủ ụ ồ ạ ữ ữ ậ ớ ố ư ộ i trong xã h i nh m t ộ

căn b nh c n ph i xóa b . Trong cái nhìn c a hai nhà phê bình có ti ng đ ủ ệ ế ầ ả ỏ ươ ờ ng th i,

hi n th c xã h i cũng là n i dung quan tr ng trong ti u thuy t c a Nh t Linh, Khái ọ ế ủ ự ệ ể ấ ộ ộ

ẫ H ng và Th ch Lam. Dù ch a ph i là hi n th c nóng b ng v i nh ng mâu thu n ệ ư ư ự ữ ả ạ ỏ ớ

hi n th c v cu c s ng c a con ng i g n v i l c b n, song y u t ơ ả ế ố ệ ự ề ộ ố ủ ườ ắ ớ ễ ủ ụ giáo, h t c

c đ c p và ghi nh n và t o d u n trong tác ph m c a các phong ki n cũng đ ế ượ ấ ấ ề ậ ủ ậ ạ ẩ

. cây bút T l c văn đoàn ự ự

Vào th p niên 60 c a th k XX, tình hình nghiên c u văn h c th i kì 1932 - 1945 ế ỉ ủ ứ ậ ọ ờ

t (đ t n c b chia c t) và đã v n ti p t c di n ra trong hoàn c nh l ch s đ c bi ẫ ế ụ ử ặ ễ ả ị ệ ấ ướ ắ ị

thu đ c k t qu nh t đ nh. ượ ế ấ ị ả

Năm 1960, ở mi n Nam, nhà nghiên c u Ph m Th Ngũ đã trình bày công ạ ứ ề ế

trình nghiên c u công phu, đ y đ n v ề T l c văn đoàn ự ự ứ ặ ầ ổ cũng nh các cây bút n i ư

Vi t Nam văn h c s gi n c tân biên b t c a t ậ ủ ổ ứ ch c văn h c này trong ọ ệ ọ ử ả ướ , t p 3, ậ

Văn h c hi n đ i 1862-1945 ệ ạ ọ . Trong m c ụ T ng lu n v T l c văn đoàn ậ ề ự ự ổ , ông kh ngẳ

ch c văn h c này đ nh thành công to l n c a t ị ủ ổ ớ ứ ọ ở ể ạ ể ậ th lo i ti u thuy t khi nh n ế

chúng ta m i b t đ u có ti u thuy t Vi đ nh: “Có th nói ch v i ể ị ỉ ớ T l c văn đoàn ự ự ớ ắ ầ ể ế ệ t

Nam”. Và cho r ng nh ng nhân v t nh “Mai và L c, Lan và Ng c, Minh và Liên, ữ ư ậ ằ ộ ọ

Loan và Dũng xu t hi n trên đ ng ph Hà N i… hay trên nh ng đ i chè Phú Th ệ ấ ườ ữ ố ộ ồ ọ

đã cho ng i đ c 1932 c m t ng là nh ng ng ườ ọ ả ưở ữ ườ ạ ấ ầ ờ i b n r t g n, nh ng m nh đ i ữ ả

r t quen thu c.”[ ấ ộ Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) (2000), T l c văn đoàn ự ự ươ ể ạ ọ

trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i. ộ ; tr 29]. Trong cái ế ọ ộ

nhìn khái quát c a nhà nghiên c u, nhân v t c a ti u thuy t c a ứ ế ủ T l c văn đoàn ự ự ậ ủ ủ ể

chân th c ch không hoàn toàn xa l , dù h là nh ng thanh cũng có nh ng y u t ữ ế ố ự ứ ạ ữ ọ

niên thu c t ng l p trên trong xã h i. ớ ộ ầ ộ

c a Nh t Linh, Ph m Th Khi bàn v hai cu n ề ố Đo n tuy t ạ ệ và L nh lùng ạ ủ ấ ạ ế

Ngũ chú ý t i thái đ m nh m , quy t li t đ n d d i khi phê phán l giáo phong ớ ộ ạ ế ệ ế ữ ộ ẽ ễ

ki n: “Nh t Linh đ kích d d i gia đình cũ, luân lý cũ”[ Mai H ng (tuy n ch n & ữ ộ ế ấ ả ươ ể ọ

biên so n) (2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa ự ự ế ạ ọ ộ

thông tin, Hà N i.ộ ; tr 177]. Và theo ông, đây cũng là nguyên nhân “gây ra nhi u xôn ề

xao cho d lu n” khi hai cu n ti u thuy t này liên ti p xu t hi n trên hai t ư ậ ệ ể ế ế ấ ố ờ Phong

Hóa r i ồ Ngày Nay.

Ph m Th Ngũ x p các cu n ti u thuy t ế Gia đình, Th a từ ự, Thoát ly c aủ ế ế ể ạ ố

Khái H ng vào nhóm nh ng ti u thuy t v gia đình Vi t Nam, “chuyên chú mô t ế ề ư ữ ể ệ ả

nh ng khía c nh phong t c c a gia đình cũ Vi t Nam.”. Qua phân tích, ông ch ra ụ ủ ữ ạ ệ ỉ

đ y đ nh ng bi hài trong nh ng ti u thuy t trên c a Khái H ng. ầ ủ ữ ữ ủ ư ể ế Gia đình là b nả

t c b trong nh nh p” trong “cái gia đình Vi “cáo tr ng d d i phanh phui t ữ ộ ạ ấ ả ề ơ ớ ệ t

Nam mà tr c 1932 phái c u h c ca t ng nh m t n n t ng xã h i, n i n y n ướ ư ộ ề ả ơ ả ự ụ ọ ộ ở

c Nam x a”[ nh ng đ c tính t ứ ữ t đ p c a n ố ẹ ủ ướ ư Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) ể ươ ạ ọ

(2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà ự ự ế ọ ộ

ừ N i.ộ ; tr 342]. Đó là thói háo danh, lòng ghen tuông đ k đã bi n ru t th t thành c u ố ị ế ộ ị

thù, là “cái óc gia đình” - “m t ng i làm quan c h đ c nh ” đã đ y con ng ộ ườ ả ọ ượ ẩ ờ ườ i

i s ng kèn c a, lu n cúi, ch i b i tr y l c. t ớ i cái ác, s tàn nh n vô liêm s v i l ẫ ỉ ớ ố ố ơ ờ ụ ạ ự ự ồ

Vi ế ề t v Th ch Lam, Ph m Th Ngũ g p g Vũ Ng c Phan khi cho r ng: ặ ế ằ ạ ạ ỡ ọ

Th ch Lam là nhà văn có khuynh h ng xã h i. V nhân v t, Th ch Lam h ạ ướ ề ậ ạ ộ ướ ng

i t m th ng trong xã h i” và không d ng bên ngoài ngòi bút v “nh ng ng ề ữ ườ ầ ườ ừ ộ ở

“xem xét th ng nh ng công trình c u giúp to tát, nh tr ươ ng h i, m t ạ ơ ưở ư ườ ứ ữ ợ ng h p

c a Nh t Linh hay Hoàng Đ o. Ông đi ngay vào cu c s ng c a h , dùng gi ng thân ủ ủ ọ ộ ố ấ ạ ọ

m t v ch v nh ng n i kh n kh eo h p c a h ”[ ẹ ủ ọ Mai H ng (tuy n ch n & biên ậ ạ ươ ữ ẽ ể ỗ ố ổ ọ

so n) (2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông ự ự ế ạ ọ ộ

và chính tin, Hà N i.ộ ; tr 467]. V ý này, Ph m Th Ngũ đ a ra k t lu n r t tinh t ậ ấ ư ế ế ề ạ ế

xác v nét riêng khi h ng t i ph n ánh hi n th c c a Th ch Lam: “Ta th y tác gi ề ướ ớ ự ủ ệ ả ấ ạ ả

m t ngòi bút ch ng m c và không có ý bi th m hóa b c tranh xã h i mà mu n gi ứ ả ố ộ ữ ộ ự ừ

trung th c, làm m t th ngh thu t “hi n th c nhân b n””[ ệ ả Mai H ng (tuy n ch n ọ ươ ự ự ứ ể ệ ậ ộ

& biên so n) (2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa ự ự ế ạ ọ ộ

thông tin, Hà N i.ộ ; tr 467].

Nhà phê bình Ph m Th Ngũ r t chú ý t ế ấ ạ ớ i giá tr hi n th c trong n i dung ự ị ệ ộ

ph n ánh c a các cây bút tiêu bi u cho khuynh h ng lãng m n , ủ ể ả ướ ạ T l c văn đoàn ự ự

ng t giáo phong ki n. đ c bi ặ ệ t là các ti u thuy t h ể ế ướ i t ớ ố cáo, đ kích l ả ễ ế

Năm 1961, ở mi n B c, văn h c lãng m n và văn h c hi n th c đ ạ ự ượ ề ệ ắ ọ ọ ứ c nghiên c u

có h th ng h n và đ c đ a vào giáo trình b c đ i h c: t Nam 1930- ệ ố ơ ượ ư ậ ạ ọ Văn h c Vi ọ ệ

1945 [Phan C Đ - B ch Năng Thi (1961), Văn h c Vi t Nam 1930-1945, t p 1, ự ệ ạ ọ ệ ậ

i s đan xen Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ộ ]. Nhà nghiên c u B ch Năng Thi đã chú ý t ạ ứ ớ ự

. Theo gi a nh ng y u t ữ ế ố ữ lãng m n và hi n th c trong văn xuôi c a ự ủ T l c văn đoàn ự ự ệ ạ

ông, s c h p d n c a các nhân v t trong ti u thuy t có đ c vì đó ẫ ủ ứ ấ ế T l c văn đoàn ự ự ể ậ ượ

là nh ng nhân v t “tiêu bi u cho m t vài t ng l p “t n t ồ ạ ữ ể ầ ậ ớ ộ ộ i th c s ” trong xã h i ự ự

Vi t Nam khi y”[ ệ ấ Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) (2000), T l c văn đoàn ự ự ươ ể ạ ọ

trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i. ộ ; tr 594]. Theo quan ế ọ ộ

ả đi m “trong văn h c, cái gì lâu quên là cái ch ng nh ng có ngh thu t mà còn ph i ữ ể ệ ẳ ậ ọ

có c s hi n th c”, nhà nghiên c u B ch Năng Thi có ý th c g n đ c kh i trong - ơ ở ệ ứ ạ ự ụ ứ ạ ơ

“t c b cái c t duy tâm đi, cái v mĩ mi u đi đ l y cái hi n th c n m trong đó” , ướ ỏ ự ằ ể ấ ề ệ ố ỏ

kh ng đ nh giá tr tích c c c a ti u thuy t đóừ t ế T l c văn đoàn ự ự ủ ự ể ẳ ị ị [Mai H ngươ

(tuy n ch n & biên so n) (2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. ự ự ế ể ạ ọ ộ ọ

(Khái Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i.ộ ; tr 371]. Phân tích ti u thuy t ế N a ch ng xuân ừ ử ể

H ng), ông làm rõ, bên c nh n i dung v m t ư ề ộ m i ố tình lí t ạ ộ ưở ệ ng là n i dung hi n ộ

th c và chính xác khi cho r ng: “Nh ng cái hi n th c mà tác ph m ph n ánh còn ự ự ữ ệ ẩ ả ằ

m nh h n ý mu n c a tác gi ” và “Đ c nh th , không ph i t i tác gi đã nhìn ố ủ ư ế ả ạ ượ ạ ả ơ ả

c cái b n ch t phong ki n c a bà Án th u su t nhân v t phong ki n, đã l ậ ế ấ ố t tr n đ ộ ầ ượ ế ủ ấ ả

đâu. Chính là nh ý nghĩa c a m t s chi ti t hi n th c”[ ộ ố ủ ờ ế ự Mai H ng (tuy n ch n & ươ ể ệ ọ

biên so n) (2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa ự ự ế ạ ọ ộ

thông tin, Hà N i.ộ ; tr 607]. Nh n xét ậ ằ v nhân v t ph Hàn Thanh, ông cũng cho r ng ề ụ ậ

đây là nhân v t “tiêu bi u cho c ng hào gian ác, m t tai n n thôn quê tr ể ậ ườ ạ ở ộ ướ ả c c i

cách ru ng đ t.”[ ộ ấ Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) (2000), T l c văn đoàn ự ự ươ ể ạ ọ

trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i. ộ ; tr 609]. Trên tinh ế ọ ộ

th n y, ông m nh m kh ng đ nh ch nó ầ ấ ẽ ẳ ạ ị : “Giá tr ti u thuy t ị ể ế Gia đình chính là ở ỗ

miêu t nh ng s th t x u xa c a đ i gia đình phong ki n và c a quan tr ng Pháp ả ữ ự ậ ấ ủ ạ ủ ế ườ

thu c.ộ

Nó còn nói lên đ i thanh niên ượ ằ c r ng trong xã h i th c dân phong ki n, ng ự ế ộ ườ

trí th c nh An th ng là n n nhân c a s tha hóa tr m tr ng ứ ư ườ ủ ự ọ ”[Mai H ng (tuy n ể ươ ầ ạ

ch n & biên so n) (2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb ự ự ế ạ ọ ọ ộ

Văn hóa thông tin, Hà N i.ộ ; tr 618].

Chú ý t i y u t hi n th c trong truy n ng n Th ch Lam, B ch Năng Thi ớ ế ố ệ ự ệ ắ ạ ạ

mu n nh n m nh: ph n ánh hi n th c tr thành nhi m v c a văn h c trong quan ở ụ ủ ự ệ ệ ấ ạ ả ố ọ

ni m và ý th c c a Th ch Lam khi nh c t i ứ ủ ắ ớ L i nói đ u ờ ầ trong t p truy n ng n ắ Gió ệ ệ ậ ạ

. Và khi so sánh v i các cây bút lãng m n khác, ông th y r ng: đ u mùa ầ ấ ằ ạ ớ “Gió đ uầ

mùa có y u t hi n th c h n nhi u tác ph m lãng m n, và Th ch Lam có xu h ế ố ệ ự ơ ề ẩ ạ ạ ướ ng

“bình dân” thành th c h n nhi u nhà văn lãng m n khác”.[ ự ơ ề ạ Mai H ng (tuy n ch n ọ ươ ể

& biên so n) (2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa ự ự ế ạ ọ ộ

thông tin, Hà N i.ộ ; tr 618]

Có th th y r ng, trong nh ng công trình nghiên c u tr ữ ể ấ ằ ứ ướ c 1975 v văn xuôi ề

lãng m n, các nhà phê bình không ch nh n m nh t i nh ng n i dung lãng m n, “lí ấ ạ ạ ỉ ớ ữ ạ ộ

ng” mà còn kh ng đ nh đ t ưở ẳ ị ượ ộ ị ủ c n i dung hi n th c là n i dung làm nên giá tr c a ộ ự ệ

ự tác ph m. Có nhà nghiên c u đã nêu lên nh ng nguyên nhân t o nên giá tr hi n th c ữ ị ệ ứ ạ ẩ

trong tác ph m c a các cây bút lãng m n nh : ủ ư ạ ẩ

“Do nhu c u đ u tranh ch ng giáo lí và t p quán phong ki n khi n tác gi ế ế ậ ầ ấ ố ả

ph i l y tài li u trong nh ng môi tr ả ấ ữ ệ ườ ng và nh ng con ng ữ ườ ụ i phong ki n đ ph c ế ể

v cho cái ch đ sáng tác…”. ủ ề ụ

Hay do “Phong trào bình dân, cái th hi u c a đ c gi ị ế ủ ộ ả ự ấ có đ i thay, s t n ổ

công c a văn phái hi n th c ch nghĩa và c a nh ng ng i ti n b …và đ kích ủ ự ủ ủ ữ ệ ườ ế ả ộ

ch nghĩa lãng m n”. ủ ạ

Ho c “Có ph n nào hi n th c là hi n th c vì yêu c u c a ngh thu t, ch ệ ầ ủ ự ự ệ ệ ậ ặ ầ ứ

ng hi n th c ch nghĩa”[ không ph i là vì xu h ả ướ ự ủ ệ Mai H ng (tuy n ch n & biên ể ươ ọ

so n) (2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông ự ự ế ạ ọ ộ

tin, Hà N i.ộ ; tr 370].

Các nguyên nhân trên không ph i không chính xác, song nhà phê bình m i ch ả ớ ỉ

chú ý t i nh ng y u t bên ngoài t ớ ế ố ữ tác đ ng t ộ ừ ớ i văn xuôi lãng m n mà ch a chú ý ạ ư

i nh ng y u t t ớ ế ố ữ ố ớ bên trong nh : thái đ b t hòa c a các cây bút lãng m n đ i v i ủ ộ ấ ư ạ

hi n th c xã h i th i nát, tinh th n dân t c, thái đ c m thông, tình c m chân thành ộ ộ ả ự ệ ầ ả ộ ố

i lao đ ng nghèo. đ i v i nh ng ng ố ớ ữ ườ ộ

6.2. Nh ng ý ki n liên quan đ n v n đ nghiên c u giai đo n sau 1975 ế ấ ề ứ ở ữ ế ạ

T 1975 đ n nay, tình hình nghiên c u v văn h c th i kì 1932 - 1945 ngày ứ ừ ề ế ọ ờ

càng toàn di n, khách quan. M i m t v n đ đ c tìm hi u, phân tích, soi chi u t ộ ấ ề ượ ệ ỗ ế ừ ể

nhi u góc đ và đã có đ ộ ề ượ c nh ng thành t u đáng k . T các giáo trình đ n các bài ể ừ ự ữ ế

vi t v văn h c th i kì này đã chú ý t i l ch s , quá trình hình thành cũng nh s ế ề ọ ờ ớ ị ư ự ử

nh h ng đ t ả ưở ng tác đ ng qua l ộ ạ ẫ i l n nhau gi a các khuynh h ữ ướ ể ừ đó kh ng đ nh ẳ ị

nh ng giá tr nhi u m t c a các khuynh h ng, trào l u cũng nh các tác gi , tác ặ ủ ữ ề ị ướ ư ư ả

ph m tiêu bi u t ng th lo i. Trong đó, chúng tôi đ c bi t chú ý t ể ở ừ ể ạ ặ ẩ ệ ớ i nh ng ý ữ

i n i dung c a đ tài nghiên c u. ki n, nh n đ nh liên quan t ị ế ậ ớ ộ ủ ề ứ

Năm 1978, trong giáo trình L ch s văn h c Vi t Nam ử ọ ị ệ ầ (t p V, 1930-1945, ph n ậ

I), tác gi Nguy n Trác đã chú ý t ả ễ ớ ự i s tác đ ng qua l ộ ạ ạ i gi a dòng văn h c lãng m n ữ ọ

c ta, văn h c hi n th c phê phán phát và dòng văn h c hi n th c phê phán: “ ệ ự ọ n Ở ướ ự ệ ọ

tri n song song v i văn h c lãng m n và có s tác đ ng qua l i gi a hai dòng văn ự ể ạ ớ ọ ộ ạ ữ

h c”[ọ Huỳnh Lý, Hoàng Dung, Nguy n Hoành Khung, Nguy n Đăng M nh, Nguy n ễ ễ ễ ạ

Trác (1978), L ch s văn h c Vi t Nam, t p V, 1930-1945, ph n I, Nxb Giáo d c, Hà ử ọ ị ệ ụ ầ ậ

N i.ộ ; tr 184].

Năm 1981, nhà nghiên c u Nguy n Đăng M nh đã chú ý t i nh ng y u t ứ ễ ạ ớ ế ố ữ

khó phân đ nh r ch ròi khi vào các khuynh h ng sáng tác: ạ ị x pế m t s nhà văn ộ ố ướ

“Trong th c t rõ ràng ự ế , có nh ng cây bút không thu c h n m t “dòng” nào m t cách ộ ẳ ữ ộ ộ

và nh t quán. Th ch Lam, Thanh T nh, Nguy n Tuân, Tr n Tiêu, và c Xuân Di u… ệ ễ ả ầ ấ ạ ị

tuy có nhi u nét khác nhau, đ u có th xem nh thu c vào s nh ng cây bút “trung ố ữ ư ể ề ề ộ

gian” nh th .”[ ư ế Nguy n Đăng M nh (1981), “L i gi ễ ạ ờ ớ i thi u” Tuy n t p Nguy n ễ ể ậ ệ

Tuân, Nxb Hà N i.ộ ].

Năm 1988, nhóm tác gi ả Phan C Đ , Hà Văn Đ c, Nguy n Hoành Khung ứ ự ệ ễ

t Nam cho r ng: “Không nh t thi t, các nhà văn ch s trong L ch s Văn h c Vi ử ọ ị ệ ấ ằ ế ỉ ử

ng pháp sáng tác. H n th n a, các khuynh h ng văn h c l i không d ng m t ph ụ ộ ươ ế ữ ơ ướ ọ ạ

thu n nh t và xu t hi n g n nh đ ng th i nên có nh ng nh h ng qua l ư ồ ữ ệ ả ầ ấ ấ ầ ờ ưở ạ ấ i r t

ph c t p”.[ ứ ạ Phan C Đ , Hà Văn Đ c, Nguy n Hoành Khung (1988), Văn h c Vi ễ ự ệ ứ ọ t ệ

Nam 1930-1945, t p I, Nxb Đ i h c và Giáo d c chuyên nghi p, Hà N i. ạ ọ ộ ; tr 66]. ụ ệ ậ

Khi nh n đ nh v văn h c hi n th c phê phán, các tác gi đã ch ra s pha ự ề ệ ậ ọ ị ả ự ỉ

tr n, không thu n nh t trong t ầ ấ ộ t ư ưở ng: “Nhìn chung, văn h c hi n th c phê phán ọ ự ệ

Vi t Nam là m t hi n t ng không thu n nh t. Trong quá trình phát tri n, đôi khi ệ ệ ượ ộ ể ầ ấ

ng lãng m n và t nhiên ch nghĩa”. Và “Do nó b pha tr n b i nh ng khuynh h ở ữ ộ ị ướ ạ ự ủ

có s tác đ ng qua l i gi a các dòng văn h c nên trong văn xuôi hi n th c phê phán ự ộ ạ ữ ự ệ ọ

lãng m n cách m ng ( t s a cũng có nh ng y u t ữ ế ố ạ ạ Nh ng m m s ng, Nh ng gi ố ữ ữ ầ ọ ữ c aủ

Nguyên H ngồ , đôi khi là nh ng y u t ế ố ữ lãng m n ti n b ạ ế ộ, Lá ng c cành vàng ọ c aủ

Nguy n Công Hoan) , th m chí có lúc l ễ ậ ạ ơ ớ ủ ặ ả i r i r t nh ng quan đi m b o th ho c c i ữ ể ả

ng phong ki n c a ch nghĩa lãng m n tiêu c c ( l ươ ế ủ ự L y nhau vì tình ủ ạ ấ ọ c a Vũ Tr ng ủ

Phan C Đ , Hà Văn Đ c, Ph ngụ , Cô giáo Minh c a Nguy n Công Hoan)”.[ ủ ễ ự ệ ứ

Nguy n Hoành Khung (1988), Văn h c Vi ễ ọ ệ t Nam 1930-1945, t p I, Nxb Đ i h c và ậ ạ ọ

Giáo d c chuyên nghi p, Hà N i. ộ ; tr 96, 97]. ụ ệ

Nh n đ nh v công th c “ba dòng” trong các sách văn h c s và các sách giáo ọ ử ứ ề ậ ị

khoa Vi t Nam tr ệ ướ c 1989, nhà nghiên c u Nguy n Hoành Khung nh n m nh: ễ ứ ấ ạ

“Văn h c lãng m n và văn h c hi n th c phê phán tuy có ch khác nhau v ch t, có ề ấ ự ệ ạ ọ ọ ỗ

khi ch ng đ i nhau gay g t, song v n có nh ng c s th ng nh t chung, nên ơ ở ố ữ ẫ ấ ắ ố ố

th ng có m i liên h qua l ng c a nhau, thâm nh p l n nhau t ườ ệ ố ạ i, ch u nh h ị ả ưở ậ ẫ ủ ớ i

m c khó phân ranh gi i gi a chúng .”[Nguy n Hoành Khung (1989), “L i gi ứ ớ ữ ễ ờ i ớ

thi u”, Văn xuôi lãng m n Vi t Nam, t p 1, Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. ệ ạ ệ ộ ; tr 9). ậ ọ ộ

Ông cũng đ a ra d n ch ng: Th i kỳ đ u văn h c lãng m n có s phân bi ứ ư ự ầ ạ ẫ ờ ọ ệ ớ t v i

khuynh h ng “t chân”, song “văn h c ngày càng phát tri n ph c t p, các dòng ướ ả ứ ạ ể ọ

đ u có s phân hóa và chúng giao l u, thâm nh p vào nhau, có lúc r t khó phân bi ề ự ư ậ ấ ệ t.

Rõ nh t là trong nh ng năm cao trào M t tr n ữ ấ ạ ặ ậ Dân ch ủ ”. Nhi u nhà văn lãng m n ề

đã “h n m t l n” v t qua ranh gi ộ ầ ơ ượ ớ ủ ọ i c a dòng lãng m n đ “nh p vào văn h c ể ạ ậ

. Theo ông, hi n th c phê phán (Lan Khai, Th ch Lam, Tr n Tiêu, Nguy n Tuân)” ạ ự ệ ễ ầ

t b i: “Nhân t đi u đó không x y ra m t cách ng u nhiên, cá bi ộ ề ẫ ả ệ ở ố ệ hi n th c, nhân ự

ng ngh thu t c a nhi u nhà văn, nhà th đ o v n có c s trong chi u sâu t ạ ơ ở ề ẫ t ư ưở ậ ủ ệ ề ơ

i thi u”, Văn xuôi lãng m n Vi lãng m n”[ạ Nguy n Hoành Khung (1989), “L i gi ễ ờ ớ ệ ạ t ệ

Nam, t p 1, Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. ộ ; tr 9]. ậ ọ ộ

Khi nh n đ nh, đánh giá v s giao thoa, t ng đ ng gi a hai khuynh h ng, ề ự ậ ị ươ ữ ồ ướ

đã có s th ng nh t c a các nhà nghiên c u ự ố ấ ủ ễ ứ Hà Minh Đ c, Phan C Đ , Nguy n ự ệ ứ

i khó phân đ nh gi a hai khuynh h ng, h Đăng M nh. T s kh ng đ nh ranh gi ừ ự ẳ ạ ị ớ ữ ị ướ ọ

cho r ng: không có s đ i l p tuy t đ i và không nên đ i l p m t cách c c đoan ự ố ậ ệ ố ố ậ ự ằ ộ

gi a hai khuynh h ữ ướ ứ ng văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c. Nhà nghiên c u ự ệ ạ

Hà Minh Đ c đã ch ra các hi n t ng phát tri n xen k gi a hai ph ng pháp, hai ệ ượ ứ ỉ ẽ ữ ể ươ

, th m chí cùng c m h ng sáng tác hi n th c và lãng m n trong cùng m t tác gi ả ự ứ ệ ạ ộ ả ậ

m t tác ph m trong văn h c Vi t ẩ ọ ộ ọ ệ Nam th i kỳ 1930-1945: “Không ai g i Vũ Tr ng ọ ờ

Ph ng, Nguy n Công Hoan là nhà văn lãng m n nh ng rõ ràng ụ ư ễ ạ “D t tình ứ ” c a Vũ ủ

Tr ng Ph ng, “ T t l a lòng ” c a Nguy n Công Hoan l i thiên v tác ph m lãng ụ ọ ắ ử ủ ễ ạ ề ẩ

m n. Th ch Lam cũng khó phân bi t qua m t s truy n, đâu là hi n th c, đâu là ạ Ở ạ ệ ộ ố ự ệ ệ

i gi a hai ph m vi này không ph i lúc nào cũng rõ r t, và càng lãng m n.ạ Ranh gi ớ ữ ệ ạ ả

không nên đ i l p m t cách c c đoan.”[ Hà Minh Đ c (1992), Th a t ố ậ ự ộ ừ ự ứ , Nxb Đ i h c ạ ọ

và Giáo d c chuyên nghi p, Hà N i. ộ ]. ụ ệ

Chú ý t i s khác nhau trong cách gi i quy t mâu thu n đ i th ng qua tác ớ ự ả ế ẫ ờ ườ

ph m c a m t s tác gi trong văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c, nhà nghiên ộ ố ủ ẩ ả ự ệ ạ

ộ ự ố ậ c u Phan C Đ cho r ng: “Trong sáng t o ngh thu t, không có m t s đ i l p ạ ứ ự ệ ệ ậ ằ

tuy t đ i gi a ch nghĩa lãng m n ti n b và ch nghĩa hi n th c… ệ ố ữ ủ ủ ự ế ệ ạ ộ ừ N a ch ng ử

xuân, Đo n tuy t, Đôi b n… ệ ạ ạ ộ có nh ng c nh gia đình, nh ng b c tranh xã h i, ữ ữ ứ ả

nh ng chân dung đ c quan sát chính xác đ n t ng chi ti ữ ượ ế ừ ế ế t mà các nhà ti u thuy t ể

hi n th c cũng khó lòng v t qua đ c”. Khi h ng t i phê phán b n quan l ự ệ ượ ượ ướ ớ ọ ạ i,

tr c phú nông thôn và l giáo đ i gia đình thì ti u thuy t “cũng ọ ở ễ ế T L c văn đoàn ự ự ể ạ

có nh ng nhân v t đ c xây d ng b ng bút pháp hi n th c (bà Án, Hàn Thanh trong ậ ượ ữ ự ự ệ ằ

, bà Ba, s c trong Gia đình, bà Phán trong N a ch ng xuân ừ ử ư ụ Th a từ ự, bà Tu n trong ầ

Thoát ly)”. Không ch d ng l hi n th c có ỉ ừ i ạ ở đó, ông kh ng đ nh: Nh ng y u t ị ế ố ệ ữ ự ẳ

ng tăng lên trong m t s tác ph m trong th i kỳ M t tr n Dân ch chi u h ề ướ ộ ố ẩ ờ ặ ậ ủ mà

tiêu bi u là Th ch Lam, Tr n Tiêu. Truy n ng n và ti u thuy t c a ế ủ h ọ “đánh d uấ ể ệ ể ắ ạ ầ

s giao l u gi a văn h c lãng m n và văn h c hi n th c phê phán.”[ ự ư ữ ự ệ ạ ọ ọ Phan C Đ , ự ệ

Tr n Đình H u, Nguy n Trác, Nguy n Hoành Khung, Lê Chí Dũng, Hà Văn Đ c ứ ượ ễ ễ ầ

(1998), Văn h c Vi t Nam 1900 -1945, Nxb Giáo d c, Hà N i. ọ ệ ộ ; tr 550, 551]. ụ

Nhà nghiên c u Nguy n Đăng M nh trong cu n ọ ố Giáo trình L ch s văn h c ị ử ứ ễ ạ

Vi t Nam 1930-1945 ệ ạ đ a ra ý ki n: “Không nên đ i l p và phân cách quá tách b ch, ố ậ ư ế

d t khoát ch nghĩa hi n th c v i ch nghĩa lãng m n trong văn h c” và đó ch là ứ ự ớ ủ ủ ệ ạ ọ ỉ

“hai khuynh h ng th m m khác nhau mà thôi”, mà có th c hai khuynh h ướ ể ả ẩ ỹ ướ ng

đó t n t , m t tác ph m.[ ồ ạ i trong m t tác gi ộ ả ẩ Nguy n Đăng M nh (2000), L ch s ễ ạ ộ ị ử

t Nam 1930-1945, Nxb Đ i h c Qu c gia, Hà N i. văn h c Vi ọ ệ ạ ọ ộ ; tr 180]. ố

t: Tr n Đình H u trong bài vi ượ ầ ế T ự l c văn đoàn, nhìn t ự ừ ụ góc đ tính liên t c ộ

c ngo t hi n đ i hóa trong l ch s văn h c ph ng Đông cũng c a l ch s , qua b ủ ị ử ướ ử ệ ạ ặ ọ ị ươ

đã đ c p t i nh ng y u t ề ậ ớ ế ố ệ hi n th c trong cách đ t v n đ và ý th c nh t quán ặ ấ ữ ự ứ ề ấ

trong sáng tác c a ủ T ự l c văn đoàn ự ả : “TLVĐ lúc đ u cũng nói đ n m t tình yêu o ế ầ ộ

m ng và cao th ng ộ ượ (H n b m m tiên, Gánh hàng hoa, ơ ướ ồ và c ả N a ch ng xuân ử ừ

n a) nh ng t ữ ư ừ N a ch ng xuân, L nh lùng, Đo n tuy t ạ ệ v n đ xung đ t gi a t ữ ự do ử ừ ề ạ ấ ộ

yêu đ ng, t do k t hôn v i l giáo gia đình n i lên ngày càng gay g t ươ ự ớ ễ ế ắ . TLVĐ có ý ổ

th c r t nh t quán trong vi c t ứ ấ ệ ố ấ ế cáo vi c ràng bu c c a gia đình và h hàng. N u ộ ủ ệ ọ

ch nhìn vi c ch ri u Bang B nh, Lý Toét, Xã X trên báo Phong Hóa, trao gi ế ễ ệ ệ ạ ỉ iả

th , N m v (?) và cách nói đ n c nh t ngưở TLVĐ cho Con trâu, Làm l ẽ ằ ạ ế ả ố ủ i tăm c a

nh ng ng ng “chàng” và ữ ườ i dân quê thì th không ph i là h ch nói chuy n yêu đ ả ọ ỉ ế ệ ươ

xã h i khá tiêu bi u. Ch c ch n h “nàng” mà đ t ra c nh ng v n đ c a th c t ả ữ ề ủ ự ế ặ ấ ể ắ ắ ộ ọ

ằ không am hi u vi c làng b ng Ngô T t T , không am hi u ph huy n b ng ấ ể ệ ể ệ ằ ố ố

ổ Nguy n Công Hoan, nh ng nh ng v n đ h đ t ra không ph i vô can, vô b , ề ọ ặ ư ữ ễ ấ ả

.”[ không ph i xa th c t ả ự ế Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) (2000), T l c văn ự ự ươ ể ạ ọ

đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i. ộ ộ ; tr 48]. ế ọ

Không ch d ng l nh ng nh n đ nh chung v nh ng y u t giao thoa ỉ ừ i ạ ở ế ố ữ ữ ề ậ ị

gi a hai khuynh h ữ ướ ng, khi nghiên c u v các tác gi ứ ề ả ụ ể ứ c th , các nhà nghiên c u

cũng ch ra nh ng y u t giao thoa v t ng và ngh thu t. ế ố ữ ỉ t ề ư ưở ệ ậ

Nhà nghiên c u Nguy n Hoành Khung, Nguy n Đăng M nh g p g nhau ứ ễ ễ ạ ặ ỡ

trong nh ng ý ki n bàn v Th ch Lam. ữ ế ề ạ

Nguy n Hoành Khung cho r ng: “Cho đ n nay, vi c x p Th ch Lam vào ế ệ ễ ế ằ ạ

dòng văn h c lãng m n hay hi n th c phê phán v n còn làm phân vân các nhà văn ự ệ ẫ ạ ọ

h c s ”. Ông cũng ch ra nguyên nhân c a s “phân vân” đó: Vi ọ ử ủ ự ỉ ế ề t v xã h i nghèo ộ

kh , nh ng sáng tác c a Th ch Lam “v a là hi n th c phê phán, v a man mác ý ừ ự ừ ữ ủ ệ ạ ổ

nghĩa nhân b n.ả ”. Và “trong th gi ế ớ ứ i ngh thu t c a Th ch Lam còn có nh ng b c ậ ủ ữ ệ ạ

tranh bu n th m v s ph n kh n kh c a ng i lao đ ng nghèo… Th ch Lam ổ ủ ề ố ả ậ ồ ố ườ ạ ộ

t quan tâm, c m thông và xót th đ c bi ặ ệ ả ươ ỏ ủ ng đ i v i cu c đ i v t v mòn m i c a ộ ờ ấ ả ố ớ

ng i ph n nghèo.”[ Nguy n Hoành Khung (1989), “L i gi i thi u”, Văn xuôi ườ ụ ữ ễ ờ ớ ệ

lãng m n Vi t Nam, t p 1, Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. ạ ệ ộ ; tr34]. ậ ọ ộ

ứ Nguy n Đăng M nh x p Th ch Lam vào nh ng cây bút “trung gian”, đ ng ữ ễ ế ạ ạ

gi a ranh gi i c a ch nghĩa hi n th c và ch nghĩa lãng m n: “Th ch Lam là tác ữ ớ ủ ủ ự ủ ệ ạ ạ

gi hai khuynh h đ l ả ể ạ i nhi u tác ph m xu t s c ẩ ấ ắ ở ề ướ ự ng lãng m n và hi n th c. ệ ạ

Khuynh h ng n i tr i h n c a nhà văn này là lãng m n, nh ng nh ng truy n: ướ ổ ộ ơ ủ ệ Nhà ư ữ ạ

m Lê, M t đ i ng ộ ờ ẹ ườ ậ l i, Đói, M t c n gi n ộ ơ ạ ộ i là nh ng tác ph m hi n th c - m t ẩ ự ữ ệ

ch nghĩa hi n th c tr tình”[ Nguy n Đăng M nh (2000), L ch s văn h c Vi ủ ự ệ ữ ử ễ ạ ọ ị t ệ

Nam 1930-1945, Nxb Đ i h c Qu c gia, Hà N i. ạ ọ ộ ; tr 63]. ố

Nh n đ nh v ti u thuy t c a Khái H ng, nhà nghiên c u Nguy n Hoành ế ủ ề ể ứ ư ễ ậ ị

Khung kh ng đ nh: Khi tuyên chi n m nh m v giáo phong t c phong ki n chà ế ẽ ạ ẳ ị iớ l ễ ụ ế

, tác ph m ph n ánh m i xung đ t “m i - cũ” đang đ p tình yêu, h nh phúc cá nhân ạ ạ ẩ ả ố ộ ớ

tr nên gay g t m ng ti u thuy t đi vào ắ , lan r ng trong đ i s ng thành th khi đó. ờ ố ộ ở ị Ở ả ể ế

sinh ho t phong t c gia đình phong ki n , Thoát ly ), “ngòi bút ế (Gia đình, Th a t ừ ự ụ ạ

quan sát tinh t , s c s o, v n s ng t nhiên phong phú… đ c phát huy đ l ế ắ ả ố ố ự ượ ể ạ i

nh ng ch c phim t ữ ươ ng sách giàu ch t hi n th c, có giá tr nh nh ng th ự ư ữ ệ ấ ị ướ ư ệ li u

t v l t Nam h l u tr c kia.”. V m t s c n thi ầ ế ề ố ố i s ng c a nh ng gia đình Vi ữ ủ ệ ủ ậ ướ ề ộ ố

nhân v t ph n di n tiêu bi u, ông nh n m nh: Khái H ng “đ c bi t thành công ư ệ ể ấ ạ ặ ậ ả ệ

trong các nhân v t ph n , ch ng nh ng nh ng nhân v t “gái m i”… mà c ụ ữ ữ ẳ ậ ở ữ ậ ớ ả

nh ng nhân v t ph n phái cũ, tiêu bi u cho tâm lý, l i s ng gia đình cũ, v i vai ụ ữ ữ ể ậ ố ố ớ

trò chi ph i gia đình c a h . Nh ng bà Án ), Nga (Gia đình), bà Ba ủ ọ ữ ố (N a ch ng xuân ừ ử

(Th a từ ự), bà phán Trinh (Thoát ly) đ u r t th t, r t s ng. Đó là nh ng hình t ề ấ ậ ấ ố ữ ượ ng

i thi u”, Văn xuôi c a ch nghĩa hi n th c. ủ ự ”[Nguy n Hoành Khung (1989), “L i gi ủ ệ ễ ờ ớ ệ

lãng m n Vi t Nam, t p 1, Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. ạ ệ ộ ; tr 28,29,30]. ậ ọ ộ

ệ Nh n đ nh v nh ng sáng tác “l c dòng” c a Nguy n Công Hoan - ki n ữ ủ ễ ề ạ ậ ị

ng c a trào l u hi n th c phê phán, nhà nghiên c u Nguy n Hoành Khung cũng t ướ ự ư ủ ứ ễ ệ

ch ra s giao thoa gi a hai y u t lãng m n và hi n th c: Ti u thuy t ế ố ự ữ ỉ ế T t l a lòng ắ ử ự ệ ể ạ

c m t, song c a Nguy n Công Hoan “là m t truy n tình lãng m n lâm ly đ m n ủ ễ ệ ạ ầ ộ ướ ắ

T t l a lòng còn có khuynh h ng phê phán xã h i rõ r t”[ ắ ử ướ ệ Nguy n Hoành Khung ễ ộ

(1989), “L i gi i thi u”, Văn xuôi lãng m n Vi t Nam, t p 1, Nxb Khoa h c xã h i, ờ ớ ệ ạ ệ ậ ọ ộ

Hà N i.ộ ; tr 44].

Suy n v i công trình Nhà nghiên c u Tr n Đăng ứ ầ ề ớ Ch nghĩa hi n th c trong ệ ự ủ

đã có nh ng k t lu n xác đáng, kh ng đ nh văn h c Vi ọ ệ t Nam n a đ u th k XX, ầ ế ỉ ử ữ ế ẳ ậ ị

nh ng thành t u n i b t và đóng góp quan tr ng c a các nhà văn hi n th c trong ổ ậ ự ữ ự ủ ệ ọ

t chú ý t quá trình hi n đ i hóa văn h c dân t c. Chúng tôi đ c bi ọ ệ ặ ạ ộ ệ ớ i các nh n đ nh ậ ị

chính xác, tinh t v Nam Cao – cây bút xu t s c nh t trào l u hi n th c phê phán ế ề ấ ắ ự ư ệ ấ

ở ậ ch ng cu i (1940-1945). Ông nêu b t nh ng cách tân v n i dung và ngh thu t ề ộ ữ ệ ậ ặ ố

ph n ánh cu c s ng trong ti u thuy t : Chú ý t ộ ố ế S ng mòn ể ả ố ớ ậ i tính cách và thân ph n

ế ợ nh ng trí th c nghèo trong xã h i cũ, c t truy n n i l ng, k t c u đ c đáo (k t h p ế ấ ớ ỏ ứ ữ ệ ộ ố ộ

ở linh ho t nhi u ki u k t c u: k t c u l p ghép, k t c u đa tuy n, k t c u m , ế ấ ắ ế ấ ế ấ ế ấ ể ế ề ạ

trong đó ki u k t c u d a trên c s quá trình phát tri n tâm lí nhân v t gi vai trò ế ấ ự ơ ở ể ể ậ ữ

ch đ o). Chú ý t ngh thu t n i b t c a Nam Cao, ông cho r ng: “Phân ủ ạ i y u t ớ ế ố ậ ổ ậ ủ ệ ằ

ng di n quan tr ng c a ph ng pháp sáng tác tích tâm lý là m t trong nh ng ph ộ ữ ươ ủ ệ ọ ươ

hi n th c ch nghĩa”. T đó đ a ra k t lu n quan tr ng: “Nam Cao, m t m t, có ự ư ủ ừ ế ệ ặ ậ ộ ọ

th là đã th a k đ c thành t u c a ngh thu t miêu t tâm lý c a Nguy n Du ừ ế ượ ể ự ủ ệ ậ ả ủ ễ

qua Truy n Ki u, ệ ạ ề c a các nhà văn lãng m n nh Nh t Linh, Khái H ng, Th ch ư ủ ư ấ ạ

Lam… qua nh ng ti u thuy t và truy n ng n v i nh ng trang phân tích tâm lý tinh ữ ữ ế ệ ể ắ ớ

, h p d n. M t khác, hi n nhiên là ông cũng ti p thu đ c nh ng thành t u ngh t ế ấ ế ể ặ ẫ ượ ự ữ ệ

thu t miêu t tâm lý c a các nhà văn l n trên th gi i ậ ả ế ớ .”[Tr n Đăng Suy n (2010), ủ ề ầ ớ

t Nam n a đ u th k XX, Nxb KHXH, Hà Ch nghĩa hi n th c trong văn h c Vi ự ủ ệ ọ ệ ử ầ ế ỉ

c p đ N i.ộ ; tr 480]. Ở ấ ủ ộ khác, ông kh ng đ nh: “Theo dõi quá trình hi n đ i hóa c a ệ ạ ẳ ị

ti u thuy t và truy n ng n Vi ế ể ệ ắ ệ ữ t Nam, thì trào l u văn h c lãng m n cũng có nh ng ọ ư ạ

ti u thuy t và truy n ng n, trong đó, ngh thu t miêu t ế ệ ể ệ ậ ắ ả tâm lý đ t đ n m t trình ạ ế ộ

v i nh ng đ cao. Ti u thuy t ể ộ ế T L c văn đoàn ự ự ừ ữ H n b m m tiên, N a ch ng ơ ướ ử ồ ớ

i b i nh ng trang phân xuân,… c a Khái H ng m t th i làm say đ m lòng ng ộ ư ủ ắ ờ ườ ở ữ

tích, di n t tinh t và tài hoa nh ng c m xúc yêu đ ễ ả ế ữ ả ươ ng, nh ng c m giác bâng ả ữ

khuâng, thoáng vui, thoáng bu n trong tâm h n nhân v t. ậ B m tr ng ấ ắ c a Nh t ủ ướ ồ ồ

Linh đ c coi là cu n ti u thuy t r t hi n đ i trong cách th hi n tâm lý con ượ ể ệ ế ấ ệ ể ạ ố

ng i. Tác gi đã l y tâm lý nhân v t làm đ i t ng tr c ti p c a s miêu t , đã ườ ả ố ượ ậ ấ ế ủ ự ự ả

di n t ễ ả và phân tích nh ng di n bi n ph c t p c a nh ng m nh tâm tr ng cá nhân. ứ ạ ủ ữ ữ ễ ế ả ạ

Th gi i cá nhân hi n lên khá phong phú và ph c t p.”[ ế ớ ộ i n i tâm c a con ng ủ ườ ứ ạ ệ Tr nầ

Đăng Suy n (2010), Ch nghĩa hi n th c trong văn h c Vi ủ ự ệ ề ọ ệ t Nam n a đ u th k ế ỉ ử ầ

Nam XX, Nxb KHXH, Hà N i.ộ ; tr 481]. Theo Tr n Đăng Suy n ề : “V iớ S ng mòn, ố ầ

Cao đã hoàn thi n qua trình hi n đ i hóa c a ti u thuy t hi n th c phê phán giai ủ ự ế ệ ể ệ ệ ạ

đo n 1930-1945. Đ n đây, v ph ế ề ạ ươ ể ng di n ngh thu t, có s g p g gi a ti u ỡ ữ ự ặ ệ ệ ậ

thuy t hi n th c phê phán v i ti u thuy t Ti u thuy t ớ ể ế T ự l c văn đoàn. ự ự ế ệ ế B mướ ể

tr ng ắ c a Nh t Linh ấ ủ , Đ p ẹ c a Khái H ng ư cùng v i ti u thuy t ớ ế Cai c a Vũ ủ ủ ể

B ng”[ Tr n Đăng Suy n (2010), Ch nghĩa hi n th c trong văn h c Vi ằ ủ ự ề ệ ầ ọ ệ t Nam n a ử

đ u th k XX, Nxb KHXH, Hà N i. ầ ế ỉ ộ ; tr 283, 284].

Nhà nghiên c u Tr n Đăng Suy n cho r ng, ngòi bút Nam Cao v a phát huy ứ ừ ề ằ ầ

đ c th m nh c a ch nghĩa hi n th c v a đ c bi t nh y c m v i v n đ con ượ ự ừ ặ ế ạ ủ ủ ệ ệ ớ ấ ề ạ ả

ng i - miêu t và phân tích tinh t ườ ả ế , sâu s c th gi ắ ế ớ ộ ố i n i tâm c a nhân v t, cái v n ủ ậ

ng c a các cây bút lãng m n ch nghĩa”. Nam Cao là nhà văn là u th , là “s tr ế ở ườ ư ủ ủ ạ

c nh ng thành t u và th m nh c a c ch nghĩa lãng m n và ch đã “k t tinh đ ế ượ ủ ả ủ ế ạ ữ ự ạ ủ

nghĩa hi n th c trong văn h c Vi ự ệ ọ ệ t Nam n a đ u th k XX”[ ầ ế ỉ ử Tr n Đăng Suy n ề ầ

(2010), Ch nghĩa hi n th c trong văn h c Vi t Nam n a đ u th k XX, Nxb ủ ự ệ ọ ệ ế ỉ ử ầ

KHXH, Hà N i.ộ ; tr 482].

S chuy n h ng trong c m quan hi n th c đã đ c nhà nghiên c u Lê Th ự ể ướ ự ệ ả ượ ứ ị

D c Tú phát hi n khi chú ý t ụ ệ ớ i truy n ng n c a Khái H ng trong nh ng năm 1939- ư ắ ủ ữ ệ

1940: “Bên c nh tình yêu, đ tài v ng ề ề ạ ườ i bình dân cũng là m t m ng đ tài chính ộ ề ả

trong truy n ng n Khái H ng. Ph n l n các truy n ng n vi ầ ớ ư ệ ệ ắ ắ ế ề ề ờ t v đ tài này ra đ i

trong th i kì cao trào đ u tranh M t tr n Dân ch ấ ờ ặ ậ ủ di n ra sôi n i. Qu n chúng lao ễ ầ ổ

i s lãnh đ o c a Đ ng đã đ ng lên đòi quy n t do dân ch , đòi c m áo. đ ng d ộ ướ ự ạ ủ ề ự ứ ả ủ ơ

Ng ườ i lao đ ng đã b ộ ướ ủ c lên vũ đài chính tr m t cách công khai. Vai trò, v trí c a ị ộ ị

ng nên quan tr ng trong xã h i. Vì th v n đ ng i lao đ ng, ườ i lao đ ng tr ộ ở ế ấ ề ọ ộ ườ ộ

ng i bình dân, đ c nhi u nhà văn chú ý. Chân dung “ng i nhà ườ ượ ề ườ i lao đ ng, ng ộ ườ

quê" xu t hi n nhi u trong các tác ph m văn h c và báo chí th i kỳ này... Ch u s ị ự ệ ề ẩ ấ ọ ờ

tác đ ng (tr c ti p ho c gián ti p) c a phong trào, T l c văn đoàn phân hoá theo ự ủ ế ế ặ ộ ự ự

ng ti n b . Báo m m c h ướ ế ộ Ngày Nay c a ủ T l c văn đoàn ự ự ở ụ Bùn l y n ầ ướ ọ c đ ng

đăng m t s phóng s đi u tra v nông thôn, sau đó đăng m t s truy n ng n v ự ề ộ ố ộ ố ề ệ ắ ề

nông thôn và ng i nông dân nh ườ ư Con trâu, Sau lũy tre. Các cây bút ch l c c a ủ ự ủ Tự

chuy n t lãng m n sang hi n th c. Khái H ng vi l c văn đoàn ự ể ừ ự ư ệ ạ ế ệ t m t lo t truy n ạ ộ

mang đ m ch t hi n th c: ấ ự Cái Ve, Anh ph i s ng, Ng ả ố ệ ậ ườ ợ i v mù, D i ánh trăng, ướ

Đào m , Hòn Gay, Bi n đ i, Cô hàng n c ế ơ ổ ữ ướ ... đ u đ c p đ n s ph n c a nh ng ậ ủ ế ố ề ậ ề

ng i dân nghèo”. [ Lê Th D c Tú (2013), Truy n ng n Khái H ng - m t đóng góp ườ ị ụ ư ệ ắ ộ

vào dòng truy n ng n lãng m n 1932 - 1945. Nhìn l i Th m i và T l c văn đoàn, ệ ắ ạ ạ ơ ớ ự ự

Nxb ĐHSP TP HCM.].

G n đây, m t s nhà nghiên c u h i ngo i cũng chú ý t ộ ố ứ ạ ả ầ ớ ự ữ i s giao thoa gi a

các khuynh h ướ ố ng văn h c. Đáng l u ý là nh ng ý ki n c a Nguy n H ng Qu c ế ủ ư ữ ư ễ ọ

khi nhìn nh n s xâm nh p c a các khuynh h ậ ự ủ ậ ướ ng là m t th c t ộ ự ế ờ ố trong đ i s ng

văn h c. V i cách nhìn y, giao thoa gi a các khuynh h ữ ấ ớ ọ ướ ư ộ ng ngh thu t nh m t ậ ệ

hi n t ng “xâm l n”, “tràn b ” và giao thoa nh m t ý th c ngh thu t t giác. ệ ượ ư ộ ậ ự ứ ệ ấ ờ

ng 1 Ti u k t ch ể ế ươ

ấ T nh ng kh o sát có tính ch t t ng thu t trên đây, chúng tôi nh n th y v n ừ ữ ấ ổ ậ ấ ậ ả

ng văn h c lãng m n và đ tìm hi u s giao thoa ngh thu t gi a hai khuynh h ề ể ự ữ ệ ậ ướ ạ ọ

văn h c hi n th c trong văn xuôi 1932 - 1945 đã đ c đ c p r i rác trong m t s ự ệ ọ ượ ề ậ ả ộ ố

công trình nghiên c u. Song rõ ràng, các tác gi m i ch d ng l vi c nêu v n đ i ứ ả ớ ỉ ừ ạ ở ệ ấ ề

mà ch a t p trung lý gi i m t cách c n k , có h th ng. Ti p thu thành qu nghiên ư ậ ả ệ ố ẽ ế ặ ả ộ

i đi tr c, chúng tôi l a ch n và tri n khai đ tài này mong c u c a nh ng ng ứ ữ ủ ườ ướ ự ể ề ọ

mu n tìm hi u toàn di n, c th và h th ng m t v n đ khoa h c còn khá m i m ụ ể ộ ấ ệ ố ệ ề ể ố ớ ọ ẻ

và h p d n. ấ ẫ

C S XÃ H I, VĂN HÓA C A S GIAO THOA VĂN H C Ủ Ự Ơ Ở Ộ Ọ

7.1. Khái ni m giao thoa, giao thoa văn h c ọ ệ

7.1.1. Khái ni m giao thoa ệ

Giao thoa là m t khái ni m đ ộ ệ ượ ử ụ ậ ủ c s d ng trong v t lí ch s ch ng ch p c a ỉ ự ồ ậ

hai hay nhi u sóng mà t o ra m t hình nh sóng m i. ng liên ớ Giao thoa thông th ề ả ạ ộ ườ

quan đ n s t ng tác gi a các sóng mà s t ế ự ươ ự ươ ữ ng quan ho c k t h p ặ ế ợ v i nhau có ớ

th là do chúng cùng đ c t o ra t ể ượ ạ ừ ộ ặ m t ngu n ho c do chúng có cùng t n s ho c ầ ố ặ ồ

t t n s r t g n nhau. Theo đ nh nghĩa c a ầ ố ấ ầ ủ T đi n ti ng Vi ừ ể ế ị ệ , Giao thoa là “Hi nệ

ng x y ra khi hai ch n đ ng có t n s b ng nhau ch ng lên nhau, có th làm cho t ượ ầ ố ằ ể ả ấ ộ ồ

ánh sáng hay âm m nh lên, ho c y u đi đ n tri t tiêu.” (tr 432, Nxb KHXH, HN, ế ế ạ ặ ệ

1977). Trong th c t cu c s ng, thu t ng c s d ng r ng rãi ự ế ộ ố ữ Giao thoa cũng đ ậ ượ ử ụ ộ

i s g p g , t ng đ ng trong hình th c, tính ch t khi so sánh các s h n khi nói t ơ ớ ự ặ ỡ ươ ứ ấ ồ ự

ng. M t thu t ng khác r t g n v i thu t ng giao thoa cũng th v t, hi n t ậ ệ ượ ấ ầ ữ ữ ậ ậ ộ ớ ườ ng

đ c s d ng là i y u t bên ngoài, ý ượ ử ụ Giao l uư . Thu t ng ữ Giao l uư chú ý nhi u t ề ớ ế ố ậ

ể ệ mu n c a ch th trong ho t đ ng giao ti p (giao l u đ h c h i, ho c th hi n ố ủ ủ ể ạ ộ ể ọ ư ế ặ ỏ

i ph n ánh đ c y u t ng u nhiên bên trong. Vì v y, trong mình), ch a chú ý t ư ớ ả ượ ế ố ẫ ậ

lu n án, chúng tôi v n d ng thu t ng ậ ụ ế ữ Giao thoa v i ý th c làm sáng rõ nh ng y u ữ ứ ậ ậ ớ

ng đ ng, g p g trên tinh th n chú ý t i các y u t ch quan và khách quan t t ố ươ ầ ặ ỡ ồ ớ ế ố ủ

mang tính quy lu t.ậ

7.1.2. Khái ni m giao thoa văn h c ọ ệ

Giao thoa trong văn h c là m t hi n t ệ ượ ọ ộ ế ng xu t hi n trong quá trình ti p ệ ấ

nh n, h p th và k t tinh gi a các n n văn h c. Nó di n ra ữ ụ ề ễ ế ậ ấ ọ ở các c p đ khác nhau. ộ ấ

Có th xu t hi n gi a văn h c c a các châu l c, các khu v c, các n c, các vùng, ọ ủ ự ụ ữ ệ ể ấ ướ

mi n… ho c trong m t n c gi a các th i kì văn h c khác nhau. Nó có c trong ộ ướ ề ặ ữ ả ọ ờ

văn h c dân gian và văn h c vi t. Theo nhà nghiên c u Đinh Gia Khánh, ta có th ọ ọ ế ứ ể

c trên th gi b t g p ki u truy n ể ắ ặ ệ T m Cám ấ trong truy n c tích c a nhi u n ổ ủ ệ ề ướ ế ớ i

nh : truy n ệ Cô bé l ư lemọ (Pháp), truy n ệ Cô tro b pế (Đ c), truy n ệ Nêang Kantoc ứ

(Căm-pu-chia), truy n ệ Nàng Di p H n ạ (Trung Qu c), truy n ệ Con cá vàng (Thái ệ ố

Lan)… Trong văn h c Vi có trong văn h c c a dân ọ ệ t Nam, ki u truy n ể ệ T m Cám ấ ọ ủ

i Ý No ng t c Tày (truy n ộ ệ Tua Gia Tua Nhi), dân t c Thái (truy n ệ Ý ộ Ưở ọ ), dân t cộ

Mông (truy n ệ G u Nà G u R nh ầ ề ), dân t c H’ Rê (truy n ệ Ú và Cao)… [Đinh Gia ầ ộ

Khánh (1999), S b tìm hi u nh ng v n đ c a truy n c tích qua truy n T m ấ ơ ộ ề ủ ữ ệ ể ệ ấ ổ

Cám (tái b n), Nxb H i nhà văn, Hà N i. ộ ]. Ta cũng d th y m i liên h g n gũi ễ ấ ệ ầ ả ộ ố

t Nam qua các th i kì khác nhau trong l ch s gi a các tác gia l n trong văn h c Vi ớ ữ ọ ệ ờ ị ử

phát tri n văn h c nh : Ph m Thái, Nguy n Du, Nguy n Công Tr , Cao Bá Quát, ư ứ ễ ể ễ ạ ọ

T n Đà, Nguy n Tuân. Cũng có th th y đ c s g p g trong tác ph m c a Vũ ể ấ ễ ả ượ ự ặ ủ ẩ ỡ

Tr ng Ph ng ( ụ ọ Giông Tố) v i tác ph m c a Tào Ngu ( ủ ẩ ớ ọ Lôi Vũ), m c dù Vũ Tr ng ặ

Ph ng ch a t ng ti p c n v i tác ph m c a tác gi Trung Qu c này. Có nhà nghiên ế ậ ư ừ ụ ủ ẩ ớ ả ố

này có hoàn c nh s ng gi ng nhau (dù cách xa c u cho r ng, có th do hai tác gi ứ ể ằ ả ả ố ố

nhau v th i gian và ề ờ ở ứ hai qu c gia khác nhau) nên có s g p g trong c m h ng ự ặ ả ố ỡ

sáng t o và ý th c ph n ánh xã h i. Giao thoa ngh thu t là m t hi n t ệ ượ ứ ệ ậ ả ạ ộ ộ ứ ng ph c

t p, khó có th đ a ra m t quan ni m đ y đ v hi n t ạ ủ ề ệ ượ ể ư ệ ầ ộ ể ng này. Theo cách hi u

c, chúng tôi quan ni m v c a mình, trên c s c a các nhà nghiên c u đi tr ủ ơ ở ủ ứ ướ ề Giao ệ

thoa văn h cọ nh sau: ư

ng ph c t p di n ra trong đ i s ng văn Giao thoa văn h cọ là m t hi n t ệ ượ ộ ứ ạ ờ ố ễ

đó có s g p g , s trùng h p v cái nhìn và cách th hi n đ i s ng, con h c. ọ Ở ể ệ ỡ ự ờ ố ự ặ ề ợ

ng i c a nh ng ngh sĩ. ng đ ườ ủ ữ ệ Giao thoa văn h cọ th ườ ượ c bi u hi n trên các ệ ể

ph ươ ứ ng di n xuyên su t quá trình sáng t o sau: S g p g , trùng h p v c m h ng ự ặ ề ả ệ ạ ố ợ ỡ

sáng t o, n i dung ph n ánh, ki u nhân v t và ph ể ậ ả ạ ộ ươ ậ ng th c, bi n pháp ngh thu t ứ ệ ệ

ph n ánh. ả

Giao thoa văn h cọ không đ n gi n, m t m t xu t phát t ơ ặ ấ ả ộ ừ ữ ý th c c a nh ng ứ ủ

ng ườ i ngh sĩ, m t khác đó còn là s g p g ng u nhiên - g p g trong vô th c, t ỡ ự ặ ứ ự ệ ẫ ặ ặ ỡ

ữ nhiên. Giao thoa văn h cọ không ph i là quá trình đánh m t hay phá v nh ng ấ ả ỡ

nguyên t c ph n ánh cu c s ng c a m i khuynh h ộ ố ủ ắ ả ỗ ướ ậ ẫ ng mà là s thâm nh p l n ự

nhiên. Cũng có khi là s xâm l n “tràn b ” gi a các khuynh nhau m t cách t ộ ự ự ữ ấ ờ

ng, các tác gi h ướ ả ự ậ do tác đ ng c a b i c nh l ch s , xã h i c th hay do s v n ủ ố ả ộ ụ ể ử ộ ị

đ ng, tr i nghi m trong quá trình chi m lĩnh cu c s ng c a các nhà văn. Không ộ ộ ố ủ ế ệ ả

ph i th i đi m nào cũng xu t hi n hi n t ệ ượ ệ ể ả ấ ờ ng giao thoa gi a các khuynh h ữ ướ ng

trong văn h c, đi u này ch di n ra khi g p nh ng đi u ki n thích h p. Cũng không ặ ỉ ễ ữ ề ề ệ ọ ợ

ph i hi n t ng giao thoa văn h c nào cũng s t o ra nh ng hi u ng t t đ p, tích ệ ượ ả ệ ứ ẽ ạ ữ ọ ố ẹ

giao thoa cùng h ng t c c mà ch khi các y u t ự ế ố ỉ ướ ớ i nh ng giá tr nhân b n. ị ữ ả

7.2. K t c u xã h i và nh ng t ộ ế ấ ữ t ư ưở ng tình c m m i ớ ả

Chính sách cai tr c a th c dân đã tác đ ng m nh m t ị ủ ẽ ớ ờ ố ộ i đ i s ng xã h i, ự ạ ộ

nh h ng và chi ph i ngày càng sâu r ng t i đ i s ng sinh ho t, t t ng tình ả ưở ố ộ ớ ờ ố ạ ư ưở

thành th t i nông c m và quan đi m th m m c a các t ng l p trong xã h i t ỹ ủ ả ộ ừ ể ầ ẩ ớ ị ớ

thôn. S thay đ i này mang tính quy lu t, phù h p v i th c t ự ế ự ậ ổ ớ ợ ủ ờ khách quan c a đ i

s ng.ố

7.2.1. K t c u xã h i m i ộ ớ ế ấ

Nh ng năm 30 c a th k XX, t Nam, giai c p phong ki n đã m t vai ế ỉ ủ ữ Vi ở ệ ế ấ ấ

c và tr thành tay sai đ c l c c a th c dân. Đ n th i đi m này, trò lãnh đ o đ t n ạ ấ ướ ắ ự ủ ự ể ế ở ờ

chính quy n th c dân đã can thi p khá sâu vào Đông D ng nói chung và Vi t Nam ươ ự ề ệ ệ

nói riêng. Nh m đ t c s cho ch ặ ơ ở ằ ươ ừ ng trình khai thác lâu dài, th c dân Pháp v a ự

duy trì giai c p phong ki n, v a thi hành m t lo t các bi n pháp tài chính, kinh t ừ ế ệ ạ ấ ộ ế áp

đ t, đ c quy n đ i v i x thu c đ a. Đ ph c v công cu c khai thác, v vét kinh ặ ể ụ ụ ố ớ ứ ộ ị ề ộ ộ ơ

, th c dân ch tr ng m r ng m ng l t ế ủ ươ ự ở ộ ạ ướ ệ i giao thông gi a các vùng mi n. Vi c ữ ề

ổ m mang giao thông đã t o đà cho s phát tri n nhi u m t c a xã h i. S trao đ i ặ ủ ự ự ề ể ạ ở ộ

trong quá trình thông th ng, buôn bán hàng hóa đã hình thành nhi u thành th t ươ ị ư ề

b n ch nghĩa (Sài Gòn, Hà N i, H i Phòng), các thành ph công nghi p m i (Nam ả ủ ệ ả ớ ộ ố

Đ nh, Vinh), các th tr n l n nh thu c huy n, t nh l . Khác v i đô th cũ c a nhà ị ấ ớ ủ ệ ỏ ộ ớ ị ị ị ỉ

c phong ki n, nh ng ch l n trao đ i hàng hóa có tính ch t đ a ph ng (t cung n ướ ấ ị ợ ớ ữ ế ổ ươ ự

i v i l i s ng phong ki n v t ự ấ c p), ph c v cho m t nhóm quý t c quan l ộ ụ ụ ộ ạ ớ ố ố ế ươ ng

gi , đây là nh ng đô th ki u m i có vai trò quan tr ng trong đ i s ng xã h i trên ả ờ ố ị ể ữ ộ ọ ớ

nhi u lĩnh v c, ph ng di n. Đô th gi đây là trung tâm kinh t ự ề ươ ị ờ ệ ế , chính tr , văn hóa, ị

quân s … c a nhà n ự ủ ướ c th c dân v i tính ch t và nh p s ng m i. ấ ị ố ự ớ ớ

Tr c h t, đô th là th tr ng trao đ i, l u thông hàng hóa gi a các vùng ướ ị ườ ế ị ổ ư ữ

mi n. Th tr ng này ngày càng phát tri n m nh m v i vi c nh p kh u và phân ị ườ ề ẽ ớ ệ ể ậ ẩ ạ

b nh ng m t hàng công nghi p, công nghi p ph m c a ph ệ ố ủ ữ ệ ẩ ặ ươ ủ ế ng Tây mà ch y u

là c a th c dân Pháp. Đ ng th i đô th là trung tâm xu t kh u tài nguyên và hàng ủ ự ẩ ấ ồ ờ ị

nông s n, th công m ngh c a Vi t Nam. T đây, công nghi p ph m, hàng tiêu ệ ủ ủ ả ỹ ệ ừ ệ ẩ

dùng đ c đ a v nông thôn, ho c các th xã, th tr n… và ng i. Ch xét trong ượ ư ề ị ấ ặ ị c l ượ ạ ỉ

, đô th cũng đã gi vai trò quan tr ng, chi ph i m nh t lĩnh v c kinh t ự ế ị ữ ạ ọ ố ớ ờ ố i đ i s ng

xã h i và ngày càng thay đ i theo h ng t s n hóa đ phù h p v i công cu c khai ổ ộ ướ ư ả ể ớ ợ ộ

thác thu c đ a c a th c dân. ộ ị ủ ự

Không ch gi vai trò chi ph i trong lĩnh v c kinh t , đô th tr thành trung ỉ ữ ự ố ế ị ở

tâm quân s , chính tr , văn hóa c a c n c v b n ch t. Đó ủ ả ướ ự ị c. Đô th đã khác tr ị ướ ề ả ấ

không ch là n i s ng c a t ng l p quý t c phong ki n mà ðã tr thành trung tâm ộ ủ ầ ơ ố ế ớ ở ỉ

quy n l c c a th c dân, chi ph i nhi u m t đ i s ng xã h i. Xã h i th thành thay ề ự ủ ặ ờ ố ự ề ố ộ ộ ị

đ i nhanh chóng, m nh m trong đ i s ng chính tr , văn hóa, kinh t ổ ờ ố ẽ ạ ị ế ị . V chính tr , ề

văn hóa, cu c s ng ng ng tr c ti p chính sách b o h ộ ố ườ i dân đô th ch u nh h ị ị ả ưở ự ế ả ộ

c a th c dân. Làm quen và ti p thu v i l ủ ớ ố ố i s ng ngày càng hi n đ i, cái nhìn và ệ ự ế ạ

quan đi m c a h v cu c s ng… có s đ i m i rõ r t theo chi u h ộ ố ự ổ ọ ề ủ ể ệ ề ớ ướ ậ ng v n

s n, xã h i đ ng ti n. nh h đ ng c a xã h i t ộ ộ ư ả ề Ả ộ ồ ủ ưở ế ng c a tri u đình phong ki n ủ ề

đ i v i cu c s ng đô th đã tr nên m nh t. Quan h xã h i b b n đã làm m ờ ố ớ ộ ề ộ ộ ố ệ ạ ở ị ờ

nh t quan h tr t t th b c c a tôn ti h hàng. Gi ệ ậ ự ứ ậ ủ ạ ọ ờ ộ đây, chi ph i tr c ti p cu c ố ự ế

b n, là đ ng ti n và kh năng thích ng mau l s ng c a h là nh ng ông ch t ố ủ ọ ủ ư ả ữ ứ ề ả ồ ẹ

trong xã h i đ ng ti n “ng ộ ồ ề ườ i khôn c a khó”. ủ

t Nam tr c cách m ng cùng song song t n t Xã h i Vi ộ ệ ướ ồ ạ ạ ự i hai ch đ : th c ế ộ

dân và phong ki n, quy n l c t p trung trong tay th c dân. Tuy nhiên, s chi ph i và ề ự ậ ự ự ế ố

ng c a chính quy n th c dân t s c nh h ứ ả ưở ủ ự ề ớ ờ ố ố ớ i đ i s ng chính tr , văn hóa… đ i v i ị

t ng vùng (nông thôn và thành th ), t ng mi n (B c, Trung, Nam) có s khác nhau. ừ ị ừ ự ề ắ

nông thôn, vai trò và nh h ng c a tri u đình phong ki n v n chi ph i n ng n Ở ả ưở ố ặ ủ ề ế ẫ ề

i c a c h th ng c ng hào, quan l đ i s ng xã h i b i s t n t ờ ố ộ ở ự ồ ạ ủ ả ệ ố ườ ạ i, đ a ph ị ươ Ở ng.

bình di n xã h i, nông thôn v n t n t i mâu thu n gi a giai c p phong ki n và ẫ ồ ạ ệ ộ ữ ế ẫ ấ

ng i nông dân. bình di n văn hóa, nông thôn Vi ườ Ở ệ ệ ắ t Nam là thành lũy v ng ch c ữ

giáo c h . Nh ng h t c, l thói quái g đã tr c a l ủ ễ ổ ủ ủ ụ ữ ề ở ở ữ thành m t trong nh ng ộ

nguyên nhân c b n đ y cu c s ng ng i nông dân vào b c đ ng cùng. Bên ộ ố ơ ả ẩ ườ ướ ườ

ng v n d ng và duy trì nh ng h t c đó nh c nh đó, giai c p phong ki n đ a ph ạ ế ấ ị ươ ậ ụ ủ ụ ữ ư

m t ph ộ ươ ậ ng ti n ki m ăn hi u qu cũng là nguyên nhân khi n cho đ i s ng v t ờ ố ệ ế ệ ế ả

ệ ch t và tinh th n ngày càng thê th m h n. Song cũng không th ph nh n, di n ơ ủ ể ả ậ ấ ầ

m o đ i s ng văn hóa nông thôn đã d n thay đ i (dù r t ch m) b i nh h ờ ố ở ả ầ ấ ậ ạ ổ ưở ủ ng c a

đô th và s xu t hi n ngày càng nhi u hàng hóa ph ng Tây. Đô th v i l ự ệ ề ấ ị ươ ị ớ ố ố i s ng

theo chi u h ng hi n đ i tr thành môi tr ng h p d n ng ề ướ ệ ạ ở ườ ấ ẫ ườ ề i nông dân v i nhi u ớ

đi u m i l . T cách x ng hô, cách ăn m c đ n cách h ớ ạ ừ ặ ế ư ề ưở ủ ng th , ki m ti n… c a ụ ế ề

nông thôn. Không t n t đô th đã tr thành tiêu chí h c đòi c a nh ng k có ti n ọ ề ở ủ ữ ẻ ở ị ồ ạ i

đ làng quê, nh ng nông dân nghèo đã ph i ra đô th ki m s ng b ng nhi u th c ượ ở ị ế ữ ề ả ằ ố ứ

ngh khác nhau nh cu li, ch y bàn, buôn bán v t…, có chân trong t ng l p th dân. ư ề ặ ầ ạ ớ ị

Nh quy lu t t ậ ấ ế ữ t y u, chính sách khai thác thu c đ a và s ra đ i c a nh ng ộ ờ ủ ư ự ị

đô th m i kéo theo nh ng bi n đ ng l n trong k t c u ộ ế ấ xã h i. K t c u xã h i ế ấ ị ớ ữ ế ộ ớ ộ

phong ki n v n t n t i và đ c duy trì ch y u ẫ ồ ạ ế ượ ủ ế ở nông thôn. K t c u xã h i theo ế ấ ộ

ng t s n xu t hi n và đ c duy trì ch y u các đô th ki u m i. C hai h ướ ư ả ệ ấ ượ ủ ế ở ị ể ả ớ

đ ng ng v i v trí c a nó trong ượ c th c dân và phong ki n ch p nh n, b o v t ế ệ ươ ứ ớ ị ự ủ ả ậ ấ

ệ th ch mà quy n l c t p trung trong tay th c dân. Chính vì v y, xã h i xu t hi n ề ự ậ ể ế ự ấ ậ ộ

nhi u giai t ng m i, có quan h ph thu c vào th c dân và quan h khác tr ệ ụ ự ệ ề ầ ớ ộ ướ ớ c v i

tri u đình phong ki n. ế ề

Đ ph c v cho b máy cai tr , th c dân c n đ n nh ng ng ị ụ ụ ữ ự ể ế ầ ộ ườ ả i b n x giúp ứ

vi c (công ch c, môi gi i buôn bán, cung c p th c ph m…) và đ i t ng này ngày ứ ệ ớ ố ượ ự ấ ẩ

càng phát tri n đông đ o trong hai cu c khai thác thu c đ a, hình thành nhi u giai ể ề ả ộ ộ ị

t ng l p th dân phát tri n lên do buôn t ng m i trong xã h i. T s n hình thành t ộ ầ ư ả ớ ừ ầ ể ớ ị

bán, ho c t quý t c phong ki n phát tri n lên và t n t i y u t, ph thu c vào ặ ừ ồ ạ ế ớ ế ể ộ ụ ộ

th c dân b i chính sách đ c quy n kinh t . Do cu c s ng và quy n l ự ề ộ ở ế ộ ố ề ợ ộ i ph thu c ụ

vào th c dân, do có m i quan h m t thi ệ ậ ự ố ế ớ t v i phong ki n, giai c p t ế ấ ư ả ấ s n đã c u

t ng i lao k t v i th c dân, phong ki n đ đàn áp phong trào cách m ng, bóc l ế ớ ự ể ế ạ ộ ườ

đ ng. V c b n, b n ch t c a giai c p này là ph n đ ng. ộ ề ơ ả ấ ủ ả ấ ả ộ

Do nhu c u c a ch đ th c dân n a phong ki n, t ng l p ti u t ế ộ ự ầ ủ ể ư ả ấ s n xu t ử ế ầ ớ

hi n và tác đ ng m nh t ệ ạ ộ ớ ự ế i s bi n đ ng c a xã h i th thành. Đây là t ng l p đông ị ủ ầ ộ ớ ộ

ng t , viên đ o, ph c t p bao g m nh ng trí th c (h c sinh, văn sĩ, giáo ch c tr ả ứ ạ ữ ứ ứ ồ ọ ườ ư

ch c), nh ng ti u th ữ ứ ể ươ ng, th th công…, nh ng b i bàn, kép hát, con sen, gái ồ ợ ủ ữ

đi m… và luôn phân hóa, ph c t p b i đ i s ng b p bênh, b a no b a đói. M t b ở ờ ố ứ ạ ộ ộ ữ ữ ế ấ

ph n c a giai t ng này có xu t thân t nông thôn. Cu c s ng ch n làng quê ngày ậ ủ ấ ầ ừ ộ ố ố

càng ki t qu , tiêu đi u b i th c dân phong ki n, m t s ng ệ ộ ố ự ệ ế ề ở ườ i ph i r i b gia ả ờ ỏ

đình, làng m c đ ki m s ng. K đi phu, ng i đi lính và không ít ng ạ ể ế ẻ ố ườ ườ i ra ch n th ố ị

thành tr thành th dân nghèo. Ph n đông, giai t ng này là trí th c làm vi c trong các ứ ệ ầ ầ ở ị

ả công s c a th c dân… Đây là giai t ng phát tri n m nh m , ngày càng đông đ o ở ủ ự ẽ ể ạ ầ

trong xã h i (th ng kê niên giám c a Đông D ng, năm 1932-1933 s trí th c tân ươ ủ ứ ộ ố ố

i trên 35 v n ng h c bao g m h c sinh, sinh viên, viên ch c đã lên t ọ ứ ọ ồ ớ ạ ườ ấ i). Tính ch t

ph c t p c a giai c p này th hi n nhi u m t trong đ i s ng và có nh h ứ ạ ủ ể ệ ở ấ ờ ố ề ặ ả ưở ng

nhi u đ n thái đ chính tr c a h . V kinh t ị ủ ọ ế ề ề ộ ế ộ : m c đ sinh ho t, đ a v xã h i ít ạ ứ ộ ị ị

nhi u khác nhau, có kho ng cách khác nhau trong đ i s ng đã nh h ng t i thái đ ờ ố ề ả ả ưở ớ ộ

đ i v i giai c p th ng tr , đ i v i giai c p nông dân, v i phong trào cách m ng. V ấ ố ớ ị ố ớ ạ ấ ố ớ ề

chính tr cũng nh v văn hoá… t ng l p ti u t s n là môi tr ng c a nhi u xu ư ề ể ư ả ầ ớ ị ườ ủ ề

ng khác nhau và ngay t ng xu h h ướ ở ừ ướ ấ ng cũng có s b p bênh, không thu n nh t. ự ấ ầ

Tr c s tàn b o c a th c dân phong ki n, nh ng con ng i mang n ng ý th c h ướ ự ạ ủ ự ữ ế ườ ứ ệ ặ

s n tr nên hoang mang và tìm cách tho thi p v i th c dân ho c h ng t i gi t ư ả ặ ướ ự ệ ả ở ớ ớ ả i

phóng dân t c "b ng m y câu th ca, m t bài văn ch báo có tính ấ ằ ộ ộ ơ ươ ng… m t vài t ộ ờ

ch t t s n c i l ấ ư ả ả ươ ng" (Lê Du n). Cu c s ng c a h ph thu c vào xã h i th ủ ộ ố ụ ẩ ộ ọ ộ ị

thành, vào chính quy n b o h và “ít nhi u có quy n t do c a đ i s ng thành th ề ự ề ề ả ộ ủ ờ ố ị

s n”[ t ư ả Phan C Đ , Hà Văn Đ c, Nguy n Hoành Khung (1988), Văn h c Vi ễ ự ệ ứ ọ t ệ

Nam 1930-1945, t p I, Nxb Đ i h c và Giáo d c chuyên nghi p, Hà N i. ạ ọ ộ ; tr 12]. ụ ệ ậ

ự Giai c p công nhân ra đ i cùng v i công cu c khai thác thu c đ a c a th c ị ủ ấ ộ ớ ờ ộ

ề ầ dân. Đây là giai c p có quan h ru t th t v i nông dân, vô s n và ch u nhi u t ng ị ớ ệ ộ ả ấ ị

t nh t. Giai c p công nhân ngày càng phát tri n đông v s l ng, l p áp b c bóc l ứ ớ ộ ề ố ượ ể ấ ấ

m nh v ch t l ng b i công cu c khai thác thu c đ a c a th c dân. M c dù b bóc ề ấ ượ ạ ộ ị ủ ự ặ ở ộ ị

t, hành h tàn b o, song h là giai c p lao đ ng và sinh ho t có t ch c, có k l ộ ấ ạ ạ ạ ọ ộ ổ ứ ỷ

lu t và luôn ti p c n v i giai c p vô s n th gi ớ ế ớ ế ấ ả ậ ậ i… Nh ng y u t ữ ế ố ạ trên đã t o

ph m ch t đ c bi t và thái đ căm thù th c dân phong ki n c a giai c p công nhân. ấ ặ ẩ ệ ế ủ ự ấ ộ

t, khi Đ ng ra đ i, giai c p công nhân tr thành giai c p tiên phong trong Đ c bi ặ ệ ấ ấ ả ờ ở

phong trào đ u tranh gi i phóng dân t c, xóa b phong ki n. ấ ả ế ỏ ộ

Hi n di n nông thôn là cu c s ng c a giai c p phong ki n và nông dân. ệ ở ệ ộ ố ủ ế ấ

V c b n, quan h s n xu t phong ki n, gia tr ng v n t n t ề ơ ả ệ ả ế ấ ưở ẫ ồ ạ ớ ự ố ậ i v i s đ i l p

i c a giai c p nông dân và quy n l i c a giai c p phong ch y u gi a quy n l ữ ủ ế ề ợ ủ ề ợ ủ ấ ấ

ki n. Song v i s tác đ ng m nh m c a bi n đ ng xã h i, nông thôn cũng có s ớ ự ẽ ủ ế ế ạ ộ ộ ộ ự

bi n đ i đáng k . Cu c s ng c a nông dân ngày càng b n cùng b i chính sách v ộ ố ủ ế ể ầ ổ ở ơ

vét kinh t c a th c dân và s bóc l ng hào đ a ph ế ủ ự ự t c a c ộ ủ ườ ị ươ ệ ng. H ph i đ i di n ả ố ọ

v i nh ng tai h a do s u cao thu n ng, c ớ ế ặ ữ ư ọ ườ ạ ng hào c hi p, do vay n ng lãi, h n ứ ế ặ

hán, lũ l t…, mê tín d đoan. Nhi u ng ụ ề ị ườ i không ch ng ch i đ ố ọ ượ c ph i r i b quê ả ờ ỏ

ng đ đi phu, đi lính ho c ra đô th ki m s ng b ng nhi u ngh m t h ng. h ươ ề ạ ạ ị ế ể ề ằ ặ ố

Giai c p phong ki n khi p nh c tr c s c m nh c a th c dân, tr thành ế ế ấ ượ ướ ứ ự ủ ạ ở

tay sai đ c l c và ngày càng th i nát. Quan l trên xu ng d ắ ự ố i, t ạ ừ ố ướ ệ i ra s c làm vi c ứ

cho chính quy n th c dân đ gi đ c ph m hàm và quy n l i. Con đ ể ữ ượ ự ề ề ợ ẩ ườ ế ng ti n

i gi đây g n li n v i hành đ ng bán n c, đút lót, xu n nh… Giai thân c a quan l ủ ạ ờ ề ắ ộ ớ ướ ị

c, lung lay t c p phong ki n đã m t vai trò lãnh đ o đ t n ấ ấ ấ ướ ế ạ ớ ậ ụ i t n g c r , m c ố ễ

i t n x ng t y và ngày càng l c h u, l i th i. Ch n làng quê, nh ng lý ru ng t ỗ ớ ậ ươ ủ ạ ậ ỗ ữ ố ờ

tr ng, chánh t ng tr c đây ch là nh ng k giúp vi c cho thân hào, quan l i thì ưở ổ ướ ữ ệ ẻ ỉ ạ

gi đây tr thành nh ng nhân v t có quy n l c th t s , đ c quan Tây b o v và ờ ậ ự ượ ề ự ữ ậ ở ệ ả

dung túng. Quan l i đ a ph nho h c ch u c nh lép v tr ạ ị ươ ng xu t thân t ấ ừ ế ướ ả ọ ị ọ c b n

quan l i m i (quan l i ti n thân b ng đ ng ti n…). Quy n l c c a nhà n c phong ạ ớ ạ ế ề ự ủ ề ằ ồ ướ

ki n th c ch t đã r i vào tay th c dân và kéo theo đó là s r n v , thay đ i trong ự ạ ự ự ế ấ ơ ỡ ổ

ch n làng quê thay đ i ph đ i s ng sinh ho t nông thôn. Nh ng tôn ti, tr t t ờ ố ậ ự ở ữ ạ ổ ố ụ

ề thu c vào s c m nh c a đ ng ti n, t p trung trong tay nh ng k có ti n, có quy n. ủ ồ ữ ứ ề ề ẻ ậ ạ ộ

c ch c lí c u ( ), mua đ Có ti n, ng ề ườ i ta có th mua đ ể ượ ự Góc chi u gi a đình ế ứ ữ cượ

quy n l c, ph m hàm, vào vi n dân bi u, tr thành ngh viên… Gi đây, nh ng k ề ự ể ệ ẩ ở ị ờ ữ ẻ

ấ d t nát nh ng có ti n, ch p nh n làm tay sai đã tr thành ông, thành bà, nh ng đ ng ố ư ữ ề ậ ấ ở

c v n . Và ng b c đ ậ ượ ị ể c l ượ ạ i, nh ng ng ữ ườ ớ i có h c, nh ng thân hào n ng lòng v i ữ ặ ọ

truy n th ng tr nên lép v , l ở ế ỗ ề ố i th i. ờ

Xã h i Vi ộ ệ ớ t Nam n a đ u th k XX đang chuy n mình m t cách đau đ n ế ỉ ử ể ầ ộ

sang h ng t s n. Đó là xã h i đ y bi n đ ng, phù h p v i chính sách cai tr lâu ướ ư ả ộ ầ ế ộ ợ ớ ị

ị dài, v vét c a c i c a th c dân. Nhân dân lao đ ng là giai t ng ph i gánh ch u ủ ả ủ ự ầ ả ơ ộ

ế nh ng h u qu thê th m nh t do chính sách cai tr tàn b o c a th c dân phong ki n. ạ ủ ữ ự ậ ả ả ấ ị

ể Bên c nh đó, s bi n đ ng c a xã h i vô hình chung cũng đã t o nên nh ng chuy n ự ế ủ ữ ạ ạ ộ ộ

bi n tích c c trên m t s m t. S ra đ i c a nh ng đô th ki u m i, nh ng trung ờ ủ ộ ố ặ ị ể ự ự ữ ữ ế ớ

tâm kinh t có s c hút m nh m và chi ph i sâu r ng đ i s ng xã h i. Vi c buôn ế ờ ố ứ ẽ ệ ạ ố ộ ộ

bán và phát tri n giao thông không ch t o ra m t th tr ỉ ạ ị ườ ể ộ ng th ng nh t mà còn phá ấ ố

ề v chính sách b quan t a c ng c a phong ki n. Cùng v i đó, s ra đ i c a nhi u ỡ ỏ ả ờ ủ ủ ự ế ế ớ

ỏ giai t ng m i làm bi n đ i k t c u xã h i, t o đi u ki n cho xã h i d n thoát kh i ộ ạ ổ ế ấ ộ ầ ế ề ệ ầ ớ

cái l c h u, b o th , m ra c h i cho cái m i phát tri n theo h ơ ộ ủ ở ạ ậ ể ả ớ ướ ệ ng đ i m i, hi n ổ ớ

đ i.ạ

7.2.2. S n y n nh ng t ự ả ở ữ t ư ưở ng, tình c m m i ớ ả

V i chính sách kinh t v vét c a c i tài nguyên, th c dân đã bi n Vi t Nam ớ ế ơ ủ ả ự ế ệ

thành x “b xôi ru ng m t” và là m t th tr ng l n tiêu th hàng hóa c a chúng. ứ ờ ị ườ ậ ộ ộ ụ ủ ớ

ng l n, thông th Các đô th m i ra đ i tr thành nh ng th tr ờ ở ị ớ ị ườ ữ ớ ươ ề ng su t ba mi n ố

B c, Trung, Nam. các đô th l n, các th xã, th tr n, ng ắ Ở ị ấ ị ớ ị ườ i dân đã ti p xúc v i l ế ớ ố i

s n và l s ng văn minh t ố ư ả ố ố ạ i s ng này đã t o ra nh ng bi n đ i l n trong sinh ho t. ổ ớ ữ ế ạ

Các chàng trai th thành giàu sang đua nhau m c Âu ph c v i nh ng đôi giày da đen ụ ớ ữ ặ ị

bóng. Các cô gái B c kỳ tr c kia ắ ướ ơ “đ i nón thúng quai thao, b tóc đuôi gà, dép s n ộ ỏ

t th t, b xà tích b c bên hông v i hàng tá chìa khóa” , cong c n, qu n áo thâm l ầ ớ ượ ượ ạ ộ ớ

thì nay đã “b dép, b nón, dùng giày mõm nhái, ô đen…” . Cu i th p k 20, “ng ỏ ỏ ậ ố ỷ ườ i

ệ ta th y xu t hi n nhi u cô thi u n Hà thành m t đánh ph n, đôi mày v ng nguy t ế ữ ệ ề ặ ấ ấ ấ ọ

ơ k b ng m c bút tàu, giày cao gót, nh ng cô “tân ti n” nh t còn đi “xe l ch”, ch i ẻ ằ ự ữ ế ế ấ

pinh pông, ten nít…”[Tr nh H Khoa (1997), Nh ng đóng góp c a T l c văn đoàn ự ự ữ ủ ồ ị

cho văn xuôi hi n đ i Vi t Nam, Nxb Văn h c, Hà N i. ệ ạ ệ ộ ; tr 22] ọ

Nh p s ng trong xã h i thay đ i theo s v n đ ng c a c ch m i - c ch ủ ơ ế ớ ị ố ự ậ ơ ế ộ ổ ộ

c a xã h i đ ng ti n và quy n l c, phù h p v i chính sách v vét kinh t ủ ề ự ộ ồ ề ợ ớ ơ ế ủ ự c a th c

dân. Gi đây, thay cho nh p s ng bình l ng là cu c s ng sôi đ ng, bon chen, g p gáp ờ ộ ố ị ố ặ ấ ộ

ng buôn bán l n. Đ có ti n, ng c a nhi u giai t ng trong th tr ầ ủ ị ườ ề ể ề ớ ườ ả ạ i ta ph i t o

d ng nhi u m i quan h , ph i làm nhi u ngh đ ki m s ng. T ng l p trí th c, k ự ề ể ế ứ ề ệ ề ầ ả ố ố ớ ẻ

thì làm công ch c ph c v cho b máy th c dân, giúp vi c cho các hãng buôn, ứ ụ ụ ự ệ ộ

ng i thì làm báo, vi t văn, gia s … Cu c s ng c a ng ườ ế ộ ố ư ủ ườ ế i nông dân l u tán đ n ư

ằ ch n th thành bám vào gánh hàng rong, c a hàng nh ho c s ng qua ngày b ng ặ ố ử ố ỏ ị

ngh b i bàn, phu xe, vú em, và không ít ng i tr thành l u manh, gái đi m. Dù ề ồ ườ ở ư ế

làm ngh gì, đ m u sinh trong xã h i mà quy n l c và đ ng ti n ng tr , nh ng c ể ư ề ự ự ị ữ ề ề ộ ồ ư

ạ dân m i c a thành th ph i thích ng v i nh p s ng m i, ph i luôn luôn đ ng, ch y ớ ủ ị ố ứ ả ả ớ ớ ộ ị

theo gu ng máy nh n nh p, xô b v i các m i quan h ch ng ch t c a xã h i th ồ ớ ị ủ ệ ằ ồ ộ ố ộ ị ị

thành.

Nh ng đ i thay đó di n ra t đô th t i nông thôn các m c đ khác nhau, ữ ễ ổ ừ ị ớ ở ứ ộ

ỏ ủ v i các t c đ khác nhau song không ph i không có s kháng c (dù là nh ) c a ả ớ ự ự ố ộ

ng i dân v n mang n ng ý th c h t t ng phong ki n. Trong quan ni m và cách ườ ứ ệ ư ưở ặ ố ệ ế

nhìn nh n c a m t s nhà nho có tinh th n dân t c thì cái m i ậ ủ ộ ố ớ ớ xu t hi n cùng v i ệ ầ ấ ộ

c c a th c dân nên không đ c ng h , b bài bác. Song văn hóa, văn s xâm l ự ượ ủ ự ượ ủ ộ ị

minh ph ươ ạ ng Tây v i s c h p d n c a nó, thâm nh p, phát tri n ngày càng m nh ớ ứ ấ ẫ ủ ể ậ

m đã t o ra cu c cách m ng trong đ i s ng tinh th n c a ng i dân. Nhà phê bình ầ ủ ờ ố ẽ ạ ạ ộ ườ

Hoài Thanh đã lý gi ả i quá trình thâm nh p và tác đ ng này m t cách chính xác: “… ộ ậ ộ

nói làm sao cho xi t nh ng đi u thay đ i v v t ch t, ph ng Tây đã đ a t ế ổ ề ậ ữ ề ấ ươ ư ớ ữ i gi a

chúng ta! Cho đ n nh ng n i hang cùng ngõ h m, cu c s ng cũng không còn gi ộ ố ữ ẻ ế ơ ữ

nguyên hình ngày tr ướ c. Nào d u tây, diêm tây, nào v i tây, ch tây, kim tây, đinh tây. ả ầ ỉ

Đ ng t ừ ưở ệ ng tôi ng y bi n. M t cái đinh cũng mang theo nó m t chút quan ni m ụ ệ ộ ộ

ng Tây v nhân sinh, v vũ tr , và có ngày ta s th y thay đ i c quan c a ph ủ ươ ẽ ấ ổ ả ụ ề ề

ni m c a ph ng Đông.”[ Hoài Thanh – Hoài Chân (1998), M t th i đ i trong thi ca, ủ ệ ươ ờ ạ ộ

“Thi nhân Vi t Nam ; tr 16]. ệ

Tr c 1930, nhà nho - đ i di n tiêu bi u cho h t ướ t ệ ư ưở ể ệ ạ ự ng phong ki n (l c ế

ng sáng tác ch y u) đã m t ni m tin vào tri u đình, hoài nghi v i sách v thánh l ượ ủ ế ề ề ấ ớ ở

c s c m nh c a th c dân và xã h i đ ng ti n. Bên c nh đó, do đ hi n tr ề ướ ứ ộ ồ ự ủ ề ạ ạ ượ ế c ti p

i th i c a t t xúc v i ớ Tân thư, t m m t đ ắ ượ ầ c m r ng đã d n nh n ra s l ầ ở ộ ự ỗ ậ ờ ủ ư ưở ng

phong ki n trong s so sánh v i th gi ự ế ớ ế ớ ấ i. V i h , đ o Kh ng v i nh ng giáo hu n ớ ọ ạ ữ ớ ổ

đã không h p th i và ngày v đ o tr i, đ o quân - th n, th y - trò, cha - con gi ầ ề ạ ầ ạ ờ ờ ợ ờ

càng tr nên xa v i, sáo r ng. Thay vào đó là nh ng quan ni m m i, th hi n t ể ệ ư ữ ệ ờ ở ỗ ớ

ng duy tân theo chi u h ng dân ch t s n. Nh ng nhà nho ti n b có tinh t ưở ề ướ ủ ư ả ữ ế ộ

c nh Phan B i Châu, Phan Châu Trinh, Nguy n Th th n dân t c, yêu n ộ ầ ướ ư ễ ộ ượ ng

Hi n… đã đo n tuy t ho c xa r i t ng trung quân ái qu c đ đ n v i t t t ờ ư ưở ệ ề ặ ạ ố ể ế ớ ư ưở ng

yêu n c m i: Duy tân đ t ng. T t ng yêu n c gi ướ c ể ự ườ ớ ư ưở ướ ờ ộ đây là hành đ ng

ch ng th c dân, là ý th c duy tân v i các hành đ ng cách m ng, c i cách xã h i trên ứ ự ả ạ ố ộ ớ ộ

tinh th n dân ch . Tr c h a ngo i xâm, h kêu g i ng ủ ầ ướ ọ ạ ọ ọ ườ i dân đoàn k t, đ u tranh ế ấ

giành đ c l p v i ý th c nh t quán v quy n làm ch : N c là s n nghi p c a cha ủ ướ ệ ủ ộ ậ ứ ề ề ả ấ ớ

ông gây d ng nên b ng x ng máu, m hôi, n ự ằ ươ ồ ướ c m t: ắ

“Nghìn, muôn, c, tri u ng i chung góp, ứ ệ ườ

Xây d ng nên c nghi p n c nhà, ệ ướ ự ơ

Ng ườ i dân ta, c a dân ta, ủ

Dân là dân n c, n c là n c dân.” ướ ướ ướ

ng lai: C t ng i trong n c cùng nhau m t lòng: Và ni m l c quan vào t ạ ề ươ ố ườ ướ ộ

“N u c n ế ả ướ ồ c đ ng lòng nh th , ư ế

Vi c gì coi cũng d nh không. ễ ư ệ

Không vi c gì vi c không xong, ệ ệ

H i ngo i huy t th N u không xong, quy t là không có tr i.” ( ế ế ờ ư - Phan B iộ ế ả ạ

Châu)

M t s khác g i g m tinh th n yêu n c c a mình vào hành đ ng bài bác ử ắ ộ ố ầ ướ ủ ộ

tri t đ t t c nh ng gì liên quan t i th c dân (c m con cái không đ ệ ể ấ ả ữ ớ ự ấ ượ ọ ế c h c ti ng

Pháp, h c tr ọ ườ ng c a Pháp…), nh ng h cũng th y rõ s th t th , l ọ ự ấ ế ỗ ư ủ ấ ờ ủ ạ i th i c a đ o

c s xâm nh p, phát tri n c a l i s ng văn minh t s n. Do s hãi, Kh ng tr ổ ướ ự ủ ố ố ể ậ ư ả ợ

i l ng l lui v nhi u ng ề ườ ặ ẽ ề ở ẩ ứ n, nu i ti c v m t th i vàng son trong quá kh , ờ ố ế ề ộ

s ng vô trách nhi m v i th i cu c. Cũng có ng ớ ố ệ ờ ộ i b ườ ướ ộ c vào cu c s ng sôi đ ng ộ ố

v i cách làm quen v i các ngh vi ớ ề ế ớ t văn, làm báo, d ch thu t… nh nh ng cây bút ậ ư ữ ị

Tây h c đ ng th i. Có tinh th n dân t c song ch a dám làm cách m ng nên h ọ ươ ư ạ ầ ờ ộ ọ

th ườ ng g i g m, th hi n khéo léo thái đ b t hòa v i xã h i c a mình qua sáng tác ộ ấ ử ắ ể ệ ộ ủ ớ

văn h c và báo chí. Cũng không ít nhà nho, vì m u c u danh l i, đ a v đã v t b khí ư ầ ọ ợ ứ ỏ ị ị

ti t, danh d hùa vào ca ng i, tâng b c và tr ế ự ợ ố ở thành tay sai đ c l c cho b máy ắ ự ộ

tuyên truy n c a th c dân. V i b n nho này, t ng bán n c, ph n đ ng đã ớ ọ ủ ự ề t ư ưở ướ ả ộ

th m vào máu, đ ng ti n và quy n l c đã tr thành m c đích s ng, b c nh c, xu ề ự ụ ề ạ ấ ồ ở ố ượ

s ng, ph ng châm hành đ ng s ng. n nh tr thành l ở ị ẽ ố ươ ộ ố

T 1930, t ừ t ư ưở ề ng dân ch ngày càng ng m sâu và th hi n trên nhi u ể ệ ủ ấ

ph ng di n trong xã h i, đ c bi t là xã h i t s n th thành, n i t p trung các ươ ệ ặ ộ ệ ở ộ ư ả ơ ậ ị

i s ng h giai t ng m i. Các t ng l p quay cu ng ch y theo l ớ ạ ầ ầ ớ ồ ố ố ưở ậ ng th văn minh v t ụ

ch t. Giai c p t s n và ti u t s n đ cao, ca ng i văn minh Âu - M , ch ng l ấ ư ả ể ư ả ề ấ ố ợ ỹ ạ i

ng phong ki n b o th l c h u đang kìm hãm s phát tri n c a đ i s ng cá t t ư ưở ể ủ ờ ố ủ ạ ậ ự ế ả

nhân con ng i. Đ t trong hoàn c nh c th (đ truy n bá văn minh t s n, đ che ườ ụ ể ể ề ả ặ ư ả ể

đ y b n ch t x u xa, tâm đ a đ c ác và nh m m dân), th c dân đ a ra các chiêu bài ậ ấ ấ ị ộ ư ự ằ ả ị

nh : khai hóa văn minh; t do, bình đ ng, bác ái… c vũ khích l ý th c ch ng l ư ự ẳ ổ ệ ứ ố ễ

giáo phong ki n. Trong hoàn c nh đó, t ng dân ch t s n đ c đ cao, tr ế ả t ư ưở ủ ư ả ượ ề ở

thành trào l u và phát tri n m nh m trong th i kỳ 1932 - 1945. T t ng dân ch ư ưở ư ẽ ể ạ ờ ủ

s n phù h p l c s đông thanh niên, trí t ư ả ợ ố ố i s ng văn minh v t ch t th thành, đ ậ ấ ị ượ ố

th c - đón nh n và h ng ng, đ c bi ứ ậ ưở ứ ặ ệ t là nh ng trí th c Tây h c ch a bi ứ ư ữ ọ ế ớ t t i

“c a Kh ng sân Trình”. Quan ni m nhân sinh trong h thay đ i, cùng v i đó là s ử ệ ổ ớ ọ ổ ự

m r ng trong quan ni m đ o đ c. Trong quan ni m và cái nhìn c a h , l giáo ở ộ ọ ễ ứ ủ ệ ệ ạ

phong ki n hà kh c v i nh ng t p t c c h là m t trong nh ng nguyên nhân quan ậ ụ ổ ủ ắ ớ ữ ữ ế ộ

tr ng gây ra n i kh c a con ng i, là ung nh t trong xã h i c n ph i xóa b . H ổ ủ ỗ ọ ườ ộ ầ ả ọ ỏ ọ

do cá nhân, đua nhau t do yêu đ lên ti ng đ u tranh đòi t ấ ế ự ự ươ ẹ ng, đua nhau làm đ p,

đua nhau h ng th c a ngon v t l … V i h , tình yêu l a đôi ph i thoát kh i s ưở ớ ọ ậ ạ ụ ủ ỏ ự ứ ả

ràng bu c, đ nh đo t c a quan ni m l ạ ủ ệ ộ ị ỗ ủ i th i “Cha m đ t đâu, con ng i đ y”, c a ồ ấ ẹ ặ ờ

nh ng đ nh ki n c h “Môn đăng h đ i”… Nh ng cô gái đã bi ổ ủ ộ ố ữ ữ ế ị ế ả ệ ấ t b o v , đ u

tranh cho quy n làm ng i, cho tình yêu c a mình tr c nh ng quan ni m c h ề ườ ủ ướ ổ ủ ữ ệ

l c h u, b ng cách ch p nh n cu c s ng ạ ộ ố “n a ch ng xuân” ừ ử ậ ằ ậ ấ ch nh t đ nh không ấ ị ứ

ch u làm l , s n sàng “đo n tuy t” ị ẽ ẵ ệ v i gia đình b ng thái đ quy t li ằ ế ệ ạ ớ ộ t nh t. Bên ấ

do yêu đ ng thì s ti p xúc v i văn hóa ph ng Tây, c nh ý th c đ u tranh cho t ạ ứ ấ ự ươ ự ế ớ ươ

đ c bi ặ ệ ị ữ t là văn hóa lãng m n Pháp đem đ n cho t ng l p thanh niên thành th nh ng ế ầ ạ ớ

c m xúc m i, rung c m m i. Trong bu i di n thuy t ớ ả ế ở ễ ả ớ ổ ơ nhà H c h i Quy Nh n ộ ọ

ụ tháng 6 năm 1934, L u Tr ng L tr c ti p phát bi u v s thay đ i này: “Các c ta ư ự ế ề ự ư ể ọ ổ

a nh ng màu đ choét; ta l ư ữ ỏ ạ ư i a nh ng màu xanh nh t… Các c bâng khuâng vì ạ ữ ụ

ti ng trùng đêm khuya; ta nao nao vì ti ng gà lúc đúng ng . Nhìn m t cô gái xinh ế ế ọ ộ

i l x n ngây th , các c coi nh đã làm m t đi u t ắ ề ộ ỗ ư ụ ơ ộ ẻ ư ứ i; ta thì cho là mát m nh đ ng

tr ướ ớ c m t cánh đ ng xanh. Cái ái tình c a các c thì ch là s hôn nhân, nh ng v i ủ ự ư ụ ồ ộ ỉ

ta thì trăm hình muôn tr ng: cái tình say đ m, cái tình thoáng qua, cái tình g n gũi, ầ ắ ạ

cái tình xa xôi… cái tình trong giây phút, cái tình ngàn thu…”[Hoài Thanh – Hoài

Chân (1998), M t th i đ i trong thi ca, “Thi nhân Vi t Nam ; tr 17] ờ ạ ộ ệ

7.3. S ti p nh n văn hóa, văn h c ph ng Tây ự ế ọ ậ ươ

Văn hóa ph ng Tây đã du nh p vào Vi t Nam t c nh ng năm 1930 và ươ ậ ệ tr ừ ướ ữ

đ c xã h i đón nh n ngày càng m nh m . ượ ẽ Tân thư là d u m c quan tr ng khi ạ ấ ậ ộ ố ọ

ng m i, kêu g i dân ch và h c t p văn hóa, văn minh truy n bá nh ng lu ng t ữ ề ồ t ư ưở ọ ậ ủ ớ ọ

ph ng Tây. Song quá trình ti p nh n văn hóa, văn h c ph ng Tây ươ ế ậ ọ ươ n ở ướ ễ c ta di n

ra không h đ n gi n b i nhi u nguyên nhân, c khách quan và ch quan: Chính ề ơ ủ ề ả ả ở

sách văn hóa th c dân, th i đi m, đ i t ng và l c l ố ượ ự ể ờ ự ượ ng ti p nh n…. Cũng vì ậ ế

1930 tr đi, ti p nh n văn hóa, văn h c ph ng Tây tr thành ý th c t v y, t ậ ừ ở ế ậ ọ ươ ở ứ ự

giác, th ng tr c trong đ i s ng văn hóa, xã h i Vi t Nam. S b ng t nh ý th c cá ườ ờ ố ự ộ ệ ự ừ ứ ỉ

nhân, thay đ i quan ni m th m mĩ, ý th c h c h i tinh th n dân ch , t ng khoa ứ ọ ỏ t ủ ư ưở ệ ầ ẩ ổ

h c là nh ng bi u hi n n i b t trong quá trình ti p nh n. ọ ệ ổ ậ ữ ể ế ậ

7.3.1. S b ng t nh ý th c cá nhân ỉ ự ừ ứ

Th c t cu c s ng thành th v i l i s ng c nh tranh ki m l i c a xã h i t ự ế ộ ố ị ớ ố ố ế ạ ờ ủ ộ ư

s n, v i quy n l c ngày càng m nh m c a đ ng ti n đã bu c con ng ả ẽ ủ ồ ề ự ề ạ ớ ộ ườ i ph i thay ả

i, thích nghi v i cu c s ng hi n đ i t s n. S đ i cách nghĩ, quan ni m đ t n t ổ ể ồ ạ ệ ộ ố ạ ư ả ệ ớ ố

ph n c a con ng i gi đây luôn ph i đ i di n v i xã h i đ ng ti n kh c nghi ậ ủ ườ ờ ộ ồ ả ố ệ ề ắ ớ ệ t,

ậ v i cu c s ng xô b cùng các m i quan h ph c t p, không đ n gi n nh trong tr t ớ ệ ứ ạ ộ ố ư ả ồ ố ơ

, tôn ti c a l t ự ủ ễ giáo phong ki n. Cũng vì s ng trong xã h i đó, con ng ố ế ộ ườ ấ i th y

đ c giá tr t thân c a mình, không ch u s bó bu c c a đ ng c p, đ a v đ c xác ượ ị ự ộ ủ ẳ ị ự ị ượ ủ ấ ị

l p trong xã h i phong ki n. Đó không còn là con ng ế ậ ộ ườ ự i yên ph n theo chu n m c ậ ẩ

phong ki n mà là con ng ế ườ ộ i cá nhân, luôn ph i đ i di n v i chính mình trong cu c ệ ả ố ớ

i. Chính lúc này, cá nhân s ng b p bênh đ y s may r i do xã h i đ ng ti n mang l ủ ố ầ ự ộ ồ ề ấ ạ

đ xem mình có quy n chính đáng tham gia giành gi ượ c kh ng đ nh và nó t ị ẳ ự ề ậ ộ t cu c

s ng và th hi n b n thân. S thay đ i v ý th c cá nhân là v n đ mang tính quy ố ể ệ ổ ề ự ứ ề ấ ả

lu t đ c ý th c trong xã h i và văn h c. ậ ượ ứ ộ ọ

Con ng ườ ở i tr thành nh ng cá nhân đang b t phá nh ng ràng bu c c a tôn ti, ứ ộ ủ ữ ữ

tr t t phong ki n và là s n ph m t t y u c a n n kinh t t ậ ự ế ẩ ả ấ ế ủ ề ế ư ả b n. Ti n b c, l ề ạ ợ i

nhu n đã phá v các quan h luân th ệ ậ ỡ ườ ng và đ y con ng ẩ ườ i vào cu c s ng bon ộ ố

chen, g p gáp, nh n nh p. Tình nghĩa, ân tình ngày càng lép v tr c l ế ướ ợ ấ ộ ị i nhu n và ậ

không th gi i ta ph i nhìn xã h i cách ể ả i quy t h t các m i quan h bu c ng ố ế ế ệ ộ ườ ả ộ

khác, có thái đ khác. Đ ng ti n có s c m nh v n năng vì nó “sai khi n đ ứ ế ề ạ ạ ồ ộ ượ ọ c m i

ng ườ i”, chi ph i, quy t đ nh m i m i quan h , chà đ p lên luân th ố ế ị ệ ạ ố ọ ườ ng, đ o lý ạ

khi n ai cũng ph i “kính th ”[ ờ Nguy n Đăng M nh, Tr n H u Tá (1998)(s u t m, ầ ư ầ ữ ễ ế ạ ả

tuy n ch n), Tuy n t p Vũ Tr ng Ph ng, t p 1, 2, Nxb Văn h c, Hà N i. ụ ể ậ ộ ;T1;tr 94). ể ậ ọ ọ ọ

Gi đây, con ng i không th a mãn v i nh ng l i giáo hu n v đ o lý c ờ ườ ữ ỏ ớ ờ ề ạ ấ ươ ng

th ng tr cu c s ng, tr ườ ướ c nh ng bi n đ ng đa d ng, ph c t p c a th c t ạ ứ ạ ủ ự ế ộ ố ữ ế ộ ướ ự c s

ng tr c c a cái đói và n i lo th t nghi p… Tác đ ng tr c ti p vào t đe d a th ọ ườ ự ủ ự ế ệ ấ ộ ỗ ư

t ưở ụ ể ng, tình c m c a h là cu c s ng v i nh ng s ph n c th , hoàn c nh c th . ậ ụ ể ủ ọ ộ ố ữ ả ả ớ ố

Ch danh giá, sang hèn gi đây đi li n v i c a c i, l i nhu n. Quy n l c gi đây ữ ờ ớ ủ ả ợ ề ề ự ậ ờ

i ph i t đ i di n, đ g n li n v i đ ng ti n… S ng trong xã h i đó, con ng ố ắ ớ ồ ề ề ộ ườ ả ự ố ệ ươ ng

ch u trách nhi m v b n thân mình. đ u v i cu c s ng b p bênh, t ầ ộ ố ấ ớ ự ị ề ả ệ

Bên c nh đó, s ng trong xã h i phát tri n theo h ng t s n, con ng ể ạ ố ộ ướ ư ả ườ i

đ c ti p c n cu c s ng ngày càng văn minh, hi n đ i v i nhi u lu ng t t ượ ộ ố ạ ớ ế ề ệ ậ ồ ư ưở ng

m i nên trong h xu t hi n nh ng nhu c u, ham mu n, c m và khát v ng khác ố ướ ữ ệ ầ ấ ọ ớ ơ ọ

tr c. H mu n đ mình đ nh đo t h nh phúc trong ý th c đòi quy n t do ướ ọ ố c t ượ ự ạ ạ ề ự ứ ị

hôn nhân luy n ái đ ế ượ ộ c th hi n, phô di n kh năng, ý thích, tình c m cá nhân m t ể ệ ễ ả ả

cách m nh m trong nhi u m t c a đ i s ng v i c ni m t ặ ủ ờ ố ớ ả ề ề ẽ ạ ự hào xen l n n i đau, ẫ ỗ

ng… Quan ni m cu c s ng đ i m i, g n v i quan ni m cá nhân, đ s chán ch ự ườ ộ ố ệ ệ ắ ổ ớ ớ ề

cao cái tôi cá nhân. Đ gi i thích cho s xu t hi n c a ý th c cá nhân, nhà phê bình ể ả ự ấ ệ ủ ứ

Hoài Thanh cho r ng: “Ngày th nh t bi t là ngày nào - ch tôi xu t hi n trên thi ứ ấ ằ ế ữ ệ ấ

đàn Vi t Nam, nó th c s b ng . Nó nh l c loài trên đ t khách. B i nó mang theo ệ ự ự ỡ ư ạ ấ ở ỡ

m t quan ni m t x a không có x này: quan ni m cá nhân.”[ Hoài Thanh – Hoài ệ ộ ừ ư ở ứ ệ

Chân (1998), M t th i đ i trong thi ca, “Thi nhân Vi t Nam ờ ạ ộ ệ ẳ ; tr 45]. Có th kh ng ể

đ nh r ng, con ng ị ằ ườ ủ i cá nhân dù m i xu t hi n đã th hi n vai trò quan tr ng c a ể ệ ệ ấ ọ ớ

nó trong s phát tri n c a xã h i và lên ti ng đ u tranh ch ng l ộ ể ủ ự ế ấ ố ạ ế i xã h i phong ki n ộ

luôn thù đ ch v i cá nhân và nh ng giá tr cá nhân. Đ cao vai trò cá nhân trong xã ị ữ ề ớ ị

h i đã tr thành n i dung ph bi n trong văn h c th i kì này và đi tiên phong là các ộ ổ ế ở ộ ọ ờ

cây bút lãng m n.ạ

ữ S đ i thay ý th c cá nhân th hi n trong ý th c b t phá m nh m nh ng ể ệ ự ổ ứ ứ ứ ẽ ạ

ràng bu c c a l giáo phong ki n, đòi quy n s ng, t do c a con ng ộ ủ ễ ề ế ố ự ủ ườ ữ i. Nh ng

chàng, nàng trong ti u thuy t ế T l c văn đoàn ự ự ể ấ xu t hi n nh nh ng chi n sĩ đ u ữ ư ệ ế ấ

ề tranh m nh m cho tình yêu và h nh phúc cá nhân. Đ b o v cho nh ng quy n ể ả ữ ệ ẽ ạ ạ

chính đáng, cho giá tr nhân ph m và giá tr cá nhân, h đã đ u tranh quy t li ế ệ t, ấ ẩ ọ ị ị

giáo. Mai trong không th a hi p v i các bà m ch ng - đ i di n cho khuôn phép, l ẹ ồ ệ ệ ạ ớ ỏ ễ

N a ch ng xuân ừ ử ủ (Khái H ng) là nhân v t nh v y. Ý th c v quy n bình đ ng c a ứ ề ư ậ ư ề ẳ ậ

ph n trong tình yêu và hôn nhân nh th ụ ữ ư ườ ủ ng tr c trong ý nghĩ và hành đ ng c a ự ộ

cô. Không ch t ch i làm l Hàn Thanh, cô nhi u l n t ỉ ừ ố ẽ ề ầ ừ ố ớ ch i bà Án (m L c) v i ẹ ộ

câu nói m a mai, căm t c và quy t li ế ệ ứ ỉ ả ấ t: “B m bà l n, nhà con không có m l y ẩ ớ

i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn l ”[ẽ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ ể ệ ọ

ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ứ ộ ; T p 2; tr151]. Ý th c ụ ậ ậ

i, quy n đ c s ng h nh phúc vang lên m nh m trong v quy n làm ng ề ề ườ ề ượ ố ẽ ạ ạ Đo nạ

tuy t,ệ L nh lùng ạ c a Nh t Linh. Câu h i: “Cái gì b t ta ph i đau đ n, kh nh c mãi ắ ổ ụ ủ ả ấ ớ ỏ

mãi?” c trăn tr trong Loan ( Đo n tuy t ứ ở ệ ). Cái c hy sinh đ v a lòng m ch ng, ể ừ ẹ ạ ồ ớ

ữ s hèn nhát s ng theo theo t c l … đã không đ s c m nh đ “dìu d t” nàng n a ự ụ ệ ủ ứ ể ạ ắ ố

sau khi nàng nh n ra r ng: “h ng ậ ễ ằ ườ i ta còn d b t n t, thì ng ễ ắ ạ ườ ắ ạ i ta còn b t n t

mãi”. Nh ng câu nói đ y ph n n c a Loan khi nhân ph m b chà đ p: “Không ai ộ ủ ữ ạ ẩ ầ ẫ ị

có quy n ch i tôi, không ai có quy n đánh tôi”, “Bà là ng i, tôi cũng là ng ử ề ề ườ ườ i,

không ai h n kém ai”… đã minh ch ng cho thái đ quy t li ế ệ ứ ơ ộ ạ t đòi quy n s ng h nh ề ố

phúc khi ý th c cá nhân th c t nh. ứ ỉ ứ

Khi ý th c cá nhân b ng t nh, con ng i luôn khát khao đ c kh ng đ nh, th ứ ừ ỉ ườ ượ ẳ ị ể

hi n mình trong xã h i. Các câu h i: Ta là ai? Tình yêu là gì? H nh phúc là gì?... đã ệ ạ ộ ỏ

đ c đ nh nghĩa l Th m i ượ ị ạ i trong v n th c a phong trào ơ ủ ầ ơ ớ v i nhi u s c màu ề ắ ớ

phong phú và đa d ng, mang đ m d u n cá nhân. Các nhà văn cũng tìm m i cách ấ ấ ậ ạ ọ

t lý c a riêng mình qua tác ph m và th gi đ đ a ra quan đi m, khát v ng, tri ể ể ư ọ ế ế ớ i ủ ẩ

T L c văn đoàn cho ra đ i m t lo t các ti u thuy t lu n đ nhân v t c a mình. ậ ủ ự ự ể ế ậ ạ ờ ộ ề

bàn lu n v s xung đ t gi a t t ng m i và cũ trong gia đình truy n th ng, nêu ề ự ữ ư ưở ậ ộ ề ớ ố

t lý v cu c s ng, tình yêu…. Thoát ly lên nh ng tri ữ ế ộ ố ề Ở Đo n tuy t ạ ệ (Nh t Linh), ấ

n t (Khái H ng), ý th c đo n tuy t v i gia đình truy n th ng đ v ệ ớ ể ươ ớ ư ứ ề ạ ố ộ i m t cu c ộ

do, không gì bó bu c luôn th đ i t ờ ự ộ ườ ng tr c trong ý nghĩ c a Loan, H ng. V i h ủ ớ ọ ự ồ

(nh ng cô gái tiêu bi u cho t ng l p thanh niên hi n đ i, có h c) thì đây là con ữ ệ ể ạ ầ ớ ọ

đ ng duy nh t đ ph n đ u cho s ti n b c a xã h i. Ý nghĩa c a cu c s ng, ườ ố ố ấ ể ự ế ộ ủ ủ ấ ấ ộ

Gia đình, Duy trong Con đ ng sáng tình yêu c a H c - B o trong ạ ủ ả ườ ớ ph i g n v i ả ắ

hành đ ng c i cách xã h i nông thôn. V i Tr ng ( B m tr ng ả ộ ộ ớ ươ ư ắ ), Tuy t (ế Đ i m a ướ ờ

gió), C nh ( i ph i g n v i s t ả Thanh Đ cứ ), thì h nh phúc c a con ng ạ ủ ườ ớ ự ự ả ắ ệ do tuy t

đ i c a m i cá nhân, g n v i nh ng đòi h i c a b n năng. Dù con đ ữ ố ủ ỏ ủ ả ắ ớ ỗ ườ ẳ ng kh ng

T l c văn đoàn đ nh ý th c cá nhân c a các nhà văn ị ứ ủ ự ự ấ ậ v n còn có nh ng b t c p, ữ ẫ

nh ng khát v ng gi i phóng con ng i thoát kh i nh ng trói bu c c a l giáo ư ọ ả ườ ủ ễ ữ ộ ỏ

phong ki n là m c đích quan tr ng trong sáng tác c a h . ủ ọ ụ ế ọ

ớ Ý th c cá nhân thay đ i ngày càng sâu s c trong xã h i. Nó không ch g n v i ỉ ắ ứ ắ ổ ộ

nh ng khát v ng đòi quy n s ng, quy n t do h ề ố ề ự ữ ọ ưở ắ ng th trong tình yêu, nhan s c, ụ

v đ p thiên nhiên mà còn là khát v ng đòi quy n đ ẻ ẹ ề ượ ố ọ c s ng có ý nghĩa. Khát v ng ọ

ng ti u thuy t này in đ m trong m t s tác ph m c a xu h ộ ố ủ ẩ ậ ướ ế T l c văn đoàn ự ự ể

nh ng năm 1936-1939 trong ý t ng c i cách xã h i (dù còn m h , o t ng) và ữ ưở ơ ồ ả ưở ả ộ

m t s tác gi c a văn h c hi n th c phê phán. Khát v ng s ng “có nghĩa lý” vang ộ ố ả ủ ự ệ ọ ọ ố

lên trong Giông t , S đ ố ố ỏ c a Vũ Tr ng Ph ng khi tác gi ọ ụ ủ ả ạ lên ti ng phê phán m nh ế

m cu c s ng vô nghĩa lý đang hi n h u trong xã h i đ ộ ố ộ ươ ữ ẽ ệ ng th i. V i Nam Cao, ớ ờ

cu c s ng c a con ng ộ ố ủ ườ i ch th t s có giá tr không ph i là s h ị ỉ ậ ự ự ưở ả ng th ích k ụ ỷ

hay s t n t n t i khát v ng đ ự ồ ạ i trong nh p s ng bu n t … mà ph i là s v ồ ẻ ị ố ự ươ ớ ả ọ ượ c

c ng hi n, sáng t o, phát huy “t n đ ” tài năng cá nhân. ố ế ậ ạ ộ

7.3.2. S thay đ i quan đi m th m mĩ ự ổ ể ẩ

Quan đi m xã h i, đ o đ c, nhân sinh thay đ i kéo theo s thay đ i v quan ổ ề ứ ự ể ạ ộ ổ

đi m th m mĩ. Đây là s thay đ i mang tính quy lu t, th hi n rõ b ể ệ ự ể ậ ẩ ổ ướ c ngo t trong ặ

cu c s ng xã h i, phù h p và đáp ng v i th hi u trong nh ng năm đ u th k XX. ớ ộ ố ị ế ế ỉ ứ ữ ầ ộ ợ

Cái đ p trong quan ni m xã h i phong ki n luôn đ c nhìn nh n d ẹ ệ ế ộ ượ ậ ướ ự ế i s quy chi u

c a l ủ ễ giáo, c a trách nhi m và b n ph n v i nh ng quy đ nh, phép t c ng t nghèo. ớ ủ ữ ệ ậ ắ ặ ổ ị

c quy chi u b i đ a v , đ ng c p, khuôn phép c a cái chung và luôn Cái đ p đ ẹ ượ ở ị ị ẳ ủ ế ấ

đ c giáo hu n b i đ o lý thánh hi n. Ng ượ ở ạ ề ấ ườ ự i ta đ cao v đ p có tính chu n m c ẻ ẹ ề ẩ

c ng c” và chú tr ng v đ p bên c a khuôn phép đ o đ c v i “Khuôn vàng th ứ ủ ạ ớ ướ ẻ ẹ ọ ọ

trong h n v đ p hình th c v i “T t g h n t t n ố ỗ ơ ố ướ ơ ứ ớ ẻ ẹ ế c s n” hay “Cái n t đánh ch t ế ơ

cái đ p”. Và cũng vì tr ng khuôn phép (đ ẹ ọ ượ c hình thành và c ng c v ng ch c t ủ ố ữ ắ ừ

ố hàng nghìn năm) nên cái đ p trong quá kh luôn là chu n m c đ so sánh, đ i ứ ự ẹ ể ẩ

đó kh ng đ nh cái đ p trong hi n t i (m t xã h i t t đ p ph i đ c ví chi u, t ế ừ ệ ạ ẹ ẳ ị ộ ố ẹ ả ượ ộ

nh th i Nghiêu Thu n). ư ờ ấ

ộ B c sang th k XX, cùng v i s bi n đ i nhi u m t trong đ i s ng xã h i ớ ự ế ờ ố ế ỷ ướ ề ặ ổ

thì quan đi m th m mĩ cũng có s thay đ i, m r ng h n đ phù h p v i nhân sinh ổ ở ộ ự ể ể ẩ ơ ợ ớ

đây đ c m quan c a xã h i đang trên đà hi n đ i. Quan ni m v cái đ p gi ệ ủ ệ ề ẹ ạ ộ ờ ượ ở

r ng h n, c th h n b i cái đ p đ ộ ụ ể ơ ẹ ở ơ c đ ượ ượ c nh n th c qua c m quan cá nhân và ả ứ ậ

đ ượ c bi u hi n c th trong t ng hoàn c nh. Nói nh v y không có nghĩa quan ả ụ ể ư ậ ừ ể ệ

ni m v cái đ p th i kỳ này đ i l p v i cái đ p trong quan ni m truy n th ng mà ố ậ ệ ề ẹ ẹ ệ ề ờ ớ ố

là s k th a, phát tri n và m r ng cùng v i tính ch t ph c t p c a nó. Tr c đây, ứ ạ ủ ự ế ừ ở ộ ể ấ ớ ướ

ta ít b t g p cái đ p g n v i cái bình th ng mà cái đ p luôn đi cùng v i cái cao ắ ặ ẹ ắ ớ ườ ẹ ớ

quý (đ a v xã h i). Nói v v đ p c a con ng i, tr c h t h chú tr ng t ề ẻ ẹ ủ ộ ị ị ườ ướ ế ọ ọ ớ ị ị i đ a v ,

i có đ ng c p c a ng ấ ẳ ủ ườ i đó trong xã h i, ho c g n v i cái tài (cái tài c a ng ắ ủ ặ ộ ớ ườ

c trao cho ng i quân t . Đ i thi hào dân h c), g n v i nh ng s m nh cao c đ ọ ứ ệ ả ượ ữ ắ ớ ườ ử ạ

Truy n Ki u t c Nguy n Du qua ễ ộ ề đã bi u hi n nh ng nét m i, ti n b trong quan ữ ệ ể ệ ế ớ ộ

ni m th m mĩ khi cho Thúy Ki u ch đ ng “Xăm xăm băng n o v ủ ộ ệ ề ẻ ẩ ườ ộ n khuya m t

ề mình” đ tìm chàng Kim, cũng nh khi ông đánh giá v ch “Trinh” c a Ki u. ư ữ ủ ể ề

Nh ng Thúy Ki u và Thúy Vân c a ông v n là nh ng ng i ph n “trang tr ng”, ư ủ ữ ề ẫ ườ ụ ữ ọ

nh ng “tao nhân m c khách”, xu t thân t ặ ữ ấ ừ ầ t ng l p trên. ớ

Quan đi m th m mĩ gi ể ẩ ờ ắ đây m r ng, phong phú h n và mang đ m màu s c ở ộ ậ ơ

ả cá nhân. Khi ý th c cá nhân b ng t nh, nó không ch p nh n m t cách đ n gi n ứ ừ ấ ậ ộ ơ ỉ

nh ng gì đã có và nó mu n th hi n, t phát bi u quan ni m c a mình. Cũng vì l ể ệ ữ ố ự ủ ể ệ ẽ

đó, quan ni m v cái đ p đã g n v i quan ni m cá nhân. Gi ắ ệ ẹ ề ệ ớ ờ ệ đây, cái đ p hi n di n ẹ ệ

m i n i. Cái đ p có trong cu c s ng nhàn h l n trong cu c s ng h m hiu, c ở ọ ơ ộ ố ộ ố ạ ẫ ẹ ẩ ơ

c c. Trong nh ng “chàng” và “nàng” c a th gi ự ế ớ ữ ủ i thành th sôi đ ng, nh ng cô Mai ộ ữ ị

- Khái H ng), cô Loan ( Đo n tuy t (N a ch ng xuân ừ ử ư ẹ ệ - Nh t Linh)… v a xinh đ p ừ ấ ạ

v a tân th i và cũng r t th y chung, hi u nghĩa. Cái đ p v a quen v a l ừ ừ ạ ẩ ệ n hi n ủ ừ ẹ ế ấ ờ

trong hình nh “Cô hàng xén”, trong hình nh m Lê t n t o, ch u th ầ ả ẹ ả ả ị ươ ng ch u khó ị

và cam ch u c a Th ch Lam. Cái đ p có trong ý th c, khát v ng s ng l ẹ ị ủ ứ ạ ố ọ ươ ệ ng thi n

i dân nghèo, nh ng nông dân b xã h i th i nát tr c a nh ng ng ữ ủ ườ ữ ộ ố ị ướ ạ c cách m ng

đày đ a t i t n cùng. Đó là nét đ p c a Liên và Hu trong T i ba m i ọ ớ ậ ủ ệ ẹ ươ (Th chạ ố

Lam). Đó là nh ng Lão H c, Chí Phèo… và nh ng trí th c ti u t s n trong Trăng ể ư ả ứ ữ ữ ạ

sáng, Đ i th a ờ ừ , S ng mòn ố ị ậ c a Nam Cao. Cái đ p t a sáng trong chân dung ch D u ẹ ỏ ủ

- ng ườ ẹ i ph n nông thôn v i v đ p toàn v n c a nhà văn Ngô T t T … Cái đ p ớ ẻ ẹ ẹ ủ ấ ố ụ ữ

đ c bi u hi n trên nhi u ph ng di n c a đ i s ng, tr thành đ i t ng theo ượ ề ệ ể ươ ờ ố ủ ệ ở ố ượ

i ngh sĩ chân chính. đu i khám phá c a ngh thu t, tr thành thiên ch c c a ng ậ ứ ủ ủ ệ ổ ở ườ ệ

Quan đi m th m mĩ gi ể ẩ ờ ổ ủ ạ đây mang tính th i đ i, đ i l p v i cái c h , l c ờ ạ ố ậ ớ

h u. Cái đ p đi đôi, song hành v i cái m i, hi n đ i. Đó chính là quan ni m trong ớ ậ ệ ẹ ệ ạ ớ

t c a các cô gái trong c m quan c a các nhà văn lãng m n. S c h p d n đ c bi ả ủ ứ ẫ ạ ặ ấ ệ ủ

sáng tác c a các nhà văn T l c văn đoàn là v đ p trong ý th c ch ng l ủ ự ự ẻ ẹ ứ ố ạ ự ặ i s áp đ t

giáo phong ki n c h đ đ u tranh, b o v tình yêu c a mình. Mai ( c a l ủ ễ ổ ủ ể ấ ủ ệ ế ả N aử

ch ng xuân ) s n sàng t ừ ẵ ừ ấ ch i cu c s ng gia đình v i thân ph n “làm l ”, ch p ớ ộ ố ẽ ậ ố

nh n cu c s ng dù cô v n yêu L c. Hoàn c nh có th đ y Loan ộ ố ậ n a ch ng xuân ừ ử ể ẩ ả ẫ ộ

(Đo n tuy t ệ ) vào c nh l y ch ng mà không có tình yêu, song trong cô, ý th c ứ đo nạ ạ ấ ả ồ

ng phong ki n luôn th ng tr c và bùng lên m nh m , quy t li tuy tệ v i t t ớ ư ưở ế ườ ế ệ t, ự ẽ ạ

nguy n dâng hi n và d t khoát trong hành đ ng. V i h , tình yêu đ p ph i là s t ứ ớ ọ ự ự ẹ ả ộ ệ ế

ph i đ u tranh b o v nó tr ả ệ ả ấ ướ c m i s ràng bu c c a đ nh ki n, thành ki n c h . ế ổ ủ ộ ủ ị ọ ự ế

ỗ Cái đ p còn là ý th c s ng m nh m , là khát v ng s ng có ý nghĩa c a m i ứ ố ủ ẽ ẹ ạ ố ọ

cá nhân trong quan ni m hi n đ i. V i h , cái đ p ph i v ớ ọ ả ượ ệ ệ ẹ ạ ộ ố t lên trên cu c s ng

ng, tù túng, bu n t , vô nghĩa lí. Các nhân v t c a Th ch Lam ( t m th ầ ườ ồ ẻ ậ ủ ạ Hai đ aứ

tr , Cô hàng xén …) luôn b c l ẻ ộ ộ ẻ ẹ ộ v đ p c a mình trong khát v ng thoát ra cu c ủ ọ

s ng bu n t ố ồ ẻ , ng t ng t c a xã h i. Cái đ p đ i l p v i cu c s ng ngán ng m nh ố ậ ộ ố ạ ủ ẹ ẩ ộ ộ ớ ư

“ao đ i b ng ph ng”, không c m , không hy v ng c a hai cô gái “ngây ngây th ờ ằ ẳ ướ ủ ơ ọ ơ

th ” trong T a nh ki u ơ ồ ị ề (Xuân Di u). Nh v y, quan ni m v cái đ p có lúc đ ng ư ậ ề ẹ ệ ệ ỏ

nghĩa v i cái có ý nghĩa. Quan ni m nh v y không ch có ư ậ ệ ớ ỉ ở ạ các nhà văn lãng m n

ậ mà còn có trong các nhà văn hi n th c qua các nhân v t c a h . Đó là các nhân v t ậ ủ ọ ự ệ

“có nghĩa lý” nh Tú Anh, ông già H i Vân ( ư ả Giông tố), Minh, Phú (V đêỡ ) c a Vũ ủ

Tr ng Ph ng. Cũng nh các nhân v t c a Nam Cao đang trăn tr tìm cách thoát ra ậ ủ ư ụ ọ ở

ki p “s ng mòn”, s ng vô nghĩa trong ố ế ố Đ i th a, S ng mòn… ố ừ ờ

ệ Khi g n v i s b ng t nh c a ý th c cá nhân, cái đ p trong quan ni m hi n ớ ự ừ ủ ứ ẹ ệ ắ ỉ

đ i ph i là s hài hòa gi a v đ p bên trong (n i dung) và v đ p bên ngoài (hình ạ ữ ẻ ẹ ẻ ẹ ự ả ộ

th c). N u trong quan ni m th m mĩ hàng nghìn năm phong ki n ch chú tr ng và ứ ệ ế ế ẩ ọ ỉ

giáo thì đ cao v đ p bên trong, v đ p c a đ i s ng tâm h n g n v i l ề ẻ ẹ ủ ờ ố ẻ ẹ ớ ễ ắ ồ ở ộ xã h i

đô th hi n đ i, quan ni m th m mĩ luôn v ị ệ ệ ạ ẩ n t ươ ớ ủ i th hi n v đ p hoàn thi n, c a ể ệ ẻ ẹ ệ

v đ p tâm h n l n hình th c. ồ ẫ ẻ ẹ ứ T t nhiên vi c chú ý đ n v đ p th ch t đã có ế ẻ ẹ ệ ể ấ ấ

m m m ng t văn h c trung đ i, song s th hi n này m i ch thoáng qua. Trong ầ ố ừ ự ể ệ ạ ọ ớ ỉ

Truy n Ki u c nghiêng thành c a nàng ề , Nguy n Du có ca ng i v đ p nghiêng n ợ ẻ ẹ ệ ễ ướ ủ

Ki u thì ch ng qua cũng ch ch ng minh cho thuy t “h ng nhan b c m nh” mà thôi. ỉ ứ ề ế ệ ạ ẳ ồ

S c đ p “Hoa ghen thua th m li u h n kém xanh” c a nàng Ki u hay “Khuôn trăng ắ ẹ ủ ễ ề ắ ờ

d báo cho đ y đ n, nét ngài n nang” c a Thúy Vân ph i chăng là nh ng y u t ầ ế ố ự ủ ữ ả ặ ở

. s ph n “gió d p m a vùi” c a Thúy Ki u hay h nh phúc v n toàn c a Thúy Vân ề ố ư ủ ủ ẹ ạ ậ ậ

So v i cách miêu t c a ớ ả nhân v t trong văn h c c trung đ i, cách miêu t ọ ổ ạ ậ ả ủ T l cự ự

văn đoàn không còn tr u t ng n a mà c th h n. ừ ượ ụ ể ơ Đi u này, m t m t do s th ự ể ữ ề ặ ộ

hi n đ i, song cũng ph i th y đây chính là s chú hi n c a ngh thu t miêu t ệ ệ ủ ậ ả ệ ấ ở ạ ả ự

Không ph i ng u nhiên các nhân v t chính trong văn tr ng đ n v đ p bên ngoài. ẻ ẹ ế ọ ẫ ả ậ

i đ h c lãng m n l ọ ạ ạ ượ ẻ ẹ c các nhà văn chú tr ng kh c h a v đ p ngo i hình, v đ p ắ ọ ẻ ẹ ạ ọ

th ch t. Ta có th th y qua ngo i hình c a nhân v t Lan ( H n b m m tiên ) - ể ấ ủ ể ậ ạ ấ ướ ơ ồ

m t v đ p quy n rũ đ m ch t Á đông, hay Loan ( c da ộ ẻ ẹ ế ấ ậ Đôi b nạ ) h p d n b i “n ấ ẫ ở ướ

màu ph t h ng”…, “hai lúm đ ng ti n ớ ồ ề ở ồ má r t xinh, đôi m t long lanh, đôi môi ắ ấ

ữ m m và th m nh hai cánh hoa h ng”. H n th n a, đó còn là v đ p k t h p gi a ơ ế ợ ế ữ ẻ ẹ ư ề ơ ồ

truy n th ng và hi n đ i: đ p c ẹ ả ở ệ ề ạ ố ủ dáng hình thon th trong b áo dài kín đáo c a ả ộ

), trong tà áo tr ng tinh khôi c a Loan ( Nhung (L nh lùng ạ ủ ắ ỏ Đôi b nạ ) l n v đ p kh e ẻ ẹ ẫ

c đ kho n, g i c m, khoe đ ợ ả ắ ượ ườ ề ng cong c a c th trong b áo t m c a Hi n ơ ể ủ ủ ắ ộ

(Tr ng mái ). Song v đ p ngo i hình đây luôn đ c miêu t ố ẻ ẹ ạ ở ượ ả ắ ớ ẻ ẹ g n v i v đ p

trong tâm h n. Loan, Mai, Nhung, H ng, th m chí c Tuy t trong Đ i m a gió ế ậ ả ồ ồ ờ ư đ uề

là nh ng ph n có ph m ch t đáng quý: thông minh, nh y c m, có b n lĩnh, giàu ụ ữ ữ ạ ả ả ấ ẩ

lòng v tha... Các nhà văn hi n th c phê phán, khi kh c h a v đ p toàn v n c a con ắ ọ ẻ ẹ ẹ ủ ự ệ ị

ng i cũng chú ý t i v đ p ngo i hình. Nhân v t ch D u c a Ngô T t T không ườ ớ ẻ ẹ ị ậ ủ ấ ố ạ ậ

ch là ng i ph n v i v đ p tâm h n mà còn là ng ỉ ườ ụ ữ ớ ẻ ẹ ồ ườ ứ i ph n đ p v hình th c, ụ ữ ẹ ề

i đàn bà l c đi n v i “Cái nhanh nh u c a đôi m t v đ p kh e kho n c a ng ỏ ộ ẻ ẹ ắ ủ ườ ả ủ ự ề ớ

m t s c ng t, cái xinh x n c a c p môi đ t i, cái m n màng c a n c da đen ủ ặ ắ ắ ỏ ươ ắ ọ ủ ị ướ

giòn và cái nu t nà c a ng i đàn bà hai m i b n tu i”[ ủ ộ ườ ươ ố ổ L Huy Nguyên, Phan C ữ ự

Đ (1996), Ngô T t T toàn t p (5 t p), Nxb Văn h c, Hà N i. ấ ố ộ ; t p VI; tr 234]. Và ệ ậ ậ ậ ọ

càng trong hoàn c nh khó khăn thì v đ p c a ch D u càng t a sáng. ẻ ẹ ủ ị ậ ả ỏ

Có th kh ng đ nh, s thay đ i trong quan đi m th m mĩ th hi n c m quan ể ệ ả ự ể ể ẩ ẳ ổ ị

hi n đ i và s ti n b c a xã h i khi h ng v con ng i. Con ng ự ế ộ ủ ệ ạ ộ ướ ề ườ ườ ộ i trong xã h i

hi n đ i luôn ý th c v v đ p c a t o hóa ban cho mình và t đó bi t tôn thêm v ứ ề ẻ ẹ ủ ạ ệ ạ ừ ế ẻ

đ p b ng nhi u cách khác nhau. ẹ ằ ề

Khi xã h i thay đ i, ng i ta nhìn th gi i, xã h i b ng cái nhìn, thái đ khác ộ ổ ườ ế ớ ộ ằ ộ

và ch đ i văn h c đ a l c. Văn ch ọ ư ạ ờ ợ i cho mình nh ng cái khác tr ữ ướ ươ ạ ng truy n đ t ề

đ o lý thánh hi n, đem g ạ ề ươ ng sáng đ o đ c đ giáo hóa gi ạ ứ ể ờ ợ đây không còn phù h p

t v i cu c s ng kinh t ớ ộ ố ế ư ả b n đ y bi n đ ng. Ng ế ầ ộ ườ ả i ta mu n s ng nh ng c nh ữ ố ố

ng , nh ng s ph n c a ti u thuy t, c a nh ng con ng ậ ủ ể ế ủ ữ ữ ố ộ ườ ụ ể ộ ố i c th trong cu c s ng

bình th ườ ữ ng. Mu n n m tr i cái có th t đ hi u rõ, hi u kĩ cu c s ng v i nh ng ậ ể ể ộ ố ể ế ả ố ớ

bài h c c th , nh ng c m xúc c m giác c th c a con ng ọ ụ ể ụ ể ủ ữ ả ả ườ i… Th hi u thay ị ế

đ i, quan ni m th m mĩ cũng ph i thay đ i đ đáp ng đ ổ ổ ể ứ ệ ả ẩ ượ ầ ủ c nh ng nhu c u c a ữ

cu c s ng hi n đ i. ộ ố ệ ạ

7.3.3. Ti p nh n tinh th n dân ch , t t ủ ư ưở ế ầ ậ ng khoa h c ọ

T t ng khoa h c và tinh th n dân ch c a văn hóa ph ư ưở ủ ủ ầ ọ ươ ộ ng Tây tác đ ng

sâu s c và chi ph i nhi u m t trong đ i s ng tinh th n xã h i Vi ờ ố ề ầ ắ ặ ố ộ ệ t Nam th i kì này. ờ

Đây là y u t ế ố ố ờ c t lõi, có vai trò quy t đ nh và t o nên lu ng sinh khí m i trong đ i ạ ế ị ồ ớ

i phát s ng văn h c, m ra quan ni m v xã h i nhân sinh m i. Hoàng Đ o, ng ố ề ệ ạ ọ ở ộ ớ ườ

đã phát bi u tr c ti p kêu g i tinh th n dân ch trong ngôn c a ủ T l c văn đoàn ự ự ự ủ ế ể ầ ọ

m t s bài vi t c a mình trên t ộ ố ế ủ ờ Phong Hóa, Ngày Nay. T nh n đ nh chính xác v ừ ậ ị ề

i trong xã h i - n n luân lý khi n “ta ch ng còn t t n n luân lý cũ đang t n t ề ồ ạ ề ế ẳ ộ ư ưở ng

do cá nhân là m t ch t x a đ n nay ta không gì n a, mà ta là c a gia đình. Ch t ủ ữ ự ữ ữ ừ ư ế ộ

bi t nghĩa là gì.” Đ i v i n p s ng dân quê, ông kêu g i: “ph i thay th cái m l ế ố ớ ế ố ớ ễ ế ả ọ

m i” vì nó “d y cho dân nghi cũ rích nó phân đ ng c p x ng” b ng “nh ng đi u l ấ ề ễ ớ ữ ạ ằ ằ ẳ

quê r ng m t ng i trong làng là m t ng i công dân, có đ quy n t ằ ộ ườ ộ ườ ề ự ủ ộ do làm m t

ng t suy xét c a ta b t ta không ườ i công dân”. Và kh ng đ nh: “Ngày nay, cái óc bi ị ẳ ế ủ ắ

nh m m t nh x a, mà b t ta đem l ph i, l ư ư ắ ắ ắ ẽ ả ươ ọ ng tri ra mà suy nghĩ c u cánh m i ứ

đ i ”[ ự ở ờ Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) (2000), T l c văn đoàn trong ti n s ế ự ự ươ ể ạ ọ

trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i. ng dân ch t ộ ; tr 15]. T t ư ưở ộ ọ ủ ư

ph ng ch đ o c a văn ch ng s n ti p nh n t ả ậ ừ ế ươ ng Tây tr thành t ở t ư ưở ủ ạ ủ ươ T l cự ự

văn đoàn nói riêng và văn h c t s n, ti u t s n th i kì này nói chung. ọ ư ả ể ư ả ờ

t ng khoa h c và tinh th n dân ch trong văn Bi u hi n đ u tiên c a t ầ ủ ư ưở ể ệ ủ ầ ọ

ng t i khám phá, h c th i kì này là thái đ tôn tr ng hi n th c khách quan khi h ọ ọ ự ệ ờ ộ ướ ớ

miêu t c h t là thái đ khách quan khi khám phá, miêu t con ng ả xã h i. Tr ộ ướ ế ộ ả ườ i

trong xã h i. Gi i cá nhân tr thành ộ ờ đây, trong quan ni m c a các nhà văn, con ng ủ ệ ườ ở

trung tâm, đ c chú ý tìm hi u, khám phá trong s v n đ ng và phát tri n theo quy ượ ự ậ ể ể ộ

lu t n i t ậ ộ ạ ủ ộ i c a nó. Nó có v trí, vai trò trong s v n đ ng và phát tri n c a xã h i, ể ủ ự ậ ộ ị

là m t th c th c a xã h i có v trí t ể ủ ự ộ ộ ị ươ ẳ ng đ i đ c l p v i gia đình, h hàng, đ ng ố ộ ậ ọ ớ

c p. Trong sáng tác c a các nhà văn theo khuynh h ấ ủ ướ ng lãng m n, con ng ạ ườ ệ i hi n

lên v i t thân. Đó là các chàng trai có ớ ư cách cá nhân, v i ý th c kh ng đ nh giá tr t ứ ị ự ẳ ớ ị

c hành đ ng nh Dũng ( h c v i khát v ng đ ọ ớ ọ ượ ư ộ Đo n tuy t, Đôi b n ệ ạ ). Dũng s nẵ ạ

sàng t b quy n th a k gia s n kh ng l đ theo đu i tình yêu, theo đu i khát ừ ỏ ừ ế ề ả ổ ồ ể ổ ổ

ệ v ng làm cách m ng c a mình v i m c đích thay đ i “hi n tình c a dân quê”, hi n ọ ụ ủ ủ ệ ạ ớ ổ

tình c a đ t n c. H c - B o ( ủ ấ ướ ả Gia đình) coi vi c chăm lo đ n đ i s ng c a ng ờ ố ủ ệ ế ạ ườ i

dân quê là m c đích c a đ i mình. Đó còn là nh ng con ng c miêu t ụ ủ ữ ờ i đ ườ ượ ả ớ v i

th gi i tâm lí đa d ng, phong phú, phù h p v i tính cách và đ a v c a mình trong ế ớ ị ủ ạ ớ ợ ị

xã h i. Đó có th là th gi i tâm lí ph c t p trong con ng i trí th c t ế ớ ể ộ ứ ạ ườ ứ ư ả ể s n và ti u

s n, v a t hào v a đau kh d n v t, h i h n trong tác ph m c a Nam Cao. Có t ư ả ừ ự ố ậ ổ ằ ủ ừ ẩ ặ

th là tâm lí hãnh ti n l b n trong tác ph m c a Vũ ế ố ị b ch c a nh ng ông trùm t ữ ủ ể ư ả ủ ẩ

tr ng Ph ng, ho c tâm lí hèn h , đ u gi ạ ể ụ ặ ọ ả ọ ủ , h c đòi k ch c m c a nh ng đ a ch , ủ ữ ệ ỡ ị

quan l ạ ộ i trong sáng tác c a Ngô T t T , Nguy n Công Hoan… B c tranh xã h i ấ ố ủ ứ ễ

th i kì này hi n lên phong phú h n, đa d ng h n, chân th c h n b i hình nh con ạ ự ơ ệ ả ờ ở ơ ơ

ng i cá nhân trong nhi u t i n i tâm phong ườ th , t ề ư ế ừ ụ m c đích s ng đ n th gi ố ế ớ ộ ế

phú, nhi u chi u. ề ề

Thái đ tôn tr ng hi n th c khách quan còn th hi n qua quan đi m khi miêu ể ệ ự ệ ể ộ ọ

hi n th c cu c s ng. Dù ph i ch u s chi ph i, tác đ ng m nh m c a chính t ả ệ ộ ố ị ự ẽ ủ ự ả ạ ố ộ

sách văn hóa th c dân v i ch đ ki m duy t ng t nghèo, song thái đ b t hòa, phê ế ộ ể ộ ấ ự ệ ặ ớ

phán hi n th c th hi n rõ trong tác ph m. Các nhà văn lãng m n b t hòa v i xã ẩ ể ệ ự ệ ấ ạ ớ

ầ h i hi n th c, đ u tranh ch ng văn hóa phong ki n và kín đáo th hi n tinh th n ộ ể ệ ự ế ệ ấ ố

tác ph m c a các nhà văn hi n th c phê dân t c qua khát v ng thay đ i xã h i. ọ ộ Ở ổ ộ ự ủ ệ ẩ

phán thì tinh th n ph đ nh, t ầ ủ ị ố ơ cáo xã h i m nh m , toàn di n và sâu s c h n. ệ ẽ ạ ắ ộ

đúng hi n th c cu c s ng, các tác gi Không ch miêu t ỉ ả ộ ố ự ệ ả còn chú tr ng miêu t ọ ả

ữ hi n th c trong s v n đ ng c a xã h i. Đó là m t xã h i đ y bi n đ ng và nh ng ộ ầ ự ậ ự ủ ế ệ ộ ộ ộ ộ

bi n đ ng y tác đ ng m nh m , chi ph i t i. ế ộ ố ớ ố i s ph n c a con ng ậ ủ ẽ ạ ấ ộ ườ

Bi u hi n quan tr ng c a t t ủ ư ưở ể ệ ọ ng dân ch và tinh th n khoa h c còn là ý ầ ủ ọ

th c sáng t o trong quá trình ti p thu văn h c ph ng Tây. V i các cây bút ứ ế ạ ọ ươ ớ T l cự ự

văn đoàn, vi c ti p thu h c h i văn hóa, văn h c ph ng Tây tr thành m c đích và ọ ỏ ệ ế ọ ươ ụ ở

tôn ch đ xây d ng m t n n văn ch ộ ề ỉ ể ự ươ ớ ng m i cho dân t c. V i h , ti p thu cái m i ớ ọ ế ớ ộ

không ph i là s b t ch ự ắ ả ướ ầ c, sao chép th đ ng mà ph i là s h c h i trên tinh th n ả ự ọ ỏ ụ ộ

sáng t o và ch n l c. Đây cũng là ý th c th ng tr c trong quá trình ti p c n văn ọ ọ ứ ạ ườ ự ế ậ

s n, ti u t s n. H ng t i h c h i t t hóa Âu - Mĩ c a các cây bút t ủ ư ả ể ư ả ướ ớ ọ ỏ ư ưở ộ ng xã h i

ph ng Tây, đ cao t do, dân ch , h c t p “ph ươ ề ự ủ ọ ậ ươ ậ ng pháp khoa h c Thái tây” v n ọ

ng là nh ng đi u quan tr ng trong tôn ch và m c đích d ng vào sáng tác văn ch ụ ươ ữ ụ ề ọ ỉ

sáng tác. Song h cũng lên ti ng phê phán thái đ c c đoan trong quá trình ti p thu ộ ự ế ế ọ

cái m i. Trong bài i văn “Hán hóa” c a ớ Hai thái c cự , Nh t Linh ch gi u l ấ ế ễ ố ủ Nam

phong và l i vi t “Tây hóa”, c c l c c a Hoàng Tích Chu trên báo Đông Tây. Ông ố ế ộ ố ủ

nhái m t câu văn Tàu nh sau: “B nhân tr m t ng nghiên c u th c l v ư ầ ộ ỉ m c t ư ặ ưở ụ ự ề ứ

cái thâm ý đ i nghĩa c a nhân th sau khi đã bi n ph c, đã xác tin, đã ch ng c vào ứ ủ ụ ứ ế ệ ạ

t h c c kim đông tây thì ph i th a nh n, ph i công nh ng lí thuy t c a các nhà tri ế ủ ữ ế ọ ổ ừ ả ậ ả

nh n, ph i ph c nh n r ng nhân th là m t gang tay là b ch câu quá khích v y”. Và ộ ậ ằ ụ ế ạ ậ ậ ả

m t câu văn Tây: “Ta ng i trong phòng tr ồ ộ ướ ở c m t lu ng không khí quay cu ng b i ộ ồ ồ

cái qu t máy, d ạ ướ i ánh sáng c a ng n đèn 120 n n, r i ra ném làn nh n tuy n qua ế ủ ế ọ ồ ỡ

l bên c nh hòn g ch. C m tình c a s r i đ n b ch m t cái xu ng con cóc ng i t ử ổ ơ ế ồ ư ự ộ ố ị ạ ạ ả

ta nh nôn nao nh xoáy t n đáy cõi lòng, t ng ta n y phăng ra ngoài óc, tim ta ư ư ậ t ư ưở ẩ

h i h p mu n phá tan l ng ng c nh y ra ngoài”[ ồ ồ ộ ự ả ố Mai H ng (tuy n ch n & biên ể ươ ọ

so n) (2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông ự ự ế ạ ọ ộ

i văn lòe đ i ng b tin, Hà N i.ộ ; Tr 19, 20]. Ông g i đây là hai l ọ ố ờ và s ph i nh ẽ ả ườ ướ c

cho m t l i văn gi n d , d hi u, có tính cách An Nam. ộ ố ị ễ ể ả

Ý th c sáng t o trong quá trình ti p thu văn hóa n c ngoài là m t trong ứ ế ạ ướ ộ

nh ng y u t ế ố ữ quan tr ng hình thành các quan ni m sáng tác riêng c a m i nhà văn. ệ ủ ọ ỗ

Th ch Lam - m t trong nh ng cây bút tr c t c a ữ ạ ộ ụ ộ ủ T l c văn đoàn ự ự đã kh ng đ nh ẳ ị

l ố i đi riêng c a mình trong trào l u lãng m n trên tinh th n sáng t o khi cho r ng: ạ ư ủ ằ ầ ạ

“Chúng ta không c n b t ch c ai (mà công vi c b t ch c không ph i là công ầ ắ ướ ệ ắ ướ ả

vi c sáng tác). Chúng ta ch có th b ng các nhà văn ngo i qu c, khi chúng ta đi sâu ể ằ ệ ạ ố ỉ

vào tâm h n chúng ta mà thôi.”[ ồ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và ệ

tuy n ch n) (2001), Văn ch ể ọ ươ ộ ; ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ự ự ụ ậ

t p 3; tr 494]. Th ch Lam và Nam Cao g p g nhau ý th c sáng t o văn ch ng. ứ ạ ặ ậ ạ ỡ ươ

Qua l i các nhân v t c a mình, Nam Cao lên ti ng phê phán l ờ ậ ủ ế ố ắ i văn h c đòi, b t ọ

ch c ( t ướ Nh ng truy n không mu n vi ệ ữ ố ế ) và đ cao tính sáng t o trong ngh văn: ề ề ạ

“Văn ch ươ ng không c n nh ng ng ầ ữ ườ ư i th khéo tay làm theo m t vài ki u m u đ a ể ẫ ợ ộ

cho. Văn ch ng ch dung n p đ c nh ng ai bi t đào sâu, bi ươ ạ ượ ỉ ữ ế ế ữ t tìm tòi, kh i nh ng ơ

ngu n ch a ai kh i và sáng t o nh ng gì ch a có” ( Đ i th a ư ữ ư ạ ơ ồ ừ ). Ta có th th y rõ ý ể ấ ờ

th c sáng t o trong hàng trăm truy n ng n trào phúng c a Nguy n Công Hoan hay ắ ứ ủ ệ ễ ạ

qua câu tuyên ngôn đanh thép c a Vũ Tr ng Ph ng trong bài báo tr l i Thái Ph và ả ờ ủ ụ ọ ỉ

Nh t Chi Mai: “Các ông mu n ti u thuy t c là ti u thuy t. Tôi và nh ng ng ế ứ ữ ể ế ể ấ ố ườ i

cùng chí h đ i.”[ ướ ng nh tôi mu n ti u thuy t là s th c ể ự ự ở ờ Vũ Tr ng Ph ng ụ ư ế ố ọ

(2012), Làm đĩ, Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i.ộ ; tr 268].

H c h i, ti p thu tinh hoa c a văn h c n ọ ướ ủ ế ọ ỏ ứ c ngoài luôn k t h p v i ý th c ế ợ ớ

sáng t o là c s k t tinh c a nhi u phong cách l n xu t hi n trong th i kì này. Ch ơ ở ế ủ ệ ề ấ ạ ớ ờ ỉ

trong m t th i gian ng n, xu t hi n trong phong trào Th m i ệ ắ ấ ộ ờ ộ ơ ớ nhi u gi ng đi u đ c ệ ề ọ

đáo khi n Hoài Thanh ph i th t lên: “Tôi quy t r ng trong l ch s thi ca Vi t Nam ế ằ ử ế ả ố ị ệ

ch a bao gi có m t th i đ i phong phú nh th i đ i này. Ch a bao gi ng i ta ư ờ ư ờ ạ ờ ạ ư ộ ờ ườ

th y xu t hi n cùng m t l n m t h n th r ng m nh Th L , m màng nh ộ ồ ế ữ ộ ầ ơ ộ ư ệ ấ ấ ơ ở ư

L u Tr ng L , hùng tráng nh Huy Thông, trong sáng nh Nguy n Nh ư ư ư ư ễ ọ ượ ả c Pháp, o

não nh Huy C n, quê mùa nh Nguy n Bính, kỳ d nh Ch Lan Viên… và thi ư ư ư ễ ế ậ ị ế t

tha, r o r c, băn khoăn nh Xuân Di u”[ ạ ự ệ Hoài Thanh – Hoài Chân (1998), M t th i ờ ư ộ

t Nam ; tr 29]. B ng s sáng t o c a mình, các nhà đ i trong thi ca, “Thi nhân Vi ạ ệ ủ ự ằ ạ

Th m i ơ ớ đã đóng góp m t ph n quan tr ng trong hi n đ i hóa câu th ti ng Vi ọ ơ ế ệ ạ ầ ộ ệ t,

ng v i cách di n đ t tinh t , phong phú. b sung và làm giàu có h th ng t ổ ệ ố ừ ữ ớ ễ ạ ế

Tr ướ ự ổ c s đ i thay nhi u m t trong đ i s ng xã h i, v n đ ti p nh n văn ờ ố ề ế ề ặ ấ ậ ộ

t trong đ i s ng xã h i Vi t Nam th i kì h c m i tr thành m t nhu c u b c thi ọ ớ ở ứ ầ ộ ế ờ ố ộ ệ ờ

1932 - 1945. Gi ờ ớ đây, văn hóa truy n th ng không đ s c đáp ng các nhu c u m i ủ ứ ứ ề ầ ố

ắ c a đ i s ng tinh th n trong xã h i và “s ti p thu m nh m , r ng rãi và sâu s c ủ ờ ố ẽ ộ ự ế ạ ầ ộ

i, nh t là văn hóa hi n đ i ph văn h c th gi ọ ế ớ ệ ạ ấ ươ ể ng Tây” tr thành “m t đ c đi m ộ ặ ở

chung c a tình hình văn hóa th i kỳ này”[ Huỳnh Lý, Hoàng Dung, Nguy n Hoành ủ ờ ễ

Khung, Nguy n Đăng M nh, Nguy n Trác (1978), L ch s văn h c Vi ễ ử ễ ạ ọ ị ệ t Nam, t p ậ

V, 1930-1945, ph n I, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ ; T5; P1; tr 27]. ụ ầ

i phóng dân t c, đ u tranh giai 7.4. S tự ác đ ng c a ủ phong trào đ u tranh gi ộ ấ ả ộ ấ

c pấ

t Nam “đã bi n chuy n r t mau l T 1930, l ch s Vi ị ử ệ ừ ể ấ ế ẹ trong m t tình hình ộ

các n c khác”[ Huỳnh Lý, Hoàng Dung, Nguy n Hoành mà ta ch a t ng th y ư ừ ấ ở ướ ễ

Khung, Nguy n Đăng M nh, Nguy n Trác (1978), L ch s văn h c Vi ễ ử ễ ạ ọ ị ệ t Nam, t p ậ

V, 1930-1945, ph n I, Nxb Giáo d c, Hà N i. ờ ủ ộ ; t p 5, Ph n 1; tr 6] b i s ra đ i c a ở ự ụ ậ ầ ầ

Đ ng C ng s n Đông D ng. Đây là th i kỳ kh ng ho ng c a ch đ thu c đ a và ờ ộ ị ế ộ ươ ủ ủ ả ả ả ộ

ộ ấ cũng là th i kỳ “bão táp cách m ng cu n b c h t đ t này đ n đ t khác”. Cu c đ u ố ế ợ ế ạ ờ ộ ợ

tranh gi i phóng dân t c, đ u tranh giai c p (có t c 1930) di n ra ngày càng ả ấ ấ ộ tr ừ ướ ễ

quy t li ế ệ ờ t, m nh m trên quy mô l n và tác đ ng m nh m , nhi u m t trong đ i ẽ ẽ ề ạ ặ ạ ớ ộ

ễ s ng nói chung và s v n đ ng và phát tri n c a văn h c nói riêng. Di n m o, di n ố ể ủ ự ậ ệ ạ ộ ọ

bi n c a b ph n văn h c công khai thay đ i r t ph c t p tr c b c đi thăng ứ ạ ổ ấ ủ ế ậ ộ ọ ướ ướ

tr m c a các phong trào cách m ng, g n v i t ng th i đi m l ch s c th . Tính ử ụ ể ớ ừ ủ ể ạ ắ ầ ờ ị

ch t ph c t p này không tri ứ ạ ấ ệ t tiêu hay làm gi m đi s c s ng c a n n văn h c đang ứ ố ủ ề ả ọ

n lên hòa nh p v i văn h c hi n đ i th gi i mà ng i, đã ph n ánh đúng v ươ ế ớ ệ ạ ậ ớ ọ c l ượ ạ ả

s v n đ ng mang tính quy lu t c a văn h c. H n th n a, tính phong phú và đa ự ậ ậ ủ ế ữ ộ ơ ọ

t c a m t n n văn h c hi n đ i đ d ng cũng nh nh ng ph m ch t c n thi ạ ấ ầ ư ữ ẩ ế ủ ộ ề ạ ượ c ệ ọ

i l n nhau, v a lo i tr t o l p và kh ng đ nh trong s đ u tranh, tác đ ng qua l ạ ậ ự ấ ẳ ộ ị ạ ẫ ạ ừ ừ

i và nhi u khi thâm nh p, đan xen l n nhau trong v a b sung, song song t n t ừ ồ ạ ổ ề ậ ẫ

nhi u c p đ , n i dung và ngh thu t. ề ấ ộ ộ ệ ậ

Nh đã trình bày trên, xã h i Vi ư ở ộ ệ ế t Nam giai đo n 1930-1945 có nh ng bi n ữ ạ

i dân b p bênh h n bao gi đ ng d d i. Cu c s ng c a ng ộ ộ ố ữ ộ ủ ườ ấ ơ ờ ế ở ả ứ h t b i ph i h ng

(1929-1933, 1936-1937), b i chính sách ch u liên ti p hai cu c kh ng ho ng kinh t ộ ủ ế ả ị ế ở

cai tr ngày càng tàn b o c a th c dân phong ki n. S ra đ i c a Đ ng là nguyên ạ ủ ờ ủ ự ự ế ả ị

nhân quan tr ng đ y nh ng xung đ t, mâu thu n l n trong xã h i t i m c căng ẫ ớ ộ ớ ữ ẩ ọ ộ ứ

th ng, quy t li t. V i đ ng l khi m i ra ế ệ ẳ ớ ườ ố i cách m ng đúng đ n, phù h p, ngay t ắ ạ ợ ừ ớ

đ i, Đ ng đã phát đ ng các phong trào cách m ng đ u tranh ch ng th c dân phong ờ ự ấ ạ ả ộ ố

ki n trên quy mô l n và t o ra nh ng nh h ng sâu s c trong xã h i. Cao trào cách ữ ả ế ạ ớ ưở ắ ộ

m ng 1930-1931 mà đ nh cao là phong trào Xô Vi ạ ỉ ế ạ t - Ngh Tĩnh do Đ ng lãnh đ o ệ ả

ng thành c a cách m ng vô s n Vi đã t o ti ng vang l n, kh ng đ nh s tr ớ ự ưở ế ạ ẳ ị ủ ạ ả ệ t

Nam. Ti p đó, Đ ng phát đ ng phong trào M t tr n Dân ch ế ả ộ ậ ặ ủ, đ u tranh m nh m ấ ạ ẽ

khi có đi u ki n thu n l ậ ợ ệ ề i trong nh ng năm t ữ ừ 1936 - 1939. Bên c nh đó là h a xâm ạ ọ

c c a phát xít đang lan tràn trên th gi i… Tr t c nh ng bi n đ ng d c t l ượ ủ ế ớ ướ ấ ả ữ ế ộ ữ

d i đó, xã h i Vi ộ ộ ệ t Nam chuy n mình m nh m phù h p v i b ạ ớ ướ ẽ ể ợ ờ c ti n c a th i ủ ế

đ i. S phân hóa giai c p ngày càng sâu s c, “cu c xung đ t gi a các giai c p ngày ắ ạ ự ữ ấ ấ ộ ộ

càng quy t li t, toàn di n trên m i lĩnh v c c a đ i s ng… và các giai c p đ u có ý ế ệ ự ủ ờ ố ề ệ ấ ọ

i c a mình.”[ Huỳnh Lý, Hoàng Dung, th c dùng văn hóa đ u tranh cho quy n l ấ ề ợ ủ ứ

Nguy n Hoành Khung, Nguy n Đăng M nh, Nguy n Trác (1978), L ch s văn h c ọ ạ ử ễ ễ ễ ị

Vi ệ t Nam, t p V, 1930-1945, ph n I, Nxb Giáo d c, Hà N i. ầ ộ ; t p V; P1; tr 16]. Giai ụ ậ ậ

s n và ti u t s n s hãi tr c p t ấ ư ả ể ư ả ợ ướ ự ự c s kh ng b tàn b o đã th a hi p v i th c ủ ệ ạ ố ớ ỏ

dân, không dám đ u tranh chính tr mà quay sang ho t đ ng văn hóa ch ng phong ạ ộ ấ ố ị

ki n. Song tr c s c m nh c a cu c cách m ng vô s n, trong t ng th i đi m l ch ế ướ ứ ủ ừ ể ả ạ ạ ộ ờ ị

i dân lao đ ng đ t s c th , ngòi bút c a h đã nghiêng h n v phía nh ng ng ử ụ ể ủ ọ ữ ề ẳ ườ ể ố ộ

cáo t i ác, ph i bày tâm đ a đen t i, b n ch t x u xa c a th c dân và phong ki n. ộ ơ ị ố ấ ấ ự ủ ế ả

giáo N i b t trong đ i s ng văn hóa th i kì này là cu c đ u tranh ch ng l ờ ổ ậ ờ ố ấ ộ ố ễ

s n và ti u t s n. Đ c s ng h c a th c dân phong ki n c a giai c p t ủ ấ ư ả ể ư ả ượ ự ủ ộ ủ ự ế

(mu n xoa d u không khí hoang mang trong xã h i b ng các ho t đ ng văn hóa), h ạ ộ ộ ằ ố ị ọ

lên ti ng đ u tranh ch ng l i văn hóa phong ki n và đ cao t ng dân ch ế ấ ố ạ ế ề t ư ưở ủ

ph ng Tây. H ng t ươ ướ ớ i phê phán m nh m th l ạ ẽ ứ ễ giáo phong ki n c h , ch đ ế ổ ủ ế ộ

hôn nhân đã và đang kìm hãm, trói bu c cu c s ng cá nhân c a con ng ộ ố ủ ộ ườ ộ i là m t

trong nh ng ch đ n i b t th i kì này. Tiêu bi u cho cu c đ u tranh này ph i k ủ ề ổ ậ ả ể ữ ể ấ ờ ộ

i khuynh h ng lãng m n v i và phong trào Th m i t ớ ướ ớ T l c văn đoàn ự ự ạ ơ ớ . Không

ph i ng u nhiên mà các tác ph m c a h t p trung h ọ ậ ủ ẩ ả ẫ ướ ớ ng v đ tài tình yêu v i ề ề

ch đ ch ng phong ki n, đ cao t do hôn nhân luy n ái, kh ng đ nh h nh phúc cá ủ ề ố ế ề ự ế ạ ẳ ị

ổ ủ ầ nhân. D i cái nhìn và quan đi m c a h , văn hóa phong ki n l c h u, c h c n ủ ọ ế ạ ướ ể ậ

ph i đo n tuy t, xóa b . ỏ ệ ả ạ

Không d ng l đó, tr c hi n th c cu c s ng đau kh c a ng i nông ừ i ạ ở ướ ộ ố ổ ủ ự ệ ườ

dân, tr c s phát tri n m nh m c a ướ ự ẽ ủ M t tr n Dân ch ể ặ ậ ạ ủ (1936-1939), giai c p tấ ư

s n đã h s n, ti u t ả ể ư ả ướ ộ ng v nông thôn v i ý th c và khát v ng c i cách xã h i. ứ ề ả ớ ọ

H mu n đ a tri th c, ánh sáng văn minh v nông thôn đ giúp ng i nông dân ư ứ ề ể ố ọ ườ

thoát kh i cu c s ng mù t i, cái đói, n n mê tín d đoan và các h t c l c h u. Sáng ộ ố ỏ ố ủ ụ ạ ậ ạ ị

tác c a h th i kỳ này th hi n đ c rõ nét tinh th n dân t c v i tình c m khá chân ủ ọ ờ ể ệ ượ ộ ớ ầ ả

thành tr c cu c s ng kh c c c a ng i nông dân. Nhi u nhà văn ti n b c a văn ướ ổ ự ủ ộ ố ườ ộ ủ ề ế

h c lãng m n và văn h c hi n th c đã dũng c m v ch tr n b n ch t x u xa và phê ọ ấ ấ ự ệ ạ ả ầ ả ạ ọ

phán m nh m , toàn di n t ẽ ệ ộ ạ ự ủ i ác c a giai c p phong ki n. B c tranh hi n th c c a ế ứ ủ ệ ấ

xã h i Vi ộ ệ ộ t Nam hi n lên là s n ph m c a xã h i quy n l c và đ ng ti n. Cu c ề ự ủ ệ ề ẩ ả ộ ồ

i lao đ ng hi n lên thê th m v i nh ng m ng t s ng c a ng ủ ố ườ ữ ệ ả ả ộ ớ ố ạ i đã tác đ ng m nh ộ

m t i đ i s ng xã h i, bóc tr n nh ng chiêu bài gi d i c a th c dân và ph n nào ẽ ớ ờ ố ữ ầ ộ ả ố ủ ự ầ

góp ph n th c t nh ý th c, tinh th n dân t c trong nhân dân. ứ ỉ ứ ầ ầ ộ

V i ý th c dùng văn hóa đ đ u tranh cho quy n l ể ấ ề ợ ủ ấ i c a mình, các giai c p ứ ớ

trong xã h i đã đ ra ch tr Giai c p t ủ ươ ề ộ ng cho các ho t đ ng văn hóa. ạ ộ ấ ư ả ể s n và ti u

s n ng văn hóa ư ả v i tính ch t ph c t p, không thu n nh t cũng đ t ra ch tr t ứ ạ ủ ươ ặ ầ ấ ấ ớ

riêng, h ng t ướ ớ ấ i xây d ng m t n n văn h c m i cho dân t c. Và cũng do tính ch t ộ ề ự ớ ộ ọ

ộ ố ph c t p không thu n nh t nên luôn dao đ ng trong ý th c ph n ánh cu c s ng ứ ạ ứ ả ấ ầ ộ

ợ ẻ ẹ ủ hi n th c. M t m t, h mu n ch y tr n hi n th c b ng cách ca ng i v đ p c a ự ằ ự ệ ệ ạ ặ ọ ộ ố ố

tình yêu, nhan s c, thiên nhiên, ho c ch chú tr ng t i đ u tranh ch ng văn hóa ặ ắ ọ ỉ ớ ấ ố

ẫ phong ki n. M t khác, h cũng là n n nhân c a xã h i v i cu c s ng túng qu n, ộ ố ộ ớ ủ ế ạ ặ ọ

ng t b p bênh nên không ít nhà văn đã h ấ ướ ớ i ph i bày b n ch t v i ý th c phê phán, ấ ớ ứ ả ơ

t ố cáo và ph đ nh xã h i m c ru ng, th i nát. Ý th c ph n ánh hi n th c ngày ố ủ ị ự ứ ụ ệ ả ộ ỗ

càng tăng, đa d ng, phong phú, sâu s c trong nh ng năm 1936 - 1939, th i kì ữ ắ ạ ờ M tặ

tr n Dân ch i đ i s ng văn ậ ủ. Cu c đ u tranh đòi dân ch đã tác đ ng m nh m t ẽ ớ ờ ố ủ ạ ấ ộ ộ

hóa xã h i khi n các cây bút lãng m n không th ngo nh m t làm ng , th ờ ơ ớ v i ể ế ặ ả ạ ộ ơ

ứ nh ng v n đ nóng b ng trong xã h i. T ch , ch t p trung vào kh ng đ nh ý th c ừ ỗ ỉ ậ ữ ề ẳ ấ ỏ ộ ị

cá nhân, đòi quy n s ng t do trong tình yêu và hôn nhân, h đã h ng ngòi bút v ề ố ự ọ ướ ề

c đ ng”, h ng t i miêu t hi n th c v i thái đ phê phán. c nh “bùn l y n ả ầ ướ ọ ướ ớ ả ệ ự ớ ộ

Đúng nh nh n đ nh c a nhà nghiên c u Phan C Đ khi cho r ng: “Nh ng y u t ư ậ ự ệ ế ố ủ ứ ữ ằ ị

hi n th c có chi u h ng tăng lên trong m t s tác ph m ự ệ ề ướ ộ ố ẩ T l c văn đoàn ự ự th i kỳờ

M t tr n Dân ch ậ ặ ủ”. Ngay c đ n nh ng cây bút ch ch t c a ố ủ T l c văn đoàn ự ự ả ế ủ ữ

t (1936), Hoàng Đ o vi t phóng cũng có s chuy n h ự ể ướ ng: “Nh t Linh vi ấ ế T i tămố ạ ế

thôn quê”. Và “ T l c văn đoàn s v nh ng c nh bùn l y n ả ự ề ữ ầ ướ c đ ng ọ ở ự ự ắ ầ b t đ u

trao gi i th ả ưở ng văn h c cho nh ng tác ph m hi n th c ch nghĩa nh : ẩ ư Con Trâu, ủ ữ ự ệ ọ

”[Phan C Đ (1999), Văn h c lãng m n Vi Sau lũy tre làng, Nh ng ngày th u… ữ ơ ấ ự ệ ạ ọ t ệ

Nam (1930-1945), Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ ; tr 272]. ụ

Ý th c ph n ánh chân th c cu c s ng hàng ngày không ch đ n giai đo n này ộ ố ỉ ế ự ứ ạ ả

m i xu t hi n trong tác ph m c a . Tr ủ T l c văn đoàn ự ự ệ ẩ ấ ớ ướ c đó đã xu t hi n m t s ấ ộ ố ệ

nhân v t đ ậ ượ c xây d ng b ng bút pháp hi n th c nh : bà Án, Hàn Thanh trong ự ư ự ệ ằ N aử

ch ng xuân, bà Phán trong Đo n tuy t. ừ ệ Nh ng đ n th i đi m này, tác ph m c a h ể ủ ọ ư ế ẩ ạ ờ

đ c gia tăng “ch t li u hi n th c” khi h ng t ượ ấ ệ ự ệ ướ ớ ả i xây d ng các nhân v t ph n ự ậ

di n. Khi vi t ệ ế Gia đình (1937), Thoát ly (1938), Th a từ ự (1940) Khái H ng đã s ư ử

d ng nh ng ch t li u hi n th c c a chính gia đình nhà văn: Nhân v t bà Án Ba giàu ụ ự ủ ấ ệ ữ ệ ậ

có, tai quái, đ c ác và keo cúi, h m hĩnh trong ộ ợ Th a từ ự ch c ch n “b t ngu n t ắ ồ ừ ắ ắ

nguyên m u là m t trong năm bà v l ộ ợ ẽ ủ c a tu n ph Tr n M ”[ ủ ỹ Phan C Đự ệ ầ ầ ẫ

t Nam (1930-1945), Nxb Giáo d c, Hà N i. (1999), Văn h c lãng m n Vi ọ ạ ệ ộ ; tr 271]. ụ

Ý th c ph n ánh hi n th c th hi n rõ nét, sâu s c h n ắ ơ ở ể ệ ự ứ ệ ả ầ Th ch Lam, Tr n ạ

Tiêu. Tác ph m c a h là nh ng hi n t ủ ọ ệ ượ ữ ẩ ọ ng tiêu bi u cho s giao thoa gi a văn h c ữ ự ể

lãng m n và văn h c hi n th c phê phán. Th ch Lam m t m t ch u nh h ị ả ự ệ ạ ặ ạ ọ ộ ưở ng

nhi u c a phong trào cách m ng đòi dân ch , m t khác đ ạ ề ủ ủ ặ ượ ầ c ti p xúc và s ng g n ế ố

gũi v i nh ng ng i lao đ ng nên tác ph m c a ông in đ m d u n hi n th c: t ữ ớ ườ ấ ấ ủ ự ệ ẩ ậ ộ ừ

ng vào th gi c m quan hi n th c đ n quan đi m th m m . Ngòi bút c a ông h ể ả ự ế ủ ệ ẩ ỹ ướ ế ớ i

ấ c a nh ng s ph n nghèo kh , b t h nh v i thái đ đ ng c m, s chia b ng t m ủ ổ ấ ạ ộ ồ ữ ẻ ả ằ ậ ố ớ

ng và tình c m chân thành. Các truy n ng n: lòng c m th ả ươ ầ ắ Nhà m Lê, Hai l n ẹ ệ ả

ch t, Đói, Cô hàng xén, T i ba m i ng hi n th c ch nghĩa khá rõ ươ có khuynh h ế ố ướ ự ủ ệ

nét. V i Tr n Tiêu, các tác ph m ẩ Sau lũy tre (1937), Con trâu (1939), Ch ng con ầ ớ ồ

(1941) h ng h n v nông thôn khai thác nh ng phong t c l ướ ụ ễ ữ ề ẳ ứ nghi phi n ph c, ề

nh ng cu c đ u đá, tranh nhau ngôi th c a b n c ng hào sâu m t đ a ph ng. ứ ủ ọ ườ ữ ấ ộ ọ ị ươ

N n nhân là ng ạ ườ ế i nông dân v i cu c s ng đói nghèo b i n n vay n ng lãi, bi u ộ ố ở ạ ặ ớ

xén, quà cáp trong nh ng ngày l t… ữ t ễ ế

Đ i v i các nhà văn hi n th c phê phán, tác đ ng c a cu c đ u tranh gi ố ớ ự ủ ệ ấ ộ ộ ả i

ả phóng dân t c, đ u tranh giai c p th hi n tr c ti p, m nh m trong ý th c ph n ể ệ ự ứ ế ẽ ấ ạ ấ ộ

ệ ánh hi n th c. V i ý th c ph n ánh chân th c cu c s ng xã h i, các nhà văn hi n ộ ố ự ứ ự ệ ả ớ ộ

th c phê phán t p trung miêu t ậ ự ả ệ hi n th c cu c s ng đ làm n i b t b n ch t và ể ổ ậ ả ộ ố ự ấ

quy lu t khách quan. T 1930, các mâu thu n l n trong xã h i ngày càng quy t li ẫ ớ ế ệ t, ừ ậ ộ

tình tr ng b t công di n ra trên di n r ng tr thành ti n đ cho khuynh h ệ ộ ễ ề ề ạ ấ ở ướ ệ ng hi n

th c phát tri n. Có ý th c ph n ánh hi n th c song không ph i t ả ấ ả ẩ t c các tác ph m ự ứ ự ể ệ ả

ễ c a h đ u là tác ph m hi n th c, k c nh ng cây bút tiêu bi u nh Nguy n ể ả ủ ọ ề ự ữ ư ệ ể ẩ

Công Hoan, Vũ Tr ng Ph ng… Do nhi u y u t khác nhau nên trong t ế ố ụ ề ọ t ư ưở ủ ng c a

ự h có s dao đ ng, nhi u khi thi u nh t quán trong quá trình ph n ánh hi n th c. ọ ự ề ế ệ ấ ả ộ

Nguy n Công Hoan là m t đi n hình. Có th i kì, ông ễ ể ộ ờ ự có nh ng tác ph m hi n th c ữ ệ ẩ

xu t s c, th hi n c m quan hi n th c ti n b ( ể ệ ấ ắ ộ Lá ng c cành vàng, Ông ch ự ệ ế ả ọ ủ …),

nh ng cũng có nh ng th i đi m xu t hi n nh ng tác ph m b c l nh ng h n ch ộ ộ ư ữ ữ ể ệ ấ ẩ ờ ữ ạ ế

trong t ng ( t ư ưở Cô giáo Minh, Thanh Đ mạ ). Nhìn chung, nh ng tác ph m trong ữ ẩ

ch ng đ u c a khuynh h ầ ủ ặ ướ ư ng hi n th c phê phán (1930 - 1935) s c phê phán ch a ự ứ ệ

m nh vì “không dám đ kích tr c ti p t i ác c a th c dân,… không th y nh ng th ự ế ộ ạ ả ủ ự ữ ấ ủ

đo n bóc l t ch y u c a t ạ ộ ủ ế ủ ư ả ư ộ ự s n, đ a ch . Nó m i coi đ ng ti n nh m t l c ủ ề ớ ồ ị

t c a giai c p t s n.”[ Huỳnh Lý, l ượ ng siêu hình, ch a th y là m t công c bóc l ấ ư ụ ộ ộ ủ ấ ư ả

Hoàng Dung, Nguy n Hoành Khung, Nguy n Đăng M nh, Nguy n Trác (1978), ễ ễ ễ ạ

L ch s văn h c Vi ử ọ ị ệ t Nam, t p V, 1930-1945, ph n I, Nxb Giáo d c, Hà N i. ầ ộ T5; P1; ụ ậ

tr 167]. B c sang ch ng ti p theo (1936 - 1939), khi g p đi u ki n thu n l i, ý ậ ợ ướ ế ề ệ ặ ặ

ự th c ph n ánh hi n th c m nh m , toàn di n, sâu s c h n. Các nhà văn hi n th c ắ ơ ứ ự ệ ẽ ệ ệ ả ạ

đã chĩa mũi nh n đ kích nh ng tên trùm th c dân (Th ng s , Toàn quy n), đánh ữ ự ứ ề ả ọ ố

trúng vào b n quan l i, c ọ ạ ườ ng hào, đ a ch và t ị ủ ư ả ặ s n - nh ng k tr c ti p ho c ẻ ự ữ ế

gián ti p gây nên cu c s ng th ng kh c a ng ộ ố ổ ủ ế ố ườ ẩ i lao đ ng. Hàng lo t các tác ph m ạ ộ

có giá tr ra đ i nh , S đ , V đê B c đ ư Giông t ờ ị ố ố ỏ ỡ c a Vũ Tr ng Ph ng, ọ ủ ụ ướ ườ ng

cùng và các truy n ng n trào phúng c a Nguy n Công Hoan, T t đèn ủ ệ ễ ắ ắ ấ c a Ngô T t ủ

T , ố B vỉ ỏ và các truy n ng n c a Nguyên H ng. ắ ủ ệ ồ

Có th kh ng đ nh, cu c đ u tranh gi ể ấ ẳ ộ ị ả ấ i phóng dân t c, đ u tranh giai c p ấ ộ

c phát tri n c a l ch s dân t c mà còn có nh h ng sâu không ch tác đ ng t ỉ ộ i b ớ ướ ể ủ ị ử ả ộ ưở

i đ i s ng văn hóa nói chung và văn h c nói riêng c a th i kì này. s c t ắ ớ ờ ố ủ ọ ờ

7.5. S v n đ ng nhanh chóng c a n n văn h c theo ti n trình hi n đ i hóa ự ậ ộ ệ ạ ủ ề ọ ế

M t trong ba đ c đi m c b n c a văn h c Vi t Nam t ơ ả ủ ể ặ ộ ọ ệ ừ ầ ế đ u th k XX đ n ế ỉ

1945 đ c đ c p t i trong nhi u giáo trình và có đ ượ ề ậ ớ ề ượ ự ố ề c s th ng nh t c a nhi u ấ ủ

nhà nghiên c u là: N n văn h c đ c hi n đ i hóa. Khái ni m hi n đ i, theo GS ọ ượ ứ ề ệ ệ ệ ạ ạ

Nguy n Đăng M nh dùng đ phân bi ạ ễ ể ệ ớ ọ t v i khái ni m văn h c trung đ i: “Văn h c ọ ệ ạ

ậ hi n đ i có nghĩa là thoát kh i h th ng thi pháp c a văn h c trung đ i đ xác l p ỏ ệ ố ạ ể ủ ệ ạ ọ

m t h th ng thi pháp m i, thi pháp văn h c hi n đ i”[ ộ ệ ố ạ Nguy n Đăng M nh (2000), ễ ệ ạ ớ ọ

L ch s văn h c Vi t Nam 1930-1945, Nxb Đ i h c Qu c gia, Hà N i. ử ọ ị ệ ạ ọ ộ ; tr 151, 152]. ố

t Nam Đ c đi m này ph n ánh đúng b n ch t, quy lu t v n đ ng c a văn h c Vi ấ ậ ậ ủ ể ả ặ ả ộ ọ ệ

t ừ ầ ấ đ u th k XX đ n 1945. Hi n đ i hóa văn h c di n ra trong c quá trình và r t ế ỉ ễ ế ệ ả ạ ọ

ph c t p b i văn h c hi n đ i g n v i s th c t nh c a ý th c cá nhân. ớ ự ứ ỉ ạ ắ ứ ạ ủ ứ ệ ọ ở

Nh đã trình bày trên, xã h i Vi ư ở ộ ệ ộ t Nam đ u th k XX có nh ng bi n đ ng ế ỉ ữ ế ầ

l n và tác đ ng m nh m t ớ ẽ ớ ờ ố i đ i s ng văn hóa, văn h c. Văn h c bu c ph i thay ọ ả ạ ộ ọ ộ

đ i đ đáp ng đ ổ ể ứ ượ ả c th hi u, nhu c u th m mĩ c a công chúng m i và đ ph n ủ ị ế ể ầ ẩ ớ

ánh đ c b m t cu c s ng hi n đ i. T đ u th k XX đ n 1920, di n m o và ượ ộ ố ộ ặ ừ ầ ế ỉ ệ ế ệ ạ ạ

ng hi n đ i. Quan ni m “văn dĩ t b n ch t c a văn h c đã d n thay đ i theo h ả ấ ủ ầ ọ ổ ướ ệ ệ ạ ả i

c thay th b i các quan ni m m i. Có th đ o” c a văn h c trung đ i đã d n đ ạ ủ ầ ạ ọ ượ ế ở ệ ớ ể

k t ể ớ i sáng tác c a các cây bút tiêu bi u nh Phan Châu Trinh, Phan B i Châu, Ngô ư ủ ể ộ

Đ c K , Huỳnh Thúc Kháng - nh ng nhà nho yêu n c ti n b , ch u nh h ứ ữ ế ướ ị ả ế ộ ưở ng

m nh m c a ng chính tr , xã h i, h quan ẽ ủ Tân thư. T nh ng đ i m i trong t ừ ữ ạ ớ ổ t ư ưở ộ ọ ị

ụ ni m văn h c ph i ph c v , đ u tranh cách m ng và g n văn h c v i nhi m v , ụ ụ ấ ệ ệ ạ ắ ả ọ ọ ớ

ế m c đích tuyên truy n chính tr . Trong kho ng m i năm ti p theo (1920 đ n ườ ụ ề ế ả ị

1930), văn h c đã có nh ng b c phát tri n m i theo h ữ ọ ướ ể ớ ướ ng hi n đ i, đáng ghi ạ ệ

nh n. V n i dung, văn h c đã chú ý t ề ộ ậ ọ ớ ắ i ph n ánh hi n th c đ i s ng xã h i và b t ự ờ ố ệ ả ộ

i đ i s ng c a con ng i v i nh ng tình c m riêng t đ u chú ý t ầ ớ ờ ố ủ ườ ớ ữ ả ư . Tiêu bi u là các ể

tác ph m c a T n Đà, Hoàng Ng c Phách, Ph m Duy T n, H Bi u Chánh,… Cái ồ ể ủ ạ ẩ ả ố ọ

ấ tôi tài hoa, phóng túng lãng m n đã xu t hi n trong th c a T n Đà, Tr n Tu n ấ ơ ủ ệ ầ ạ ả

Kh i. Tình yêu lãng m n đã tr thành đ i t ng khám phá, miêu t trong ố ượ ả ạ ở ả T Tâmố

c a Hoàng Ng c Phách. Cu c s ng kh n khó c a ng ủ ộ ố ủ ọ ố ườ ấ i nông dân đã in đ m d u ậ

ấ ữ n trong các ti u thuy t c a H Bi u Chánh… V ngh thu t cũng đã có nh ng ế ủ ề ệ ể ể ậ ồ

c ti n đáng k trên nhi u th lo i. Ti u thuy t đã d n t b l b ướ ể ạ ầ ừ ỏ ố ế ấ i k t c u ể ể ế ề ế

ch ng h i, k t c u đ n tuy n đ đ n v i k t c u đa tuy n, k t c u tâm lí. Có ươ ớ ế ấ ế ấ ế ấ ể ế ế ế ơ ồ

th k t ể ể ớ T Tâmố i ể c a Hoàng Ng c Phách và m t s ti u thuy t c a H Bi u ộ ố ể ế ủ ủ ọ ồ

Chánh nh nh ng minh ch ng tiêu bi u. V th , các th th truy n th ng đ ể ề ơ ể ơ ư ứ ữ ề ố ượ c

v n d ng uy n chuy n đ di n t ậ ụ ể ễ ả ể ể ả cái tôi v i “s u và m ng” trong nh ng tình c m ữ ầ ớ ộ

lãng m n.ạ

t Nam đã có Trong kho ng ba m i năm đ u c a th k XX, văn h c Vi ầ ế ỉ ươ ủ ả ọ ệ

c ti n đáng k theo h ng hi n đ i hóa. Song v c b n v n ch a hoàn nh ng b ữ ướ ế ể ướ ề ơ ả ư ệ ạ ẫ

ệ toàn thoát kh i thi pháp c a văn h c trung đ i. Ch a th t s đ i m i v quan ni m ậ ự ổ ớ ề ủ ư ạ ỏ ọ

th m mĩ, ch a hoàn toàn thoát kh i nh ng bi u hi n c a văn h c trung đ i trên ữ ư ủ ể ệ ạ ẩ ỏ ọ

ph ng di n hình th c. Ph i đ n 1932, văn h c Vi ươ ả ế ứ ệ ọ ệ t Nam th c s hi n đ i t ự ự ệ ạ ừ ộ n i

dung t i hình th c bi u hi n. Đúng nh Thanh Lãng nh n đ nh: “Chung quanh năm ớ ứ ư ể ệ ậ ị

32, nhi u bi n c quan tr ng đã x y ra giúp vào vi c s a so n và xô đ y, h u nh ế ố ệ ử ề ả ạ ẩ ầ ọ ư

m t cách b c bách, s hnh thành c a m t h ự ́ ộ ướ ứ ủ ộ ng đi m i, m t l ớ ộ ố ố ộ i s ng m i, m t ớ

hành đ ng m i, m t l i c m xúc m i, m t l i suy t m i… m t l i vi ộ ố ả ộ ố ộ ớ ớ ư ớ ộ ố ế ớ ớ t m i v i

nh ng nhà lãnh đ o m i” [ tâm lí ớ D ng Th H ng, (2001), Ngh thu t miêu t ị ươ ươ ữ ệ ậ ạ ả

nhân v t trong ti u thuy t T l c văn đoàn, Lu n án TS Ng văn. Hà N i. ế ự ự ộ ; tr 29]. ữ ể ậ ậ

Văn h c ph i ph n ánh chân th c và sinh đ ng cu c s ng hàng ngày, đ ng th i văn ộ ố ự ả ả ọ ộ ồ ờ

i. h c ph i đi sát v i đ i s ng cá nhân con ng ớ ờ ố ọ ả ườ T l c văn đoàn ự ự và phong trào Thơ

ng tiêu bi u cho ý th c cách tân m nh m trong đ i s ng văn m iớ là hai hi n t ệ ượ ờ ố ứ ẽ ể ạ

i t , h c. Ngay khi mua l ọ ạ ờ Phong hóa – t ờ ngôn lu n đ u tiên c a ầ ủ T l c văn đoàn ự ự ậ

Nh t Linh đã đ ra tôn ch m i cho t báo: “Hăng hái theo con đ ng m i, tìm lý ỉ ớ ề ấ ờ ườ ớ

t ưở ng m i; không ch u khu t ph c thành ki n; không làm nô l ụ ế ấ ớ ị ệ ấ cho m t ai; l y ộ

ng tri mà xét đoán; theo l l ươ ẽ ấ ph i mà hành đ ng; l y thành th c làm căn b n; l y ự ả ấ ả ộ

trào phúng làm ph ng pháp, ti ng c i làm vũ khí”[ Vũ Tu n Anh (2012), Nh ng ươ ế ườ ữ ấ

t Nam (T 1865 đ n 1945), Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. s ki n Văn h c Vi ự ệ ọ ệ ộ ; tr ừ ế ọ ộ

216]. Mang khuynh h s n, t ướ ng ngh thu t t ệ ậ ư ả ờ Phong hóa không ch chĩa mũi ỉ

ng t i đ kích quan tr Nam nh n đ kích vào đ o Kh ng mà còn h ạ ả ổ ọ ướ ớ ả ườ ng, đ kích ả

phong t p chí . Càng v sau, các bài vi t trên Phong hóa chú ý nhi u t i hi n th c xã ạ ề ế ề ớ ự ệ

t dân quê h i, v n đ đ i s ng dân quê, c i cách xã h i nh : “ ộ ề ờ ố ư Bi ả ấ ộ ế , , V n đ dân sinh ề ấ

Âu hóa dân quê, Quan ni m m i , T p t c , Nho giáo, ớ , S s ng c a dân quê ự ố ủ ệ ậ ụ , H danh ư

Các ông nhà giàu, Trai gái b ng quy n ề , Đ t mã là m t s ộ ự gi ằ ố d i…ả ố ” [Vũ Tu n Anh ấ

(2012), Nh ng s ki n Văn h c Vi t Nam (T 1865 đ n 1945), Nxb Khoa h c xã ự ệ ữ ọ ệ ừ ế ọ

T l c văn đoàn h i, Hà N i. ộ ộ ; tr 217 ]. Cũng t ừ Phong hóa mà d n d n hình thành ầ ầ ự ự

ứ v i 10 đi u tôn ch và m c đích, th hi n rõ quan ni m m i v xã h i, v ch c ớ ớ ề ể ệ ụ ề ệ ề ộ ỉ

năng c a văn h c, ch c năng c a ng i c m bút. Đó là nh ng y u t ủ ủ ứ ọ ườ ầ ế ố ổ ậ ự n i b t, th c ữ

t ng và phù h p yêu c u c a cu c s ng hi n đ i. Trên s đ i m i trong ý th c, t ự ổ ứ ư ưở ớ ầ ủ ộ ố ệ ạ ợ

tinh th n “Theo ch nghĩa bình dân, so n nh ng cu n sách có tính cách bình dân và ủ ữ ạ ầ ố

i khác yêu ch nghĩa bình dân.”[ ng, Nguy n C c đ ng cho ng ổ ộ ườ ủ Phan Tr ng Th ọ ưở ễ ừ

(gi ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ự ự ậ

Giáo d c, Hà N i. ộ ; t p 1; tr 10], h thoát li hoàn toàn tính ch t “uyên bác” c a văn ụ ủ ấ ậ ọ

ng văn h c t h c trung đ i đ h ọ ạ ể ướ ọ ớ i cu c s ng hàng ngày, l y cu c s ng hàng ngày ấ ộ ố ộ ố

làm đ i t ng khám phá, miêu t trong tác ph m c a mình. Kho ng cách gi a văn ố ượ ả ủ ữ ẩ ả

c rút ng n b i khi quan tâm t i đ i s ng hàng ngày bu c các h c và đ i s ng đ ọ ờ ố ượ ắ ở ớ ờ ố ộ

i hi n th c. Đây là quy lu t t t y u và cũng là nguyên nhân nhà văn ph i quan tâm t ả ớ ậ ấ ế ự ệ

lí gi i khi các tác ph m c a luôn quan tâm t ả ủ T l c văn đoàn ự ự ẩ ớ ủ i dân sinh, dân ch -

nh ng v n đ có ý nghĩa trong hi n th c xã h i b t công tr c cách m ng. Và cũng ộ ấ ữ ự ề ệ ấ ướ ạ

i m t cách thuy t ph c: không ph i ng u nhiên, “Tr là c s lí gi ơ ở ả ụ ế ả ẫ ộ ướ ầ c ng n gió đ u ọ

mùa”, Th ch Lam quan tâm t ạ ớ i “nh ng ng ữ ườ i nghèo kh đang l m than trong cái đói ầ ổ

ệ rét c m t đ i” ch v i ni m đ ng c m sâu s c mà còn là ý th c ph n ánh hi n ả ộ ờ ỉ ớ ứ ề ả ắ ả ồ

th c cu c s ng trong quan ni m sáng tác c a ông. Hay khi Nh t Linh tuyên b trên ộ ố ự ủ ệ ấ ố

ng ng báo Tin t cứ (1936) h ưở ứ M t tr n bình dân ặ ậ : “L y trách nhi m là m t nhà văn ệ ấ ộ

cùng v i nh ng ng ữ ớ ườ ồ ế i đ ng chí khác, tay c m tay đ ng trong hàng ngũ, tôi xin h t ứ ầ

s c giúp m t ph n nh m n vào công cu c đòi quy n s ng c a h t th y anh ch em ộ ứ ủ ế ề ố ỏ ọ ả ầ ộ ị

t: M t tr n bình dân.” [ b thi ị ệ ặ ậ Vũ Tu n Anh (2012), Nh ng s ki n Văn h c Vi ữ ự ệ ấ ọ t ệ

Nam (T 1865 đ n 1945), Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. ộ ; tr 214 ]. Không d ng l ừ ừ ế ọ ộ ạ i

vi c ph n ánh và mô t cu c s ng hàng ngày bên ngoài, trong quan ni m c a các ở ệ ả ả ộ ố ủ ệ

cây bút lãng m n và hi n th c, cu c s ng tr ộ ố ự ệ ạ ướ ộ ố c h t ph i là hi n th c cu c s ng ệ ự ế ả

i cá nhân v i đ i s ng tâm lí phong phú và sinh đ ng. Con ng c a con ng ủ ườ ớ ờ ố ộ ườ ớ i v i

ng t đ i s ng tâm lí là trung tâm h ờ ố ướ ớ ự i ph n ánh c a văn h c. Các nhà văn hi n th c ủ ệ ả ọ

cũng h ng t i cá nhân, song v i h , con ướ ớ i ph n ánh hi n th c cu c s ng con ng ự ộ ố ệ ả ườ ớ ọ

ng i cá nhân luôn song hành, không tách r i con ng i xã h i. Xét trên ph ườ ờ ườ ộ ươ ng

ệ di n hình th c, sáng tác th i kì này hi n đ i trên m i th lo i: Ti u thuy t, truy n ể ạ ứ ệ ệ ể ế ạ ờ ọ

ng n, kí… th ca. ti u thuy t và truy n ng n, t k t c u, c t truy n, nhân v t… ơ Ở ể ắ ừ ế ấ ế ệ ệ ậ ắ ố

đ n ngôn ng có s đ i m i sâu s c và th c s hòa nh p v i văn xuôi hi n đ i th ế ự ự ự ổ ữ ệ ắ ậ ạ ớ ớ ế

gi i. Xét trên c hai ph ớ ả ươ ng di n, t ệ t ư ưở ệ ng và hình th c bi u hi n, quá trình hi n ứ ể ệ

i đ i s ng. S giao thoa gi a văn xuôi đ i hóa là quá trình đ a văn h c ti n g n t ư ạ ầ ớ ờ ố ự ữ ế ọ

ng t i chú ý khám phá miêu t lãng m n và văn xuôi hi n th c di n ra khi cùng h ệ ự ễ ạ ướ ớ ả

đ i s ng hàng ngày v i chi u sâu tâm lí c a con ng ờ ố ủ ề ớ ườ ứ ạ ừ i, v a đa d ng, ph c t p v a ừ ạ

sinh đ ng, tinh t ộ ế và m i m . ớ ẻ

S xu t hi n g n nh đ ng th i c a nhi u trào l u, khuynh h ờ ủ ư ồ ự ư ệ ề ấ ầ ướ ớ ng v i

nh ng tuyên ngôn ngh thu t nhi u màu s c… kh ng đ nh tính hi n đ i c a văn ạ ủ ữ ệ ề ệ ắ ẳ ậ ị

ng th m mĩ, song do nhi u nguyên h c th i kì này. Có th khác nhau v khuynh h ể ọ ề ờ ướ ề ẩ

nhân (đ c bi t là ý th c h ng t i xây d ng n n văn h c hi n đ i) nên gi a các ặ ệ ứ ướ ớ ự ữ ề ệ ạ ọ

khuynh h ướ ng xu t hi n hi n t ệ ệ ượ ấ ng giao thoa văn h c đ c đáo. Đây là hi n t ọ ộ ệ ượ ng

mang tính quy lu t và luôn g n v i s v n đ ng t ớ ự ậ ậ ắ ộ ự ệ thân c a văn h c, g n v i hi n ọ ủ ắ ớ

đ i hóa văn h c. ạ ọ

ng 2 Ti u k t ch ể ế ươ

t Nam th i kì 1932 - 1945 t n t i, phát tri n trong hoàn c nh l ch Văn h c Vi ọ ệ ồ ạ ờ ể ả ị

, chính tr , văn hóa, xã s đ c bi ử ặ ệ ớ t v i nh ng bi n đ ng l n trong đ i s ng kinh t ớ ờ ố ữ ế ộ ế ị

h i. Đây v a là c s thúc đ y văn h c hoàn thi n quá trình hi n đ i hóa, v a là ộ ơ ở ừ ừ ệ ệ ạ ẩ ọ

ti n đ t o nên hi n t ng văn xuôi lãng m n và ề ạ ệ ượ ề ng giao thoa gi a hai khuynh h ữ ướ ạ

hi n th c. S xu t hi n g n nh đ ng th i, cùng chung l c l ng sáng tác (ch ư ồ ự ượ ự ự ệ ệ ấ ầ ờ ủ

s n, ti u t y u là giai c p t ế ấ ư ả ể ư ả ỏ s n), k t h p v i ý th c đ i m i văn h c, h c h i ứ ổ ế ợ ọ ớ ớ ọ

ng Tây trên tinh th n sáng t o, k th a tinh hoa ti p thu cái m i c a văn h c ph ớ ủ ế ọ ươ ế ừ ạ ầ

c a văn h c truy n th ng… đã t o nên s g p g trong n i dung ph n ánh cũng ủ ự ặ ề ạ ả ọ ố ộ ỡ

nh ngh thu t bi u hi n gi a các nhà văn c a hai khuynh h ư ữ ủ ệ ể ệ ậ ướ ấ ng trên nhi u c p ề

đ . ộ

GIAO THOA V T T NG NGH THU T Ệ Ậ 8. Ề Ư ƯỞ

8.1. Giao thoa trong c m quan hi n th c và n i dung ph n ánh ự ộ ệ ả ả

Ch nghĩa lãng m n Pháp, châu Âu tr c ạ ra đ i và phát tri n ể ở ủ ờ ướ Ch nghĩa ủ

hi n th c t Nam kho ng cu i th k ự kho ng m t th k , song cùng du nh p vào Vi ế ỉ ệ ậ ả ộ ệ ế ỉ ả ố

XIX, đ u th k XX. Ch nghĩa lãng m n ế ỷ ầ ạ và Ch nghĩa hi n th c ự tuy khác nhau về ủ ủ ệ

th i đi m ra đ i nh ng có s g p g trên c s hình thành, phát tri n: hình thành và ự ặ ơ ở ư ể ể ờ ờ ỡ

phát tri n trong xã h i t ộ ư ả ố s n - xã h i đ ng ti n v i nh ng mâu thu n gay g t, th i ộ ồ ữ ể ề ẫ ắ ớ

nát, b t công... Đây cũng là m t trong nh ng y u t lí gi i vi c cùng m t th i kì ế ố ữ ấ ộ ả ệ ờ ộ

(1932 - 1945), văn h c Vi ọ ệ t Nam ti p nh n m nh m ậ ẽ Ch nghĩa lãng m n ạ và Chủ ủ ế ạ

ng Tây, châu Âu, hình thành các trào l u, các khuynh h nghĩa hi n th c ệ ự t ph ừ ươ ư ướ ng

văn h c. Là c s đ kh ng đ nh v s t ơ ở ể ề ự ươ ẳ ọ ị ể ng đ ng, giao thoa trong quan đi m ồ

ph n ánh hi n th c gi a hai khuynh h ự ữ ệ ả ướ ữ ng lãng m n và hi n th c nói chung, gi a ự ệ ạ

văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c th i kì này nói riêng. M t nguyên nhân ự ệ ạ ờ ộ

quan tr ng khác b t ngu n t ớ ồ ừ thái đ b t mãn v i th c dân phong ki n, k t h p v i ự ế ợ ộ ấ ế ắ ọ ớ

nh ng nh h ng c a t t ng dân ch t s n t i nhi u giai t ng trong xã h i đã ữ ả ưở ủ ư ưở ủ ư ả ớ ề ầ ộ

t o ra nh ng bi n đ i trong đ i s ng văn h c. Văn h c t p trung th hi n con ạ ể ệ ọ ậ ờ ố ữ ế ổ ọ

ng ườ i trong s th c t nh m nh m c a ý th c cá nhân và đ cao tinh th n dân ch ứ ự ứ ỉ ẽ ủ ề ầ ạ ủ

trong đ i s ng xã h i. V n đ thân ph n và v đ p c a con ng i tr thành trung ẻ ẹ ủ ờ ố ề ậ ấ ộ ườ ở

ậ tâm trong c m quan ph n ánh hi n th c c a văn h c ngh thu t. ệ ự ủ ệ ả ả ọ

8.1.1. Giao thoa trong c m quan hi n th c h ng t i con ng ự ướ ệ ả ớ i ườ

8.1.1.1. Thân ph n con ng i – v n đ trung tâm c a n i dung ph n ánh ậ ườ ủ ộ ề ấ ả

Đ cao tinh th n dân ch , đòi quy n t do, quy n đ c s ng h nh phúc cho ề ự ủ ề ầ ề ượ ố ạ

con ng i kh ng đ nh b c chuy n bi n l n trong văn h c th i kỳ 1932 - 1945. ườ ẳ ị ướ ế ớ ể ọ ờ

N u trong xã h i phong ki n, cá nhân và h nh phúc cá nhân chìm h n trong gia đình, ạ ế ế ẳ ộ

qu c gia thì gi đây, con ng i cá nhân, h nh phúc cá nhân n i lên nh m t v n đ ố ờ ườ ư ộ ấ ạ ổ ề

c a xã h i và văn h c. Con ng ủ ộ ọ ườ ả i cá nhân tr thành trung tâm ph n ánh trong c m ả ở

quan hi n th c c a các nhà văn và hi n th c xã h i đ ự ủ ộ ượ ự ệ ệ ẩ c ph n ánh trong tác ph m ả

i v i t là hi n th c cu c s ng c a con ng ộ ố ự ủ ệ ườ ớ ấ ả ự ứ t c s đa d ng, phong phú và ph c ạ

t p trong nhi u m i quan h . ệ ạ ề ố

Đ t nhân v t trong m i xung đ t gi a cá nhân v i gia đình, gi a ý th c cá ữ ứ ữ ặ ậ ố ộ ớ

nhân v i l giáo phong ki n, khuynh h ng lãng m n nói chung và văn xuôi lãng ớ ễ ế ướ ạ

m n nói riêng h ng t i đ cao con ng ạ ướ ớ ề ườ ộ i cá nhân. Có th kh ng đ nh, đây là n i ẳ ể ị

dung và c m h ng bao trùm c a khuynh h ng lãng m n. Tr ứ ủ ả ướ ạ ướ c đó, v n đ con ấ ề

ng i cá nhân đã đ c đ t ra trong các ti u thuy t c a Hoàng Ng c Phách, H ườ ượ ế ủ ể ặ ọ ồ

Bi u Chánh. Ti u thuy t c a Hoàng Ng c Phách (1925) v i đ tài v tình ế T Tâmố ể ể ớ ề ủ ề ọ

yêu và cách th hi n m i đã đ c công chúng thanh niên, trí th c đô th chào đón, ể ệ ớ ượ ứ ở ị

tán d t. đã di n t đ c tâm t ươ ng đ c bi ặ ệ T Tâmố ễ ả ượ ư ủ , nguy n v ng chính đáng c a ệ ọ

đông đ o t ng l p thanh niên trong xă h i. Xuyên su t câu chuy n là hnh nh con ộ ả ầ ệ ả ớ ố ́

ng i cá nhân đang vùng v y thoát kh i l ườ ỏ ễ ẫ giáo phong ki n đ tìm đ n tình yêu t ể ế ế ự

do. T Tâmố ấ là cô gái m nh m , ch đ ng trong tình yêu. Nàng đ n v i tình yêu r t ủ ộ ẽ ế ạ ớ

t ự nhiên và tình yêu đã t o s c m nh khi n nàng ch đ ng bày t ạ ạ ứ ủ ộ ế ỏ ớ ủ v i Đ m Th y: ạ

“Em đã đem lòng yêu anh, em l y tình luy n ái c a anh em ta làm khuây kh a, còn ủ ế ấ ỏ

v sau n a em phó m c khuôn thiêng” ề ữ ặ [Hoàng Ng c Phách (1988), T Tâm, Nxb Đ i ạ ọ ố

h c và Trung h c chuyên nghi p, Hà N i. ọ ư ủ ứ ộ ]. Song đ ng l c c a tình yêu ch a đ s c ự ủ ệ ọ ộ

i “khuôn thiêng” mà giai c p phong ki n đã t o nên trong đ t o nên ý th c ch ng l ể ạ ứ ố ạ ế ấ ạ

nàng. Tr c s c ép c a gia đình, nàng ch đ ng chia tay v i ng i mình yêu đ gi ướ ứ ủ ộ ủ ớ ườ ể ữ

tròn ch hi u, tr n v n đ o làm con. T đây, tâm tr ng ch u “cái thi ữ ế ừ ẹ ạ ạ ọ ị ệ t” v mình ề

luôn theo đu i T Tâm trong n i ân h n khi nghĩ r ng đã làm phi n ng i b n gái ổ ố ề ậ ằ ỗ ườ ạ

đã nên gia th t v i Đ m Th y. Hành đ ng và di n bi n tâm tr ng c a T Tâm ộ ủ ố ấ ớ ủ ễ ế ạ ạ th cự

ng ép, khiên c ch t là s th a hi p g ự ỏ ệ ượ ấ ưỡ tr ng c l ướ ễ giáo phong ki n. V i k t thúc ế ớ ế

bi k ch, ti u thuy t ể ế T Tâmố ị ề đã kh i ngu n c m h ng cho cu c đ u tranh đòi quy n ộ ấ ồ ả ứ ơ

s ng chính đáng và thái đ quy t li ố ế ệ ộ t ch ng l ố ễ ờ giáo phong ki n trong văn h c th i ế ọ

kì 1932 - 1945.

T 1932, v n đ và ý th c gi ừ ứ ề ấ ả i phóng cá nhân tr thành ý th c th ở ứ ườ ự ng tr c

trong c m quan hi n th c và n i dung ph n ánh c a văn h c lãng m n. Con ng ự ủ ệ ả ạ ả ộ ọ ườ i

cá nhân là v n đ quan tr ng đ c đ c p t i trong 10 đi u tôn ch và m c đích ề ấ ọ ượ ề ậ ớ ụ ề ỉ

khi h ng t i đòi quy n s ng chính đáng, quy n t do hôn c a ủ T l c văn đoàn ự ự ướ ớ ề ố ề ự

nhân, quy n đ ng h nh phúc… Quan ni m xã h i và nhân sinh ti n b này ề c h ượ ưở ế ệ ạ ộ ộ

không ch t n t i l i trên c s lí thuy t mà còn đ c th hi n trên nhi u ph ỉ ồ ạ ạ ơ ở ế ượ ể ệ ề ươ ng

di n qua các ti u thuy t lu n đ nh : ư N a ch ng xuân, Đo n tuy t, Gia đình… ử ừ ể ề ệ ệ ế ạ ậ

Con ng i cá nhân xung đ t v i gia đình truy n th ng, con ng ườ ộ ớ ề ố ườ ớ i cá nhân v i

nh ng ý t ng c i cách xã h i ho c con ng luôn ữ ưở ặ ả ộ ườ i cá nhân v i đ i s ng b n năng ớ ờ ố ả

là m i quan tâm hàng đ u khi n các tác gi t p trung bút l c khám ế ầ ố ả T l c văn đoàn ự ự ự ậ

phá và th hi n. ể ệ Có th h ch a chú ý t ể ọ ư ớ i nh ng mâu thu n l n, nh ng v n đ ẫ ớ ữ ữ ấ ề

nóng b ng đang di n ra trong xã h i, song v n đ h h ng t ề ọ ướ ễ ấ ỏ ộ ớ ệ i cũng là m ng hi n ả

th c đen t i, đang trói bu c, tàn phá, chà đ p nhân ph m con ng i: L giáo phong ự ố ạ ẩ ộ ườ ễ

ki n v i nh ng quan ni m, h t c l c h u l ủ ụ ạ ậ ỗ ế ớ ữ ệ i th i. ờ

Con ng i cá nhân trong xung đ t v i gia đình truy n th ng là xung đ t c ườ ộ ớ ộ ơ ề ố

b n, xuyên su t trong ti u thuy t ả ế T l c văn đoàn ự ự ể ố ữ . Đó là xung đ t c a nh ng ộ ủ

c h “chàng”, “nàng” - nh ng trí th c Tây h c, đ ữ ứ ọ ượ ưở ớ ng m t n n giáo d c m i, ộ ề ụ

đ c s ng trong m t môi tr ng văn hóa m i v i m t bên là nh ng đ i di n cho t ượ ố ộ ườ ớ ớ ữ ệ ạ ộ ư

ng n c . H lên ti ng đ u tranh phê phán t ng phong ki n l i th i và hành t ưở ệ ổ ọ ế ấ t ư ưở ế ỗ ờ

đ ng m nh m đòi quy n h nh phúc, quy n t ộ ề ạ ề ự ẽ ạ ố do cá nhân. T hành đ ng ch y tr n ừ ạ ộ

H n b m m tiên gia đình đ thoát kh i cu c hôn nhân g ép c a Lan ( ộ ủ ể ả ỏ ồ ướ ơ ệ ), đ n vi c ế

ch p nh n cu c s ng “n a ch ng xuân” c a Mai ( ử ừ ủ ấ ậ ố ộ N a ch ng xuân ừ ử ) và thái độ

quy t li t, “đo n tuy t” v i t Đo n tuy t ế ệ t ớ ư ưở ệ ạ ng cũ c a Loan ( ủ ệ )… là quá trình v ạ tượ

i nh ng ràng bu c c a l giáo phong ki n đ v i t do cá nhân. lên ch ng l ố ạ ộ ủ ễ ữ n t ể ươ ớ ự ế

Tính ch t quy t li ấ ế ệ ạ t, không th a hi p trong cu c đ u tranh này đã kh ng đ nh m nh ộ ấ ệ ẳ ỏ ị

m ý nghĩa ti n b trong quá trình nh n th c và kh ng đ nh con ng i cá nhân. ứ ẽ ế ẳ ậ ộ ị ườ

t vang lên trong tác ph m: Nh ng câu nói m nh m , quy t li ạ ế ệ ữ ẽ ẩ “Nhà tôi không có mả

i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn l y lấ ẽ ”[Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ ệ ể ọ

ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. tr 214], “Không ươ ự ự ộ ; t p 2; ậ ụ ậ

ai có quy n ch i tôi, không ai có quy n đánh tôi”, hay “Bà là ng i, tôi cũng là ử ề ề ườ

ng ườ i, không ai h n kém ai.”[ ơ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ể ệ

ch n) (2001), Văn ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ọ ươ ự ự ộ ; t pậ ụ ậ

1; tr 99] là nh ng l ữ ờ ắ i tuyên ngôn ng n g n, m nh m và tiêu bi u cho chi n th ng ể ế ẽ ắ ạ ọ

c a ch nghĩa cá nhân. ủ ủ

Không d ng l cu c đ u tranh đòi t ừ i ạ ở ấ ộ ự ế do hôn nhân, luy n ái, ti u thuy t ế ể

T l c văn đoàn th hi n con ng i cá nhân các ph ự ự ể ệ ườ ở ươ ể ng di n khác. Đó có th là ệ

nh ng con ng i lí t ng v i khát v ng c i cách xã h i, làm cách m ng nh Dũng ữ ườ ưở ư ạ ả ớ ọ ộ

(Đo n tuy t ng sáng ệ ), H c - B o ( ả Gia đình), Duy (Con đ ạ ạ ườ ậ ố ). Không ch p nh n s ng ấ

theo l i cũ, th đ ng v i cái có s n, b t hòa v i th c t ố ụ ộ ự ạ ư i, a phiêu l u, thích hành ư ẵ ấ ớ ớ

Đo n tuy t đ ng là nguyên nhân khi n Dũng ( ộ ế ệ ) s n sàng r i xa gia đình, tình yêu, ra ạ ẵ ờ

đi làm cách m ng v i lí t ạ ớ ưở ướ ng l n: “Làm thay đ i hi n tình c a dân quê”. H ng ủ ệ ớ ổ

ng c i cách, nâng cao dân trí b ng vi c l p p, m tr ng, v dân quê v i ý t ề ớ ưở ệ ậ ấ ở ườ ằ ả

v n đ ng ng ộ ậ ườ i dân dùng thu c Tây… là ch đ n i b t, ti n b c a văn xuôi lãng ủ ề ổ ậ ộ ủ ế ố

m n nh ng năm 1936 - 1939. H c - B o trong ữ ạ ả ạ ộ ố Gia đình yên tâm ch n cu c s ng ọ

i nông dân, đã tìm đ g n gũi v i ng ầ ớ ườ ượ c ni m vui trong cu c s ng bình d mà yên ộ ố ề ị

m. Đó cũng là “con đ ng sáng” trong cách nghĩ c a Duy v cu c s ng có ý nghĩa ấ ườ ề ộ ố ủ

(Con đ ng sáng ). V chính tr , các ý t ng trên còn o t ườ ề ị ưở ả ưở ấ ả ng, mang tính ch t c i

ng song đây cũng là “hình th c đ kh ng đ nh t do cá nhân tr l ươ ứ ể ẳ ị ự ướ ẻ c các n o

đ ng ti n thân c a xã h i”[ i trong ườ ộ Lê Th D c Tú (1994), Quan ni m v con ng ị ụ ủ ề ệ ế ườ

ti u thuy t c a T l c văn đoàn qua ba tác gi Nh t Linh - Khái H ng, Hoàng Đ o, ế ủ ự ự ể ả ư ấ ạ

Lu n án P.T.S Khoa h c Ng văn, Vi n Văn h c, Hà N i. ữ ộ ; tr 35]. ệ ậ ọ ọ

ổ Đ t nhân v t trong nh ng xung đ t đan xen, ch ng chéo trong xã h i mà n i ữ ậ ặ ồ ộ ộ

ng văn xuôi hi n th c h ng t b t là xung đ t giai c p, khuynh h ậ ấ ộ ướ ự ướ ệ ớ ờ i th hi n đ i ể ệ

i trong hi n th c khách quan. V i tuyên ngôn s ng phong phú đa d ng c a con ng ố ủ ạ ườ ự ệ ớ

đ i”, ngòi bút c a các nhà văn hi n th c đã ph i bày t “ti u thuy t là s th c ế ự ự ở ờ ủ ự ể ệ ơ ấ t

đau kh v v t ch t đ n tinh th n, t đó phanh c m i đau kh c a con ng ả ọ ổ ủ i, t ườ ừ ổ ề ậ ấ ế ầ ừ

phui, m x t t c nh ng ung nh t c a xã h i. Không d ng l ổ ẻ ấ ả ọ ủ ữ ừ ộ i ạ ở đó, kh ng đ nh ẳ ị

ng và đ cao, nâng niu nh ng khát v ng cao đ p c a con v đ p, ca ng i thiên l ẻ ẹ ợ ươ ẹ ủ ữ ề ọ

ng i tr thành m c đích h ng t ườ ở ụ ướ ớ ủ ổ ậ i c a văn xuôi hi n th c. V a chú ý làm n i b t ự ừ ệ

con ng i con ng ườ i xã h i, v a chú ý t ừ ộ ớ ườ ả i cá nhân là hai m t đan xen trong c m ặ

quan c a các nhà văn hi n th c khi h ng t i khám phá con ng ự ủ ệ ướ ớ i ườ

Con ng i cá nhân không tách r i con ng i xã h i trong văn xuôi khuynh ườ ờ ườ ộ

h ướ ng hi n th c. Đ c đi m này làm nên s sinh đ ng, s c h p d n trong th gi ự ứ ấ ế ớ i ự ể ệ ẫ ặ ộ

ng lãng m n đ nhân v t c a văn xuôi hi n th c. V a đ u tranh v i khuynh h ự ậ ủ ừ ệ ấ ớ ướ ạ ể

kh ng đ nh mình, v a k th a nh ng ti n b trong c m quan v con ng i cá nhân ừ ế ừ ữ ế ề ả ẳ ộ ị ườ

ng lãng m n, khi tái hi n con ng c a khuynh h ủ ướ ệ ạ ườ ả i nh s n ph m c a hoàn c nh ư ả ủ ẩ

ủ xã h i, các nhà văn hi n th c v n luôn chú tr ng kh c h a nh ng bi u hi n c a ự ữ ệ ể ệ ẫ ắ ộ ọ ọ

con ng ườ ị ậ i cá nhân v i đ i s ng tâm sinh lí sinh đ ng, ph c t p. Nh ng ch D u ớ ờ ố ứ ạ ữ ộ

(T t đèn ), anh Pha (B ng cùng ắ c đ ướ ườ ), Th M ch, Long ( ị ị Giông tố), H (ộ Đ i th a ừ ), ờ

Th (ứ S ng mòn ố ả ), Chí Phèo (Chí Phèo)…, Tám Bính (B vỉ ỏ) không ch là phiên b n ỉ

i mà là con ng i b ng x c a con ng ủ ườ ườ ằ ươ ứ ạ ng b ng th t v i đ i s ng tâm lí ph c t p, ị ớ ờ ố ằ

đa d ng, nhi u chi u. V i Vũ Tr ng Ph ng, khi c g ng phát hi n và miêu t “con ố ắ ụ ề ề ệ ạ ớ ọ ả

ng i xã h i” (ch dùng c a Ban-d c) trong m i con ng i, ông v n luôn chú ườ ữ ủ ắ ộ ỗ ườ ẫ

tr ng tìm và th hi n con ng i cá nhân v i nh ng bi u hi n phong phú c a nó. ể ệ ọ ườ ữ ủ ể ệ ớ

t, th ng tr c trong Vũ Tr ng Ph ng là ý th c tìm hi u đ i s ng b n năng Đ c bi ặ ệ ườ ờ ố ự ụ ứ ể ả ọ

c a con ng ủ ườ ủ i và th hi n m t cách h th ng. Ông đ cao đ i s ng b n năng c a ể ệ ệ ố ờ ố ề ả ộ

con ng i v a nh m m c đích t cáo xã h i qua vi c lí gi ườ ừ ụ ằ ố ệ ộ ả ệ i, c t nghĩa căn b nh ắ

“dâm đãng” đ i, v a mu n đ a ra tri ở ờ ố ư ừ ế t lí v s c m nh c a b n năng nh : “Đã là ủ ả ề ứ ư ạ

ng i thì ai cũng dâm” hay “D c tình cũng l i m nh h n ái tình… V l i bao nhiêu ườ ụ ạ ả ạ ạ ơ

cu c ái ân c a ng ủ ộ i đ i l ườ ờ ạ ọ i không b t đ u ch vì d c tình”. Có th , Vũ Tr ng ụ ắ ầ ể ỉ

ng đi u hóa vai trò c a b n năng, c a tính d c trong con ng i, song đây Ph ng c ụ ườ ủ ả ủ ụ ệ ườ

là bi u hi n c a con ng ệ ủ ể ườ ệ i cá nhân b i “ý th c v nhu c u b n năng là bi u hi n ứ ề ể ầ ả ở

Tr n Đình S (1997), S th hi n con ng i trong văn ch ng c a ý th c cá nhân”[ ủ ứ ự ể ệ ử ầ ườ ươ

th i c , v con ng i cá nhân trong văn h c c Vi t Nam, Nxb Giáo d c, Hà n i. ờ ổ ề ườ ọ ổ ệ ộ ; tr ụ

171].

Ti u thuy t và truy n ng n c a Nam Cao h ng t i đào sâu, khám phá th ắ ủ ể ế ệ ướ ớ ế

gi i bên trong c a con ng ớ ủ ườ i. Đây là đi m g p g , t ể ỡ ươ ặ ớ ng đ ng c a Nam Cao v i ủ ồ

Th ch Lam, v i các cây bút c a khi h ng t i th hi n con ng ủ T l c văn đoàn ự ự ạ ớ ướ ớ ể ệ ườ i

cá nhân. Đó là th gi i con ng i ý th c r t sâu s c v giá tr c a cu c s ng, giá tr ế ớ ườ ắ ề ộ ố ứ ấ ị ủ ị

v c a cái đ p, c a ngh thu t và giá tr c a cá nhân mình, luôn đ u tranh t ủ ị ủ ủ ẹ ệ ấ ậ ự ượ t

mình, h ng t i cái thi n. Khó có th phân chia tách b ch con ng ướ ớ ệ ể ạ ườ i xã h i và con ộ

ng i cá nhân trong nhân v t c a Nam Cao, ngay c trong các nhân v t đi n hình, ườ ậ ủ ể ả ậ

đ i di n tiêu bi u cho m t giai t ng trong xã h i. Chí Phèo ( ạ ệ ể ầ ộ ộ Chí Phèo) - nhân v tậ

đi n hình cho n i th ng kh c a ng ổ ủ ể ỗ ố ườ ế i nông dân trong xã h i cũ, b đày đ a đ n ộ ọ ị

ữ t n cùng, méo mó, băng ho i v nhân hình, nhân tính. Chí Phèo cũng mang nh ng ậ ạ ề

ph m ch t t i nông dân, c a ng ấ ố ẹ t đ p và khát v ng chung c a ng ọ ủ ẩ ườ ủ ườ ộ i lao đ ng

nghèo: khát v ng v cu c s ng l ng thi n. Bên c nh màu s c xã h i đó, Chí Phèo ề ộ ố ọ ươ ệ ạ ắ ộ

tr c h t đ c th hi n là m t con ng i cá nhân v i nh ng nét riêng v i khát ướ ế ượ ể ệ ộ ườ ữ ớ ớ

t yêu và cũng là ng v ng tr thù, khát v ng c m áo, bi ọ ả ọ ơ ế ườ ấ i “th y nh c h n là th y ụ ơ ấ

thích” khi ph i bóp đùi cho bà ba Bá Ki n. Nhân v t trong tác ph m c a Nam Cao ế ủ ậ ẩ ả

luôn ý th c sâu s c v cu c s ng, cu c đ i c a mình, đ c bi t là ng ộ ố ờ ủ ứ ề ặ ắ ộ ệ ườ ứ i trí th c.

Ni m say mê ngh thu t, nh ng hoài bão l n, nh ng c m v ữ ữ ề ệ ậ ớ ướ ơ ượ t m i gi ọ ớ ạ i h n

đan xen v i nh ng ham mu n ích k , nh ng d c v ng t m th ng…, s th c t nh ụ ọ ữ ữ ầ ớ ố ỉ ườ ự ứ ỉ

cùng nh ng ân h n, nu i ti c đã t o nên th gi i tâm, sinh lí riêng, đ y đ n, không ố ế ế ớ ữ ạ ậ ầ ặ

l n trong nhân v t c a ông. Cũng chính vì v y, tác ph m c a Nam Cao ph n ánh ẫ ậ ủ ủ ậ ẩ ả

hi n th c cu c s ng, hi n th c xã h i có chi u sâu, v a mang tính quy lu t, v a in ộ ố ừ ự ự ừ ệ ệ ề ậ ộ

đ m d u n cá nhân. ậ ấ ấ

L y con ng i làm trung tâm h ng t i khám phá, miêu t ấ ườ ướ ớ ả ẳ xã h i đã kh ng ộ

ng ngh thu t th hi n qua khuynh đ nh b ị ướ c phát tri n m nh m trong t ạ ể ẽ t ư ưở ể ệ ệ ậ

ng văn xuôi lãng m n và khuynh h ng văn xuôi hi n th c th i kì này. Trong h ướ ạ ướ ự ệ ờ

cái nhìn c a các nhà văn lãng m n và hi n th c giai đo n 1932 - 1945, hi n th c xã ủ ự ự ệ ệ ạ ạ

c h t ph i là hi n th c c a đ i s ng cá nhân và thân ph n c a con ng h i tr ộ ướ ế ự ủ ờ ố ậ ủ ệ ả ườ i

tr thành m t trong nh ng y u t ở ế ố ữ ộ quan tr ng trong ý th c ph n ánh cu c s ng, ứ ộ ố ả ọ

khám phá hi n th c. T đây, h li khai v i th văn ch ự ừ ứ ệ ọ ớ ươ ng gi ng gi ả ả ạ ủ i đ o lí c a

văn h c trung đ i đ h i v i t ạ ể ướ ọ ng vào đ i s ng con ng ờ ố ườ ớ ấ ả ệ t c nh ng nét đa di n ữ

c a nó. ủ

8.1.1.2. Con ng c ph n ánh trên nhi u bình di n, nhi u góc đ i đ ườ ượ ề ệ ề ả ộ

Tr c h t, con ng ướ ế i đ ườ ượ c ph n ánh trên bình di n xã h i. Khi ý th c cá ệ ứ ả ộ

i cá nhân t kh ng đ nh mình b ng cách xác l p ý nghĩa và nhân b ng t nh, con ng ỉ ừ ườ ự ẳ ằ ậ ị

vai trò c u thành c a nó trong xã h i. Con ng ủ ấ ộ ườ ủ i cá nhân v a ch u tác đ ng c a ị ừ ộ

hoàn c nh xã h i, v a ph n ng, tác đ ng ng i làm thay đ i di n m o và tính ả ứ ừ ả ộ ộ c l ượ ạ ệ ạ ổ

i ph n ánh cu c s ng phong phú và sinh đ ng th i kì 1932 - ch t xã h i. H ng t ộ ướ ấ ớ ộ ố ả ộ ờ

1945, các nhà văn lãng m n và hi n th c đã đ t con ng i cá nhân trên bình di n xã ự ệ ặ ạ ườ ệ

i. h i đ khám phá, c t nghĩa, lí gi ộ ể ắ ả

Đ t nhân v t c a mình trong xung đ t m i - cũ, các nhà văn lãng m n không ậ ủ ạ ặ ộ ớ

ch đ cao dân ch , bài bác l ỉ ề ủ ễ ủ giáo phong ki n c h mà còn kh ng đ nh vai trò c a ế ổ ủ ẳ ị

cá nhân đ i v i s ti n b xã h i. Mâu thu n gi a con ng ố ớ ự ế ữ ẫ ộ ộ ườ ộ i cá nhân v i xã h i ớ

truy n th ng th c ch t là mâu thu n gi a giai c p t s n, ti u t ấ ư ả ể ư ả ấ s n v i giai c p ự ữ ề ẫ ấ ố ớ

ph ng di n văn hóa). Cu c đ u tranh c a nh ng cô gái nh phong ki n (dù ch ế ỉ ở ươ ủ ữ ệ ấ ộ ư

Mai (N a ch ng xuân), Loan (Đo n tuy t )… v i đ i gia đình ử ừ ệ ), Nhung (L nh lùng ạ ạ ớ ạ

s n v i giai c p phong phong ki n th c ch t là cu c đ u tranh c a giai c p t ộ ấ ư ả ự ủ ế ấ ấ ấ ớ

ki n. Xét trên bình di n xã h i, h đ i di n cho các giai t ng m i (t s n, ti u t ọ ạ ớ ư ả ể ư ế ệ ệ ầ ộ

i có h c th c, đ c ti p thu t ng văn hóa, văn minh ph s n) - nh ng ng ả ữ ườ ứ ọ ượ ế t ư ưở ươ ng

Tây v i các bà m ch ng - đ i di n cho giai c p phong ki n. M t khác, h cũng là ẹ ồ ệ ế ấ ặ ạ ớ ọ

nh ng n n nhân c a xã h i. S ph n c a Mai ( ủ ữ ủ ậ ạ ộ ố N a ch ng xuân ừ ử ), Loan (Đo nạ

Thoát ly), Nhung (L nh lùng ), Dung (Hai l n ch t tuy tệ ), H ng ( ồ ạ ậ ủ ế )… là s ph n c a ố ầ

do hôn nhân d nh ng cô gái dám đ u tranh m nh m cho tình yêu và quy n t ạ ề ự ữ ẽ ấ ườ ng

nh đ u có k t thúc bi k ch. ế ư ề ị

Tiêu s n tráng sĩ Trong tác ph m ẩ Đôi b nạ (Nh t Linh) và ấ ơ (Khái H ng) các tác ư

gi đã xây d ng nh ng nhân v t mang lí t ng xã h i rõ nét. Dũng trong ả ự ữ ậ ưở ộ Đôi b nạ và

đám thanh niên trong Tiêu s n tráng sĩ ơ (Ph m Thái...) là nh ng thanh niên mang ữ ạ

trong mình thái đ b t hòa v i xã h i th c t i và mu n thay đ i nó b ng hành đ ng. ộ ấ ự ạ ớ ộ ằ ộ ố ổ

Dũng đã t t Loan đ ra đi, “đi v ph ng B c”, đi tìm cho mình m t lí t bi ừ ệ ể ề ươ ắ ộ ưở ng

i tri u đình Tây S n. H c - B o ( s ng m i; đám thanh niên quý t c thì ch ng l ố ớ ộ ố ạ ả Gia ề ạ ơ

đình – Khái H ng), Duy ( Con đ ng sáng - Hoàng Đ o) l ư ườ ạ ạ ả i mu n làm m t nhà c i ố ộ

cách xã h i v i ý t ộ ớ ưở ậ ấ ng “làm thay đ i hi n tình dân quê” b ng hành đ ng l p p, ệ ằ ổ ộ

phát thu c cho dân nghèo… Chú ý t ố ớ i bình di n xã h i, m t m t các nhà văn lãng ộ ệ ặ ộ

m n nhìn con ng i là n n nhân c a xã h i, m t khác mu n kh ng đ nh m nh m ạ ườ ủ ặ ẳ ạ ạ ộ ố ị ẽ

vai trò c a cá nhân trong đ i s ng xã h i. Con ng i cá nhân không hoàn toàn thoát ờ ố ủ ộ ườ

li v i đ i s ng xã h i mà còn in đ m d u n c a th i đ i. ấ ấ ủ ớ ờ ố ờ ạ ậ ộ

Văn xuôi hi n th c cũng đ t nhân v t trong nh ng mâu thu n xung đ t xã ậ ự ữ ệ ẫ ặ ộ

ng hào làng Đông h i gay g t: Mâu thu n gi a gia đình ch D u và b n đ a ch c ộ ị ậ ủ ườ ữ ẫ ắ ọ ị

), gi a anh Pha và Ngh L i ( ng cùng ), gi a Chí Phèo và Bá Xá (T t đèn ắ ị ạ B ữ c đ ướ ườ ữ

Ki n (ế Chí Phèo), gi a dân làng Quỳnh Thôn và Ngh Hách, gi a nh ng công nhân ữ ữ ữ ị ở

vùng m Qu ng Yên và Ngh Hách ( ả ỏ ị Giông tố). Nh ng ng ữ ườ ớ i lao đ ng nghèo v i ộ

ph m ch t l ng thi n đang b đ y t c đ ng cùng, b tàn phá, chà đ p nhân ấ ươ ẩ i b ị ẩ ớ ướ ườ ệ ạ ị

ph m. N n đói nghèo, n n c ng hào c hi p, n n s u cao thu n ng, lũ l ạ ườ ẩ ạ ạ ư ế ặ ứ ế ụ ạ t h n

hán, mê tín d đoan, d t nát… bám ri ố ị ế ấ ả t l y cu c s ng c a h , t o nên bao c nh ộ ố ọ ạ ủ

th ng tâm. Ng i thì “bán con bán chó”, ng i thì bán nhà bán v n và không ít ươ ườ ườ ườ

ng tâm, nhân ph m đ t n t k ph i bán c l ẻ ả ươ ả ể ồ ạ ẩ i trong n i đau xót, t ỗ ủ ề i nh c ê ch . ụ

Ng i, b n quan l ng hào ngày càng b c l c l ượ ạ ọ i c ạ ườ ộ ộ rõ b n ch t đ c ác, đ u gi ấ ộ ể ả ả ,

thâm đ c v i nh ng th đo n ăn ch n, cho vay lãi xi ủ ạ ộ ớ ữ ặ ế ợ t n , bòn mót t ng xu... chúng ừ

c u k t v i chính quy n th c dân đ y nh ng ng ấ ế ớ ự ữ ề ẩ ườ ố i dân nghèo vào cu c s ng kh n ộ ố

cùng.

Nhân v t Ngh Hách trong ị ậ ộ ạ Giông tố c a Vũ Tr ng Ph ng cũng là m t đ i ụ ủ ọ

di n xu t s c trong vai trò là m t con ng i xã h i. H n là m t tên trùm t ấ ắ ệ ộ ườ ắ ộ ộ ư ả ỡ b n c

“phú gia đ ch qu c”, khét ti ng c u k t v i th c dân. Đ vào đ ế ớ ự ế ể ấ ố ị ượ ể c vi n Dân bi u, ệ

ch c r t nhi u ho t đ ng xã h i đ m dân nh phát ch n cho dân h n đã ph i t ắ ả ổ ứ ấ ộ ể ị ạ ộ ư ề ẩ

ng bình dân c a mình (c tình cho Long và Tuy t - hai nghèo, qu ng bá cho t ả t ư ưở ủ ế ố

anh em ru t l y nhau). Đ gi cho thanh danh c a mình, h n không ng n ng i dùng ộ ấ ể ữ ủ ạ ầ ắ

nh ng th đo n bì ủ ữ ạ ổ i nh t nh quăng c đ , truy n đ n vào làng Quỳnh Thôn đ ề ờ ỏ ư ấ ơ ể

vu oan giá h a cho dân làng. V i t ớ ấ ả ữ ự ự t c nh ng hành đ ng này, Ngh Hách th c s là ọ ộ ị

i cá nhân cũng s n ph m tiêu bi u c a xã h i đ ng ti n. Song, d u n con ng ộ ồ ả ấ ấ ủ ề ể ẩ ườ

đ c kh ng đ nh khi Vũ Tr ng Ph ng “tuy t đ i hóa” quy n l c c a h n. ượ ề ự ủ ắ ệ ố ụ ẳ ọ ị

Bên c nh con ng ạ ườ ệ i cá nhân trên bình di n xã h i, văn xuôi lãng m n và hi n ộ ệ ạ

th c th i kì này còn chú ý t i con ng ự ờ ớ i d ườ ướ i góc đ gia đình. ộ ủ Trong c m quan c a ả

ậ các nhà văn lãng m n, “gia đình” hi n lên là thành trì v ng ch c c a s l c h u, ắ ủ ự ạ ữ ệ ạ

giáo phong ki n c n ph i b t phá ho c xóa b . “Gia đình” tr b o th … c a l ủ ả ủ ễ ả ứ ế ầ ặ ỏ ở

thành l c l ự ượ ớ ng thù đ ch v i ch nghĩa cá nhân v i bao m i quan h ràng bu c, v i ớ ủ ệ ớ ố ộ ị

nh ng t p t c c h . Trong c m quan y, con ng i cá nhân đ ậ ụ ổ ủ ữ ấ ả ườ ượ ở c kh ng đ nh b i ẳ ị

ý th c b t phá m nh m . Các cô gái trong N a ch ng xuân, Đo n tuy t ứ ứ ẽ ạ ệ c a Khái ủ ử ừ ạ

ổ ủ H ng và Nh t Linh mu n phá tung s đè nén vô lí c a phong t c t p quán c h , ụ ậ ư ự ủ ấ ố

nh ng gi Đo n tuy t ữ ả ố ủ ạ d i c a đ o đ c phong ki n. Cu c s ng c a Loan ( ế ộ ố ứ ủ ệ ) là m tộ ạ

ề t n k ch g n v i đ i gia đình phong ki n. Là cô gái có h c, có tình yêu v i nhi u ấ ớ ạ ế ắ ọ ớ ị

m ng đ p l ẹ ạ ị ả ở i b g bán, Loan ph i s ng cu c đ i đau kh , b vùi d p tàn nh n b i ộ ờ ả ố ổ ị ậ ẫ ộ

ng i ch ng vũ phu, thô l ườ ồ ỗ ở ổ ủ , b i m ch ng v i hàng m nh ng quan ni m c h , ớ ữ ẹ ệ ồ ớ

nh ng phép t c, l nghi gi ắ ễ ữ ả ố ộ d i. Loan cũng là cô gái dám m nh m đo n tuy t cu c ẽ ệ ạ ạ

s ng ngh t th , đòi quy n t ở ố ề ự ẹ ố do c a mình. T nh ng hành đ ng ng m ch ng đ i ủ ừ ữ ầ ố ộ

(v đá chân vào cái h a lò khi b c vào nhà ch ng) đ n nh ng câu nói m nh m ỏ ờ ướ ữ ế ạ ồ ẽ

kh ng đ nh quy n con ng i c a mình tr c m ch ng (Bà là ng i, tôi cũng là ề ẳ ị ườ ủ ướ ẹ ồ ườ

ng i, không ai có quy n hành h ai c ) và đ nh cao là hành đ ng ng sát ch ng đã ườ ề ạ ả ộ ộ ồ ỉ

minh h a cho khát v ng v t thoát kh i đ i gia đình phong ki n. D i góc đ gia ọ ọ ượ ỏ ạ ướ ế ộ

ứ đình thì Mai, Loan, H ng, Nhung v a là n n nhân, v a là nh ng cô gái mu n b t ừ ừ ữ ạ ồ ố

phá nh ng trói bu c c a l giáo, đ o đ c phong ki n. H cũng là nh ng cô gái có ộ ủ ễ ữ ứ ữ ế ạ ọ

ngh l c, có tình yêu và lòng chung th y, s ng tình c m, trách nhi m v i gia đình. ị ự ủ ệ ả ố ớ

Nhung trong L nh lùng đ c Nh t Linh miêu t ạ ượ ấ ả ộ khá thành công v s ph n và cu c ề ố ậ

i ph n trong s trói bu c c a đ o đ c phong ki n c s ng kh n kh c a ng ố ổ ủ ố ườ ộ ủ ạ ụ ữ ự ứ ế ổ

t h nh kh phong”, Nhung ph i hi sinh tình yêu, h . B ki m t a b i b n ch “ti ủ ị ề ở ố ữ ỏ ế ạ ả ả

tu i xuân và h nh phúc, ph i s ng trong c nh cô đ n, l nh l o đ gi ả ố ể ữ ế ơ ti ng th m ẽ ả ạ ạ ổ ơ

cho nhà ch ng. Đ t nhân v t c a mình d ậ ủ ặ ồ ướ ậ i góc đ gia đình, Nh t Linh v a nêu b t ấ ừ ộ

đ c tính ch t tàn nh n, v a phê phán m nh m tính ch t l ượ ấ ỗ ừ ẽ ạ ấ ẫ i th i, gi ờ ả ố ủ d i c a

ọ nh ng quan ni m đ o đ c phong ki n. H ph i s ng gi a m t bên là khát v ng ả ố ữ ứ ữ ệ ế ạ ọ ộ

c yêu, đ s ng chính đáng, đ ố ượ ượ ố ệ c s ng h nh phúc v i m t bên là nh ng quan ni m, ộ ữ ạ ớ

t danh gi t o đang t n t i, đ c duy tr nh thành ki n, đ nh ki n và nh ng th ti ế ứ ế ữ ế ị ả ạ ồ ạ ượ ́ ư

m t th quy n l c nh t trong gia đình. K t thúc câu chuy n là n i ám nh không ề ự ứ ế ệ ả ấ ộ ỗ

nguôi trong tâm trí Nhung và trong lòng ng i đ c: ườ ọ

“…Tháng đi, năm đi mùa xuân c a đ i nàng đi qua không bao gi tr l i n a! ủ ờ ờ ở ạ ữ

c m t b n ch vàng: Nhung th y hi n ra rõ ràng tr ệ ấ ướ ắ ố ữ

TI T H NH KH PHONG Ạ Ả Ế

Cùng v i hai hàm răng long, mái tóc b c, cái ph n th ạ ầ ớ ưở ấ ẽ ế ng quý hóa y s đ n

đ k t li u đ i nàng, đ i m t ng i đàn bà góa tr , v y th ch ng, gi ể ế ễ ờ ộ ờ ườ ẻ ở ậ ờ ồ ữ

đ ượ ẹ c v n toàn ti ng th m.”[ ế ơ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và ệ

tuy n ch n) (2001), Văn ch ể ọ ươ ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, ậ ự ự ụ

Hà N i.ộ ; t p 1; tr 268]. ậ

Tác ph m ẩ Gia đình c a Khái H ng khai thác m i quan h cá nhân và gia đình ủ ư ệ ố

trên m t ph ng di n khác. S háo danh c a các thành viên trong gia đình nh Nga ộ ươ ư ủ ự ệ

ố (v An), ông bà Án Báo (b m v ) chính là th ph m đ y An đ n tình tr ng s ng ố ẹ ợ ủ ạ ế ẩ ạ ợ

ích k , buông xuôi, phó m c đ làm hài lòng m i ng i trong gia đình. ặ ể ọ ỉ ườ

Khám phá con ng i d ườ ướ ự i góc đ gia đình m ra cho các cây bút hi n th c ệ ộ ở

phê phán cái nhìn sâu s c h n v con ng ề ắ ơ ườ ộ ầ i. Các nhân v t ph n di n, thu c t ng ả ệ ậ

ậ l p trên trong tác ph m c a Vũ Tr ng Ph ng v a g n gũi, sinh đ ng và v a tô đ m ụ ớ ừ ầ ừ ủ ẩ ộ ọ

giá tr t cáo xã h i khi đ ị ố ộ ượ ậ c soi chi u trong m i quan h này. Th t v y, nhân v t ậ ậ ệ ế ố

Ngh Hách ( chân th c và sinh đ ng n u tác gi ch chú ý ị Giông tố) s m t đi y u t ẽ ấ ế ố ự ế ộ ả ỉ

t ớ ấ ủ i bình di n xã h i. Ngh Hách không ch là đ i di n tiêu bi u cho b n ch t c a ỉ ệ ể ệ ả ạ ộ ị

giai c p t s n đ ng th i mà còn là k đã khi n gia đình r i vào bi k ch: B c ấ ư ả ươ ố ướ p ế ẻ ờ ơ ị

i c a con, anh em l y nhau, con trai thì ng v i v b . Và cũng r t ngh v ch a c ợ ư ướ ủ ủ ớ ợ ố ấ ấ ị

Hách khi dám qu ng cáo cho s nghi p chính tr c a mình b ng cách công nh n v ị ủ ự ệ ằ ậ ả ề

ẩ s lo n luân c a hai đ a con mình trong b a ti c khoe m đay, sau cu c phát ch n ự ạ ữ ệ ủ ứ ề ộ

gi nhân gi nghĩa. Soi chi u con ng i ả ả ế ầ ườ trong m i quan h v i gia đình góp ph n ệ ớ ố

tái hi n chân dung trùm t ệ ư ả ự ố b n ngh Hách v a đ c đáo, cá tính, v a chân th c s ng ừ ộ ừ ị

đ ng.ộ

V i Nam Cao, con ng i xã h i, con ng i cá nhân n i b t tr ớ ườ ộ ườ ổ ậ ướ c h t khi ế

g n v i gia đình. Các nhân v t trí th c c a ông th ắ ứ ủ ậ ớ ườ ở ở ng ăn năn, h i h n, trăn tr b i ố ậ

cu c s ng vô nghĩa, b i s b t l c c a mình tr ở ự ấ ự ủ ộ ố ướ c hoàn c nh. Bi k ch c a H trong ị ủ ả ộ

Đ i th a i trí th c hi u sâu s c giá tr , ý nghĩa c a cu c s ng, ừ là bi k ch c a ng ị ủ ờ ườ ộ ố ủ ứ ể ắ ị

b nh ng c m , hoài bão cũng nh ni m say mê ngh thu t c a cá s n sàng t ẵ ừ ỏ ữ ướ ư ề ậ ủ ệ ơ

nhân đ t o d ng và chăm sóc gia đình. Nh ng h cũng chính là k đang tàn phá gia ể ạ ự ư ẻ ọ

đình đ c t o d ng t s ng tình th “l ng”. Cái đói, cái nghèo, gánh n ng c m áo ượ ạ ự ừ ẽ ố ươ ặ ơ

bám ri t tr thành ch t đ c đang hàng ngày, hàng gi g m nh m tâm h n ng i trí ế ở ấ ộ ờ ặ ấ ồ ườ

th c, bu c h ph i s ng ích k , buông xuôi, t ả ố ứ ọ ộ ỉ ự ộ ti, phó m c…, ph i s ng m t cu c ả ố ặ ộ

c m , m t cu c s ng vô nghĩa, m t cu c “s ng mòn”. Ý s ng không hoài bão, ố ướ ộ ố ơ ộ ộ ố ộ

nghĩa t cáo và ý nghĩa nhân văn cũng đ c soi sáng b i góc nhìn này. Con ng i cá ố ượ ở ườ

nhân không ch i b gia đình, không ch y tr n hay thoát li mà g n v i nó b ng trách ố ỏ ắ ằ ạ ớ ố

nhi m và tình th ng. Chi u sâu trong giá tr nhân văn toát lên t ệ ươ ề ị ừ ủ tác ph m c a ẩ

Nam Cao là khát v ng đ c san s tình yêu th ng. Và trên c s này, có l ọ ượ ẻ ươ ơ ở ẽ ọ ớ h m i

c “phát tri n đ n t n đ nh ng kh năng c a loài ng i ch a đ ng th y đ ấ ượ ế ậ ữ ủ ể ả ộ ườ ự ứ ở

trong mình”[Hà Minh Đ c (1999), S ng mòn, “Nam Cao toàn t p”, t p 3, Nxb Văn ứ ậ ậ ố

h c, Hà N i. ọ ộ ; tr 256].

Có s g p g gi a Nam Cao, Ngô T t T , Th ch Lam khi nhìn con ng i cá ấ ố ỡ ữ ự ặ ạ ườ

nhân trên bình di n gia đình g n v i ý th c và trách nhi m. V đ p c a ng i ph ẻ ẹ ủ ứ ệ ệ ắ ớ ườ ụ

n trong tác ph m c a Th ch Lam, c a Ngô T t T tr ạ ữ ấ ố ướ ủ ủ ẩ ề c h t là v đ p truy n ẻ ẹ ế

th ng c a s t n t o, đ c hi sinh, tình c m yêu ch ng th ng con h t m c. Trong ủ ự ầ ả ứ ả ố ồ ươ ự ế

tác ph m c a Th ch Lam, “Gia đình” là bi u t ng c a s yên bình, m cúng khi ể ượ ủ ẩ ạ ủ ự ấ

Tâm ng i ăn trong “con m t th i” sau m t ngày v t v ắ ồ ươ ng m n c a m i ng ủ ế ọ ườ ấ ả ộ

gánh m t gánh hàng t ch tr v nhà ( ộ ừ nhà ra đ n ch r i t ế ợ ồ ừ ợ ở ề Cô hàng xén); là h nhạ

phúc, t i đ p trong quá kh , đ i l p v i hi n t i d b n ( ươ ẹ ứ ố ậ ệ ạ ơ ẩ T i ba m i ươ ). Ngô T tấ ố ớ

T và Th ch Lam có m t s g p g trong vi c xây d ng hình nh nh ng ng ộ ự ặ ữ ự ệ ả ạ ố ỡ ườ i

ắ ph n truy n th ng luôn coi gia đình là ch d a tinh th n trong nh ng th i kh c ụ ữ ỗ ự ữ ề ầ ố ờ

chông chênh c a cu c đ i và cũng là th i kh c đ nhân cách c a h đ ủ ọ ượ ủ ể ắ ờ ộ ờ ẳ c kh ng

đ nh. V đ p c a ch D u ( ị ị ậ T t đèn ẻ ẹ ủ ắ ả ) t a sáng trong nh ng tình hu ng, hoàn c nh ữ ỏ ố

kh c nghi t nh t c a gia đình nông dân nghèo khi thi u ti n đóng thu . Ch D u tr ắ ệ ấ ủ ị ậ ế ế ề ở

thành tr c t c a gia đình kh n khó nh t làng Đông Xá, t ng c xuôi chăm ụ ộ ủ ấ ố t t ấ ả ượ

ch ng, chăm con và lo ti n tr “món n nhà n c”. Vì gia đình, vì ch ng con, ch ề ả ồ ợ ướ ồ ị

ng hào quan l i. Nh ng cũng vì ch ng con, gia đình, s n sàng nh n nh n tr ẵ ẫ ị c c ướ ườ ạ ư ồ

ch m nh m đánh l i b n chúng v i lòng căm thù, s u t h n. “Gia đình” chính là ị ạ ẽ ạ ọ ự ấ ậ ớ

i đàn bà thôn quê nghèo khó này. c i ngu n t o nên s c m nh ti m tàng c a ng ộ ồ ạ ứ ủ ề ạ ườ

Có th kh ng đ nh r ng, nhìn con ng i góc đ gia đình đã giúp cho các ể ẳ ằ ị i d ườ ướ ộ

cây bút lãng m n và hi n th c kh c h a đ c rõ nét chân dung con ng i, đ t t ọ ượ ự ệ ắ ạ ườ ạ ớ i

chi u sâu trong hi n th c ph n ánh. ệ ự ề ả

Con ng i cá nhân trong quan h v i chính mình in đ m đ u n trong văn ườ ấ ấ ệ ớ ậ

xuôi th i kì 1932 - 1945. Khi bàn v quan ni m v con ng ệ ề ề ờ ườ ủ i c a ti u thuy t ể ế Tự

, nhà nghiên c u Lê Th D c Tú đã phát hi n l ch trình c a con ng l c văn đoàn ự ệ ị ị ụ ứ ủ ườ i

cá nhân: t con ng i cá nhân xã h i mang đ m màu s c chính tr đ n con ng i cá ừ ườ ị ế ậ ắ ộ ườ

nhân lãng m n, con ng ạ ườ ả ế i b n năng, c c đoan li u lĩnh và kh ng đ nh: ti u thuy t ự ể ề ẳ ị

T l c văn đoàn ự ự là ti u thuy t lu n đ v con ng ậ ề ề ể ế ườ ằ i cá nhân. Chúng tôi cho r ng

nh n đ nh này cũng có th ng v i nh n đ nh v con ng i cá nhân trong văn xuôi ể ứ ề ậ ậ ớ ị ị ườ

hi n th c th i kì này. Bên c nh hình nh con ng i cá nhân - xã h i, con ng i cá ự ệ ả ạ ờ ườ ộ ườ

nhân - gia đình là con ng i cá nhân - b n năng. ườ ả

ể Trong nh ng sáng tác th i kì đ u c a văn h c lãng m n (tiêu bi u là ti u ủ ữ ể ầ ạ ờ ọ

) con ng thuy t ế T l c văn đoàn ự ự ườ ậ i cá nhân mang đ m màu s c xã h i, mang đ m ậ ắ ộ

tính lí t ng. Đ n nh ng giai đo n sau đã d n xu t hi n con ng ưở ữ ế ệ ạ ầ ấ ườ ả i cá nhân b n

năng. Con ng i cá nhân đây luôn suy nghĩ và hành đ ng theo tri t lí c a cái tôi ườ ở ộ ế ủ

tuy t đ i. Tuy t ( ệ ố ế Đ i m a gió ờ ư ố - Nh t Linh, Khái H ng) đã có m t quan ni m s ng ư ệ ấ ộ

không gi ng ai “Bao gi em cũng là c a em t ố ờ ủ ừ ể ộ th phách đ n chí tâm h n” và m t ế ồ

ạ châm ngôn kh c sâu vào trái tim s t đá c a nàng “Không tình không c m, ch coi l c ủ ắ ả ắ ỉ

thú ở ờ đ i nh m t v thu c tr ư ộ ị ố ườ ng sinh” và “Ái tình là s g p g c a hai xác th t”. ự ặ ỡ ủ ị

Nh n xét v nhân v t Tuy t, nhà nghiên c u Lê Th D c Tú cho r ng: “Tuy t là ị ụ ứ ề ế ế ằ ậ ậ

m t m u hình m i c a t do cá nhân. Nhu c u gi i phóng cá nhân kh i gia đình ớ ủ ự ẫ ộ ầ ả ỏ

phong ki n nh Mai ( ), Loan (Đo n tuy t ), ư ế N a ch ng xuân ừ ử ệ ), Nhung (L nh lùng ạ ạ

Thoát ly) không còn đ t ra đ i v i Tuy t n a. Tuy t đòi h i m t s gi H ng ( ồ ộ ự ả i ế ữ ố ớ ế ặ ỏ

phóng tri t đ kh i gia đình nói chung nh m t t ch c t bào c a xã h i ch i b ệ ể ư ộ ổ ứ ế ỏ ố ỏ ủ ộ

trách nhi m làm v và làm m . Tuy t ch tôn th s h ng th và o t ờ ự ưở ệ ẹ ế ợ ỉ ả ưở ụ ộ ng m t

cõi t do tuy t đ i không bao gi i mu n s ự ệ ố ờ ở tr thành v t s h u c a ai nh ng l ậ ở ữ ủ ư ạ ố ở

t c … đ ti n đ n m t quan ni m s ng: Em bao gi cũng là c a em t h u t ữ ấ ả ể ế ế ệ ộ ố ờ ủ ừ ể th

phách đ n chí tâm h n”[ Lê Th D c Tú (1994), Quan ni m v con ng ế ồ ị ụ ệ ề ườ i trong ti u ể

thuy t c a T l c văn đoàn qua ba tác gi Nh t Linh - Khái H ng, Hoàng Đ o, ế ủ ự ự ả ư ấ ạ

Lu n án P.T.S Khoa h c Ng văn, Vi n Văn h c, Hà N i. ữ ộ ; tr 44, 45]. C nh trong ệ ả ậ ọ ọ

Thanh Đ cứ có m t tri ộ ế t lí s ng g n nh v y. Trong khi ng ư ậ ầ ố ườ ứ i cha (ông Thanh Đ c)

theo đu i m c đích l n nh t là làm giàu b ng kinh doanh đ n đi n thì C nh (ng ụ ề ằ ả ấ ổ ớ ồ ườ i

con) - m t sinh viên tr ộ ườ ng Y, luôn l y thú vui ăn ch i thích gì thì làm, thích ai thì ơ ấ

yêu làm m c đích s ng: “Sinh ra đ i đ mà sung s ng, đ th a mãn ch không ụ ố ở ờ ể ướ ể ỏ ứ

ph i đ kh s , đ than phi n hay đ theo đu i m t m c đích vi n vông nào”[ Phan ả ể ổ ở ể ụ ề ể ể ổ ộ

Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c ự ự

văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ ộ ; t p 2]. Cũng nh Tuy t, C nh có m t ư ụ ế ậ ả ậ

do theo ki u ph quan ni m s ng t ệ ố ự ể ươ ng Tây. Tình yêu đ i v i C nh không ngoài ố ớ ả

ả cái đích l c thú: “ch có ái tình xác th t là thiêng liêng”, vì th C nh đã ve vãn c ý ế ả ạ ỉ ị

trung nhân c a cha l n ng ủ ẫ ườ i yêu c a b n. C nh đã c tình thi tr ả ủ ạ ố ượ t nhi u l n đ ề ầ ể

mãi mãi đ c ng i trên gh nhà tr ng, đ ti p t c đ ượ ế ồ ườ ể ế ụ ượ ả c ăn ch i mà không ph i ơ

gi i bài toán “đ i mình s ra sao, s xoay ng nào sau khi t ả ẽ ẽ ả ờ ố t nghi p.”[ ệ Phan Tr ngọ

Th ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c văn ự ự

đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ng trong ộ ; t p 2]. Nhân v t Tr ụ ậ ậ ậ ươ ắ B m tr ng ướ

c a Nh t Linh khi bi ủ ấ ế ộ t mình đang s ng nh ng ngày cu i cùng c a cu c đ i đã b c ộ ờ ủ ữ ố ố

quan đi m s ng h t s c c c đoan: “n m đ các khoái l c đ i, s ng cho h t đ l ộ ế ứ ự ạ ở ờ ố ế ể ủ ế ể ố

không còn ao ướ c gì n a”. Tr ữ ươ ố ng đã hành đ ng li u lĩnh: th t qu , hút thu c ụ ề ộ ỹ

phi n và lao vào ch i cá ng a (m t hình th c đánh b c) đ h ể ưở ự ứ ệ ạ ơ ộ ng th cu c s ng t ụ ộ ố ự

ờ do tuy t đ i c a b n năng, không ch p nh n “nh ng cái đè nén c a cu c đ i ệ ố ủ ủ ữ ậ ấ ả ộ

th ng”. Và k t c c là Tr ườ ế ụ ươ ng đã ph i vào tù. ả

Chú ý t ớ ấ i “ái tình xác th t” là đi m g p g c a Vũ Tr ng Ph ng v i Nh t ỡ ủ ụ ể ặ ọ ớ ị

Linh, Khái H ng khi khám phá đ i s ng b n năng c a con ng ờ ố ủ ư ả ườ i. N u nh các cây ư ế

bút lãng m n lí gi i “ái tình xác th t” b ng tri ạ ả ằ ị ế ọ t lí cái tôi tuy t đ i thì Vũ Tr ng ệ ố

ọ Ph ng c t nghĩa nó b ng “căn tính dâm đãng”. V m t m t nào đó ta th y Vũ Tr ng ề ộ ụ ấ ặ ằ ắ

Ph ng cũng g n v i quan đi m c a Nh t Linh và Khái H ng khi cho r ng: “Tình ấ ụ ư ủ ể ằ ầ ớ

d c đã c n cho xác th t nh s ăn u ng”. Các nhân v t nh Tr c Ngôn, Phó Đoan, ụ ư ự ư ự ậ ầ ố ị

Xuân tóc đ (ỏ S đố ỏ), Long, M ch ( ị ứ Giông tố), Huy n (ề Làm đĩ) là nh ng minh ch ng ữ

sinh đ ng cho quan đi m này. Bác sĩ Tr c Ngôn h m mi ng là bàn v “cái dâm”, ễ ở ự ệ ể ề ộ

“sinh lí”, “tình d c”. Bà Phó Đoan thì h nghe ai nói chuy n hi p dâm là m t sáng ụ ệ ễ ế ắ

t” là “th ti t v i hai đ i ch ng”. Còn lên và có m t quan ni m “r t m i v trinh ti ệ ớ ề ấ ộ ế ủ ế ớ ờ ồ

Xuân tóc đ thì có “căn tính dâm đãng” ngay t th a còn là m t th ng bé trèo me, ỏ ừ ủ ằ ộ

trèo s u, nh t ban qu n đã “nhìn tr m bà cô t m và m đ m thay váy”. ộ ụ ầ ắ ấ ặ ầ

8.1.2. Giao thoa trong c m quan hi n th c nhân đ o, ti n b ế ộ ự ệ ả ạ

C m quan hi n th c nhân đ o, ti n b là đi m h i t và phát sáng t ộ ụ ự ệ ế ể ạ ả ộ ấ ế t y u

trong văn xuôi lãng m n cũng nh hi n th c th i kì 1932 - 1945. Đi u này không ư ệ ự ề ạ ờ

t b i c i ngu n c a c m quan ti n b này chính x y ra m t cách ng u nhiên, cá bi ả ẫ ộ ệ ở ộ ồ ủ ả ế ộ

s k t h p gi a truy n th ng nhân đ o, tinh th n dân t c v i tinh th n dân ch ự ế ợ ữ ề ạ ầ ầ ố ớ ộ ủ

ti n b c a nhân lo i trong t ng các nhà văn Vi t Nam tr ế ộ ủ ạ t ư ưở ệ ướ c hoàn c nh đen t ả ố i

c. M c dù không th hi n tinh th n yêu n c a đ t n ủ ấ ướ ể ệ ầ ặ ướ ủ ế c, tinh th n dân ch ti n ầ

b quy t li ộ ế ệ ự t nh văn h c Cách m ng, song văn h c lãng m n và văn h c hi n th c ư ệ ạ ạ ọ ọ ọ

đã t p trung th hi n tình c m đ i v i đ t n c, dân t c m t cách rõ nét. Không ít ố ớ ấ ướ ể ệ ậ ả ộ ộ

ng t i ph i bày, t tác ph m đã h ẩ ướ ớ ơ ố cáo m nh m t ạ ẽ ộ ế i ác c a th c dân phong ki n, ự ủ

t trong th i kì 1936 - 1939. M i m t khuynh h ng có cách riêng đ th đ c bi ặ ệ ờ ộ ỗ ướ ể ể

hi n tinh th n dân t c, tinh th n dân ch và g n v i t ng hoàn c nh l ch s c th ủ ử ụ ể ớ ừ ệ ả ắ ầ ầ ộ ị

là các m c đ bi u hi n khác nhau. Đi u đ c bi t trong s giao thoa này, các ộ ể ứ ệ ề ặ ệ ự

khuynh h ng văn xuôi đã b sung cho nhau làm nên s phong phú, đa d ng trong ướ ự ạ ổ

ự cách bi u hi n giá tr nhân văn. Tinh th n dân t c, dân ch trong văn xuôi hi n th c ủ ệ ể ệ ầ ộ ị

th hi n m nh m trong giá tr t cáo, đ kích xã h i th i nát đ ng th i, tìm và ể ệ ị ố ẽ ạ ả ố ộ ươ ờ

kh ng đ nh v đ p c a ng i lao đ ng. Văn xuôi lãng m n n i b t khi h ng t ẻ ẹ ủ ẳ ị ườ ổ ậ ạ ộ ướ ớ i

ca ng i v đ p c a thiên nhiên, con ng i Vi ợ ẻ ẹ ủ ườ ệ ố t Nam và ý th c th hi n tình yêu đ i ể ệ ứ

ng đ t n c. v i quê h ớ ươ ấ ướ

8.1.2.1. T cáo xã h i b t công, vô nhân đ o ạ ộ ấ ố

Giá tr n i dung đ ị ộ ượ ệ c chú ý trong văn xuôi lãng m n cũng nh văn xuôi hi n ư ạ

th c là t ự ố ỗ cáo xã h i vô nhân đ o. Là trí th c, các nhà văn c m nh n sâu s c n i ứ ả ạ ắ ậ ộ

i dân trong c nh m t n c, m t t , tù túng đau c a ng ủ ườ ấ ướ ả ấ ự do và ph i s ng bu n t ả ố ồ ẻ

b i cái đói, cái nghèo, b i s b t công đ y r y trong xã h i. Thái đ này th hi n rõ ầ ẫ ở ở ự ấ ể ệ ộ ộ

trong t ng và ch đ c a nhi u tác ph m lãng m n và hi n th c. t ư ưở ủ ề ủ ự ệ ề ạ ẩ

V i ý th c “Làm cho ng i ta bi ứ ớ ườ ế ằ ờ t r ng, đ o Kh ng không h p th i ạ ổ ợ

i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn n a”[ữ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ ể ệ ọ

ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ ; t p 1; tr 10], các nhà ụ ậ ậ

văn lãng m n đã t p trung bút l c c a mình t cáo, lên án l giáo phong ki n l ự ủ ậ ạ ố ễ ế ỗ i

th i, h b i. Trong cái nhìn và cách miêu t ờ ủ ạ c a h , l ả ủ ọ ễ giáo phong ki n là m t trong ế ộ

nh ng nguyên nhân c b n ràng bu c quy n s ng chính đáng c a con ng ộ ề ố ơ ả ữ ủ ườ ẩ i, đ y

con ng i vào c nh s ng cô đ n, kh n kh . Đó có th là s ph n c a các cô gái ườ ậ ủ ể ả ố ố ơ ố ổ

trong N a ch ng xuân , Đo n tuy t c trình bày qua m i quan h m ch ng - ử ừ ệ đ ạ ượ ệ ẹ ố ồ

nàng dâu; trong L nh lùng t gi ạ qua th danh ti ứ ế ả ạ ễ t o đang vây hãm, vùi l p vĩnh vi n ấ

tu i tr và h nh phúc v i b n ch : “Ti t H nh Kh Phong”. Bà Án ( ổ ẻ ớ ố ữ ạ ế ạ ả ừ N a ch ng ử

ệ xuân) là m t minh ch ng s ng đ ng cho b n ch t đ c ác, th đo n gi o quy t... ấ ộ ứ ủ ả ạ ả ộ ố ộ

c a giai c p phong ki n. Bà đã không t ủ ế ấ ừ ủ th đo n nào t ạ ừ ụ ỗ ọ ế d d , d a n t cho đ n ạ

vu oan giá h a đ ngăn c n cu c hôn nhân c a Mai và L c đ ép con trai ti n t ế ớ i ủ ể ể ả ọ ộ ộ

i cu c hôn nhân đ nh tr c trong s “môn đăng h đ i”. Bà Phán trong t ớ ộ ị ướ ộ ố ự Đo nạ

tuy tệ đã hành h Loan t ạ ừ khi nàng v làm dâu đ đ y nàng đ n hành đ ng gi ể ẩ ề ế ộ ế t

ch ng. Bà m ch ng c a Nhung trong L nh lùng đã dùng b n ch “ t H nh Kh ẹ ồ ủ ồ ạ ữ Ti ố ế ạ ả

Phong” đ trói bu c cu c đ i c a Nhung - m t góa ph r t tr và đ p. M c dù ch ộ ờ ủ ụ ấ ẻ ẹ ể ặ ộ ộ ỉ

chú tr ng phê phán xã h i trên ph ng di n văn hóa, song qua m t s nhân v t nh ộ ọ ươ ộ ố ệ ậ ư

), v ch ng Án Báo ( Gia đình), bà Phán bà Án, đ a ch Hàn Thanh ( ủ ị N a ch ng xuân ừ ử ợ ồ

(Đo n tuy t ệ ), các tác gi ạ ả T l c văn đoàn ự ự v a ch ra đ ỉ ừ ượ ấ c nguyên nhân t o nên b t ạ

công trong xã h i, v a lên án l ộ ừ ễ ủ giáo phong ki n c h đang tàn phá h nh phúc c a ế ổ ủ ạ

con ng i. ườ

Trong sáng tác c a Th ch Lam, nh ng quan ni m c h , nh ng đ nh ki n đã ổ ủ ủ ữ ữ ệ ế ạ ị

i bi n cu c s ng làm dâu c a nh ng cô gái nh Liên ( ủ ộ ố ữ ư ế M t đ i ng ộ ờ ườ ), Dung (Hai l nầ

i nh c, g n v i nh ng l ch tế ) tr thành đ a ng c. Đó là ki p s ng làm dâu đ y t ế ố ầ ủ ụ ở ị ữ ụ ắ ớ ờ i

” c a m ch ng và nh ng tr n đòn “ “đay nghi n, di c móc ế ế ữ ủ ẹ ậ ồ ồ túi b iụ ” c a tên ch ng ủ

vũ phu[Phan Tr ng Th i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ ệ ể ọ

ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ ; t p 3; tr 303]. K t thúc ụ ế ậ ậ

Hai l n ch t ầ ế , ám nh ng ả ườ ọ i đ c là hình nh c a Dung v i nh ng b ủ ữ ả ớ ướ ầ c chân l m

lũi v nhà ch ng nh b c vào cõi ch t mà không thoát ra đ c: “Dung ng m ngùi ư ướ ề ồ ế ượ ậ

ế nghĩ đ n cái ch t c a mình. L n này v nhà ch ng, nàng m i h n là ch t đu i, ch t ớ ẳ ế ủ ế ề ế ầ ố ồ

không b u víu vào đâu đ c, ch t còn không mong có ai c u v t nàng ra n a”[ ấ ượ ứ ớ ữ Phan ế

Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ể ệ ươ ng T l c ự ự

văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ ; t p 3; tr 344]. ụ ậ ậ

Giai c p phong ki n hi n lên trong tác ph m c a các nhà văn hi n th c là ủ ự ế ệ ệ ẩ ấ

t x u. Đó là c s n ph m tiêu bi u c a xã h i th i nát v i đ y đ các thói h t ả ớ ầ ư ậ ấ ủ ủ ể ẩ ộ ố ả

m t h th ng quan l trên xu ng d i bám gót th c dân m u c u quy n l i và ộ ệ ố i t ạ ừ ố ướ ư ầ ề ợ ự

t ng i lao đ ng. Tiêu bi u là nh ng đ a ch nh Ngh c u k t v i nhau đ bóc l ấ ế ớ ể ộ ườ ữ ủ ư ể ộ ị ị

ng cùng Đ ng hào có ma ), Tri ph T Ân, Ngh Qu L i (ạ B c đ ướ ườ ), Huy n Hinh ( ệ ồ ủ ư ị ế

(T t đèn ), Ngh Hách và h th ng quan l ph t i t i huy n ( ắ ệ ố ị ạ ừ ủ ớ ệ Giông t )ố hay Bá Ki nế

(Chí Phèo). M i tên m t v nh ng đ u có chung m t đ c đi m: Ch bi ộ ặ ộ ẻ ỉ ế ư ể ề ỗ ỗ t có m i

m t ngh “hà hi p ng ế ề ộ ườ ự i”. H ng vào các chân dung này, các nhà văn hi n th c ướ ệ

ọ ủ phê phán m t cách toàn di n, sâu s c. Ngô T t T v ch tr n b n ch t sâu m t c a ấ ố ạ ệ ắ ầ ả ấ ộ

ng hào đ a ph b n c ọ ườ ị ươ ư ng qua hành đ ng tàn b o và th đo n ăn ch n lúc “s u ủ ạ ạ ặ ộ

thu gi i kì”. Ph i vào đúng th i đi m này, t ế ớ ể ả ờ ấ ả ữ ạ t c nh ng gì kh n n n nh t, tàn b o ạ ấ ố

nh t c a giai c p phong ki n đ a ph ng m i b c l ấ ủ ế ấ ị ươ ớ ộ ộ ầ ộ ặ đ y đ . Qua nh ng b m t ủ ữ

“gay g t r u th t” ắ ượ ị ở ch n đình trung cùng v i nh ng câu nói hách d ch, h c đòi ữ ố ọ ớ ị

ch nghĩa c a lí tr ữ ủ ưở ộ ng làng Đông Xá, b n ch t sâu m t, tàn đ c c a b n này b c ộ ủ ọ ấ ả ọ

rõ nét: “Tôi nói trên có c chánh, có ông cai và đông các ông t t c : v thu này l ộ ụ ấ ả ụ ế

ớ tôi làm cũng c ng l m... Chúng tôi làm vua làm vi c, quanh năm đ u chày đít th t, ứ ệ ầ ắ

ch có nh ng lúc “h ng th y tr ng gi t” và nh ng khi “s u thu gi i kì” nh th ủ ữ ồ ỉ ướ ậ ế ớ ữ ư ư ế

này, thì m i có quy n. Tha h đánh, tha h trói, trai làng th ng nào b ề ằ ớ ồ ồ ướ ng b nh... ỉ

đánh ch t vô t i v ”[ ế ộ ạ L Huy Nguyên, Phan C Đ (1996), Ngô T t T toàn t p (5 ự ệ ấ ố ữ ậ

i dân hi m khích nhau, t p), Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ộ ; t p 4; tr 266]. Xúi gi c ng ụ ậ ọ ườ ề

cho vay lãi, xúi b y ng i nông dân t i c a quan, bi n h thành mi ng m i cho ẩ ườ ớ ử ế ế ọ ồ

quan, xi t n b ng ru ng v n... là t i ác c a Ngh L i trong B c đ ng cùng ế ợ ằ ộ ườ ộ ị ạ ủ ướ ườ

(Nguy n Công Hoan). Tr c hay sau, nh ng ng i nông dân hi n lành ch t phác ễ ướ ữ ườ ề ấ

i làm thuê... Có th nh anh Pha đ u m t ru ng v tay Ngh L i và tr thành ng ề ị ạ ư ề ấ ộ ở ườ ể

kh ng đ nh, cu c s ng, s ph n c a nh ng ng ộ ố ữ ủ ậ ẳ ố ị ườ ơ i lao đ ng nghèo b p bênh h n ấ ộ

bao gi h t b i các tai h a do th c dân phong ki n t o ra: n n c ờ ế ở ế ạ ạ ườ ự ọ ế ng hào c hi p, ứ

t, n n d t nát mê tín d n n s u cao thu n ng, n n đói nghèo, n n h n hán lũ l ạ ư ế ặ ạ ạ ạ ụ ạ ố ị

đoan... Trong t t c các tai h a đó, n i b t là n n c ng hào c hi p và đây cũng là ấ ả ổ ậ ạ ườ ọ ứ ế

nguyên nhân tr c ti p gây ra đau kh cho con ng i, t o nên nh ng b t công trong ự ế ổ ườ ạ ữ ấ

xã h i.ộ

V n đ nhân ph m con ng i luôn là v n đ đ c quan tâm trong văn xuôi ề ấ ẩ ườ ề ượ ấ

hi n th c và lãng m n. Không ph i ng u nhiên, trong tác ph m c a hai khuynh ẫ ự ủ ệ ả ẩ ạ

ng này, hình nh con ng h ướ ả ườ ị i b lăng nh c, chà đ p v nhân ph m xu t hi n nh ề ụ ệ ạ ẩ ấ ư

m t hi n t ng mang tính quy lu t, t ệ ượ ộ ậ ấ ế ế t y u x y ra. Xã h i th c dân phong ki n ự ả ộ

th i nát m c ru ng đ n t n x ng t y đang hàng ngày tàn phá nhân ph m con ế ậ ụ ỗ ố ươ ủ ẩ

ng c đo t nh ng ph m ch t t t đ p c a con ng i. S ng trong xã h i đó, i, t ườ ướ ấ ố ẹ ủ ữ ạ ẩ ườ ố ộ

con ng i không có c h i đ t o d ng m t cu c s ng t t đ p mà ng ườ ơ ộ ể ạ ộ ố ự ộ ố ẹ ượ ạ i, c l

th ng xuyên b bóc l ườ ị ộ ề ể t v th xác l n tinh th n, r t d đánh m t mình b i cái đói, ấ ễ ẫ ầ ấ ở

cái nghèo... và cái b danh l i t m th ng. Khi nhân cách b xúc ph m, Mai ( ả ợ ầ ườ ạ ị N aử

ch ng xuân tr ng: nuôi em ừ ) quy t đ nh b L c ra đi đ kh ng đ nh giá tr và lòng t ể ỏ ộ ế ị ẳ ị ị ự ọ

ăn h c thành tài, nuôi con khôn l n b ng ngh l c, s c lao đ ng c a mình. An trong ị ự ứ ủ ằ ọ ớ ộ

Gia đình (Khái H ng) vì nh ng ham mu n c a Nga và gia đình cũng ph i n i gót ố ủ ả ố ư ữ

theo quan l ộ ầ , d n đánh m t nh ng nét t ấ ữ ố ẹ ộ ố t đ p trong tâm h n và nhi m cu c s ng ễ ồ

quan tr ng v i các cách ăn ti n, l i s ng phó m c. Hình nh c a huy n Vi t đã và ườ ề ớ ố ố ủ ệ ặ ả ế

đang tha hóa t i cùng c c cũng là k t qu t i s ng hi m khích, ghen ớ t y u c a l ả ấ ế ủ ố ố ự ế ề

ghét, đ k mà gia đình phong ki n t o ra. Trong cái nhìn phê phán, đ kích, Gia đình ế ạ ố ị ả

ố hi n lên là m t th l c m nh m tiêu bi u cho cái x u, đang trói bu c và chi ph i ể ế ự ệ ẽ ấ ạ ộ ộ

đ i s ng v t ch t t i, t i trong nhi u tác toàn di n con ng ệ ườ ừ ờ ố ấ ớ ậ i tinh th n. Con ng ầ ườ ề

ph m đã khu t ph c, g c ngã tr ụ ụ ẩ ấ ướ ề c th l c và nh ng cám d c a xã h i đ ng ti n, ộ ồ ỗ ủ ế ự ữ

danh l i. ợ

i đáy xã h i, tình tr ng con H ng v cu c s ng c a nh ng ng ố ướ ữ ủ ề ộ i d ườ ướ ạ ộ

ng i b tha hóa nhân ph m, méo mó d d ng v nhân cách di n ra ph bi n và ườ ị ổ ế ị ạ ề ễ ẩ

mang tính quy lu t trong c m quan c a các nhà văn hi n th c phê phán. Giá tr t ị ố ự ủ ệ ả ậ

cáo xã h i m nh m , sâu s c b i cái nhìn mang tính quy lu t này: Con ng ẽ ậ ắ ạ ộ ở ườ ở i tr

thành n n nhân b t l c tr c s c m nh c a xã h i đ ng ti n. Vũ Tr ng Ph ng là ấ ự ạ ướ ứ ộ ồ ụ ủ ề ạ ọ

nhà văn b c xúc nhi u nh t v tình tr ng tha hóa c a con ng i và luôn tìm cách lí ấ ề ứ ủ ề ạ ườ

gi i, c t nghĩa qua tác ph m c a mình. Các nhân v t c a ông nh Long, M ch ả ậ ủ ư ủ ắ ẩ ị

t Anh ( D t tình )... r t d tha hóa tr c cái “b v t ch t”. Có l (Giông tố), Vi ệ ứ ấ ễ ướ ả ậ ấ ẽ ộ m t

ph n do s “hèn y u c a lòng ng ế ủ ự ầ ườ ả i”, song nguyên nhân quan tr ng h n trong c m ọ ơ

quan c a ông là do cái “b v t ch t”. M ch t m t cô gái quê chân ch t đã nhanh ả ậ ủ ấ ị ừ ộ ấ

chóng bi n ch t b i đ a v và quy n l c. Long (xu t thân t tr i tr m côi, là th ấ ở ị ề ự ế ấ ị ừ ạ ẻ ồ ư

kí cho m t tr ng t th c, có tình yêu và m t ộ ườ ư ụ ộ ướ ị ạ c m v cu c s ng gi n d , h nh ơ ề ộ ố ả

phúc v i cô gái thôn quê) cũng đã d n g c ngã, lao vào cu c s ng tr y l c, vô nghĩa. ầ ụ ộ ố ụ ạ ớ

bi n mình thành công c , ph ng ti n c a cái ác là T s hãi, khu t ph c đ n t ấ ụ ế ự ế ừ ợ ụ ươ ệ ủ

quá trình tha hóa tiêu bi u c a Long nói riêng và con ng ể ủ ườ ộ i nói chung trong xã h i

đ ng ti n. M i m t nhân v t là m t hoàn c nh s ng riêng, song nguyên nhân c ồ ề ả ậ ộ ỗ ố ộ ơ

b n đ y con ng ả ẩ i t ườ ớ i tình tr ng tha hóa là xã h i b t công. Nh ng Tám Bính ( ộ ấ ữ ạ Bỉ

vỏ - Nguyên H ng), Chí Phèo ( ồ Chí Phèo) và nh ng trí th c ti u t ữ ể ư ả ủ s n nghèo c a ứ

ử Nam Cao đ u là n n nhân c a hoàn c nh s ng kh n cùng. Xã h i th c dân n a ủ ự ề ả ạ ố ộ ố

phong ki n tr c Cách m ng đã bi n Chí Phèo t m t ng i nông dân hi n lành, ế ướ ế ạ ừ ộ ườ ề

l ươ ng thi n tr thành m t con qu d , bi n d ng v c nhân hình l n nhân tính. ế ỷ ữ ề ả ệ ẫ ạ ở ộ

B c ra t nhà tù th c dân trong hình hài đ c nh th ng “s ng đá” v i “Cái đ u thì ướ ừ ư ằ ự ắ ầ ặ ớ

ắ ườ tr c l c, cái răng c o tr ng h n, cái m t thì đen mà r t c ng c ng, hai m t g m ọ ố ấ ơ ặ ạ ắ ớ ơ

i thi u), (1975, 1976), Nam g m trông g m ch t!”[ ườ ế Hà Minh Đ c (s u t m & gi ứ ư ầ ớ ớ ệ

Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; t p 1; tr 70] cùng ti ng ch i đ i cay ử ờ ế ậ ẩ ậ ọ

nghi t, Chí Phèo d n lún sâu vào cu c đ i t i l ệ ộ ờ ộ ỗ ủ i c a mình. Cu c đ i Chí sau khi ra ộ ờ ầ

tù là cu c s ng c a nh ng c n say dài và “đâm thuê chém m n”, t bi n mình ộ ố ướ ủ ữ ơ ự ế

thành ph ươ ủ ng ti n c a cái ác (tay sai cho bá Ki n) và tr thành n i kinh hoàng c a ế ệ ủ ỗ ở

dân làng Vũ Đ i khi h n “đã phá bao nhiêu c nghi p, đ p nát bao nhiêu c nh yên ệ ả ậ ắ ạ ơ

vui, đ p đ bao nhiêu h nh phúc, làm ch y máu và n c m t c a bao nhiêu ng ả ạ ạ ổ ướ ắ ủ ườ i

ng thi n”[ i thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác l ươ ệ Hà Minh Đ c (s u t m & gi ứ ư ầ ớ ệ

ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; t p 1; tr 84]. Hãy c u l y nhân ph m c a con ứ ấ ủ ậ ẩ ẩ ậ ọ

ng i là ti ng kêu c u kh n thi t vang lên trong tác ph m và đ ng th i là l ườ ứ ế ẩ ế ẩ ờ ồ ờ ế i k t

i đanh thép t i ác c a xã h i th c dân phong ki n. Xã h i đen t i đó không ch t ộ ộ ủ ự ế ộ ộ ố ỉ

i, b n ch t l ng thi n c a con ng t ướ c đo t quy n làm ng ề ạ ườ ấ ươ ả ệ ủ ườ ơ ậ i mà còn kh i d y

cái ác, cái x u trong con ng i. ấ ườ

Nam Cao là ng i hay “băn khoăn v v n đ nhân ph m, v thái đ khinh ườ ề ấ ề ề ẩ ộ

i”[ ng và phong tr ng đ i v i con ng ố ớ ọ ườ Nguy n Đăng M nh (1983), Nhà văn t ạ ễ t ư ưở

cách (tái b n), Nxb Văn h c, Hà N i. ng vào t cáo xã ộ ; tr 277], chính vì v y ông h ậ ả ọ ướ ố

đó cái đói, cái nghèo đang ng tr , tàn phá tâm h n con ng h i mà ộ ở ự ị ồ ườ i. Nh ng trí ữ

th c ti u t s n nghèo trong tác ph m c a ông ph i đ i di n hàng ngày v i cái ể ư ả ả ố ứ ủ ệ ẩ ớ

nghèo, ph i ch u c nh gánh n ng “áo c m ghì sát đ t” và ph i bán d n s s ng cho ầ ự ố ị ả ấ ả ả ặ ơ

kh i ch t đói. Hi n th c đáng s h n khi cái đói, cái nghèo bám ri ợ ơ ự ế ệ ỏ ế ấ ộ ố t l y cu c s ng

c a h , tr ủ ọ ở ủ thành th “ch t đ c” có ngay trong cu c s ng đang g m nh m, h y ộ ố ấ ộ ứ ặ ấ

i “s ng mòn”. ho i tâm h n h , bu c h ph i s ng m t cu c “đ i th a”, m t l ả ố ộ ố ừ ạ ồ ọ ộ ọ ộ ộ ờ ố

Nam Cao đã g p g Th ch Lam khi đ c bi t quan tâm t ặ ặ ạ ỡ ệ ớ i nhân ph m c a con ẩ ủ

ng c nh ng bi n đ ng c a xã h i. Trong truy n c a mình, Th ch Lam cũng i tr ườ ướ ệ ủ ữ ủ ế ạ ộ ộ

c cái đói, tr c danh l b ướ ầ c đ u đ t v n đ v nhân ph m, tr ề ề ặ ấ ẩ ướ ướ ợ ẩ i qua các tác ph m

khi ch ng ki n nh ng c n gi n d Đói, Cái chân què, Tr vở ề. Không l y gì làm l ấ ạ ậ ữ ứ ữ ế ơ

cùng thái đ khinh b lên t i c c đi m c a Sinh ( Đói) khi h t tung nh ng gói đ ăn ộ ỉ ớ ự ủ ể ữ ấ ồ

r t ngon do v chàng bán mình mà có đ ấ ợ ượ ế ả c. Song th t đau đ n khi ch ng ki n c nh ứ ậ ớ

“Sinh v l y mi ng th t h ng hào. Sinh ăn v i vàng, không k p nhai, k p nu t. Chàng ị ồ ơ ấ ế ộ ố ị ị

n m ch t mi ng th t trong tay, nhây nh p m , không nghĩ ng i gì, luôn luôn đ a vào ắ ư ế ặ ớ ỡ ợ ị

mi ng”[ ệ Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ạ ể ậ ộ ; tr 70]. Sinh ọ

không ph i là ng i x u nh ng chàng đã g c ngã tr c s t n công c a cái đói. ả ườ ấ ư ụ ướ ự ấ ủ

ậ K t thúc câu chuy n là n i u t c, đau đ n và n i chán n n mênh mông tràn ng p ớ ỗ ấ ứ ế ệ ả ỗ

trong tâm tr ng nhân v t. Ch t p trung miêu t ậ ỉ ậ ạ ả ả ộ c m giác v cái “đói” trong m t ề

hoàn c nh c th , Th ch Lam cũng b ụ ể ả ạ ướ c đ u đ t v n đ v s tha hóa c a con ề ề ự ặ ấ ủ ầ

ng c hoàn c nh. Giá tr t này. i tr ườ ướ ị ố ả cáo xã h i toát lên t ộ y u t ừ ế ố

t Nam tr Xã h i Vi ộ ệ ướ c Cách m ng hi n lên th t đáng s trong c m quan ậ ệ ạ ả ợ

hi n th c c a các nhà văn lãng m n cũng nh hi n th c. T cáo cái xã h i b t công ự ủ ư ệ ộ ấ ự ệ ạ ố

y là n i dung mà h cùng h ng t ấ ộ ọ ướ ớ i trên tinh th n dân ch sâu s c. Khi thì chĩa ủ ầ ắ

mũi nh n vào bình di n t t ệ ư ưở ọ ộ ng văn hóa, lúc thì ph i bày b n ch t th i nát xã h i ả ấ ơ ố

song dù góc đ nào, các tác gi cũng làm n i b t v n đ quy n c a con ng i và ở ộ ả ổ ậ ấ ề ủ ề ườ

i. t ố cáo m nh m xã h i đang tàn phá con ng ộ ẽ ạ ườ

8.1.2.2. Thái đ c m thông và ý th c kh ng đ nh v đ p c a con ng ứ ẻ ẹ ủ ộ ả ẳ ị i ườ

C m quan dân ch , ti n b trong văn xuôi lãng m n và hi n th c đ ủ ế ự ượ ệ ạ ả ộ ộ c b c

l ộ ọ rõ nét trong cái nhìn đ ng c m, thái đ c m thông chia s , nâng niu trân tr ng ộ ả ẻ ả ồ

nh ng c m , khát v ng cao đ p khi h ng t i th hi n con ng i cá nhân. Đây ữ ướ ẹ ơ ọ ướ ớ ể ệ ườ

là y u t ế ố giao thoa đ m nét trong t ậ t ư ưở ng ngh thu t gi a hai khuynh h ữ ệ ậ ướ ở ng b i

nó đ c b t ngu n t ượ ồ ừ ạ ế đ o lí, truy n th ng nhân văn c a dân t c. Đây cũng là y u ủ ề ắ ố ộ

th hi n màu s c hi n đ i rõ nét b i tinh th n dân ch ti n b đ c các nhà văn t ố ể ệ ủ ế ộ ượ ệ ầ ạ ắ ở

ti p nh n t bên ngoài trên c s k th a, sáng t o. ậ ừ ế ơ ở ế ừ ạ

*Thái đ c m thông tr c nh ng s ph n b t h nh ộ ả ướ ấ ạ ữ ậ ố

C m thông tr c nh ng s ph n b t h nh, văn xuôi lãng m n h ng t ả ướ ấ ạ ữ ạ ậ ố ướ ớ i

giáo phong ki n đang trói bu c t do cá nhân và kêu g i cho s đ u tranh ch ng l ấ ố ễ ộ ự ế ọ ự

ti n b xã h i. Trong các ti u thuy t lu n đ , thái đ c a h đ ng h n v phía ậ ọ ứ ộ ủ ế ể ề ế ề ẳ ộ ộ

nh ng cô gái đang ph i s ng nh n nh c, thi t thòi do nh ng quan ni m h p hòi, c ả ố ữ ụ ẫ ệ ữ ẹ ệ ổ

) hi n lên th t đ p trong cách miêu t c a Khái h chi ph i. Mai ( ố ủ N a ch ng xuân ừ ử ậ ẹ ệ ả ủ

H ng. Là m t cô gái đ ư ộ ượ ớ ộ c giáo d c, có tình yêu lãng m n và chân thành v i L c, ụ ạ

đ c bi ặ ệ t có ý th c đ u tranh m nh m b o v tình yêu, b o v quy n đ ẽ ả ứ ấ ệ ề ệ ạ ả ượ ạ c h nh

ấ phúc c a mình. Trong cu c đ u tranh đó, dù ph i ch u nhi u đau kh , ph i ch p ủ ề ả ả ấ ộ ổ ị

nh n cu c s ng dang d “n a ch ng xuân”, Mai đ p h n lên trong nh ng hành ộ ố ử ừ ữ ẹ ậ ở ơ

i s áp đ t, nh ng m u mô, th đo n thâm đ c c a bà Án đ ng quy t li ộ ế ệ t ch ng l ố ạ ự ủ ạ ộ ủ ư ữ ặ

Đo n tuy t b ng ngh l c và tình yêu chung th y. Sáng tác ằ ị ự ủ ấ ệ trên tinh th n y, Nh t ầ ấ ạ

Linh m n l i viên tr ng s đ bênh v c Loan, m n phiên tòa đ kh ng đ nh s ượ ờ ư ể ượ ự ể ẳ ạ ị ự

chi n th ng c a cái m i, cái ti n b . Đúng nh báo chí đ ư ủ ế ế ắ ớ ộ ươ ậ ng th i bình lu n: ờ

đ t trên đ u ch nghĩa cá nhân. Tác gi “Cu n ố Đo n tuy t ệ là m t vòng hoa tráng l ạ ộ ệ ặ ủ ầ ả

đ ng hoàng công nh n s ti n b và hăng hái tín ng ng t ườ ậ ự ế ộ ưỡ ươ ạ ng lai. Ông giúp b n

tr v ng lòng ph n đ u, nghĩa là vui mà s ng”(Loa, 8 - 8 - 1935) (d n theo Phan C ẻ ữ ẫ ấ ấ ố ự

ơ Đ , Gt; tr 535). Trong th i kì 1936-1939, tinh th n nhân đ o th hi n sâu s c h n ể ệ ệ ắ ạ ầ ờ

khi văn xuôi lãng m n h ạ ướ ng ngòi bút v c nh “bùn l y n ề ả ầ ướ ọ ẩ c đ ng” Các tác ph m:

Gia đình (Khái H ng), Hai v đ p Con đ ng sáng ư ẻ ẹ (Nh t Linh), ấ ườ ầ (Hoàng Đ o) l n ạ

t ra đ i v i nh ng "chàng", "nàng" ho t đ ng trong môi tr ng (g n gũi) nông l ượ ạ ộ ờ ớ ữ ườ ầ

thôn, trong quan h v i dân nghèo. H là nh ng đi n ch l n, t nguy n r i b ệ ớ ủ ớ ữ ề ọ ự ệ ờ ỏ

thành th v s ng nông thôn, v a h ng h nh phúc tình yêu trong môi tr ng th ị ề ố ở ừ ưở ạ ườ ơ

m ng c a thiên nhiên, v a th c hi n lý t ng cao c c a mình: Đem ánh sáng văn ủ ự ừ ệ ộ ưở ả ủ

minh, khoa h c ti n b đ n cho nông dân b ng cách m mang dân trí, d ng tr ộ ế ự ế ằ ọ ở ườ ng

h c, b h t c, dùng thu c Tây, m ch mong m i làm “thay đ i hi n tình c a dân ọ ỏ ủ ụ ở ợ ủ ệ ố ổ ỏ

quê”… Có th nói, đó ch là nh ng o t ả ưở ữ ể ỉ ấ ng song cũng ph i kh ng đ nh nó xu t ẳ ả ị

phát t nh ng tình c m chân th c c a h đ i v i ng i nông dân. ừ ữ ự ủ ọ ố ớ ả ườ

H ng t ướ ớ ầ i nh ng s ph n b t h nh là tâm ni m c a Th ch Lam khi c m ấ ạ ữ ủ ệ ậ ạ ố

bút. Thái đ c m thông c a ông đ c kh i ngu n t s đ ng c m v i nh ng ng ộ ả ủ ượ ồ ừ ự ồ ữ ả ơ ớ ườ i

lao đ ng nghèo. Nhà văn đã b c b ch ni m tâm s c a mình tr ự ủ ề ạ ộ ộ ướ ủ c bi n thiên c a ế

cu c s ng, c a lòng ng i: “Tr ộ ố ủ ườ ướ c ng n gió đ u mùa… Tôi l ầ ọ ạ ữ i nghĩ đ n nh ng ế

ng i nghèo kh đang l m than trong cái đói rét c m t đ i. Gió heo may s làm ườ ả ộ ờ ẽ ầ ổ

cho h bu n r u vì lo s , vì mùa đông s p t i, mùa đông giá l nh và l y l i ph ồ ầ ắ ớ ợ ọ ầ ộ ạ ủ

trên l ng h cái màn l ng l ng mù.”[ Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch ư ặ ọ c a s ẽ ủ ươ ể ậ ạ

Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. i có ộ ; L i nói đ u]. Đây là s quan tâm c a m t ng ự ủ ầ ọ ờ ộ ườ

cùng c nh ng v i ng ộ ớ ả ườ i lao đ ng nghèo, hay nói m t cách khác, ph i là m t ng ộ ả ộ ộ ườ i

g n gũi, t ng ph i s ng c nh c c c, ph i ch u c nh “đói rét l m than” thì m i có ả ầ ả ố ị ả ơ ự ừ ầ ả ớ

ẩ nh ng tình c m sâu s c nh v y. Đ c đi m này không ch t o ra quan đi m th m ể ư ậ ỉ ạ ữ ể ặ ả ắ

mĩ riêng mà còn t o ra s m t s khác bi ng, s ự ộ ố ạ ệ t trong cách bi u hi n tình th ể ệ ươ ự

c m thông trong tác ph m c a ông so v i các nhà văn lãng m n cùng th i. Ngòi bút ả ủ ạ ẩ ớ ờ

c a Th ch Lam nh nhàng, th n tr ng, t m và c m đ ng khi miêu t ọ ủ ẹ ậ ả ạ ộ ỉ ỉ ả ự chân th c

i nghèo trong cu c s ng c a nh ng ng ủ ộ ố ữ ườ ươ Nhà m Lê, M t c n gi n, T i ba m i, ộ ơ ẹ ậ ố

t, khi tác gi ng v ph n và tr th , ông không ch Hai l n ch t ầ ế … Đ c bi ặ ệ h ả ướ ẻ ơ ụ ữ ề ỉ

cho ng ườ ọ i đ c nhìn th y mà giúp ng ấ ườ ọ ỗ i đ c th u hi u, c m nh n th m thía n i ể ấ ả ậ ấ

đau, t i c c c a h . Là nhà văn lãng m n nh ng Th ch Lam không tô h ng, lí ủ ự ủ ư ạ ạ ọ ồ

ng hóa hi n th c, ông cũng không c c đoan, “khách quan ch nghĩa” mà miêu t t ưở ự ự ủ ệ ả

t c tr i nghi m th n tr ng c a mình và gi ng văn nh nh , không n ào b ng t ằ ấ ả ả ủ ệ ẹ ậ ọ ọ ỏ ồ

mà sâu l ng. Nhà văn Vũ B ng trong bài vi t: “Bình Đào Lê M T u ắ ằ ế ạ ỹ ử c a Th ch ủ

Lam” nh n đ nh: “Trong nhóm Phong Hóa, Ngày Nay, Hoàng Đ o là ng i lí ậ ị ạ ườ

i th c hành, Khái H ng là ng thuy t, Nh t Linh là ng ấ ế ườ ự ư ườ ả ể ế i đ phá n p cũ đ ti n ế

ng ng i, yêu ng đ n m t đ i s ng m i, t u chung đ u là th ế ộ ờ ố ớ ự ề ươ ườ ườ ả ố i c ; nh ng mu n ư

nói t i th ng yêu xót xa đ ng bào ớ i m t ng ộ ườ i tôn th nhân b n th c s , m t ng ả ự ự ộ ờ ườ ươ ồ

tâm can tỳ ph th ng ra thì ng i y chính là Th ch Lam.”[ Vũ Tu n Anh, Lê t ừ ế ươ ườ ấ ạ ấ

i thi u)(2003), Th ch Lam v tác gia và tác ph m, Nxb D c Tú (tuy n ch n, gi ể ụ ọ ớ ề ệ ạ ẩ

Giáo d c, Hà N i. ng Th ch Lam g n gũi ộ ; tr 384]. C m quan nhân đ o trong t ụ ạ ả t ư ưở ạ ầ

t v ng v i c m quan nhân đ o c a các cây bút hi n th c. Vi ớ ả ạ ủ ự ệ ế ề ườ ạ i lao đ ng, Th ch ộ

i đ c th y m t th gi i th c t i c a cái đói, Lam mu n cho ng ố ườ ọ ế ớ ấ ộ i khác v i th gi ớ ế ớ ự ạ ủ

cái nghèo v i n i bu n. Đó là th gi i tinh th n trong tâm h n con ng ớ ỗ ế ớ ồ ầ ồ ườ ớ ẻ i v i v

i v i con ng đ p c a “tình th ẹ ủ ươ ng, lòng tr c n, s v tha gi a con ng ự ị ắ ẩ ữ ườ ớ ườ ữ i, gi a

con ng i v i loài v t”[ i thi u)(2003), ườ ớ ậ Vũ Tu n Anh, Lê D c Tú (tuy n ch n, gi ụ ể ấ ọ ớ ệ

Th ch Lam v tác gia và tác ph m, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ ; tr 171]. Vi ụ ề ẩ ạ ế ề ộ t v cu c

T i ba m i s ng ch n l u xanh nh nh p trong ố ố ầ ớ ơ ươ , Th ch Lam không n i xung, ạ ổ ố

không l n ti ng nguy n r a xã h i mà nh d n lòng đ miêu t ề ủ ư ằ ế ể ớ ộ ả ỉ ỗ t m , ch m rãi n i ậ ỉ

đau cũng nh nh ng giá tr ng ư ữ ị i t n t ườ ồ ạ ổ i trong tâm h n c a các cô gái kh n kh . ồ ủ ố

H hi n lên th t đáng th ng và cũng đ y trân tr ng trong c m nh n và cách miêu ọ ệ ậ ươ ậ ầ ả ọ

c a ông. t ả ủ

Gi a Th ch Lam, Khái H ng và các cây bút hi n th c có nhi u y u t ế ố ươ t ng ự ữ ư ệ ề ạ

đ ng trong quan đi m nhân đ o. Miêu t ể ồ ạ ả ự chân th c cu c s ng kh n kh cùng c c ộ ố ự ổ ố

c a ng ủ ườ ả i lao đ ng nghèo trong tác ph m cũng là m t bi u hi n đ ng c m, c m ệ ể ẩ ả ộ ồ ộ

thông, chia s c a các nhà văn hi n th c. Đ ch ng l i th văn ch ng gi ẻ ủ ự ệ ể ố ạ ứ ươ ả ố d i,

i v i cu c s ng hi n th c, các nhà văn hi n th c h ng t quay l ng l ư ạ ớ ộ ố ự ự ệ ệ ướ ớ ệ i tái hi n

cu c s ng m t cách chân th c nh t và l y đó làm tiêu chí kh ng đ nh giá tr tác ấ ộ ố ự ẳ ấ ộ ị ị

ph m. Ý th c tái hi n chân th c cu c s ng th hi n trong các tuyên ngôn c m bút ộ ố ể ệ ự ứ ệ ầ ẩ

cũng nh các hình t ng ngh thu t. Trong bài lu n chi n i báo Ngày ư ượ ế Đ đáp l ể ệ ậ ậ ờ

nay: dâm hay là không dâm, Vũ Tr ng Ph ng m nh m và d t khoát kh ng đ nh ụ ứ ẽ ẳ ạ ọ ị

m c đích c m bút c a mình và các nhà văn hi n th c h ng đ n: “T th c cái xã ự ướ ụ ủ ệ ầ ả ự ế

i có nhi u ti n, kêu ca h i kh n n n, công kích cái xa hoa dâm đãng c a b n ng ộ ủ ọ ạ ố ườ ề ề

t, b áp ch , b c s th ng kh c a dân nghèo b bóc l ự ố ổ ủ ị ộ ế ị ưỡ ị ộ ng b c, mu n cho xã h i ố ứ

công bình h n n a, đ ng có nh ng chuy n ô u dâm đãng”[ Vũ Tr ng Ph ng ữ ữ ừ ệ ế ơ ụ ọ

(2012), Làm đĩ, Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i.ộ ; tr 271, 272]. Và kh ng đ nh: “Các ẳ ị

ông mu n ti u thuy t c là ti u thuy t. Tôi và các nhà văn cùng chí h ng nh tôi ế ứ ể ế ể ố ướ ư

mu n ti u thuy t là s th c đ i”. V i nhà văn Nam Cao, tr v v i qu n chúng ự ự ở ờ ở ề ớ ể ế ầ ố ớ

lao kh và t ổ ự ấ nguy n sáng tác theo quan đi m hi n th c là k t qu c a cu c đ u ả ủ ự ể ệ ệ ế ộ

tranh đau đ n, d d i nh ng d t khoát trong t ng thoát li ữ ộ ứ ư ớ t ư ưở ng. T ch i xu h ừ ố ướ

ng l c, Nam cao h h ưở ạ ướ ự ng văn h c ngh thu t vào ph n ánh cu c s ng hi n th c ộ ố ệ ệ ả ậ ọ

và ph c v cu c s ng: “Ngh thu t không c n ph i là ánh trăng l a d i, không nên ụ ụ ộ ố ừ ố ệ ậ ả ầ

là ánh trăng l a d i; ngh thu t ừ ố ậ có th chể ệ ỉ là ti ng đau kh kia, thoát ra t ế ổ ừ ữ nh ng

ki p l m than...”[ Hà Minh Đ c (s u t m & gi i thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác ế ầ ư ầ ứ ớ ệ

ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; t p 2; tr 42]. V i các nhà văn hi n th c, miêu ự ệ ậ ẩ ậ ọ ớ

chân th c cu c s ng c a ng i lao đ ng nghèo không ch nh m m c đích t cáo, t ả ộ ố ự ủ ườ ụ ằ ộ ỉ ố

ph i bày b t công trong xã h i mà còn h ng t i c m thông, bênh v c h . Nhìn và ấ ộ ơ ướ ớ ả ự ọ

miêu t ng ả ườ i lao đ ng nh nh ng n n nhân c a xã h i là bi u hi n ti n b trong ủ ữ ư ể ế ệ ạ ộ ộ ộ

ng t i c t nghĩa, t t ư ưở ng các cây bút hi n th c. B ng cái nhìn nhân văn, h đã h ằ ự ệ ọ ướ ớ ắ

lí gi i hi n th c cu c s ng nh m ch ra nguyên nhân t t y u đ y ng ả ộ ố ự ệ ằ ỉ ấ ế ẩ ườ ộ i lao đ ng

vào c nh s ng kh n kh , t ổ ủ ả ố ố ế ố i nh c. T đó h lên ti ng bênh v c nh ng ki p s ng ừ ữ ự ụ ế ọ

kh n kh c a ng i lao đ ng. Qua các ti u thuy t , S đ , V đê c a Vũ ổ ủ ố ườ ế Giông t ể ộ ố ố ỏ ỡ ủ

Tr ng Ph ng, ng ụ ọ ườ ọ ừ i đ c nh n ra quy lu t c a hi n th c xã h i đ ng ti n. Ch ng ệ ộ ồ ậ ủ ự ề ậ

nào xã h i “chó đ u” - xã h i đ ng ti n còn đ ộ ồ ể ề ộ ượ ộ c tôn vinh, ch ng nào trong xã h i ừ

y còn t n t i nh ng trùm t b n đ c ác và tàn b o nh Ngh Hách và lũ quan l ấ ồ ạ ữ ư ả ư ạ ộ ị ạ i

i dân l trong V đêỡ ... thì s ph n và tính m ng ng ạ ậ ố ườ i lao đ ng, ng ộ ườ ươ ng thi n còn ệ

i s băng ho i nhân ph m c a con b p bênh, cay đ ng, đói kh . Chú ý nhi u t ấ ề ớ ự ủ ạ ẩ ắ ổ

ng i trong xã h i, Nam Cao mu n bênh v c, “chiêu tuy t” cho nh ng con ng ườ ự ữ ế ộ ố ườ i

ng thi n khi kh ng đ nh r ng cái đói, cái nghèo “là ch t đ c ngay trong s l ươ ấ ộ ở ệ ẳ ằ ị ự

s ng” hàng ngày g m nh m ph n ng ặ ố ầ ấ ườ i trong tâm h n h và “Ch ng nào, ng ọ ừ ồ ườ i

còn ph i gi t c a ng i t ng mi ng ăn thì m i có ăn, ch ng nào m t s ng i còn ả ậ ủ ườ ừ ộ ố ườ ừ ế ớ

ph i d m lên đ u nh ng ng i kia đ nhô lên, thì loài ng ả ẫ ữ ầ ườ ể ườ i còn ph i x u xa, bì ả ấ ổ i,

tàn nh n và ích k ... i n , ng i kia không đáng cho ta ghét. Đáng ghét, đáng ỉ Ng ẫ ườ ọ ườ

nguy n r a, y là cái s ng l m than nó đã b t bu c ng i ích k , nó đã t o ra ề ủ ấ ầ ắ ố ộ ườ ạ ỷ

nh ng con ng i tàn nh n và tham lam. ”[Hà Minh Đ c (1999), S ng mòn, “Nam ữ ườ ẫ ứ ố

Cao toàn t p”, t p 3, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; tr 62]. ậ ậ ọ

S c m nh và cũng là c m h ng n i tr i c a văn xuôi hi n th c là đ kích, ổ ộ ủ ứ ứ ự ệ ả ạ ả

căm h n, là thái đ ph đ nh xã h i đ ng ti n b t công gi ộ ồ ủ ị ề ấ ờ ộ ả ố d i. Vì v y, miêu t ậ ả

chân th c cái xã h i b t công gi d i, c t nghĩa, lí gi i quá trình tha hóa c a con ộ ấ ự ả ố ắ ả ủ

ng i là ph ng di n quan tr ng trong ý th c và c m quan nhân đ o c a các cây ườ ươ ạ ủ ứ ệ ả ọ

ỡ ồ bút hi n th c. Trên tinh th n này, m t s cây bút lãng m n cũng có s g p g , đ ng ộ ố ự ặ ự ệ ạ ầ

c m. ả

*Tìm và kh ng đ nh v đ p c a con ng i ẻ ẹ ủ ẳ ị ườ

Phát hi n, kh ng đ nh và ng i ca v đ p c a con ng ẻ ẹ ủ ệ ẳ ợ ị i b c l ườ ộ ộ chi u sâu ề

trong giá tr nhân đ o, tinh th n dân ch khi h ng t ủ ầ ạ ị ướ ớ ộ i khám phá hi n th c cu c ệ ự

này, văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c có s s ng nhà văn. Bàn v y u t ố ề ế ố ự ệ ạ ự

t, nhi u chi u. Tr c h t, đó là s g p g đ c t o nên g p g , giao thoa đ c bi ặ ặ ỡ ệ ề ề ướ ế ự ặ ỡ ượ ạ

truy n th ng nhân văn, nhân đ o c a dân t c trong t ng tác gi . Đó còn là giao t ừ ạ ủ ừ ề ố ộ ả

thoa gi a truy n th ng và hi n đ i trong quan ni m và cách miêu t ạ ữ ề ệ ệ ố ả , th hi n cái ể ệ

ng di n n i dung, s giao thoa này có ý nghĩa quan tr ng vì hai đ p. Xét trên ph ẹ ươ ự ệ ộ ọ

khuynh h ng văn xuôi nh b sung cho nhau khi miêu t ướ ư ổ ả ẻ ẹ ệ ủ v đ p hoàn thi n c a

con ng i. ườ

Tiêu chí quan tr ng trong m c đích và tôn ch c a ỉ ủ T l c văn đoàn ự ự ụ ọ là miêu tả

c, c a con ng i Vi v đ p c a đ t n ủ ẻ ẹ ấ ướ ủ ườ ệ ờ t Nam trong cái nhìn m i, tr , yêu đ i, ẻ ớ

ti n b . Chính vì v y, các nhân v t trung tâm c a ủ T l c văn Đoàn ự ự ế ậ ậ ộ - nh ngữ

“chàng”, “nàng” hi n lên đ p t ngo i hình t ẹ ừ ệ ạ ớ ẻ ẹ ủ i ph m ch t bên trong. V đ p c a ẩ ấ

s hoàn thi n có t ự ệ ừ ự ế ừ ớ s k th a trong truy n th ng (Văn h c dân gian), k t h p v i ế ợ ề ọ ố

v đ p c a đ i s ng hi n đ i, mang đ m màu s c cá nhân. Đây cũng là đóng góp ẻ ẹ ủ ờ ố ệ ắ ậ ạ

ạ quan tr ng trong c m quan nhân đ o, ti n b c a các cây bút văn xuôi lãng m n. ế ộ ủ ạ ả ọ

Đ u tranh ch ng l i nh ng n n p cũ c a đ i s ng gia đình, phá b nh ng quan ấ ố ạ ờ ố ề ế ữ ủ ữ ỏ

i đ đòi ni m c h , h p hòi c a phong ki n v giá tr và v đ p c a con ng ế ổ ủ ẹ ẻ ẹ ủ ủ ệ ề ị ườ ể

quy n làm ng ề ườ ớ i, đòi quy n s ng chính đáng là hành đ ng c a nh ng cô gái m i ề ố ủ ữ ộ

trong xă h i. M i nh ng không lăng loàn mà ng i, h là nh ng cô gái v i v ư ộ ớ c l ượ ạ ớ ẻ ữ ọ

đ p c a s hi u th o, chung th y trong tình yêu c a truy n th ng k t h p v i v ẹ ủ ự ế ế ợ ớ ẻ ủ ủ ề ả ố

t kh ng đ nh b n lĩnh đ đ u tranh đ p hi n đ i đ y cá tính m nh m , quy t li ẹ ạ ầ ế ệ ẽ ệ ạ ể ấ ả ẳ ị

đ n cùng cho s ti n b . ự ế ộ ế

, Th ch Lam h ng t i tìm và Theo tôn ch m c và đích c a ỉ ụ ủ T l c văn đoàn ự ự ạ ướ ớ

kh ng đ nh v đ p c a con ng ẻ ẹ ủ ẳ ị ườ ủ i, nh ng đó không ph i là v đ p cao sang c a ẻ ẹ ư ả

nh ng ng i lam lũ, ữ ườ i thu c t ng l p trên mà là v đ p bình d c a nh ng con ng ẻ ẹ ộ ầ ị ủ ữ ớ ườ

ng. Trong ti u lu n b t h nh, kh s trong cu c s ng đ i th ấ ạ ộ ố ổ ở ờ ườ ậ Theo dòng ông cho ể

i kh p hang cùng ngõ h m, ti m tàng r ng: “Cái đ p man mác kh p vũ tr , len l ằ ụ ẹ ắ ỏ ẻ ề ắ ở

m i v t bình th ng” ọ ậ ườ và nhi m v nhà văn ph i tìm và phát bi u cho ng ả ụ ể ệ ườ ọ i đ c

“trông nhìn và th ng th c”[ ưở ứ Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, ể ậ ạ ọ

ng t i phát hi n v đ p trong s c m thông chia Hà N i.ộ ; tr 294]. Th ch Lam h ạ ướ ớ ẻ ẹ ự ả ệ

ng ( Gió l nh đ u mùa , T i ba m i s , trong hành đ ng chan ch a tình th ẻ ứ ộ ươ ầ ạ ươ , Ti ngế ố

chim kêu, Cô hàng xén, Hai l n ch t... ồ ế ), trong khát v ng thoát kh i cu c s ng bu n ộ ố ầ ọ ỏ

, tù túng b i nghèo đói ( t ẻ ở Hai đ a trứ ẻ), và trong n i ăn năn, ân h n h i ti c c a con ố ế ủ ậ ỗ

ng c nh ng sai l m ( i miêu t v đ p th i tr ườ ướ ầ M t c n gi n ộ ơ ậ )... Ông ít chú ý t ữ ớ ả ẻ ẹ ể

ch t mà chú ý nhi u t i v đ p trong tâm h n con ng i, m t v đ p tr m l ng, ề ớ ẻ ẹ ấ ồ ườ ộ ẻ ẹ ầ ắ

bình d , đ m tình th ng và lòng tr c n. Có th th y, gi a Th ch Lam và các tác ị ượ ươ ể ấ ắ ẩ ữ ạ

gi c a xu h ng T l c văn đoàn ả ủ ướ ự ự ệ không hoàn toàn gi ng nhau trong quan ni m ố

ạ ủ th m mĩ, song không đ i l p nhau. N u c m quan hi n th c dân ch , nhân đ o c a ế ả ố ậ ự ủ ệ ẩ

i cá nhân trong Nh t Linh, Khái H ng, Hoàng Đ o th hi n v đ p c a con ng ạ ẻ ẹ ủ ể ệ ư ấ ườ

cu c đ u tranh quy t li t, không th a hi p gi a t t ế ấ ộ ệ ữ ư ưở ệ ỏ ng m i, ti n b v i t ế ộ ớ ư ớ

i thu c t ng l p trên thì Th ch Lam chăm chú đi t ưở ng cũ, b o th c a nh ng ng ủ ủ ữ ả ườ ộ ầ ạ ớ

tìm v đ p trong cu c s ng hàng ngày c a con ng i bình th ộ ố ẻ ẹ ủ ườ ườ ắ ng. Song ch c ch n ắ

ng t i ca ng i không ph i là vi n vông, m h mà b t ngu n t v đ p mà h h ẻ ẹ ọ ướ ớ ơ ồ ồ ừ ể ả ắ ợ

cu c s ng hi n th c. Đi u này không ph i ng u nhiên mà có mà do “Nhân t ộ ố ự ề ệ ẫ ả ố ệ hi n

th c, nhân đ o v n có c s trong chi u sâu t ơ ở ự ề ạ ẫ t ư ưở ng ngh thu t c a nhi u nhà ậ ủ ệ ề

i thi u”, Văn xuôi văn, nhà th lãng m n”[ ơ ạ Nguy n Hoành Khung (1989), “L i gi ễ ờ ớ ệ

lãng m n Vi t Nam, t p 1, Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. ạ ệ ộ ; tr 9]. ậ ộ ọ

ề Khi nghiên c u văn xuôi hi n th c b ng cái nhìn khách quan, khoa h c, nhi u ự ằ ứ ệ ọ

nhà nghiên c u phát hi n và ch ra giá tr l n bên c nh giá tr t ỉ ị ớ ị ố ứ ệ ạ ộ cáo, ph đ nh xã h i ủ ị

cũ th i nát: Khuynh h ng hi n th c h ng t i miêu t ố ướ ự ướ ệ ớ ả ẻ ẹ ủ và kh ng đ nh v đ p c a ẳ ị

ng i lao đ ng. Không ch d ng l i ườ ỉ ừ ộ ạ ở ệ vi c phát hi n và miêu t ệ ả ự ẻ ẹ chân th c v đ p

mà các cây bút hi n th c mu n kh i d y v đ p t nh ng hoàn c nh t i tăm, cùng ẻ ẹ ừ ữ ơ ậ ự ệ ả ố ố

i lao đ ng. Đây cũng là n i dung ph n ánh sâu s c c m quan c c nh t c a ng ự ấ ủ ườ ả ả ắ ộ ộ

nhân đ o, dân ch ti n b c a các nhà văn hi n th c phê phán. Ng ủ ế ộ ủ ự ệ ạ ườ ọ ắ ặ i đ c b t g p

hình nh nh ng con ng ữ ả ườ ự i tha hóa trong h u h t các tác ph m văn xuôi hi n th c ế ệ ầ ẩ

đúng v i quy lu t c a cu c s ng, th m chí “c m t nhân lo i trên đ ng tha hóa” ộ ố ả ộ ậ ủ ậ ạ ớ ườ

trong c m quan c a Vũ Tr ng Ph ng. Ng i lao ủ ụ ả ọ ườ ọ i đ c cũng b t g p nh ng ng ắ ặ ữ ườ

T t đèn đ ng v i v đ p t a sáng trong hoàn c nh kh c nghi ộ ớ ẻ ẹ ỏ ả ắ ệ t nh t. Ch D u trong ị ậ ấ ắ

ộ ố c a Ngô T t T là nhân v t nh v y. V i c m quan c a m t nhà nho ti n b , s ng ớ ả ủ ấ ố ư ậ ủ ế ậ ộ

i nông dân nên Ngô T t T là ng g n gũi v i ng ầ ớ ườ ấ ố ườ ơ ể i h n ai h t, v a th u hi u ừ ế ấ

cu c s ng nông thôn v a phát hi n và c m nh n v đ p toàn v n c a ng i nông ẹ ủ ộ ố ẻ ẹ ừ ệ ả ậ ườ

dân. Ch D u là hi n thân cho v đ p c a ng ẻ ẹ ủ ị ậ ệ ườ ồ i ph n truy n th ng, yêu ch ng ụ ữ ề ố

th ng con h t m c, đ m đang tháo vát, trong tr ng th y chung. Ch là hi n thân ươ ự ủ ế ệ ắ ả ị

cho v đ p toàn v n, m t v đ p kh e kho n t hình th c đ n tâm h n, trí tu ộ ẻ ẹ ẻ ẹ ắ ừ ẹ ỏ ứ ế ồ ệ

khi n Nguy n Tuân h t l ễ ế ờ ế ộ ố i ca ng i: “Trên bãi ru ng oan khiên, ch D u là m t g c ị ậ ợ ộ

ng khí cánh đ ng k t t i”[ l nhánh c a thi n căn, c a d ệ ủ ưỡ ủ ế ụ ạ L Huy Nguyên, Phan ữ ồ

C Đ (1996), Ngô T t T toàn t p (5 t p), Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ấ ố ự ệ ộ ; t p 5; tr 624]. ậ ậ ọ

Hay ch là “đài hoa sen dã ngo i”, ho c “chân dung l c quan” s ng s ng trên cái ừ ữ ạ ặ ạ ị

i đ t c a đ ng lúa ngày x a”[ i t “T i gi ố ờ ố ấ ủ ồ ư L Huy Nguyên, Phan C Đ (1996), Ngô ự ệ ữ

T t T toàn t p (5 t p), Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; t p 5; tr 648]. Ch D u là hình ị ậ ậ ấ ậ ậ ố ọ

ng ngh thu t đ c bi t ượ ậ ặ ệ t đ ệ ượ ự c xây d ng trong s hài hòa gi a cái nhìn hi n th c ự ự ữ ệ

ng ngh thu t đ c bi t này, s c s o v xã h i và màu s c đ o lí. Qua hình t ắ ả ề ạ ắ ộ ượ ậ ặ ệ ệ

ng i đ c c m nh n đ c thái đ đ c bi t trân tr ng c a Ngô T t T h ng v ườ ọ ả ậ ượ ộ ặ ệ ấ ố ướ ủ ọ ề

ng i nông dân. Hoài Thanh r t c m ph c và đ cao thái đ đ c bi ườ ấ ả ộ ặ ụ ề ệ ọ t trân tr ng

ng i nông dân c a Ngô T t T : “Th ng ng i nông dân nghèo kh thì chúng tôi ườ ấ ố ủ ươ ườ ổ

cũng th ng, nh ng anh ti u t s n trí th c mà bi i nông dân thì ươ ể ư ả ư ứ ế t kính tr ng ng ọ ườ

ng mà còn đáng kính ch có Ngô T t T . Nhân v t ch D u không ch đáng th ậ ị ậ ấ ố ỉ ỉ ươ

tr ng n a.”[ Nguy n Đăng M nh (1983), Nhà văn t ng và phong cách (tái b n), ữ ọ ễ ạ t ư ưở ả

nhân v t ch Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ ; tr 379, 380]. Thái đ này ta s cũng s g p ộ ẽ ặ ở ẽ ậ ị

L c trong truy n ng n ắ Anh ph i s ng ả ố c a Khái H ng. Ch L c đã hi sinh thân mình ị ạ ủ ư ệ ạ

trong dòng n ướ c giá l nh đ c u m ng s ng c a ch ng và nh ng đ a con. Cũng ủ ể ứ ứ ữ ạ ạ ố ồ

vi t v ng ế ề ườ ố i ph n trong xã h i th c dân phong ki n, Nguyên H ng v n mu n ụ ữ ự ế ẫ ồ ộ

níu gi đ n t n cùng b n ch t nhân h u, v tha c a Tám Bính ( ữ ế ậ ủ ậ ấ ả ị ả ố B vỉ ỏ). Dù ph i s ng

trong l u xanh, dù ph i s ng cu c s ng c a m t “b v ”, Tám Bính v n khát khao ủ ộ ố ả ố ỉ ỏ ẫ ầ ộ

m t cu c s ng l ng thi n, v n s n sàng hi sinh đ tr nghĩa tr ộ ố ộ ươ ẫ ẵ ể ả ệ ướ ấ c sau. Tìm th y

nh ng con ng ng nh đã m t h t nhân tính là c m quan đ c bi v đ p ẻ ẹ ở ữ i t ườ ưở ấ ế ư ả ặ ệ t

ủ ti n b c a các nhà văn hi n th c. Nam Cao luôn đòi h i r t cao v “Đôi m t” c a ỏ ấ ộ ủ ự ế ệ ề ắ

ng i ngh sĩ khi c m bút: “ Đ i v i nh ng ng i xung quanh ta, n u ta không c ườ ệ ầ ố ớ ữ ườ ế ố

tìm mà hi u h , thì ta ch th y h gàn d , ngu ng c, b n ti n, x u xa, bì i... toàn ỉ ấ ể ệ ầ ấ ọ ọ ở ố ổ

nh ng c đ cho ta tàn nh n;... không bao gi ta th ng... ớ ể ữ ẫ ờ ươ ”[Hà Minh Đ c (s u t m ứ ư ầ

& gi i thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ớ ộ ; t pậ ệ ẩ ậ ọ

1; tr 160]. Và cũng ch có cái nhìn đúng đ n v b n ch t l ng thi n, t ề ả ấ ươ ắ ỉ ệ ố ẹ ủ t đ p c a

ng ườ i lao đ ng giúp Nam Cao phát hi n và đánh th c khát v ng s ng l ệ ứ ộ ọ ố ươ ệ ng thi n

trong Chí Phèo, kh ng đ nh nhân cách đáng tr ng c a lão H c. V đ c đi m này, ề ặ ủ ể ạ ẳ ọ ị

Nam Cao có s g p g v i Th ch Lam. Tâm ni m sáng tác c a Th ch Lam v a t ự ặ ỡ ớ ừ ố ủ ệ ạ ạ

cáo “xã h i gi d i và tàn ác c thêm trong s ch và ộ ả ố ”, v a “ừ làm cho lòng ng i đ ườ ượ ạ

ng t i, “ ca t ng lòng phong phú h nơ ” thì Nam Cao sáng tác h ướ ớ i nâng đ con ng ỡ ườ ụ

th ng, tình bác ái, s công bình... ” và “làm cho ng i g n ng i h n ươ ự ườ ầ ườ ơ ”. V đ p mà ẻ ẹ

Nam Cao cũng nh Th ch Lam chú ý là v đ p bên trong tâm h n con ng i - v ẻ ẹ ư ạ ồ ườ ẻ

đ p ti m n, khu t l p đang đòi đ ẹ ề ẩ ấ ấ ượ ậ c khám phá b i nh ng trái tim nhân h u. ữ ở

Chi u sâu trong c m quan nhân đ o c a Nam Cao là ý th c kh i d y h t nhân ủ ơ ậ ứ ề ạ ạ ả

ng ng thi n t ườ i, khát v ng s ng l ọ ố ươ ệ ừ nh ng n n nhân c a xã h i cũ, nh ng k ủ ữ ữ ạ ộ ẻ

méo mó t hình hài đ n nhân ph m. ừ ế ẩ

Giao thoa trong c m quan nhân đ o, dân ch và ti n b gi a văn xuôi lãng ộ ữ ủ ế ạ ả

m n và hi n th c là m t th c ti n trong đ i s ng văn h c th i kì này. Đó là s k ự ễ ờ ố ự ế ự ệ ạ ộ ọ ờ

ớ th a truy n th ng nhân văn, tinh th n dân t c sâu s c trong tâm h n k t h p v i ế ợ ừ ề ầ ắ ố ộ ồ

khát v ng dân ch trong ý th c sáng t o c a các nhà văn. Chính vì vây, c m quan ạ ủ ủ ứ ả ọ

nhân đ o, dân ch ti n b không b bó h p trong ranh gi i c a b t kì khuynh h ủ ế ộ ẹ ạ ị ớ ủ ấ ướ ng

hay trào l u văn h c nào. Nó lan t a trong các tác ph m và tr thành n i dung quan ư ẩ ọ ỏ ở ộ

tr ng c n khám phá và cũng là tiêu chí quan tr ng đ nhìn nh n và xác l p giá tr ể ậ ậ ầ ọ ọ ị

. b n v ng c a tác ph m và t m vóc c a tác gi ề ữ ủ ủ ầ ẩ ả

8.1.2.3. Th hi n tình c m yêu n ể ệ ả ướ c trên tinh th n dân ch ủ ầ

Tình c m yêu n ả ướ c là tình c m cao đ p nh t trong tâm h n m i con ng ấ ẹ ả ồ ỗ ườ i

Vi t Nam. Đây là chân lí đ ệ ượ ể ủ c kh ng đ nh trong l ch s đ u tranh, phát tri n c a ử ấ ẳ ị ị

t Nam, tình c m yêu n c, tinh th n dân m i dân t c. Trong l ch s c a dân t c Vi ị ử ủ ộ ỗ ộ ệ ả ướ ầ

c b xâm l t c luôn t a sáng m nh m trong hoàn c nh đ t n ộ ấ ướ ẽ ả ạ ỏ ị ượ c, có chi n tranh ế

và tr thành đi m t a v ng ch c t o nên s c m nh, ý chí quy t tâm chi n th ng k ự ữ ắ ạ ứ ể ế ế ạ ắ ở ẻ

thù. Tình c m yêu n c đ c ph n ánh trong văn h c ngh thu t ả ướ ượ ậ ở ệ ả ọ nhi u khía ề

c c nh n c nh khác nhau nh lòng căm thù gi c, n i đau đ n xót xa tr ạ ư ặ ớ ỗ ướ ả ướ ấ c m t

nhà tan, ng ườ i dân ph i ch u c nh nô l ị ả ả ệ ầ ớ l m than. Đó còn là tinh th n dân t c v i ầ ộ

hào v v đ p c a thiên nhiên và con ng ni m t ề ự ề ẻ ẹ ủ ườ ủ ộ i, c a truy n th ng văn hóa đ c ố ề

đáo, truy n th ng đ u tranh d ng n c và gi c và ý chí t l c t c ự ề ấ ố ướ n ữ ướ ự ự ự ườ ấ ng, b t

khu t tr c k thù... Tr c Cách m ng tháng Tám, cùng v i các phong trào cách ấ ướ ẻ ướ ạ ớ

m ng n i d y ch ng th c dân phong ki n là s xu t hi n c a dòng văn h c yêu ế ổ ậ ự ủ ự ệ ấ ạ ố ọ

ng t i đ u tranh, ph c v cách m ng. Tình c m yêu n n c h ướ ướ ớ ấ ụ ụ ạ ả ướ ỏ ớ c đã lan t a v i

nh ng bi u hi n phong phú trong văn h c th i kì này. Văn xuôi lãng m n và văn ọ ữ ể ệ ạ ờ

xuôi hi n th c đ u có nh ng bi u hi n khác nhau c a tình c m yêu n c mang ữ ủ ự ệ ể ề ệ ả ướ

màu s c dân ch . ủ ắ

i h n s ng núi”, n i bu n vì c m th y “thi u quê h ng”, T n i “t ừ ỗ ủ ờ ế ấ ả ố ồ ỗ ươ

trên đ t n c mình. Đó cũng là tâm tr ng chung Nguy n Tuân th y b v ngay ấ ơ ơ ễ ở ấ ướ ạ

Đo n tuy t c a nhi u văn ngh sĩ chân chính th i kì này. Trong ủ ề ệ ờ ệ (Nh t Linh), tr ạ ấ ướ c

c nh m đ m c a bu i chi u cu i năm, ti ng g i nhau c a ng ả ủ ủ ề ế ả ạ ổ ọ ố ườ ộ i dân làm ru ng

đã khi n Dũng nghĩ đ n cái đ i c a dân quê “vui ít, kh nhi u bao gi ờ ủ ế ề ế ổ ờ ả cũng m

đ m nh bu i chi u đông này”. T t c đi u đó t o trong Dũng c m nh n m i l ạ ấ ả ề ớ ạ : ư ề ậ ả ạ ổ

c y không “Dũng nh c m th y tâm h n c a đ t n ấ ồ ủ ấ ướ ư ả c mà bi u hi n cho đ t n ệ ấ ướ ấ ể

ph i là nh ng b c vua chúa danh nhân, chính là đám dân hèn không tên tu i này. Dân ự ữ ả ổ

là n c. Yêu n c chính là yêu chung đám th ướ ướ ườ ổ ủ ng dân, nghĩ đ n s đau kh c a ế ự

đám th ng dân.”[ i thi u và tuy n ch n) ườ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ ể ệ ọ

(2001), Văn ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ ; t p 1; tr ậ ụ ậ

67]. Tình c m yêu n c đi đôi v i khát v ng công b ng xã h i, khát v ng xóa b ả ướ ằ ọ ớ ọ ộ ỏ

b t công. Khát v ng mu n “đ ấ ọ ố ượ ờ ủ c hoà vào đám dân không tên tu i, s ng cái đ i c a ổ ố

c nh h mong c”[ h s ng, mong ọ ố ướ ư ọ ướ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ i ớ

thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, ậ ự ự ụ

ộ Hà N i.ộ ; t p1; tr 67] c a Dũng cũng là khát v ng chung c a nh ng thanh niên thu c ủ ữ ủ ậ ọ

ng v i Dũng trong t ng l p trên, có h c, có tinh th n dân t c. Cùng chí h ầ ầ ọ ớ ộ ướ ớ Đo nạ

tuy tệ là nh ng nhân v t trong ữ ậ Đôi b nạ nh Dũng, Trúc, Thái, T o - nh ng ng ữ ư ạ ườ i

mu n d n thân vào gió b i v i ni m khát khao đ i thay, đi tìm m t chân tr i m i. ụ ớ ề ấ ố ổ ớ ờ ộ

c trong các cây bút lãng m n đ c g i vào khát v ng xây Tinh th n yêu n ầ ướ ạ ượ ử ọ

d ng m t n n văn h c m i cho dân t c - m t n n văn h c hi n đ i “có tính cách ự ộ ề ộ ề ệ ạ ọ ớ ộ ọ

An Nam” v i “l i văn gi n d , d hi u”. Ch a bao gi ti ng Vi c khai hoá, ớ ố ị ễ ể ư ả ờ ế t đ ệ ượ

mài dũa, chăm chút, b i đ p, phát huy kh năng di n t c a nó m t cách phong phú ồ ắ ễ ả ủ ả ộ

và m nh m nh giai đo n này. Tình yêu đ t n c còn đ c g i g m trong phát ẽ ư ở ạ ấ ướ ạ ượ ử ắ

hi n và miêu t thành công v đ p c a thiên nhiên, đ t n ệ ả ẻ ẹ ủ ấ ướ c, c a truy n th ng văn ề ủ ố

hoá và tâm h n con ng i Vi t Nam. Thiên nhiên Vi t Nam hi n lên v a quen ồ ườ ệ ệ ừ ệ

thu c, v a h p d n trong nh ng trang văn c a ừ ấ ủ T l c văn đoàn ự ự ữ ẫ ộ ả . Đó có th là c nh ể

s c th m ng c a thiên nhiên vùng trung du B c b khi “bóng trăng đã x v tây”: ắ ắ ộ ơ ộ ế ề ủ

“Nh ng đ i xa, trông nh đàn rùa kh ng l ư ữ ồ ổ ồ ằ ữ n m v ng nguy t”. Là hình nh nh ng ệ ả ọ

ng chè sau tr n m a “n m ph i d i ánh n ng gay g t mùa hè”, “lóng lánh n ươ ơ ướ ư ậ ằ ắ ắ

ph n chi u ánh thái d ng, bóng nhoáng t a trăm nghìn chi c kính b u d c”[ ế ả ươ ụ Phan ự ế ầ

Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c ự ự

văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ , T p 2; tr 50] ụ ậ ậ . Hay khung c nh c a ngôi ả ủ

chùa Long Giáng c kính v i “Mái chùa rêu phong đã l n màu cùng đ t, cùng cây, ấ ẫ ổ ớ

cùng c ” trong không khí yên tĩnh, êm đ m. V i ti ng chuông “thong th ngân ế ề ả ỏ ớ

nga… nh đem mùi thi n làm tăng v đ p c a c nh thiên nhiên” khi n “Lá cây ẻ ẹ ủ ả ư ề ế

rung đ ng, ng n khói th ọ ộ ướ t tha, bông lúa s t so t nh c m ti ng g i c a Màu Ni ư ả ọ ủ ế ạ ộ

mu n v n i h không t ch m ch”[ ề ơ ư ố ị ị Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và ệ

tuy n ch n) (2001), Văn ch ể ọ ươ ộ , ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ự ự ụ ậ

T p 2; tr 12]. N u ậ ế ở H n b m m tiên ướ ồ ơ ề , c nh thiên nhiên mang đ m v huy n ượ ẻ ả

bí, c kính thì thiên nhiên trong ng v c a tình b n, tình ổ Đôi b n ạ hòa qu n v i h ớ ươ ệ ị ủ ạ

yêu. Thiên nhiên nh nói h lòng ng i b ng chính v đ p d u dàng và h ư ộ ườ ằ ẻ ẹ ị ươ ị ấ ng v r t

riêng c a mình: cành kh đ y hoa h ng và l m t m nh ng qu kh xanh non, “mùi ế ầ ủ ữ ế ấ ấ ả ồ

ng nh “m t th h ng l hoa kh đ a tho ng qua, th m nh quá” khi n Dũng t ơ ế ư ẹ ế ả ưở ứ ươ ư ộ ạ

đ đánh d u m t th i kh c qua trong đ i”[ ờ ể ờ Phan Tr ng Th ắ ấ ộ ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ i ớ

thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, ậ ự ự ụ

Hà N i.ộ , T p 1; tr 283]. Nh ng con đ ữ ậ ườ ờ ng, cánh đ ng, qu đ i, dòng sông, b u tr i, ả ồ ầ ồ

ắ đêm trăng…, bi n c v i nh ng làn sóng b c hi n lên sinh đ ng v i nhi u màu s c ể ả ớ ữ ề ệ ạ ộ ớ

trong ti u thuy t c a các cây bút lãng m n. H nh mu n ghi l i và gi i thi u t ế ủ ư ể ạ ọ ố ạ ớ ệ ớ i

i Vi t Nam. Ngay b n đ c nh ng gì đ p nh t mà thiên nhiên ban t ng cho con ng ạ ữ ẹ ặ ấ ọ ườ ệ

ọ trong Chí Phèo c a Nam Cao, ta cũng b t g p v đ p c a ánh trăng huy n bí soi r i ắ ặ ẻ ẹ ủ ủ ề

xu ng v ố ườ n chu i bên sông. V đ p đã kh i d y khát v ng v tình yêu trong con ơ ậ ẻ ẹ ề ố ọ

ng ườ i Chí khi g p Th N . ị ở ặ

Đ ng v ng trên l p tr ng dân ch , tinh th n yêu n c c a các nhà văn ữ ứ ậ ườ ủ ầ ướ ủ

cáo t hi n th c th hi n m nh m khi phê phán, t ạ ể ệ ự ẽ ệ ố ộ i ác th c dân. M c dù ph i ch u ị ặ ự ả

s ki m duy t kh t khe, song b ng cách này hay cách khác h đã lên ti ng phê phán ự ể ế ệ ằ ắ ọ

th c dân. Đ c bi ự ặ ệ t, trong nh ng th i đi m thu n l ờ ậ ợ ữ ể ệ i, ngòi bút c a các cây bút hi n ủ

th c đã bóc tr n b m t th t c a th c dân v i nh ng th đo n tàn b o, đ u gi ộ ặ ậ ủ ự ủ ự ữ ể ạ ạ ầ ớ ả .

H đã giúp ng i đ c th y th c dân Pháp (v i các chính sách kinh t ọ ườ ọ ự ấ ớ ế ự , quân s ,

chính tr ) là nguyên nhân c b n nh t đ y ng ấ ẩ ơ ả ị ườ ố i lao đ ng nghèo vào c nh s ng ả ộ

kh n cùng. ố

ự Chính sách s u thu b t công vô nhân đ o, thái đ vô trách nhi m c a th c ế ấ ư ủ ệ ạ ộ

i ph i bán ru ng bán nhà, ph i s ng c nh li tán, tha h dân khi n bao ng ế ườ ả ố ả ả ộ ươ ầ ng c u

th c. B ng thái đ căm ph n, Ngô T t T đã lên án m nh m chính sách s u thu ấ ố ự ư ẽ ạ ằ ẫ ộ ế

. Trong hàng trăm th thu , ông t p trung vào th thu vô nhân qua tác ph m ẩ T t đèn ắ ứ ứ ế ế ậ

c ta: Thu thân. V i th thu này, con ng đ o nh t mà th c dân th c hi n ự ạ n ệ ở ướ ự ấ ứ ế ế ớ ườ i

ch nh m t th hàng hóa có th trao đ i, mua bán đ c. Hi n thân c a nó là “cái ư ộ ứ ể ổ ỉ ượ ủ ệ

th s u kì d ” mà ai cũng ph i đeo bên mình. Cũng vì th thu này, gia đình ng ẻ ư ứ ế ả ị ườ i

nông dân nghèo nh t làng Đông Xá ph i ch u c nh li tán, xót xa. Đ c u ch ng, đ ị ả ể ứ ả ấ ồ ể

tr “món n nhà n c”, ch D u đã ph i bán con, bán chó, ph i đi ả ợ ướ ị ậ ả ả ở vú v i bao ớ

i nh c. Ti ng thét căm ph n c a ch D u vang lên trong tác ph m qua đ ng cay, t ắ ủ ẫ ủ ị ậ ụ ế ẩ

tinh th n ph n kháng m nh m v i “đôi m t đ ng u” cùng nh ng hành đ ng và ắ ỏ ẽ ớ ữ ầ ầ ả ạ ộ

câu nói quy t li ế ệ ả t: “Ch ng qua nay mai đ ti n đóng thu thì thôi, làm gì ông ph i ủ ề ế ẳ

hành h ch ng tôi quá v y?”[ ạ ồ ậ L Huy Nguyên, Phan C Đ (1996), Ngô T t T toàn ự ệ ấ ố ữ

t p (5 t p), Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ộ , T p 4; tr 245]. ậ ậ ọ

Hình nh th c dân khi xu t hi n tr c ti p trong tác ph m cũng không đ p đ ự ế ự ệ ẹ ẩ ấ ả ẽ

gì. Đó là nh ng k cai tr cáo già v i nh ng l ữ ữ ẻ ớ ị ờ ể i nói in đ m màu s c th c dân, đ u ự ậ ắ

gi và vô trách nhi m. Tr c cu c bi u tình c a nh ng ng i dân thi u thu , quan ả ệ ướ ủ ữ ể ộ ườ ế ế

) v i l i nói “uy n chuy n và tr n tru nh n công s (ứ V đêỡ ớ ờ ư ướ ể ể ơ ố c ch y” tuyên b : ả

cũng chăm sóc t i dân quê”, “vì h t lòng th ng xót t “Chính ph b o h bao gi ủ ả ộ ờ ớ ế ươ ớ i

nông dân cho nên m i trích ti n công qu cho dân vay mua m c y tái giá, nay nông ỹ ạ ấ ề ớ

dân không th y m a thì nên l ư ấ ễ ầ c u đ o đi, ch ngài không bi ứ ả ế t làm th nào… ế

Ng ườ i dân có b n ph n đóng thu ”[ ậ ế Nguy n Đăng M nh, Tr n H u Tá (1998)(s u ư ữ ễ ạ ầ ổ

t m, tuy n ch n), Tuy n t p Vũ Tr ng Ph ng, t p 1, 2, Nxb Văn h c, Hà N i. ầ ể ậ ộ , T pậ ụ ể ậ ọ ọ ọ

2; tr 235]. Không nh ng vô trách nhi m, b n chúng còn dung túng, bao che cho quan ọ ữ ệ

i đ a ph ng bóc l t dân nghèo. Chính vì v y, d i quy n quan công s ( l ạ ị ươ ộ ậ ướ ứ Giông ề

s n làm giàu, che tố) m i có nh ng quan ph , quan huy n ph n đ ng câu k t v i t ế ớ ư ả ữ ủ ệ ả ớ ộ

i ác, đàn áp dân nghèo. Vi t trong th i kì đ y t ậ ộ ế Giông tố, S đố ỏ, V đêỡ ờ ậ M t tr n ặ

ế ủ Dân chủ, ngòi bút c a Vũ Tr ng Ph ng đã chĩa mũi nh n vào k thù tr c ti p c a ủ ụ ự ẻ ọ ọ

dân t c v i ý th c đ kích m nh m , toàn di n. Có th là ch a m nh m b ng văn ứ ả ộ ớ ẽ ằ ư ệ ẽ ể ạ ạ

h c vô s n, song cũng ph i bày b m t th t c a th c dân Pháp đang núp sau t m lá ọ ộ ặ ậ ủ ự ả ấ ơ

do, bình đ ng, bác ái mà chúng d ng lên. Nghiêm kh c t ch n: t ắ ự ắ ố ự ẳ cáo, ng o ngh ạ ễ

i c t, l n ti ng ph báng cái xã h i c c kỳ l lăng, ném đá vào m t ch đ xã c ườ ợ ớ ộ ự ế ỉ ố ế ộ ộ

h i th i nát, nh th cũng là m t cách b c l ộ ư ế ộ ộ ố ộ lòng căm thù đ i v i b n th ng tr . ị ố ớ ọ ố

V i Nam Cao, nhà tù th c dân (dù ch đ c nh c t ỉ ượ ự ớ ắ ớ i) trong truy n ng n Chí ệ ắ

Phèo cũng nói lên b n ch t c a chúng. Đó là n i giam c m nh ng ng i dân l ấ ủ ữ ầ ả ơ ườ ươ ng

thi n, t ệ ướ c đo t quy n làm ng ề ạ ườ i và bi n h tr thành nh ng “con qu ”. Bao trùm ữ ọ ở ế ỷ

trong sáng tác c a ông là cu c s ng c a nh ng ng ộ ố ủ ủ ữ ườ ị ầ i lao đ ng nghèo đang b b n ộ

cùng hóa, tha hóa trong xã h i th c dân phong ki n. Ý nghĩa t ự ế ộ ố cáo th c dân đ ự ượ c

th hi n sâu s c trong ý th c tái hi n cu c s ng nghèo đói, ng t ng t, không l ộ ố ể ệ ứ ệ ạ ắ ộ ố i

i lao đ ng. Và bao hàm trong đó là khát v ng xóa b xã h i đ y ung thoát c a ng ủ ườ ộ ầ ộ ọ ỏ

nh t. ọ

t, vào nh ng năm cu i c a giai đo n 1930 - 1945, m t s nhà văn Đ c bi ặ ệ ố ủ ộ ố ữ ạ

hi n th c (Nam Cao, Tô Hoài) đã th y đ c ni m tin, hy v ng vào m t cu c thay ự ệ ấ ượ ề ộ ọ ộ

c. đ i vĩ đ i c a đ t n ổ ạ ủ ấ ướ

Ho t đ ng sáng tác d i ch đ th c dân, ch u s chi ph i c a chính sách ạ ộ ướ ế ộ ự ố ủ ị ự

ự văn hóa và ch đ ki m duy t ng t nghèo, văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c ế ộ ể ệ ệ ạ ặ

đã khéo léo th hi n tình c m c a mình v i đ t n c và dân t c. ớ ấ ướ ể ệ ủ ả ộ

8.2. Giao thoa trong quan ni m ngh thu t v con ng i ậ ề ệ ệ ườ

Quan ni m ngh thu t v con ng ệ ậ ề ệ ườ ự i là khái ni m c a thi pháp h c, là “s lý ủ ệ ọ

gi i đã đ ả i, c t nghĩa, s c m th y con ng ự ả ắ ấ ườ ượ ắ c hóa thân thành các nguyên t c,

ph ng ti n, bi n pháp hình th c th hi n con ng i trong văn h c, t o nên giá tr ươ ể ệ ứ ệ ệ ườ ạ ọ ị

ngh thu t và th m m cho các hình t Tr n Đình S ệ ẩ ậ ỹ ượ ng nhân v t trong đó”[ ậ ầ ử

(1998), D n lu n thi pháp h c, Nxb Giáo d c, Hà N i. ọ ộ ; tr 55]. Là hình th c đ c thù ứ ặ ụ ẫ ậ

th hi n con ng i trong văn h c nên quan ni m ngh thu t v con ng i có c s ể ệ ườ ậ ề ệ ệ ọ ườ ơ ở

ố xã h i, l ch s , văn hóa. Nó v a là s n ph m c a l ch s , văn hóa, ch u s chi ph i ẩ ị ự ộ ị ủ ị ừ ử ử ả

c a l ch s xã h i, văn hóa, v a mang d u n sáng t o c a ngh sĩ. Vì v y, phát ủ ị ấ ấ ủ ử ừ ệ ậ ạ ộ

i giúp cho ng hi n, n m b t đ ắ ắ ượ ệ c quan ni m ngh thu t v con ng ệ ậ ề ệ ườ ườ ọ ấ i đ c th y

đ ượ ự c s phát tri n mang tính quy lu t trong đ i s ng xã h i. Th y đ ậ ờ ố ể ấ ộ ượ ộ c nét đ c

đáo không l p l ng khi chi m lĩnh con ng i trong tác ặ ạ i cũng nh chi u sâu t ư ề t ư ưở ế ườ

ph m ngh thu t. ệ ẩ ậ

Văn h c hi n đ i là văn h c c a th i kì con ng i cá nhân t ọ ủ ệ ạ ọ ờ ườ ư ả ấ s n m i xu t ớ

hi n, th hi n “ý th c cá tính c a tác gi ” cũng nh “ý th c ngh thu t t giác ể ệ ậ ự ứ ứ ủ ư ệ ệ ả

trong các c ng lĩnh trào l u”[ ươ ư Tr n Đình S (1998), D n lu n thi pháp h c, Nxb ử ầ ậ ẫ ọ

Giáo d c, Hà N i. ộ ; tr 73]. Khi nghiên c u văn h c tr ụ ứ ọ ướ ầ c 1945, nhà nghiên c u Tr n ứ

Đình S đã phát hi n ba hi n t ng văn h c v i nh ng quan ni m ngh thu t v ệ ượ ử ệ ậ ề ữ ệ ệ ớ ọ

con ng i đáng chú ý: văn xuôi lãng m n (xu h ng ti u thuy t ), ườ ạ ướ ế T l c văn đoàn ự ự ể

Th m i cái nhìn khái quát, ông ch ra nh ng nét khác bi ơ ớ và văn xuôi hi n th c. ự Ở ệ ữ ỉ ệ t

ng văn h c này. Văn h c lãng m n v i “quan ni m con đ c đáo, c a các hi n t ủ ộ ệ ượ ệ ạ ọ ọ ớ

ng i cá nhân và xung đ t gia đình v i khát v ng thoát ly... đ th a mãn b n năng ườ ể ỏ ả ộ ớ ọ

t ự do” Đó còn là quan ni m ngh thu t v con ng ệ ậ ề ệ ườ ắ ớ i g n v i đ i s ng n i tâm, v i ớ ờ ố ộ

“th gi i c m giác”. Văn h c hi n th c xem con ng ế ớ ả ự ệ ọ ườ i là “s n ph m c a hoàn ẩ ủ ả

Tr n Đình S (1998), D n lu n thi c nh”, ph i ch u s tác đ ng c a hoàn c nh [ ả ị ự ủ ả ả ộ ử ầ ậ ẫ

pháp h c, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ ; tr 73, 74]. Trong lý thuy t cũng nh th c t ư ự ế ờ đ i ụ ế ọ

i là s n ph m sáng t o đ c đáo s ng văn h c, quan ni m ngh thu t v con ng ệ ố ậ ề ệ ọ ườ ả ạ ẩ ộ

c a nhà văn song nó cũng là s n ph m c a l ch s xã h i, văn hóa. D i cái nhìn c ủ ị ủ ướ ử ẩ ả ộ ụ

th , m i m t nhà văn có m t quan ni m ngh thu t v con ng i riêng, đ c đáo, ậ ề ệ ể ệ ộ ộ ỗ ườ ộ

không l n. Và gi a các hi n t ng văn h c, các tác gi cũng có nh ng y u t ệ ượ ữ ẫ ọ ả ế ố ặ g p ữ

g , giao thoa trong quan ni m ngh thu t v con ng ệ ỡ ậ ề ệ ườ ệ i. Khi bàn v quan ni m ề

i c a Nam Cao - nhà văn tiêu bi u, xu t s c nh t c a trào ngh thu t v con ng ậ ề ệ ườ ủ ấ ủ ấ ắ ể

l u hi n th c phê phán ch ng cu i (1940 - 1945), nhà nghiên c u Tr n Đình S cho ư ử ự ứ ệ ầ ặ ố

c Cách m ng tháng Tám r ng: “Nam Cao là t p đ i thành c a văn xuôi hi n đ i tr ằ ạ ướ ủ ệ ậ ạ ạ

1945. Ông ti p thu quan ni m con ng i c m giác, ông ch p nh n con ng i b tha ệ ế ườ ả ậ ấ ườ ị

hóa, d d ng, nh ng ông cũng th y con ng n i sâu th m v n còn gi c tính ị ạ ư ấ i ườ ở ơ ẳ ẫ đ ữ ượ

ng i... vì v y, tác ph m c a ông v a đau đ n, v a m nh m , nh c nh i”[ ườ ố Tr nầ ủ ừ ừ ứ ẽ ạ ẩ ậ ớ

Đình S (1998), D n lu n thi pháp h c, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ ; tr 75]. ử ụ ẫ ậ ọ

8.2.1. Quan ni m ngh thu t v con ng i cá nhân ậ ề ệ ệ ườ

100

Con ng i cá nhân là y u t ườ ế ố ổ ậ n i b t trong quan ni m ngh thu t v con ệ ậ ề ệ

ng i c a văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c phê phán th i kì 1932 - 1945. ườ ủ ự ệ ạ ờ

Con ng c bi t đ n v i t cách cá nhân, có v trí t ng đ i đ c l p v i xã i đ ườ ượ ế ế ớ ư ị ươ ố ộ ậ ớ

do th hi n h i, đ ộ c t ượ ự ể ệ ướ c m , khát v ng, ham mu n riêng..., hay nói cách khác ố ọ ơ

đ c kh ng đ nh quy n làm ng ượ ề ẳ ị ườ ậ i, quy n s ng chính đáng c a mình. Chính vì v y, ề ố ủ

lí gi i, c t nghĩa con ng i v i các m i quan h xã h i theo quan ni m con ng ả ắ ườ ớ ệ ệ ố ộ ườ i

cá nhân làm thay đ i toàn di n cách ti p c n cu c s ng c a nhà văn và m ra cách ế ậ ộ ố ủ ệ ổ ở

nhìn m i, đa d ng và phong phú. Chú ý và kh ng đ nh vai trò c a con ng i cá nhân ủ ẳ ạ ớ ị ườ

là b c chuy n bi n l n và góp ph n m ra nh ng giá tr m i cho văn h c, đ a văn ướ ế ớ ị ớ ư ữ ể ầ ở ọ

h c chuy n nhanh sang th i kì hi n đ i. ọ ệ ể ạ ờ

101

i cá nhân ch có đ s b ng t nh ý c t Quan ni m ngh thu t v con ng ệ ậ ề ệ ườ ỉ ượ ừ ự ừ ỉ

th c cá nhân. Con ng i cá nhân ngoài xã h i đã đã tr thành hình t ng trung tâm ứ ườ ộ ở ượ

trong văn h c. Trong văn h c lãng m n nói chung và trong ti u thuy t ế T l c văn ự ự ể ạ ọ ọ

đoàn nói riêng quan ni m ngh thu t v con ng ệ ậ ề ệ ườ ấ i cá nhân là m t trong nh ng v n ữ ộ

đ quan tr ng xuyên su t quá trình sáng tác c a khuynh h ề ủ ọ ố ướ ng này. Kh o sát các ả

nhân v t lí t ng c a , t cô Mai ( ) cho t i Tr ậ ưở ủ T l c văn đoàn ự ự ừ N a ch ng xuân ừ ử ớ ươ ng

(B m tr ng ắ ), C nh ( ướ ả Thanh Đ cứ ), nhà nghiên c u Lê Th D c Tú cho r ng: “Con ị ụ ứ ằ

ng ý th c v mình: T con ng i cá nhân xã ườ i cá nhân có c m t l ch s trình t ả ộ ị ử ự ứ ề ừ ườ

i cá nhân lãng m n l p d đ n con h i mang đ m màu s c chính tr qua con ng ắ ộ ậ ị ườ ạ ậ ị ế

ng i c c đoan li u lĩnh”[ Lê Th D c Tú (1994), Quan ni m v con ng i trong ườ ự ề ị ụ ề ệ ườ

ti u thuy t c a T l c văn đoàn qua ba tác gi Nh t Linh - Khái H ng, Hoàng Đ o, ế ủ ự ự ể ả ư ấ ạ

i cá nhân Lu n án P.T.S Khoa h c Ng văn, Vi n Văn h c, Hà N i. ữ ộ ; tr 45]. Con ng ệ ậ ọ ọ ườ

đ c đ t trong cu c đ u tranh gi a m t bên đ i di n cho t ượ ữ ệ ạ ặ ấ ộ ộ t ư ưở ộ ng m i v i m t ớ ớ

bên là thành trì c a cái cũ, cái l c h u. Chính vì v y, nhân v t c a văn xuôi ạ ậ ậ ủ ủ ậ T l cự ự

văn đoàn đ u tranh trên tinh th n t ầ ự ấ ứ ý th c v giá tr c a cá nhân mình. Ý th c ị ủ ứ ề

ứ ch ng đ i m nh m , không th a hi p c a nh ng cô Mai, Loan khi h nh n th c ủ ữ ệ ẽ ậ ạ ố ố ọ ỏ

đ c ph m giá cũng nh giá tr ng i c a h đang b đe d a, b chà đ p ch không ượ ị ườ ủ ọ ư ứ ạ ẩ ọ ị ị

di n ra theo ki u “t c n ứ ướ ỡ ờ ớ c v b ”. Ý th c v cu c s ng v i m t quan ni m m i ứ ề ộ ố ễ ệ ể ớ ộ

xu t hi n nh ng thanh niên c a th i đ i m i đã “trót nhi m nh ng t t ệ ở ấ ờ ạ ữ ủ ữ ễ ớ ư ưở ng

m i” luôn th ng tr c trong con ng i c a ti u thuy t ớ ườ ự ườ ủ ể ế T l c văn đoàn ự ự . Đó có thể

i”, b o v nhân ph m và danh d (Mai - là ý th c b o v “quy n làm ng ệ ứ ề ả ườ ự ệ ẩ ả N aử

ch ng xuân , Loan - Đo n tuy t do, làm ch mình “t ừ ệ ), cũng nh quy n s ng t ư ề ố ạ ự ủ ừ ể th

phách đ n chí tâm h n” (Tuy t - ). Nhân v t Mai ( ), ế Đ i m a gió ư ế ồ ờ ậ N a ch ng xuân ừ ử

ngay t ừ nh ng trang đ u c a tác ph m đã xu t hi n v i ý th c v b n thân cũng ấ ứ ề ả ầ ủ ữ ệ ẩ ớ

nh nh ng giá tr c a mình trong cu c s ng hi n t ộ ố ệ ạ ị ủ ữ ư i. Trong hoàn c nh khó khăn, ả

thi u th n Mai v n luôn ý th c nh c nh mình và em ph i s ng cho đúng v i l ở ả ố ớ ờ i ứ ế ắ ẫ ố

tr i trăng c a ng i cha lúc lâm chung: “gi lòng vui, gi linh h n trong s ch và ủ ố ườ ữ ữ ạ ồ

đem h t ngh l c ra làm vi c”[ ệ Phan Tr ng Th ị ự ế ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và ệ

tuy n ch n) (2001), Văn ch ể ọ ươ ộ , ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ự ự ụ ậ

T p 2; tr 80]. Ý th c v mình, Mai bi t mình là cô gái có nhan s c và ngay c trong ứ ề ậ ế ả ắ

lúc “m m ng” Mai v n th y mình “Mai không già… Mai tr l m... m i m i chín ơ ộ ẻ ắ ườ ẫ ấ ớ

cái xuân xanh… Mai cũng bi ế t Mai tr , Mai đ p… ch ng m cái nét m t khinh ỉ ẻ ẹ ắ ặ

kh nh c a m y ch em con bác phán, Mai cũng đ hi u r ng Mai đ p…”[ Phan ủ ể ủ ẹ ằ ấ ỉ ị

102

Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c ự ự

văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ , T p 2; tr 85]. Là m t cô gái hi u bi ụ ể ậ ậ ộ ế t,

sinh ra trong gia đình gia giáo, Mai là ng ườ ộ i nh n th c r t rõ v ý nghĩa c a cu c ề ứ ấ ủ ậ

i mòn mà nàng bi t ch c ch n: “Su t đ i làm nô s ng, không ch p nh n đi theo l ấ ố ậ ố ế ố ờ ắ ắ

i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn l ”[ệ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ ệ ể ọ

ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ , T p 2; tr 87] khi nhã ụ ậ ậ

nh n t i bác trong gia đình). R t c m đ ng tr ặ ừ ố ề ch i đ ngh c a ông Phán (ng ị ủ ườ ấ ả ộ ướ c

hoàn c nh và s hi sinh c a Diên (bán mình ki m ti n nuôi em ăn h c) song Mai ự ủ ế ề ả ọ

ẳ cũng không ch p nh n cu c s ng đó khi r i vào hoàn c nh khó khăn. Có th kh ng ơ ộ ố ể ả ấ ậ

đ nh, ý th c v mình, v nhân ph m trong suy nghĩ và hành đ ng c a Mai đã tr ị ứ ề ủ ề ẩ ộ ở

thành đ ng l c s ng m nh m . Và ngày càng m nh m , quy t li ự ố ế ệ ơ ộ t h n trong cu c ẽ ẽ ạ ạ ộ

Đo n tuy t đ u tranh v i bà Án (m L c) sau này. V i Loan trong ấ ẹ ộ ớ ớ ệ , ý th c s n sàng ứ ẵ ạ

đo n tuy t v i cu c s ng gia đình cũng vang lên ngay t i nói ộ ố ệ ớ ạ ừ ầ đ u tác ph m trong l ẩ ờ

“gi n gi ”, ph n ng tr vì b “m ch ng ghét, ch ng bênh ả ứ ữ ậ ướ c tin m t cô gái t ộ t ự ử ẹ ồ ồ ị

m đu i đi”: “… M ch ng ác thì đi ch khác mà , ch ng ghét thì l ẹ ồ ẹ ổ ỗ ở ồ ạ ắ i càng đi l m.

Kh là vì c t ứ ưở ổ ng mình là thân con gái thì ph i l y gia đình ch ng làm gia đình ả ấ ồ

mình, n u m t gia đình là đ i mình b đi. Sao l i th đ ế ấ ờ ỏ ạ ế ượ ố ố c. Mình s ng, mu n s ng ố

c sao, n u cái gia đình kia không cho mình đ thì không th m t mình s ng đ ể ộ ố ượ ế ượ c

sung s ng…”[ ướ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), ể ệ ọ

Văn ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ , T p 1; tr 21]. Đây ụ ậ ậ

c theo h c tr là ph n ng c a m t cô gái đ ủ ả ứ ộ ượ ọ ườ ớ ề ộ ng Tây, có quan ni m m i v cu c ệ

c s áp đ t nhân duyên s ng, h nh phúc gia đình. Nàng dám nói gi ng c quy t tr ố ế ướ ự ả ặ ạ ọ

c a cha m mình: “Th a th y me, th y me cho con đi h c, th y me không th c ủ ể ư ư ẹ ầ ầ ầ ọ

x v i con nh con vô h c đ ư ử ớ ọ ượ ữ c n a”. Quan ni m m i v “ch hi u” c a Loan ớ ề ữ ế ủ ệ

gi đây không ph i là s ph c tùng m t cách “vô h c” nh ng l ờ ự ụ ữ ả ộ ọ ờ ặ i nói hay s áp đ t ự

cu c s ng c a cha m , mà ph i là cách x s c a ng i “đã đi h c”, ph i “c x ử ự ủ ộ ố ủ ẹ ả ườ ư ử ả ọ

theo s h c”[ ự ọ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), ể ệ ọ

Văn ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ , T p 1; tr 34]. Ý ụ ậ ậ

th c ngày càng sâu s c v b n thân, v cu c s ng v i ni m vui, n i bu n đã đ ề ộ ố ắ ề ả ứ ề ớ ỗ ồ ượ c

kh ng đ nh trong ti u thuy t . Quan ni m v con ng i cá nhân còn ế T l c văn đoàn ự ự ể ẳ ị ệ ề ườ

đ ượ c th hi n trong ý th c th hi n nh ng khát v ng, ham mu n cá nhân v ữ ể ệ ể ệ ứ ọ ố ượ t

thoát kh i m i ràng bu c. Quan ni m này đ c các nhà văn lãng m n th hi n qua ệ ỏ ọ ộ ượ ể ệ ạ

các nhân v t mang khát v ng c i cách xã h i (Dũng trong Đo n tuy t ả ậ ọ ộ ệ , Đôi b nạ , B oả ạ

103

- H c trong Gia đình, Duy trong Con đ ng sáng ạ ườ ) và các nhân v t s ng v i cái tôi ậ ố ớ

tuy t đ i (Tuy t trong , Tr ng trong B m tr ng Thanh ệ ố ế Đ i m a gió ư ờ ươ ắ , C nh trong ả ướ

Đ cứ ).

Quan ni m ngh thu t v con ng ệ ậ ề ệ ườ ờ ạ i cá nhân cũng là s n ph m c a th i đ i ủ ẩ ả

và mang tính l ch s nên m i khuynh h ử ị ở ỗ ướ ọ ng có m t cách th hi n riêng. Văn h c ể ệ ộ

ứ ạ ủ hi n th c phê phán ti p thu và th hi n trên bnh di n r ng, đan xen ph c t p c a ệ ộ ể ệ ự ệ ế ́

nhi u y u t khác trong quan ni m ngh thu t. Văn h c hi n th c phê phán chú ế ố ề ự ệ ệ ệ ậ ọ

tr ng t i vi c tái hi n chân th c cu c s ng hi n th c, t đó phê phán, ph đ nh ọ ớ ộ ố ự ự ệ ệ ệ ừ ủ ị

hi n th c. Vì v y, n i b t trong tác ph m hi n th c là quan ni m ngh thu t v ẩ ổ ậ ậ ề ự ự ệ ệ ệ ệ ậ

con ng ườ i trên “tinh th n giai c p”. Song kh o sát th gi ấ ế ớ ả ầ ể i nhân v t trong ti u ậ

thuy t c a nh ng nhà văn tiêu bi u c a khuynh h ng hi n th c phê phán nh Vũ ể ủ ế ủ ữ ướ ư ự ệ

Tr ng Ph ng, Nguyên H ng, Nam Cao, ta b t g p quan ni m ngh thu t v con ậ ề ắ ặ ụ ệ ệ ồ ọ

ng i cá nhân đan xen v i quan ni m v con ng i xã h i - giai c p, con ng i “có ườ ệ ề ớ ườ ấ ộ ườ

nghĩa lý” và con ng i “vô nghĩa lý” trong ý nghĩa t n t ườ ồ ạ ủ i c a nó. Bi u hi n rõ nét ể ệ

nh t trong văn xuôi hi n th c quan ni m con ng i cá nhân là s t ý c a cá nhân ự ệ ệ ấ ườ ự ự ủ

c hi n th c cu c s ng. Các v cu c đ i, s ph n cũng nh băn khoăn, trăn tr tr ề ộ ờ ố ở ướ ư ậ ộ ố ự ệ

ữ nhân v t trí th c trong tác ph m c a Nam Cao luôn g n v i bi k ch cá nhân gi a ủ ứ ẩ ắ ậ ớ ị

c c ng hi n v i m t bên là hoàn m t bên là khát v ng s ng cao đ p, h u ích, đ ố ữ ẹ ọ ộ ượ ố ế ộ ớ

) là c nh “áo c m ghì sát đ t” v i nh p s ng mòn. H ( ả ị ố ộ Đ i th a ờ ừ ), Th (ứ S ng mòn ấ ớ ơ ố

nh ng nhân v t tiêu bi u cho ki u ng ữ ể ể ậ ườ ệ i này. Luôn ý th c v giá tr ngh nghi p ứ ề ề ị

(ngh văn), v m c đích c m bút, luôn suy t ề ụ ề ầ ư ằ ấ , d n v t v ý nghĩa cao c hay th p ặ ề ả

hèn c a cu c s ng. Suy cho cùng là nh ng bi u hi n c a m t quan ni m ngh ữ ộ ố ủ ủ ệ ể ệ ộ ệ

thu t v con ng c a Nam Cao luôn th ậ ề ườ i cá nhân sâu s c. Th trong ắ ứ S ng mòn ố ủ ườ ng

tr c trong mình khát v ng sao cho x ng đáng v i danh hi u con ng ự ứ ệ ọ ớ ườ i: “S ng là đ ố ể

làm m t cái gì đ p h n nhi u, cao quý h n ơ ơ nhi u... ph i gom góp s c l c c a mình ứ ự ủ ẹ ề ề ả ộ

ộ vào công cu c ti n b chung”. H cay đ ng nh n ra mình “là m t k vô ích, m t ắ ộ ẻ ế ậ ộ ộ ộ

ng i th a” vì “h n ch ng đem đ n m t chút m i l gì cho văn ch ườ ớ ạ ừ ế ẳ ắ ộ ươ ề ng”. Chi u

sâu trong quan ni m ngh thu t v con ng i c a Nam Cao không ch d ng ậ ề ệ ệ ườ ủ ỉ ừ ở ự s

ứ ộ th c t nh ý th c cá nhân mang ý nghĩa b n th mà còn đ t nó trong ý th c c ng ả ứ ỉ ứ ể ặ

đ ng.ồ

104

Vũ Tr ng Ph ng là ng i đ c bi t quan tâm suy ng m v con ng i và cũng ụ ọ ườ ặ ệ ề ẫ ườ

có quan ni m riêng ngh thu t riêng, r t ph c t p. Bên c nh quan ni m v con ấ ứ ạ ệ ề ệ ệ ạ ậ

ng i trên “tinh th n giai c p” còn là quan ni m v con ng i b n năng, con ng ườ ề ệ ầ ấ ườ ả ưở i

tha hóa, con ng i “có nghĩa lý” và vô nghĩa. Xét đ n cùng đó là quan ni m ngh ườ ế ệ ệ

thu t v con ng ậ ề ườ ủ i cá nhân v i các bi u hi n khác nhau. S tr i d y thái quá c a ự ỗ ậ ể ệ ớ

đ i s ng b n năng là đ c đi m th ờ ố ể ặ ả ườ ụ ng th y trong nhân v t c a Vũ Tr ng Ph ng. ậ ủ ấ ọ

T các nhân v t tiêu bi u cho căn tính dâm đãng nh Xuân tóc đ , Phó Đoan ( ừ ư ể ậ ỏ Số

đỏ) đ n nh ng n n nhân c a xã h i nh th M ch, Long ( ư ị ữ ủ ế ạ ộ ị Giông tố) đ u b “sai ề ị

ế khi n” b i d c tình ho c luôn mang trong đ u nh ng ám th sau nh ng tai bi n ở ụ ữ ữ ế ầ ặ ị

“dâm s ”. Khi tác gi đ cao thái quá y u t này đã t o ra nh ng b t c p trong quá ự ả ề ế ố ấ ậ ữ ạ

trình miêu t , c t nghĩa các hi n t ng xã h i, nh ng chú ý t i “đ i s ng b n năng” ả ắ ệ ươ ư ộ ớ ờ ố ả

đã th hi n quan ni m ngh thu t v con ng i cá nhân. m t góc nhìn t ậ ề ể ệ ệ ệ ườ Ở ộ ươ ng

nó nh m t y u t đ i m i, khám phá đ i s ng b n năng và miêu t ờ ố ố ả ớ ả ư ộ ế ố ọ quan tr ng

trong c u trúc nhân cách c a con ng i là s m r ng, đào sâu cách nhìn v con ủ ấ ườ ự ở ộ ề

ng i b i “Ý th c v nhu c u b n năng là bi u hi n c a ý th c cá nhân”[ ườ ở ứ ủ ứ ề ể ệ ả ầ Tr nầ

Đình S (1997), S th hi n con ng i trong văn ch i cá ự ể ệ ử ườ ươ ng th i c , v con ng ờ ổ ề ườ

nhân trong văn h c c Vi t Nam, Nxb Giáo d c, Hà n i. ọ ổ ệ ộ ; tr171]. Cũng là v n đ con ụ ề ấ

ng c miêu t ườ i cá nhân, m t s nhân v t trong tác ph m c a ông đ ậ ộ ố ủ ẩ ượ ả ầ trên tinh th n

i c a con ng i trong xã h i: con ng i “vô nghĩa lí”. ý th c sâu s c v giá tr t n t ắ ề ị ồ ạ ủ ứ ườ ộ ườ

Có th Vũ Tr ng Ph ng ch a th hi n sâu s c cái nhìn v con ng ể ệ ụ ư ể ề ắ ọ ườ ớ ạ i v i tình tr ng

“vô nghĩa lí” trong xã h i cũ nh sáng tác c a Nam Cao sau này, song ý th c v con ứ ề ư ủ ộ

ng i cá nhân trong quan ni m v con ng i c a Vũ Tr ng Ph ng đã m ra cái ườ ệ ề ườ ủ ụ ọ ở

nhìn m i, đa di n, nhi u chi u khi khám phá con ng i. ệ ề ề ớ ườ

Con ng c khám phá trên nhi u bình di n, nhi u góc đ t đ i s ng xã i đ ườ ượ ộ ừ ờ ố ề ệ ề

i đ i s ng cá nhân, t h i t ộ ớ ờ ố ừ ờ ố ộ đ i s ng b n năng đ n đ i s ng tâm lí (đ i s ng n i ờ ố ờ ố ế ả

tâm). V i nh n th c ngày càng sâu s c v con ng ắ ề ứ ậ ớ ườ ệ i, các cây bút lãng m n và hi n ạ

ầ th c đã m nh d n tìm hi u, m x , khám phá đ i s ng n i tâm, khám phá ph n ờ ố ổ ẻ ự ể ạ ạ ộ

i. Khám phá con ng i bên trong là cách “khu t l p” khó n m b t c a con ng ắ ắ ủ ấ ấ ườ ườ

ti p c n m i, hi n đ i, có chi u sâu v con ng i, tr thành m c đích h ng t ế ệ ề ề ậ ạ ớ ườ ụ ở ướ ớ i

th gi c a các tác gi ủ ả lãng m n và hi n th c. Miêu t ệ ự ạ ả ế ớ ộ ể i n i tâm là m t đ c đi m ộ ặ

tiêu bi u c a văn h c hi n đ i. ể ủ ệ ạ ọ

105

T l c văn đoàn Văn xuôi lãng m n, tiêu bi u là ạ ể ự ự ủ đã coi đ i s ng tâm lí c a ờ ố

con ng i là đ i t ng khám phá và miêu t con ng i. Nhà nghiên c u Ph m Th ườ ố ượ ả ườ ứ ạ ế

, đã chú ý t i nh n đ nh c a Th L khi ch ng l Ngũ khi bàn v ề T l c văn đoàn ự ự ớ ế ữ ủ ậ ố ị ạ i

quan ni m văn ngh lí t ng c a các “văn gia” l p tr ệ ệ ưở ủ ớ ướ ố c: “Cái hay c a m t cu n ủ ộ

truy n v phong t c không ph i cái luân lý c a câu chuy n y” và kh ng đ nh: ả ở ụ ề ệ ệ ấ ủ ẳ ị

“Ch có nh ng c m giác c a cu c đ i là th t, còn l ủ ữ ậ ả ờ ộ ỉ ạ ớ ủ i và in sâu trong trí nh c a

ng ườ ọ ộ i đ c, còn m t c t truy n k ra và k t c u m t cách khéo léo cho v a ý đ c ế ấ ộ ố ừ ể ệ ộ

gi s b quên ngay, không ai bàn đ n n a”[ ả ẽ ị ữ Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) ể ươ ế ạ ọ

(2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà ự ự ế ộ ọ

i n i dung trong m i đi u tôn ch và m c đích mà nhóm này N i.ộ ; tr 22]. Khi lí gi ả ộ ườ ụ ề ỉ

đ c p, Ph m Th Ngũ cũng ch ra m t trong nh ng n i dung quan tr ng: “Di n t ề ậ ễ ả ữ ế ạ ộ ộ ọ ỉ

i cái đi u s u bi, chán n n, già tâm h n thanh niên yêu đ i và hăng hái đ ch ng l ờ ể ố ồ ạ ệ ầ ả

nua c a giai đo n tr c.”[ ủ ạ ướ Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) (2000), T l c văn ự ự ươ ể ạ ọ

đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i. ộ ộ ; tr 18]. Chú ý ế ọ

i đ i s ng n i tâm v i các tr ng thái c m xúc, c m giác là y u t t ớ ờ ố ế ố ả ạ ả ớ ộ ọ quan tr ng

trong ý th c th hi n con ng i c a văn xuôi lãng m n. ể ệ ứ ườ ủ ạ

Trong bài Vi ế t và đ c ti u thuy t ể ể ế , Nh t Linh cho r ng: “Nh ng cu n ti u ằ ữ ấ ọ ố

thuy t hay là nh ng cu n t đúng s th c c b trong l n b ngoài. Di n t ố ả ữ ế ự ự ả ề ễ ả ượ c đ ề ẫ

ự ố m t cách linh đ ng các tr ng thái ph c t p c a cu c đ i, đi th t sâu vào s s ng ứ ạ ủ ậ ạ ộ ộ ộ ờ

t c nh ng chuy n bi n mong manh t v i t ớ ấ ả ữ ể ế ế ệ nh c a tâm h n”. Trong quan ni m ị ủ ồ

, th gi i bên trong c a con ng c a cây bút đ ng đ u ủ ầ T l c văn đoàn ự ự ứ ế ớ ủ ườ ừ ể i v a bi u

hi n s chân th c c a cu c s ng v a là đ i t ng đang c n đ ự ủ ệ ự ộ ố ố ượ ừ ầ ượ ủ c khám phá c a

văn h c. ọ

106

Khái H ng ít tr c ti p b c l i c a mình ự ế ộ ộ ư quan ni m ngh thu t v con ng ệ ậ ề ệ ườ ủ

nh Nh t Linh, Th ch Lam. Cái nhìn v con ng i c a ông th ng đ c t p trung ư ề ấ ạ ườ ủ ườ ượ ậ

th hi n qua th gi ể ệ ế ớ ậ ủ i nhân v t v i đ i s ng tâm lí đ y đ n, sâu s c. Nhân v t c a ậ ớ ờ ố ặ ắ ầ

ông tr c h t là nhân v t c a các tr ng thái c m xúc, c m giác. T ướ ế ậ ủ ừ H n b m m ồ ướ ả ả ạ ơ

tiên, N a ch ng xuân cho t luôn là các tr ng thái c m giác ử ừ i ớ H nh, Đ p, Băn khoăn ẹ ạ ả ạ

i. Có th nói, bao trùm th gi i nhân v t c a Khái H ng nói riêng và c a con ng ủ ườ ế ớ ể ậ ủ ư

xu h ng ti u thuy t nói chung là th gi i c m giác. Đúng nh ướ ế T l c văn đoàn ự ự ể ế ớ ả ư

nhà nghiên c u Lê Th D c Tú nh n xét: “Kh o sát ti u thuy t ị ụ ế T l c văn đoàn ự ự ứ ể ậ ả

chúng tôi th y nét đ c đáo c a h trong vi c th hi n th g i n i tâm là nêu lên ế ớ ộ ủ ọ ể ệ ệ ấ ộ

i c m giác c a nhân v t. Th gi i c m giác m i chính là nét khu hàng đ u th gi ầ ế ớ ả ế ớ ả ủ ậ ớ

bi t và là thành ệ t u ngh thu t trong vi c th hi n n i tâm c a nhà văn lãng ể ệ ự ủ ệ ệ ậ ộ

Lê Th D c Tú (1994), Quan ni m v con ng i trong ti u thuy t c a T m n.”[ạ ị ụ ệ ề ườ ế ủ ể ự

Nh t Linh - Khái H ng, Hoàng Đ o, Lu n án P.T.S l c văn đoàn qua ba tác gi ự ả ư ậ ạ ấ

Khoa h c Ng văn, Vi n Văn h c, Hà N i. ộ ; tr 64] ữ ệ ọ ọ

107

Trong quan ni m c a các nhà văn lãng m n, miêu t thành công th gi ủ ệ ạ ả ế ớ ộ i n i

tâm là tiêu chí quan tr ng nh t trong giá tr ti u thuy t. Th ch Lam nhi u l n đ ề ầ ị ể ế ạ ấ ọ ề

i tiêu chí này trong cu n ti u lu n i câu h i: c p t ậ ớ ậ Theo dòng. Đ tr l ể ả ờ ể ố ế ỏ Ti u thuy t ể

, Th ch Lam đ a ra quan ni m: “cái đ i s ng c n là đ i s ng bên trong, đ làm gì? ể ờ ố ờ ố ư ệ ầ ạ

cái đ i s ng c a tâm h n ờ ố ồ ”[Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, ể ậ ủ ạ ọ

i h n ai h t ý th c m t cách sâu s c r ng: nh ng trang Hà N i.ộ ; tr 297]. Ông là ng ườ ơ ắ ằ ữ ứ ế ộ

vi t tinh t và sâu s c v đ i s ng tinh th n con ng ế ế ắ ề ờ ố ầ ườ ữ i là m t yêu c u c a nh ng ầ ủ ộ

ng ườ ọ ế i đ c chân chính. Ông cho r ng: “Trong các nguyên c khi n cho ti u thuy t ể ế ằ ớ

đ c hoan nghênh tôi có th ch ra cái c này: s n y n c a đ i s ng trong tâm ượ ở ủ ờ ố ự ả ể ớ ỉ

i. Khi ng i ta b t đ u có m t đ i s ng bên trong, hay tìm h n riêng c a t ng ng ồ ủ ừ ườ ườ ộ ờ ố ắ ầ

xét nh ng tr ng thái c a tâm h n mình, ng i ta thích đ c ti u thuy t. Trái l ữ ủ ạ ồ ườ ọ ể ế ạ ể i, ti u

thuy t l i giúp cho đ i s ng bên trong đ c d i dào, sâu s c thêm.”[ Phong Lê ế ạ ờ ố ượ ắ ồ

(1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ể ậ ộ ; tr 282]. Có th kh ng đ nh, ể ẳ ạ ọ ị

v ph ề ươ ể ệ ng di n lí thuy t, Th ch Lam có c h th ng lí thuy t t p trung th hi n ả ệ ố ế ậ ế ệ ạ

i v i đ i s ng n i tâm: T m c đích sáng tác “làm cho lòng quan ni m con ng ệ ườ ớ ờ ố ừ ụ ộ

ng c thêm trong s ch và phong phú h n”, đ n cái tài c a tác gi là: “di n t i đ ườ ượ ủ ế ạ ơ ả ễ ả

đúng và th u đáo cái tâm lý uy n chuy n c a con ng ể ủ ể ấ ườ i”, s c n thi ự ầ ế ị ấ t và giá tr b t

t ử ủ c a tác ph m, tác gi ẩ ả ữ : “c t nh t ph i đi sâu vào trong tâm h n mình tìm nh ng ấ ả ố ồ

ồ tính tình và c m giác thành th c: t c là tìm th y tâm h n m i ngý i qua tâm h n ứ ự ấ ả ồ ờ ọ

mà không bi t” ( Theo dòng). Không ch trên c a chính mình, đi đ n ch b t t ủ ỗ ấ ử ế ế ỉ

ph i v i chi u sâu n i tâm ươ ng di n lí thuy t, quan ni m ngh thu t v con ng ệ ậ ề ệ ệ ế ườ ớ ề ộ

i trong tác ph m. Truy n c a Th ch Lam c a ông th hi n khi khám phá con ng ủ ể ệ ườ ệ ủ ẩ ạ

không có nh ng xung đ t k ch tính. Nhi u truy n không có c t truy n, không có c ề ộ ị ữ ệ ệ ố ả

chân dung và tính cách mà ch đ di n t ỉ ể ễ ả ộ ầ m t tâm tr ng hay m t tr ng thái tinh th n ộ ạ ạ

nào đó. Hai đ a trứ ẻ k l ể ạ ả ạ i c nh hai ch em Liên và An ng i trông m t ngôi hàng t p ộ ồ ị

ộ hóa nghèo nàn. Câu chuy n đi theo dòng tâm tr ng c a cô bé Liên theo s v n đ ng ự ậ ủ ệ ạ

chi u t i đ n đêm khuya. T i ba m i c a th i gian t ờ ủ ừ ề ố ế ươ ghi l ố ạ ộ i nh ng bi n đ ng ữ ế

ữ trong tâm h n hai cô gái nhà săm vào th i kh c giao th a. Các cô đã s ng nh ng ờ ừ ắ ồ ố

giây phút đ y m c c m c a thân ph n đan xen v i nh ng kí c trong s ch, m áp ặ ả ủ ữ ứ ạ ậ ấ ầ ớ

i h c a cu c s ng nh nh p v i nh ng khát v ng mang tính x a; nh ng ê ch , t ư ề ủ ổ ủ ộ ố ữ ữ ọ ớ ớ ơ

ng i khi h ng v t tiên b ng t m lòng nâng niu thành kính. Đôi khi Th ch Lam ườ ướ ề ổ ạ ấ ằ

m đ u thiên truy n c a mình b ng s di n t tâm tr ng: “có nh ng ngày mà t ự ễ ả ệ ủ ở ầ ằ ữ ạ ự

nhiên, không hi u t ể ạ ệ i sao, ta th y khó ch u và hay g t g ng, không mu n làm vi c ắ ỏ ấ ố ị

108

ồ ế ụ gì...”. Đó là s kh i đ u cho m t hành đ ng, m t c n gi n vô c và r i k t c c ộ ở ầ ộ ơ ự ậ ộ ớ

c a nó là s ân h n, s day d t, sám h i tr ủ ố ướ ứ ự ự ậ c n i đau c a đ ng lo i ( ủ ộ ơ ạ M t c n ỗ ồ

gi nậ ).

i v i đ i s ng n i tâm b c l Quan ni m ngh thu t v con ng ệ ậ ề ệ ườ ớ ờ ố ộ ộ ự ứ s th c ộ

t nh ý th c cá nhân sâu s c c a các cây bút đi tiên phong trong quá trình hi n đ i hóa ỉ ắ ủ ứ ệ ạ

văn h c dân t c - . T l c văn đoàn ộ ọ ự ự

i v i đ i s ng n i tâm là y u t giao Quan ni m ngh thu t v con ng ệ ậ ề ệ ườ ớ ờ ố ế ố ộ

thoa t ấ ế ự ở t y u, mang tính quy lu t gi a văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c b i ữ ệ ạ ậ

i con ng i v i đ i s ng bên s th c t nh c a ý th c cá nhân. Cũng quan tâm t ự ứ ỉ ứ ủ ớ ườ ớ ờ ố

trong, Ngô T t T đã sáng t o đ ấ ố ạ ượ ớ ờ c h th ng nhân v t “sau lũy tre xanh” v i đ i ệ ố ậ

s ng tâm lí sinh đ ng. Phú H ng bày t ố ươ ộ ỏ ự ỗ s khâm ph c khi đ c Ngô T t T “m i ọ ấ ố ụ

lúc ông t nh ng nhân v t sau lũy tre xanh, y nh ta th y ngay tr c m t”[ ả ữ ư ấ ậ ướ ặ Mai

H ng (tuy n ch n & biên so n) (2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c ọ ự ự ươ ể ế ạ ọ

dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i. ệ ộ ; tr 204]. Song cũng ph i th y rõ, quan ni m ả ấ ộ

i v i đ i s ng bên trong ch a đ v con ng ề ườ ớ ờ ố ư ượ ể c Ngô T t T chú ý khai thác và bi u ấ ố

hi n nh Vũ Tr ng Ph ng, Nguyên H ng và Nam Cao sau này. Nó b m đi tr ồ ị ờ ư ụ ệ ọ ướ c

quan ni m v con ng ệ ề ườ i trên tinh th n giai c p. ầ ấ

i v i đ i s ng n i tâm đ Ph i đ n Vũ Tr ng Ph ng, Nam Cao, con ng ụ ả ế ọ ườ ớ ờ ố ộ ượ c

chú ý khai thác, đào sâu và th hi n m t cách sâu s c. Trong th gi ể ệ ế ớ ắ ộ ậ ủ i nhân v t c a

i v i đ i s ng n i tâm qua mình, Vũ Tr ng Ph ng g i g m quan ni m v con ng ử ắ ụ ệ ề ọ ườ ớ ờ ố ộ

nhân v t tha hóa nh Long, M ch ( ư ậ ị Giông tố), Huy n (ề Làm đĩ). Th gi ế ớ ộ ủ i n i tâm c a

ụ các nhân v t tha hóa ch nh m m c đích minh h a cho cái nhìn c a Vũ Tr ng Ph ng ụ ủ ậ ằ ọ ọ ỉ

v cu c đ i. Long, M ch ( ề ộ ờ ị Giông tố) là nhân v t nh v y. Long xu t hi n trong tác ư ậ ệ ậ ấ

i n i tâm xuôi chi u, không quá ph c t p. Các c m giác căm thù, ph m v i th gi ớ ế ớ ộ ứ ạ ề ả ẩ

lo s , r o r c bùng cháy c a d c tình di n ra đúng theo ý mu n ch quan c a Vũ ễ ợ ạ ự ủ ụ ủ ủ ố

Tr ng Ph ng, h ng t ụ ọ ướ ớ i minh h a cho đ i s ng b n năng, có d u n c c đoan. ả ờ ố ấ ấ ự ọ

Nhi u nhà nghiên c u cho r ng Vũ Tr ng Ph ng m i ch b c đ u thăm dò th ỉ ướ ứ ụ ề ằ ọ ớ ầ ế

gi i. ớ i tâm h n con ng ồ ườ

109

Khi nghiên c u Nam Cao, Tr n Đăng Suy n nh n th y m t h ng đi riêng ộ ướ ứ ề ầ ấ ậ

trong vi c ti p c n và ph n ánh hi n th c. Ông cho r ng: “Đ i v i Nam Cao cái ự ố ớ ệ ế ệ ằ ậ ả

ự quan tr ng h n c trong nhi m v ph n ánh chân th c cu c s ng là cái chân th c ộ ố ự ụ ệ ả ả ọ ơ

t ng, c a n i tâm nhân v t… Cái quan tr ng nh t trong tác ph m không c a t ủ ư ưở ủ ộ ẩ ấ ậ ọ

ph i là b n thân s ki n, bi n c t thân mà là con ng i tr ự ệ ố ự ế ả ả ườ ướ ự ệ ế c s ki n, bi n

y u t ngh c ”ố []. Nam Cao đã k th a các cây bút lãng m n m t cách sâu s c ế ừ ắ ở ế ố ạ ộ ệ

ng ít s ki n, nhi u tâm tr ng. S ki n ch là thu t này. Truy n c a Nam Cao th ệ ủ ậ ườ ự ệ ự ệ ể ạ ỉ

cái c đ nhân v t b c l tâm tr ng, hay nói cách khác, cái quan tr ng nh t trong tác ậ ộ ộ ớ ể ạ ấ ọ

ph m không ph i là b n thân s ki n, bi n c t thân mà là con ng i tr c s ự ệ ố ự ế ẩ ả ả ườ ướ ự

i n i tâm c a nhân v t làm ki n, bi n c . Ông kh ng đ nh: “Nam Cao đã l y th gi ị ế ố ế ớ ộ ủ ệ ậ ấ ẳ

ng chính c a s miêu t . Ông đã h ng ngòi bút c a mình vào vi c khám đ i t ố ượ ủ ự ả ướ ủ ệ

phá con ng i trong con ng i, miêu t ườ ườ ả ể và phân tích m i chi u sâu, m i chuy n ề ọ ọ

bi n trong tâm h n nhân v t”[ ậ Tr n Đăng Xuy n (1998), Nam Cao - nhà văn hi n ệ ế ề ầ ồ

th c xu t s c, nhà nhân đ o ch nghĩa l n, T p chí Văn h c, (9). ủ ấ ắ ự ạ ạ ọ ớ ẫ ]. S c h p d n ấ ứ

c a Nam Cao th hi n ủ ể ệ ở ố ớ nh ng trang phân tích tâm lí s c s o c a ông. Đ i v i ắ ả ữ ủ

Nam Cao, ph ươ ở ậ ng pháp hi n th c có chi u sâu c n đi vào phân tích tâm lí. B i v y, ầ ự ệ ề

trong sáng tác c a Nam Cao vi c miêu t ủ ệ ả ngo i hình, nh ng c nh v t thiên nhiên là ả ữ ạ ậ

nh m th hi n và làm n i rõ b m t tinh th n c a nhân v t. y u t ế ố ằ ầ ủ ể ệ ộ ặ ậ ổ

, Nam Cao đ a ra quan ni m v con ng Trong ti u thuy t ể ế S ng mòn ố ư ề ệ ườ i:

“S ng t c là c m giác và t ứ ả ố t ư ưở ộ ng. S ng cũng là hành đ ng n a, nh ng hành đ ng ộ ư ữ ố

ch là ph n ph , có c m giác, có t ụ ả ầ ỉ t ư ưở ố ế ng m i sinh ra hành đ ng. B n tính c t y u ộ ả ớ

ng.”[ Hà Minh Đ c (1999), S ng mòn, “Nam c a s s ng chính là c m giác và t ủ ự ố ả t ư ưở ứ ố

Cao toàn t p”, t p 3, Nxb Văn h c, Hà N i. ng và c m giác c a con ộ ; tr 172]. T t ư ưở ậ ậ ọ ủ ả

ng i là h ng thú đ c bi t khi c m bút c a Nam Cao. Nhà văn h ườ ứ ặ ệ ủ ầ ướ ủ ng ngòi bút c a

mình vào vi c khám phá con ng i trong con ng i, miêu t ệ ườ ườ ả ọ và phân tích m i

chuy n bi n trong th gi i tâm h n c a nhân v t. N u truy n c a Th ch Lam, ế ớ ể ế ồ ủ ế ở ậ ệ ủ ạ

c miêu t là kho nh kh c c a nh ng c m xúc, đ i s ng bên trong c a nhân v t đ ờ ố ậ ượ ủ ả ắ ủ ữ ả ả

i tâm lí ph c t p v i quá trình c m giác thì m i nhân v t c a Nam Cao là th gi ả ậ ủ ế ớ ỗ ứ ạ ớ

ự v n đ ng bi n chuy n sâu s c. Ông x ng đáng là nhà văn c a “ch nghĩa hi n th c ậ ủ ứ ủ ể ệ ế ắ ộ

tâm lí”[Tr n Đăng Xuy n (1998), Nam Cao - nhà văn hi n th c xu t s c, nhà nhân ấ ắ ự ệ ề ầ

] đ o ch nghĩa l n, T p chí Văn h c, (9). ạ ủ ạ ớ ọ

110

Trong sáng tác, khi t p trung miêu t hi n th c b ng các đi n hình ngh ậ ả ệ ự ể ằ ệ

thu t, y u t cá th hóa, cá tính hóa chính là bi u hi n cao đ quan ni m ngh ế ố ậ ể ể ệ ệ ộ ệ

thu t v con ng ậ ề ườ i cá nhân c a văn xuôi hi n th c bên c nh quan ni m con ng ự ủ ệ ệ ạ ườ i

xã h i, con ng i giai c p. Trong th c ti n văn h c, s c s ng b n v ng, v ộ ườ ề ữ ự ễ ứ ố ấ ọ ượ ờ t th i

gian c a các nhân v t trong văn xuôi hi n th c phê phán ph i đ c c m nh n và ả ượ ả ủ ự ệ ậ ậ

miêu t trong s hài hòa gi a quan ni m ngh thuât v con ng ả ự ữ ệ ệ ề ườ i xã h i v i con ộ ớ

ng i cá nhân. Giao thoa trong quan ni m ngh thu t v con ng ườ ậ ề ệ ệ ườ ế i cá nhân là y u

n i b t, th hi n cái nhìn m i m , hi n đ i và tinh th n dân ch trong văn xuôi t ố ổ ậ ể ệ ủ ẻ ệ ạ ầ ớ

hi n th c và lãng m n th i kì này. ự ệ ạ ờ

8.2.2. Con ng i g n v i hoàn c nh, ch u s chi ph i c a hoàn ườ ắ ố ủ ị ự ớ ả

c nhả

Con ng i g n v i hoàn c nh, ch u s chi ph i c a hoàn c nh là y u t ườ ắ ố ủ ị ự ế ố ổ n i ả ả ớ

i c a văn h c hi n th c khi h ng t b t trong quan ni m ngh thu t v con ng ậ ậ ề ệ ệ ườ ủ ự ệ ọ ướ ớ i

ph n ánh hi n th c khách quan đ i s ng. Tr c đây, trong cái nhìn chính tr , m t s ờ ố ự ệ ả ướ ộ ố ị

nhà nghiên c u đ i l p văn h c hi n th c v i văn h c lãng m n và kh ng đ nh: ự ố ậ ứ ệ ạ ẳ ọ ớ ọ ị

Văn h c lãng m n thoát li hi n th c. Văn xuôi lãng m n có xu h ự ệ ạ ạ ọ ướ ặ ng thoát li ho c

ờ không tr c ti p đ nh ng v n đ c b n, nóng b ng trong đ i s ng hi n th c th i ề ơ ả ề ữ ự ế ờ ố ự ệ ấ ỏ

kì này nh : Mâu thu n gi a giai c p b bóc l t và giai c p bóc l t, mâu thu n dân ữ ư ấ ẫ ị ộ ấ ộ ẫ

t c v i th c dân. Trong th c t ộ ự ế ự ớ ệ , văn h c lãng m n không hoàn toàn thoát li hi n ạ ọ

th c đ i s ng mà h ng t ph ự ờ ố ướ ớ i ph n ánh hi n th c cu c s ng xã h i ự ộ ố ộ ở ệ ả ươ ệ ng di n

văn hóa (Tinh th n đ u tranh ch ng l giáo phong ki n, ti p thu văn hóa, văn minh ầ ấ ố ễ ế ế

ph ng Tây là m t ví d ). Không ch v y, nhi u tác ph m c a văn xuôi lãng m n in ươ ỉ ậ ụ ủ ề ẩ ạ ộ

đ m d u n c a hi n th c đ i s ng nh : ậ ờ ố ấ ấ ạ ư N a ch ng xuân, Đo n Tuy t, L nh ủ ự ử ừ ệ ệ ạ

Lùng, Thoát Ly... hay truy n ng n c a Th ch Lam: ệ ắ ủ ạ ộ Nhà m Lê, T i ba m i, M t ố ươ ẹ

i c n gi n, Đói... Hai l n ch t, M t đ i ng ầ ơ ộ ờ ế ậ ườ . Nhi u nhân v t ph n di n c a văn ậ ệ ủ ề ả

xuôi lãng m n đ c đánh giá nh nh ng hình t ng c a ch nghĩa hi n th c, đ ạ ượ ư ữ ượ ủ ủ ự ệ ượ c

miêu t r t th t, r t s ng nh : bà Án ( ), Nga (Gia đình), bà Ba ả ấ ấ ố ư ậ N a ch ng xuân ừ ử

(Th a từ ự), bà phán Trinh (Thoát ly).

111

Trong quan ni m ngh thu t v con ng i c a các tác gi văn xuôi lãng ậ ề ệ ệ ườ ủ ả

m n, các nhà văn cũng cho r ng con ng ạ ằ ườ ắ ố ủ i g n v i hoàn c nh, ch u s chi ph i c a ị ự ả ớ

hoàn c nh. Trong th gi i nhân v t c a văn xuôi lãng m n, cu c đ i c a các nhân ế ớ ả ậ ủ ờ ủ ạ ộ

v t chính di n, đ i di n cho cái m i đ u ch u nh h ậ ớ ề ị ả ệ ệ ạ ưở ả ng sâu s c c a hoàn c nh ắ ủ

s ng. Cu c đ i, s ph n c a nh ng cô gái nh Mai ( ố ộ ờ ố ậ ủ ữ ư N a ch ng xuân ừ ử ), Loan (Đo nạ

tuy tệ ), long đong, l n đ n b i quan ni m c h phong ki n. Trong ổ ủ ệ ế ậ ậ ở Gia đình c aủ

Khái H ng, An có th đ ể ượ ư ệ c nhìn nh n nh “nhân v t tha hóa” c a văn h c hi n ư ủ ậ ậ ọ

th c. M c dù không thích và không ham công danh, An v n d n thân vào ch n quan ự ẫ ấ ặ ố

tr ng. Môi tr ườ ườ ữ ng “Gia đình” v i nh ng ham mu n công danh phú quý, v i nh ng ố ữ ớ ớ

ghen ghét đ k , hi m khích s đ y con ng i vào tình tr ng t ẽ ẩ ố ị ề ườ ạ ự ấ ầ đánh m t d n

ph m ch t t t đ p. ấ ố ẹ ẩ

112

Quan ni m v con ng ề ệ ườ ủ ấ i c a Th ch Lam r t bi n ch ng. Ông đã nh n th y ứ ệ ậ ấ ạ

con ng i có quan h m t thi t v i xã h i xung quanh “ng ườ ệ ậ ế ớ ộ ườ ộ i ta không s ng m t ố

mình, và có liên h m t thi ệ ậ ế ớ t v i nh ng ng ữ ườ i khác, v i xã h i”. ớ ộ Ở ch khác ông ỗ

i ta bao gi cũng ch u r t sâu sa nh h ng c a hoàn c nh và kh ng đ nh: “Ng ị ẳ ườ ờ ị ấ ả ưở ủ ả

ng i ta tr c t o nên đ s ng v i hoàn c nh”[ Phong Lê (1988), ườ ướ c h t là đ ế ượ ạ ể ố ả ớ

Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ể ậ ư ậ ộ ; tr 313]. V i quan ni m nh v y, ệ ạ ọ ớ

Th ch Lam luôn c g ng g n nhân v t v i hoàn c nh. S ph n c a h thay đ i do ậ ủ ọ ậ ớ ố ắ ả ạ ắ ổ ố

tác đ ng c a hoàn c nh. Nh ng nhân v t c a ông th ng đ ậ ủ ữ ủ ả ộ ườ ượ c đ t, ho c trong ặ ặ

khung c nh c a m t ph huy n tiêu đi u x xác ngày x a, ho c trong môi tr ề ủ ư ệ ặ ả ố ộ ơ ườ ng

i tăm, thê th m c a nh ng xóm nghèo n i ngo i ô Hà N i. Anh phu xe D ( t ố ư M tộ ủ ữ ạ ả ơ ộ

ngo i ô Hà N i, trong m t dãy nhà “l p x p và th p lè tè, xiêu c n gi n ơ ậ ) s ng ố ở ụ ụ ấ ạ ộ ộ

Phong Lê v o trên b m t cái đ m n ờ ộ ẹ ầ ướ c đen và hôi hám tràn c vào đ n th m nhà”[ ả ế ề

(1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ể ậ ộ ; tr 46]. Vì nghèo, anh quy tế ạ ọ

đ nh đ a xe vào thành ph ki m khách đ có thêm ít ti n. Anh b ph t, b ch xe ể ị ố ế ị ủ ư ề ạ ị

đánh đ p và đòi n . S hãi anh b nhà đi bi t tích. Gia đình lâm vào tình c nh túng ợ ợ ậ ỏ ệ ả

ộ qu n, đ a con c a anh đau m vì không có ti n mua thu c mà ph i ch t. Cu c ủ ứ ế ề ả ẫ ố ố

) và m i m t đ a con ám nh ng i đ c b i cái đói s ng c a m Lê ( ố ủ ẹ Nhà m Lêẹ ộ ứ ườ ả ườ ọ ở

cái nghèo. Đ có cái ăn cho 11 đ a con, m đã ph i đi vay g o và b chó c a đ a ch ẹ ủ ị ứ ể ả ạ ị ủ

truy n ng n c n nên sau đó đã ch t. ắ ế Ở ắ Đói, tr ệ ướ ắ c c m giác đói “đã l n át kh p ấ ả

ng i nh n c tri u tràn lên bãi cát”, đang sôi n i nh “cào ru t xé gan ”, Sinh đã ườ ư ướ ư ề ổ ộ

g c ngã m t cách đau đ n khi “ăn v i vàng, không k p nhai, k p nu t”[ ụ ố Phong Lê ớ ộ ộ ị ị

(1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ể ậ ộ ; tr70] gói đ ăn có đ ạ ồ ọ ượ ừ c t

đ ng ti n bán mình c a v (Mai), đ ng ti n mà Sinh khinh b , căm ghét. ồ ồ ủ ợ ề ề ỉ

113

Chú ý t i s tác đ ng c a hoàn c nh trong quan ni m c a các nhà văn lãng ớ ự ủ ủ ệ ả ộ

m n không ph i b t ngu n t nguyên t c sáng tác c a ch nghĩa hi n th c mà do ý ả ắ ồ ừ ạ ự ủ ủ ệ ắ

th c mu n đ c “thành th t” v i cu c đ i. Th ch Lam đ cao cách vi ố ượ ứ ộ ờ ề ạ ậ ớ ế ự t chân th c.

ố ớ S thành th c c a tâm h n và ph m cách là v n đ l n và có tr ng y u đ i v i ự ủ ề ớ ự ế ẩ ấ ồ ọ

ng i ngh sĩ: “M t nhà văn không thành th c, không bao gi ườ ự ệ ộ ờ ở tr nên m t nhà văn ộ

giá tr . Không ph i c thành th c là tr nên m t ngh sĩ... Nh ng m t ngh sĩ không ả ứ ự ư ệ ệ ở ộ ộ ị

thành th c ch là m t ng i th khéo tay thôi”[ Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch ự ộ ỉ ườ ợ ể ậ ạ

Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; tr 280]. V i Th ch Lam, trung th c bao hàm c s ả ự ự ạ ọ ớ

trung thành v i hi n th c l n s trung th c c a tâm h n nhà văn. Xét m i quan h ự ẫ ự ự ủ ệ ớ ồ ố ệ

ệ nhà văn - hi n th c, Th ch Lam không đ ng tình v i thái đ quay l ng v i hi n ồ ự ư ệ ạ ớ ộ ớ

i ngh sĩ, vì đi u đó d t ch t ngh thu t. Ông vi th c c a ng ự ủ ườ ệ ề ườ ng nh là gi ư ế ế ệ ậ ế t:

“Có nhi u nhà văn không dám nhìn th ng vào s th t bao gi ự ậ ề ẳ ờ ủ . Trong tác ph m c a ẩ

đ u là b a đ t, không có th t, các nhân v t đ u có khuôn sáo tâm h , nh ng c nh t ọ ữ ả ả ề ậ ề ị ặ ậ

lý s n có trong các sách tr c”[ ẵ ướ Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn ể ậ ạ

h c, Hà N i. ọ ộ ]. Ngh thu t không th quay l ng v i hi n th c, không th tr n tránh ể ố ư ự ệ ể ệ ậ ớ

và làm ng tr “Đ i v i tôi, văn ch ơ ướ c m i b t công. Th ch Lam kh ng đ nh: ạ ọ ấ ẳ ị ố ớ ươ ng

không ph i là m t cách đem đ n cho ng i đ c s thoát ly hay s quên, trái l i, văn ế ả ộ ườ ọ ự ự ạ

ch ng là m t th khí gi i thanh cao và đ c l c mà chúng ta có, đ v a t cáo và ươ ứ ộ ớ ể ừ ố ắ ự

i gi c thêm trong thay đ i m t cái th gi ộ ế ớ ổ ả ố d i và tàn ác, v a làm cho lòng ng ừ i đ ườ ượ

Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà s ch và phong phú h n”[ ạ ơ ể ậ ạ ọ

N i.ộ ; L i nói đ u]. ầ ờ

ả ắ Khái H ng đ ng tình v i Th ch Lam khi cho r ng: “Ti u thuy t ph i g n ư ể ế ạ ằ ồ ớ

ng lúc kh , ph i có nh ng cái nh nhen, v i cu c đ i, ph i là đ i v i nh ng lúc s ớ ộ ờ ờ ớ ữ ả ướ ữ ả ổ ỏ

ng, cao th ng c a đ i, ph i có nh ng cái đáng th t m th ầ ườ ượ ủ ờ ữ ả ươ ồ ng, nh ng cái bu n ữ

i, nh ng cái b c t c.”[ V ng Trí Nhàn (1996) (s u t m, biên so n), Kh o v c ườ ự ứ ữ ư ầ ươ ạ ả ề

T l c văn ti u thuy t, Nxb H i nhà văn, Hà N i. ộ ộ ; tr 82]. Khái H ng và các nhà văn ư ể ế ự ự

đoàn đ cao th văn ch ng g n v i cu c đ i và con ng i trong tác ph m c a h ứ ề ươ ộ ờ ắ ớ ườ ủ ọ ẩ

i - môi tr ng là quan h có không th tách r i hoàn c nh. Quan h gi a con ng ả ệ ữ ể ờ ườ ườ ệ

tính quy lu t và đ c các nhà văn c a nhi u th i đ i, nhi u khuynh h ng quan ậ ượ ờ ạ ủ ề ề ướ

tâm. Đây cũng là y u t ế ố ặ ờ g p g gi a văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c th i ạ ỡ ữ ự ệ

kì 1932 - 1945 trong quan ni m ngh thu t v con ng i. ậ ề ệ ệ ườ

114

Nam Cao là m t nhà văn hi n th c xu t s c, ông đã nhìn th y m i quan h ấ ắ ự ệ ấ ộ ố ệ

bi n ch ng gi a con ng ứ ữ ệ ườ ớ i v i hoàn c nh. Con ng ả ườ ố i là “T ng hòa c a các m i ủ ổ

quan h xã h i”, b i v y, con ng i không t n t i nh m t th c th đ c l p, tách ở ậ ệ ộ ườ ồ ạ ể ộ ậ ư ộ ự

bi t mà luôn ch u s chi ph i, tác đ ng c a hoàn c nh s ng. Hoàn c nh s ng không ệ ị ự ủ ả ả ố ộ ố ố

ch tác đ ng làm thay đ i cu c s ng mà còn thay đ i tính cách c a con ng i trong ộ ố ủ ộ ổ ổ ỉ ườ

sáng tác c a ông. Chí Phèo, T cách mõ, Sao l ... th hi n r t rõ quan ủ ư ạ i th này? ế ể ệ ấ

đi m con ng ể ườ ắ ắ i g n v i s tác đ ng c a ngo i c nh c a Nam Cao. Truy n ng n ạ ả ớ ự ủ ủ ệ ộ

Sao l là truy n ng n lu n đ minh h a cho quan ni m con ng ạ i th này ế ệ ề ệ ậ ắ ọ ườ ắ ớ i g n v i

hoàn c nh c a ông. Câu chuy n k v m t ng ể ề ộ ủ ệ ả ườ i đàn bà v i nh ng thay đ i trong ữ ớ ổ

cu c đ i. G n v i cu c s ng kh c c khi là v c a m t h c trò tr ộ ố ộ ọ ổ ự ợ ủ ắ ờ ớ ộ ườ ệ ng huy n,

ph i s ng trong c nh túng thi u, th hi n lên v i bao t ả ố ị ệ ế ả ớ ậ ấ ụ t x u, “b n th u và c c ẩ ỉ

m ch”. Nay hoàn c nh đ i khác, ng ả ổ ị ườ i đàn bà khi x a đã tr thành bà H ng Phú - ở ư ư

t vui mà v c a m t ng ợ ủ ộ ườ i giàu có và tr thành “m t ng ở ộ ườ i đàn bà ki u m u”, bi ể ẫ ế

không l i l ơ ả ứ ế , đ ng đ n mà không nghiêm ngh , nh nhàng mà không phù phi m. ị ẹ ắ

M n l i nhân v t, Nam Cao lí gi i: “M t cô gái giang h v i m t ng i đàn bà ượ ờ ậ ả ồ ớ ộ ộ ườ

l ươ ả ng thi n không cách xa nhau là m y. Ch có nh ng hoàn c nh khác. Hoàn c nh ỉ ữ ệ ấ ả

i đ i, tâm tính đ i”[ đ i r t có th ng ổ ấ ể ườ ổ ổ Hà Minh Đ c (s u t m & gi ứ ư ầ ớ i thi u), ệ

(1975, 1976), Nam Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; T2; tr 85]. Nam ẩ ậ ọ

Cao đã nhìn th y s tác đ ng c a hoàn c nh đ i v i con ng ấ ự ố ớ ủ ả ộ ườ ậ i. Tính cách nhân v t

ngoài môi tr ng v n có c a nhân v t. Các c a Nam Cao không phát tri n ngo i l ủ ạ ệ ể ườ ủ ậ ố

nhân v t c a Nam Cao ph n l n đ u nh n th c đ ầ ớ ậ ủ ứ ượ ả ộ c c nh ng riêng và ph thu c ụ ề ậ ộ

vào hoàn c nh nh m t quy lu t: Cu c đ i thì b t c hoàn c nh nào cũng ch y trôi ộ ờ ư ộ ấ ứ ậ ả ả ả

theo nh ng đ nh lu t ch a bao gi lay chuy n đ c. Hi n t ng bi n ch t c a Chí ữ ư ậ ị ờ ể ượ ệ ượ ấ ủ ế

Phèo và hàng lo t các nhân v t Binh Ch c, Năm Th , Tr ng R , Binh T ... đ u do ứ ạ ậ ọ ươ ự ư ề

hoàn c nh xô đ y nh m t quy lu t không c ng l i n i. Trong truy n ng n ư ộ ậ ả ẩ ưỡ ạ ổ ắ Tư ệ

ổ ủ cách mõ, Nam Cao đ cho nhân v t anh cu L đ i h n tính cách do s thay đ i c a ộ ổ ẳ ự ể ậ

hoàn c nh. T m t ng i nông dân ch bi t “chăm chăm chúi chúi” làm nuôi v ừ ộ ả ườ ỉ ế ợ

nuôi con, không c b c, không r u chè. Sau m t th i gian làm mõ, anh đã tr thành ờ ạ ượ ộ ờ ở

m t tên mõ chính tông, v i tính cách: “cũng đê ti n, cũng l y là, cũng tham ăn”[ Hà ệ ầ ớ ộ

Minh Đ c (s u t m & gi i thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb ư ầ ứ ớ ệ ẩ ậ

Văn h c, Hà N i. ộ ; tr 247]. ọ

115

i g n v i hoàn c nh đ c các nhà văn Quan ni m ngh thu t v con ng ệ ậ ề ệ ườ ắ ả ớ ượ

hi n th c th hi n mang tính quy lu t: Hoàn c nh thay đ i tính cách. Song không ể ệ ự ệ ậ ả ổ

ậ ph i b t c tác ph m nào cũng áp d ng m t cách máy móc nguyên t c ngh thu t ả ấ ứ ụ ệ ắ ẩ ộ

này. Th c ti n cho th y, trong sáng tác c a Nam Cao, Ngô T t T , Nguyên H ng và ủ ự ễ ấ ố ấ ồ

Vũ Tr ng Ph ng (v i nhân v t “có nghĩa lí”), nhân v t m c dù cũng ph i ch u s ị ự ụ ậ ả ặ ậ ớ ọ

tác đ ng m nh m c a hoàn c nh song không ph i nhân v t nào cũng thay đ i tính ẽ ủ ả ậ ả ạ ộ ổ

cách. Lão H c trong tác ph m cùng tên c a Nam Cao, ch D u trong T t đèn ị ậ ủ ẩ ạ ắ c aủ

Ngô T t T , Tám Bính trong ấ ố B vỉ ỏ c a Nguyên H ng là nh ng nhân v t nh v y. ư ậ ữ ủ ậ ồ

i trong khuynh h ng văn Giao thoa trong quan ni m ngh thu t v con ng ệ ậ ề ệ ườ ướ

ng văn xuôi hi n th c đã ph n ánh b xuôi lãng m n và khuynh h ạ ướ ự ệ ả ướ ể c phát tri n

theo chi u h ng hi n đ i, dân ch trong c m quan v con ng i. Y u t nhân ề ướ ủ ệ ề ả ạ ườ ế ố

văn, ti n b th hi n rõ khi hai khuynh h ng này cùng h ng v con ng i cá ộ ể ệ ế ướ ướ ề ườ

nhân, tìm và kh ng đ nh giá tr c a cá nhân con ng ị ủ ẳ ị ườ ề ố i trong xã h i v i quy n s ng ộ ớ

chính đáng c a mình và có m t đ i s ng b n năng phong phú, đ i s ng n i tâm sâu ộ ờ ố ờ ố ủ ả ộ

quan s c. D u n và chi u sâu trong quá trình ph n ánh hi n th c còn th hi n t ắ ể ệ ừ ấ ấ ự ệ ề ả

i g n v i hoàn c nh. Hoàn c nh đã tác đ ng đ n tính cách và làm ni m v con ng ề ệ ườ ắ ế ả ả ớ ộ

thay đ i s ph n c a h . ổ ố ậ ủ ọ

ng 3 Ti u k t ch ể ế ươ

116

S g p g trong t ỡ ự ặ t ư ưở ự ng ngh thu t gi a các cây bút lãng m n và hi n th c ữ ệ ệ ậ ạ

là đi u t t y u và mang tính quy lu t. N i b t qua tác ph m, qua hình t ng ngh ề ấ ế ổ ậ ậ ẩ ượ ệ

thu t trong tác ph m, qua các bài vi ẩ ậ ế t, ý ki n c a h là t ế ủ ọ t ư ưở ng dân ch mang màu ủ

s n, đ cao và kh ng đ nh v đ p, giá tr c a con ng i cá nhân và thái đ s c t ắ ư ả ẻ ẹ ị ủ ề ẳ ị ườ ộ

ự b t hòa v i xã h i th c dân phong ki n th i nát. Các nhà văn lãng m n và hi n th c ố ấ ự ệ ế ạ ớ ộ

ng t h ướ ớ i phê phán hi n th c cu c s ng đen t ự ộ ố ệ ố ề i, ng t ng t trên tinh th n đòi quy n ạ ầ ộ

làm ng i và khát v ng s ng chính đáng c a con ng ườ ủ ố ọ ườ ủ ế ợ i. Khát v ng dân ch k t h p ọ

ế hài hòa v i tinh th n dân t c trong thái đ c m thông, chia s , bênh v c nh ng ki p ộ ả ữ ự ẻ ầ ộ ớ

th c kh ng đ nh v đ p c a con ng s ng b t h nh và ấ ạ ố ư ứ ẻ ẹ ủ ẳ ị ườ ấ i, c a thiên nhiên đ t ủ

c. Cùng v i t ng dân ch , quan ni m v con ng i m r ng và ngày càng n ướ t ớ ư ưở ủ ề ệ ườ ở ộ

sâu s c. Con ng i cá nhân đ c đ cao và đ t trong nhi u m i quan h đ tìm ắ ườ ượ ệ ể ề ề ặ ố

hi u, khám phá: con ng i trong các m i quan h xã h i, con ng i trong quan h ể ườ ệ ố ộ ườ ệ

i, con ng v i chính mình. Trong quan ni m ngh thu t v con ng ớ ậ ề ệ ệ ườ ườ ớ ờ ố i v i đ i s ng

tinh th n phong phú, con ng i v i th gi i tâm lí ph c t p, khó n m b t tr thành ầ ườ ớ ế ớ ắ ở ứ ạ ắ

ng h ng t i khám phá. Đây là b c phát tri n trong cái nhìn v con ng đ i t ố ượ ướ ớ ướ ề ể ườ i

và cũng là y u t ế ố ặ g p g gi a văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c trong t ạ ỡ ữ ự ệ ư

t ưở ng ngh thu t. ệ ậ

117

GIAO THOA V HÌNH TH C NGH THU T Ứ Ậ Ề Ệ

9.1. Giao thoa trong k t c u hi n đ i và tình hu ng ngh thu t ậ ệ ạ ế ấ ố ệ

9.1.1. K t c u truy n mang tính hi n đ i ệ ạ ệ ế ấ

“Đem ph ng pháp khoa h c thái Tây ng d ng vào văn ch ng An ươ ụ ứ ọ ươ

Nam”[Phan Tr ng Th i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ ệ ể ọ

ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ , t p 1; tr 10] là tôn ch ụ ậ ậ ỉ

quan tr ng trong đ ng h ng sáng tác c a ọ ườ ướ ủ T l c văn đoàn ự ự ọ ỏ . Trên tinh th n h c h i ầ

ngh thu t vi t văn ph ng Tây, “đi sâu vào n i tâm nhân v t, t c nh, t tình, vi ệ ậ ế ươ ậ ả ả ộ ả ế t

g n gàng, sáng s a, d hi u, b cách vi ọ ễ ể ủ ỏ ế ộ t công th c, cách hành văn lu m thu m, ứ ộ

dây cà ra dây mu ng, văn ch ng bi n ng u th nh hành tr c năm 1930”[ Mai ố ươ ề ẫ ị ướ

H ng (tuy n ch n & biên so n) (2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c ọ ự ự ươ ể ế ạ ọ

dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i. đã t o nên b ộ ; tr 38], T l c văn đoàn ự ự ộ ạ ướ c

đ t phá có ý nghĩa trong đ i m i văn h c, tr ộ ổ ớ ọ ướ ế c h t là nh ng đ i m i có giá tr v ổ ị ề ữ ớ

hình th c ngh thu t. Tinh th n này lan r ng trong đ i s ng văn h c, có nh h ờ ố ứ ệ ả ậ ầ ộ ọ ưở ng

sâu r ng đ n ho t đ ng sáng tác c a nhi u trào l u, khuynh h ng và ngày càng ạ ộ ư ủ ề ế ộ ướ

m ra nh ng h ữ ở ướ ớ ng ti p c n và th hi n m i, có giá tr . M t trong nh ng đ i m i ế ậ ể ệ ữ ộ ổ ớ ị

quan tr ng trên ph ọ ươ ớ ề ế ng di n hình th c c a văn xuôi th i kì này là đ i m i v k t ứ ủ ệ ờ ổ

c u ngh thu t. K t c u ti u thuy t và truy n ng n đ i m i theo h ấ ế ấ ệ ệ ế ể ắ ậ ổ ớ ướ ạ ng hi n đ i, ệ

đi sâu vào khám phá đ i s ng tâm lí con ng i. ờ ố ườ

118

K t c u là “toàn b t ch c ph c t p c a tác ph m”[ Lê Bá Hán, Tr n Đình ế ấ ộ ổ ứ ứ ạ ủ ẩ ầ

S , Nguy n Kh c Phi (ch biên) (1992), T đi n thu t ng văn h c, Nxb Giáo d c, ừ ể ụ ử ủ ữ ễ ậ ắ ọ

Hà N i.ộ ; tr 106] và th hi n m t n i dung r ng rãi. Nó không đ n gi n ch là ể ệ ộ ộ ả ơ ộ ỉ

ph ng di n hình th c b i k t c u tác ph m là m t ki n trúc, m t t ươ ứ ở ế ấ ộ ổ ứ ụ ể ch c c th , ế ệ ẩ ộ

phù h p v i n i dung c th c a tác ph m và qua k t c u ta có th th y đ ụ ể ủ ể ấ ớ ộ ế ấ ẩ ợ ượ c

ế nh n th c, tài năng, phong cách c a nhà văn. S đ i m i k t c u trong ti u thuy t ớ ế ấ ự ổ ứ ủ ể ậ

đã xu t hi n tr c 1930, tiêu bi u là c a Hoàng Ng c Phách. T p trung ệ ấ ướ ể T Tâmố ủ ậ ọ

đã t ch c truy n theo l làm n i b t ch đ tình yêu, tác gi ủ ề ổ ậ ả ổ ứ ệ ố ế ấ ạ i k t c u hi n đ i, ệ

không chú tr ng t i c t truy n v i các s ki n, tình ti t ly kỳ mà chú tr ng t i khai ọ ớ ố ự ệ ệ ớ ế ọ ớ

thác tình c m, c m xúc c a con ng ả ủ ả ườ i trong tình yêu. Tuy v y, trong đánh giá chung ậ

m i ch là d u n i, b c chuy n t c a các nhà nghiên c u, ủ ứ T Tâmố ấ ố ớ ỉ ướ ể ừ ể thi pháp ti u

thuy t c trung đ i sang thi pháp truy n hi n đ i b i k t c u đ n tuy n và s phát ạ ở ế ấ ế ổ ự ệ ế ệ ạ ơ

tri n theo trình t th i gian c a c t truy n. Ph i đ n ể ự ờ ả ế T l c văn đoàn ự ự ủ ố ệ ể , k t c u ti u ế ấ

t đ v i l thuy t m i đ i m i tri ớ ổ ế ớ ệ ể ớ ố ế ấ ề i k t c u đa tuy n, k t c u tâm lí đan xen nhi u ế ấ ế

liên quan ch t ch v i nhau. T l c văn đoàn y u t ế ố ẽ ớ ặ ự ự ớ ế có công đ u trong đ i m i k t ầ ổ

ng hi n đ i. Song khi kh o sát ti u thuy t c a khuynh c u c a văn xuôi theo h ấ ủ ướ ế ủ ệ ể ả ạ

h ướ ng hi n th c phê phán th i kì này ta cũng b t g p l ờ ắ ặ ố ế ấ ủ ế i k t c u c a ti u thuy t ự ể ệ

hi n đ i trong tác ph m c a Vũ Tr ng Ph ng, sau này là Nam Cao và Nguyên ủ ụ ệ ẩ ạ ọ

H ng. đây có s g p g t nhiên gi a nh ng cây bút văn xuôi tài năng c a hai ồ Ở ự ặ ỡ ự ữ ủ ữ

khuynh h ng văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c trên tinh th n h c t p ngh ướ ọ ậ ự ệ ầ ạ ệ

ng Tây. K t c u đa tuy n và k t c u tâm lí làm thay đ i hoàn toàn thi thu t ph ậ ươ ế ấ ế ấ ế ổ

i các y u t pháp ti u thuy t và chi ph i t ế ố ớ ể ế ố ngh thu t c a tác ph m. ậ ủ ệ ẩ

9.1.1.1. Giao thoa trong k t c u đa tuy n ế ế ấ

119

Hi n t ệ ượ ng giao thoa trong k t c u đa tuy n xu t hi n gi a văn xuôi lãng ế ế ấ ữ ệ ấ

m n và văn xuôi hi n th c th i kì 1932-1935 là hi n t ệ ượ ự ệ ạ ờ ậ ng giao thoa ngh thu t ệ

ệ mang tính quy lu t do nhi u nguyên nhân. Ra đ i trong th i đi m c a xã h i hi n ủ ể ề ậ ờ ờ ộ

ng ph n ánh c a văn h c là xã h i đang bi n đ i m nh m , b b n và đ i, đ i t ạ ố ượ ẽ ề ộ ủ ế ạ ả ộ ọ ổ

sâu s c v i nhi u m i quan h ch ng chéo, ph c t p. Y u t thay đ i này bu c nhà ệ ồ ắ ớ ứ ạ ế ố ề ố ổ ộ

văn ph i linh ho t trong k t c u truy n đ có th tái hi n đ c đ i s ng xã h i và ế ấ ệ ượ ờ ố ệ ể ể ạ ả ộ

con ng ườ ẽ ủ i trên quy mô r ng l n, ph c t p. M t khác, s phát tri n m nh m c a ặ ứ ạ ự ể ạ ộ ớ

ậ văn h c d ch th i kì này (ch y u là văn h c Pháp) đã giúp các nhà văn ti p c n ủ ế ế ờ ọ ọ ị

đ i vi t hi n đ i ph ng Tây . M t nguyên nhân khi n cho k t c u ngh c v i l ượ ớ ố ế ệ ạ ươ ế ấ ế ộ ệ

thu t văn xuôi thay đ i là s th c t nh ý th c cá nhân. Con ng ự ứ ỉ ứ ậ ổ ườ i xu t hi n trong ệ ấ

đây không ph i là con ng i ch c năng, nh t phi n mà là con ng tác ph m gi ẩ ờ ả ườ ứ ế ấ ườ i

có đ i s ng tâm sinh lí khó n m b t, v i nhi u m i quan h xã h i ph c t p. Chính ứ ạ ờ ố ệ ề ắ ắ ố ộ ớ

vì v y, k t c u đa tuy n, k t c u tâm lí đ c v n d ng linh ho t đã thay cho l ế ấ ế ấ ế ậ ượ ụ ạ ậ ố i

ng g p trong ti u thuy t truy n th ng. k t c u đ n tuy n th ơ ế ấ ế ườ ế ề ể ặ ố

120

K t c u, c t truy n đa tuy n h ng t ế ấ ệ ế ố ướ ớ ự ệ i “trình bày m t h th ng s ki n ộ ệ ố

m t th i kì l ch s , tái ph c t p, nh m tái hi n nhi u bình di n c a cu c s ng ề ệ ủ ộ ố ứ ạ ệ ằ ở ộ ử ờ ị

ng di n bi n ph c t p c a nhi u nhân v t”[ hi n nh ng con đ ữ ệ ườ ứ ạ ủ ậ Lê Bá Hán, Tr nầ ề ế ễ

Đình S , Nguy n Kh c Phi (ch biên) (1992), T đi n thu t ng văn h c, Nxb ừ ể ủ ữ ử ễ ậ ắ ọ

Giáo d c, Hà N i. ề ộ ; tr 71]. Trong văn xuôi lãng m n, k t c u đa tuy n đan xen nhi u ạ ế ấ ụ ế

liên quan ch t ch v i nhau đ y u t ế ố ẽ ớ ặ ượ ằ c v n d ng nhi u trong ti u thuy t nh m ụ ế ề ể ậ

m c đích m r ng dung l ng ph n ánh hi n th c và th hi n nhi u cách lí gi ở ộ ụ ượ ể ệ ự ệ ề ả ả i,

c m nh n cu c s ng. N i b t trong ti u thuy t ả ộ ố ổ ậ ế T l c văn đoàn ự ự ể ậ ữ là xung đ t gi a ộ

i cũ - tuy n nhân v t đ i di n cho l giáo phong hai tuy n nhân v t chính: L p ng ậ ế ớ ườ ậ ạ ệ ế ễ

ki n b o th l c h u và l p ng i m i - tuy n nhân v t đ i di n cho t t ủ ạ ế ậ ả ớ ườ ậ ạ ế ệ ớ ư ưở ng

m i, dân ch ti n b . Câu chuy n ủ ế ệ N a ch ng xuân ừ ử ộ ớ ẽ là cu c đ u tranh m nh m , ạ ấ ộ

không th a hi p gi a t t ng dân ch t s n và t ng phong ki n l ữ ư ưở ệ ỏ ủ ư ả t ư ưở ế ỗ ờ i th i.

Song đó còn là câu chuy n v tình yêu l a đôi mang màu s c hi n đ i, v a đ m say ạ ừ ắ ứ ệ ề ệ ắ

v a đau kh , v a yêu th ừ ổ ừ ươ ng chung th y, v a m nh m kiên quy t trong suy nghĩ ẽ ừ ủ ế ạ

và hành đ ng đ b o v nhân ph m, b o v quy n s ng quy n t ẩ ề ố ể ả ề ự ệ ệ ả ộ ủ do cá nhân c a

mình. Giá tr t cáo phong ki n toàn di n h n, thuy t ph c h n khi tác gi ị ố ệ ơ ụ ơ ế ế ả ự xây d ng

ặ nhân v t Hàn Thanh b sung cho nhân v t đ i di n cho th l c phong ki n. Ho c ậ ạ ế ự ệ ế ậ ổ

bên c nh câu chuy n tình yêu c a Mai - L c còn có câu chuy n tình yêu c a Mai - ủ ủ ệ ệ ạ ộ

c kh ng đ nh khi khéo léo Minh, Mai - B ch H i. V đ p và ph m giá c a Mai đ ẻ ẹ ủ ẩ ả ạ ượ ẳ ị

ch i làm l Hàn Thanh và đ c nh ng tình yêu đ n ph t ừ ố ẽ ượ c tô đ m tr ậ ướ ữ ơ ươ ủ ng c a

Minh, B ch H i. ạ ả

121

Kh o sát ti u thuy t ể ế Gia đình c aủ Khái H ng và ư ả ọ Giông tố c a Vũ Tr ng ủ

t Ph ng, ta th y rõ y u t ấ ế ố ươ ụ ể ng đ ng trong k t c u ngh thu t. C hai cu n ti u ế ấ ệ ậ ả ồ ố

ả thuy t ch t p trung ph n ánh xã h i qua cu c s ng c a m t gia đình. Các m ng ộ ố ỉ ậ ủ ế ả ộ ộ

ế hi n th c xã h i hi n ra ngày càng đ y đ n cùng v i s xu t hi n c a các tuy n ệ ủ ớ ự ự ệ ệ ầ ặ ấ ộ

nhân v t khác bên c nh các tuy n chính. Trình bày nh ng mâu thu n, hi m khích, ữ ế ề ẫ ậ ạ

bon chen đ k ... trong Gia đình v i nh ng đ i di n tiêu bi u: V ch ng án Báo,v ố ị ợ ồ ữ ệ ể ạ ớ ợ

ch ng huy n Vi t, Nga... Khái H ng tái hi n sâu s c s r n v trong gia đình ệ ồ ế ắ ự ạ ư ệ ỡ

truy n th ng qua cu c s ng không bao gi h nh phúc c a các gia đình n - Nga, gia ộ ố ề ố ờ ạ Ạ ủ

đình huy n Vi c m , mong m i c a cha m , dòng h . Đ ệ ế t dù đã hi n th c hóa ệ ự ướ ỏ ủ ẹ ơ ọ ể

tô đ m s r n n t, suy thoái c a giai c p phong ki n, Khái H ng đã xây d ng thành ự ạ ứ ủ ư ự ế ấ ậ

công các nhân v t tha hóa: Huy n Vi ệ ậ ế ộ t và An. Tác ph m ch xoay quanh xung đ t ỉ ẩ

gia đình, nh ng theo chân các nhân v t tha hóa, ng ư ậ ườ ọ ẽ ấ ả i đ c s th y di n m o và b n ệ ạ

i quan tr ng. Song Gia đình không ch t th i nát c a xã h i qua cu c s ng c a gi ộ ộ ố ủ ủ ấ ố ớ ườ

ch là câu chuy n v s suy thoái t n cùng c a ý th c h phong ki n l ậ ứ ệ ề ự ế ỗ ủ ệ ỉ i th i mà ờ

còn là câu chuy n c a nh ng khát v ng c i cách xã h i. Sáng tác 1937, th i kì phát ả ệ ủ ữ ọ ộ ờ

tri n m nh m c a ẽ ủ M t tr n Dân ch ể ạ ặ ậ ủ, Khái H ng không th làm ng tr ơ ướ ư ể ộ c cu c

i nông dân và ông h ng ngòi bút c a mình v nông thôn s ng kh n kh c a ng ố ổ ủ ố ườ ướ ủ ề

i ánh sáng văn minh b ng cách xóa b h t c l c h u, nâng v i mong mu n mang l ớ ố ạ ỏ ủ ụ ạ ậ ằ

cao dân trí… Khát v ng ti n b y đ ộ ấ ượ ậ ả c t p trung th hi n qua c p v ch ng B o ợ ồ ể ệ ế ặ ọ

t b ng, không màng t i mà ch - H c. H là nh ng trí th c tr , t ữ ẻ ố ụ ứ ạ ọ ớ ị i đ a v , danh l ị ợ ỉ

chăm chú t i vi c l p p, v n đ ng ng ớ ệ ậ ấ ậ ộ ườ ọ i dân dùng thu c Tây, giúp h tr ng tr t ọ ồ ố

và luôn tìm đ c h nh phúc trong công vi c. Hàng ngày “mùa rét cũng nh mùa ượ ư ệ ạ

năm gi sáng, nàng “c t đ t công vi c cho ng i nhà và cùng h n c”, B o d y t ả ự ậ ừ ờ ắ ặ ệ ườ ọ

làm l ng”. Trong khi y, “H c c i ng a đi thăm đ i, đi thăm n ạ ưỡ ụ ấ ự ồ ươ ng ho c đ n các ặ ế

nhà tá đi n bàn b c v cách khai kh n, khu ch tr ng các đ i ru ng còn b ề ề ế ẩ ạ ươ ồ ộ ỏ

hoang”. B o t hào và c m ph c v ch ng mình tr ả ự ụ ề ồ ả ướ ườ c hành đ ng “cho không m i ộ

m u ru ng”, “hoãn thu ” cho ng i ta ế ẫ ộ ườ i tá đi n v i n i ni m c m thông: “…ng ề ớ ỗ ề ả ườ

khó nh c tr ng tr t m i có đ c cái v i ta ồ ọ ớ ọ ượ ườ n đ p th , sao b ng d ng đu i ng ỗ ư ẹ ế ổ ườ

đi? Ng i ta ch a ki m đ ườ i ta không n p thu cho mình b i vì ng ế ộ ở ườ ư ế ượ c đ đó ủ

thôi”[Phan Tr ng Th i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ ệ ể ọ

ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ậ ộ , T p 2; tr 572]. Dù l p ụ ậ ậ

p đã hai năm mà “ch ng thu v đ c xu nào” song nh ng vi c làm và t m lòng ấ ề ượ ẳ ữ ệ ấ

c a H c đã làm thay đ i suy nghĩ c a B o: “Tr ổ ủ ủ ả ạ ướ ở c kia, em cho nhà em là gàn d ,

122

th mà nay em l i cho nhà em là có lý, th m i ch t ch ”[ ng, ế ạ ế ớ ứ Phan Tr ng Th ế ọ ưở

Nguy n C (gi ừ ễ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c văn đoàn, t p ậ ự ự

1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ , T p 2; tr 573]. ụ ậ

Gia đình h ng t N u nh các tuy n nhân v t trong ế ư ế ậ ướ ớ ứ i ph i bày s r n n t, ự ạ ơ

l ỗ i th i c a ý th c h phong ki n qua nh ng xung đ t trong cu c s ng gia đình thì ữ ứ ệ ộ ố ờ ủ ế ộ

ng t Giông tố c a Vũ Tr ng Ph ng h ủ ụ ọ ướ i t ớ ố ể cáo c xã h i dâm lo n, đ c ác và đ u ả ạ ộ ộ

gi qua xung đ t xã h i. Đó là chu i s ki n liên ti p th hi n xung đ t gi a nhà ả ỗ ự ệ ể ệ ữ ế ộ ộ ộ

b n c “phú gia đ ch qu c” Ngh Hách v i nh ng ng t ư ả ữ ỡ ố ớ ị ị ườ ạ i lao đ ng, nh ng n n ữ ộ

ữ nhân c a xã h i (dân làng Quỳnh Thôn, nh ng phu đ n đi n, đám đông nh ng ủ ữ ề ộ ồ

ng ườ ị ầ i dân trong cu c phát ch n). Các nhân v t tiêu bi u c a giai c p th ng tr l n ể ủ ậ ấ ẩ ộ ố

t xu t hi n theo quá trình phát tri n và hành trình ch y t i c a Ngh Hách và các l ượ ạ ộ ủ ệ ể ấ ị

m ng t ả ố i trong xã h i hi n ra rõ nét. Qua ệ ộ ể ệ Giông tố, Vũ Tr ng Ph ng mu n th hi n ụ ọ ố

quan đi m nhân sinh cũng nh tri ư ế ể ự ệ t lí đ nh m nh c a mình. Các nhân v t và s ki n ủ ệ ậ ị

ng t g n v i cu c đ i Ngh Hách v a h ắ ộ ờ ừ ướ ớ ị ớ ề i tuy t đ i hóa quy n l c c a đ ng ti n ề ự ủ ồ ệ ố

trong xã h i, v a minh h a cho tri ừ ộ ọ ế ệ t lí đ nh m nh. Ngh Hách v i s c m nh tuy t ớ ứ ệ ạ ị ị

ng hi p con gái nhà lành, b đ i, làm b t c vi c gì cũng không ghê tay (t ố ấ ứ ệ v c c ừ ệ ưỡ ế ỏ

u l u vào ru ng l ng dân đ n gi t ng r ượ ậ ộ ươ ế ế ườ ả i quăng xác xu ng gi ng) cũng ph i ế ố

ch u s chi ph i c a đ nh m nh. Các tai h a liên ti p giáng xu ng đ u h n (v c ố ủ ị ị ự ợ ả ệ ế ầ ắ ọ ố

p v ch a c i c a con…) nh nh ng đòn thông dâm v i “th ng cung văn”, b c ằ ố ướ ớ ợ ư ướ ủ ư ữ

Các nhân v t Long, tr ng ph t c a “Hoàng Thiên”, ng v i thuy t nhân qu . ả ạ ủ ừ ứ ế ớ ậ

M ch v a là nh ng n n nhân c a xã h i đ ng ti n, v a tiêu bi u cho quan ni m v ộ ồ ừ ừ ữ ủ ề ể ệ ạ ị ề

con ng i tha hóa mang đ m màu s c c c đoan c a Vũ Tr ng Ph ng. Bên c nh đó, ườ ắ ự ủ ụ ạ ậ ọ

tuy n nhân v t đ i di n cho lí t ậ ạ ế ệ ưở ụ ng, quan đi m nhân sinh c a Vũ Tr ng Ph ng ủ ể ọ

(ông già H i Vân, Tú Anh); nh ng cô gái m i (Tuy t, Loan); đám nhân v t t ậ ạ ệ i ti m ữ ế ả ớ

hút đang mu n làm nh ng đi u th t v ng “tan ra khói”; đám đông ng ấ ọ ữ ề ố ườ i kh n kh ố ổ

trong l phát ch n... V i k t c u đa tuy n, tác gi t ễ ớ ế ấ ế ẩ ả ự ạ ế ủ ộ t o cho mình th ch đ ng

khi ti p c n và miêu t ế ậ ả ệ ặ hi n th c. M t m t, chân dung Ngh Hách hi n lên đ y đ n ự ệ ặ ầ ộ ị

h n qua nhi u m i quan h , m t khác di n m o và b n ch t xã h i đ ơ ộ ượ ề ệ ệ ặ ạ ả ấ ố c ph n ánh ả

khách quan h n, phong phú đa d ng h n. ạ ơ ơ

123

i k t c u đa tuy n, đan Truy n lu n đ c a Nh t Linh đ ề ủ ệ ấ ậ ượ c xây d ng theo l ự ố ế ấ ế

xen nhi u n i dung. giáo ề ộ Ở Đo n tuy t ạ ệ và Đôi b nạ , bên c nh ch đ ch ng l ạ ủ ề ố ễ

phong ki n, ch đ tình yêu còn có ch đ ho t đ ng cách m ng. Thái đ b t hòa ủ ề ạ ộ ủ ề ộ ấ ế ạ

v i phong ki n không ch có ớ ế ỉ ở ữ ế nh ng cô gái ph i ch u c nh g bán, ph i s ng ki p ả ố ị ả ả ả

làm dâu nh Loan ( Đo n tuy t ư ệ ) mà còn xu t hi n trong nh ng chàng trai có khát ữ ệ ấ ạ

Đo n tuy t v ng s ng chính đáng nh Dũng. Dũng trong ọ ư ố ệ và Đôi b nạ là típ ng ạ iườ

m c và phù h p v i t ng c a Nh t Linh th i đi m đó. Dũng ( ơ ướ t ớ ư ưở ợ ủ ể ấ ờ Đôi b nạ ) đã

b c l ộ ộ ố tâm tr ng đau kh c a mình khi “sinh ra đã ph i ch u s b t công là s ng ị ự ấ ổ ủ ả ạ

trong m t c nh giàu sang không đích đáng, tôi không có quy n h ng, tôi không ộ ả ề ưở

ng”[ mu n h ố ưở Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), ể ệ ọ

Văn ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ ; t p 1; tr 275]. Dám ụ ậ ậ

b quy n th a k nh ng gia tài k ch xù đ s ng m t cu c đ i t t ừ ỏ ừ ế ữ ộ ờ ự ậ ể ố l p, đ quăng ể ề ế ộ

thân vào gió b i, làm nh ng vi c “quá ữ ụ ệ ư ả táo b o” v i khát v ng “dân quê đ ph i ọ ạ ớ ỡ

ch u hà hi p”[ ế ị Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), ể ệ ọ

Văn ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ ; t p 1; tr 67] là hành ụ ậ ậ

đ ng và tâm tr ng c a tuy n nhân v t này - cùng v i Dũng là Trúc, Thái, T o ( ộ ạ Đôi ủ ế ậ ạ ớ

Đo n tuy t, cu c s ng và tình yêu c a Dũng nh ngu n năng l b nạ ). Ở ạ ộ ố ủ ư ệ ồ ượ ế ng ti p

thêm s c m nh cho Loan trong cu c đ u tranh quy t li ế ệ ứ ấ ạ ộ t, đo n tuy t v i gia đình ệ ớ ạ

phong ki n. Nàng luôn t hào v Dũng, v cu c đ i đáng s ng c a chàng, k c ế ự ế ả ủ ề ề ộ ờ ố

khi liên t ng t ưở ớ ấ i cái ch t c a chàng lúc quăng thân vào gió b i y, nàng v n th y ế ủ ụ ấ ẫ

h n h n cu c đ i đang ch t d n, ch t mòn c a nàng. Nh t Linh nh mu n c ng c ơ ẳ ố ủ ộ ờ ế ầ ủ ư ế ấ ố

v ng ch c lu n đ c a mình: ph i m nh m đo n tuy t v i đ i gia đình phong ữ ệ ớ ạ ề ủ ẽ ả ạ ạ ắ ậ

ki n khi xây d ng tuy n nhân v t này. ự ế ế ậ

K t c u đa tuy n giúp cho các tác gi cùng m t lúc th hi n đ ế ấ ế ả ể ệ ượ ộ ộ c nhi u n i ề

dung, tái hi n đ ệ ượ ộ c nhi u m ng hi n th c đ i s ng: Câu chuy n tình yêu, cu c ờ ố ự ề ệ ệ ả

đ u tranh đòi quy n s ng, b m t c a giai c p th ng tr , m i quan h trong gia ấ ộ ặ ủ ề ệ ấ ố ố ố ị

đình phong ki n, t s n... ế ư ả

124

ng t Trong B vỉ ỏ, Nguyên H ng sáng t o m t th gi ồ ế ớ ạ ộ i nhân v t riêng h ậ ướ ớ i

ế phê phán xã h i. Nhân v t trung tâm c a truy n là Tám Bính – m t “b v ” có ti ng ỉ ỏ ủ ệ ậ ộ ộ

trong gi i giang h . G n v i cu c s ng c a Bính nông thôn là nh ng ng i nông ớ ồ ắ ộ ố ủ ớ ở ữ ườ

dân v a đ i di n v i cái nghèo, v a ph i s ng s hãi tr ả ố ừ ừ ệ ố ớ ợ ướ ế c nh ng thành ki n, ữ

nh ng h t c n ng n và nh ng bu i ph t v tàn b o. Đ c bi ủ ụ ặ ạ ạ ữ ữ ề ạ ặ ổ ệ ủ t là cu c s ng c a ộ ố

ấ nh ng cô gái đã “Chót đa mang thì ph i đèo bòng, Chót b lên b ng ph i b ng l y ả ồ ữ ụ ế ả

con.”. Hình nh ch Minh - ng i b làng ph t v “m t mày tái mét, đ m m hôi, ả ị ườ ị ạ ạ ặ ẫ ồ

răng thì c n ch t” đang “ph i quì ắ ặ ả ở ữ ớ gi a sân đình, nón không có, b đ a con m i ế ứ

đ c m i ngày… gi a tr i n ng chang chang.”[ ượ ờ ắ ườ ữ Phan C Đ (2000), Tuy n t p ể ậ ự ệ

Nguyên H ng, T p 1,2,3, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ , T p 2; tr 12] luôn là n i ám nh s ả ậ ậ ồ ọ ỗ ợ

hãi c a nh ng ng ữ ủ ườ ổ i làng nói chung và Bính nói riêng. G n v i cu c đ i trôi n i ắ ớ ộ ờ

c a Bính ch n th thành là cu c s ng c a gi ủ ộ ố ủ ố ị ớ ữ i giang h (nh ng gái làng ch i, nh ng ữ ồ ơ

p gi l u manh s ng b ng ngh ăn c p, c ằ ư ề ắ ố ướ ậ ậ t, đâm chém…). Xoay quanh nhân v t

trung tâm (Tám Bính) - nhân v t tiêu bi u cho cu c đ i c a nh ng ng ờ ủ ữ ể ậ ộ ườ ộ i lao đ ng

ng l u manh là nh ng trùm giang h nh Năm b xã h i th i nát đ y vào con đ ị ẩ ộ ố ườ ư ữ ư ồ

Sài Gòn, Chín Hi c, M i Khai, T -l p-l …, là nh ng cô gái cùng c nh ng nh ư ậ ơ ườ ữ ế ả ộ ư

Hai Liên, là c m t h th ng nhân v t đ i di n cho chính quy n th i nát t nông ả ộ ệ ố ậ ạ ệ ề ố ừ

thôn đ n thành th nh Chánh h i, Lí tr ư ế ộ ị ưở ẫ ng, Phó lí…, b n quan tòa, c nh sát l n ả ọ

b t nhân. Qua th gi i nhân v t đông đúc, ph c t p y, ngòi b n nhà giàu đ u gi ọ ể ả ấ ế ớ ứ ạ ấ ậ

bút c a Nguyên H ng ph i bày nhi u m ng hi n th c đen t i trong xã h i đ ủ ự ề ệ ả ồ ơ ố ộ ươ ng

th i. ờ B vỉ ỏ là câu chuy n đáng th ệ ươ ng v cu c đ i c a ng ề ộ ờ ủ ườ ộ i ph n trong xã h i ụ ữ

cũ. Vì nh ng đ nh ki n, nh ng h t c l c h u, Bính ph i b làng ra đi trong n i ám ủ ụ ạ ậ ả ỏ ữ ữ ế ỗ ị

nh, s hãi. Xã h i đ u gi , kh n n n th thành đã đ y Bính t ả ộ ể ợ ả ạ ẩ ố ị ớ ề i cu c s ng ê ch , ộ ố

i nh c ch n nhà th . Nh ng xã h i đó không buông tha cho Bính, bi n cô tr t ủ ư ụ ế ố ổ ộ ở

thành m t “b v ” có h ng. Cu c s ng c a Bính luôn g n v i nh ng đau kh , lo ủ ộ ố ỉ ỏ ữ ắ ạ ộ ớ ổ

l ng, trăn tr . Khi thì g n v i m i tình c m đ ng và nghĩa hi p c a Năm Sài Gòn, ả ắ ệ ủ ắ ở ớ ố ộ

khi thì g n v i nh ng hành đ ng tr m c p, báo thù. Cũng có lúc ph i c n răng ữ ắ ớ ộ ộ ướ ả ắ

i… Qua ch p nh n l y m t thám đ c u cha thoát kh i vòng tù t ể ứ ậ ấ ấ ậ ỏ ộ B vỉ ỏ, nhà văn

Nguyên H ng còn tái hi n đ c cu c s ng sinh đ ng c a th gi i nh ng con ng ệ ượ ồ ộ ố ế ớ ủ ộ ữ ườ i

p, đâm b xã h i cũ đày đ a đ n t n cùng - nh ng k s ng b ng ngh tr m c ị ế ậ ề ộ ẻ ố ữ ằ ộ ọ ướ

chém. Đó là cu c s ng đ y t i ác và vô cùng kh c nghi t khi ph i đ i di n v i nhà ộ ố ầ ộ ắ ệ ả ố ệ ớ

tù c a chính quy n th c dân, lúc ph i đ i di n v i nh ng đòn tr ng ph t vô cùng ả ố ủ ự ữ ừ ề ệ ạ ớ

tàn b o c a lu t giang h . Và đau đ n h n là lúc ph i đ i di n v i nh ng t i ác mà ạ ủ ả ố ữ ệ ậ ồ ớ ơ ớ ộ

125

chính mình t o nên. Song đó còn là cu c s ng v i nh ng hành đ ng nghĩa hi p, chia ộ ố ữ ệ ạ ớ ộ

s c a nh ng k t ẻ ủ ẻ ưở ữ ng nh đã m t hêt tính ng ấ ư ườ ố ế i trong lúc ho n n n… L i k t ạ ạ

cáo t i ác xã h i th c dân phong ki n trên c u này đã giúp cho Nguyên H ng v a t ấ ừ ố ồ ộ ự ế ộ

ng di n, v a bênh v c cho nh ng ng ng t i lí gi nhi u ph ề ươ ừ ự ữ ệ ườ i lao đ ng khi h ộ ướ ớ ả i,

ch ra nguyên nhân c b n đ y h t i v c sâu c a t i l i. ơ ả ọ ớ ự ủ ộ ỗ ẩ ỉ

Đ n ế S ng mòn ố c a Nam Cao, k t c u đa tuy n k t h p v i k t c u tâm lí ế ớ ế ấ ế ợ ế ấ ủ

làm thay đ i t n g c k t c u truy n th ng, chi ph i m nh m các y u t ngh ế ấ ổ ậ ế ố ề ẽ ạ ố ố ố ệ

thu t nòng c t c a tác ph m. Xu t hi n đan xen cùng v i nhân v t chính (Th ) là ố ủ ứ ệ ấ ậ ậ ẩ ớ

nh ng giáo kh tr ng t (San, Đích, Oanh), là gia đình ông H c v i l i s ng mù ổ ườ ữ ư ớ ố ố ọ

i hay gia đình anh xe n ào và xô b . Các tuy n nhân v t trong không t ố ế ậ ồ ồ S ng mòn ố

xung đ t v i nhau mà b sung cho nhau t o nên nh p s ng mòn lay l ộ ớ ị ố ạ ổ ắ t, lan t a ph ỏ ổ

bi n trong xã h i. Đôi lúc đ di n t cu c đ u tranh trong tâm h n ng ể ễ ả ộ ế ấ ộ ồ ườ ứ i trí th c,

Nam Cao sáng t o ki u nhân v t riêng, ch t n t ỉ ồ ạ ể ậ ạ ậ i trong suy nghĩ c a nhân v t ủ

chính, “C H i Nam” là ki u nhân v t này. V i Th , c ch a h n đã xu t chúng ứ ụ ư ẳ ụ ả ể ậ ấ ớ

i”, ch đ c n i ch qu c ng và ch b i ch là “nh ng k giàu, h m c a, khinh ng ở ữ ủ ẻ ợ ỉ ườ ỉ ọ ổ ữ ố ữ ỉ

đ c m i cái tài “quy n rũ đ ượ ế ỗ ượ ậ c m t m đàn bà gi o quy t, l ng l ”. Và vì v y, ệ ẳ ụ ả ộ ơ

i, ph i run r y và Th “không có lý do gì ph i s ”, “ph i h i h p, ph i tái ng ả ợ ả ồ ộ ứ ả ườ ả ẩ

khép nép”[Hà Minh Đ c (1999), S ng mòn, “Nam Cao toàn t p”, t p 3, Nxb Văn ứ ậ ậ ố

i ta. Nhân v t xu t hi n nh m t cái c đ nhân h c, Hà N i. ọ ộ ; tr 94] khi g p ng ặ ườ ư ộ ớ ể ệ ậ ấ

ng” đ t v t chính soi vào nh m t “t m g ậ ư ộ ấ ươ ể ự ấ đ u tranh, l a ch n cách c x nên ọ ư ử ự

khinh hay tr ng đ i. ọ ở ờ

V i Nam Cao, k t c u v i c t truy n đa tuy n đ c s d ng thành công ế ấ ớ ố ệ ế ớ ượ ử ụ

trong Chí Phèo. N i b t trong truy n ng n ổ ậ ế ắ Chí Phèo là xung đ t gi a hai tuy n ữ ệ ộ

nhân v t: Tuy n nhân v t đ i di n cho giai c p phong ki n nh Bá Ki n, Lí ư ế ệ ế ế ạ ấ ậ ậ

C ng, Đ i T o, Bát Tùng và tuy n nhân v t tiêu bi u cho s ph n ng i nông ộ ả ườ ế ể ậ ậ ố ườ

dân b đày đ a v th ch t l n tâm h n nh : Năm Th , Binh Ch c, Chí Phèo. ồ ề ể ấ ẫ ứ ư ọ ọ ị

Không ch xoay quanh xung đ t giai c p gi a ng i nông dân và phong ki n, ữ ấ ộ ỉ ườ ế Chí

Phèo còn là bi k ch c a ng i lao đ ng b c tuy t quy n làm ng i. Nhân v t bà ủ ị ườ ị ự ệ ề ộ ườ ậ

cô th N xu t hi n là hình nh đ i di n cho thành ki n, đ nh ki n đang t n t ệ ị ở ồ ạ i ệ ế ế ạ ấ ả ị

v ng ch c trong đ i s ng nông thôn. ữ ờ ố ắ

126

Chí Phèo kh ng đ nh chi u sâu M t n i dung quan tr ng và n i b t trong ọ ổ ậ ộ ộ ề ẳ ị

ộ ố trong c m quan hi n th c nhân đ o c a Nam Cao: Khát v ng tr v v i cu c s ng ở ề ớ ạ ủ ự ệ ả ọ

ng thi n c a con ng l ươ ệ ủ ườ ạ i. T p trung làm n i b t n i dung này, Nam Cao sáng t o ổ ậ ộ ậ

m t câu chuy n tình c m đ ng, th m đ m tình ng ệ ấ ẫ ả ộ ộ ườ ứ ứ i - câu chuy n “đôi l a x ng ệ

đôi”. Nhân v t “th N ” xu t hi n trong tác ph m là nguyên nhân đ c bi t quan ị ở ệ ẩ ặ ấ ậ ệ

i còn sót l i trong “con qu c a làng Vũ Đ i”. Sau cu c tình tr ng khi n ph n ng ế ầ ọ ườ ạ ỷ ủ ạ ộ

v i Th N d ớ ị ở ướ i đêm trăng, sau tr n m báo hi u tu i già, l n đ u tiên Chí Phèo ệ ậ ố ầ ầ ổ

th y t nh sau nh ng c n say tri n miên. Bát cháo hành, tình yêu và s chăm sóc ân ấ ỉ ữ ự ề ơ

c n c a Th đã đ a Chí t ị ầ ủ ư ừ ạ ở tr ng thái ng c nhiên đ n c m đ ng, bâng khuâng b i ế ạ ả ộ

“X a nay, nào h n có th y ai t ư ấ ắ ự nhiên cho h n cái gì. H n ph i d a n t hay là c ắ ả ọ ạ ắ ướ p

gi t. H n ph i làm cho ng i ta s ”[ i thi u), (1975, ậ ắ ả ườ ợ Hà Minh Đ c (s u t m & gi ứ ư ầ ớ ệ

1976), Nam Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ắ ộ , T p 1; tr 94]. Th i kh c ậ ẩ ọ ờ

m áp c a tình yêu, tình ng i cũng đã đ a Chí tr v v i nh ng l n b “bà ba” bá ấ ủ ườ ở ề ớ ữ ư ầ ị

Ki n làm nh c trong quá kh và ý th c v hi n t i, t ng lai c a mình v i s già ứ ề ệ ạ ươ ụ ứ ế ớ ự ủ

c i, cô đ c. Trong Chí bùng lên khát v ng tr v v i cu c s ng l ỗ ở ề ớ ộ ố ộ ọ ươ ắ ng thi n: “H n ệ

thèm l ng thi n, h n mu n làm hòa v i m i ng i bi t bao!”[ ươ ệ ắ ố ớ ọ ườ ế Hà Minh Đ c (s u ư ứ

i thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. t m & gi ầ ớ ộ , ệ ẩ ậ ọ

T p 1; tr 95]. ậ

nhi u bi k ch (bi k ch b t V i c t truy n đa tuy n, ệ ớ ố ế Chí Phèo di n t ễ ả ị ướ ề ị ị ạ c đo t

quy n làm ng i, bi k ch b c tuy t quy n làm ng ề ườ ị ự ệ ề ị ườ ệ i), đan xen nhi u m ng hi n ề ả

th c: Đ i s ng cùng qu n c a ng i dân quê, b m t th t c a xã h i th c dân ờ ố ự ủ ẫ ườ ộ ặ ậ ủ ự ộ

phong ki n, kh ng đ nh v đ p ph m giá c a ng i dân l ng thi n... Có th nói, ẻ ẹ ủ ế ẩ ẳ ị ườ ươ ệ ể

v i dung l ớ ượ ng h n ch c a th lo i nh ng tác ph m ể ạ ế ủ ẩ Chí Phèo đã ph n ánh đ ư ả ạ ượ c

nhi u m t c a cu c s ng và tái hi n đ y đ n nhi u s ph n. Đây là thành công ầ ề ố ộ ố ặ ủ ề ệ ặ ậ

ng di n th lo i. đ u tiên, quan tr ng c a truy n ng n ầ ắ Chí Phèo, xét trên ph ủ ệ ọ ươ ể ạ ệ

K t c u đa tuy n đan xen nhi u y u t là l ế ấ ế ố ế ề ố ế ấ i k t c u m i, hi n đ i đ ớ ạ ượ c ệ

ng lãng m n và hi n th c. Đ c bi v n d ng nhi u trong văn xuôi khuynh h ậ ụ ề ướ ự ệ ạ ặ ệ ở t

th lo i ti u thuy t, l i k t c u này đã m ra nhi u h ng ti p c n và khai thác ể ạ ể ế ố ế ấ ề ở ướ ế ậ

hi n th c cu c s ng, n i dung ph n ánh hi n th c phong phú, đa d ng h n và th ộ ố ự ự ệ ệ ả ạ ộ ơ ể

hi n đ c cùng m t lúc nhi u quan đi m, tri t lí s ng khác nhau c a tác gi . Thành ệ ượ ề ể ộ ế ủ ố ả

công và hi u qu c a vi c vân d ng còn ph thu c vào tài năng c a nhà văn, song ả ủ ụ ụ ủ ệ ệ ộ

i k t c u này d n đ t c a l c khai thác và v n d ng hi u qu trong nh ng u vi ữ ư ệ ủ ố ế ấ ầ ượ ậ ụ ệ ả

văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c. ự ệ ạ

127

9.1.1.2. Giao thoa trong k t c u tâm lí ế ấ

ể K t c u v i c t truy n tâm lí là thu t ng xu t hi n trong quá trình tìm hi u ữ ấ ế ấ ớ ố ệ ệ ậ

các ti u thuy t tâm lí và ngày càng đ ể ế ượ ử ụ ứ c s d ng nhi u trong đ i s ng nghiên c u ờ ố ề

văn h c. Song hi n t i, ệ ạ ở ọ ta v n ch a có m t khái ni m v ti u thuy t tâm lí cũng ệ ề ể ư ế ẫ ộ

nh k t c u, c t truy n tâm lí trong các t đi n khoa h c ( ư ế ấ ệ ố ừ ể ọ T đi n văn h c ừ ể ọ và Từ

đi n thu t ng văn h c ệ ọ ). Trong m t s công trình nghiên c u g n đây, đã xu t hi n ứ ầ ộ ố ữ ể ấ ậ

m t s quan ni m v k t c u, c t truy n tâm lí. Nhà nghiên c u Tr nh H Khoa ệ ề ế ấ ộ ố ứ ệ ố ồ ị

gián ti p đ c p t i c t truy n tâm lí khi bàn v k t c u c a ti u thuy t ề ậ ớ ố ề ế ấ ế B mướ ủ ệ ể ế

ệ tr ngắ : “k t c u tâm lí đã phá v hình th c k t c u truy n th ng trong các truy n ứ ế ấ ế ấ ề ỡ ố

c , câu chuy n không c n ph i k t th c có h u” và “Do k t c u theo quy lu t tâm ổ ả ế ế ấ ứ ệ ậ ậ ầ

lí, m ch truy n phát tri n không theo trình t th i gian t ệ ể ạ ự ờ ự ự ễ nhiên mà theo s di n

bi n c a tâm lí”[ Tr nh H Khoa (1997), Nh ng đóng góp c a T l c văn đoàn cho ế ủ ự ự ữ ủ ồ ị

văn xuôi hi n đ i Vi t Nam, Nxb Văn h c, Hà N i. ệ ạ ệ ố ộ ; tr162,163] Ho c trong cu n ặ ọ

Bàn v ti u thuy t Khái H ng ng xây ề ể ư , Ngô Văn Th nh n đ nh: “Khái H ng th ậ ư ư ế ị ườ

d ng nh ng c t truy n chú tr ng đ n tâm lí. Tác gi ự ữ ệ ế ố ọ ả ự không chú tr ng tái hi n tr c ệ ọ

ti p hi n th c đ i s ng, di n t các s ki n, bi n c bên ngoài, không thu t k ờ ố ễ ả ự ế ệ ự ệ ậ ể ế ố

theo th i gian t ờ ự nhiên mà theo di n bi n tâm lí”[ ễ ế Ngô Văn Th (2006), Bàn v ti u ề ể ư

i. c a Nam Cao, các thuy t Khái H ng, Nxb Th gi ư ế ớ ; tr 155]. Khi bàn v ề S ng mòn ế ố ủ

ấ nhà nghiên c u kh ng đ nh: “S ng mòn là m t cu n ti u thuy t k t c u tâm lí r t ế ế ấ ứ ể ẳ ố ộ ố ị

ặ đi n hình” b i “Trung tâm chú ý c a cu n ti u thuy t là nh ng d ng xé, d n v t, ố ủ ữ ể ể ế ằ ằ ở

nh ng thay đ i trong th gi ổ ế ớ ộ ả i n i tâm c a nhân v t Th ”, và “c t truy n đ n gi n” ứ ữ ủ ệ ậ ố ơ

cũng nh vai trò c a s ki n, tình ti t “không mang ý nghĩa t thân” mà ch là ủ ự ệ ư ế ự ỉ

nguyên c đ b c l ớ ể ộ ộ ả ậ c m xúc. Trong quá trình nghiên c u v k t c u ngh thu t ề ế ấ ứ ệ

i đi tr c, chúng tôi đ a ra quan c a tác ph m văn h c, trên tinh th n k th a ng ủ ế ừ ầ ẩ ọ ườ ướ ư

ni m k t c u tâm lí c a mình: ế ấ ủ ệ

K t c u, c t truy n chú tr ng t i khám phá và th hi n đ i s ng n i tâm v i các ế ấ ệ ố ọ ớ ể ệ ờ ố ộ ớ

tr ng thái đ i s ng tâm lí c a con ng i. ờ ố ủ ạ ườ

C t truy n đ c n i l ng, các s ki n không gi ệ ố ượ ự ệ ớ ỏ ữ vai trò quan tr ng trong s phát ọ ự

tri n tính cách mà thay vào đó là s v n đ ng c a các tr ng thái c m xúc, dòng tâm ộ ự ậ ủ ể ạ ả

, ký c, liên t ng c a nhân v t. t ư ứ ưở ủ ậ

M ch truy n phát tri n theo di n bi n tâm lí c a nhân v t, không theo trình t ủ ệ ể ễ ế ậ ạ ự ờ th i

gian t nhiên. ự

128

Kh o sát văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c, xu t hi n trong sáng tác ự ệ ệ ạ ấ ả

c a các nhà văn có quan ni m sâu s c v con ng ủ ắ ề ệ ườ i bên trong, l y tâm lí con ng ấ ườ i

làm đ i t ng khám phá và miêu t là l ố ượ ả ố ế ấ i k t c u tâm lí v i c t truy n n i l ng, ít ớ ố ớ ỏ ệ

ng. Các di n bi n c a c m xúc cũng không tuân s ki n nhi u c m xúc, liên t ự ệ ề ả ưở ủ ả ễ ế

mà luôn có s xáo tr n. Ta có th b t g p y u t giao thoa này theo m t tr t t ộ ậ ự ể ắ ặ ế ố ự ộ

trong ti u thuy t, truy n ng n c a Khái H ng, Nh t Linh, Hoàng Đ o, Th ch Lam, ắ ủ ư ế ệ ể ạ ấ ạ

Vũ Tr ng Ph ng, Nam Cao, Nguyên H ng. ụ ọ ồ

129

K t c u tâm lí đ c v n d ng h u h t trong ti u thuy t xu h ế ấ ượ ậ ụ ầ ế ể ế ướ ạ ng lãng m n,

t ừ ể ti u thuy t m đ u ế ở ầ H n b m m tiên ướ ồ ơ đ n ti u thuy t cu i cùng, k t thúc cho ố ể ế ế ế

xu h ng này ( là câu chuy n tình lãng m n, th ướ Thanh Đ cứ ). H n b m m tiên ồ ướ ơ ệ ạ ơ

m ng, đ p và g i c m giác nh nhàng lan t a trong tâm h n công chúng (ch y u là ợ ả ủ ế ẹ ẹ ộ ỏ ồ

thanh niên, trí th c th thành) lúc b y gi . S c h p d n c a tác ph m không ph i do ứ ấ ị ờ ứ ấ ẫ ủ ẩ ả

nh ng trang miêu t tâm lí, c t truy n li kì, v i nh ng tình hu ng b t ng mà ố ữ ệ ấ ớ ờ ố ở ữ ả

miêu t các tr ng thái c m xúc c a nhân v t. M t chuy n tình d i bóng t ả ủ ệ ậ ạ ả ộ ướ ừ ớ bi v i

c t truy n đ n gi n, có th tóm t ố ệ ể ả ơ ắ ằ ể t b ng vài câu ng n g n: “Ng c g p chú ti u ọ ắ ặ ọ

Lan chùa Long Giáng, ki u di m d i b áo tu hành. Ng c ng Lan là gái, đ tâm ở ễ ề ướ ộ ể ọ ờ

ỏ ồ theo dõi. Càng th y mình đoán trúng, Ng c càng đem lòng yêu. Lan không kh i b i ọ ấ

h i: ái tình n y n trong tâm h n cô gái đi tu! Lan đ u tranh đ kh i sa ngã. Thái đ ồ ể ỏ ấ ả ở ồ ộ

mu n d t khoát, nh ng lòng v n c yêu. Ng c cũng ch ng th g t b đ ể ạ ỏ ượ ẫ ứ ư ứ ẳ ố ọ ố c m i

i xa nhau, mà “yêu nhau trong linh h n, trong lý t ng”... mà tình. K t c c, hai ng ế ụ ườ ồ ưở

i thi u và tuy n ch n) v n có th g p nhau.”[ ể ặ ẫ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ ệ ể ọ

(2001), Văn ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ ; t p 2; tr ậ ụ ậ

67]. M ch truy n đ ệ ượ ẫ ậ c d n d t b i các tr ng thái c m xúc, c m giác c a nhân v t. ả ắ ở ủ ả ạ ạ

T c m giác ng c nhiên pha chút hoài nghi ban đ u c a Ng c khi g p ti u Lan: ừ ả ủ ể ầ ặ ạ ọ

vùng nhà quê l i có ng i đ p trai đ n th , n “Quái l ! Sao ạ ở ạ ườ ẹ ế ướ ế c da tr ng mát, ắ

ti ng nói d u dàng, trong tr o nh con gái”[ ư ế ẻ ị Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ i ớ

thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, ậ ự ự ụ

c m giác e l Hà N i.ộ ; t p 2; tr 10]đ n các sen miêu t ế ậ ả ả ệ ố ố ố , b i r i và b t l c khi ch n ấ ự

ch y tình yêu c a Lan cũng nh c m giác ng ngàng pha chút thích thú trong tâm ư ả ủ ạ ỡ

ủ h n Ng c khi d n phát hi n v đ p và tình yêu c a Lan n d u trong v ngoài c a ồ ẻ ẹ ủ ệ ẻ ấ ẩ ầ ọ

i c a c m giác trong tình yêu, khi thì k tu hành. Tràn ng p câu chuy n là th gi ẻ ế ớ ủ ả ệ ậ

“bu n v bu n v n” nh nh ai, lúc l i “h i h n” vì nh ng hành vi “d t n” khi ư ẩ ớ ồ ơ ồ ạ ố ậ ữ ợ ữ

“lôi kéo k tu hành” c a Ng c. M ch truy n nh g i lên nh ng c m giác v a nh ư ố ừ ữ ủ ệ ẻ ạ ả ọ ư

c th , v a nh m h c a nh ng k đang yêu đ v n đ ng cùng nh ng liên ụ ể ừ ư ơ ồ ủ ể ậ ữ ữ ẻ ộ

t ưở ng, h i c, l ni m. Th ng th t “rùng mình”, “gi ả ỉ ệ ồ ứ ố ậ ấ t mình”, “s hãi” r i “ng t ồ ợ

ng i” g c ngã tr c s c t n công m nh m c a ái tình trong tâm h n Lan. Cùng ườ ụ ướ ứ ấ ẽ ủ ạ ồ

m t lúc, ái tình mang l i trong Lan r t nhi u c m xúc, c m giác xôn xao m i l ộ ạ ề ả ớ ạ và ấ ả

v v i nh ng k ni m bu n. Các s ki n, tình ti cũng đ a cô tr ư ở ề ớ ự ệ ỉ ệ ữ ồ ế ệ t trong truy n

xu t hi n ch có vai trò kích thích nhân v t phô di n c m giác mà thôi. Bu i làm l ậ ễ ả ệ ấ ổ ỉ ễ

chay c u siêu cho ông Hàn, chuy n đi t ế ầ ớ i chùa Long Vân...ch là cái c đ cho nhân ỉ ớ ể

130

tâm h n mình trong nh ng không gian và c nh hu ng khác nhau mà thôi. v t b c l ậ ộ ộ ữ ả ồ ố

V i k t c u tâm lí, miêu t thiên nhiên cũng là th pháp h ng t i miêu t và phân ớ ế ấ ả ủ ướ ớ ả

tích tâm lí. V i ớ Đo n tuy t ệ cũng v y, m i s ki n trong tác ph m ch là nguyên c ỗ ự ệ ậ ẩ ạ ỉ ớ

kh i ngu n cho c m giác, c m xúc c a nhân v t. Cùng v i s ki n Loan v nhà ớ ự ệ ủ ề ậ ả ả ồ ơ

ch ng là nh ng chi ti ữ ồ ế ộ t nh : ti ng pháo n , gian phòng v i v “trang hoàng l ng ư ế ớ ẻ ổ

l y”, “ti ng nói ế ẫ ồ ồ ủ ả ” c a m ch ng, r i Thân (ch ng nàng) loay hoay tr i “ m nh ồ ẹ ả ồ ồ

ả v i tr ng lên chi u” đ u kh i ngu n cho tâm tr ng, c m giác trong Loan. Các c m ả ắ ề ế ạ ả ơ ồ

giác chua chát, cay đ ng tr ắ ướ c “m t c nh đ i ch t”, c m giác ân h n khi nh l ả ộ ả ớ ạ i ế ậ ờ

hành đ ng “v nh vô ý” h t đ cái h a lò và khinh b tr ấ ổ ỉ ướ ử ỉ ọ ợ ủ c c ch m i r c a ư ộ ờ ỏ

Thân. Các tr ng thái c m giác n i ti p nhau xu t hi n trong tâm h n Loan nh báo ố ế ư ệ ấ ạ ả ồ

tr c k t qu c a cu c s ng t ướ ộ ố ả ủ ế ủ i nh c. Ti u thuy t ể ế B m tr ng ắ c a Nh t Linh ướ ụ ủ ấ

đ c đánh giá cao v ngh thu t miêu t tâm lí nhân v t. T ngo i c nh t i các s ượ ề ệ ậ ả ạ ả ừ ậ ớ ự

ki n đ u t p trung làm n i b t đ i s ng tâm lí c a Tr i tâm lí ổ ậ ờ ố ề ậ ủ ệ ươ ng - m t th gi ộ ế ớ

đang chao đ o, chông chênh trong tình hu ng kh c nghi ắ ả ố ệ ủ t c a cu c đ i. Tình yêu ờ ộ

ỗ đ n cùng m t lúc v i s đe d a c a cái ch t, tình yêu thăng hoa song hành cùng n i ế ọ ủ ớ ự ế ộ

đau, s chán ch ự ườ ng b i b nh t ở ệ ậ t, nh ng ý nghĩ, hành đ ng th p hèn xen l n cao ộ ữ ấ ẫ

th ng tr c cái ch t... Tình yêu hay cái ch t trong tác ph m, xét đ n cùng cũng ch ượ ướ ế ế ế ẩ ỉ

là nguyên c đ nhân v t phô di n đ i s ng n i tâm c a mình. ễ ờ ố ớ ể ủ ậ ộ

131

L i k t c u v i c t truy n đ n gi n, xoay quanh cu c s ng đ i th ố ế ấ ộ ố ớ ố ệ ả ờ ơ ườ ủ ng c a

con ng i xu t hi n nhi u trong tác ph m Th ch Lam. Đây cũng là y u t ườ ế ố ươ t ng ề ệ ạ ẩ ấ

đ ng ngh thu t mang tính quy lu t trong sáng tác c a Th ch Lam và Nam Cao - hai ồ ủ ệ ạ ậ ậ

cây bút b c th y truy n ng n Vi t Nam hi n đ i luôn coi tâm lí c a con ng i là ệ ầ ậ ắ ệ ủ ệ ạ ườ

ng chi m lĩnh, miêu t v i quan ni m sâu s c v con ng đ i t ố ượ ế ả ớ ề ệ ắ ườ ờ i, cu c đ i. ộ

ạ Truy n c a Th ch Lam ít s ki n nhi u c m giác và c m giác d n d t m ch ề ự ệ ủ ệ ẫ ả ả ắ ạ

ng s ng c a truy n. Các s ki n m t đi vai trò quan tr ng nh truy n, tr thành x ở ệ ươ ự ệ ủ ệ ấ ố ọ ư

ả trong c t truy n truy n th ng mà ch xu t hi n v a đ đ nhân v t th hi n c m ấ ừ ủ ể ể ệ ề ệ ệ ậ ố ố ỉ

xúc mà thôi. Hai đ a tr , Gió l nh đ u mùa, T i ba m i, D i bóng Hoàng Lan... ướ ươ ứ ẻ ầ ạ ố

đ Tình x a ư là nh ng truy n ng n k t c u nh v y. ư ậ Gió l nh đ u mùa ạ ế ấ ữ ệ ầ ắ ượ ở ầ c m đ u

t, phù h p v i quy lu t c a t b ng m t s ki n không có gì đ c bi ằ ộ ự ệ ặ ệ ậ ủ ự ợ ớ ể nhiên: chuy n

mùa. Nh ng đó l ư ạ ả i là kh i đi m cho chu i tâm tr ng c a nhân v t v i nh ng c m ạ ậ ớ ữ ủ ể ở ỗ

giác đ i l p gi a l nh l o và m áp, luôn tri t tiêu l n nhau. Đó là th gi ữ ạ ố ậ ẽ ấ ệ ế ớ ả i c m ẫ

giác đ c v n đ ng t ngo i c nh vào tâm c nh v i nhi u tr ng thái khác nhau. T ượ ậ ộ ừ ạ ả ề ạ ả ớ ừ

cái nóng cu i tháng m i “khô và hanh” làm “n t n đ t ru ng và làm giòn khô ứ ẻ ấ ườ ố ộ

nh ng chi c lá r i ơ ” c a chi u hôm qua đ n “cái l nh c a mùa đông rét m t” sau ạ ướ ữ ủ ủ ế ề ế

ạ m t đêm m a rào. Sau s ki n chuy n đ i c a thiên nhiên là chu i c m giác l nh ự ệ ổ ủ ỗ ả ư ể ộ

i. l o hay m áp di n ra trong lòng ng ễ ẽ ấ ườ

132

Chú tr ng khám phá và miêu t tâm lí con ng i luôn là ý th c th ọ ả ườ ứ ườ ự ng tr c

trong t ng c a các cây bút lãng m n nói chung và xu h ng ti u thuy t t ư ưở ủ ạ ướ ế T l cự ự ể

văn đoàn nói riêng. Dòng tâm lí c a nhân v t là ch đ o, song đôi lúc, y u t ủ ạ ế ố ậ lu n ủ ậ

c đ cao đã d n đ n tình tr ng gò ép sao cho đ i s ng tâm lí nhân v t phù đ đ ề ượ ờ ố ế ề ậ ạ ẫ

ng c a tác gi . Chính vì v y, t ch c c a k t c u, c t truy n tâm lí h p v i t ợ t ớ ư ưở ủ ả ậ ổ ứ ủ ế ấ ệ ố

còn l ng, ch a th hi n s v n đ ng m t cách t ể ệ ự ậ ư ỏ ộ ộ ự ậ nhiên, bi n ch ng theo quy lu t ứ ệ

c a đ i s ng tâm lí con ng ủ ờ ố ườ ờ i. K c trong các ti u thuy t gây ti ng vang l n th i ể ả ế ể ế ớ

đó nh ư N a ch ng xuân ừ ử hay Đo n tuy t ạ ệ . Sau này, trong Vi ế ế t và đ c ti u thuy t ể ọ

Nh t Linh đã th a nh n vì m i mê th hi n lu n đ , m t s đo n trong ể ệ ộ ố ừ ề ậ ả ạ ấ ậ Đo nạ

t r t khiên c ng. Ông cho r ng: n u vi t l i tuy tệ , ông đã vi ế ấ ưỡ ế ằ ế ạ Đo n tuy t ệ thì ông ạ

t cho đúng v i tâm lí nhân v t h n. K t thúc s vi ẽ ế ậ ơ ế ớ N a ch ng xuân ừ ử ế là m t cái k t ộ

không có h u nh ng tô đ m cho thái đ quy t li ế ệ ư ậ ậ ộ ớ t, không th a hi p c a cái m i ệ ủ ỏ

tr c cái cũ. K t thúc này ch phù h p v i t ng c a tác gi ch ch a h n phù ướ t ớ ư ưở ế ợ ỉ ủ ả ứ ư ẳ

i c a Mai - m t cô gái có tình yêu đ p, trong sáng, h p v i logic phát tri n n i t ợ ộ ạ ủ ể ẹ ớ ộ

chung th y cùng v i ý th c đ u tranh và ngh l c m nh m v n t ứ ấ ị ự ẽ ươ ớ ủ ạ ớ ề ố i quy n s ng

chính đáng, quy n làm ng i c a mình. ề ườ ủ

133

V i khuynh h ớ ướ ữ ng văn xuôi hi n th c, Vũ Tr ng Ph ng là m t trong nh ng ọ ự ụ ệ ộ

nhà văn coi tâm lí con ng i là đ i t ng thăm dò, khám phá. Ng ườ ố ượ ườ ọ ắ ặ i đ c b t g p

trong cu n ti u thuy t lu n đ ộ ề Làm đĩ c a ông ý th c kh o c u v “cái dâm” - m t ả ứ ề ủ ứ ế ể ậ ố

ca gi i ph u tâm sinh lí con ng t lí: “Cái dâm thu c quy n sinh ả ẫ ườ i minh h a cho tri ọ ế ề ộ

lý h c ch luân lý h c không ki m ch n i nó”[ Vũ Tr ng Ph ng (2012), Làm đĩ, ế ổ ứ ề ọ ọ ụ ọ

Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i.ộ ; tr 6]. Câu chuy n đ ệ ượ c xây d ng theo l ự ố ế ấ i k t c u

tâm lí, chú tr ng khám phá đ i s ng n i tâm, quy lu t tâm sinh lí c a nhân v t trong ờ ố ủ ậ ậ ọ ộ

m t quá trình hình thành và phát tri n. K t c u c a ng t i bám sát s ế ấ ủ Làm đĩ h ể ộ ướ ớ ự

bi n đ i đ i s ng sinh lí, tâm lí c a nhân v t qua các ch ng đ ổ ờ ố ủ ế ậ ặ ườ ng đ i: T ờ ừ Tu iổ

Tr y l c d y thì ậ đ n ế Ra đ iờ , L y ch ng ồ , r i cu i cùng là ố ấ ồ ạ ụ ạ . Di n bi n c a m ch ủ ế ễ

ớ truy n là di n bi n c a các tr ng thái sinh lí, tâm lí c a nhân v t chính. G n v i ủ ủ ế ễ ệ ậ ắ ạ

m i ch ng đ ng đ i, tác gi luôn chú ý t i miêu t , gi ặ ỗ ườ ờ ả ớ ả ả ủ i thích đ i s ng tâm lí c a ờ ố

nhân v t b ng s phát tri n c a đ i s ng sinh lí. M n hình th c t truy n, tác gi ể ủ ờ ố ậ ằ ứ ự ượ ự ệ ả

đã khách quan đ Huy n t b c l các tr ng thái tâm lí, t lí gi i b ng các chiêm ề ự ộ ộ ể ạ ự ả ằ

nghi m trong đ i s ng sinh lí c a mình. Tâm lí thích ch i búp bê đ c lí gi ờ ố ủ ệ ơ ượ ả ằ i b ng

“m u tính”, c m giác ng ng ngùng, kinh ng c, s hãi...đ c lí gi i b i “tính tò mò ẫ ả ượ ạ ợ ượ ả ở

mu n hi u mu n bi ể ố ố ế t” v khoa h c sinh n . Các s ki n không gi ở ự ệ ề ọ ữ ố vai trò chi ph i

t ớ ờ ố ố ủ ờ i đ i s ng, tính cách nhân v t, thay vào đó là nh ng r o r c, ham mu n c a đ i ạ ự ữ ậ

i v căn nguyên đ y đ s ng b n năng. V i k t c u này, Vũ Tr ng Ph ng đã lí gi ố ớ ế ấ ụ ả ọ ả ề ầ ủ

ng Làm đĩ trong xã h i. Đó là quá trình hình thành và phát tri n theo c a hi n t ủ ệ ượ ể ộ

quy lu t nh t quán: Đ i s ng sinh lí quy đ nh các tr ng thái tâm lí c a con ng ờ ố ủ ạ ấ ậ ị ườ i.

Đ ng nhiên, quy lu t tâm lí mang màu s c c c đoan r t riêng này có đ ươ ự ấ ắ ậ ượ ừ c t

chiêm nghi m c a ông v cu c s ng. ề ộ ố ủ ệ

134

S ng có nghĩa là t ng t c nh c t Là cây bút quan ni m “ệ ố ư ưở ”, Nam Cao đ ượ ắ ớ i

ể là nhà văn hi n th c tâm lí, nhà văn c a nh ng dòng ý th c. K t c u trong ti u ế ấ ự ủ ữ ứ ệ

ờ thuy t, truy n ng n c a ông h u h t là k t c u tâm lí g n v i cu c s ng đ i ế ấ ủ ế ệ ế ầ ắ ắ ớ ộ ố

th ng. Không đ t nhân v t c a mình trong tình hu ng đ c bi t nh Nh t Linh, ườ ậ ủ ặ ặ ố ệ ư ấ

Khái H ng mà là cu c s ng đ i th ng đ b c l ộ ố ư ờ ườ ể ộ ộ nh ng trăn tr , day d t, yêu ở ữ ứ

th ng, hoài bão và khát v ng chính đáng c a con ng ươ ủ ọ ườ i - nh ng ng ữ ườ ộ i lao đ ng

ng thi n. Truy n c a ông th ng là truy n không có truy n, hay nói cách khác là l ươ ệ ủ ệ ườ ệ ệ

c t truy n đ n gi n. Nhi u truy n ch xoay quanh cu c s ng đ i th ệ ố ệ ơ ộ ố ề ả ờ ỉ ườ ng c a ng ủ ườ i

ế lao đ ng nh n i lo c m áo hàng ngày, ti n d u đèn... v i nh ng thói quen và n p ề ư ỗ ữ ầ ơ ộ ớ

nghĩ c l p đi l p l i trong cu c s ng. Nhân v t c a ông ít hành đ ng, nhi u suy t ứ ặ ặ ạ ộ ố ậ ủ ề ộ ư

đ i. M t cái nhìn mi và vô cùng nh y c m v i nh ng ý nghĩ vinh nh c ớ ạ ả ụ ở ờ ữ ộ ệ ộ t th , m t ị

gi ng nói dè b u c a ng ủ ọ ỉ ườ ờ i đ i, k c m t ý nghĩ h ể ả ộ ưở ế ng l c ích k ... cũng khi n ỉ ạ

nhân v t c a ông đau kh , ân h n và suy ng m tri n miên. ậ ủ ề ậ ẫ ổ S ng mòn ố tiêu bi u cho ể

ầ k t c u tâm lí c a Nam Cao khi t p trung xoay quanh tái hi n cu c s ng tinh th n ế ấ ộ ố ủ ệ ậ

ố c a nh ng trí th c nghèo. G p g v i Th ch Lam trong ngh thu t t o d ng c t ủ ậ ạ ỡ ớ ữ ứ ự ệ ạ ặ

truy n, Nam Cao v n d ng tri t đ c t truy n tâm lí và miêu t ụ ệ ậ ệ ể ố ệ ả ờ thành công đ i

i v i quá trình di n bi n tinh t s ng tâm h n con ng ố ồ ườ ớ ễ ế ế ệ ủ , ph c t p. C t truy n c a ố ứ ạ

ộ ông đ n gi n, có truy n ch xoay quanh ánh trăng nh đang che m hi n th c cu c ờ ệ ư ự ệ ả ơ ỉ

( s ng nghèo kh , bu n t ố ữ ồ ẻ Trăng sáng), nhân v t c a ông cũng chao đ o v i nh ng ậ ủ ả ổ ớ

c m giác c m xúc khác nhau. ả ả Ở Đ i th a ờ ừ , c t truy n n i l ng, ch là nh ng suy ớ ỏ ữ ệ ố ỉ

ng m c a nhân v t v giá tr và ý nghĩa c a cu c s ng, v khát v ng, hoài bão, lí ộ ố ậ ề ủ ủ ề ẫ ọ ị

ng nhân đ o tr t ưở ạ ướ ả ấ c c nh “áo c m ghì sát đ t”. Đó còn là n i bu n, đau đ n, b t ấ ơ ỗ ồ ớ

ữ l c, ng m ngùi, chua xót ph i s ng c nh “đ i th a”. V i Nam Cao, ngay c “nh ng ự ả ố ừ ả ả ậ ờ ớ

truy n không mu n vi t” cũng thành truy n, cũng là c đ tác gi th phê phán l ệ ố ế ớ ể ệ ả ể ố i

i trí th c, n i lo l ng xót xa tr s ng buông th , vô trách nhi m c a ng ố ủ ệ ả ườ ứ ắ ỗ ướ ả c c nh

đói nghèo và l ng vào đó quan đi m sáng tác: “Cái ngh văn, k nh t là cái l ể ề ấ ồ ỵ ố ấ i th y

ng i ta ăn khoai cũng vác mai đi đào”[ Hà Minh Đ c (s u t m & gi i thi u), (1975, ườ ư ầ ứ ớ ệ

1976), Nam Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ộ ; t p II; tr 28] ậ ẩ ọ

135

Cùng v i s th c t nh c a con ng i cá nhân là chi u sâu trong ý th c khám ớ ự ứ ỉ ủ ườ ứ ề

phá và miêu t con ng i. Khám phá và miêu t con ng i n i tâm, con ng ả ườ ả ườ ộ ườ ớ i v i

c chuy n bi n m nh trong đ i s ng văn đ i s ng bên trong nhi u màu s c là b ờ ố ề ắ ướ ờ ố ể ế ạ

i k t c u tâm lí, đan xen nhi u y u t đã đ c các tác gi h c. V i tinh th n trên, l ọ ầ ớ ố ế ấ ế ố ề ượ ả

ồ văn xuôi lãng m n và hi n th c v n d ng hi u qu khi khám phá chi u sâu tâm h n ự ậ ụ ệ ệ ề ả ạ

con ng i. ườ

9.1.2. Giao thoa trong ngh thu t t o d ng tình hu ng ậ ạ ự ố ệ

T đi n Ti ng Vi t ừ ể ế ệ (Nhà xu t b n Khoa h c Xã h i) đ nh nghĩa v tình ấ ả ề ộ ọ ị

hu ng: “Toàn th nh ng s vi c x y ra t ữ ự ệ ể ả ố ạ ộ i m t n i, trong m t th i gian, bu c ộ ộ ơ ờ

ng i ta ph i suy nghĩ, hành đ ng, đ i phó, ch u đ ng...”[TĐTV(1977); tr 774] Đ nh ườ ị ự ả ố ộ ị

nghĩa tình hu ng cũng xu t hi n trong m t s t đi n khác nh ộ ố ừ ể ư T đi n Ti ng Vi ừ ể ế ệ ấ ố ệ t

ng b t l i, c n đ i phó”[TĐTV(1998) tr thông d ngụ : “Hoàn c nh di n bi n, th ễ ế ả ườ ấ ợ ầ ố

790]. Hay trong T đi n L c - Vi t ừ ể ạ ộ ệ trên Internet: “S di n bi n c a tình hình, bu c ế ủ ự ễ

ph i suy nghĩ đ i phó”[ http://tratu.vietgle.vn/]. D a vào đ nh nghĩa v tình hu ng, ả ố ự ề ố ị

chúng tôi quan ni m v tình hu ng ngh thu t là s sáng t o c a ch th sáng tác, ạ ủ ủ ể ự ệ ệ ề ậ ố

có vai trò r t quan tr ng trong truy n ng n và ti u thuy t b i nó là ph ệ ế ở ể ắ ấ ọ ươ ng ti n đ ệ ể

khám phá, th hi n nhân v t và qua đó th y đ c tài năng, s tr ng c a tác gi ể ệ ấ ượ ậ ở ườ ủ . ả

ố Có r t nhi u tình hu ng ngh thu t xu t hi n trong văn h c nh : Tình hu ng ấ ư ệ ề ệ ậ ấ ố ọ

ố trào phúng, tình hu ng rùng r n, tình hu ng căng th ng, giàu k ch tính, tình hu ng ố ẳ ợ ố ị

Kh o sát trong văn xuôi lãng m n và văn xuôi b t ng , tình hu ng kh i g i tâm lí… ấ ơ ợ ố ờ ạ ả

hi n th c th i kì 1932 - 1945, có s g p g trong ngh thu t t o d ng tình hu ng, ậ ạ ự ặ ự ự ệ ệ ố ờ ỡ

n i b t là tình hu ng căng th ng, giàu k ch tính và tình hu ng kh i g i tâm lí. ị ổ ậ ơ ợ ẳ ố ố

9.1.2.1. Tình hu ng căng th ng, giàu k ch tính ẳ ố ị

136

ệ Không ph i ng u nhiên, ki u tình hu ng căng th ng, giàu k ch tính xu t hi n ố ể ẳ ấ ả ẫ ị

v i t n su t cao trong văn xuôi lãng m n và hi n th c th i kì 1932 - 1945. Nguyên ớ ầ ự ệ ạ ấ ờ

nhân đ u tiên có th k t t Nam th i kì ể ể ớ ầ i đó là hi n th c n i b t trong xã h i Vi ự ổ ậ ệ ộ ệ ờ

này là tình tr ng b t công di n ra kh p m i n i, xã h i ch t ch a nhi u ngh ch lí ễ ạ ấ ở ọ ơ ứ ề ắ ấ ộ ị

v i nh ng mâu thu n gay g t c n ph i lên án, xóa b . Ý th c và khát v ng đòi dân ớ ắ ầ ữ ứ ả ẫ ỏ ọ

ch vang lên trong các tác ph m c a văn h c lãng m n và hi n th c nh h qu t ư ệ ả ấ t ủ ủ ự ệ ạ ẩ ọ

i các mâu thu n, tìm cách c t nghĩa và lí y u in đ m d u n c a th i đ i. Chú ý t ế ấ ấ ủ ờ ạ ậ ớ ẫ ắ

gi i trên tinh th n dân ch , khoa h c là m c đích h ng t ả ủ ụ ầ ọ ướ ớ ủ i c a nhi u nhà văn ề

trong th i kì 1932 - 1945. Đây là nguyên nhân quan tr ng tác đ ng t i cách t ờ ọ ộ ớ ổ ứ ch c

các s ki n, tình hu ng sao cho t ng, quan ni m… c a mình b c l rõ nét, có ự ệ ố t ư ưở ộ ộ ủ ệ

chi u sâu qua h th ng nhân v t. ệ ố ề ậ

Xu t phát t ý th c kh ng đ nh con ng i cá nhân trên tinh th n dân ch , các ấ ừ ứ ẳ ị ườ ủ ầ

nhà văn lãng m n th ng đ c đ t nhân v t c a mình trong nh ng tình hu ng éo ạ ườ ượ ậ ủ ữ ặ ố

le, căng th ng. Tình hu ng căng th ng, giàu k ch tính xu t hi n v i t n su t cao ớ ầ ệ ẳ ấ ấ ẳ ố ị

trong ti u thuy t ể ế T l c văn đoàn ự ự , đ c bi ặ ệ ề t trong các ti u thuy t mang tính lu n đ : ế ể ậ

N a ch ng xuân, Đo n tuy t, L nh lùng, Thoát ly... Trong N a ch ng xuân , đ t Mai ử ừ ệ ạ ạ ử ừ ặ

trong nh ng tình hu ng căng th ng, giàu k ch tính (trong các ch ẳ ữ ố ị ươ ầ ng: B c đ u, ướ

H i ki n), Khái H ng v a miêu t c v ph m ch t, tính cách m nh m c a cô, đ ư ừ ế ộ ả ượ ẻ ẽ ủ ẩ ấ ạ

c thói dâm đãng cũng nh t v a miêu t ừ đ ả ượ t ư ư ưở ể ng l c h u, b n ch t nham hi m, ạ ậ ả ấ

ẹ ộ x o quy t c a giai c p phong ki n. Trong cu c “h i ki n” v i bà án (m L c), ả ệ ủ ế ế ấ ộ ộ ớ

cu c đ u tranh đòi quy n t do luy n ái, hôn nhân đ c đ y lên t n cùng, không ề ự ấ ộ ế ượ ẩ ậ

th a hi p. Mai tr c ti p phê phán m nh m t ế t ẽ ư ưở ự ệ ạ ỏ ộ ng n c c a bà án, s bó bu c ệ ổ ủ ự

giáo phong ki n khi bác b giá tr nhân đ o “trong ph m vi nho giáo”, trong c a l ủ ễ ế ạ ạ ỏ ị

ph m vi “l nghi” v i “ngũ luân ngũ th ng” hay “t đ c, tam tòng” c a đàn bà. ạ ễ ớ ườ ứ ứ ủ

K t h p v i nh ng câu “c nh khóe”: “B m, bà l n còn kém bà án m t tý”, câu đáp ẩ ế ợ ữ ạ ớ ớ ộ

tr bà án c a Mai: “B m bà l n, nhà con không có m l y l ”[ ng, ả ấ ẽ Phan Tr ng Th ủ ả ẩ ớ ọ ưở

Nguy n C (gi ừ ễ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c văn đoàn, t p ậ ự ự

1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ủ ộ ; t p 2; tr151] m nh m vang lên nh tuyên ngôn c a ụ ư ẽ ậ ạ

nh ng cô “gái m i” t ch i quan ni m l i th i c a l ữ ớ ừ ố ệ ỗ ờ ủ ễ ờ giáo phong ki n. Đ ng th i, ế ồ

tái hi n đ qua tình hu ng này, tác gi ố ả ệ ượ c chân dung bà án, đ i di n tiêu bi u cho t ạ ệ ể ư

ng phong ki n v i nh ng quan ni m h p hòi, ích k l i th i đã và đang t n t t ưở ỉ ỗ ữ ế ệ ẹ ớ ồ ạ i ờ

t không v ng ch c trong xã h i đ ữ ộ ươ ắ ng th i, đ ng th i kh ng đ nh thái đ quy t li ẳ ế ệ ờ ồ ờ ộ ị

khoan nh ng c a Mai tr c thành trì c a t ng phong ki n. ượ ủ ướ t ủ ư ưở ế

137

i đ c b t g p nhi u tình hu ng căng th ng, giàu k ch Trong Đo n tuy t ạ ệ , ng ườ ọ ắ ặ ề ẳ ố ị

ữ tính, tiêu bi u nh m c VII, ph n th hai và m c I ph n th ba. Cu c đ i đ u gi a ộ ố ầ ư ụ ụ ứ ứ ể ầ ầ

Loan và gia đình Thân th c s quy t li ự ự ế ệ ế t khi đ a con c a cô đang n m ch ch t ủ ứ ằ ờ

(m c VII ph n th hai): T nh ng câu nói ám ch cho đ n nh ng câu bu c t i, Loan ừ ữ ộ ộ ứ ụ ữ ế ầ ỉ

đã ch ra k tr c ti p gây ra cái ch t cho con trai mình khi nói v i Bích: ế ẻ ự ế ớ ỉ

“- ...Cô ph i bi t vì sao nó ch t? Chính cái th ng th y bùa y nó đã đánh ả ế ế ằ ầ ấ

t con tôi? ai gi t? ch t con tôi, cô đã rõ ch a?... Cô th nghĩ xem ai gi ư ử ế ế ế

...

- Ra m l i đ cho tôi gi t nó. Con m nh ng nó là cháu tôi, m có gi i, m ợ ạ ổ ế ợ ư ợ ỏ ợ

c đi ki n. À ra bà Hai d y con gái nh th , d y con ăn nói h n x ứ ư ế ạ ệ ạ ỗ ượ ớ c v i

m ch ng. M nào con n y... ẹ ẹ ồ ấ

Loan gi n quá, hai tay run l y b y: ẩ ẩ ậ

- Xin đ ng ai nói đ ng đ n m tôi! ừ ẹ ế ộ

Bà phán nói:

- Tôi b o cái con m y không bi t d y con! Đ a nào làm gì tôi thì c làm đi, ẹ ấ ả ế ạ ứ ứ

tôi xem nào”[Phan Tr ng Th i thi u và tuy n ch n) ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ ệ ể ọ

(2001), Văn ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ ; t pậ ụ ậ

2; tr 84]

138

i tăm m t mày” và thái đ Cái tát (theo l nh m ) c a Thân khi n Loan “t ẹ ủ ệ ế ố ặ ộ

i m t l t, r i s a l c a Loan “ng ng đ u lên nhìn kh p m i ng ủ ắ ẩ ầ ọ ườ ộ ượ ồ ử ạ ả i mái tóc”, th n

nhiên b c ra đã báo hi u cho xung đ t quy t li t h n, m nh m h n ph n sau, ướ ế ệ ơ ẽ ơ ở ệ ạ ộ ầ

là ti n đ đ đi t i ý th c và hành đ ng đo n tuy t. Tính cách m nh m , thái đ ề ể ề ớ ứ ệ ẽ ạ ạ ộ ộ

giáo phong ki n đ d t khoát, quy t li ứ ế ệ t ch ng l ố i l ạ ễ ế ượ ẽ ơ c th hi n m nh m h n ạ ể ệ

trong hành đ ng ph n kháng khi Loan b chà đ p v th xác và nhân ph m. Tr ị ề ể ẩ ạ ả ộ ướ c

hành đ ng vũ phu c a Thân, tr c nh ng hành đ ng ch i r a tàn b o c a m ủ ộ ướ ử ủ ủ ữ ạ ộ ẹ

ậ ch ng, khi nàng c m th y ph m giá c a mình “không b ng ph m giá m t con v t”, ủ ằ ẩ ả ẩ ấ ồ ộ

nàng ph n kháng m nh m trên tinh th n và ý th c sâu s c v quy n làm ng ầ ứ ề ẽ ề ắ ả ạ ườ i

t: “Ai c a mình. Nh ng câu đ i đáp v i m ch ng di n ra càng lúc càng quy t li ẹ ủ ế ệ ữ ễ ố ồ ớ

ề d y ai? Đ ng m t tí thì d y. Tôi không c n ai d y tôi.” đ n “Không ai có quy n ạ ế ầ ạ ạ ộ ộ

ch i tôi, không ai có quy n đánh tôi”, “Bà là ng i, tôi cũng là ng ử ề ườ ườ ơ i, không ai h n

kém ai”. Đ i t ng c a hành đ ng ph n kháng hi n ra t ố ượ ủ ệ ả ộ tr u t ừ ừ ượ ế ụ ể ng đ n c th ,

i thi u và tuy n ch n) t ừ “ai” đ n “bà”[ ế Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ ệ ể ọ

(2001), Văn ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ ,t p 1; tr 99]. ụ ậ ậ

ố Đ t nhân v t c a mình trong các tình hu ng căng th ng, Nh t Linh cũng nh mu n ố ậ ủ ư ẳ ấ ặ

phát đ n t trình bày quá trình ph n kháng c a Loan t ả ủ t ừ ự ế ự ữ giác. Tai h a do nh ng ọ

i th i l n l t giáng xu ng cu c đ i Loan, t cu c hôn nhân g t p t c c h , l ậ ụ ổ ủ ỗ ờ ầ ượ ờ ộ ố ừ ộ ả

bán đ n cu c s ng kh n kh b i gia đình ch ng, r i con ch t, r i nh ng tr n đòn ế ồ ộ ố ổ ở ữ ế ậ ố ồ ồ

t c a ng ủ ườ i ch ng vũ phu... T t c n i kh n kh y k t h p v i nh ng t ố ấ ả ỗ ế ợ ổ ấ ữ ồ ớ ư ưở ng

m i mà cô h c đ tr c ọ ượ ở ườ ớ ẽ ứ ng Tây là đ ng l c t o nên hành đ ng m nh m , d t ự ạ ạ ộ ộ

khoát đo n tuy t v i gia đình phong ki n. ệ ớ ế ạ

c s d ng trong Lo i tình hu ng này cũng đ ố ạ ượ ử ụ ặ Thoát ly (Khái H ng). Đ t ư

nhân v t ph n di n vào các tình hu ng giàu k ch tính, Khái H ng th hi n cái nhìn ể ệ ư ệ ậ ả ố ị

i quan l i v i ông tham, bà phán. Chính vì v y, m c dù ch s c s o c a mình v gi ắ ả ủ ề ớ ạ ớ ặ ậ ỉ

i này trên bình di n văn hóa, gia đình song s c m nh và t p trung phê phán b n ng ậ ọ ườ ứ ệ ạ

tính chi n đ u, tính th i s cũng nh giá tr t ờ ự ị ố ư ế ấ ộ ố ầ cáo toát lên m nh m . Cu c đ i đ u ẽ ạ

c đúc k t t dân gian: c a H ng và bà phán (dì gh ) di n ra đúng v i quy lu t đ ẻ ủ ậ ượ ễ ồ ớ ế ừ

“M y đ i s m tr ờ ấ ấ ướ c có m a ư

M y đ i dì gh mà a con ch ng!” [Phan Tr ng Th ư ẻ ấ ờ ồ ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ i ớ

ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ể ệ ươ ự ự ậ

Giáo d c, Hà N i. ộ , t p 2; tr 677] ụ ậ

139

Các xung đ t gi a H ng và bà phán luôn di n ra ữ ễ ộ ồ ở ế ở th không cân x ng b i ứ

ế phía bà phán luôn t o thành m t “cánh” r t đông và r t m nh, có đ các “chi n ủ ấ ấ ạ ạ ộ

ng” l m m u nhi u k , trong đó có cha c a H ng. Bà phán v i s l c lõi, khôn t ướ ớ ự ọ ư ủ ề ế ắ ồ

i ch ng nhu nh ngoan m n tay ng ượ ườ ồ ượ ả c, tr ng danh hão đ đ y H ng vào c nh ể ẩ ọ ồ

i m ng nhi c, ch i r a. Trong các s ng kh n kh v i nh ng tr n đòn, nh ng l ữ ố ổ ớ ữ ậ ố ờ ử ủ ế ắ

cu c xung đ t, g n v i m i c ch , l ắ ỗ ử ỉ ờ ộ ớ ộ ộ i nói c a bà phán là ti ng ch i, là hành đ ng ế ủ ử

i cha nhu nh c, háo danh. tàn nh n c a ng ẫ ủ ườ ượ Ở ụ ộ m c VII ph n th ba, trong m t ứ ầ

xung đ t căng th ng gi a ông bà phán v i H ng, s thâm đ c, nham hi m c a bà ớ ủ ữ ự ể ẳ ộ ồ ộ

phán b c l rõ nét cùng v i s hèn kém, háo danh c a ông phán. N c ộ ộ ớ ự ụ ườ ủ ộ i thâm đ c,

nham hi m bà phán nh l i dao đ c luôn chĩa v phía H ng và đ y nhanh hành ư ưỡ ể ề ẩ ộ ồ

i thanh minh c a H o, “ ti ng c ” đ ng c a ông phán. Sau l ộ ủ ờ ủ ả ế ườ ằ i g n c a bà phán ủ

khi n ông phán ph i nói đ gi i nghĩa. R i “ i g n ể ả ế ả ồ l n th hai bà phán c ứ ầ ườ ằ ” và đay

i hai t i hùa theo m a mai. Đi p ng : “Bà l ạ ừ “trót d i” c a H o đ r i ông phán l ả ể ồ ủ ạ ạ ữ ệ ỉ

phán l i”, “Bà phán v n c i” sau m i m t l n đ i ph ng ch ng tr càng i c ạ ườ ẫ ườ ộ ầ ỗ ố ươ ả ố

ế nh kh i sâu mâu thu n cha - con khi xoáy vào tính háo danh c a ông ch ng. Khi n ư ơ ủ ẫ ồ

cho: “Ông phán m ng ch i m , và n u không có bà phán gi ông đ t lòng t ử ầ ỹ ắ ế ữ ể ỏ ố t

ng, Nguy n C v i H o, thì ông đã l ớ ả ạ i túm l y H ng mà đánh”[ ồ ấ Phan Tr ng Th ọ ưở ễ ừ

(gi ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ự ự ậ

Giáo d c, Hà N i. ộ ; t p 2; tr 775]. Chính nh ng tình hu ng này đã đ t H ng vào tình ụ ữ ặ ậ ố ồ

t: “Thoát li gia đình dù ph i hi sinh danh d cũng cam”. Ch th l a ch n quy t li ọ ế ự ế ệ ự ả ủ

c th hi n rõ ràng. đ tác ph m, vì v y đ ẩ ề ậ ượ ể ệ

Lo i tình hu ng căng th ng giàu k ch tính xu t hi n nhi u trong văn xuôi ệ ề ẳ ấ ạ ố ị

lãng m n dù cái đích v i trong ngh thu t c a các cây bút lãng m n là khám ạ n t ươ ớ ậ ủ ệ ạ

phá, miêu t i. V n d ng lo i tình hu ng này, các th gi ả ế ớ i tâm h n c a con ng ồ ủ ườ ụ ậ ạ ố

ng lãng m n v a th hi n ý th c đ u tranh m nh m nhà văn c a khuynh h ủ ướ ể ệ ừ ứ ạ ấ ạ ẽ

giáo phong ki n v a h ng t i khát v ng cháy b ng gi i phóng cá nhân. ch ng l ố ễ ừ ướ ế ớ ọ ỏ ả

Cũng v i tình hu ng này, các nhân v t lí t ậ ớ ố ưở ẻ ẹ ủ ng c a h t a sáng trong v đ p c a ủ ọ ỏ

s tr trung, hi n đ i. Ng ự ẻ ệ ạ c l ượ ạ i, các nhân v t đ i di n cho l ậ ạ ệ ễ ế ộ giáo phong ki n b c

đ y đ nh ng thói t l ộ ầ ủ ữ ậ ủ t khi c duy trì nh ng quan ni m s ng l c h u, b o th . ữ ệ ạ ậ ả ố ố

Giá tr t ị ố ộ cáo c a tác ph m m nh m h n qua nh ng tình hu ng, nh ng xung đ t ẽ ơ ủ ữ ữ ạ ẩ ố

căng th ng. ẳ

140

Lo i tình hu ng căng th ng, giàu k ch tính đ c v n d ng linh ho t và ẳ ạ ố ị ượ ụ ậ ạ

th ườ ự ả ng xuyên trong tác ph m văn xuôi hi n th c. V i ý th c tái hi n chân th c b n ứ ự ệ ệ ẩ ớ

ch t, di n m o xã h i, các tác gi văn xuôi hi n th c luôn đ t nhân v t c a mình ệ ấ ạ ộ ả ậ ủ ự ệ ặ

T t đèn trong các tình hu ng d n nén, căng th ng đ ph i bày b n ch t, tính cách. ẳ ể ả ấ ồ ố ơ ắ

c a Ngô T t T là cu n ti u thuy t tiêu bi u cho tình hu ng d n nén, căng th ng. ủ ấ ố ể ế ể ẳ ố ố ồ

ờ Không gian, c a làng Đông Xá tr nên ng t ng t, b c b i trong mùa s u thu . Th i ộ ứ ố ư ủ ế ạ ở

gian ngày càng thu h p vào th i đi m “s u thu gi ế ớ ư ẹ ể ờ i kì”. Vào th i đi m này, t ờ ể ấ ả t c

di n m o, b n ch t c a xã h i nông thôn Vi ấ ủ ệ ả ạ ộ ệ ự t Nam hi n ra đ y đ và chân th c ầ ủ ệ

ư ờ ố nh t. Sau m i m t tình hu ng giàu k ch tính, b n ch t, tính cách cũng nh đ i s ng ả ấ ấ ỗ ố ộ ị

ố tâm lí c a nhân v t hi n lên rõ nét. Đ t v ch ng ngh Qu trong các tình hu ng ặ ợ ủ ệ ế ậ ồ ị

ng V, VI, XII, XIII, Ngô T t T ph i bày b n ch t đ c ác, tính cách k ch tính ị ch ở ươ ấ ố ấ ộ ả ơ

tham lam, h c đòi k ch c m c a đ a ch phong ki n. Ngh Qu hi n lên là đ a ch ủ ế ệ ủ ị ế ệ ọ ỡ ị ị ủ

m t h t nhân tính khi th n nhiên ăn u ng tr ấ ế ả ố ướ ả c c nh ch D u b chó c n, “máu t ị ị ậ ắ ươ i

L Huy Nguyên, Phan C Đ (1996), Ngô T t T toàn t p (5 ch y ra đ m đìa”[ ầ ả ự ệ ữ ấ ậ ố

t p), Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ớ ộ ; t p 4; 251]. V i chó, chúng c ng n ng, âu y m, v i ư ự ế ậ ọ ớ

ng i thì chúng đ i x tàn t ườ ố ử ệ ắ ố , b t cái Tí ăn c m th a c a chó. Trong tình hu ng ừ ủ ơ

này, s d ng “kĩ thu t đàn chó”, Ngô T t T đã t ấ ố ử ụ ậ ướ ồ c h t nhân tính c a v ch ng ủ ợ ế

Ngh Qu . Vi t v tình hu ng này, nhà văn Nguy n Tuân th hi n thái đ khâm ế ị ế ề ể ệ ễ ố ộ

c chó vào ph c Ngô T t T : “Đo n này, khá l m, bác T ! Cho th ng nhà giàu r ắ ấ ố ố ạ ụ ằ ạ ướ

nhà, nó m i càng hi n ch t chó đ u c a nó ra.”[ Mai H ng - Tôn Ph ng Lan ủ ể ệ ấ ớ ươ ươ

(tuy n ch n & gi i thi u) (2000), Ngô T t T v tác gia và tác ph m, Nxb Giáo ể ọ ớ ấ ố ề ệ ẩ

d c, Hà N i. ụ ộ ; tr 220]. Có th kh ng đ nh, chân dung ngh Qu đ ị ế ượ ể ẳ ị ầ c kh c h a đ y ắ ọ

ng di n và th hi n đ đ n trên nhi u ph ặ ề ươ ể ệ ệ ượ ỗ c cá tính đ c đáo, không l n sau m i ẫ ộ

ẻ ẹ ủ m t tình hu ng giàu k ch tính. Cũng trong nh ng tình hu ng căng th ng, v đ p c a ữ ẳ ố ộ ố ị

ch D u - v đ p ph m ch t c a ng i nông dân l i t a sáng b t ng . C nh ch ấ ủ ẻ ẹ ị ậ ẩ ườ ạ ỏ ấ ả ờ ị

D u đánh l i cai l và ng i nhà lí tr ậ ạ ệ ườ ưở ẽ ng đã th hi n s ph n kháng m nh m , ả ể ệ ự ạ

i nông dân. Đ c u m ng ch ng, ch D u ph i bán đi s c s ng ti m tàng trong ng ứ ố ề ườ ể ứ ị ậ ạ ả ồ

c nh ng ph m ch t t đ a con c a mình đúng vào lúc phát hi n đ ứ ủ ệ ượ ấ ố ẹ ủ ứ t đ p c a đ a ữ ẩ

bé con nhà nghèo: hi n lành, chăm ch , ngoan ngoãn, hi u th o. Càng đau đ n, ch ế ề ả ớ ỉ ị

i càng ph i th c hi n vi c bán con th t nhanh. C nh ch ph i bán con, bán chó l ạ ự ệ ệ ả ậ ả ả ị

trong n i đau xé ru t xé gan v i đi p khúc: “U van con, u l y con, con có th ệ ạ ộ ỗ ớ ươ ng

ng u” đã đã đ y xung đ t trong tâm tr ng t i đ nh đi m c a tính k ch, th y th ầ ươ ạ ẩ ộ ớ ỉ ủ ể ị

n i đau đ n t n cùng c a ch D u, m t khác th y đ “m t m t di n t ặ ễ ả ỗ ớ ậ ị ậ ủ ặ ấ ộ ượ ẻ ẹ c v đ p

141

đáng tr ng trong tâm h n c a cái Tí.[ ồ ủ ọ L Huy Nguyên, Phan C Đ (1996), Ngô T t ấ ự ệ ữ

T toàn t p (5 t p), Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; tr 287,289] ậ ậ ọ ố

Nhi u nhân v t c a Vũ Tr ng Ph ng, Nam Cao, Nguyên H ng cũng đ ụ ậ ủ ề ọ ồ ượ c

khám phá qua tình hu ng giàu k ch tính. Chí Phèo trong tác ph m cùng tên c a Nam ủ ẩ ố ị

t d c. Tr Cao sau m i tình hu ng g p Bá Ki n là m t l n tr ặ ộ ầ ế ỗ ố ượ ố ướ ế c m t Bá Ki n ộ

khôn lõi đ i, có kinh nghi m trong ngh cai tr (b n đ i làm t ng lí), Chí Phèo t ề ị ố ệ ờ ổ ờ ừ

hình hài t i tâm n n nhân tr thành tay sai đ c l c c a h n, cái ác đã chi m lĩnh t ạ ắ ự ủ ắ ế ở ừ ớ

h n. Cái ác bi n Chí thành con qu d c a làng Vũ Đ i h n đã “phá bao nhiêu c ồ ỷ ữ ủ ạ ắ ế ơ

nghi p, đ p nát bao nhiêu c nh yên vui, đ p đ bao nhiêu h nh phúc, làm ch y máu ạ ệ ạ ả ả ậ ổ

và n c m t c a bao nhiêu ng ng thi n”[ ướ ắ ủ i l ườ ươ ệ Hà Minh Đ c (s u t m & gi ứ ư ầ i ớ

thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ , t p 1; tr ậ ệ ậ ẩ ọ

i ác tày tr i c a Bá Ki n b c l 84]. Chân dung, b n ch t thâm đ c cũng nh t ấ ư ộ ả ộ ờ ủ ộ ộ ế

chân th c và sâu s c. Lão là m t đ a ch khôn “róc đ i”, có c m t pho kinh ả ộ ộ ị ự ủ ắ ờ

nghi m s ng v ngh cai tr v i nh ng bài h c c th đ c đúc rút t ọ ụ ể ượ ị ớ ữ ệ ề ề ố ừ ệ ự hi n th c

cu c s ng. Nào là “m m n n r n buông”, “th nh t s k anh hùng, th nhì s k ứ ấ ự ẻ ắ ắ ộ ố ợ ẻ ứ ề

c cùng li u thân”, hay “m t ng ố ề ộ ườ ặ i khôn ngoan ch bóp đ n n a ch ng”... ho c ế ừ ử ỉ

“không tr đ c thì dùng”. Nh quy lu t t t y u, nh ng ng i nông dân hi n lành, ị ượ ậ ấ ế ư ữ ườ ề

c đ l ươ ng thi n tr ệ ướ c hay sau đ u b đ y t ề i b ị ẩ ớ ướ ườ ặ ng cùng, b b n cùng hóa ho c ị ầ

cáo c a tác ph m sâu s c h n, th c dân phong ki n không l u manh hóa. Giá tr t ư ị ố ắ ơ ủ ự ế ẩ

ch tàn phá b n ch t l ấ ươ ả ỉ ng thi n c a ng ệ ủ ườ ơ i nông dân mà còn kh i d y cái ác, kh i ơ ậ

d y ph n thú trong con ng ậ ầ i h . ườ ọ

142

Vũ Tr ng Ph ng v i m c đích sáng tác: “T th c cái xã h i kh n n n, công ả ự ụ ụ ạ ọ ớ ố ộ

kích cái xa hoa dâm đãng c a b n ng ng lai, 25-3- ủ ọ ườ i có nhi u ti n...”(Báo T ề ề ươ

1937) th b c l ườ ng t o d ng nh ng tình hu ng bu c nhân v t c a mình t ố ậ ủ ự ữ ạ ộ ự ộ ộ ả b n

ch t, tính cách. Giông t , tình hu ng x ki n t i công đ ng huy n Cúc Lâm ấ Ở ố ử ệ ạ ố ườ ệ

(ch ng IX) căng th ng cùng ti ng quát tháo “to và g n nh m t ti ng sét”[ ươ ư ộ ế ế ẳ ọ Nguy nễ

Đăng M nh, Tr n H u Tá (1998)(s u t m, tuy n ch n), Tuy n t p Vũ Tr ng ư ầ ể ậ ữ ể ầ ạ ọ ọ

Ph ng, t p 1, 2, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ , t p 1; tr 266] cùng v i nh ng l p lu n, lí l ụ ữ ậ ậ ậ ậ ọ ớ ẽ

mang đ m mùi ti n c a quan ph m u. Nguyên đ n b ng tr thành b đ n, công lí, ề ủ ụ ẫ ị ơ ậ ỗ ơ ở

l ẽ ph i b đ o ng ả ị ả ượ ệ c b i tình hu ng giàu k ch tính này. Thái đ vô trách nhi m, ở ộ ố ị

hành đ ng bao che c u k t và dung túng gi a phong ki n và t ữ ế ế ấ ộ ư ả s n b ph i bày qua ơ ị

tình hu ng này. Hay ng XXVIII, tác gi đ t c gia đình ngh Hách vào tình ố ch ở ươ ả ặ ả ị

ơ ầ ự ậ hu ng căng th ng trong cu c tìm b t đôi “gian phu dâm ph ” đ ph i b y s th t ụ ể ắ ẳ ộ ố

đ c t o ra t xã h i đ ng ti n và quy n l c. Qua đó Vũ Tr ng Ph ng cũng th ượ ạ ừ ề ự ộ ồ ụ ề ọ ể

hi n tri ệ ế ớ t lí đ nh m nh c a mình. Th i đi m b t qu tang v c “thông dâm v i ợ ả ủ ệ ể ắ ả ờ ị

ắ th ng cung văn” cũng là lúc ngh Hách và gia đình ph i gánh ch u n i đau do h n ả ằ ỗ ị ị

i ác: Cha c p v ch a c t o nên b ng nh ng th đo n đ u gi ạ ữ ủ ể ạ ằ ả và b ng t ằ ộ ướ ợ ư ướ ủ i c a

con, anh trai ng v i em gái, con ng v i v c a b ... Và c đ a con lâu nay ngh ủ ớ ợ ủ ố ả ứ ủ ớ ị

Hách trân tr ng, đ t nhi u ni m tin b ng tr thành con trai c a khóa Hi n... M i giá ủ ề ề ề ặ ọ ọ ỗ ở

ọ tr trong xã h i đ u đ o l n trong nh ng tình hu ng giàu k ch tính mà Vũ Tr ng ộ ề ả ộ ữ ố ị ị

Ph ng t o d ng. ạ ự ụ

143

ủ Khi t o d ng tình hu ng ngh thu t căng th ng, giàu k ch tính, m c đích c a ạ ự ụ ệ ậ ẳ ố ị

các nhà văn lãng m n h ng t i th hi n n i b t đ ạ ướ ớ ổ ậ ượ ể ệ ủ c ph m ch t, tính cách c a ấ ẩ

nhân v t chính di n, ti n b trong cu c đ u tranh ch ng l ế ộ ộ ấ ệ ậ ố ễ ậ giáo phong ki n, tô đ m ế

i nhân v t c a xu b n ch t c a l c l ả ấ ủ ự ượ ng ph n di n, tiêu c c. Kh o sát th gi ự ế ớ ệ ả ả ậ ủ

ng ti u thuy t , ph m ch t, tính cách c a nhân v t trong tác h ướ ế T l c văn đoàn ự ự ể ủ ấ ậ ẩ

c đ nh hình. Loan trong Đo n tuy t ph m v c b n đã đ ề ơ ả ẩ ượ ị ừ ệ , Mai trong N a ch ng ử ạ

Thoát ly, Nhung trong L nh lùng ... đã là nh ng cô gái m nh m xuân, H ng trong ồ ạ ữ ạ ẽ

trong cách nghĩ, trong ý th c v quy n s ng và quy n đ ứ ề ề ố ề c t ượ ự ế do hôn nhân luy n

ái. Song nh ng ý th c này càng đ ữ ứ ượ c kh ng đ nh m t cách quy t li ộ ế ệ ẳ ị ữ t qua nh ng

tình hu ng c th , đi n hình (chúng tôi đã phân tích ụ ể ể ố ở ệ trên). Còn các nhà văn hi n

th c luôn h ng t i tìm, phát hi n, ph i bày b n ch t, tính cách nhân v t m t cách ự ướ ớ ệ ả ấ ậ ộ ơ

chân th c nh t qua các tình hu ng đó. S c s ng ti m tàng m nh m cũng nh ứ ố ự ề ẽ ạ ấ ố ư

) b c l qua nh ng tình hu ng căng ph m ch t trong tr ng c a ch D u ( ắ ị ậ T t đèn ủ ắ ẩ ấ ộ ộ ữ ố

th ng, nghi i cai l v i câu nói căm h n “Thà ng i tù. ẳ ệ t ngă khi m t měnh đánh l ộ ạ ệ ớ ồ ờ

Đ chúng nó làm tình làm t i mãi th , tôi không ch u đ c”[ L Huy Nguyên, Phan ể ộ ế ị ượ ữ

C Đ (1996), Ngô T t T toàn t p (5 t p), Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ấ ố ự ệ ộ , t p 4; tr 332]. ậ ậ ọ

Hay tình hu ng ng XXIV, ch D u không khu t ph c tr ố ch ở ươ ị ậ ụ ấ ướ ạ c ti n b c, m nh ạ ề

m ch ng l i hành đ ng dâm đãng bì i c a quan ph T Ân đã minh ch ng cho ẽ ố ạ ộ ổ ủ ủ ư ứ

ph m ch t trong tr ng c a ch . Có th kh ng đ nh, h ng t ủ ể ẳ ẩ ắ ấ ị ị ướ ớ ả i th hi n rõ nét b n ể ệ

ch t, tính cách nhân v t ( các m c đ khác nhau), tình hu ng căng th ng th ứ ộ ậ ở ẳ ấ ố ườ ng

đ c nh ng thành công trong ngh thu t khám ượ c các nhà văn v n d ng và đ t đ ậ ạ ượ ụ ữ ệ ậ

phá con ng i. ườ

9.1.2.2. Tình hu ng kh i g i tâm lí ố ơ ợ

144

ẫ N u trong c t truy n hành đ ng, tình hu ng b t ng v i nh ng mâu thu n ờ ớ ữ ệ ế ấ ố ộ ố

giàu k ch tính s t o đi u ki n đ nhân v t t ẽ ạ b c l ậ ự ộ ộ ả ộ b n ch t tính cách ho c m t ề ể ệ ấ ặ ị

vài nét tâm lí đ c tr ng thì c t truy n tâm lí, các nhà văn th ng t o ra các tình ư ặ ở ố ệ ườ ạ

hu ng kh i g i tâm lí - nh ng tình hu ng tr tình, nh nhàng ho c nh ng tình ơ ợ ữ ố ố ữ ữ ẹ ặ

hu ng tâm lí ch a nh ng xung đ t n i tâm, xung đ t trong tính cách. ộ ộ ữ ứ ố ộ H ng t ướ ớ i

khám phá con ng ườ ả i bên trong v i đ i s ng tâm lí khó n m b t, các nhà văn ph i ớ ờ ố ắ ắ

ch n cho nhân v t c a mình nh ng tình hu ng thích h p đ t ậ ủ ể ừ ữ ọ ố ợ ơ ợ ả đó kh i g i c m

giác, c m xúc. Trong các sáng tác c a văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c, có ủ ự ệ ạ ả

s giao thoa trong ngh thu t t o tình hu ng tâm lí, kh i g i c m xúc, c m giác hay ố ự ơ ợ ả ậ ạ ệ ả

i. nh ng dòng kí c, ti m th c c a con ng ề ứ ủ ứ ữ ườ

145

ạ Chúng ta th y s g p g trong ngh thu t xây d ng tình hu ng c a Th ch ấ ự ặ ủ ự ệ ậ ố ỡ

Lam và Nam Cao, đ c bi ặ ệ t trong th lo i truy n ng n. Kh o sát v phong cách ắ ể ạ ệ ề ả

truy n ng n Th ch Lam và Nam Cao, nhà nghiên c u Tr n Ng c Dung cho r ng: ứ ệ ầ ằ ắ ạ ọ

“Tình hu ng truy n Nam Cao cũng có nh ng nét t ữ ệ ố ươ ệ ng đ ng v i tình hu ng truy n ố ớ ồ

Th ch Lam. Đó là nh ng tình hu ng có tính ch t tr tình ho c kích đ ng n i quan ấ ữ ữ ặ ạ ộ ố ộ

nhân v t”[ậ Tr n Ng c Dung (1992), Ba phong cách truy n ng n trong văn h c Vi ệ ắ ầ ọ ọ t ệ

Nam th i kì t đ u nh ng năm 1930 đ n 1945: Nguy n Công Hoan, Th ch Lam, ờ ừ ầ ữ ế ễ ạ

Nam Cao, Lu n án PTS Ng văn, Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i I. ữ ậ ườ ạ ọ ư ạ ộ ; tr 169]. Nam

Cao th ng đ t nhân v t c a mình vào nh ng nh ng tình hu ng tâm lí, nh ng tình ườ ậ ủ ữ ữ ữ ặ ố

hu ng khi n nhân v t trăn tr , suy nghĩ, đ u tranh, gi ng xé đ t ể ừ ế ấ ằ ậ ở ố đó kh ng đ nh ẳ ị

t v đ tài ng i trí th c nghèo nh giá tr c a mình. N i b t là các tác ph m vi ổ ậ ị ủ ẩ ế ề ề ườ ứ ư

Trăng sáng, Đ i th a, Mua nhà, N c m t… ướ ừ ắ ờ ệ Cu c s ng c a h luôn ph i đ i di n ủ ọ ộ ố ả ố

t l y h tr thành th “ch t đ c” có v i cái đói, cái nghèo và cái đói nghèo bám ri ớ ế ấ ấ ộ ọ ở ứ

ngay trong cu c s ng đang hàng ngày, hàng gi g m nh m, tàn phá l ng tâm, nhân ộ ố ờ ặ ấ ươ

ph m. Đó là nh ng tình hu ng không có xung đ t m nh m , không h p d n ng ữ ẽ ạ ấ ẫ ẩ ố ộ ườ i

i trí th c ph i trăn tr , đ u tranh t đ c b i s li kì, b t ng mà bu c ng ấ ọ ở ự ờ ộ ườ ở ấ ứ ả ự ẳ kh ng

đ nh nhân ph m c a mình. H ( ị ộ Đ i th a ờ ộ ừ ) tiêu bi u cho ki u nhân v t này. Là m t ủ ể ể ậ ẩ

văn sĩ có lòng yêu ngh thu t, có nh ng khát v ng và d đ nh c ng hi n l n lao, ế ớ ự ị ữ ệ ậ ố ọ

ả ố hi u sâu s c giá tr c a ngh thu t và giá tr nhân đ o… nh ng luôn ph i s ng ị ủ ư ệ ể ạ ậ ắ ị

ụ ụ ộ trong c nh “áo c m ghì sát đ t”. H s n sàng hi sinh ngh thu t đ ph c v cu c ậ ể ộ ẵ ệ ả ấ ơ

t nh ng bài báo “đ ng s ng khi ph i vi ố ả ế ể ườ ữ ả i ta đ c r i quên ngay sau lúc đ c”, ph i ọ ồ ọ

vi ế ễ t toàn nh ng cái “vô v , nh t phèo, g i nh ng tình c m r t nh , r t nông, di n ẹ ấ ữ ữ ả ạ ấ ợ ị

m t vài ý thông th ng qu y loãng trong m t th văn b ng ph ng và quá ộ ườ ứ ẳ ằ ấ ộ ư ễ d

dãi”[Hà Minh Đ c (s u t m & gi ứ ư ầ ớ i thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác ph m, t p ậ ệ ẩ

1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ố ộ ; t pII; tr 69]. Và H cũng là k đang tàn phá cu c s ng ẻ ậ ọ ộ

c b ng l s ng tình th mà y t o d ng đ ạ ự ượ ằ ẽ ố ươ ở ng đó. Nhân v t c a Nam Cao trăn tr , ậ ủ

day d t đang tìm l i thoát cho cu c đ i và nhân cách c a mình. Các tr ng thái tâm lí ứ ố ộ ờ ủ ạ

nh ân h n, ng m ngùi, ph n u t đ n đau đ n xót xa khi t H t nh n mình là k ấ ế ư ẫ ậ ậ ớ ự ộ ự ậ ẻ

ễ “kh n n n” di n ra trong tình hu ng này. Đúng nh nh n đ nh c a GS Nguy n ư ủ ễ ậ ạ ố ố ị

Đăng M nh: “Nam Cao luôn băn khoăn v v n đ nhân ph m, v thái đ khinh ề ấ ề ề ẩ ạ ộ

i… Đ gi tr ng đ i v i con ng ố ớ ọ ườ ể ả i quy t v n đ này, nhi u khi ông ph i đ t nhân ề ả ặ ế ấ ề

i gi a con ng i và thú”[ v t c a mình vào tình th cheo leo n i ranh gi ậ ủ ế ơ ớ ữ ườ Nguy nễ

Đăng M nh (1983), Nhà văn t ng và phong cách (tái b n), Nxb Văn h c, Hà ạ t ư ưở ả ọ

146

N i.ộ ; tr 277]. Nhân v t c a ông vì th cũng luôn th thách khi đ ng gi a ranh gi ậ ủ ử ứ ữ ế ớ i

nhiên và ch nghĩa nhân đ o. c a ch nghĩa t ủ ủ ự ủ ạ

Cũng là tình hu ng tr tình, kh i g i n i tâm, nhân v t c a Th ch Lam ố ữ ơ ợ ộ ậ ủ ạ

th ng b c l nh ng rung đ ng, nh ng c m giác nh nhàng, tinh t . ườ ộ ộ ữ ữ ẹ ả ộ ế Ở Đ a con ứ

đ u lòng ầ , đ t nhân v t c a mình trong tình hu ng g i c m - s ra đ i c a đ a con ố ờ ủ ứ ậ ủ ợ ả ự ặ

h t s c tinh t i tâm lí đ u lòng, Th ch Lam đã di n t ầ ễ ả ế ứ ạ ế ữ nh ng thay đ i trong th gi ổ ế ớ

i v i bao khám phá m i l . Cùng v i s xu t hi n c a đ a con, trong c a con ng ủ ườ ớ ớ ạ ệ ủ ứ ớ ự ấ

ng l không rõ r t n y n trong lòng”. Th ch Lam đã Tân xu t hi n m t “c m t ệ ấ ả ộ ưở ạ ệ ả ạ ở

miêu t nh nhàng cái c m giác ng c nhiên trong tình hu ng tr tình này. Tân không ả ữ ẹ ạ ả ố

th y c m đ ng nh chàng t ư ấ ả ộ ưở ố ớ ng, và cũng không th y có m t tình c m gì đ i v i ấ ả ộ

đ a con m i đ b i: “cái m m s ng nh m n và y u ứ ớ ẻ ở ỏ ọ ế ớ ầ ố ộ t kia hình nh không có m t ư

chút liên l c gì v i chàng c ”[ ả Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn ể ậ ạ ạ ớ

h c, Hà N i. ọ ộ ; tr 28]. C nh v y, c m giác th ư ậ ờ ơ ứ ả ữ , khó ch u, b c b i, gi n d … ự ậ ộ ị

nhiên. Và cũng t di n ra m t cách r t t ộ ấ ự ễ ự ố ả nhiên, trong lòng Tân xu t hi n “m i c m ệ ấ

g n đ a tr , và cũng là lúc chàng c m đ đ ng êm đ m mà phi n ph c” khi ộ ứ ề ề ở ầ ứ ẻ ả ượ c

“cái thiêng liêng sâu xa c a s s ng”[ Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb ủ ự ố ể ậ ạ

Văn h c, Hà N i. ộ ; tr 30]. K t thúc câu chuy n là c m giác nh nhàng, v a tinh t ừ ế ệ ẹ ả ọ ế ,

i m i v a m áp tình ng i: “Tân th y trong lòng rung đ ng kh nh cánh t ươ ớ ừ ấ ườ ư ẽ ấ ộ

Phong Lê b m non, m t tình c m sâu xa và m i m mà chàng ch a t ng th y.”[ ướ ư ừ ẻ ấ ả ộ ớ

(1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ể ậ ộ ; tr 31]. Th ch Lam đã miêu t ạ ạ ọ ả

th t chân th c và tinh vi di n bi n ph c t p c a ng ứ ạ ủ ự ễ ế ậ ườ i đàn ông l n đ u tiên đ ầ ầ ượ c

làm cha đ ng th i cũng kín đáo ca ng i tình ph t , thiêng liêng cao quý c a con ụ ử ồ ờ ợ ủ

ng i.ườ

147

, Th ch Lam đã xây d ng nh m th nhân tâm, nhân Tình hu ng trong ố S i tóc ợ ử ự ạ ằ

i mong cách c a con ng ủ ườ i. Th ch Lam đ t nhân v t c a mình đ ng gi a ranh gi ậ ủ ữ ứ ặ ạ ớ

manh gi a l ng thi n và b t l ng đ r i ông kh ng đ nh ni m tin c a mình vào ữ ươ ấ ươ ệ ể ồ ủ ề ẳ ị

tính thi n c a con ng ủ ệ ườ ớ i. Tình hu ng vô tình c m nh m áo v i cái “ví da l n, ầ ầ ớ ố

ph ng ch t” mà thoáng nhìn qua cũng bi t “nhi u ti n l m” đã khi n tâm trí Thành ặ ồ ế ề ắ ề ế

ng t ng” tr c các vi c s di n ra n u l ng l ng rút m y t ph i “x p đ t”, “t ế ả ặ ưở ượ ướ ệ ẽ ễ ế ẳ ấ ờ ặ

b c trăm. Song đó cũng ch a h n là cu c đ u tranh gay g t trong tâm h n Thành ộ ạ ư ẳ ắ ấ ồ

b i nó di n ra r t nhanh “trong tâm trí” và “lúc đó không có m t ý nghĩ nào v danh ở ễ ề ấ ộ

d , v đi u ph i, đi u trái”. Song trong tình hu ng đó, nhân v t đã hành đ ng đúng ự ề ề ề ậ ả ố ộ

ng thi n c a mình: tr b n mình chi c áo v i ví ti n và tr v nh ph m ch t l ẩ ấ ươ ư ệ ủ ả ạ ở ề ề ế ớ

v i nh ng c m giác “r n r n và sâu s c”, v i “m t cái thú khoái l c kỳ d , khe kh ớ ờ ợ ữ ạ ắ ả ớ ộ ị ẽ

và th m l ng rung đ ng trong ng i, có l là cái khoái l c b cám d , mà cũng có l ầ ặ ộ ườ ẽ ạ ị ỗ ẽ

cái khoái l c đã đè nén đ c s cám d ”[ ạ ượ ự ỗ Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, ể ậ ạ

Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ ; 164]. Tình hu ng trong truy n ng n Th ch Lam th ệ ạ ắ ố ườ ng

ng t i di n t m t tr ng thái c m giác, c m xúc nh nhàng ch không nh m tái h ướ ớ ễ ả ộ ạ ứ ẹ ả ả ằ

hi n nh ng xung đ t tâm lí gay g t nh truy n ng n Nam Cao. Ngay c khi nhân ữ ư ệ ệ ắ ả ắ ộ

i t n cùng c a s b t h nh ( T i ba m i v t b đ y t ậ ị ẩ ớ ậ ủ ự ấ ạ ươ ), c m giác cô đ n, t ơ ủ ả ố ụ i nh c ê

ch , đau đ n cũng di n ra trong tình hu ng tr tình, nh nhàng. ữ ề ễ ẹ ớ ố

Ki u tình hu ng tâm lí xu t hi n nhi u trong ti u thuy t c a ệ ế ủ T l c văn ự ự ể ề ể ấ ố

đoàn khi h ng t ướ ớ i tái hi n th gi ệ ế ớ ứ ạ i tâm lí v i quá trình v n đ ng, đan xen ph c t p ậ ớ ộ

i. c a con ng ủ ườ

148

ng (nhân Bao trùm ti u thuy t ể ế B m tr ng ắ (Nh t Linh) là tình hu ng: Tr ướ ấ ố ươ

v t trung tâm) ph i đ i di n v i cái ch t hay nói cách khác, cái ch t ti n g n và đe ậ ế ế ả ố ế ệ ầ ớ

d a cu c s ng c a chàng. Đ t m t sinh viên tr ọ ộ ố ủ ặ ộ ườ ỗ ng lu t đang ph i s ng trong n i ả ố ậ

c nh ng y u t ám nh mình s p ph i ch t, Nh t Linh đã khám phá đ ế ấ ả ả ắ ượ ế ố ữ ừ tâm lí v a

m i l ớ ạ ừ ộ v a phù h p v i quy lu t. Ta có th b t g p các tr ng thái tâm lí quen thu c ể ắ ặ ạ ậ ợ ớ

nh chán ch ư ườ ộ ng, th t v ng, buông xuôi, phá phách hay li u lĩnh, phù h p v i cu c ấ ọ ề ợ ớ

ng. Nh ng ta còn b t g p khát v ng s ng, ni m vui v i nh ng ý nghĩ s ng c a Tr ố ủ ươ ắ ặ ữ ư ề ớ ọ ố

cao th ng, s ăn năn, m c c m tr c nh ng hành đ ng l i d ng, c h i. Các ượ ự ả ặ ướ ữ ộ ợ ụ ơ ộ

tr ng thái đó đan xen nhau, đ u tranh v i nhau trong tình hu ng đ c bi t này cũng ặ ạ ấ ớ ố ệ

tr thành y u t quan tr ng làm c s v n đ ng c a tâm lí nhân v t. V i tình ở ế ố ơ ở ậ ủ ậ ọ ớ ộ

hu ng này, tác gi ố ả không có ý đ nh đi tìm b n ch t hay tính cách mà mu n tìm t ấ ả ố ị ớ i

khám phá, miêu t ả nh ng ám nh, kh s , d n v t, đau đ n... cũng nh nh ng ý ặ ổ ở ằ ữ ữ ư ả ớ

nghĩ h ng thi n, khoan dung, đ l ng trong đ i s ng tinh th n c a nhân v t. Đó ướ ộ ượ ệ ầ ủ ờ ố ậ

là c cu c đ u tranh trong t ng Tr ng, gi a ni m khao khát đ c s ng trong ả ộ ấ t ư ưở ươ ữ ề ượ ố

tình yêu và s ích k , “đ c ác không ng ”, gi a ý nghĩ buông xuôi, phó m c trong ờ ự ữ ặ ộ ỉ

đau kh v i ni m sung s ng c a m t k m c b nh nan y khi mu n “cùng t ổ ớ ề ướ ộ ẻ ắ ệ ủ ố ự ử t ”

i mình yêu, gi a vi c ch p nh n không có đ v i ng ớ ườ ữ ệ ấ ậ ượ ự ậ c tình yêu n u nói s th t ế

t ng i mình yêu n u “b h t h i”. Đ t nhân v t vào tình v i n i s hãi ph i gi ớ ỗ ợ ả ế ườ ị ắ ủ ế ặ ậ

hu ng này, Nh t Linh có kh năng khám phá chân th c chi u sâu tâm tr ng v i các ự ề ạ ấ ả ố ớ

tr l c l p đi l p l i vang lên trong ý nghĩ c a nhân v t tr câu h i và t ỏ i đ ự ả ờ ượ ặ ặ ạ ậ ướ c ủ

c chuy n c a cu c đ i nh : “Th r i sau ra làm sao?”, “Mình đi đ n đâu?”, b ướ ế ồ ủ ư ế ể ộ ờ

“Mình đi đ n đâu? Mình vô lí h t s c”[ ế ứ Phan Tr ng Th ế ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u ệ

và tuy n ch n) (2001), Văn ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà ể ọ ươ ự ự ụ ậ

394, 419, 456]. N i.ộ ; t p 1; tr ậ

149

Nam Cao có đi m t ể ươ ậ ạ ự ng đ ng, g p g Nh t Linh trong ngh thu t t o d ng ệ ặ ấ ồ ỡ

tình hu ng . Nh ng trí th c - nh ng giáo kh tr ng t ố ở S ng mòn ố ổ ườ ữ ứ ữ ư ệ đang đ i di n ố

i s ng mòn, l i s ng vô nghĩa lí, l v i cái đói, cái nghèo, qu n quanh trong l ớ ẩ ố ố ố ố ố ố i s ng

“quá loài v t, ch ng bi t vi c gì ngoài cái vi c ki m th c ăn đ vào cái d ư ậ ẳ ế ứ ệ ệ ế ổ ạ

dày.”[Hà Minh Đ c (1999), S ng mòn, “Nam Cao toàn t p”, t p 3, Nxb Văn h c, Hà ứ ậ ậ ố ọ

, là c s , nguyên nhân N i.ộ , t p 3; tr 275]. Đây là tình hu ng xuyên su t ố S ng mòn ậ ố ố ơ ở

ng Nam Cao. Bám sát tình hu ng này, m i tình t o ra m ch ch y c a dòng t ạ ả ủ ạ t ư ưở ố ỗ

ti t, s ki n trong truy n đ u tr thành cái c đ nhân v t suy ng m, liên t ng, ế ự ệ ớ ể ệ ề ậ ẫ ở ưở

trăn tr … T vi c cãi nhau “toang toang trong b a ăn”, vi c gi u gi m cái nghèo… ừ ệ ữ ệ ế ấ ở

đ n c m i tình v ng tr m hay m t ý t ụ ế ả ố ộ ộ ưở ả ng h p hòi, đ k đ u bu c nhân v t ph i ố ị ề ẹ ậ ộ

đ u tranh, ph i phân tích lí gi ả ấ ả ộ ạ i, c t nghĩa. Khi nghĩ v cu c s ng c a m t h ng ộ ố ủ ề ắ

ng i trong xã h i, nhân v t c a ông cũng trăn tr không nguôi v i hàng chu i các ườ ậ ủ ộ ở ớ ỗ

câu h i t đ t ra, t i và cũng t ỏ ự ặ tr l ự ả ờ ự ế phô di n tâm tr ng c a mình. H i đ phi m ủ ỏ ể ễ ạ

t lí nh ki u: “Yên thân, nh ng yên thân đ i, h i đ chua xót, đ ng cay, h i đ tri ờ ỏ ể ế ỏ ể ắ ư ể ư

nh v y đ làm gì? Làm đ có ăn, ăn đ s ng, s ng đ đ i ch t… c cu c đ i ch ể ố ả ộ ờ ư ậ ể ợ ể ể ế ố ỉ

thu g n vào b ng t ng y vi c thôi ?”[ ừ ấ ư Hà Minh Đ c (1999), S ng mòn, “Nam Cao ứ ệ ằ ọ ố

toàn t p”, t p 3, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; tr 171]. ậ ậ ọ

Nh t Linh và Nam Cao g p g trong ngh thu t t o d ng tình hu ng h ậ ạ ự ệ ặ ấ ỡ ố ướ ng

i khám phá chi u sâu tâm h n con ng i tâm lí ph c t p mang t ớ ề ồ ườ i, phô di n th gi ễ ế ớ ứ ạ

th gi i tâm lí c a con tính quy lu t. Song, cái đích c a Nh t Linh ch nh m di n t ủ ỉ ằ ễ ả ế ớ ấ ậ ủ

ng i v n đ ng phát tri n đúng v i quy lu t tâm lí. Đích v i c a Nam Cao n t ườ ậ ể ậ ộ ớ ươ ớ ủ

không ch d ng l t đ p c a ng ỉ ừ i ạ ở đó mà mu n kh ng đ nh b n ch t t ẳ ấ ố ẹ ủ ả ố ị ườ ộ i lao đ ng

qua cu c đ u tranh t đây có c s t chi u sâu trong ấ ộ v ự ượ t mình. S khác bi ự t ệ ở ơ ở ừ ề

giá tr nhân đ o ch không d a trên tiêu chí hình th c. ứ ự ứ ạ ị

9.2. Giao thoa trong ngh thu t ậ miêu t tâm lí ả ệ nhân v tậ

Tâm lí con ng i tr thành đ i t ng đ khám phá nh m t tiêu chí quan ườ ố ượ ở ư ộ ể

i con ng tr ng c a n n văn h c hi n đ i. Chú ý t ọ ủ ề ệ ạ ọ ớ ườ ệ i bên trong cũng bi u hi n ể

c ti n r t l n trong quan ni m v con ng i cá nhân và th hi n chi u sâu b ướ ế ấ ớ ệ ề ườ ể ệ ề

trong c m quan ph n ánh hi n th c c a nhà văn. S chân th c c a cu c s ng ch có ự ủ ự ủ ộ ố ự ệ ả ả ỉ

đ c khi đó là s chân th c c a nh ng c m xúc, c m giác trong tâm h n con ượ ự ự ủ ữ ả ả ồ

ng i. Chính vì v y, khi xây d ng th gi i nhân v t c a mình, các tác gi văn xuôi ườ ế ớ ự ậ ậ ủ ả

i miêu t tâm lí nhân v t. lãng m n cũng nh hi n th c r t chú ý t ư ệ ự ấ ạ ớ ả ậ

150

9.2.1. Miêu t tâm lí nhân v t qua ngo i hi n ạ ệ ả ậ

Miêu t ả tâm lí nhân v t qua ngo i hi n là hình th c ngh thu t th ệ ứ ệ ạ ậ ậ ườ ặ ng g p

trong văn xuôi đ ng th i. Hình th c này th ng đ ươ ứ ờ ườ ượ ể c v n d ng trong các ti u ụ ậ

và ti u thuy t c a m t s nhà văn thuy t có tính ch t lu n đ c a ấ ề ủ T l c văn đoàn ự ự ế ậ ế ủ ộ ố ể

hi n th c phê phán nh Ngô T t T , Vũ Tr ng Ph ng, Nguy n Công Hoan. ấ ố ự ư ụ ệ ễ ọ

Ch đ l n c a xu h ng ti u thuy t là đ u tranh ch ng l ủ ề ớ ủ ướ ế T l c văn đoàn ự ự ể ấ ố ễ

giáo phong ki n, ca ng i t ế ợ ự ế do hôn nhân luy n ái. Các nhân v t chia làm hai tuy n ế ậ

ng đ i rõ ràng và xung đ t v t t ng. Và đ đ u tranh cho t t ươ ộ ề ư ưở ố ể ấ t ư ưở ng c a giai ủ

thu n v i tính ch t và c p c a mình h đ u ph i hành đ ng và hành đ ng đó t l ấ ủ ọ ề ỉ ệ ả ộ ộ ậ ấ ớ

m c đ c a xung đ t trong t ng. Ngay t ứ ộ ủ ộ t ư ưở ừ nh ng ti u thuy t th i kì đ u nh ế ữ ể ầ ờ ư

N a ch ng xuân, Đo n tuy t ệ , hành đ ng m nh m , quy t li ạ ế ệ ủ t c a nh ng cô gái ữ ừ ử ẽ ạ ộ

m i, có h c và ý th c sâu s c v nhân ph m, quy n s ng chính đáng c a mình ứ ủ ề ề ẩ ắ ọ ớ ố

i quan ni m, t p t c l c h u, l i th i mà đ i di n là các bà m ch ng, ch ng l ố ạ ậ ụ ạ ệ ậ ỗ ệ ẹ ạ ờ ồ

giáo phong ki n tr nham hi m, x o quy t. T t ả ư ưở ể ệ ng không th a hi p v i l ỏ ệ ớ ễ ế ướ ế c h t

) và Loan (Đo n tuy t b c l ộ ộ qua hành đ ng m nh m c a Mai ( ạ ẽ ủ ộ N a ch ng xuân ừ ử ệ ). ạ

ộ ố Khi nhân ph m b xúc ph m, Mai dám hành đ ng m nh m , ch p nh n cu c s ng ẽ ạ ấ ậ ẩ ạ ộ ị

“n a ch ng xuân” ch không ch p nh n làm l . Thái đ không th a hi p đ ừ ử ứ ấ ậ ẽ ệ ộ ỏ ượ c

kh ng đ nh m nh m trong hành đ ng “căm t c” c a Mai khi t ứ ủ ẽ ẳ ạ ộ ị ừ ố ợ ch i nh ng g i ý ữ

s p đ t c a bà Án: “B m bà l n, nhà con không có m l y l ”[ ớ ắ ặ ủ ả ấ ẽ Phan Tr ngọ ẩ

Th ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c văn ự ự

đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ấ ộ , t p 1; tr151]. Hành đ ng “v nh vô ý l y ờ ư ụ ậ ậ ộ

Đo n tuy t chân h t đ cái h a lò ” c a Loan ( ỏ ấ ổ ủ ẹ ồ ệ ) khi v nhà ch ng khi n m ch ng ề ế ạ ồ

t đ đo n tuy t hoàn toàn v i gia “ng ngác” nh báo hi u cho hành đ ng quy t li ệ ế ệ ể ư ệ ạ ớ ơ ộ

đình phong ki n: ng sát ch ng. ế ộ ồ

Ng i, thói n c v i các quan ni m l i th i, ràng bu c con ng i cá c l ượ ạ ệ ổ ớ ệ ỗ ờ ộ ườ

nhân c a đã ăn sâu vào t ng và th hi n qua hành đ ng c a nh ng bà án, bà ủ t ư ưở ể ệ ủ ữ ộ

phán... Đ có đ c cu c hôn nhân “môn đăng h đ i”, bà Án ( ) tìm ể ượ ộ ố ộ N a ch ng xuân ừ ử

m i cách đ chia r “ti u gia đình” c a Mai, t ể ủ ể ẽ ọ ừ ọ ạ ế ủ ạ d a n t đ n k c nh ng th đo n ể ả ữ

ệ và hành đ ng vu oan giá h a đê ti n nh t. Hành đ ng c a bà án không ch bi u hi n ỉ ể ủ ệ ấ ộ ọ ộ

cho thói n c mà còn b c l ệ ổ ộ ộ ả ế b n ch t tàn b o, đ c ác c a giai c p phong ki n. ủ ấ ạ ấ ộ

Tr i v đ u dù ướ c hay sau, bà án cũng không ch p nh n cho L c li hôn v i ng ấ ậ ộ ớ ườ ợ ầ

không có kh năng sinh con k c khi bà đã nh n cháu. ể ả ậ ả

151

V i bà phán L i ( ợ Đo n tuy t ạ ế ủ ệ ) thì đ o đ c, gia phong, phép t c, n n n p c a ạ ứ ề ắ ớ

gia đình đang có nguy c b h ng “gái tân th i”, có h c nh Loan đe d a. Tâm lí s ơ ị ạ ư ọ ờ ọ ợ

hãi đó g i g m qua nh ng hành đ ng th hi n uy quy n tuy t đ i c a mình. Bà ệ ố ủ ử ắ ể ệ ữ ề ộ

“...d y v t giáo hu n cho con trai d y v theo châm ngôn: ạ ấ ợ ạ ợ ừ ủ ơ ơ ớ ề”, và th a b v m i v

cũng s n sàng bu c Thân ph i đánh v khi nh n th y có s ph n kháng: “ ợ ự ả ậ ấ ẵ ả ộ Nó h nỗ

v i m anh mà anh không tát cho nó đ ớ ẹ ượ ộ c m t cái hay sao? Anh tát nó cho tôi m t ộ

”[Phan Tr ng Th cái xem nó còn n m m n a hay không ỏ ồ ữ ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ i ớ

thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ể ệ ươ ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, ậ ự ự ụ

Hà N i.ộ ; t p 1; tr 84]. Bà c ng c uy quy n c a mình b ng cách t ố ề ủ ủ ằ ậ ự ấ quy t đ nh l y ế ị

cho con, b t ch p s t n t i c a Loan: l ẽ ấ ự ồ ạ ủ ấ

“- Tôi cho anh l y nó làm nàng h u. ầ ấ

... - Con ch s nhà con nó không b ng lòng. ỉ ợ ằ

Bà phán cao gi ng:ọ

- Tôi cho phép anh l y. Quy n c a v anh đâu mà anh s ...”[ ủ ề ấ ợ ợ Phan Tr ngọ

Th ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c ự ự

văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ ; t p 1; tr 87] ụ ậ ậ

i mù quáng đ Tâm lí b o th t ả ủ ớ ượ ệ c bi u hi n qua nh ng hành đ ng và m nh ữ ệ ể ộ

i th giáo l nh tàn đ c c a ng ệ ộ ủ ườ i đàn bà đ i di n cho quy n uy t ệ ề ạ ố ượ ng c a th l ủ ứ ễ

gia phong trói bu c con ng i. T nh ng cách x ng hô c c c n mày - tao đ n hành ộ ườ ừ ữ ụ ằ ư ế

i n m l y Loan tát túi b i” và nh ng m nh l nh tàn đ ng “nh y ch m lên... s n l ồ ộ ấ ạ ắ ụ ữ ệ ệ ấ ả

i: nh n, m t tính ng ấ ẫ ườ

“Tha gì. Đánh cho ch t!ế

... Đánh ch t nó đi cho tôi. Ch t đã có tôi ch u t i.”[ ng, ị ộ ế ế Phan Tr ng Th ọ ưở

Nguy n C (gi ng T l c văn đoàn, ừ ễ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ể ệ ươ ự ự

t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ậ ộ ; t p 1; tr 99] ụ ậ

T p trung miêu t hành đ ng c a nhân v t này trong các xung đ t căng ậ ả ủ ậ ộ ộ

th ng, Nh t Linh v a làm n i b t các tính cách qua s t ổ ậ ự ươ ừ ẳ ấ ng ph n, v a mu n tô ừ ả ố

đ m tâm lí b o th , đ k và h n h c c a nh ng k thù đ ch v i s ti n b , thù ậ ớ ự ế ủ ố ị ọ ủ ữ ẻ ằ ả ộ ị

đ ch v i cái m i. ị ớ ớ

152

H n h c, đ k cũng là nh ng bi u hi n trong tâm lí n c c a bà phán Trinh ệ ệ ổ ủ ố ị ữ ể ằ ọ

(Thoát ly). Khi nh n th y H ng (con ch ng) s p thoát ly kh i s áp ch c a mình, ồ ỏ ự ế ủ ắ ấ ậ ồ

bà phán “càng cay nghi ệ ố ớ t đ i v i H ng” và ph i “c hành h ” đ v t vát kéo l ố ể ớ ạ ả ồ ạ i.

Đ c hành h con ch ng là ni m sung s ng và đây là lí do khi n cho bà phán ượ ề ạ ồ ướ ế

“không gi u n i sung s ng b ng b t” khi nghe tin ng i ch ng đính ấ ổ ướ ồ ộ ườ ồ ướ ủ c c a

H ng ch t v i câu nói m t h t nhân tính: “Th ng ch ng nó ch t r i! Nào, xem nó ấ ế ế ớ ế ồ ằ ồ ồ

còn làm b ”[ộ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), ể ệ ọ

Văn ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ ; t p 2; tr 696]. Song ụ ậ ậ

đó luôn là hành đ ng mang tính hai m t, phù h p v i hoàn c nh, tâm lí, tính cách ặ ả ộ ợ ớ

c a bà phán. Không đ c quy n áp ch nh bà phán L i ( ề ủ ợ Đo n tuy t ạ ệ ), bà Án (N aử ư ế ộ

ch ng xuân ừ ộ ), bà phán Trinh (Thoát ly) có cách hành x riêng đ i v i con ch ng. M t ố ớ ử ồ

m t, t v không can thi p vào vi c d y con c a ch ng đ thoát kh i nh h ặ ỏ ẻ ỏ ả ủ ệ ệ ể ạ ồ ưở ng

ứ c a ti ng x u muôn th a trong m i quan h m gh con ch ng. M t khác, bà đ ng ủ ế ệ ẹ ủ ẻ ặ ấ ồ ố

sau dèm pha khích bác, nói x u nh m chia r tình c m cha con, đ y H ng vào th ẽ ẩ ằ ả ấ ồ ế

không th thoát ly. Cho đ n chi ti t cu i truy n, hành đ ng gi nhân gi nghĩa ế ể ế ệ ố ộ ả ả

“khóc òa lên” c a bà phán khi nghĩ H ng ch t b ph i bày b i nh ng ti ng thét và ế ị ủ ữ ế ơ ồ ở

i c c c n, ngoa ngo t: “À ra con này láo th c. Bà t i gì m i mày mà nh ng l ữ ờ ụ ằ ự ắ i l ộ ỗ ớ

mày b o tha l ả ỗ i cho bà, h con kia”[ ử Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và ệ

tuy n ch n) (2001), Văn ch ể ọ ươ ộ ; ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ự ự ụ ậ

t p 2; tr 794]. ậ

153

Ch đ n i b t trong các ti u thuy t c a xu h ng T l c văn đoàn ủ ề ổ ậ ế ủ ể ướ ự ự là chủ

ệ đ tình yêu. Đó là tình yêu c a t ng l p thanh niên th thành v i nh ng quan ni m ề ủ ầ ữ ớ ớ ị

m i, in đ m d u n cá nhân. Tình yêu đó đ ấ ấ ậ ớ ượ ộ c th hi n m nh m b ng hành đ ng ể ệ ẽ ằ ạ

và qua c các bi u hi n bên ngoài khác. Chính vì v y, khi miêu t ệ ể ậ ả ả các c m giác, ả

c m xúc trong tình yêu, các cây bút c a xu h ả ủ ướ ạ ng này hay s d ng bi n pháp ngo i ử ụ ệ

hi n. Bên c nh vi c miêu t nh ng hành đ ng quy t li i nh ng quan ệ ệ ạ ả ế ệ ữ ộ t ch ng l ố ạ ữ

ni m c h , l c h u đ b o v tình yêu, b o v nhân ph m, các nhà văn ổ ủ ạ ể ả ệ ệ ệ ả ẩ ậ T l cự ự

văn đoàn r t chú ý t i miêu t ấ ớ ả ủ đôi m t, ánh m t đ th hi n n i dung c m xúc c a ắ ể ể ệ ắ ả ộ

nhân v t. Khi miêu t di n m o nhân v t, “các nhà văn T l c văn đoàn r t chú ý ậ ả ệ ạ ậ ự ự ấ

đôi m t” và “Nh t Linh hay t t ả ắ ấ ả con m t nh t”[ ắ ấ Tr nh H Khoa (1997), Nh ng ữ ồ ị

đóng góp c a T l c văn đoàn cho văn xuôi hi n đ i Vi t Nam, Nxb Văn h c, Hà ự ự ủ ệ ạ ệ ọ

N i.ộ ; tr 122]. Trong ti u thuy t c a Nh t Linh, các nhân v t chính di n (các cô gái ế ủ ể ệ ấ ậ

ng đ c nhà văn chú ý t i miêu t m i) th ớ ườ ượ ớ ả đôi m t. Đôi m t v a tô đi m cho v ắ ừ ể ắ ẻ

ậ đ p th ch t, v a là n i kí thác c a các tr ng thái c m xúc trong tâm h n nhân v t. ạ ẹ ể ấ ừ ủ ả ơ ồ

V i Nh t Linh, tình yêu và các tr ng thái tâm lí, c m xúc trong tình yêu đ u đ ề ạ ả ấ ớ ượ c

di n t ễ ả qua nh ng bi u hi n c a đôi m t. Ng ệ ữ ủ ể ắ ườ ọ i đ c b t g p trong ắ ặ ệ Đo n tuy t ạ

ả đ y đ các cung b c c m xúc trong tình yêu c a Loan dành cho Dũng qua hình nh ầ ậ ả ủ ủ

ố đôi m t. T thái đ c m thông, chia s qua ánh m t “d u dàng” đ n c m giác nu i ế ả ộ ả ừ ẻ ắ ắ ị

ng, ti c qua hình nh “m t m m ng nhìn l a cháy” c a Loan[ ơ ộ ử ủ ế ả ắ Phan Tr ng Th ọ ưở

Nguy n C (gi ừ ễ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c văn đoàn, t p ậ ự ự

1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ ; t p 1; tr23]. T ánh m t “dò xét” tình c m đ n ánh ắ ụ ừ ế ậ ả

m t có v “căm h n” khi nghĩ v “hoàn c nh b c b i c a mình”[ ề ố ủ ứ ẻ ả ắ ờ Phan Tr ngọ

Th ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c văn ự ự

đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ ; t p 1; tr 27, 29]. T s ng c nhiên qua “m ừ ự ạ ụ ậ ậ ở

to hai con m t” đ n nh ng giây phút sung s ng thăng hoa c a tình yêu trong Loan ữ ế ắ ướ ủ

khi g p Dũng qua “hai con m t sáng lên khác th ng” v i “ m y gi ắ ặ ườ ấ ớ t n ọ ướ ắ c m t

long lanh t ch y”[ t i thi u và tuy n ch n) ừ ừ ả Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ ệ ể ọ

(2001), Văn ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ ; t p 1; tr 43, ụ ậ ậ

44]... Và khi Loan c m th y rõ h t c cái đ i mãnh li ấ ế ả ả ờ ệ ủ ờ ộ t c a đ i Dũng, “m t cu c ộ

đ i đ m đu i trong s hành đ ng mê man” là ánh m t thán ph c “m to và sáng lên ờ ắ ự ụ ắ ố ộ ở

khác th ng”, ánh m t hi n khát v ng mãnh li ườ ệ ắ ọ ệ ệ t bung thoát kh i cu c s ng hi n ỏ ộ ố

i v i “c nh đ i kh n n n”, “nh nhen” đang “giày vò nàng b y lâu”[ t ạ ớ ấ ả ạ ờ ố ỏ Phan Tr ngọ

Th ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c văn ự ự

154

đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ ; t p 1; tr; 79]. Không ch trong ụ ậ ậ ỉ ệ , Đo n tuy t ạ

v i ớ L nh lùng ạ , Đôi b nạ , B m tr ng ắ , miêu t ướ ả ữ đôi m t cũng luôn là m t trong nh ng ắ ộ

tiêu đi m khi Nh t Linh miêu t ể ấ ả tâm lí trong tình yêu. D ng nh v i ông, giây phút ườ ư ớ

thăng hoa c a tình yêu ch có th di n t m t cách đ y đ đ c b ng hình nh đôi ể ễ ả ộ ầ ủ ượ ằ ủ ả ỉ

h i, ni m vui c a Nhung ( L nh lùng ) nhân m t. Cùng m t th i đi m, vào ngày l ờ ể ắ ộ ễ ộ ủ ề ạ

lên g p b i khi nh n đ c th t tình c a Nghĩa, nàng m m c i sung s ng và ấ ậ ộ ượ ư ỏ ủ ỉ ườ ướ

ng m mình trong g ng mà t i đàn bà khác b i “hai con ắ ươ ưở ng đang ng m m t ng ắ ộ ườ ở

m t long lanh c a nàng trong g ng”. Ngay c khi Nhung “nh m m t l ắ t l ướ ệ ủ ươ ắ ạ i” ả ắ

thì “hai cánh tay nàng mê man, ôm ghì l y cái g i bông m m vào ng c”[ ự Phan Tr ngọ ề ấ ố

Th ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ể ệ ươ ng T l c văn ự ự

đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ ; t p 1; tr 215]. V i Loan trong ụ ậ ậ ớ Đôi b nạ , trao

g i tâm t ử ư ằ , tình c m b ng ánh m t đã tr thành ý th c c a nàng. Nàng mu n: “b ng ứ ủ ắ ả ằ ở ố

hai con m t l ng l di n cho chàng bi t n i vui s ng âm th m” và khi bi t Dũng ắ ặ ẽ ễ ế ỗ ướ ầ ế

đang t do nhìn mình c a mình, hai con m t nàng “b ng t i h n lên d i ánh đèn ự ủ ắ ỗ ươ ẳ ướ

và hai hàng lông mi nàng h i rung đ ng”[ ơ ộ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ i ớ

thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, ậ ự ự ụ

Hà N i.ộ ; t p 1; tr 311]. Đôi m t nh nh ng nh p c u n i nh ng tâm h n trong th ữ ư ữ ắ ầ ậ ố ồ ị ế

gi i c a tình yêu, vì v y đôi m t c a Loan dù bu n v n luôn đ p đ n l th ng, ớ ủ ắ ủ ế ạ ườ ẹ ẫ ậ ồ

“khác h n m i ngày” trong c m nh n c a Dũng[ ng, Nguy n C ậ ủ ẳ ả ọ Phan Tr ng Th ọ ưở ễ ừ

(gi ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ự ự ậ

Giáo d c, Hà N i. ộ ; t p 1; tr 343]. ụ ậ

155

Các nhân v t c a ậ ủ B m tr ng ướ ắ c m nh n tình yêu và v đ p c a tình yêu ẻ ẹ ủ ả ậ

tr c h t qua hình nh đôi m t. Ngay t ướ ế ắ ả ừ ữ ệ ặ nh ng trang đ u c a truy n, v i vi c đ c ầ ủ ệ ớ

đôi m t, Nh t Linh đã kh i d y bi t ả ơ ậ ắ ấ ế ậ t bao c m xúc trong suy c m c a nhân v t. ủ ả ả

Cùng v i v đ p “ ng h ng” c a đôi gò má c a Thu là v đ p c a “hai con m t to ớ ẻ ẹ ử ẻ ẹ ủ ủ ủ ắ ồ

và đen, sáng long lanh nh còn ư t n ướ ướ ồ c m t”. V đ p đã g i trong tâm h n ẻ ẹ ắ ợ

Tr ng c m giác g n gũi, thân thu c trong kí c khi nh v Liên (ng i yêu đã ươ ớ ề ứ ả ầ ộ ườ

ch t c a chàng). Đôi m t y v a g i tâm tr ng trong Tr ắ ấ ừ ợ ế ủ ạ ươ ầ ng v a nh ng m ng m ư ấ ừ

ắ báo hi u s n y n c a tình c m, tình yêu l a đôi và ch c n thoáng qua đôi m t ệ ự ả ở ủ ỉ ầ ứ ả

nàng Tr ươ ng cũng th y: “trong m t lúc, đôi m t Thu đ p h n lên và nhi m m t v ắ ộ ẻ ễ ẹ ẳ ấ ộ

khác; không ph i hai con m t th n nhiên lúc m i g p”. Và ng c l ớ ặ ả ả ắ ượ ạ ầ ầ i, l n g p đ u ặ

tiên đôi m t c a Tr ng cũng đ l ắ ủ ươ i n t ể ạ ấ ượ ở ng xao xuy n không phai trong Thu b i ế

ng”. đôi m t y ph n chi u m t v đ p đ n “não nùng” nh g i m t n i “đau th ế ộ ẻ ẹ ộ ỗ ư ợ ắ ấ ế ả ươ

M t đôi m t trông “h i là l , khác th ắ ơ ộ ạ ườ ẫ ng tuy hi n lành, m màng nh ng v n ơ ư ề

ph ng ph t có n m t v hung t n”[ ộ ẻ ả ẩ ấ ợ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u ệ

và tuy n ch n) (2001), Văn ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà ể ọ ươ ự ự ụ ậ

đ u tác ph m, b ng cách miêu t N i.ộ ; T p 1; tr 394]. Ngay t ậ ừ ầ ằ ẩ ả ả c m nh n tinh t ậ ế

ng, Nh t Linh cũng đã giúp ng i đ c c m nh n đ c a Thu v đôi m t Tr ề ủ ắ ươ ấ ườ ọ ả ậ ượ c

ph n nào th gi ế ớ ầ i tâm lí nhi u mâu thu n, ph c t p c a chàng. ẫ ứ ạ ủ ề

156

Khi miêu t ả ừ đôi m t c a nhân v t, cùng m t lúc, các nhà văn lãng m n v a ộ ắ ủ ạ ậ

miêu t c v đ p th ch t đ y quy n rũ c a con ng i, v a khám phá đ đ ả ượ ấ ầ ẻ ẹ ủ ể ế ườ ừ ượ c

th gi ế ớ ả i c m xúc, tâm tr ng. Đôi m t nh s ph n chi u c a đ i s ng tâm h n con ư ự ả ế ủ ờ ố ắ ạ ồ

ng i qua cách khai thác c a các nhà văn T l c văn đoàn , đây m i là đi u c t lõi. ườ ủ ự ự ề ố ớ

Ngay đ i v i Th ch Lam, m t nhà văn ch t p trung vào miêu t ố ớ ỉ ậ ạ ộ th gi ả ế ớ ớ i tâm lí v i

ng không chú ý miêu t nh ng tr ng thái c m xúc, c m giác c a nhân v t, và th ả ữ ủ ậ ả ạ ườ ả

v b ngoài cũng nh hành đ ng c a nhân v t. Nh ng khi m i khi miêu t ẻ ề ư ủ ư ậ ộ ỗ ả ắ đôi m t

nhân v t thì đó là nh ng đôi m t “bi ữ ắ ậ ế t nói”, đôi m t ch a đ y c m xúc. Đó có th ứ ầ ả ắ ể

là đôi m t “thông minh” c a hai c u bé, song l i g i trong Bình nh ng k ni m, kí ủ ậ ắ ạ ợ ỉ ệ ữ

c bu n v ng i b n tr đã m t ( i b n tr ứ ề ồ ườ ạ ẻ ấ Ng ườ ạ ẻ). Tâm tr ng bu n “man mác” ạ ồ

tr c cái gi ướ ờ ả kh c c a ngày tàn nh lan t a trong không gian qua ánh m t, qua c m ắ ủ ư ắ ỏ

nh n c a Liên ( i đ c b i hình nh “đôi m t ch bóng ậ ủ Hai đ a trứ ẻ) và ám nh ng ả ườ ọ ở ả ắ ị

i ng p đ y d n và cái bu n c a bu i chi u quê th m thía vào tâm h n ngây th t ố ồ ủ ề ấ ầ ầ ậ ồ ổ ơ

c a cô”[ ủ Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ạ ể ậ ộ ; tr 100]. Đó ọ

cũng là nh ng đôi m t c a tình c m, tình yêu v a nh nhàng v a da di ắ ủ ữ ừ ừ ẹ ả ế ấ t và th m

thía trong D i bóng Hoàng Lan, Tình x a D i bóng ướ ư . N u đôi m t c a Nga ( ắ ủ ế ướ

Hoàng Lan) nhìn Thanh “nh h i t l i nh ng hình nh t bao gi ”[ ư ộ ụ ạ ữ ả ự ờ Phong Lê

(1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ể ậ ộ ; tr 127], thì đôi m t c a Lan ắ ủ ạ ọ

ng bén, “ph n chi u m t tình yêu mãnh li (Tình x aư ) là đôi m t c a tình yêu đ ắ ủ ươ ế ả ộ ệ t

và tha thi t quá”. Đôi m t y khi n chàng h c trò tr ế ắ ấ ế ọ ườ ộ ng t nh Thái Bình “rung đ ng ỉ

i”[ ả ườ Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. c ng ể ậ ộ ; tr 151]. ạ ọ

ồ V i Th ch Lam, đôi m t là n i bi u hi n rõ nét các tr ng thái c m xúc c a tâm h n ủ ể ệ ạ ả ắ ạ ơ ớ

con ng i. Khi m t m i, chán ch ng thì đó là hình nh c a nh ng đôi m t “l ườ ệ ỏ ườ ữ ủ ả ắ ờ

đ ” c a Hu ( ờ ủ ệ T i ba m i ươ ), đôi m t “thâm qu ng” trong đau kh c a Lan khi tình ổ ủ ắ ầ ố

yêu c a nàng b t ch i phũ phàng ( ị ừ ố ủ Tình x aư ).

Miêu t tâm lí nhân v t qua ngo i hi n là bi n pháp đ ả ệ ệ ạ ậ ượ ử ụ ề c s d ng nhi u

ề trong ti u thuy t cũng nh truy n ng n c a văn xuôi hi n th c phê phán. Nhi u ư ự ủ ệ ế ể ệ ắ

đi n hình ngh thu t b t h c a văn h c hi n th c phê phán đ c di n t qua ậ ấ ủ ủ ự ể ệ ệ ọ ượ ễ ả

ngo i hi n. ệ ạ

157

Kh c h a th gi ắ ọ ế ớ i tâm lí c a ph n và tr th , thiên nhiên tr thành ph ẻ ơ ụ ữ ủ ở ươ ng

ti n h u hi u trong sáng tác c a Nguyên H ng. Trong ữ ủ ệ ệ ồ B vỉ ỏ, thiên nhiên v a cóừ

ậ ủ ch c năng kh i g i, kích thích c m giác, v a có kh năng d báo v s ph n c a ơ ợ ề ố ứ ừ ự ả ả

nhân v t. C nh màn đêm l nh l o, hoang vu trong nh ng ngày đ u l c lõng, b v ầ ạ ơ ơ ữ ẽ ậ ả ạ

n i xa l c a Tám Bính ủ ở ơ ạ ố : “…trăng thu v a m i hé ra kh i d i mây ch t a xu ng ỏ ả ỉ ỏ ừ ớ

nh ng chòm cây m t làn ánh sáng nh h i s ng ph ng ph t”, hai bên hè “l l ư ơ ươ ữ ộ ả ấ ả ướ t

nh ng cành xoan lăn tăn lá, rào rào tr ữ ướ c gió l nh th i t ng c n dài” [ ổ ừ ạ ơ Phan C Đự ệ

(2000), Tuy n t p Nguyên H ng, T p 1,2,3, Nxb Văn h c, Hà N i. ể ậ ộ ; T p 2; tr 19]. ậ ậ ồ ọ

C m giác l nh l o, thê l ạ ẽ ả ươ ặ ng nh đeo bám nhân v t, kh c sâu vào tâm tr ng m c ư ậ ắ ạ

i và n i đau c a k b xã h i xa lánh, xua đu i. Thiên nhiên ngo i gi i đã c m t ả i l ộ ỗ ủ ẻ ị ạ ỗ ộ ổ ớ

kh i d y thiên nhiên trong tâm t ơ ậ ưở ả ng c a nhân v t - Màn đêm v i nh ng hình nh ủ ữ ậ ớ

“tang th ng” “ch t chóc” v a g i c m giác rùng r n, s hãi, v a nh d báo v ươ ừ ợ ả ư ự ừ ế ợ ợ ề

cu c s ng đ y b t h nh: “Bính t ng con đ ng Bính đi t i tăm hoang v ng nh ộ ố ấ ạ ầ ưở ườ ố ắ ư

c nh m t bãi tha ma. Nh ng cành xoan xao đ ng là nh ng cành tre l ả ữ ữ ộ ộ ả ng n bên ọ

nh ng ngôi m ch v m i đ p. Nh ng tàu lá c to sum suê gi ng nh ng m tóc ơ ơ ớ ắ ữ ữ ữ ộ ọ ố ớ

ng i điên hay th t c .” [ Phan C Đ (2000), Tuy n t p Nguyên H ng, T p 1,2,3, ườ ắ ổ ể ậ ự ệ ậ ồ

các Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ ; T p 2; tr 18]. Nguyên H ng th t tài tình khi miêu t ậ ậ ồ ả

ủ tr ng thái c m giác b v đ n n l nh, s hãi đ n ho ng lo n trong tâm tr ng c a ợ ơ ơ ế ớ ạ ế ả ạ ạ ạ ả

cô gái l c xã h i đen b c. B ng cách này, Nguyên H ng v a miêu t ươ ng thi n tr ệ ướ ừ ạ ằ ộ ồ ả

đ c hi n th c tâm tr ng c a nhân v t, v a tô đ m hi n th c đen t ượ ự ủ ừ ự ệ ệ ậ ậ ạ ố ủ ộ i c a xã h i

ng đ y ám nh. H n n a, tác gi i thích cho tâm tr ng buông b i nh ng liên t ữ ở ưở ơ ữ ả ầ gi ả ả ạ

xuôi, phó m c tr c th c t t. Âm thanh “b t kêu khe kh ” c a Bính: ặ ướ ự ạ i kh c nghi ắ ệ ẽ ủ ậ

“Bi t làm th nào đêm nay?!!” [ ế ế Phan C Đ (2000), Tuy n t p Nguyên H ng, T p ậ ể ậ ự ệ ồ

1,2,3, Nxb Văn h c, Hà N i. ổ ắ ộ ; T p 2; tr 20] nh báo hi u chu i ngày đau kh s p ư ệ ậ ọ ỗ

i. G n v i cu c đ i b t h nh c a Bính th t ớ ờ ấ ạ ủ ắ ớ ộ ườ ợ ả ng là thiên nhiên xám l nh g i c m ạ

ờ giác bu n. Có khi là m t bu i chi u mùa đông v i “m a phùn không ng t, mây tr i ư ề ồ ộ ổ ớ ớ

c xám ng t, nên ph H Lý càng v ng càng bu n” [ ứ ố ạ ắ ắ ồ Phan C Đ (2000), Tuy n ể ự ệ

t p Nguyên H ng, T p 1,2,3, Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ộ ; T p 2; tr 39] - thiên nhiên trĩu ậ ậ ồ ọ

n ng, cô qu nh g n v i cu c s ng n i “l u xanh”… Trong ộ ố ặ ầ ạ ắ ớ ơ B vỉ ỏ, thiên nhiên mùa

xuân, m t tr i v i n ng h ng cũng xu t hi n nh kh ng đ nh s t n t ặ ờ ớ ắ ự ồ ạ ư ẳ ệ ấ ồ ị i m nh m ạ ẽ

t đ p trong tâm h n c a nhân v t. Tám Bính nh h i sinh tr c a nh ng giá tr t ủ ị ố ẹ ồ ủ ư ồ ữ ậ ướ c

tình yêu, tr ướ ắ c cu c s ng m i cùng Năm Sài Gòn, thiên nhiên hi n lên v i màu s c ộ ố ệ ớ ớ

i m i c a mùa xuân: “c nh v t t át trong m a b i. Cách d u găng đ vài t ươ ớ ủ ậ ướ ả ư ụ ậ ộ

158

c, m t khu v n nh c m c đ y, lao xao m i l n gió th i gi t trên m t c b ướ ộ ườ ỏ ỏ ọ ỗ ầ ầ ổ ậ ặ ỏ

xanh um…” [Phan C Đ (2000), Tuy n t p Nguyên H ng, T p 1,2,3, Nxb Văn ể ậ ự ệ ậ ồ

h c, Hà N i. ọ ộ ; T p 2; tr 58]. Đây là thiên nhiên ph n ánh ni m vui r t riêng c a tình ủ ề ấ ả ậ

yêu, v a d u dàng, có chút e l ừ ị ệ , tràn đ y s c s ng và đ i l p v i n i bu n, nh ng ê ố ậ ầ ứ ố ớ ỗ ữ ồ

ch , t i h c a cu c s ng nh nh p n i l u xanh. Bên c nh bi n pháp miêu t ề ủ ổ ủ ộ ố ơ ầ ệ ạ ớ ơ ả

thiên nhiên đ kh c h a tâm lí, Nguyên H ng r t chú tr ng t i miêu t ắ ọ ể ấ ồ ọ ớ ả ngo i hình, ạ

hành đ ng c a nhân v t. B ng cách đ c t đôi m t c a Tám Bính, Nguyên H ng đã ặ ả ủ ậ ằ ộ ắ ủ ồ

ghi l i đ ạ ượ ắ c nh ng kho nh kh c c m xúc c a nhân v t. Khi thì “Bính xanh m t ủ ữ ả ậ ắ ả

h i”, lúc “tr ng tr ng” nhìn ng c nhiên, r i “hai m t Bính chói r c” khi nghe ỏ ừ ừ ự ạ ắ ồ

chuy n c a Hai Liên [ Phan C Đ (2000), Tuy n t p Nguyên H ng, T p 1,2,3, Nxb ệ ủ ể ậ ự ệ ậ ồ

Văn h c, Hà N i. tinh t các ộ ; T p 2; tr 44, 47]. Ch vài trang văn, ông đã miêu t ậ ọ ỉ ả ế

c m giác s hãi, ng c nhiên và ni m hi v ng m nh m vào t ả ề ẽ ạ ạ ợ ọ ươ ỏ ng lai s thoát kh i ẽ

cu c s ng kh n kh . ộ ố ố ổ

159

Ngô T t T v i kinh nghi m s ng, s c t ng t ng sáng t o và kh năng ấ ố ớ ứ ưở ệ ố ượ ả ạ

t, hành đ ng tiêu bi u đã tái hi n thành công th gi i tâm lí l a ch n nh ng chi ti ự ữ ọ ế ế ớ ể ệ ộ

c a ch D u - m t ph n nông dân h n nhiên, thông minh, kh e kho n v i tâm tính ủ ụ ữ ị ậ ắ ộ ỏ ớ ồ

m c m c... Vũ Ng c Phan trong Nhà văn hi n đ i ạ ọ ộ ạ đã cho r ng: trong tác ph m ẩ T tắ ệ ằ

đèn “Cái đo n ch D u đánh nhau v i cai l cũng là m t đo n tuy t khéo, r t đúng ị ậ ạ ớ ệ ệ ấ ạ ộ

v i tâm lí c a dân quê”[ ủ ớ L Huy Nguyên, Phan C Đ (1996), Ngô T t T toàn t p ậ ấ ố ự ệ ữ

(5 t p), Nxb Văn h c, Hà N i. ế ể ộ ; tr 633]. Th t v y, khi b đ y vào tình th hi m ậ ậ ị ẩ ậ ọ

nghèo, ch vùng lên đánh l ng hào v i t ị i c ạ ườ ớ ấ ả ạ t c lòng căm thù. Hành đ ng m nh ộ

m , căm thù c a ch D u tr ủ ị ậ ẽ ướ ế c h t xu t phát t ấ ừ ắ tình c m, tâm tr ng xót xa, lo l ng ạ ả

tr c c nh ch ng b trói, b đánh. Song đó ch a ph i là s vùng lên t giác mà là ướ ả ự ư ả ồ ị ị ự

hành đ ng t phát v i nét tâm lí li u lĩnh c a ng i nông dân khi không còn đ ộ ự ủ ề ớ ườ ườ ng

i mãi th , tôi không ch u đ c.”[ s ng: “Thà ng i tù. Đ chúng nó làm tình làm t ể ố ồ ộ ị ượ ế Lữ

Huy Nguyên, Phan C Đ (1996), Ngô T t T toàn t p (5 t p), Nxb Văn h c, Hà ấ ố ự ệ ậ ậ ọ

N i.ộ ; t p 4; tr 332]. Khi miêu t ậ ả ữ ậ nh ng tr ng thái tâm tr ng khác nhau c a nhân v t, ủ ạ ạ

Ngô T t T cũng đã s d ng hình nh đôi m t, nh m t ph ấ ố ư ộ ử ụ ắ ả ươ ệ ng ti n bi u hi n ể ệ

ngh thu t này xu t hi n không nhi u trong T t đèn song mang h u hi u. Y u t ệ ữ ế ố ề ệ ệ ấ ậ ắ

i giá tr đ c đáo trong n i dung ph n ánh. Tr ng lên c a tên l ạ ị ộ ả ộ ướ ơ c c n th nh n đ ị ộ ươ ủ

cai l c c nh ch ng b trói, b đánh, ch D u không xu t hi n tâm tr ng s hãi , tr ệ ướ ả ị ậ ệ ạ ấ ồ ợ ị ị

c a ng ủ ườ ế ắ i y u th mà thay vào đó là s căm ph n khi “nhìn ông cai b ng đôi m t ự ế ằ ẫ

L Huy Nguyên, Phan C Đ (1996), Ngô T t T toàn t p (5 t p), Nxb đ ng u”[ ỏ ầ ấ ố ự ệ ữ ậ ậ

Văn h c, Hà N i. ộ ; T p 4; tr 245]. T đ u đ n cu i tác ph m, ch D u ch a bao gi ố ừ ầ ị ậ ư ế ẩ ậ ọ ờ

xu t hi n tâm tr ng s hãi tr c b n c ng hào quan l i. Hình nh “đôi m t đ ệ ấ ạ ợ ướ ọ ườ ạ ắ ỏ ả

ng u” v a th hi n đ ể ệ ừ ầ ượ ứ c tr ng thái tâm lí, v a là minh ch ng s ng đ ng cho s c ừ ứ ạ ố ộ

i ph n nông dân này. Cũng v n d ng hình s ng m nh m , ti m tàng c a ng ẽ ề ố ủ ạ ườ ụ ữ ụ ậ

nh đôi m t, g n v i tri ph T Ân, Ngô T t T đã tô đ m tâm lí ả ấ ố ủ ư ậ ắ ắ ớ ươ ạ n hèn, b c

nh c c a h n. Hành đ ng “gi ng n m b c v t t ượ ủ ắ ạ ứ ọ ằ ắ ộ ắ t xu ng đ t” c a ch khi n h n ủ ế ấ ố ị

ng c nhiên “Gi ng tròn hai m t”[ ạ ươ ắ L Huy Nguyên, Phan C Đ (1996), Ngô T t ấ ự ệ ữ

T toàn t p (5 t p), Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; T p 4; tr 396]. Đây là tr ng thái tâm lí ậ ạ ậ ậ ố ọ

di n ra phù h p v i quy lu t c a cu c s ng. M t m t, kh ng đ nh ph m ch t trong ộ ố ậ ủ ễ ặ ẳ ẩ ấ ợ ớ ộ ị

tr ng c a ch D u, kh ng đ nh thái đ không khu t ph c tr ị ậ ủ ụ ấ ắ ẳ ộ ị ướ ồ c đ ng ti n trong tâm ề

h n ch D u. M t khác, ph n ánh đúng tâm tr ng c a tên tri ph kh n n n, dâm ồ ị ậ ủ ủ ạ ạ ặ ả ố

đãng - k đã đ ng viên v mình đi ng v i quan trên đ ti n thân. Làm sao h n có ể ế ủ ớ ẻ ắ ộ ợ

th hi u đ c tâm h n, ph m ch t t t đ p c a con ng ể ể ượ ấ ố ẹ ủ ẩ ồ ườ ấ ế i khi trong h n đã m t h t ắ

160

giá g làm ng i. ị ườ

bên c nh tâm lí căng th ng, kinh hoàng c a nh ng ng i nông Trong T t đèn, ắ ủ ữ ẳ ạ ườ

dân thi u thu là tâm lí s hãi, y u đu i cam ch u c a anh D u, là s lo l ng, thái ị ủ ự ế ế ế ậ ắ ợ ố

ả đ nh n nh n đ n thái đ ph n u t căm thù c a ch D u. Đó còn là tâm tr ng th ng ộ ị ậ ủ ế ấ ạ ẫ ẫ ộ ị

th t s hãi c a cái Tý di n ra trong n c m t khi bi t mình s b bán: “Con van ố ợ ủ ễ ướ ắ ế ẽ ị

thày! Con van u! Thày u đ con nhà ch i v i em con. Con van thày! Con van u! ể ở ơ ớ

Thày u đ ng đem bán con”[ ừ L Huy Nguyên, Phan C Đ (1996), Ngô T t T toàn ự ệ ấ ố ữ

t p (5 t p), Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ộ ; t p 4; tr 241]. ậ ậ ọ

Trong các nhân v t ph n di n c a ậ ệ ủ T t đèn ắ ả ự ủ , Ngô T t T t p trung bút l c c a ấ ố ậ

mình vào v ch ng ngh Qu - đi n hình tiêu bi u cho đ a ch phong ki n thôn ế ở ủ ế ể ể ợ ồ ị ị

quê. Sau m i m t hành đ ng c a v ch ng đ a ch này, ng ủ ủ ỗ ộ ộ ợ ồ ị ườ ọ ữ i đ c không nh ng

c b n ch t x u xa, thâm đ c c a chúng mà còn th y đ th y đ ấ ượ ộ ủ ấ ấ ấ ả ượ ố c tâm lí h ng

ề hách, thái đ l nh lùng đ n tàn nh n, h c đòi k ch c m c a k ngu d t có ti n. ọ ộ ạ ủ ế ệ ẻ ẫ ỡ ố

ủ ọ Tâm lí thích “ăn b n” nh là nét tâm lí h ng thú n i b t trong cách ki m ăn c a b n ổ ậ ư ứ ế ẩ

i phong ki n. Qua miêu t đ a ch , quan l ủ ị ạ ế ả hành đ ng c ch c a v ch ng ngh ỉ ủ ử ộ ợ ồ ị

ẻ Qu , ông làm n i b t nét tâm lí y. Chúng vào hùa v i nhau, tìm m i cách mua r , ổ ậ ế ấ ớ ọ

ăn ch n ti n bán con bán chó c a ch D u. V ch ng ông bà ngh “giàu th mà ị ậ ủ ề ế ặ ợ ồ ị

ẩ điêu” khi giao ti n b ng ti n chinh đ th c hi n “m o ăn ti n” có s n: ăn b n ể ự ề ề ệ ẹ ề ẵ ằ

ồ b ng cách đ m thi u đi m i đ ng thi u b n xu. V i m con ch D u, v ch ng ằ ỗ ồ ị ậ ế ế ế ẹ ố ớ ợ

chúng ph h a v i nhau quát tháo, d a n t, đay nghi n, chì chi t, b t cái Tý ph i ăn ụ ọ ớ ọ ạ ế ế ắ ả

ch c m th a c a chó. V i chó thì chúng “bù khú đú đ n” bàn v đàn chó, c ừ ủ ỗ ơ ề ớ ở ườ i

“giòn khanh khách” thích thú khi tr vào m t ch D u mà r ng: “C m chó nhà tao ị ậ ặ ằ ỏ ơ

cũng t n b ng m y “c m ng i” nhà mày đ y”[ L Huy Nguyên, Phan C Đ ằ ấ ơ ố ườ ấ ự ệ ữ

(1996), Ngô T t T toàn t p (5 t p), Nxb Văn h c, Hà N i. ấ ố ộ , t p 4; tr 297]. Qua hành ậ ậ ậ ọ

ng hào đ a ph ng trong cách miêu t đ ng, c ch , tâm lí c a b n c ộ ủ ọ ườ ử ỉ ị ươ ả ủ ấ c a Ngô T t

T có nh ng nét chung là tâm lí c a b n ch có m t cái ngh “hà hi p” dân. Song, ủ ọ ữ ề ế ố ộ ỉ

ứ ố ng v i m i m t đ a v xã h i là nh ng nét tâm lí riêng không l n. Tâm lí h ng ộ ị ữ ẫ ỗ ớ ộ ị

ơ ộ hách, hách d ch c a quan ph khác v i tâm lí h ng hách, h c đòi ch nghĩa, c h i ủ ủ ữ ớ ố ọ ị

c a lí tr ủ ưở ệ ng làng Đông Xá và khác v i tâm lí hách d ch mà d t nát, h c đòi k ch ớ ố ọ ị

c m... c a ngh Qu . Đúng nh Phú H ng nh n xét: “Đ c ông Ngô T t T , ng ươ ỡ ấ ố ủ ư ế ậ ọ ị ườ i

ta ph i khâm ph c s quan sát t ng t n, kĩ càng c a ông. M i lúc ông t ụ ự ả ườ ủ ậ ỗ ả ữ nh ng

nhân v t sau lũy tre xanh, y nh ta th y ngay tr ư ấ ậ ướ c m t.”. ắ

161

Vũ Tr ng Ph ng là m t d u m c phát tri n trong ngh thu t miêu t tâm lí ộ ấ ụ ệ ể ậ ọ ố ả

ng văn xuôi hi n th c phê phán nói riêng và văn xuôi hi n đ i nói c a khuynh h ủ ướ ự ệ ệ ạ

chung. V i bi n pháp ngo i hi n, ông đ c bi t thành công khi miêu t i tâm ệ ệ ặ ạ ớ ệ th gi ả ế ớ

lí c a các nhân v t ph n di n, tiêu bi u nh ngh Hách ( ệ ủ ư ể ậ ả ị Giông tố), Xuân tóc đ , cỏ ố

H ng... ( ồ S đố ỏ). Trong Giông tố, qua m i hành đ ng c a ngh Hách, tâm lí hãnh ủ ỗ ộ ị

ti n, t đ c m t cách trâng tráo c a k n m ch c s c m nh c a đ ng ti n hi n lên ế ự ắ ủ ẻ ắ ủ ồ ắ ứ ề ệ ạ ộ

rõ nét. Ngh Hách dám th c hi n m i t i ác mà không h run s , ghê tay. T hành ọ ộ ự ệ ị ừ ề ợ

ng hi p con gái nhà lành trên ô tô, tr đ ng đ i b i, c ộ ồ ạ ưỡ ế ướ ế c m t c tài x , tài nhì đ n ế ặ ả

m nh l nh tàn đ c và quy t đoán khi tr ng tu n làng Quỳnh Thôn đ ng ch n phía ệ ế ệ ộ ươ ứ ầ ặ

tr i v đâu tao ch u!”[ ướ c xe: “C m h t máy, t ứ ở ế ộ ạ ị Nguy n Đăng M nh, Tr n H u Tá ạ ữ ễ ầ

(1998)(s u t m, tuy n ch n), Tuy n t p Vũ Tr ng Ph ng, t p 1, 2, Nxb Văn h c, ư ầ ể ậ ụ ể ậ ọ ọ ọ

c tri huy n Cúc Lâm Hà N i.ộ , t p 1,tr 181]. Hành vi trâng tráo khi thanh minh tr ậ ướ ệ

tr v i câu nói: “d u ng i tai to m t nh n đ n th nào đi n a, thì cũng ph i có lúc ẻ ớ ẫ ườ ữ ế ế ả ặ ớ

ạ giăng gió m t chút, cái y do tr i sinh ra” cũng nh khi tuyên b “nén b c đâm to c ư ạ ấ ộ ờ ố

gi y” và kh ng đ nh: v ki n này “... chúng tôi ch h i phi n lòng mà thôi, ch t ờ ấ ụ ệ ỉ ơ ề ẳ ị ứ

thua thì không th ” bi u hi n thái đ thách th c pháp lu t, thách th c công ộ ứ ứ ể ệ ể ậ

lí[Nguy n Đăng M nh, Tr n H u Tá (1998)(s u t m, tuy n ch n), Tuy n t p Vũ ư ầ ể ậ ữ ể ễ ạ ầ ọ

Tr ng Ph ng, t p 1, 2, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; tr 231]. Đó là tâm lí c a nh ng k ụ ữ ủ ậ ọ ọ ẻ

nh ngh Hách - nh ng ông trùm t ư ữ ị ư ả ắ b n giàu có c “phú gia đ ch qu c”, n m ch c ắ ỡ ố ị

và đi u khi n đ c s c m nh v n năng c a đ ng ti n. Qua thái đ trâng tráo đó, ể ề ượ ứ ủ ồ ề ạ ạ ộ

ng i đ c cũng th y đ ườ ọ ấ ượ ỉ c nét tâm lí hám d c c a m t ông ch vô h c, vô liêm s . ộ ụ ủ ủ ọ

Đó còn là tâm lí cu ng điên vì danh l ồ ợ ẻ ủ i khi ngh Hách dám cho hai đ a con đ c a ứ ị

mình l y nhau đ qu ng bá cho s nghi p chính tr c a mình. ể ả ị ủ ự ệ ấ

162

i miêu t i th H ng t ướ ớ th gi ả ế ớ ượ ng l u th thành, ị ư ụ ở S đố ỏ, Vũ Tr ng Ph ng ọ

làm n i b t tâm lí h c đòi, bon chen nh nhăng... đang di n ra trong th i kì “m a Âu ổ ậ ư ễ ọ ố ờ

ệ gió Mĩ”. Đó có th là tâm lí h c đòi m t cách l m c m c a c H ng, h m mi ng ủ ố ồ ễ ở ể ẩ ẩ ọ ộ

là: “ Bi t r i, bi t r i, kh l m, nói mãi!...”[ ế ồ ế ồ ổ ắ Nguy n Đăng M nh, Tr n H u Tá ạ ữ ễ ầ

(1998)(s u t m, tuy n ch n), Tuy n t p Vũ Tr ng Ph ng, t p 1, 2, Nxb Văn h c, ư ầ ể ậ ụ ể ậ ọ ọ ọ

Hà N i.ộ ; t p 2; tr 321] m c dù ch a hi u đ u đuôi câu chuy n ra làm sao. Tâm lí ể ư ệ ầ ặ ậ

“đ ượ ư c làm m t c c ” khi n c luôn hành đ ng ra v già c , s p ch t khi ch a ộ ụ ố ả ắ ụ ẻ ế ế ộ

ộ đ n “50 tu i”. Tâm lí háo danh, h c đòi văn minh, h m hĩnh khoe c a trong xã h i ế ủ ổ ọ ợ

th thành y th hi n rõ nét qua đám tang c c t ch c m t cách linh đình c t đ ụ ố ổ ượ ổ ứ ể ệ ấ ộ ị

và huyên náo. T cô Tuy t ao ừ ế ướ ụ c tr thành trang “bán s n ” v i b trang ph c ớ ộ ử ữ ở

“ngây th ” đ c đáo, đ n bà Văn Minh, ông Typn đang hào h ng khoe nh ng “b đ ơ ộ ộ ồ ữ ứ ế

xô gai tân th i” c a ti m Âu hóa, c u tú Tân đang “b t b ” t ng ng i “nh th ắ ẻ ừ ủ ệ ậ ờ ườ ư ế

này, nh th n ” đ th a chí v i cái máy nh. Tâm lí vui s ng, h nh phúc là tâm lí ư ế ọ ể ỏ ả ớ ướ ạ

i “Ta, Tàu, Tây”, v i m t đám con cháu nh n i b t trong đám tang v i đ c l ổ ậ ớ ủ ả ố ớ ộ ố

ọ nhăng, b t hi u, v i c xã h i th thành vô nghĩa lí. Có th kh ng đ nh, Vũ Tr ng ớ ả ế ể ẳ ấ ộ ị ị

Ph ng đã miêu t thành công th gi ụ ả ế ớ ạ i tâm lí nhân v t ph c t p qua bi n pháp ngo i ứ ạ ệ ậ

hi n, đ c bi ệ ặ ệ ầ t là các nhân v t ph n di n. Ông cũng là m t trong nh ng nhà văn đ u ữ ệ ả ậ ộ

tiên h ng t i tr c ti p thăm dò th gi i tâm lí b ng th pháp đ c tho i n i tâm khi ướ ớ ự ế ế ớ ạ ộ ủ ằ ộ

miêu t ả tâm lí c a m t s nhân v t tha hóa nh Long, M ch ( ậ ộ ố ư ủ ị Giông tố), Huy nề

(Làm đĩ) và s ít nhân v t ti n b nh Minh, Phú ( ậ ế ộ ư ố V đêỡ ). Ý này, chúng tôi s trình ẽ

bày m c sau. ở ụ

163

Bi n pháp ngo i hi n cũng là bi n pháp đ ệ ệ ệ ạ ượ ử ụ c nhà văn Nam Cao s d ng

trong m t s tác ph m vi t v đ tài ng ộ ố ẩ ế ề ề ườ ự ế i nông dân. Bên c nh bi n pháp tr c ti p ệ ạ

thâm nh p, miêu t ậ ả ạ ệ tr ng thái c m xúc... c a nhân v t, Nam Cao v n d ng bi n ụ ủ ậ ả ậ

pháp ngo i hi n (tuy không nhi u) đ miêu t tâm lí nhân v t. Trong ki t tác Chí ể ệ ề ạ ả ậ ệ

Phèo, nhi u nhân v t c a ông đ ậ ủ ề ượ c soi chi u, làm n i b t đ i s ng tâm lí qua các ổ ậ ờ ố ế

ngo i hi n. Ng y u t ế ố ệ ạ ườ ọ ỗ i đ c b t g p các tr ng thái tâm lí c a Chí Phèo sau m i ắ ặ ủ ạ

ử ờ m t hành đ ng. M t Chí Phèo mang tâm lí b t l c, li u lĩnh v i ti ng ch i tr i, ớ ế ấ ự ề ộ ộ ộ

ch i đ i..., nh ng hành đ ng r ch m t ăn v . n trong nh ng hành đ ng đó còn là ử ờ ạ Ẩ ữ ữ ặ ạ ộ ộ

s ph n u t đ n t n cùng xen l n khát v ng tr ự ấ ế ậ ẫ ẫ ọ ả ế thù. M đ u tác ph m là ti ng ở ầ ẩ

ch i sau m i c n say c a Chí Phèo. B ng cách này, Nam Cao đã tác đ ng m nh t ỗ ơ ử ủ ạ ằ ộ ớ i

tâm lí c a đ c gi c hi n t ng con ng i v i cu c s ng cô đ c đang di n ra ủ ộ tr ả ướ ệ ượ ườ ớ ộ ố ễ ộ

nông thôn tr ở ướ ử c Cách m ng. T ti ng ch i tr i, ch i đ i, ch i làng Vũ Đ i, ch i ử ờ ử ờ ừ ế ử ạ ạ

ệ c nh ng ai “không ch i nhau v i h n” đ n ch i c b c sinh thành, Chí Phèo hi n ế ả ữ ử ả ậ ớ ắ ử

lên là k cô đ c trong t ẻ ộ ấ ả ằ t c các m i quan h c a cu c s ng xã h i. Cũng b ng ộ ố ệ ủ ố ộ

cách này, tác gi đã tô đ m tr ng thái đau đ n, b t c n, ph n u t t ả ấ ầ ấ ớ ậ ủ i t n cùng c a ạ ẫ ậ ớ

Chí tr , xa lánh c a xã h i. Qua hành đ ng này c a Chí, Nam Cao đã c s ch i t ướ ự ố ừ ủ ủ ộ ộ

di n t ễ ả nh ng bi n chuy n trong tâm tr ng c a nhân v t m t cách tinh t ạ ữ ủ ể ế ậ ộ ế ừ ứ . T “c

th mà ch i” đ n “nghi n răng vào mà ch i” là tâm lí c a con ng ử ử ủ ế ế ế ườ ứ i nh n th c ậ

đ c s cô đ n t n cùng c a cá nhân mình. ượ ự ơ ậ ủ

164

ệ Cũng nh v y, sau m i l n đ i đ u v i Chí Phèo, chân dung bá Ki n hi n ố ầ ỗ ầ ư ậ ế ớ

lên rõ nét t b n ch t t ừ ả ấ ớ ờ ố ị ạ i đ i s ng tâm lí qua hành đ ng, c ch . Cũng nh ngh L i ộ ử ỉ ư

c a Nguy n Công Hoan, ngh Qu c a Ngô T t T , bá Ki n đ ủ ấ ố ế ủ ễ ế ị ượ ậ c Nam Cao t p

ng hào: không nh ng gi trung kh c h a b n ch t đ c ác c a b n đ a ch c ấ ộ ắ ọ ả ủ ọ ủ ườ ị ữ ế ế t ch t

ng thi n trong ng b n ch t l ả ấ ươ ệ ườ i nông dân mà còn kh i d y cái ác trong h . Bên ơ ậ ọ

c nh đó, ạ ở ầ bá Ki n luôn toát lên nét tâm lí d n dày, b n lĩnh c a k cai tr dân đ y ủ ẻ ế ạ ả ị

kinh nghi m sau m i hành đ ng. Không nh ng không r i trí trong l n đ u Chí Phèo ữ ệ ầ ầ ộ ỗ ố

ế r ch m t ăn v mà còn th n nhiên c a k m nh là nét tâm lí tiêu bi u c a bá Ki n - ủ ẻ ạ ạ ể ủ ạ ặ ả

c nh ng tình hu ng này. Đó là s th n nhiên c a cái b c tiên ch c a làng tr ậ ỉ ủ ướ ự ả ủ ữ ố

“thoáng nhìn” đã hi u ra c s . Các hành đ ng thân m t v v , h i han Chí Phèo: ậ ỗ ề ỏ ơ ự ể ộ

“Anh Chí i! Sao anh l i làm ra th ” hay “V bao gi ơ ạ ề ế ờ ế ơ th ? Sao không vào tôi ch i?

Đi vào nhà u ng n c”... v a tô đ m cho tâm lí này v a tác đ ng m nh t i tâm lí ố ướ ừ ừ ạ ậ ộ ớ

ấ c a Chí, kh i d y “n i s c h u” trong Chí và làm bùng phát tâm lí A Quy “th y ủ ỗ ợ ố ữ ơ ậ

mình cũng oai”.[Hà Minh Đ c (s u t m & gi i thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác ư ầ ứ ớ ệ

ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; t p 1; tr 72, 73]. Chu i hành đ ng c a bá ủ ậ ẩ ậ ọ ộ ỗ

ố Ki n là hành đ ng c a nh ng k hi u sâu s c đ i s ng tâm lí c a dân quê “v n ẻ ể ờ ố ữ ủ ủ ế ắ ộ

ghét lôi thôi”, đ ng th i cũng n m b t đ ắ ượ ắ ờ ồ ề c tâm lí c a nh ng k “c cùng li u ủ ữ ẻ ố

thân” nh Chí Phèo. Bá Ki n luôn hành đ ng theo kinh nghi m và tri ư ệ ế ộ ế t lí c a k ủ ẻ

vi c “quát th dây th n kinh” đ n hành đ ng h ng Chí v b n đ i làm t ng lí: t ố ờ ổ ừ ệ ử ế ầ ộ ướ ề

phía đ i T o v i tri ộ ả ớ ế t lí dùng th ng “đ u bò” tr th ng “đ u bò” cũng nh tri ị ằ ư ế t lí ầ ầ ằ

“không tr đ c thì dùng”. ị ượ

Trong truy n ng n i tâm lí c a ng i nông dân hi n lành, ắ Lão H cạ , th gi ế ớ ệ ủ ườ ề

th t thà, ch t phác và đáng tr ng ch y u đ c Nam Cao miêu t ủ ế ượ ậ ấ ọ ả qua ngo i hi n. ạ ệ

165

i đ m t ng ngày m c a mình trong tâm lí lo l ng, s hãi Lão H c là ng ạ ườ ế ủ ừ ắ ợ ố

tr ướ c tu i già và cái đói: “Tôi ch m có m t tr n đ y thôi. M t tr n đúng hai tháng, ộ ậ ộ ậ ỉ ố ấ ổ

m i tám ngày,... Hai tháng, m i tám ngày đã không làm ra m t xu, l ườ ườ ộ ạ ố i còn thu c,

i còn ăn...”[ Hà Minh Đ c (s u t m & gi i thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác l ạ ư ầ ứ ớ ệ

ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; t p 1; tr 156]. Và cũng là lão nông gi ậ ẩ ậ ọ ữ sĩ

di n, không mu n b th ng h i cũng nh làm phi n đ n ai khi t ch i “m t cách ị ươ ệ ố ư ế ề ạ ừ ố ộ

t c nh ng s giúp đ “ng m ng m” c a ông giáo. Tâm lí g n nh hách d ch” t ầ ư ị ấ ả ữ ủ ự ấ ầ ỡ

đau đ n, xót xa khi Lão bán đi “c u Vàng”, bán đi “đ a con c u t ”, bán đi “ng ầ ự ứ ậ ớ ườ i

b n” nh ng lúc bu n, bán đi k ni m, hi v ng mong manh v s tr v c a đ a con ọ ạ ề ự ở ề ủ ứ ỉ ệ ữ ồ

trai. “Kh n n n”, lão t ạ ố ự đay nghi n mình khi “già b ng này tu i đ u r i còn đánh ằ ổ ầ ồ ế

ầ l a m t con chó”. Có nhà nghiên c u cho r ng: Trong Lão H c có hai l n ch t. L n ừ ứ ế ằ ạ ầ ộ

ầ ch t th nh t là l n ch t v tâm h n khi bán đi “c u Vàng”. L n ch t th hai là l n ứ ấ ế ề ứ ế ế ậ ầ ầ ồ

ch t v th xác khi ăn b chó t , song l i t a sáng m t nhân cách đáng tr ng. ế ể ể ả t ự ử ạ ỏ ọ ộ

Sau m i hành đ ng c a lão H c, ng i đ c th y đ c các tr ng thái v n đ ng, ủ ạ ỗ ộ ườ ọ ấ ượ ạ ậ ộ

chuy n bi n tâm lí v i quy lu t bên trong c a nó. Khi miêu t ậ ủ ế ể ớ ả ể tâm lí qua các bi u

hi n bên ngoài c a nhân v t, Nam Cao th ng k t h p gi a miêu t và bình lu n, lí ủ ệ ậ ườ ế ợ ữ ả ậ

gi i, c t nghĩa đ gia tăng chi u sâu, đ chín c a các tr ng thái c m xúc, c m giác. ả ủ ể ề ả ạ ả ắ ộ

Đây cũng là đi m g p g gi a Nam Cao v các cây bút T l c văn đoàn. ỡ ữ ự ự ể ả ặ

Miêu t tâm lí qua ngo i hi n không ph i là bi n pháp ngh thu t m i mà là ả ệ ệ ệ ậ ả ạ ớ

bi n pháp quen thu c, có t ệ ộ ừ ạ truy n th ng. B c sang ph m trù văn h c hi n đ i, ướ ề ệ ạ ọ ố

khi chú ý t i tâm lí nhân v t, bên c nh bi n pháp tr c ti p đi vào khám phá th gi ớ ự ế ế ớ i ệ ạ ậ

tâm lí, đ i s ng n i tâm đã đ c v n d ng và ngày càng thành công, các nhà văn ờ ố ộ ượ ụ ậ

v n s d ng bi n pháp miêu t ệ ẫ ử ụ ả tâm lí qua ngo i hi n r t linh ho t và hi u qu ệ ấ ệ ạ ạ ả

trong nhi u tr ề ườ ng h p. ợ

9.2.2. Miêu t ả ạ tâm lí nhân v t qua ngôn ng đ i tho i, đ c tho i ữ ố ộ ậ ạ

n i tâmộ

166

Trong quá trình miêu t tâm lí nhân v t, ngôn ng ngh thu t đ ả ậ ượ ữ ệ ậ ộ c coi là m t

ngh thu t đóng góp đ c bi t có hi u qu trong kh năng khám trong nh ng y u t ữ ế ố ệ ặ ậ ệ ệ ả ả

phá chi u sâu tâm h n v i các cung b c và nh ng di n bi n ph c t p c a tâm ậ ứ ạ ủ ữ ế ễ ề ồ ớ

tr ng. Kh o sát các tác ph m văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c th i kì 1932 - ự ệ ạ ạ ả ẩ ờ

1945, chúng tôi nh n th y gi a hai khuynh h ữ ấ ậ ướ ng đã có s g p g , giao thoa trong ý ỡ ự ặ

th c cũng nh vi c v n d ng ngày càng hi u qu ngôn ng ngh thu t miêu t ư ệ ậ ụ ứ ữ ệ ệ ả ậ ả ế th

gi ớ ạ ộ i tâm lí nhân v t. V i ngôn ng đ i tho i, ngôn ng tr n thu t và đ c tho i n i ạ ữ ầ ữ ố ậ ậ ớ ộ

tâm, các cây bút văn xuôi tiêu bi u c a hai khuynh h ng này đã r t thành công khi ể ủ ướ ấ

di n t đ ễ ả ượ ứ ạ c nh ng bi n thái tinh vi cũng nh quá trình di n bi n tâm lí ph c t p ư ữ ế ễ ế

ắ trong tâm h n nhân v t. Không nh ng v y, h còn th hi n kh năng phân tích, c t ể ệ ữ ả ậ ậ ồ ọ

nghĩa, lí gi i m t cách thuy t ph c th gi ả ế ớ ụ ế ộ ữ ầ i tâm lí ph c t p y nh ngôn ng tr n ứ ạ ấ ờ

thu t linh ho t, luôn đan xen gi a k , t , bình lu n. Chính vì v y, nhân v t c a h ữ ể ả ậ ạ ậ ủ ọ ậ ậ

xu t hi n s ng đ ng, chân th c v i chi u sâu tâm lí. Nhi u nhân v t b c t tác ự ớ ệ ố ậ ướ ừ ề ề ấ ộ

ph m vào cu c s ng v i nh ng b ộ ố ữ ẩ ớ ướ ữ c đi v ng ch c, hay nói cách khác đó là nh ng ữ ắ

con ng i v i đ i s ng tâm h n phong phú, ph c t p ch không ch là nh ng phiên ườ ớ ờ ố ứ ạ ứ ữ ồ ỉ

i. b n gi ng ng ố ả ườ

9.2.2.1. Miêu t ả tâm lí qua ngôn ng đ i tho i ạ ữ ố

Ngôn ng đ i tho i giàu k ch tính là y u t ngh thu t t ữ ố ế ố ạ ị ậ ươ ệ ng đ ng khi ồ

ng t i miêu t h ướ ớ ả ệ tâm lí nhân v t trong văn xuôi lãng m n cũng nh văn xuôi hi n ư ậ ạ

ạ th c. N u nh ngôn ng đ i tho i giàu k ch tính xu t hi n trong văn xuôi lãng m n ị ữ ố ự ư ế ệ ạ ấ

nh m m c đích n i b t tính cách, tâm lí nhân v t thì trong văn xuôi hi n th c, bên ổ ậ ụ ự ệ ậ ằ

, th hi n tâm lí. c nh m c đích khám phá b n ch t, tính cách là m c đích miêu t ạ ụ ụ ấ ả ả ể ệ

Nh ng tác ph m xu t s c trong văn xuôi hi n th c phê phán nh ấ ắ ư Giông t ữ ự ệ ẩ ố ố ỏ , S đ

(Vũ Tr ng Ph ng), T t đèn (Ngô T t T ), ng cùng (Nguy n Công Hoan) ụ ọ ắ ấ ố B c đ ướ ườ ễ

ngh thu t gi vai trò quan ngôn ng đ i tho i giàu k ch tính tr thành m t y u t ị ộ ế ố ữ ố ạ ở ệ ậ ữ

tình hu ng, k t c u...) trong ngh thu t miêu t tâm lí tr ng (bên c nh các y u t ạ ế ố ọ ế ấ ệ ậ ố ả

đ c nh ng xung đ t, m t khác nhân v t t b c l tâm nhân v t. M t m t di n t ộ ễ ả ượ ậ ặ ậ ự ộ ộ ữ ặ ộ

tr ng, c m xúc m t cách t nhiên, phù h p v i tính cách, đ a v xã h i. ạ ả ộ ự ợ ớ ộ ị ị

167

Trong T t đèn ắ , Ngô T t T s d ng nhi u đo n đ i tho i kéo dài gi a nhân ạ ấ ố ử ụ ữ ề ạ ố

ớ v t v i nhân v t v a đ ph i bày b n ch t, v a th hi n tâm tr ng, tình c m v i ấ ậ ớ ậ ừ ể ể ệ ừ ả ả ạ ơ

các cung b c khác nhau. Đo n đ i tho i, m c c “ ị ậ ặ ả bán con bán chó” gi a ch D u ữ ạ ạ ậ ố

và v ch ng ngh Qu là đo n đ i tho i dài, n i t ng V sang ch ng VI và ch ố ừ ươ ế ạ ạ ồ ợ ố ị ươ

miêu t thành công tâm lí tr ng gi c a đ a ch v a hách d ch, l nh lùng đ n tàn ả ưở ả ủ ị ủ ừ ế ạ ị

nh n v a h m c a, h c đòi k ch c m k t h p v i tinh th n nô l ẫ ừ ợ ế ợ ủ ệ ầ ọ ớ ỡ ệ ấ ph n đ ng th m ộ ả

vào máu. T nh ng câu nói c c l c, xách mé: “Con m kia! Bán con bán cái th ộ ố ừ ữ ẹ ế

nào? Vào mà nói chuy n v i bà!...” đ n nh ng ti ng quát n t, d a d m c a ngh ủ ữ ế ệ ế ạ ẫ ớ ọ ị

Qu : “Thi u bao nhiêu m c k mày, k l gì? Mày đ nh b vào nhà tao đ y à”, hay ặ ệ ể ể ế ế ấ ổ ị

“Đem ngay đi ch mà bán! Không nói lôi thôi! M t thì gi !...”. Ph h a v i ngôn ụ ọ ấ ợ ờ ớ

ng c c c n hách d ch đó là ngôn ng c a bà ngh , l nh lùng và tàn nh n không ữ ủ ữ ộ ị ạ ẫ ằ ị

kém, song gi ả ố ớ d i, nham hi m và x o quy t h n: khi thì “quai th t dài c p môi” v i ệ ơ ể ậ ả ặ

câu nói l nh lùng: “Ch ng c u v i v t gì c ! Mày có bán đ a con gái tao mua!”, khi ứ ớ ớ ứ ả ẳ ạ

thì “yên t[ ủ i”, th th t, lúc l ẽ ọ ạ i đay nghi n, chì chi ế ế L Huy Nguyên, Phan C Đ ự ệ ữ

(1996), Ngô T t T toàn t p (5 t p), Nxb Văn h c, Hà N i. ấ ố ộ ; t p 4; tr 254...263]. Ngô ậ ậ ậ ọ

T t T nh tô đ m chân dung loài c m thú khi đ t v ch ng ngh Qu trong các ấ ố ặ ợ ư ế ầ ậ ồ ị

ch ng XII, XIII qua ngôn ng đ i tho i mà n i b t trong đó là tâm lí l nh lùng, tàn ươ ổ ậ ữ ố ạ ạ

nh n, vô c m đ i v i con ng i c a b n đ a ch . Qua nh ng đo n đ i tho i đó ố ớ ẫ ả ườ ủ ọ ủ ữ ạ ạ ố ị

ụ ữ ả ông đã xây d ng thành công chân dung tinh th n c a ch D u, m t ph n đ m ị ậ ự ủ ầ ộ

đang tháo vát, v a hi n lành, bi ừ ề ế ẽ t nh n nh n song khi c n cũng vô cùng m nh m , ẫ ầ ạ ị

quy t li t và li u lĩnh. Cu c đ i tho i ng XI gi a ch D u và cái Tí v a th ế ệ ộ ố ch ạ ở ươ ề ị ậ ữ ừ ể

c t n cùng n i đau đ n, xót xa trong tâm h n ch D u khi ph i bán con hi n đ ệ ượ ậ ị ậ ả ỗ ớ ồ

đúng vào lúc phát hi n đ c đ c tính t t đ p c a đ a bé: ệ ượ ứ ố ẹ ủ ứ

“- U nh t đ nh bán con đ y ? U không cho con nhà n a ? Kh n n n thân ấ ư ấ ị ở ữ ư ạ ố

con th này! Tr i ờ ơ ế i!... Ngày mai con ch i v i ai? Con ng v i ai? ơ ớ ủ ớ

Ch D u lã chã hai hàng n ị ậ ướ c m t: ắ

ng thày th ng u, thì con c đi v i u, - U van con, u l y con, con có th ạ ươ ươ ứ ớ

đ ng khóc lóc n a, đau ru t u l m...”[ L Huy Nguyên, Phan C Đ (1996), ừ ữ ắ ộ ự ệ ữ

Ngô T t T toàn t p (5 t p), Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ấ ố ộ ; t p 4; tr 287]. ậ ậ ọ

168

Đi p khúc “U van con, u l y con, con có th ng thày th ng u” đ ệ ạ ươ ươ ượ ắ c nh c

i ba l n trong đ an đ i tho i nh nh ng nhát dao c a sâu vào tâm h n ch t o nên l ạ ư ữ ị ạ ứ ầ ạ ọ ố ồ

n i đau gi ng xé. Qua đo n đ i tho i này, tâm lí c a cái Tí cũng hi n lên rõ nét. Các ỗ ủ ệ ạ ằ ạ ố

tr ng thái tâm lí t s hãi xen l n hi v ng mong manh khi nghĩ đàn chó s thay cho ạ ừ ợ ẽ ẫ ọ

ả mình đ n đau đ n, không mu n r i xa gia đình c a cái Tí di n ra chân th t và c m ố ờ ủ ễ ế ậ ớ

đ ng. Đó còn là nét tâm lí đ c bi ộ ặ ệ ủ ế t c a đ a bé con nhà nghèo, ngoan ngoãn, hi u ứ

th o và đ c bi t đã s m hi u bi t v hoàn c nh c a gia đình. ả ặ ệ ể ớ ế ề ủ ả

Miêu t tâm lí qua ngôn ng đ i tho i cũng đ ả ữ ố ạ ượ ử ụ c Vũ Tr ng Ph ng s d ng ụ ọ

ể ắ ặ nh m t bi n pháp ngh thu t chính trong ti u thuy t c a mình. Ta có th b t g p ư ộ ế ủ ệ ệ ể ậ

ạ ở Giông tố và S đố ỏ r t nhi u ki u đ i tho i v i t n su t cao và qua các đ i tho i ạ ớ ầ ề ể ấ ấ ố ố

đó, không ch b n ch t, tính cách mà tâm lí nhân v t hi n lên rõ nét, s ng đ ng. ỉ ả ệ ậ ấ ộ ố

Trong nhi u công trình nghiên c u v ti u thuy t Vũ Tr ng Ph ng, khi bàn v ngôn ứ ề ể ụ ề ế ề ọ

ổ ậ ng đ i tho i, các nhà nghiên c u chú ý khai thác ch c năng tái hi n làm n i b t ữ ố ứ ứ ệ ạ

tính cách c a nhân v t. Trong th c t ự ế ủ ậ ế , qua các đ i tho i sinh đ ng trong ti u thuy t ể ạ ố ộ

i đ c cũng th y rõ tâm lí c a nhân v t hay c a m t nhóm ng c a ông, ng ủ ườ ọ ủ ủ ậ ấ ộ ườ i.

ố Trong Giông tố và S đố ỏ xu t hi n nhi u đo n đ i tho i đám đông - m t ki u đ i ể ề ệ ạ ạ ấ ộ ố

ậ ừ tho i sáng t o c a Vũ Tr ng Ph ng, v a tái hi n ph n nào chân dung nhân v t, v a ạ ủ ụ ừ ệ ầ ạ ọ

th hi n đ ể ệ ượ ứ c các tr ng thái tâm lí khác nhau. Đo n đ i tho i gi a các b c ch c ữ ậ ạ ạ ạ ố

s c ắ ở ỗ làng Quỳnh Thôn và gia đình ông đ U n di n ra trong tr ng thái tâm lí h n ồ ẩ ễ ạ

lo n b i tai n n l n, b i s ăn u ng, b i b t đ ng quan đi m, b i tr ng thái không ở ấ ồ ở ạ ạ ớ ở ự ể ạ ở ố

tin vào l đ t ủ ự ẽ ph i mà ph i ch vào thái đ c a quan trên. Sau câu hét “oai ộ ủ ả ả ờ

quy n” c a chánh h i, đám ng ủ ề ộ ườ ạ ế i làng s hãi, l m lét ra v , cu c đ i tho i ti p ề ấ ố ộ ợ

t c:ụ

“Ông lý tr ng nói: ưở

- Cái ki n này to l m! Tôi không đ ệ ắ ượ ư c m c kích nên không dám ch c nh ng ụ ắ

mà c theo nh l i bác Tr ng nói thì d th ng ch xe là lão Ngh Hách ư ờ ứ ươ ễ ườ ủ ị ở

đâu! t nh mi n trên y ch ch ng ai xa l ỉ ứ ẳ ề ấ ạ

- Th ng cha có hai ch c con v l trong đ n đi n y à? ợ ẽ ụ ằ ề ấ ồ

- Ph i.ả

- Cái th ng cha b bã r u vào ru ng l ằ ỏ ượ ộ ươ ỉ ở ng dân r i báo nhà đoan và ch b i ồ

m t th đo n y đã t u đ c ba trăm m u ru ng r t r ti n y à? ủ ạ ấ ậ ượ ộ ấ ẻ ề ấ ẫ ộ

169

- Chính th .ế

- Cái th ng cha đ c ác đánh ch t ng ộ ế ằ ườ i làm r i v t xác ng ồ ứ ườ ố i ta xu ng

gi ng, mà khai ng i ta t y à? ế ườ t ự ử ấ

- Nó đ y!ấ

- Th sao? Th thì ph i ki n cho b m nó đi ch ? ứ ệ ỏ ẹ ế ế ả

Ông Lý bình tĩnh đáp ông Chánh:

- Nào bi ế t là r i nó b m hay chúng mình b m ! ỏ ẹ ỏ ẹ ồ

Ông đ v t bút xu ng chi u, ng i lên mà r ng: ồ ứ ế ằ ố ồ

- Ông nói đ n chó cũng không nghe đ c. ế ượ

Ông Lý v n bình tĩnh m t cách kh : ả ố ẫ ộ

- Chó không nghe đ c nh ng mà tôi nghe đ c! Đây nhé: lão Ngh y có ượ ư ượ ị ấ

năm trăm m u đ n đi n trên t nh này, m t cái m than Qu ng Yên này, ba ề ẫ ồ ộ ỏ ỉ ở ả

ch c nóc nhà tây H i Phòng này, b c nhà ụ ở Hà N i, b n ch c nóc nhà n a ụ ữ ở ả ạ ố ộ

nó c g i là gà ăn không h t, v y ông có đ ti n ch i nhau v i nó không? Vô ủ ề ứ ọ ế ậ ọ ớ

phúc th i đáo t ng đình ông . ụ ờ ạ

Ông phó h i c ông Lý: ộ ự

- Ch nh nó hi p con gái làng mà không ki n à? Sao ông c bàn ngang th ? ế ả ẽ ứ ế ệ

- Tôi không bàn ngang mà cũng không ngăn tr gì ai h t ... ế ở

Ông chánh ng i lên ngay mà r ng: ằ ồ

- À th mà lúc nãy ông c t do ng i vào đánh chén! Ông t ứ ự ế ồ ưở ng c đ làm ụ ồ

u y đ cho ông ăn không đ y à? Ông ph i bi t nghĩa lí mâm r b a r ữ ượ ấ ể ấ ả ế ượ u

y m i đ ấ ớ ượ c ch ! ứ

- Thôi, ông say r i, tôi không dám nói n a. ữ ồ

- Ông b o ai say? Ông b o ai say? ả ả

i th hai ông”[ - Kìa ch t ch a kìa! Sao l ử ế ạ ế Nguy n Đăng M nh, Tr n H u Tá ạ ữ ễ ầ

(1998)(s u t m, tuy n ch n), Tuy n t p Vũ Tr ng Ph ng, t p 1, 2, Nxb Văn ư ầ ể ậ ụ ể ậ ọ ọ

h c, Hà N i. ọ ộ ; t p 1; tr 186, 187,188] ậ

170

c phác h a qua đo n đ i tho i Chân dung c a Ngh Hách đ ủ ị ượ ạ ở ạ ố ọ ể ba đ c đi m ặ

c b n: l ơ ả ố ố ố i s ng xa hoa, th đo n thâm hi m, b n ch t tàn b o. Song đo n đ i ủ ể ạ ạ ả ấ ạ

tho i cũng di n t thành công tâm lí s đông nhân v t - đám ch c s c c ng hào ễ ả ạ ứ ắ ườ ậ ố

ng. Bao trùm là tr ng thái tâm lí s hãi tr c m t th l c, tr đ a ph ị ươ ạ ợ ướ ế ự ộ ướ ứ ạ c s c m nh

b n (Ngh Hách) quy n l c và giàu có - nhà t s n c “phú gia đ ch c a ông trùm t ủ ư ả ề ự ị ư ả ỡ ị

đ nh c a chánh h i, phó lý v quy n l c, s c m nh và qu c”. Sau m i m t câu gi ỗ ộ ố ả ị ề ự ứ ủ ề ạ ộ

i ng n, đanh và g n c a lý tr ng: s giàu có c a Ngh Hách là nh ng câu tr l ự ả ờ ữ ủ ị ủ ắ ọ ưở

“Ph i”, “Chính th ”, “Nó đ y” v a nh tô đ m, nh n m nh th l c b t kh xâm ế ự ấ ừ ư ế ậ ả ấ ạ ả ấ

ph m đang hi n h u l i v a th hi n tr ng thái s hãi, b t l c c a lý tr ng làng ữ ạ ừ ấ ự ủ ể ệ ệ ạ ạ ợ ưở

Quỳnh Thôn. Đan xen trong đó, ng i đ c cũng nh n th y thái đ gi u c t, thách ườ ọ ộ ễ ậ ấ ợ

th c và ng m coi th ứ ầ ườ ứ ng “c Chánh”. Tâm lí đ k , khích bác theo ki u “con gà t c ố ị ụ ể

nhau ti ng gáy” cũng là tâm lí th ng b t g p trong đ i s ng nông thôn Vi t Nam. ế ườ ắ ặ ờ ố ệ

Khi miêu t tâm lí c a Ngh Hách, Vũ Tr ng Ph ng giúp cho ng ả ủ ụ ọ ị ườ ọ ấ i đ c th y

đ c th gi i tâm lí c a k m nh, c a k n m ch c s c m nh c a đ ng ti n. Tâm ượ ế ớ ủ ẻ ạ ủ ẻ ắ ủ ồ ắ ứ ề ạ

lí y, không ch di n ra qua nh ng hành đ ng tàn b o, quy t đoán mà còn qua ngôn ộ ỉ ễ ữ ế ạ ấ

ch ng X, nhà t ng đ i tho i. Cu c đ i tho i gi a Ngh Hách và Long ạ ữ ố ữ ạ ố ộ ị ở ươ ư ả b n

hi n lên n t đ c, hãnh ti n c a k giàu có ấ ượ ệ ng thái đ hách d ch pha l n cái t ị ẫ ộ ự ắ ế ủ ẻ

i đ n cách gi ng gi i, m c c nh ng vô h c. T cách x ng hô: tao, mày, chúng nó t ư ư ừ ọ ớ ế ả ả ặ ả

t, l u manh c a m t gã th u khoán. Qua ngôn ng ð i tho i, ngý i ð c còn h n thi ơ ệ ư ờ ọ ữ ố ủ ạ ầ ộ

th y ðý c s bi n ð i tâm lí nhân v t khi rõi vào các c nh hu ng cũng nhý ð a v ợ ự ế ả ậ ấ ổ ố ị ị

khác nhau. Hai ðo n ð i tho i dài gi a Long và M ch chýõng V và XIV (khi M ch ị ở ữ ạ ạ ố ị

ch a lên xe hoa làm v hai Ngh Hách) bên c nh tâm tr ng đau kh c a M ch là thái ổ ủ ư ạ ạ ợ ị ị

đ c m thông chia s c a Long. Cho dù không còn cái h n nhiên c a m t cô thôn ộ ả ẻ ủ ủ ồ ộ

i h l n nh ng cái chân th c, m c m c v n là nét tâm lí n i tr i. V a đau đ n, t ữ ư ạ ẫ ổ ộ ớ ủ ổ ạ i ừ ự ộ

i khi th y Long b t n th ng, th M ch liên t c đ a l i xin l v a nh k có l ừ ư ẻ ỗ ị ổ ấ ươ ư ờ ụ ị ị ỗ i:

“Anh Long i, tôi xin l i anh...” hay “L y anh, anh tha cho, tôi x u h quá.”... ơ ỗ ấ ạ ổ

[Nguy n Đăng M nh, Tr n H u Tá (1998)(s u t m, tuy n ch n), Tuy n t p Vũ ư ầ ể ậ ữ ể ễ ầ ạ ọ

Tr ng Ph ng, t p 1, 2, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ộ ; t p 1; tr 224] Nh ng khi đ a v xã h i ư ụ ậ ậ ọ ọ ị ị

ủ thay đ i, tr thành v hai Ngh Hách thì ta cũng b t g p s đ i thay trong tâm lí c a ắ ặ ự ổ ợ ở ổ ị

M ch. Gi đây không còn là tâm lí e dè, nhút nhát s hãi n a mà thay vào đó là thái ị ờ ữ ợ

đ ch đ ng, có ph n nanh n c: ộ ủ ộ ầ ọ

171

“- Anh Long!... Anh Long!... Anh ph tôi đ n nh th , mà anh còn dám vác ư ế ụ ế

m t anh l i đây... h i tôi th n a à? ặ ạ ế ữ ỏ

- Tôi? Tôi ph cô?ụ

M ch c ng c i h i l i: ỏ ỏ ạ ứ ị

- Th thì ai?...”[ ế Nguy n Đăng M nh, Tr n H u Tá (1998)(s u t m, tuy n ể ữ ư ầ ễ ạ ầ

ch n), Tuy n t p Vũ Tr ng Ph ng, t p 1, 2, Nxb Văn h c, Hà N i. ể ậ ộ ; t p 1; tr ậ ụ ậ ọ ọ ọ

403]

N u ế ở Giông tố, có xu t hi n ngôn ng đ c tho i thì ệ ữ ộ ạ ấ ở S đố ỏ, không có đ cộ

tho i. Th gi i tâm lí nhân v t trong c miêu t qua hành đ ng và ế ớ ạ ậ S đố ỏ ch y u đ ủ ế ượ ả ộ

ể ngôn ng đ i tho i. Nhà nghiên c u Đinh Trí Dũng đã nêu và phân tích nhi u ki u ữ ố ứ ề ạ

ạ đ i tho i m i xu t hi n nh : “đ i tho i đám đông”, “đ i tho i cãi l n”, “đ i tho i ố ư ệ ạ ạ ạ ấ ớ ố ố ộ ố

ki u đ u Ngô mình S ” bên c nh hình th c đ i tho i truy n th ng đ kh ng đ nh ứ ố ể ề ể ạ ạ ẳ ầ ở ố ị

ạ s phong phú, sinh đ ng. Th t v y, tài năng c a h Vũ kh ng đ nh qua s sáng t o ự ủ ọ ậ ậ ự ẳ ộ ị

ạ đ c đáo ngôn ng đ i tho i trong tác ph m này. V i ông, ch m t đo n đ i tho i ẩ ộ ữ ố ỉ ộ ạ ạ ớ ố

ng n cũng phác th o đ ắ ả ượ ẩ c tr ng thái tâm lí c a nhân v t. Tâm lí gàn d , l m c m ở ẩ ủ ậ ạ

c a c c H ng đ l ủ ụ ố ồ i n t ể ạ ấ ượ ng không phai qua đo n đ i tho i gi a c ông và c ố ữ ụ ạ ạ ụ

bà trong ch ng VII: ươ

“ C bà nói: ụ

- Ông ạ , tuy v y tôi cũng c cho m i c lang... ứ ờ ụ ậ

C H ng lai nhăn m t l n th m i mà kh g t cũng l n th m i r ng: ứ ườ ằ ứ ườ ụ ồ ặ ầ ẽ ắ ầ

- Bi t r i! Bi t r i, kh l m, nói mãi! ế ồ ế ồ ổ ắ

Đã hi u cái tính y, c bà c th n nhiên nói ti p: ứ ả ụ ể ế ấ

- y th r i, ta c lo toan tr c vi c ma chay đi mà thôi. ế ồ Ấ ứ ướ ệ

- Bi t r i! Kh l m! Nói mãi! ế ồ ổ ắ

- Tôi thì tôi nghĩ nên theo c l i c và l ả ố ổ ố i m i, nghĩa là c minh tinh, nhà ứ ớ

táng, kèn tàu, ki u bát c ng, và rõ nhi u câu đ i... ố ệ ề ố

- Bi t r i! Kh l m... nói mãi! ế ồ ổ ắ

Đ n đây thì c bà không nói gì n a, ng i tr m ngâm nghĩ ng i, làm cho c ồ ầ ụ ữ ế ợ ụ

ông ph i h i ngay: ả ỏ

172

- Th sao n a h bà?”[ ữ ả ế Nguy n Đăng M nh, Tr n H u Tá (1998)(s u t m, ầ ư ầ ữ ễ ạ

tuy n ch n), Tuy n t p Vũ Tr ng Ph ng, t p 1, 2, Nxb Văn h c, Hà N i. ụ ể ậ ộ ; ể ậ ọ ọ ọ

t p 2; tr 328]. ậ

Đan xen v i s gàn d bu n c i c a c c H ng là tâm lí th i th ớ ự ồ ườ ủ ụ ố ồ ở ờ ượ ọ ng, h c

đòi vô l i đã xu t hi n trong ý nghĩ c a c c bà. ố ủ ụ ố ệ ấ

ữ Ngôn ng đ i tho i cũng xu t hi n trong nh ng tình hu ng căng th ng gi a ữ ố ữ ệ ẳ ấ ạ ố

. Trong N a ch ng xuân các nhân v t c a ti u thuy t ậ ủ ể ế T l c văn đoàn ự ự ừ ử ộ , nh ng cu c ữ

ch m chán gi a Mai và bà án luôn th hi n xung đ t m nh m , m t m t m t còn, ể ệ ữ ẽ ấ ạ ạ ộ ộ ộ

không có s th a hi p. Ngôn ng đ i tho i trong nh ng xung đ t y luôn căng ự ỏ ữ ố ộ ấ ữ ệ ạ

th ng và th hi n đ c tâm lí, tính cách nh t quán c a nhân v t. Tâm lí ch ng l ể ệ ẳ ượ ủ ấ ậ ố ạ i

c b c l rõ nét qua nh ng đo n đ i tho i đó, và l ễ giáo phong ki n c a Mai đ ế ủ ượ ộ ộ ữ ạ ạ ố

ng i tâm lí n c , b o th đã ăn vào máu c a bà Án cũng đ c l ượ ạ ệ ổ ả ủ ủ ượ ệ ấ ấ c tái hi n r t n

ng. Trong ch ng t ượ ươ H i ki n ộ ế (N a ch ng xuân ừ ử ể ), qua đo n đ i tho i dài, các bi u ạ ạ ố

ệ hi n trong tâm lí b o th , l c h u c a bà án. Đ th hi n thái đ và quan ni m ể ể ệ ủ ạ ủ ệ ậ ả ộ

ẹ ủ “môn đăng h đ i”, bà án luôn xoáy sâu vào gia c nh kh n khó, m côi cha m c a ộ ố ả ồ ố

Mai. “Th o nào”, “Con có cha nh nhà có nóc. Cô là gái mà l i m côi cha m thì ư ả ạ ẹ ồ

tránh sao kh i s l m l ỏ ự ầ ỡ” là nh ng câu đ i tho i v a mang đ m màu s c tâm lí, ạ ừ ữ ắ ậ ố

quan đi m l ng, dè b u c a bà án. Mai ể ễ giáo phong ki n, v a b c l ế ừ ộ ộ thái đ coi th ộ ườ ỉ ủ

cũng trình bày quan ni m s ng ti n b , m i m c a mình qua đo n đ i tho i kéo ẻ ủ ệ ế ạ ạ ố ố ộ ớ

dài và căng th ng đó: ẳ

“...Nh ng thu x a, cha con còn d y con nhi u đi u mà cha con còn cho là ở ư ư ề ề ạ

hay h n, quý h n c nh ng đi u l nghi. ơ ả ữ ề ễ ơ

ng ng i và lòng hy sinh. .... B m bà l n, là lòng th ớ ẩ ươ ườ

.... B m bà l n, vâng, chính th , nh ng đi u nhân c a đ o nho ta cũng ch là ủ ạ ư ề ế ẩ ớ ỉ

đi u nhân trong ph m vi nho giáo mà thôi.”[ ng, Nguy n C ề ạ Phan Tr ng Th ọ ưở ễ ừ

(gi ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ự ự ậ

Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ộ , t p 2; tr 147...150] ậ

Tâm lí h ướ ng theo cái m i, không ch p nh n b t kì s th a hi p nào toát lên ậ ự ỏ ệ ấ ấ ớ

m nh m trong câu nói m nh m , n t ng c a Mai: “ B m bà l n, nhà con không ẽ ấ ượ ẽ ạ ạ ủ ẩ ớ

có m đi l y l c Mai kh ng đ nh trong ph n cu i c a câu ấ ẽ”. Đây cũng là câu nói đ ả ượ ố ủ ẳ ầ ị

chuy n nh m t l i tuyên chi n v i l giáo phong ki n c h , l ư ộ ờ ệ ế ớ ễ ế ổ ủ ỗ i th i. ờ

173

Trong Đo n tuy t ạ ề ệ c a Nh t Linh, đ i tho i căng th ng cũng xu t hi n nhi u ủ ệ ấ ạ ẳ ấ ố

và góp ph n quan tr ng trong miêu t tâm lí nhân v t. Xung đ t gi a Loan và m ầ ọ ả ữ ậ ộ ẹ

ch ng ngày càng căng th ng và bùng phát m nh m trong hoàn c nh đ c bi t: cái ẽ ạ ả ặ ẳ ồ ệ

ch t đang đ n v i đ a con c a Loan mà không còn cách c u ch a (ch ng VII, ớ ứ ủ ứ ữ ế ế ươ

ẳ ph n th hai). Cu c đ i tho i dài gi a Loan và gia đình ch ng th c s căng th ng ự ự ứ ữ ầ ạ ộ ố ồ

và qua cu c đ i tho i này, t ng phong ki n th hi n rõ trong nh ng câu nói áp ộ ố ạ t ư ưở ể ệ ữ ế

c bà phán L i v n d ng nh th đ t c a m ch ng. Các quan ni m c h đ ặ ủ ổ ủ ượ ẹ ệ ồ ợ ậ ư ứ ụ

ph ươ ẳ ng ti n h u hi u đ th hi n uy quy n c a mình. T nh ng câu nói kh ng ề ể ể ệ ữ ủ ừ ữ ệ ệ

đ nh quy n c a m ch ng trong quan h “m ch ng nàng dâu” nh : “M ph i bi ệ ị ợ ả ề ủ ẹ ồ ẹ ồ ư ế t,

con m nh ng nó là cháu tôi. M mu n gi t nó thì gi ư ợ ợ ố ế ế ề t sao? M không có quy n”, ợ

đ n nh ng câu m ng c a mi ng nh m xúc ph m nhân ph m “m nào, con n y”, và ế ữ ử ệ ẹ ằ ạ ẩ ấ ắ

c m nh l nh tàn nh n, coi con dâu không khác gì m t th nô l ả ệ ứ ệ ẫ ộ ệ : “Nó h n v i m ỗ ớ ẹ

anh mà anh không tát cho nó đ c m t cái hay sao? Anh tát nó cho tôi m t cái xem ượ ộ ộ

nó còn n m m n a hay không?”[ ỏ ồ ữ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và ệ

tuy n ch n) (2001), Văn ch ể ọ ươ ộ ; ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ự ự ụ ậ

t p 1; tr 83, 84]. Và trong xung đ t l n sau (Ch ậ ở ộ ầ ươ ng 1, ph n th ba), đó còn là ứ ầ

nh ng m nh l nh tàn đ c h n: ệ ộ ơ ữ ệ

i: “... Bà phán ng ng tay, ngo nh l ừ ả ạ

- Tha gì. Đánh cho ch t!ế

R i bà v a th v a b o Thân: ở ừ ả ừ ồ

- Tao không thèm tát n a, b n tay. Mày d n xác nó ra cho tao. ữ ẩ ầ

.... Đánh ch t nó đi cho tôi. Ch t đã có tôi ch u t i.”[ ng, ị ộ ế ế Phan Tr ng Th ọ ưở

Nguy n C (gi ng T l c văn đoàn, ừ ễ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ự ự

t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ậ ộ ; t p 1; tr 83, 84] ụ ậ

Qua đ i tho i căng th ng, tâm lí và ý th c ch ng l giáo phong ki n và khát ứ ạ ẳ ố ố ễ ế

đ y đ trong nhân v ng th hi n cu c s ng bình đ ng, dân ch và ti n b b c l ọ ộ ộ ộ ầ ộ ố ể ệ ủ ủ ế ẳ

t th hi n quan ni m s ng m i, th hi n quy n làm ng v t Loan. Loan l n l ậ ầ ượ ể ệ ể ệ ệ ề ố ớ ườ i,

quy n đ ề ượ ố c s ng chính đáng qua nh ng câu đáp tr m nh m : ữ ả ạ ẽ

“... M t d y là đánh ng i đàn bà y u t, hèn nhát m t lũ... ấ ạ ườ ế ớ ộ

... Không ai có quy n ch i tôi, không ai có quy n đánh tôi.” ử ề ề

Và m nh m “nhìn th ng vào m t m ch ng: ẳ ẹ ồ ẽ ặ ạ

174

- Bà là ng i, tôi cũng là ng ng, ườ ườ i, không ai h n kém ai.”[ ơ Phan Tr ng Th ọ ưở

Nguy n C (gi ng T l c văn đoàn, ừ ễ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ể ệ ươ ự ự

t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ậ ộ ; t p 1; tr 99] ụ ậ

ữ ố Bên c nh ngôn ng đ i tho i căng th ng, giàu k ch tính là ngôn ng đ i ữ ố ẳ ạ ạ ị

tho i hàm n h ng t ạ ẩ ướ ớ ể i khai thác tâm lí v i chi u sâu n i tâm. Các đ i tho i ki u ề ạ ộ ớ ố

này ch y u h ng t i th hi n đ i s ng bên trong nhân v t và luôn đòi h i ng ủ ế ướ ớ ể ệ ờ ố ậ ỏ ườ i

trong cu c cũng nh đ c gi ph i liên t ng, suy nghĩ, c m nh n đ c c m xúc, ư ộ ộ ả ả ưở ậ ả ượ ả

ng minh c m giác c a đ i t ả ủ ố ượ ng giao ti p. V i hình th c này, n sau l p nghĩa t ứ ế ẩ ớ ớ ườ

là l p nghĩa hàm n và đây cũng là ki u đ i tho i xu t hi n nhi u trong văn xuôi ể ề ệ ấ ạ ẩ ớ ố

lãng m n và văn xuôi hi n th c. ự ệ ạ

i khám phá tâm lí nhân v t, nhà văn th Chú tr ng t ọ ớ ậ ườ ứ ng v n d ng hình th c ụ ậ

đ i tho i hàm n trong tác ph m c a mình. Chính vì v y, hình th c đ i tho i này ố ứ ố ủ ậ ạ ẩ ạ ẩ

xu t hi n v i nhi u trong tác ph m c a các cây bút lãng m n nh Nh t Linh, Khái ủ ư ệ ề ạ ẩ ấ ấ ớ

H ng, Th ch Lam. Nói t i ngôn ng truy n ng n Th ch Lam thì ph i nói t i ngôn ư ạ ớ ữ ệ ả ạ ắ ớ

ng tr n thu t h ữ ầ ậ ướ ng vào vi c miêu t ệ ả ộ ẩ n i tâm và ngôn ng đ i tho i hàm n ữ ố ạ

ủ nhi u c m xúc. M i m t câu văn nh ch t ch a trong nó m t tâm tr ng nào đó c a ư ấ ề ả ứ ạ ộ ỗ ộ

nhân v t. Ch b ng m t vài câu văn ng n, đ y n ý, Th ch Lam đã tái hi n đ ắ ầ ẩ ỉ ằ ệ ạ ậ ộ ượ c

tâm tr ng xót xa, t i c c ê ch c a các cô gái nhà săm trong T i ba m i ạ ủ ự ề ủ ươ : “Hai chị ố

em nhìn quanh gian bu ng, nghĩ ng i. Liên b ng reo lên: ồ ỗ ợ

- Đ vào cái c c này này. Ph i đ y, r t là... ả ấ ấ ố ổ

Nàng im b t d ng l góc ặ ừ ạ i. Hình nh ô u v a đ n trí nàng. Cái c c b n ế ế ừ ẩ ở ả ố

t ườ ng, mà c đ n nh ng khách làng ch i cũng không thèm dùng đ n, nàng ơ ả ế ữ ế

đ nh làm bát h ng cúng t tiên... ị ươ ổ

Hu c t ti ng nói tr c, th n nhiên nh không có gì: ệ ấ ế ướ ư ả

- Hay c m trên cái chai này... Không! C m trên t ng này cũng đ c, mày ắ ắ ườ ượ

nh .ỉ

- Liên không dám tr Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch l ả ờ i, s g t đ u”[ ẽ ậ ầ ể ậ ạ

Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; tr 131]. ọ

175

Trong ngôn ng đ i tho i, Th ch Lam đ c bi t chú ý t ữ ố ặ ạ ạ ệ ớ ả i giá tr bi u c m ị ể

c a nh ng kho ng l ng trong ngôn t ủ ữ ặ ả ừ ữ ố . Chính đi u nŕy đã t o cho ngôn ng đ i ạ ề

tho i trong tác ph m c a ông có nh ng câu văn ng n, c n l i nh ng ch a d t ý, ạ ờ ủ ữ ắ ạ ẩ ư ứ ư

giàu s c g i c m. n sau kho ng l ng y, là c m giác x u h , t i nh c c a Liên và ứ ợ ả Ẩ ổ ủ ả ấ ặ ấ ả ụ ủ

Hu khi ph i th c hi n hành đ ng thành kính h ng v t tiên trong không gian ự ệ ệ ả ộ ướ ề ổ

ch t h p, ô u . Và cũng xót xa bi t bao trong l i chúc đ t quãng, p úng c a anh ậ ẹ ế ế ờ ứ ủ ấ

c hai cô nhé. Chúc hai cô sang b i “săm”: “À chút n a quên, tôi xin chúc m ng tr ồ ữ ừ ướ

năm m i đ c... đ c... i chúc bình th ng c a con ng i trong ớ ượ ượ ”. V i h , m t l ớ ọ ộ ờ ườ ủ ườ

m i d p t t v cũng không có đ c và vô hình chung, cái t t c truy n nh h t h ỗ ị ế ề ượ ế ổ ư ấ ọ ề

ra ngoài l cu c s ng, đ y h t i t n cùng n i đau c a s cô đ n. ề ộ ố ọ ớ ậ ủ ự ẩ ơ ỗ

Đây cũng là hình th c đ i tho i đ ứ ố ạ ượ ậ ế ủ c v n d ng nhi u trong ti u thuy t c a ụ ề ể

Nh t Linh và Khái H ng. Nó xu t hi n trong ti u thuy t lu n đ và ti u thuy t tâm ư ệ ề ể ế ể ế ấ ậ ấ

lí, có tác d ng kích thích tâm lí, g i s liên t ợ ự ụ ưở ng và c m xúc c a nhân v t. Khái ủ ả ậ

H ng đ c bi t thành công khi miêu t tâm lí nhân v t trong ti u thuy t ư ặ ệ ả ế Gia đình. Có ể ậ

th kh ng đ nh, bao trùm ti u thuy t gia đình là th tâm lí đ k , h p hòi, ích k ố ị ẹ ứ ể ế ể ẳ ị ỉ

trong con ng ườ ơ ả i, nói nh cách nói c a Vũ Tr ng Ph ng: Không ai mu n ai h n c . ư ủ ụ ọ ố

Trong cái nhìn c a Khái H ng, tâm lí ích k , h p hòi k t h p v i tâm lí hám danh là ế ợ ỉ ẹ ủ ư ớ

m t trong nh ng nguyên nhân c b n đ y con ng i vào tình tr ng bi n ch t, tha ơ ả ữ ẩ ộ ườ ế ạ ấ

hóa. Khát v ng đ c làm bà huy n, bà ph là khát v ng th ng tr c trong tâm lí ọ ượ ủ ệ ọ ườ ự

i đàn bà này. T nh ng câu nói c a Nga và nó hi n h u trong t ng câu nói c a ng ủ ệ ữ ừ ủ ườ ừ ữ

vui v khi n ch ng ng c nhiên đ n nh ng câu h i đ y n ý, nh ng câu nói bóng ữ ỏ ầ ẩ ữ ế ẻ ế ạ ồ

ạ gió xa xôi, s im l ng v “ng m nghĩ” c a Nga đ u toát lên tâm lí háo danh. Đo n ủ ự ề ẫ ặ ờ

đ i tho i gi a đôi v ch ng tr di n ra trong tr ng thái tâm lí này: ẻ ễ ố ợ ồ ữ ạ ạ

“M t lúc lâu, An b o v : ợ ả ộ

- Nga chán c nh nhà quê r i! Nga không thích ngh làm ru ng? ề ả ộ ồ

Nga tr l i: ả ờ

- Không, em thì em c n gì, em nói anh kia ch . ứ ầ

- Nói anh?

- Vâng. Anh đ nh già đ i v i cái ngh làm ru ng hay sao? ờ ớ ề ộ ị

... Nh ng còn ng v c, An h i l i: ờ ự ỏ ạ ư

- Nga không thích ngh làm ru ng? ề ộ

176

Nga c i:ườ

- Anh h i th thì em tr i sao đ c!”[ ng, Nguy n C ế ỏ l ả ờ ượ Phan Tr ng Th ọ ưở ễ ừ

(gi ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ể ệ ươ ự ự ậ

Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ộ ; t p 2; tr 505] ậ

Và khi ch a lay chuy n đ ư ể ượ c thú đi n viên c a ch ng “thích làm ru ng và ồ ủ ề ộ

ạ ủ nuôi súc v t”, thì thái đ khích bác, m a mai... v n n sau nh ng cu c đ i tho i c a ộ ố ẫ ẩ ữ ậ ộ ỉ

c thái đ b hai v ch ng nàng. Đ i v i Nga, khi b c t c tr ố ớ ự ứ ồ ợ ướ ộ ướ ng b nh c a An thì ủ ỉ

n trong nh ng l ẩ ữ ờ ấ i “tru tréo”, trong c n ph n n v n là th tâm lí háo danh y: ộ ẫ ứ ẫ ơ

“Ph i, tôi b n ti n! Tôi b n ti n vì tôi ch là con nhà quê mùa, con nhà nông phu”. ỉ ệ ệ ả ầ ầ

Câu nói đã ch m t i g c gác th ng dân c a An khi n chàng “cáu ti i”: “D ạ ớ ố ườ ủ ế t c l ế ự ạ ễ

m ph i nh c, tôi m i nh r ng m là con quan, và tôi là con th ng dân”[ Phan ớ ằ ả ắ ớ ợ ợ ườ

Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ể ệ ươ ng T l c ự ự

văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ ; t p 2; tr 507]. Tâm lí háo danh c a Nga ủ ụ ậ ậ

và cũng là tâm lí c a đ i gia đình ông án Báo qua nh ng câu nói khích bác, châm ữ ủ ạ

ch c trong nhi u đo n đ i tho i. V i bà Án, khích bác đ c coi là ph ng châm ề ạ ạ ố ọ ớ ượ ươ

hành đ ng đ thúc đ y con đ ng ti n thân c a con cái và bà đã t o nên không khí ể ẩ ộ ườ ủ ế ạ

hi m khích, b t hòa trong gia đình. Ch qua đo n đ i tho i, Khái H ng đã di n t ễ ả ư ề ạ ạ ấ ố ỉ

thành công âm m u c a bà án và qua đó th y đ ư ủ ấ ượ c nh ng ý nghĩ, c m xúc c a nhân ả ủ ữ

c tâm lí ghen t c a Nga, bà Án buông m t câu khích bác trong cái v t. N m đ ậ ắ ượ ị ủ ộ

gi ng “kéo dài” h ng t ọ ướ ớ ệ i Nga: “Thì cô b o c u y h c đi r i cũng đ tri huy n ậ ấ ả ọ ồ ỗ

ch sao! Vi c gì mà ph i ghen v i ghét”. Và đ đáp l i l ứ ể ệ ả ớ ạ ờ ủ ẹ ể ễ i c a th y m , đ gi u ầ

c lúc h c t c t và nh c cho huy n Vi ợ ệ ắ ế ằ t r ng mình ch đ b ng thành chung tr ỉ ỗ ằ ướ ọ ạ i

tr ườ ng Pháp chính, Nga đã th t ra m t câu chua chát và t ố ộ th ự ưở ộ ng cho mình m t

u sau khi h c n t c: “ B m th y, bên làng có hai ng i đ b ng thành h p r ớ ượ ả ơ ứ ầ ở ẩ ườ ỗ ằ

chung đ n xin h c t nhà con đ d kì thi tú tài sang năm, nh ng nhà con đ u t ọ ư ế ể ự ề ừ ư

ch i không d y i thi u và tuy n ch n) ạ ”[Phan Tr ng Th ọ ố ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ ể ệ ọ

(2001), Văn ch ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ộ ; t p 2; tr ậ ụ ậ

527, 528].

177

Cũng nh v y trong ti u thuy t ư ậ ế Đôi b nạ , B m tr ng ệ ắ c a Nh t Linh, vi c ấ ướ ủ ể

s d ng ngôn ng đ i tho i hàm n giúp cho nhà văn miêu t ử ụ ữ ố ẩ ạ ả ụ thành công tâm lí r t

dè, e l và đôi khi m m mong manh trong tình yêu. Tình yêu gi a Thu và Tr ệ ơ ồ ữ ươ ng

(B m tr ng c tác gi ắ ) đ ướ ượ ả tái hi n qua nh ng đo n đ i tho i hàm n. Trong các ố ữ ệ ẩ ạ ạ

cu c đ i tho i khi tình yêu gi a hai ng i m i nhen nhóm, ch m n , đi p khúc: ữ ạ ố ộ ườ ệ ớ ớ ở

“Trông n ng m i ngon l Ván này ăn đ c đ ng nào ắ ớ ạ” v i các bi n th c a nó: “ ế ể ủ ớ ượ ồ

m i... ngon l . ớ ạ ”, hay “N ng m i trông ngon l ắ ớ ạ” nh là nh ng kí hi u c a tình yêu ệ ủ ữ ư

v i nh ng c m giác ng t ngào[ ớ ữ ả ọ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và ệ

tuy n ch n) (2001), Văn ch ể ọ ươ ộ ; ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ự ự ụ ậ

t p 1; tr 394, 399, 446]. Tr ng và Thu đ u nh mu n th hi n tình c m, tình yêu ậ ươ ể ệ ư ề ả ố

i, nh l i câu nói đó trong các cu c trò chuy n. Trong c a mình m i l n nh c l ủ ỗ ầ ắ ạ ớ ạ ệ ộ

ch ng III (ph n th nhì) c a thành công khi miêu t ươ ủ B m tr ng ắ , tác gi ướ ứ ầ ả ả ẻ ẹ v đ p

c a tình yêu v i các tr ng thái tâm lí v a tinh t ạ ủ ừ ớ ế ừ ộ v a r n ràng...b ng ngôn ng này. ằ ữ

Nh ng câu nói kh i g i k ni m đ p, đáng nh : ơ ợ ỉ ệ ữ ẹ ớ

“- Anh đây t ở ừ bao gi ? ờ

- T đ y. ừ ộ ấ

- Th à?ế

Trong trí hai ng ườ i cũng thoáng hi n ra cái c nh v p ăn m ng th ” ọ ề ấ ừ ệ ả

R i nh ng câu trao qua đ i l i mang tính ch t v a thăm dò l ổ ạ ữ ồ ấ ừ ạ ừ ể ệ i v a th hi n

tình c m, khi bi t Thu v n yêu mình dù đã bi ả ế ẫ ế t mình m c b nh hi m nghèo, ệ ể ắ

Tr ươ ng c m đ ng h i: ộ ả ỏ

i sao em l i c yêu anh? “- Nh ng t ư ạ ạ ứ

- Th gi em cũng h i l i anh câu y thì anh b o sao? ế ờ ỏ ạ ấ ả

- Anh không bi c. Ngay t lúc anh nói ế t. T nhiên nó th , không đ ng đ ế ừ ự ượ ừ

câu...

Chàng ng ng l i h i Thu: ừ ạ ỏ

- Em có nh câu nói trên xe đi n không? ệ ớ

Thu m m c i nói: ỉ ườ

178

- N ng m i trông ngon l ...”[ ắ ớ ạ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và ệ

tuy n ch n) (2001), Văn ch ể ọ ươ ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, ậ ự ự ụ

Hà N i.ộ ; t p 1; tr 445, 446]. ậ

Đó là th gi i tâm lí c a tình yêu, đan xen, hòa qu n c a c m xúc, c m giác. ế ớ ệ ủ ả ủ ả

Có s c m ph c tr c s c m nh c a tình yêu c a Thu dành cho chàng trong câu ự ả ụ ướ ứ ủ ủ ạ

i sao em l i c yêu anh?”. Cũng có tâm tr ng c m thông, tình yêu h i: “- Nh ng t ỏ ư ạ ạ ứ ạ ả

mãnh li t c a Thu qua nh ng câu tr l i v a thông minh, v a tình t ệ ủ ả ờ ừ ữ ừ ứ ậ và mang đ m

màu s c tri ắ ế t lí c a Thu. ủ

Khi khám phá đ i s ng n i tâm, hình th c đ i tho i hàm n đ ứ ố ờ ố ạ ẩ ộ ượ ậ ụ c v n d ng

linh ho t sáng tác c a các nhà văn hi n th c. Trong m t s truy n ng n vi ệ ộ ố ủ ự ệ ắ ạ ế ề ề t v đ

tài ng i nông dân, Nam Cao tri t đ v n d ng hình th c đ i tho i này. ườ ệ ể ậ ụ ứ ạ ố Ở tác

ng t i khám phá n i tâm nhân v t chi m t l ph m ẩ Lão H cạ , đ i tho i hàm n h ố ẩ ướ ạ ớ ỉ ệ ế ậ ộ

l n. Không g p gáp, căng th ng, đôi lúc ch m rãi mà đ y suy ng m và sau m i câu ớ ầ ẫ ậ ấ ẳ ỗ

nói th gi ế ớ ắ i tâm lí nhân v t nh hi n trên trang sách. Nam Cao m đ u truy n ng n ư ệ ở ầ ệ ậ

Lão H cạ b ng m t đo n đ i tho i ng n, bình d quen thu c gi a lão H c và ông ữ ạ ạ ắ ằ ạ ố ộ ộ ị

giáo. Ông lão hi n lên qua đo n đ i tho i là con ng i hi n lành, hi u bi t v i thái ệ ạ ạ ố ườ ể ề ế ớ

i: Lão r t ý t trong hành đ ng t tay đ a đóm, nh ng “ông đ trân tr ng con ng ọ ộ ườ ấ ứ ộ ự ư ườ

giáo hút tr ướ c”, sau đó ... “Lão c m l y đóm, g t tàn và b o: ấ ạ ầ ả

- Có l ẽ tôi bán con chó đ y, ông giáo ! ạ ấ

... - Này, th ng cháu nhà tôi đ n m t năm nay ch ng có gi y má gì đ y, ông ế ấ ấ ẳ ằ ộ

giáo !ạ

... - Con chó là c a cháu nó mua đ y ch !... Nó mua v nuôi, đ nh đ đ n lúc ể ế ứ ủ ề ấ ị

i v thì gi c ướ ợ ế t th t... ị

... Lão rân r n n c m t, b o tôi: ấ ướ ả ắ

- Tr c khi đi, nó còn cho tôi ba đ ng b c, ông giáo !...”[ ướ ạ ạ ồ Hà Minh Đ c (s u ư ứ

i thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, t m & gi ầ ớ ệ ẩ ậ ọ

Hà N i.ộ ; t p 1; tr 153]. ậ

179

Ch b ng m y câu tho i trong cu c trò chuy n ng n này, Nam Cao đã tái ỉ ằ ệ ắ ạ ấ ộ

hi n đ c tình c nh đáng th ng c a Lão H c: cô đ n, nghèo khó, b t h nh. Song ệ ượ ả ươ ấ ạ ủ ạ ơ

quan tr ng h n, ng i đ c th y đ c tâm tr ng đau đ n c a Lão qua suy ng m, so ơ ọ ườ ọ ấ ượ ớ ủ ạ ẫ

sánh, k t n i c a ông giáo. Sau câu nói: “Có l Lão ph i bán đi con chó...” c a Lão ế ố ủ ẽ ủ ả

là n i đau khi ph i bán đi k ni m v đ a con trai, bán đi c hy v ng mong manh v ề ứ ỉ ệ ả ả ỗ ọ ề

s tr v c a nó... Th t tài tình ự ở ề ủ ậ ở ạ ngòi bút Nam Cao khi xây d ng đo n đ i tho i ự ạ ố

t gi a Lão H c và “c u Vàng” đ di n đ t c m đ ng tình c m, c m xúc đ c bi ặ ệ ể ễ ạ ả ữ ả ả ậ ạ ộ

c a ông lão nông dân hi n lành này. Lão nói v i con Vàng nh nói v i m t đ a cháu ủ ộ ứ ư ề ớ ớ

bé v b nó: ề ố

“- C u có nh b c u không? H c u Vàng? B c u lâu l m không có th ớ ố ậ ố ậ ả ậ ắ ậ ư

v . B c u đi có l ề ố ậ đ ẽ ượ c đ n ba năm r i đ y... H n ba năm... Có đ n ngót ơ ồ ấ ế ế

t cu i năm nay b c u có v không? Nó mà v , nó c b n năm... Không bi ố ế ố ậ ề ề ố ướ i

v , thì nó gi ợ ế ậ t c u. Li u h n c u đ y! ệ ồ ậ ấ

Con chó v n h ch mõm lên nhìn, ch ng l m t v gì; lão l ế ẳ ẫ ộ ộ ẻ ừ ắ ừ m t nhìn tr ng

tr ng vào m t nó, to ti ng d a: ừ ế ắ ọ

- Nó gi t mày đ y! Mày có bi ế ấ ế t không? Ông cho thì b b ! ỏ ố

Con chó t ng ch m ng, v y đuôi m ng, đ l y l ưở ể ấ ạ ủ ắ ừ ẫ ạ ạ i lòng ch . Lão H c n t ủ

to h n n a. ơ ữ

- M ng à? V y đuôi à? V y đuôi thì cũng gi ừ ẫ ẫ ế t! Cho c u ch t!” ậ ế

Và khi con chó s quá, ch c l ng thì Lão “ôm ð u nó”... và d u dí: ự ả ấ ầ ợ

“- À không! À không! Không gi t c u Vàng đâu nh !... C u Vàng c a ông ế ậ ủ ậ ỉ

ngoan l m! Ông không cho gi t...Ông đ c u Vàng ông nuôi”[ ắ ế ể ậ Hà Minh Đ cứ

(s u t m & gi i thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb Văn ư ầ ớ ệ ẩ ậ

h c, Hà N i. ọ ộ ; t p 1; tr 155]. ậ

180

Bi t bao tâm s , hi v ng, tình c m c a Lão trong m y câu tho i ng n này. ế ự ủ ấ ắ ạ ả ọ

Cái cách Lão tính s năm v ng nhà c a đ a con trai v a th hi n n i nh da di ủ ư ể ệ ừ ứ ắ ố ỗ ế t,

i trách nh nhàng, v a mong ngóng l v a nh m t l ừ ư ộ ờ ừ ẹ ạ ừ ố ọ i v a s t ru t, v a hi v ng ộ ừ

ừ v a lo âu, kh c kho i. Nh ng câu h i ng n k t h p v i nh ng d u l ng t o v a ắ ừ ấ ặ ế ợ ữ ữ ạ ắ ả ỏ ớ

ng, v a t o nh p, g i tr ng thái th n th c nh ngh n l i trong lòng g i s liên t ợ ự ưở ợ ạ ừ ạ ẹ ạ ư ứ ổ ị

nhân v t. Gi a lão H c và “c u Vàng” (nhân v t đ c bi t) không có chung ngôn ậ ặ ữ ạ ậ ậ ệ

ng nh ng d ư ữ ườ ế ng nh th u hi u cõi lòng và tâm tr ng c a nhau. Nh ng ti ng ư ấ ữ ủ ể ạ

“ch i yêu”, c ng n ng c a Lão dành cho con Vàng nh mu n xoa l p n i lo l ng, ử ủ ư ư ự ấ ắ ố ỗ

t... Ông đ c u Vàng ông nuôi!...” – n i bu n c a s cô đ n. “...Ông không cho gi ơ ỗ ồ ủ ự ế ể ậ

ụ câu tho i nh g i hình nh v m t ông lão hi n lành và xa h n là ông tiên ông b t ề ộ ư ợ ề ạ ả ơ

trong truy n c tích x a. ệ ổ ư

ạ ủ Trong Lão H cạ , đ i tho i hàm n nhi u h n đ c tho i. Cu c đ i tho i c a ề ạ ẩ ạ ố ơ ộ ố ộ

ạ Lão và ông giáo sau khi bán “c u Vàng” là cu c đ i tho i dài và sau m i câu tho i ạ ậ ộ ố ỗ

là m t tr ng thái, m t xúc c m và có khi là m t tri ộ ạ ả ộ ộ ế ạ t lí s ng. N i đau c a lão H c ủ ố ỗ

dâng lên t th y: ớ ự i c c đi m khi t ể ừ ự ấ “...tôi già b ng này tu i đ u r i còn đánh l a ổ ầ ồ ằ

m t con chó”. Hi n th c cu c s ng hi n lên cũng xót xa không kém trong l an ộ ố ự ệ ệ ộ i t ờ ự

ủ ủ ế i c a Lão: “Ki p con chó là ki p kh thì ta nên hóa ki p cho nó đ nó làm ki p ế ế ế ể ổ

ng i, may ra s nó có sung s ng h n m t chút... ki p ng ườ ố ướ ế ộ ơ ườ ẳ i nh ki p tôi ch ng ư ế

h n”[ạ Hà Minh Đ c (s u t m & gi ứ ư ầ ớ i thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác ph m, t p ậ ệ ẩ

1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ạ ộ ; t p 1; tr 158]. Hi n th c xót xa qua d âm c a câu tho i ự ư ủ ệ ậ ọ

còn ngân mãi trong tâm h n đ c gi v ki p s ng kh n kh c a ng i nông dân ồ ộ ả ề ế ố ổ ủ ố ườ

tr c Cách m ng. ướ ạ

Trong ki t tác ệ Chí Phèo, k t h p hình th c đ i tho i hàm n v i ngôn ng ứ ố ế ợ ạ ẩ ớ ữ

tinh t các tr ng thái c m xúc, đ c tho i n i tâm, Nam Cao không nh ng miêu t ộ ạ ộ ữ ả ế ạ ả

c m giác mà còn tái hi n đ ả ệ ượ ậ c quá trình v n đ ng c a đ i s ng tâm lí nhân v t. ờ ố ủ ậ ộ

M i m t l n đ n g p Bá Ki n, sau m i cu c đ i tho i, b n ch t thâm đ c, nham ộ ầ ế ế ạ ả ấ ặ ỗ ỗ ộ ố ộ

ố hi m và tâm lí gian hùng c a Bá Ki n hi n lên rõ nét. Cũng ch b ng m t đo n đ i ệ ỉ ằ ủ ể ế ạ ộ

tho i ng n, Nam Cao cũng đã miêu t thành công s th c t nh c a Chí Phèo sau ạ ắ ả ự ứ ỉ ủ

chu i dài nh ng c n say. Sau đêm g p th N , sau tr n m báo hi u tu i già, Chí ậ ố ị ở ữ ệ ặ ơ ỗ ổ

Phèo th c t nh v i tr ng thái lòng “m h bu n”. Đã lâu l m r i, Chí m i nghe ơ ồ ứ ỉ ắ ạ ớ ồ ồ ớ

đ c nh ng âm thanh quen thu c c a cu c s ng: ượ ộ ủ ộ ố ữ

“- V i hôm nay bán m y? ả ấ

181

- Kém ba xu dì .ạ

- Th thì còn ăn thua gì! ế

- C kéo co m i đ c m t t m năm xu. ớ ượ ố ộ ấ

- Th t th đ y. Nh ng ch ng l r ng l i ch i.”[ ế ấ ư ẳ ậ ẽ ằ ạ ơ Hà Minh Đ c (s u t m & ứ ư ầ

gi i thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ớ ộ ; ệ ẩ ậ ọ

t p 1; tr 92]. ậ

Khi h ng t i miêu t đ i s ng bên trong nhân v t, đ c bi ướ ớ ả ờ ố ậ ặ ệ ậ t là các nhân v t

tha hóa, Vũ Tr ng Ph ng cũng th ụ ọ ườ ng v n d ng ngôn ng đ i tho i hàm n. Trong ữ ố ậ ụ ẩ ạ

ti u thuy t ế Làm đĩ, khi đi “kh o c u s h h ng” c a Huy n qua các ch ng, t ứ ự ư ỏ ủ ể ề ặ ả ừ

nh mu n c t nghĩa, lí gi Tu i d y thì ổ ậ đ n ế Tr y l c ụ ạ , tác gi ả ư ố ắ ả ế i căn nguyên d n đ n ẫ

ớ s “h h ng” theo thuy t tính d c Freud. T đây, tâm lí tò mò, mu n tìm hi u v i ự ư ỏ ừ ụ ế ể ố

nh ng th c m c c đeo đu i nhân v t và sau m i cu c đ i tho i, nh ng v n đ v ộ ố ắ ứ ề ề ữ ữ ậ ấ ạ ắ ổ ỗ

i c nh ch p ch n, v a khó n m b t, v a nh khiêu đ i s ng sinh lí c a con ng ờ ố ủ ườ ứ ư ậ ừ ừ ư ắ ắ ờ

khích Huy n. Tr c nh ng câu h i c a tr , ng i l n đ a ra nh ng câu tr ề ướ ỏ ủ ữ ẻ ườ ớ ữ ư ả ờ l i

m p m , không nh t quán đã góp ph n di n t tâm lí tò mò y: ễ ả ầ ậ ấ ờ ấ

“- Th đ ra b ng ch nào? ằ ế ẻ ỗ

Đ n đây đ em nín. Cô em c i mà b o! ẻ ế ườ ả

- Đ ra đ ng nách.” ằ ẻ

Ho c “- Th m đ đ ng nào? Có nh gà không? ế ẹ ẻ ằ ư ặ

- M đ đ ng b ng. Thôi, đi ch i, h i ít ch !”[ ẹ ẻ ằ ứ Vũ Tr ng Ph ng (2012), Làm ụ ụ ỏ ọ ơ

đĩ, Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i.ộ ; tr 48, 49]

182

Mang tính ch t c a m t tác ph m t truy n ấ ủ ẩ ộ ự ệ Nh ng ngày th u ơ ấ c a Nguyên ữ ủ

H ng h ng t i tái hi n tu i th v i nh ng kí c, k ni m bu n c a tác gi . Tuy ồ ướ ớ ồ ủ ơ ớ ỉ ệ ứ ữ ệ ổ ả

xu t hi n không nhi u, song ngôn ng đ i tho i hàm n trong tác ph m đ ữ ố ề ệ ạ ẩ ẩ ấ ượ ậ c v n

d ng có hi u qu , mang tính ám ch và phù h p đ di n t ụ ể ễ ả ệ ả ợ ỉ ỉ ủ tâm lí h p hòi, ích k c a ẹ

con ng i. Khi nghe ng i cô c t “gi ng cay đ c” và “n c ườ ườ ụ ườ ấ ị ỏ i r t k ch” h i: ấ ộ ọ

ậ “H ng! Mày có mu n vào Thanh Hóa ch i v i m mày không?” thì H ng đã nh n ơ ớ ố ồ ồ ợ

ra ý đ nh “gieo r c vào đ u óc” H ng “nh ng hoài nghi đ khinh mi ồ ữ ể ầ ắ ị ệ ồ t và ru ng

i m mình ch vì cái t r y” chính ng ẫ ườ ẹ ỉ ộ ả i là “góa ch ng, n n n cùng túng quá, ph i ợ ầ ồ

ng c u th c”[ b con cái đi tha h ỏ ươ ự Phan C Đ (2000), Tuy n t p Nguyên H ng, ể ậ ự ệ ầ ồ

T p 1,2,3, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; T p 2; tr 214]. Tâm lí y nh xoáy sâu h n trong ấ ư ậ ậ ọ ơ

cu c tho i: ạ ộ

“- Không! Cháu không mu n vào. Cu i năm th nào m cháu cũng v . ề ế ố ố ợ

Cô tôi h i luôn, gi ng v n ng t: ẫ ọ ỏ ọ

- Sao l i không vào? M mày phát tài l m, có nh d o tr c đâu?... ạ ư ạ ắ ợ ướ

- Mày d i quá, c vào đi, tao ch y cho ti n tàu. Vào mà b t m mày may vá ứ ề ắ ạ ạ ợ

s m s a cho và thăm em bé ch ”[ ắ ứ Phan C Đ (2000), Tuy n t p Nguyên ể ậ ự ệ ử

H ng, T p 1,2,3, Nxb Văn h c, Hà N i. ]. ộ ; T p 2; tr 214,215 ậ ậ ồ ọ

i th i v i nh ng thành Ẩ n sau đo n đ i tho i ng n này là c quan ni m l ắ ệ ả ạ ạ ố ỗ ờ ớ ữ

ki n, đ nh ki n v ng ế ề ế ị ườ ợ ơ i ph n trong xã h i phong ki n. Đi u đáng s h n, ụ ữ ề ế ộ

nh ng quan ni m, thành ki n l c h u l i th i đó đã ăn sâu vào máu c a ng i dân, ế ạ ậ ỗ ữ ệ ủ ờ ườ

i ph n - đ i t ng trong xã h i. đ c bi ặ t l ệ ạ i là nh ng ng ữ ườ ụ ữ ố ượ ng b coi th ị ườ ộ

Có th kh ng đ nh, ngôn ng đ i tho i là bi n pháp ngh thu t khi h ữ ố ể ệ ệ ạ ậ ẳ ị ướ ng

t ớ ệ i tái hi n tính cách và tâm lí nhân v t trong văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n ệ ạ ậ

th c. Song đó là ngôn ng đ i tho i sinh đ ng, phong phú đ c v n d ng m t cách ữ ố ự ạ ộ ượ ậ ụ ộ

linh ho t, phù h p v i tâm lí c a t ng đ i t ớ ủ ừ ố ượ ạ ợ ộ ng và g n v i cu c s ng, c a cu c ộ ố ủ ầ ớ

s ng. Đó chính là bi u hi n c a ngôn ng c a văn xuôi hi n đ i. ố ệ ủ ữ ủ ệ ể ạ

9.2.2.2. Miêu t tâm lí qua đ c tho i n i tâm ả ạ ộ ộ

183

Đ c tho i n i tâm là “l ạ ộ ộ ờ i phát ngôn c a nhân v t nói v i chính mình, th ậ ủ ớ ể

ủ hi n tr c ti p quá trình tâm lí n i tâm, mô ph ng ho t đ ng c m xúc, suy nghĩ c a ự ế ạ ộ ệ ả ộ ỏ

con ng i trong dòng ch y tr c ti p c a nó.”[ ườ ự ủ ế ả Lê Bá Hán, Tr n Đình S , Nguy n ễ ử ầ

Kh c Phi (ch biên) (1992), T đi n thu t ng văn h c, Nxb Giáo d c, Hà N i. ậ ừ ể ộ ; tr ủ ữ ụ ắ ọ

87]. Bi n pháp ngh thu t này đ ệ ệ ậ ượ ệ c nhi u nhà văn trong văn xuôi lãng m n và hi n ề ạ

th c s d ng nh chi c chìa khóa h u d ng trong vi c miêu t ự ử ụ ư ữ ụ ế ệ ả ầ , tái hi n các t ng ệ

i. Trong nhi u tác ph m, bi n pháp b c, chi u sâu c m xúc trong tâm h n con ng ậ ề ả ồ ườ ề ệ ẩ

ng, suy ng m… đã đ a nhân v t tr v qua kh đ c tho i n i tâm v i dòng liên t ộ ạ ộ ớ ưở ậ ở ề ư ẫ ứ

ng lai t v i nh ng k ni m, h i c hay nh ng d đ nh, hoài bão v m t t ớ ề ộ ươ ỉ ệ ồ ứ ự ị ữ ữ ố ẹ t đ p,

ho c hoài bão, khát v ng s ng có ý nghĩa. Và ng i, nó cũng giúp tác gi ặ ọ ố c l ượ ạ ả ả ph n

ánh đ ượ ự c đ y đ và chân th c nh t hi n th c cu c s ng b t h nh, n i đau, s cô ự ộ ố ấ ạ ủ ự ệ ấ ầ ỗ

ng… qua nh ng rung c m, c m giác, c m xúc c th . Cũng nh đ n, chán ch ơ ườ ụ ể ữ ả ả ả ờ

ứ ạ ủ đ c tho i n i tâm, quá trình v n đ ng tâm lí v i nh ng bi n chuy n ph c t p c a ộ ạ ộ ữ ế ể ậ ộ ớ

c miêu t các tr ng thái tình c m c a nhân v t đ ả ậ ượ ủ ạ ả ụ ể c th , chân th c và s ng đ ng. ự ố ộ

tâm lí y u t ngôn ng V i kh năng to l n trong vi c tái hi n cu c s ng, miêu t ệ ộ ố ệ ả ớ ớ ả ế ố ữ

ngh thu t này là đi m g p g , t ng đ ng trong văn xuôi lãng m n và văn xuôi ỡ ươ ệ ể ậ ặ ạ ồ

t trong truy n ng n, ti u thuy t tâm lí. hi n th c, đ c bi ự ệ ặ ệ ệ ể ế ắ

Tr ướ c 1932, đ c tho i n i tâm xu t hi n trong các tác ph m c a Hoàng ệ ạ ộ ủ ấ ẩ ộ

Ng c Phách và H Bi u Chánh nh bi n pháp ngh thu t miêu t ồ ể ư ệ ệ ậ ọ ả ậ tâm lí nhân v t.

ỏ ả Song ngh thu t th hi n v n còn đ n gi n và v n ch a hoàn toàn thoát kh i nh ả ể ệ ư ệ ẫ ậ ẫ ơ

ng c a văn ch ng bi n ng u hay l i miêu t c a ti u thuy t ch h ưở ủ ươ ề ẫ ố ả ủ ể ế ươ ế ng h i. N u ồ

, Hoàng Ng c Phách ch y u m n đ n hình th c trang th đ trình bày, ở T Tâmố ư ể ủ ế ượ ứ ế ọ

phô di n tình c m c a nhân v t thì trong ti u thuy t c a H Bi u Chánh, “suy nghĩ ồ ể ế ủ ủ ể ễ ậ ả

th m” là hình th c c b n c a đ c tho i n i tâm. Ph i đ n ứ ơ ả ủ ộ ả ế T l c văn đoàn ự ự ạ ộ ầ , đ cộ

tho i n i tâm m i tr thành ph ng ti n tr c ti p miêu t tâm lí nhân v t đ ạ ộ ớ ở ươ ự ệ ế ả ậ ượ c

v n d ng r ng rãi và ngày càng phong phú, đa d ng, hi n đ i. ậ ụ ệ ạ ạ ộ

184

Khi bàn v s b n v ng c a m t tác ph m, Th ch Lam đ ng tình v i quan ề ự ề ữ ủ ẩ ạ ộ ồ ớ

đi m c a nhà văn Pháp Drieu la Rochelle: “… nhà văn c t nh t ph i đi sâu vào trong ủ ể ấ ả ố

ồ tâm h n mình, tìm nh ng tính tình và c m giác thành th c: t c là tìm th y tâm h n ữ ự ứ ả ấ ồ

i qua tâm h n chính mình đi đ n ch b t t mà không bi t”[ m i ng ọ ườ ỗ ấ ử ế ồ ế Phong Lê

(1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ể ậ ộ ; tr 281]. Đ i s ng bên trong ờ ố ạ ọ

v i ý nghĩa quan tr ng c a nó đã tr thành đ i t ủ ớ ố ượ ọ ở ng khám phá c a Th ch Lam, tr ủ ạ ở

thành tiêu chí quan tr ng trong đánh giá giá tr c a tác ph m cũng nh tác gi . Ông ị ủ ư ẩ ọ ả

t tài là nhà văn di n t cho r ng: “nhà ti u thuy t gia có bi ể ế ằ ệ ễ ả đúng và th u đáo cái ấ

tâm lí uy n chuy n c a con ng i”[ ể ủ ể ườ Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb ể ậ ạ

Văn h c, Hà N i. ờ ộ ; tr 258] vì “cái đ i s ng c n là cái đ i s ng bên trong, cái đ i ờ ố ờ ố ầ ọ

s ng c a tâm h n”[ ố ủ ồ Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ạ ể ậ ộ ; ọ

tr 297]. Vì v y, truy n c a Th ch Lam thiên v miêu t ủ ệ ề ạ ậ ả ả ớ c m xúc, c m giác v i ả

trong tâm h n. Nhi u truy n không có truy n, hay nói cách nh ng bi n thái tinh t ế ữ ế ề ệ ệ ồ

ụ khác, c t truy n đ n gi n nh ng nhi u c m xúc, c m giác. Th ch Lam v n d ng ả ư ệ ề ả ạ ậ ả ơ ố

hình th c đ c tho i n i tâm nh ph ng ti n quan tr ng nh t khi chi m lĩnh th ứ ộ ạ ộ ư ươ ệ ế ấ ọ ế

gi i c m giác, c m xúc c a con ng i. X ng s ng c a ớ ả ủ ả ườ ủ Hai đ a trứ ươ ố ẻ không ph i làả

nh ng tình ti ng đ ữ ế t, s ki n mà là nh ng c m xúc, suy ng m, liên t ả ự ệ ữ ẫ ưở ượ ể c bi u

hi n qua đ c tho i n i tâm. M đ u câu chuy n là tâm tr ng bu n c a Liên tr ồ ủ ạ ộ ở ầ ệ ệ ạ ộ ướ c

c nh chi u quê “êm ề ả ả ố nh ru”, nh ng âm thanh, hình nh quen thu c: ti ng tr ng ư ữ ế ả ộ

ề ủ thu không, ti ng ch nhái kêu ran ngoài đ ng ru ng, c nh nghèo nàn tiêu đi u c a ồ ế ế ả ộ

c miêu t tinh t ngoài vào trong b ng l ch tàn… N i bu n th m thía y đ ồ ấ ấ ỗ ợ ượ ả t ế ừ ằ ờ i

i ng p đ y d n và cái đ c tho i gián ti p đ n tr c ti p: “…đôi m t ch , bóng t ộ ự ế ế ế ắ ạ ị ố ậ ầ ầ

ể bu n c a bu i chi u quê th m thía vào tâm h n ngây th c a cô; Liên không hi u ồ ủ ơ ủ ề ấ ổ ồ

sao, nh ng ch th y lòng bu n man mác tr c cái gi kh c c a ngày tàn”[ Phong Lê ị ấ ư ồ ướ ờ ắ ủ

(1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ể ậ ồ ộ ; tr 100]. Đ tô đ m n i bu n, ể ậ ạ ọ ỗ

tù đ ng c a ph huy n nghèo, tác gi xây d ng hình nh đ i l p gi a hi n t i và ủ ệ ố ọ ả ố ậ ệ ạ ự ữ ả

quá kh b ng dòng đ c tho i tr c ti p c a nhân v t qua kí c, k ni m. Mùi ph ế ủ ạ ự ứ ằ ỉ ệ ứ ậ ộ ở

c th th m c a gánh ph bác Siêu g i trong Liên nh v Hà N i, đ ợ ớ ề ủ ở ơ ộ ượ ưở ứ ng th c

nh ng đ ngon, l … “đ c đi ch i b h u ng nh ng c c n ữ ạ ồ ượ ơ ờ ồ ố ữ ố ướ ạ ỏ c l nh xanh đ .

Ngoài ra, k ni m còn nh l ỉ ệ ớ ạ i không rõ r t gì, ch là m t vùng sáng r c và l p lánh, ộ ự ệ ấ ỉ

Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà Hà N i nhi u đèn quá”[ ề ộ ể ậ ạ ọ

N i.ộ ; tr 103]. Quá kh , hoài ni m nh nuôi d ứ ư ệ ưỡ ổ ờ ủ ng, kích thích khát v ng đ i đ i c a ọ

nhân v t và b ng đ c tho i n i tâm, tác gi đã miêu t ạ ộ ậ ằ ộ ả ả ố thành công khát v ng s ng ọ

185

chính đáng đó: “Liên l ng theo m t ng. Hà N i xa xăm, Hà N i sáng r c, vui v ơ ưở ặ ự ộ ộ ẻ

i khác đi qua. M t th gi i khác và huyên náo. Con tàu nh đã đem m t chút th gi ư ế ớ ộ ế ớ ộ

ử ủ h n, đ i v i Liên, khác h n nh ng v ng sáng ng n đèn c a ch Tí và ánh l a c a ẳ ố ớ ữ ủ ầ ẳ ọ ị

bác Siêu”[Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ể ậ ộ ; tr 106]. ạ ọ

ờ Nh đ c tho i n i tâm, Th ch Lam m r ng không gian và tăng thêm chi u th i ở ộ ạ ộ ờ ộ ề ạ

gian c a nhân v t. Trong cùng m t th i đi m, tâm lí nhân v t có th đ ể ượ ủ ể ậ ậ ộ ờ ệ c tái hi n

trong quá kh , hi n t i và t ng lai. ứ ệ ạ ươ

Trong T i ba m i ố ậ ủ ươ , b ng đ c tho i n i tâm, Th ch Lam đ a nhân v t c a ạ ộ ư ạ ằ ộ

i sáng và đó nh mình tr v v i quá kh v i nh ng k ni m đ p, nh ng kí c t ữ ở ề ớ ứ ớ ỉ ệ ứ ươ ữ ẹ ư

đi m t a đ kích thích, nâng đ và gi ự ể ể ỡ ữ cho nhân v t không r i vào v c th m c a s ơ ủ ự ự ậ ẳ

sa ngã, tr y l c. Dòng liên t ng, ki c c a nh ng cô gái “nhà săm” nh minh ụ ạ ưở ứ ủ ữ ư

ch ng cho nh ng giá tr ng ữ ứ ị i v n t n t ườ ẫ ồ ạ i trong ki p s ng đ y t ế ố ầ ủ ụ ủ ọ i nh c c a h .

Cái v ng l ng c a Hà N i đêm ba m i đã khi n Hu “t ệ ưở ươ ủ ế ắ ặ ộ ng đ n nh ng căn nhà ữ ế

m cúng và sáng đèn, then c a cài ch t, m i ng ấ ủ ặ ọ ườ ạ i trong nhà đang t p n p s a so n ấ ậ ử

ứ đón năm m i trong s thân m t c a gia đình”. Không khí y đ a Hu v v i kí c ệ ề ớ ậ ủ ự ư ấ ớ

i đ p “lúc tr th , lúc còn con gái, t ươ ẹ ẻ ơ ở nhà quê”: “M t bu i sáng m ng m t t ổ ộ ế t, ộ ồ

nàng không nh rõ là t ớ ế ớ t năm nào, nh ng đã lâu l m r i thì ph i - nàng m c áo m i ồ ư ắ ả ặ

c v tr n. T i sao nàng l đ ng trên th m nhìn m y bông hoa đào n ứ ở ở ướ ườ ề ấ ạ ạ i ch nh ỉ ớ

rõ có cái c nh y? Hu không bi ấ ệ ả ế t, nàng ch mang máng c m giác m t s gì trong ả ộ ự ỉ

mát, t i non…”[ ươ Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ạ ể ậ ộ ; tr ọ

131]. M t đi m đ c bi ể ặ ộ ệ ọ t trong ngôn ng đ c tho i n i tâm c a Th ch Lam là gi ng ạ ộ ữ ộ ủ ạ

đi u nh nhàng dù tr c ti p hay gián ti p miêu t tâm lí nhân v t. Gi ng c a nhân ự ệ ẹ ế ế ả ủ ậ ọ

nh hòa làm m t vì n trong nhân v t là tâm h n và con ng v t và tác gi ậ ả ư ẩ ậ ộ ồ ườ ạ i Th ch

Lam.

186

Nét t ng đ ng gi a Th ch Lam, Nh t Linh, Khái H ng, … v i các nhà văn ươ ư ữ ấ ạ ồ ớ

hi n th c phê phán là phát hi n và miêu t tâm lí không xuôi chi u c a con ng ự ệ ệ ả ề ủ ườ i.

S g p g trong cái nhìn v con ng ự ặ ề ỡ ườ ớ ặ ố ậ i v i chi u sâu tâm lí, v i nh ng m t đ i l p ữ ề ớ

t - x u, tích c c - tiêu c c… trong s v n đ ng là bi u hi n c gi a thi n - ác, t ệ ữ ố ự ậ ệ ụ ự ự ể ấ ộ

th c a quan đi m hi n đ i, c a s th c t nh sâu s c ý th c v giá tr c a m i cá ạ ủ ự ứ ỉ ứ ề ể ủ ị ủ ệ ể ắ ỗ

nhân. Th ch Lam cũng là nhà văn miêu t đ c đáo các tr ng thái tâm lí ân h n, trăn ạ ả ộ ậ ạ

i qua đ c tho i n i tâm, t đó kh ng đ nh v đ p c a con tr … c a con ng ủ ở ườ ạ ộ ộ ừ ẻ ẹ ủ ẳ ị

ng i. Qua m t s truy n ng n nh ườ ộ ố ư M t c n gi n, Tr v , Ti ng chim kêu ộ ơ ở ề ế ệ ậ ắ , ta b tắ

g p tâm lí này. Nh đ c tho i n i tâm, Th ch Lam tái hi n sinh đ ng tr ng thái tâm ạ ặ ạ ộ ờ ộ ệ ạ ộ

ộ lí ích k , đôi lúc nh nhen cũng nh tr ng thái ăn năn, trăn tr , h i h n v hành đ ng ở ố ậ ề ư ạ ỏ ỉ

vô tình c a m t trí th c đã mang t i tai h a kh ng khi p cho ng i phu xe trong ủ ứ ộ ớ ủ ế ọ ườ

M t c n gi n c khi tr l i viên c nh sát Tây, Thanh đã có nh ng ý nghĩ ích k ộ ơ ậ . Tr ướ ả ờ ữ ả ỉ

m c dù đã nh n th y “hai ánh m t anh long lanh nh c u kh n van xin” c a ng ư ầ ủ ắ ẩ ặ ậ ấ ườ i

phu xe: “Tôi bi i nói c a tôi làm anh b b t hay không… Nh ng lúc y, l i van t l ế ờ ị ắ ủ ư ấ ờ

xin c a anh phu xe kia không làm cho tôi đ ng lòng, mà l i làm cho tôi ghét anh ủ ộ ạ

thêm”. Và sau câu tr l i khi n anh phu xe b b t, trong tâm tr ng Thanh là c m xúc ả ờ ị ắ ế ả ạ

đ y đ , sâu s c c a s ân h n, ăn năn: “Tôi rùng mình nghĩ đ n s ph n c a anh xe ầ ủ ắ ủ ự ậ ủ ế ố ậ

kh n n n. Ba đ ng b c ph t! Anh ta s ph i vay tr cai xe đ n p ph t; nh ng ba ể ộ ư ẽ ả ả ạ ạ ạ ạ ồ ố

đ ng b c n y, bao gi ồ ợ ấ ạ ờ ạ anh tr xong, sau nh ng ngày nh n đói, b cai xe hành h , ữ ả ị ị

đánh đ p và thù h n?” và: “Tôi càng nghĩ đ n bao nhiêu l ế ậ ằ ạ ấ i càng khinh b tôi b y ỉ

nhiêu”[Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam, Nxb Văn h c, Hà N i. ể ậ ộ ; tr 45, 46]. ạ ọ

ể Gi ng đi u v n nh nhàng song ngôn ng đ c tho i n i tâm không m t mà, uy n ạ ộ ữ ộ ượ ệ ẹ ẫ ọ

chuy n mà thay vào đó là nh ng câu văn ng n, câu c m thán, nh ng câu h i liên ữ ữ ể ắ ả ỏ

ư ti p nh xoáy vào tâm can nhân v t g i c m giác d n v t, ân h n và xót xa. Ch a ậ ợ ả ư ế ằ ậ ặ

đ u tranh quy t li ấ ế ệ ạ t nh trong tác ph m c a Nam Cao sau này nh ng nh đ c tho i ờ ộ ủ ư ư ẩ

c tr ng thái c m xúc ph c t p này. n i tâm, Th ch Lam đã tái hi n đ ộ ệ ượ ạ ứ ạ ả ạ

187

ng T l c văn đoàn chú ý t i đ i s ng bên Các cây bút ti u thuy t xu h ể ế ướ ự ự ớ ờ ố

trong con ng i và r t thành công trong v n d ng đ c tho i n i tâm miêu t tâm lí ườ ạ ộ ụ ậ ấ ộ ả

Vi t và đ c ti u thuy t nhân v t. Nh t Linh trong ấ ậ ế ể ế cho r ng: “Nh ng cu n ti u ữ ể ằ ọ ố

thuy t hay là nh ng cu n t đúng s th c c b trong l n b ngoài,… đi th t sâu ố ả ữ ế ự ự ả ề ề ẫ ậ

vào s s ng v i t t c nh ng chuy n bi n mong manh t nh c a tâm h n”. Và ự ố ớ ấ ả ữ ể ế ế ị ủ ồ

trong th c t sáng tác, ông có nh ng tác ph m đã ch m t c chi u sâu tâm lí ự ế ữ ạ ẩ i đ ớ ượ ề

con ng ườ ớ ự ậ ầ ấ i v i s v n đ ng, phát tri n m t cách bi n ch ng. Trên tinh th n y, ứ ể ệ ộ ộ

Nh t Linh và Khái H ng đã s d ng tri t đ bi n pháp đ c tho i n i tâm đ tái ử ụ ư ấ ệ ể ệ ạ ộ ể ộ

hi n th gi t trong ti u thuy t tâm lí. Theo chúng tôi, đây ế ớ ệ i tâm lí ph c t p, đ c bi ứ ạ ặ ệ ế ể

là đi m g p g t ỡ ừ ể ặ ạ trong quan đi m ngh thu t đ n hình th c s d ng đ c tho i ứ ử ụ ậ ế ể ệ ộ

ng lãng m n và hi n th c. Đ c tho i n i tâm là ph n i tâm gi a khuynh h ữ ộ ướ ạ ộ ự ệ ạ ộ ươ ng

ti n di n t nh ng dòng ý th c trong tâm lí nhân v t. ễ ả ữ ứ ệ ậ

188

Trong H n b m m tiên ồ ướ ơ - ti u thuy t tâm lí m đ u c a Khái H ng, tác gi ở ầ ủ ư ế ể ả

đã chú ý miêu t s v n đ ng trong đ i s ng tâm lí c a nhân v t. Tâm lí hoài nghi, ả ự ậ ờ ố ủ ậ ộ

c tác gi tò mò c a Ng c ch y u đ ọ ủ ế ủ ượ ả ử ắ ữ ố g i g m vào hành đ ng và ngôn ng đ i ộ

tho i. Tâm lí c a Lan v i nh ng di n bi n tinh t ớ ủ ữ ế ễ ạ ế ủ ư c a tâm h n m đ o nh ng ch a ộ ạ ư ồ

thoát kh i b i tr n đ c miêu t b ng đ c tho i n i tâm. Đó là tâm tr ng băn ỏ ụ ầ ượ ả ằ ạ ộ ạ ộ

khoăn c a lòng yêu đan xen n i s hãi c a ng i “d c lòng ngày đêm dùi mài kinh ỗ ợ ủ ủ ườ ố

ng r t b đ k , đã t ệ ưở ứ ỏ ượ ữ c tr n duyên. Ai ng …”. N i s hãi bi u hi n qua nh ng ỗ ợ ể ệ ầ ờ

cái gi c nh ng âm thanh “lách tách” trong b ậ t mình, th ng th t… tr ả ố ướ ữ ướ c nh y nh ả ẹ

c a con vành khuyên, trong cái nhìn hoài nghi man mác lan ra c c , cây, mây n ủ ả ỏ ướ c

i trong tâm trí khi n cho “nh ng lí thuy t t và r i thu l ồ ạ ế ứ ệ đi n đ , th p nh nhân ậ ữ ề ế ị

duyên, ho c là cái đ i cao th ng c a Ph t t l n x n trong trí nh c a Lan.”. Và ặ ờ ượ ậ ổ ộ ớ ủ ủ ộ

đây là đo n đ c tho i di n chính xác, tinh t cu c đ u tranh (không căng th ng) ễ ạ ạ ộ ế ấ ẳ ộ

gi a tình yêu và tôn giáo trong tâm h n Lan: “Lan gi t mình ng c m t ng ngác ữ ồ ậ ướ ắ ơ

nhìn. Trên cành cây ch u, con chim gáy đ ng g t đ u xù lông c , gù bên con chim ẩ ươ ậ ầ ổ

mái. Lan nh m m t quay đi n i khác, thì kia, trên cành xoan khô khan, hai con qu ắ ắ ơ ạ

khoang đ ng r a lông cho nhau. Lan l i nh m m t, th dài, cu ng quýt nh b vây ươ ỉ ạ ư ị ắ ắ ố ở

vào trong c nh ch t mà khó tìm đ i ra.”[ ng, Nguy n C ế ả c l ượ ố Phan Tr ng Th ọ ưở ễ ừ

(gi ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ệ ể ươ ự ự ậ

Giáo d c, Hà N i. ộ , t p 2; tr 51]. S v n đ ng trong tâm lí Lan đ ự ậ ụ ậ ộ ượ c kh i g i, kích ơ ợ

thích t i: “Ti ng lá r ng trên v n s n nh có mãnh l c gì khi n Lan ôn ừ ngo i gi ạ ớ ụ ế ườ ắ ự ư ế

i nh ng m u đ i dĩ vãng. Lan nh m m t trong trí l ng t l ạ ữ ắ ắ ẩ ờ i t ạ ưở ượ ụ ng ra c nh lá r ng ả

ề ư ắ khi đi sang chùa Long Vân, cái c nh bên b su i m y g c thông già, chi u h u h t, ờ ố ấ ả ố

lá thông khô, theo dòng su i trôi đi… ố

Lá r ng!ụ

T đó đ n nay qua sáu tháng, Lan tr i qua bao s bu n, nh , m ng, lo. Trong ớ ừ ự ồ ừ ế ả

kho ng m i hôm đ u, Lan rũ âu s u, r i d n d n ngày đêm vui đ o Ph t lòng ườ ả ầ ủ ồ ầ ạ ầ ầ ậ

cũng nguôi nguôi.

ọ ầ Tuy khi đêm khuya th c gi c, nhi u khi chi u tà gió th i, khi trăng m c đ u ứ ề ề ấ ổ

non, hình nh ng ả ườ ạ i b n cũng còn ph ng ph t trong tâm trí, nh ng đ o t ấ ạ ừ ư ả ẫ bi v n

ớ ổ th ng n i ái tình. Ch ít lâu là nh ai đã m h n trong trí nghĩ. R i s bu n, nh đ i ồ ự ồ ờ ẳ ả ắ ổ ỉ

ra m ng vui. Trong lòng, Lan h n h r ng đã qua đ c m t b c khó khăn trên con ở ằ ừ ớ ượ ộ ướ

đ ng tu hành. ườ

189

Lá r ng!ụ

Ti ng lá tí tách bên b rào khô b ng g i đ n chuy n cũ đã h u quên. Lan ợ ế ệ ế ầ ờ ỗ

nghĩ mà lo m t ngày kia s bí m t v mình s b phá. Bi t đâu, trong vui anh em ậ ề ẽ ị ự ộ ế

chàng ch ng thu t câu chuy n g p g . N u chàng quên, nh ng nào chàng có quên ế ư ệ ặ ẳ ậ ỡ

đ ượ c. Đã m t l n chàng đi xe đ p đ n g n chùa, ng i ngh ạ ộ ầ ế ầ ồ ỉ ở quán m t lúc r i l ộ ồ ạ i

ầ quay xe tr v B c. Tuy Lan cho là Lan trông l m, nh ng tâm trí Lan v n thì th m ở ề ắ ư ẫ ầ

Phan v i Lan r ng đó là chuy n th c, mà Lan cũng mu n đó là chuy n th c.”[ ớ ự ự ệ ệ ằ ố

Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ể ệ ươ ng T l c ự ự

văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ , t p 2; tr 55]. ụ ậ ậ

T ngo i gi i, nhân v t có th tr v v i nh ng k ni m, nh ng m ng ừ ạ ớ ể ở ề ớ ỉ ệ ữ ữ ậ ộ ướ c

hay miên man trong dòng kí c... Nhân v t Mai ( ứ ậ N a ch ng xuân ừ ử ) khi nhìn chi cế

bu m tr ng con con đang theo dòng n c… trôi đi nh l t trong c nh r ng bao la ắ ồ ướ ư ướ ả ộ

đã ch t nghĩ đ n s ph n mình: “Ngày x a, khi cô h c ch nho, th ế ố ư ữ ậ ợ ọ ườ ng th y c Tú ấ ụ

làm nh ng bài th nôm có câu “chi c bách gi a dòng”. Nay cô m i tr ớ ở ướ ữ ữ ế ơ ả c cái c nh

i nghĩa sâu xa c a câu th . Ph i, cô cũng ch chi c bu m con b t gió, cô m i hi u t ạ ể ớ ế ồ ớ ủ ả ơ ỉ

là m t chi c bách gi a dòng…”[ ữ ế ộ Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và ệ

tuy n ch n) (2001), Văn ch ể ọ ươ ộ , ng T l c văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ự ự ụ ậ

t p 2; tr 91]. ậ

190

Đây cũng là ph ươ ng th c v n đ ng c a th gi ộ ứ ậ ế ớ ủ ể i tâm lí nhân v t trong ti u ậ

ng T l c văn đoàn . Nh n xét v ti u thuy t thuy t xu h ế ướ ự ự ề ể ắ ế Đôi b nạ và B m tr ng ướ ậ

c a Nh t Linh, GS Phan C Đ phát hi n, ch ra s tác đ ng c a các y u t ủ ự ệ ế ố ủ ự ệ ấ ộ ỉ ạ ngo i

gi i s v n đ ng c a tâm tr ng nhân v t: “Trong i t ớ ớ ự ậ ủ ậ ạ ộ Đôi b nạ và B m tr ng ắ dòng ướ

suy nghĩ và tình c m c a con ng i v n đ ng đôi khi ch là nh s liên t ng t ủ ả ườ ậ ờ ự ộ ỉ ưở ớ i

m t hình nh thiên nhiên bên ngoài.”[ Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) ả ộ ở ươ ể ạ ọ

(2000), T l c văn đoàn trong ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà ự ự ế ọ ộ

ấ N i.ộ ; tr 68]. Và ông cũng ch ra c ch đ c tho i n i tâm trong ti u thuy t c a Nh t ơ ế ộ ạ ộ ế ủ ể ỉ

ồ ứ Linh: “dòng tâm lí phát tri n cũng là nh s v n đ ng c a nh ng k ni m, h i c ờ ự ậ ỉ ệ ữ ủ ể ộ

liên t ng. Nh ng k ni m liên t ưở ỉ ệ ữ ưở ề ng này s gây thành m t ph n ng dây chuy n ộ ả ứ ẽ

làm cho dòng n i tâm trôi ch y không ng ng và chính cái đó t o nên chi u sâu tâm lí ừ ề ạ ả ộ

nhân v t ”[ậ Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) (2000), T l c văn đoàn trong ti n ế ự ự ươ ể ạ ọ

trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i. ắ ộ ; tr 70]. Trong B m tr ng ướ ộ ọ

nhân v t xu t hi n v i nh ng dòng đ c tho i n i tâm tri n miên xoay quanh n i ám ệ ớ ạ ộ ữ ề ấ ậ ộ ỗ

nh gi a tình yêu và cái ch t. Kh i ngu n cho nh ng dòng kí c, dòng tâm s ả ữ ữ ứ ế ồ ơ ự

th ng là các y u t ngo i c nh. Có th là c nh “đ ng ph v ng ng t, tr i m ườ ế ố ạ ả ể ả ườ ố ắ ắ ờ ờ

m xám nh trong m t ngày mùa đông”, hay m t “gi ng nói m t nh c và m áp”, ư ệ ấ ộ ờ ọ ọ ộ

ho c m t câu nói đùa c a b n… khi n trong Tr ủ ạ ế ặ ộ ươ ằ ng xu t hi n bao suy ng m, tr n ệ ẫ ấ

tr c, liên t ng… v cu c s ng, tình yêu và cái ch t. Tr c hình nh c a Quang ọ ưở ộ ố ế ề ướ ủ ả

ng thú ăn ngon, Tr ng không “d yêu đ i, vui v … s ng thong th ” nh đ h ố ư ể ưở ễ ẻ ả ờ ươ

c hoàn c nh d s ng d ch t c a mình. Chàng liên t ng: kh i ch nh lòng tr ạ ỏ ướ ở ế ủ ở ố ả ưở

“- Giá Quang bây gi bi ờ ế ế t Quang m t năm n a s ch t - Ch c ch n ch t - ữ ẽ ế ắ ắ ộ

nh mình thì không hi u Quang nghĩ ra sao? Nh ng hi n gi Quang sung s ng ch ư ư ệ ể ờ ướ ỉ

vì Quang s ng nh không bao gi ph i ch t. ư ố ờ ế ả

Tr ng v i tr l i cái ý nghĩ m i b c l ra lúc nãy khi tr l i Quang, cái ý ươ ộ ả ờ ớ ộ ộ ả ờ

nghĩ b d khi m i ng m c nh ngoài ph . ố ỏ ở ả ắ ả

- Hay là mình không c n gì n a? ữ ầ

Chàng th y qu tim đ p m nh: ả ạ ấ ậ

191

- Ph i, mình c n gì n a, ch c ch n là s ch t thì còn c n quái gì! Chàng s ẽ ế ữ ắ ắ ầ ả ầ ẽ

đ i, chàng s s ng đ n c c đi m, s ng cho h t đ không n m đ các khoái l c ế ạ ở ờ ế ự ế ể ẽ ố ủ ể ố

còn ao c gì n a, s ng cho chán ch ng. Tr ng th y mình náo n c, h i h p mà ướ ữ ố ườ ươ ồ ộ ứ ấ

i sung s ng n a. Chàng sung s ng ch vì mình nh con chim thoát kh i l ng, l ạ ướ ữ ướ ỏ ồ ư ỉ

nh nhàng trong s t ự ự ẹ ộ ờ do không b b n. Nh ng cái ràng bu c, đè nén c a cu c đ i ờ ế ủ ữ ộ

th ườ ng không có n a, chàng s h t băn khoăn, h t e dè, đ ẽ ế ữ ế ượ ư c hoàn toàn s ng nh ý ố

mình.

Ch t thì còn c n gì n a! ữ ế ầ

Bao nhiêu đi u ham mu n b y lâu, nh ng ham mu n không dám t thú hay b ư ề ấ ố ố ự ị

đè nén đi trong m t phút bùng n i d y: m t đ i m i đ i chàng”[ ổ ậ ộ ợ ờ ớ ộ Phan Tr ngọ

Th ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ể ệ ươ ng T l c văn ự ự

đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ , t p 1; tr 405, 406]. ụ ậ ậ

192

t và đeo Bao trùm ti u thuy t ể ế B m tr ng ắ , n i ám nh v cái ch t bám ri ướ ề ế ả ỗ ế

đu i Tr ổ ươ ọ ng (nhân v t trung tâm), hay nói cách khác, cái ch t ti n g n và đe d a ế ế ầ ậ

cu c s ng c a chàng. B ng đ c tho i n i tâm, Nh t Linh đã khám phá đ ộ ố ạ ộ ủ ấ ằ ộ ượ ữ c nh ng

v a phù h p v i quy lu t. Ta có th b t g p các tr ng thái y u t ế ố tâm lí v a m i l ừ ớ ạ ừ ể ắ ặ ậ ạ ợ ớ

ng, th t v ng, buông xuôi, phá phách hay li u lĩnh, tâm lí quen thu c nh chán ch ộ ư ườ ấ ọ ề

phù h p v i cu c s ng c a Tr ộ ố ủ ớ ợ ươ ề ng. Nh ng ta còn b t g p khát v ng s ng, ni m ắ ặ ư ọ ố

vui v i nh ng ý nghĩ cao th ng, s ăn năn, m c c m tr c nh ng hành đ ng l ữ ớ ượ ặ ả ự ướ ữ ộ ợ i

ế d ng, c h i. V ý này, nhà nghiên c u Bùi Xuân Bào cho r ng Nh t Linh đã đi đ n ụ ơ ộ ứ ề ằ ấ

tâm lí nhân v t khi “t b các ph ng pháp s “hoàn h o” trong ngh thu t miêu t ự ệ ậ ả ả ậ ừ ỏ ươ

i và sáng trong các tác ph m tr c c a ông” và hoàn toàn trí tu c t nh ng m ng t ệ ắ ữ ả ố ẩ ướ ủ

kh ng đ nh: “Ông đã ch m đ n nh ng xu h ữ ế ẳ ạ ị ướ ứ ng, nh ng s v n đ ng ti m th c ự ậ ữ ề ộ

c a tâm h n” b ng đ c tho i n i tâm, “đúng h n là th đ c tho i mà Đôxtôiepxki ủ ạ ộ ứ ộ ạ ằ ộ ồ ơ

đã s d ng”[ ử ụ Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) (2000), T l c văn đoàn trong ự ự ươ ể ạ ọ

ti n trình văn h c dân t c. Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i. ạ ộ ộ ; tr 210] - Đ c tho i n i ế ọ ộ ộ

tâm h ng t i di n t có các m t đ i l p trong tâm lí nhân v t. Đây cũng là y u t ướ ớ ễ ả ặ ố ậ ế ố ậ

ng đ ng gi a Nh t Linh v i các nhà văn hi n th c nh Vũ Tr ng Ph ng, Nam t ươ ữ ụ ự ư ệ ấ ồ ọ ớ

Cao trong miêu t tâm lí nhân v t b ng đ c tho i n i tâm. ng I, ph n th ả ậ ằ ạ ộ ộ ch Ở ươ ầ ứ

nhì, tr c c nh t p n p c a các cô phù dâu đang trang di m cho nhau, Tr ướ ả ậ ủ ể ấ ươ ả ng “n y

ra m t ý t ộ ưở ng và l ng ng ặ ườ i suy nghĩ”. Đó là cu c đ u tranh trong t ộ ấ t ư ưở ủ ng c a

chàng gi a ni m vui ích k c a mình khi gi u b nh đ c ỉ ủ ể ướ ữ ề ệ ấ ạ i Thu và ti ng nói đ o ế

sâu th m trong tâm h n chàng: “Làm nh v y x u l m”[ Phan đ c, luân lí c t lên t ứ ấ ừ ấ ắ ư ậ ẳ ồ

Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ể ệ ươ ng T l c ự ự

văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ng “trao ộ , t p 1; tr 431]. Ngay c khi Tr ụ ậ ả ậ ươ

hôn v i m t ng i con gái trong s ch” và đ ng mê d i, “mu n h t c tâm h n đ ộ ớ ườ ạ ươ ế ả ạ ố ồ ể

h ưở ẩ ng cái thú ngây ng t” đó thì v n là n i s hãi ngăn c n chàng khi n chàng đ y ỗ ợ ế ả ẫ ấ

ng nh ng trong thâm tâm “t Nhan ra đ r i, v a ngây ng t, sung s ừ ể ồ ấ ướ ư ự ấ ấ l y làm x u

i con gái ngây th chi u mình”[ Phan h vì đã l ổ ợ ụ i d ng c h i đ b t m t ng ơ ộ ể ắ ộ ườ ề ơ

Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn ch ọ ể ệ ươ ng T l c ự ự

văn đoàn, t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ộ ộ , t p 1; tr 434]. B ng bi n pháp đ c ụ ệ ằ ậ ậ

tho i n i tâm, tác gi cùng m t lúc tái hi n đ c nhi u tr ng thái c m xúc đan xen, ạ ộ ả ệ ượ ộ ề ả ạ

nhi u khi đ i l p, ph đ nh nhau trong tâm h n nhân v t. ố ậ ủ ị ề ậ ồ

193

Tái hi n đ ệ ượ ờ ố ậ c đ i s ng tâm lí đa di n, nhi u chi u, v n đ ng theo quy lu t ệ ề ề ậ ộ

là thành công c a các nhà văn hi n th c phê phán khi miêu t ủ ự ệ ả ệ tâm lí nhân v t. Bi n ậ

pháp đ c tho i n i tâm đ c v n d ng linh ho t, tr thành “chìa khóa” đ khám ạ ộ ộ ượ ụ ể ậ ạ ở

i tâm tr ng. Thành công trong y u t ngh phá chi u sâu các t ng b c c a th gi ầ ậ ủ ế ớ ề ế ố ạ ệ

thu t này ph i k t i Vũ Tr ng Ph ng, Nguyên H ng và đ c bi t là Nam Cao. ả ể ớ ậ ụ ặ ọ ồ ệ

Nh đã trình bày ư ở ễ ph n trên, các nhà văn hi n th c Ngô T t T , Nguy n ấ ố ự ệ ầ

tâm lí qua ngo i hi n, song Công Hoan, Vũ Tr ng Ph ng thành công khi miêu t ụ ọ ả ệ ạ

không ph i nhà văn nào cũng thành công trong vi c s d ng đ c tho i n i tâm. ệ ử ụ ạ ộ ả ộ

Trong T t đèn c bi u hi n nhi u qua hành ắ , tâm lí nhân v t c a Ngô T t T đ ậ ủ ố ượ ấ ể ệ ề

ạ đ ng và ngôn ng đ i tho i. Nh ng ta v n th y có nh ng “sen” th hi n đ c tho i ẫ ộ ể ệ ữ ố ư ữ ấ ạ ộ

ng XV, khi ch D u b đ y t n i tâm. ộ ch Ở ươ ị ẩ ớ ị ậ i hoàn c nh nghi ả ệ ị ắ t ngã, ch ng b b t, ồ

đình, ch v a ph i bán con, bán chó mà v n ch a đ ti n đ tr “món n b trói ị ở ư ủ ề ể ả ị ừ ẫ ả ợ

nhà n c”… thì thiên nhiên ánh trăng đ a ch v v i “cái đ i ngây th c a ch ”: ướ ị ề ớ ơ ủ ư ờ ị

“Ph i, trong h i ch còn ngây th , còn đ lên sáu lên b y, tuy không sung s ng cho ả ả ồ ơ ộ ị ướ

c cha m nuông chi u. B y gi l m nh ng cũng đ ắ ư ượ ề ẹ ấ ờ , ch ch c n ăn r i l ỉ ầ ồ ạ ị ơ i ch i,

ch a ph i m em, ch a ph i quét nhà, đun b p nh cái Tý nhà ch bây gi ả ẵ ư ư ư ế ả ị ờ ữ . Nh ng

đêm tr i khô, trăng sáng nh đêm nay, ch v n luôn đ c nô đùa v i tre con hàng ị ẫ ư ờ ượ ớ

ạ ộ xóm. Nào nh y nô, nào hú tim, nào đánh tr ng r n…” Tuy v n d ng đ c tho i n i ụ ắ ậ ả ố ộ

. Tác gi tâm, song ngôn ng đ c tho i đ n gi n và n i b t v n là gi ng c a tác gi ả ổ ậ ẫ ạ ơ ữ ộ ủ ọ ả ả

k v kho ng th i gian sung s ể ề ả ờ ướ ỉ ể ng ng n ng i trong tu i th c a ch D u ch đ tô ơ ủ ị ậ ủ ắ ổ

i. đ m hoàn c nh kh n kh c a th c t ố ậ ổ ủ ự ạ ả

Nguy n Công Hoan thành công ễ ở ể ạ th lo i truy n ng n, đ c bi ệ ắ ặ ệ ệ t là truy n

ng n trào phúng. Truy n dài B ng cùng đ c các nhà nghiên c u đánh giá ệ ắ c đ ướ ườ ượ ứ

cao v t “ch s đo n” c a mình. Tâm lí t ề ư ưở ng, song v ngh thu t còn đ l ệ ể ộ ề ậ ỗ ở ủ ả

ạ nhân v t hi n lên qua hành ð ng và ngôn ng tr n thu t tr c ti p k v tâm tr ng ậ ự ữ ầ ể ề ệ ế ậ ộ

ụ c a nhân v t. Ph i ð n Vũ Tr ng Ph ng, ð c tho i n i tâm m i ðý c v n d ng ủ ả ế ạ ộ ụ ậ ậ ọ ộ ớ ợ

nhý m t phýõng ti n h u hi u ð miêu t tâm lí con ngý i. Song không ph i nhân ữ ệ ệ ể ộ ả ả ờ

v t nào, ông cũng v n d ng bi n pháp này. V i các nhân v t tha hóa trong ậ ậ ụ ệ ậ ớ Giông tố

và m t s nhân v t trong , tác gi ộ ố ậ V đêỡ ả ư ệ đã s d ng đ c tho i n i tâm nh bi n ạ ộ ử ụ ộ

pháp ngh thu t chính đ khai thác tâm lí nhân v t. Ngoài ra, đ c tho i n i tâm còn ạ ộ ệ ể ậ ậ ộ

xu t hi n m t s nhân v t nh Huy n trong Làm đĩ, Liêm trong L y nhau vì tình, ệ ở ộ ố ư ề ấ ậ ấ

Phúc trong Trúng s đ c đ c. ố ộ ắ

194

ng V ( ch Ở ươ Giông tố), ông đã s d ng bi n pháp đ c tho i n i tâm đan ệ ạ ộ ử ụ ộ

xen hài hòa v i tr n thu t đ miêu t tâm tr ng t ớ ầ ậ ể ả ạ ủ ổ ữ i h ê ch c a M ch trong nh ng ị ề ủ

ngày ở ệ vi n. Tâm tr ng c a cô thôn n cũng ng n ngang “trăm m i t ữ ố ơ ủ ạ ổ ừ vò”, v a

bu n t i cho cu c s ng nghèo túng v t v c a gia đình, v a nghĩ và nh v ng ồ ủ ấ ả ủ ộ ố ớ ề ừ ườ i

ch ng ch a c i v i ni m trăn tr , ao c s c m thông xen l n s h i h n… Đó ư ướ ớ ề ồ ở ướ ự ả ẫ ự ố ậ

v a là tâm lí c a n n nhân m t v c ủ ạ ừ ộ ụ ưỡ ộ ẻ ạ ng b c song cũng là tâm lí c a m t k “d i ứ ủ

d t, tham ti n”: “…M ch h i h n l m, không còn m t mũi nào mà trông th y ng ộ ố ậ ắ ề ặ ấ ị ườ i

ng cho, thì ch ng nói làm gì. Nh ng anh y do th yêu. N u anh y hi u cho, th ấ ể ế ươ ư ấ ẳ ế

mà gi m cái lòng yêu, ho c l i n r rúng mình thì còn gì n a? Mà n u b coi r thì ặ ạ ỡ ẻ ữ ẻ ế ả ị

đó ch ng ph i l i t i mình, cái l i th y ti n híp m t l i mà ra đó ? Tr i ả ỗ ạ ẳ ỗ ắ ạ ề ấ ờ ơ i ư

nh c!”[ụ Nguy n Đăng M nh, Tr n H u Tá (1998)(s u t m, tuy n ch n), Tuy n t p ể ậ ư ầ ữ ễ ể ầ ạ ọ

Vũ Tr ng Ph ng, t p 1, 2, Nxb Văn h c, Hà N i. ạ ộ ộ ; t p 1; tr 219]. Nh đ c tho i n i ờ ộ ụ ậ ậ ọ ọ

tâm, Vũ Tr ng Ph ng miêu t tâm lí c a M ch v i nh ng mâu thu n n i t i trong ụ ọ ả ộ ạ ủ ữ ẫ ớ ị

tâm h n nhân v t: “Nghĩ đ n cái nghèo c a b m , cái ý mu n bán gánh r đ m ủ ố ẹ ạ ể ẹ ế ậ ồ ố

t m t t i, nó gây ra vi c b hi p… M ch t đ đ u t ỡ ầ ắ ặ ố ệ ị ế ị ủ ế i thân, gi n đ i, ch mu n ch t. ậ ờ ố ỉ

Cô t đ i c vi c ăn cho hi u thu n, làm ăn chăm ch , th y ai túng ưở ng r ng ằ ở ờ ứ ệ ở ế ậ ấ ỉ

ườ thi u thì không dè d t, c i ngay h u bao đ a cái đ ng b c đã đ dành trong m i ư ế ể ầ ạ ặ ở ồ

ngày, và không ng i lê b t ch y, kháo chuy n nhà ng ệ ấ ắ ồ ườ ị ế i, th là đ l m. B hi p! ủ ắ ế

Ch a bao gi M ch ng l i có khi… Trong c n đau kh , cô th y mình h ng nhan ư ờ ị ờ ạ ấ ổ ồ ơ

b c m nh, th y đ i đ c ác vô cùng, th y ch em b n gái trong làng là t ạ ờ ộ ệ ấ ạ ấ ị i t ồ ệ ấ , th y

b m không đ s c ch ng ch i, th y tr i và ph t là nh ng đ thong ố ủ ứ ữ ẹ ấ ậ ố ọ ờ ồ

manh.”[Nguy n Đăng M nh, Tr n H u Tá (1998)(s u t m, tuy n ch n), Tuy n t p ể ậ ư ầ ữ ễ ể ầ ạ ọ

Vũ Tr ng Ph ng, t p 1, 2, Nxb Văn h c, Hà N i. ụ ộ ; T p 1; tr 219]. Vũ Tr ng Ph ng ụ ậ ậ ọ ọ ọ

c chi u sâu và kh i d y nh ng mi n khu t l p trong tâm h n th đã ch m t ạ i đ ớ ượ ơ ậ ấ ấ ữ ề ề ồ ị

ng, M ch. Các tr ng thái c m xúc d n v t, ân h n, h i ti c, th t v ng, chán ch ặ ố ế ấ ọ ằ ậ ạ ả ị ườ

m t ni m tin l n l t hi n lên qua s t ầ ượ ề ấ ự ự ệ ồ tranh lu n, bác b di n ra trong tâm h n ỏ ễ ậ

M ch. Vũ Tr ng Ph ng đã miêu t ụ ọ ị ả ủ quá trình v n đ ng trong đ i s ng tâm tr ng c a ờ ố ậ ạ ộ

nhân v t, cùng m t lúc, ông đ a nhân v t tr v v i quá kh v i k ni m, ni m vui ậ ở ề ớ ứ ớ ỉ ệ ư ề ậ ộ

và n i bu n. B ng đ c tho i n i tâm, cu c đ i, quan ni m s ng, tình c m c a nhân ộ ờ ạ ộ ủ ệ ả ằ ồ ộ ỗ ố

v t hi n lên đ c đáo, h p d n. Th i đi m đau kh nh t cũng là lúc nh ng kí c v ậ ứ ề ữ ể ệ ấ ấ ẫ ộ ờ ổ

ẹ cái tu i ngây th xu t hi n trong M ch: là “s nghèo kh và nh n nh c c a cha m , ụ ủ ự ệ ẫ ấ ơ ổ ổ ị

là s siêng năng làm ăn c a cô” đan xen ý nghĩ h n ng i khi t th y mình danh giá ự ủ ơ ườ ự ấ

ừ ứ b i “d u nghèo kh thì cha cô cũng là m t ông đ ”; là m i tình “x ng đôi v a l a” ộ ở ứ ẫ ổ ồ ố

195

gi a M ch và Long - gi a m t gái có nhan s c v i đôi m t ngây th v i chàng trai ơ ớ ữ ữ ắ ắ ộ ớ ị

có h c, th kí c a m t tr ng t kinh đô… Cùng m t th i đi m, trong M ch ộ ườ ư ủ ọ th c ư ụ ở ể ộ ờ ị

i là ch t ch a ng n ngang c m xúc, tâm tr ng. Càng nghĩ quá kh càng th y hi n t ạ ệ ạ ứ ứ ấ ấ ả ổ

đau kh cô đ c, l loi,… và đó là nguyên nhân đ y M ch t ổ ộ ẻ ẩ ị ớ ố i quy t đ nh ch y tr n ế ị ạ

cu c đ i b ng hành đ ng t v n. ộ ờ ằ ộ ự ẫ

B ng bi n pháp đ c tho i n i tâm, ông khi n nhân v t c a mình t ạ ộ ậ ủ ệ ế ằ ộ ự ổ ẻ m x ,

phân tích các mâu thu n, t ẫ ự ạ đánh giá, phán xét v mình, v các nhân v t khác. Đo n ề ề ậ

ế đ c tho i sau đây c a Long là m t ví d : “Th r i ng u nhiên, Long nghĩ đ n ụ ộ ế ồ ủ ẫ ạ ộ

mình… Thì Long cũng thay đ i m t cách đáng s , cũng ch trong vòng n a năm nay ử ổ ộ ợ ỉ

mà thôi. T m t anh hàn sĩ đ y lòng th ng đ i, ghét cay ghét đ c nh ng cái xa hoa ừ ộ ầ ươ ữ ờ ộ

ng gi v t ch t và căm h n s vô tình c a b n tr ờ ự ậ ủ ọ ấ ưở ả ố ớ đ i v i nòi gi ng. Long đã tr ố ở

cách con nhà phá c a, đem tu i thanh xuân ra mi t mài nên m t k h h ng có t ộ ẻ ư ỏ ư ủ ổ ệ

nh ng n i ca lâu t u quán, và qua n a, l i đi thông dâm v i v ng ữ ạ ữ ử ơ ớ ợ ườ ồ i! Cái tâm h n

trong s ch, cái chí khí cao c , nh ng t ữ ạ ả t ư ưở ấ ả ng hy sinh cho nòi gi ng đã đâu m t c ! ố

Ngày nay, Long hóa ra ng i thu c vào cái h ng mà chính ườ i ích k , kh n n n, ng ố ạ ỉ ườ ạ ộ

Long đã r t khinh b x a kia!...”[ ỉ ư ấ Nguy n Đăng M nh, Tr n H u Tá (1998)(s u ư ữ ễ ạ ầ

t m, tuy n ch n), Tuy n t p Vũ Tr ng Ph ng, t p 1, 2, Nxb Văn h c, Hà N i. ầ ể ậ ộ ; t pậ ụ ể ậ ọ ọ ọ

1; tr 419, 420]. Có th cách gi ể ả ủ i thích c a Vũ Tr ng Ph ng v s h h ng c a ụ ề ự ư ỏ ủ ọ

Long, s tha hóa c a M ch còn có s b t c p, c c đoan nh ng qua bi n pháp này, ự ấ ậ ự ủ ự ư ệ ị

ứ ông đã m nh d n m x , phân tích đ i s ng tâm lí c a nhân v t. Nhà nghiên c u ờ ố ổ ẻ ủ ậ ạ ạ

Đinh Trí Dũng đã ch ra nh ng cách tân khi bàn v đ c tho i n i tâm trong sáng tác ạ ộ ề ộ ữ ỉ

c a Vũ Tr ng Ph ng: “Các đ c tho i n i tâm trong ti u thuy t c a ông không ch ủ ạ ộ ế ủ ụ ể ọ ộ ỉ

đ ượ ử ụ ộ c s d ng nhi u h n, mà các đ c tho i cũng đa d ng, bi n hóa h n.” và “Đ c ề ế ạ ạ ơ ộ ơ

tho i n i tâm… có khi h ng ngo i, có khi h ạ ộ ướ ạ ướ ộ ng n i… M t khác, nh ng đ c ữ ặ ộ

tho i n i tâm nhi u lúc xoáy sâu vào th gi i bên trong, các nhân v t t đánh giá, t ạ ộ ế ớ ề ậ ự ự

phê phán mình, t m x con ng i mình.”[ Đinh Trí Dũng, Phan Huy Dũng (2001), ự ổ ẻ ườ

Góp ph n tìm hi u con đ ể ầ ườ ng v n đ ng, phát tri n c a ti u thuy t hi n th c Vi ể ủ ể ự ế ệ ậ ộ t ệ

Nam t 1920 đ n 1945 (Đ tài c p b ), Tr ng ĐHSP Vinh. ; tr 83]. Chúng tôi cho ừ ế ề ấ ộ ườ

r ng, đây là y u t ằ t ế ố ươ ng đ ng gi a Vũ Tr ng Ph ng v i các cây bút c a xu h ụ ữ ủ ồ ọ ớ ướ ng

ti u thuy t khi h ng t i miêu t tâm lí b ng đ c tho i n i tâm. ế T l c văn đoàn ự ự ể ướ ớ ả ạ ộ ằ ộ

196

, Nam Cao phát bi u quan ni m ngh thu t v con ng Trong S ng mòn ố ậ ề ệ ể ệ ườ i:

“S ng t c là c m giác và t ứ ả ố t ư ưở ộ ng. S ng cũng là hành đ ng n a, nh ng hành đ ng ộ ữ ư ố

ch là ph n ph : có c m giác, có t ng m i sinh ra hành đ ng”[ ụ ả ầ ỉ t ư ưở ộ ớ Hà Minh Đ cứ

(1999), S ng mòn, “Nam Cao toàn t p”, t p 3, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ , t p 3; tr 172]. ậ ậ ậ ố ọ

ữ V i quan đi m đó, Nam Cao t p trung vào khám phá đ i s ng bên trong v i nh ng ờ ố ể ậ ớ ớ

mâu thu n ph c t p, khó n m b t c a con ng i, hay nói cách khác, ông đi tìm ắ ủ ứ ạ ắ ẫ ườ

“Con ng i trong con ng ườ ườ ệ i”. Nam Cao cũng là nhà văn v n d ng thành công bi n ụ ậ

pháp đ c tho i n i tâm đ miêu t i bên trong tâm h n. Đ c tho i n i tâm ạ ộ ể ộ th gi ả ế ớ ạ ộ ộ ồ

tr thành chi c chìa khóa giúp Nam Cao phát hi n, miêu t các t ng b c c a tâm ệ ế ở ả ậ ủ ầ

tr ng.ạ

197

Ở Chí Phèo, nhân v t không ch đ n gi n là con ng ỉ ơ ả ậ ườ ớ i tha hóa t n cùng v i ậ

bi n đ i nhân hình, nhân tính mà là con ng ế ổ ườ ớ ổ i v i nh ng rung c m, nh ng bi n đ i ả ữ ữ ế

ạ ộ tinh vi c a nhi u tr ng thái tâm lí khác nhau, đ i l p l n nhau. B ng đ c tho i n i ố ậ ẫ ủ ề ằ ạ ộ

tâm, tác gi đã miêu t thành công di n bi n tâm lí ph c t p đó. C n ghen vô c ả ả ứ ạ ế ễ ơ ớ

c a Bá Ki n và nhà tù th c dân đã bi n Chí Phèo tr thành con qu c a làng Vũ ủ ỷ ủ ự ế ế ở

ử Đ i. M đ u tác ph m, Chí xu t hi n trong tr ng thái d say d t nh v i ti ng ch i ớ ế ở ầ ở ỉ ệ ạ ấ ạ ẩ ở

u t h n, căm ph n. Và cu c đ i Chí là nh ng c n say và “c n say c a h n tràn t ấ ậ ủ ắ ữ ẫ ộ ờ ơ ơ ừ

c n này sang c n khác, thành m t c n dài, mênh mông, h n ăn trong lúc say, ng ơ ộ ơ ắ ơ ủ

trong lúc say, th c d y v n còn say, đ p đ u r ch m t, ch i b i, d a n t trong lúc ứ ậ ọ ạ ầ ạ ử ớ ậ ặ ẫ

Hà Minh Đ c (s u t m & gi i thi u), (1975, say, đ r i say n a, say vô t n”.[ ữ ể ồ ậ ư ầ ứ ớ ệ

h n s 1976), Nam Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ộ ; tr 84]. Có l ẩ ọ ẽ ắ ẽ

không bao gi t nh n u nh không g p th N cùng v i tr n m báo hi u tu i già. ờ ỉ ớ ậ ố ị ở ư ế ệ ặ ổ

B ng đ c tho i n i tâm k t h p v i ngôn ng tr n thu t, Nam Cao không ch miêu ạ ộ ế ợ ữ ầ ậ ằ ộ ớ ỉ

tinh t s thay đ i tâm lí c a Chí Phèo mà còn giúp ng i đ c th y đ t ả ế ự ủ ổ ườ ọ ấ ượ ễ c di n

ớ ả bi n quá trình bi n đ i, v n đ ng trong tâm lí c a h n. Chí th c s t nh v i c m ự ự ỉ ủ ắ ế ế ậ ổ ộ

giác v a quen v a l “bâng khuâng, lòng m h bu n” và b t đ u c m nh n đ ừ ạ ừ ắ ầ ả ơ ồ ậ ồ ượ c

nh ng âm thanh quen thu c c a cu c s ng. H n c s r ộ ủ ơ ả ợ ượ ộ ố ữ ộ u, Chí th y s s cô đ c ấ ợ ự

và v i h n, n i s này còn “đáng s h n đói rét và m đau”. Đây là l n th hai Chí ớ ắ ỗ ợ ợ ơ ứ ầ ố

ặ Phèo có c m giác s trong cu c đ i. L n th nh t, n i s xu t hi n trong l n g p ứ ấ ỗ ợ ệ ấ ầ ầ ả ộ ợ ờ

Bá Ki n v i khát v ng tr thù (n i s c h u trong ti m th c c a ng i nông dân). ỗ ợ ố ữ ứ ủ ế ề ả ọ ớ ườ

ậ C m giác s l n th hai lôgic h n, sâu s c và nhân b n h n b i Chí Phèo c m nh n ắ ợ ầ ứ ả ả ả ở ơ ơ

và ý th c đ c hi n t i và t ứ ượ ệ ạ ươ ử ụ ng lai c a mình: tu i già g n v i s cô đ c. S d ng ắ ớ ự ủ ổ ộ

tinh t và sâu s c c m giác v s s đ c tho i n i tâm, Nam Cao không ch miêu t ộ ạ ộ ỉ ả ế ề ự ự ắ ả

hãi mà còn phân tích, lí gi i khi n cho m i c m giác có màu s c riêng. ả ỗ ả ế ắ

198

Trong tác ph m vi t v đ tài ng ẩ ế ề ề ườ i trí th c ti u t ứ ể ư ả ạ s n nghèo, đ c tho i ộ

ng ti n quan tr ng, hi u qu đ miêu t n i tâm tr thành ph ở ộ ươ ả ể ệ ệ ọ ả ậ tâm lí nhân v t.

Nh ng truy n ng n tiêu bi u v đ tài ng ề ề ữ ệ ể ắ ườ i trí th c nh ứ ừ ư Trăng sáng, Đ i th a, ờ

N c m t ướ ắ , Quên đi u đ , Mua nhà ề ộ … Đ i th a ờ ừ nhi u đ c tho i n i tâm, ít hành ạ ộ ề ộ

đ ng, tình ti ộ ế t và s vi c. N u có thì tình ti ế ự ệ ế ậ t và s vi c ch là cái c đ nhân v t ự ệ ớ ể ỉ

ạ phô di n tr ng thái c m xúc, trình bày các quan ni m v cu c s ng qua ð c tho i ộ ố ễ ệ ề ạ ả ộ

i tâm lí trong Đ i th a n i tâm dý i các hình th c khác nhau. Th gi ộ ế ớ ứ ớ ừ là các tr ngạ ờ

thái đ i l p gi a m t bên là nh ng c m , hoài bão, d đ nh l n lao c a tâm h n ý ố ậ ữ ướ ữ ộ ự ị ủ ơ ớ ồ

ớ th c sâu s c v giá tr cá nhân, giá tr c a ngh nghi p và giá tr c a cu c s ng v i ắ ề ộ ố ị ủ ị ủ ứ ề ệ ị

m t bên là n i bu n, đau đ n… s kh n n n c a ng ạ ủ ự ỗ ồ ớ ộ ố ườ ơ i trí th c b c nh “áo c m ứ ị ả

ghì sát đ t”, ph i s ng m t cu c đ i th a, vô nghĩa lí. Song đó không ph i là các ừ ả ố ả ấ ộ ộ ờ

tr ng thái tĩnh mà luôn dao đ ng ph c t p. H th y sung s ộ ộ ấ ứ ạ ạ ướ ng khi c u mang T ư ừ

và gia đình th trong lúc khó khăn dù ph i hi sinh ngh thu t. Song H l i là ng ộ ạ ệ ả ậ ị ườ i

yêu ngh thu t, ý th c r t sâu s c v ngh thu t, văn ch ng: “Văn ch ng ch ứ ấ ệ ề ệ ắ ậ ậ ươ ươ ỉ

dung n p nh ng ng i bi t đào sâu, bi t tìm tòi, kh i nh ng ngu n ch a ai kh i, và ữ ạ ườ ế ế ữ ư ơ ơ ồ

sáng t o nh ng cái gì ch a có”[ Hà Minh Đ c (s u t m & gi i thi u), (1975, 1976), ữ ư ạ ư ầ ứ ớ ệ

Nam Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; t p 2; tr 69]. H n t ng phát ắ ừ ậ ẩ ậ ọ

bi u: “M t tác ph m th t giá tr ph i v t lên bên trên t ả ượ ể ẩ ậ ộ ị ấ ả t c các b cõi và gi ờ ớ i

ng, tình bác ái, s công bình… Nó làm cho ng h n… Nó ca t ng lòng th ạ ụ ươ ự ườ ầ i g n

ng i h n”[ i thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác ph m, ườ ơ Hà Minh Đ c (s u t m & gi ư ầ ứ ớ ệ ẩ

t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ộ ; t p 2; tr 76]. Và h n th , H là k ý th c r t sâu ế ứ ấ ẻ ậ ọ ơ ộ

s ng, nhân cách c a con ng i. V i H , “k m nh không ph i là k s c v l ắ ể ẽ ố ủ ườ ẻ ạ ả ớ ộ ẻ

gi m lên vai k khác đ th a mãn lòng ích k . K m nh chính là k giúp đ k ẻ ạ ể ỏ ỡ ẻ ẻ ẻ ẫ ỷ

khác lên trên đôi vai mình”[Hà Minh Đ c (s u t m & gi i thi u), (1975, 1976), Nam ư ầ ứ ớ ệ

Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ; t p 2,tr 68]. Nh ng cái đói, cái nghèo ư ậ ẩ ậ ọ

bám ri t cu c đ i H khi n H tr thành k b t l ng, “b t l ế ẻ ấ ươ ộ ở ế ộ ờ ộ ấ ươ ệ ng đ n đê ti n” ế

khi ph i vi t “nh ng bài báo đ ng i ta đ c r i quên ngay sau lúc đ c”, vi t th ả ế ữ ể ườ ọ ồ ọ ế ứ

văn ch ươ ng “c u th ”, “toàn nh ng cái vô v , nh t nh o…”. Ch a h t, cái đói ị ữ ư ẽ ế ạ ẩ ả

i nh ng ý nghĩ và hành đ ng c a m t k “kh n n n”[ nghèo đ y H t ẩ ộ ớ ộ ẻ ạ Hà Minh ữ ủ ộ ố

i thi u), (1975, 1976), Nam Cao tác ph m, t p 1,2, Nxb Văn Đ c (s u t m & gi ư ầ ứ ớ ệ ẩ ậ

h c, Hà N i. ọ ệ ộ ; tr 69]. B ng đ c tho i n i tâm đan xen v i ngôn ng tr n thu t, hi n ạ ộ ữ ầ ậ ằ ộ ớ

th c xã h i đ c Nam Cao di n t sâu s c qua tr ng thái tâm lí dao đ ng gi a khát ộ ượ ự ễ ả ữ ắ ạ ộ

ng phó m c t v ng, s say mê lí t ọ ự ưở ng v i ý t ớ ưở ặ ấ ả t c , gi a giá tr , m c đích cao c ị ữ ụ ả

199

ng. c a ngh nghi p v i nh ng suy nghĩ nh nhen, t m th ủ ữ ệ ề ầ ớ ỏ ườ

200

Đ n ế S ng mòn ố ư ể ễ , xu t hi n nhi u đo n đ c tho i n i tâm kéo dài nh đ di n ạ ộ ề ệ ạ ấ ộ

nh ng xung đ t tâm lí n i ti p, không t ả ữ nh ng dòng kí c tri n miên, ho c di n t ề ễ ả ữ ố ế ứ ặ ộ

d t trong tâm h n nhân v t. Ch ồ ứ ậ ươ ớ ng V, VI có r t nhi u đo n đ c tho i kéo dài v i ạ ề ạ ấ ộ

nh ng liên t ữ ưở ng, k ni m, và dòng tâm tr ng ch t ch a nh ng mâu thu n, ngh ch lí ấ ỉ ệ ứ ữ ạ ẫ ị

c a nhân v t. Cu c đ i, s ph n, tình yêu, n i kh đau… cũng xu t hi n trên ủ ệ ấ ậ ậ ố ộ ờ ổ ỗ

nh ng dòng tâm tr ng y. Ch ữ ạ ấ ươ ứ ng V m ra v i tâm tr ng tho i mái c a Th vì ạ ủ ả ớ ở

ch c ch n s không ph i trông th y Oanh cau có và nghe Oanh g t g ng trong ngày ắ ẽ ắ ỏ ấ ắ ả

ngh . Dòng tâm tr ng đ c kh i ngu n t ạ ỉ ượ ồ ừ ơ câu chuy n l y v c a Mô. Th nh v ợ ủ ứ ớ ề ệ ấ

nh ng k ni m h i y h c thành chung v i c m nh n v tình yêu c a Mô và Hà. ỉ ệ ọ ở ữ ồ ớ ả ủ ề ậ

Và y ch nh lòng khi nghĩ v gia đình mình r i l ồ ạ ề ạ ớ ớ i nghĩ v T , m t cô gái m i l n ộ ề ư

có tình ý v i y. Song nh ng ý nghĩ v T g n li n v i tâm tr ng m c c m, t ti v ề ư ắ ặ ả ữ ề ạ ớ ớ ự ề

cái nghèo c a mình: “Ch a bao gi ủ ư ờ ặ y dám đ n g n T . Y ch nhìn T xa xa và l ng ư ư ế ầ ỉ

i đàn bà đ p cũng l ẽ mà thôi. Nhìn đ mà bu n, đ chua chát nghĩ r ng nh ng ng ể ữ ể ằ ồ ườ ẹ

nh nh ng mi ng ăn ngon… ch ng bao gi đ n đ c tay y. Y x u, y nghèo, y ng ư ữ ế ẳ ờ ế ượ ấ ờ

ngh ch, v ng v . Y ch là anh giáo kh tr Hà Minh Đ c (1999), S ng ổ ườ ụ ề ệ ỉ ng t …”[ ư ứ ố

mòn, “Nam Cao toàn t p”, t p 3, Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ộ , t p 3; tr 50]. Cũng có khi là ậ ậ ọ

cu c đ u tranh gay g t, quy t li t trong tâm h n Th khi có nh ng ý nghĩ và c ch ộ ấ ế ệ ắ ử ỉ ữ ứ ồ

“tàn nh n” và “thô t c” và “đê ti n” trong b a ăn. Hàng lo t câu h i, r i t đay ỏ ồ ự ữ ụ ệ ạ ẫ

nghi n, trách móc, ân h n, đau đ n đ n ch y máu trong tâm h n Th : “X a nay, y ư ứ ế ế ả ậ ồ ớ

có ph i là h ng ng ả ạ ườ i nh th đâu? Y có th kèn c a, tèm nhèm, nh nh t đ n th ự ặ ế ư ế ể ỏ ế

? Y l y làm nh c cho y l m…” và càng đau đ n h n Th liên t ng t ư ụ ứ ắ ấ ơ ớ ưở ớ ề ạ i ngh d y

ừ h c c a mình… Trong s h i h n, Th đã nh n ra m t s th t phũ phàng: “Ch ng ọ ủ ộ ự ậ ự ố ậ ứ ậ

nào ng i còn ph i gi t c a ng i t ng mi ng ăn thì m i có ăn, ch ng nào m t s ườ ả ậ ủ ườ ừ ộ ố ừ ế ớ

ng i còn ph i gi m lên đ u nh ng ng i kia đ nhô lên thì loài ng ườ ữ ầ ẫ ả ườ ể ườ ả i còn ph i

i, tàn nh n và ích k . Ch t đ c ngay trong s s ng”[ x u xa, bì ấ ổ ấ ộ ở ẫ ỷ ự ố Hà Minh Đ cứ

(1999), S ng mòn, “Nam Cao toàn t p”, t p 3, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ , t p 3; tr 60, ậ ậ ậ ố ọ

61, 62]. Hình th c đ i tho i trong n i tâm cũng di n ra ứ ố ễ ạ ộ ở ạ trong ngôn ng đ c tho i ữ ộ

n i tâm c a Nam Cao. Và đây cũng là hình th c ngh thu t trong sáng tác c a Vũ ộ ủ ứ ủ ệ ậ

Tr ng Ph ng, Th ch Lam và các cây bút ti u thuy t . N u nh sau ế T l c văn đoàn ự ự ụ ể ạ ọ ư ế

ụ xung đ t tâm lí, nhân v t c a các nhà văn Nh t Linh, Khái H ng, Vũ Tr ng Ph ng ậ ủ ư ấ ộ ọ

th ườ ậ ủ ng kéo theo các hành đ ng bi u hi n cho quan đi m c a mình thì nhân v t c a ủ ể ể ệ ộ

Th ch Lam và Nam Cao th ng g n v i s t ạ ườ ớ ự ự ắ ộ nh n th c v m t bài h c hay m t ứ ề ộ ậ ọ

tr i nghi m, m t tri ệ ả ộ ế t lí s ng. ố

201

ng 4 Ti u k t ch ể ế ươ

Giao thoa trong hình th c ngh thu t gi a văn xuôi lãng m n và văn xuôi ứ ữ ệ ậ ạ

hi n th c là đ c đi m góp ph n t o nên b c ngo t quan tr ng trong hi n đ i hóa ầ ạ ự ệ ể ặ ướ ệ ặ ạ ọ

văn xuôi Vi t Nam. Các nhà văn c a hai khuynh h t đ và linh ệ ủ ướ ng đã v n d ng tri ậ ụ ệ ể

ho t l i k t c u ti u thuy t hi n đ i trong sáng tác c a mình. K t c u đa tuy n và ạ ố ế ấ ế ấ ủ ể ế ệ ế ạ

i k t c u đ n tuy n trong ti u thuy t truy n th ng. k t c u tâm lí đã thay th cho l ế ấ ế ố ế ấ ế ể ế ề ơ ố

K t h p v i s linh ho t, sáng t o trong ngh thu t t o d ng tình hu ng đã t o nên ậ ạ ự ế ợ ớ ự ệ ạ ạ ạ ố

s c h p d n c a truy n ng n, ti u thuy t khi tái hi n đ ắ ứ ủ ệ ể ế ệ ấ ẫ ượ ờ c nhi u m t c a đ i ặ ủ ề

s ng xã h i cũng nh kh năng th hi n sinh đ ng và đ y đ n cu c s ng c a con ố ộ ố ể ệ ư ủ ầ ặ ả ộ ộ

ng tâm lí nhân v t. Miêu t ườ i. Cùng v i đó là s g p g trong ngh thu t miêu t ỡ ự ặ ệ ậ ớ ả ậ ả

tâm lí luôn k t h p v i phân tích tâm lí, chú ý t ế ợ ớ ớ ờ ố ệ ớ i đ i s ng tâm lí trong quan h v i

ậ đ i s ng sinh lí đã tr thành tiêu chí quan tr ng trong ngh thu t xây d ng nhân v t. ờ ố ự ệ ậ ở ọ

Hi n th c cu c s ng c a con ng ộ ố ự ủ ệ i đ ườ ượ ơ c ph n ánh chân th c h n, phong phú h n ự ơ ả

qua th gi i tâm lí đa d ng, ph c t p. Trong ngh thu t miêu t tâm lí nhân v t, có ế ớ ứ ạ ệ ậ ạ ả ậ

nhi u y u t giao thoa trong văn xuôi gi a hai khuynh h ế ố ề ữ ướ ệ ng lãng m n và hi n ạ

th c. Các y u t ngh thu t đ ế ố ự ậ ượ ệ ạ ể ừ c các nhà văn v n d ng m t cách linh ho t đ v a ậ ụ ộ

phù h p, v a th hi n đ ừ ể ệ ợ c s tr ượ ở ườ ng c a mình. Trong nhi u tác ph m, ta th y có ề ủ ẩ ấ

i tâm lí sinh đ ng, s đan xen c a nhi u bi n pháp ngh thu t đã t o nên th gi ự ế ớ ủ ề ệ ệ ậ ạ ộ

nhi u màu s c. Không th ph nh n, áp l c c a y u t th lo i trong giao thoa v ự ủ ế ố ể ạ ể ủ ậ ề ắ ề

hình th c ngh thu t, song theo chúng tôi, nguyên nhân c b n là ý th c cách tân ơ ả ứ ứ ệ ậ

ng hi n đ i hóa văn xuôi ngày càng tr m nh m theo h ẽ ạ ướ ệ ạ ở nên sâu s c trong t ắ ư

ng c a các cây bút tiêu bi u c a hai khuynh h t ưở ể ủ ủ ướ ờ ng lãng m n và hi n th c th i ự ệ ạ

kì này.

202

K T LU N

Ậ

Ế

1. Cho t i th i đi m này, vi c nghiên c u Văn h c Vi ớ ứ ể ệ ờ ọ ệ t Nam th i kì 1932 - ờ

1945 v c b n đã đ nh hình. Các trào l u, khuynh h ng n i b t cũng nh các tác ề ơ ả ư ị ướ ổ ậ ư

gi ả tiêu bi u đã đ ể ượ ặ c nhìn nh n, đánh giá ngày càng khách quan, khoa h c h n, đ c ọ ơ ậ

bi t là sau th i đi m 1986. Vì v y, nh ng giá tr văn h c, văn hóa đích th c cũng ệ ữ ự ể ậ ờ ọ ị

nh nh ng đóng góp c a m t s tác gi ư ữ ộ ố ủ ả ộ , trào l u đ i v i s nghi p văn h c dân t c ư ố ớ ự ệ ọ

đ c kh ng đ nh trên tinh th n dân ch , khoa h c. Song trên th c t ượ ự ế ẫ ấ , v n còn xu t ủ ầ ẳ ọ ị

hi n cách hi u hay nh ng nh n đ nh phi n di n, m t chi u v m t khuynh h ng, ề ộ ữ ệ ệ ể ề ế ậ ộ ị ướ

m t tác gi , tác ph m. Đ c bi t là khuynh h ng lãng m n nói chung và văn xuôi ộ ả ẩ ặ ệ ướ ạ

T l c văn đoàn nói riêng. Qua đ tài này, chúng tôi th y đ c th c t đ i s ng văn ự ự ấ ượ ề ự ế ờ ố

h c Vi ọ ệ ư t Nam th i kì 1932 - 1945 vô cùng sinh đ ng. Các b ph n văn h c, trào l u ậ ờ ộ ộ ọ

khuynh h ng cùng t n t i và phát tri n, nh h ướ ồ ạ ể ả ưở ự ng l n nhau và trong ch ng m c ừ ẫ

nào đó, có th kh ng đ nh nó b sung cho nhau. Đ c bi t, có hi n t ng ể ặ ẳ ổ ị ệ ệ ượ Giao thoa

ng văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c th i kì ngh thu t gi a hai khuynh h ữ ệ ậ ướ ự ệ ạ ờ

1932 - 1945.

2. M i hi n t ệ ượ ỗ ệ ng văn h c xu t hi n đ u ph i có ti n đ c a nó. Hi n ề ủ ề ề ệ ấ ả ọ

t ượ ng giao thoa ngh thu t gi a hai khuynh h ậ ữ ệ ướ ự ng văn xuôi lãng m n và hi n th c ệ ạ

th i kì này cũng có c s , ti n đ mang tính quy lu t. Đó là s bi n đ ng m nh m ơ ở ề ự ế ề ạ ậ ờ ộ ẽ

trong l ch s dân t c: cu c xâm l ử ộ ộ ị ượ ộ c và ách cai tr c a th c dân Pháp trong g n m t ị ủ ự ầ

th k . Bi n đ ng l n này kéo theo s thay đ i sâu s c trong đ i s ng xã h i và nh ờ ố ế ỉ ự ế ắ ộ ớ ộ ổ ư

m t quy lu t t ậ ấ ế ẽ ọ t y u s có s thay đ i m nh m trong đ i s ng văn hóa, văn h c. ẽ ờ ố ự ạ ộ ổ

D i s tác đ ng sâu s c và ngày càng toàn di n c a văn hóa ph ướ ự ệ ủ ắ ộ ươ ứ ng Tây, ý th c

cá nhân b ng t nh đòi h i nh ng món ăn tinh th n m i, văn h c ph i thay đ i c ổ ả ữ ừ ả ầ ỏ ớ ọ ỉ

n i dung và hình th c đ đáp ng đ ộ ứ ể ứ ượ ệ c th hi u và nhu c u cũng nh quan ni m ị ế ư ầ

th m mĩ m i c a công chúng. M t khác, văn h c cũng ch u nh h ặ ớ ủ ị ả ẩ ọ ưở ắ ủ ng sâu s c c a

đ i s ng chính tr vì các giai c p đ u s d ng văn h c nh m t ph ờ ố ề ử ụ ư ộ ấ ọ ị ươ ộ ng ti n, m t ệ

ng c a mình. Đ c bi vũ khí bi u hi n quan đi m, t ệ ể ể t ư ưở ủ ặ ệ t, cu c đ u tranh gi ấ ộ ả i

i c m bút và đ phóng dân t c, đ u tranh giai c p tác đ ng m nh m đ n các ng ấ ẽ ế ạ ấ ộ ộ ườ ầ ể

i d u n đ m nét trong văn xuôi th i kì này. Đây chính là nh ng ti n đ t o nên l ạ ấ ấ ề ạ ữ ề ậ ờ

s t ự ươ ậ ng đ ng, g p g trong n i dung ph n ánh cũng nh hình th c ngh thu t ả ư ứ ệ ặ ỡ ồ ộ

trong văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c phê phán. ự ệ ạ

203

3. Ti p thu cái m i trên tinh th n dân ch , ti n b là y u t n i b t trong ủ ế ế ố ổ ậ ế ầ ớ ộ

khuynh h ng lãng m n và hi n th c, t o nên nh ng giá tr đ c đáo trong t t ướ ự ạ ị ộ ữ ệ ạ ư ưở ng

ngh thu t và hình th c ngh thu t. ứ ệ ệ ậ ậ

V t t ề ư ưở ng ngh thu t, văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c t p trung ạ ự ậ ệ ệ ậ

i trên nhi u bình di n khác nhau. H ng t i con ph n ánh cu c s ng con ng ộ ả ố ườ ướ ề ệ ớ

ng i, th hi n con ng ườ ể ệ ườ ứ i trên tinh th n dân ch , thái đ c m thông và ý th c ộ ả ủ ầ

kh ng đ nh v đ p c a con ng i là t ng ngh thu t ti n b và là y u t giao ẻ ẹ ủ ẳ ị ườ t ư ưở ậ ế ế ố ệ ộ

thoa n i b t trong văn xuôi gi a hai khuynh h ổ ậ ữ ướ ộ ố ng này. Khát v ng v cu c s ng ề ọ

c nh hòa vào nhau trong ý th c t dân ch g n v i tình c m yêu n ớ ủ ắ ả ướ ứ ố ư ộ ấ cáo xã h i b t

công, vô nhân đ o đang chà đ p nhân ph m, t c đi quy n s ng, quy n làm ng ẩ ạ ạ ướ ề ố ề ườ i

chính đáng c a ng i dân l ủ ườ ươ ng thi n. Văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c đã ạ ự ệ ệ

góp ph n th hi n đ c v đ p c a con ng ể ệ ầ ượ ẻ ẹ ủ ườ i hòa cùng v i v đ p c a thiên ớ ẻ ẹ ủ

nhiên đ t n c, truy n th ng nhân đ o c a dân t c. ấ ướ ạ ủ ề ố ộ

V hình th c ngh thu t, gi a văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c có ự ứ ữ ề ệ ệ ậ ạ

ạ ủ s g p g trong nh ng cách tân ngh thu t quan tr ng làm nên tính hi n đ i c a ự ặ ữ ệ ệ ậ ỡ ọ

th lo i và phù h p v i t ng ti n b c a th i đ i. N i b t là các y u t ngh ể ạ t ớ ư ưở ợ ờ ạ ổ ậ ộ ủ ế ố ế ệ

thu t nh : k t c u ngh thu t, tình hu ng ngh thu t th hi n đ ư ế ấ ể ệ ệ ệ ậ ậ ậ ố ượ ạ c tính hi n đ i ệ

khi h ng t i khai thác đ i s ng tâm lí con ng i. Bên c nh các bi n pháp ngh ướ ớ ờ ố ườ ệ ạ ệ

tâm lí con ng i qua ngo i hi n, qua ngôn ng đ i tho i thì văn thu t nh miêu t ư ậ ả ườ ữ ố ệ ạ ạ

ộ xuôi lãng m n và hi n th c phê phán đá v n d ng bi n pháp đ c tho i n i tâm m t ậ ụ ạ ộ ự ệ ệ ạ ộ

cách linh ho t, bi n hóa đã khám phá và miêu t ế ạ ả ờ ố ớ đ i s ng tâm lí phong phú v i

nh ng di n bi n ph c t p, tinh t c a con ng ứ ạ ữ ễ ế ế ủ ườ ủ i. Đây th c s là thành công c a ự ự

trong giá tr ngh thu t c a văn xuôi lãng m n và văn xuôi hi n th c, kh ng đ nh ậ ủ ự ệ ệ ạ ẳ ị ị

i. b ướ c ph t tri n, hòa nh p v i văn h c hi n đ i th gi ớ ế ớ ể ệ ạ ấ ậ ọ

204

4. Giao thoa ngh thu t gi a hai khuynh h ậ ữ ệ ướ ề ng này di n ra không đ ng đ u, ễ ồ

t ng th i kì, t ng tác gi . Th i kì đ m nh t khác nhau ậ ạ ở ừ ờ ở ừ ả ờ M t tr n Dân ch ặ ậ ủ 1936-

1939, do tác đ ng m nh m c a phong trào đ u tranh đòi dân ch , ý th c nhà văn có ẽ ủ ứ ủ ấ ạ ộ

s chuy n h ự ể ướ ng và bi u hi n rõ nét trong ý th c ngh thu t. Các nhà văn c a hai ứ ủ ể ệ ệ ậ

khuynh h ng đ u t p trung h ng v ng i nông dân, h ng v ng ướ ề ậ ướ ề ườ ướ ề ườ ộ i lao đ ng

nghèo. C m quan hi n th c v thân ph n con ng i là y u t giao thoa đ c th ự ề ệ ậ ả ườ ế ố ượ ể

ắ ơ hi n rõ nét h n trong các tác ph m th i kì này. Giá tr nhân văn th hi n sâu s c h n ể ệ ệ ẩ ơ ờ ị

qua thái đ b t hòa v i xã h i, c m thông v i cu c s ng b t h nh c a ng i lao ộ ố ấ ạ ộ ấ ủ ả ộ ớ ớ ườ

đ ng nghèo cũng nh khát v ng c i cách, thay đ i th c tr ng th i nát. Trong tác ộ ư ự ạ ả ọ ổ ố

ph m th i kì này, di n m o, b n ch t c a giai c p phong ki n hi n lên đ y đ qua ầ ủ ấ ủ ệ ế ệ ấ ả ẩ ạ ờ

ệ các đi n hình s ng đ ng. Chúng tôi cho r ng, m t m t giao thoa ngh thu t là hi n ằ ệ ể ặ ậ ố ộ ộ

t ượ ng “tràn b ”, m t khác xu t phát t ặ ấ ờ ừ ý th c ngh thu t c a nhà văn do cùng ậ ủ ứ ệ

ộ . chung tác đ ng c a b i c nh xã h i ủ ố ả ộ

ng t i tìm hi u, ch ng minh và kh ng đ nh v s giao thoa 5. Lu n án h ậ ướ ớ ề ự ứ ể ẳ ị

ng lãng m n và hi n th c trong văn h c Vi t Nam ngh thu t gi a hai khuynh h ữ ệ ậ ướ ự ệ ạ ọ ệ

th i kì 1932 - 1945. Song không ph i t t c các y u t trong t ng t i ngh ả ấ ả ế ố ờ t ư ưở ớ ệ

thu t gi a hai khuynh h ng đ u giao thoa. Và cũng không ph i các tác gi , tác ữ ậ ướ ề ả ả

ư ph m nào cũng giao thoa. Giao thoa ngh thu t không có nghĩa phá v các đ c tr ng ệ ặ ậ ẩ ỡ

ng hay bi n đ i phong cách ngh thu t. Giao thoa ngh c b n c a khuynh h ủ ơ ả ướ ệ ế ậ ổ ệ

ng, thăng hoa c a t thu t ph i là hi n t ả ệ ượ ậ ng c ng h ộ ưở t ủ ư ưở ậ ng cũng nh ngh thu t ư ệ

bi u hi n. ệ ể

S giao thoa gi a văn xuôi hi n th c và lãng m n trong văn h c Vi t Nam ự ự ữ ệ ạ ọ ệ

th i kì 1932 - 1945 là m t quy lu t b t ngu n t ộ ậ ắ ồ ừ ự ơ ở th c ti n c a th i đ i. C s lí ễ ủ ờ ạ ờ

thuy t c a văn h c đã ch ra: M t trong nh ng quy lu t v n đ ng t ộ ậ ậ ế ủ ữ ọ ộ ỉ ự ủ ế thân c a ti n

trình văn h c là quy lu t tác đ ng qua l i gi a các hi n t ậ ọ ộ ạ ệ ượ ữ ặ ng văn h c có cùng ho c ọ

ọ ủ không cùng c i ngu n phát sinh. Quy lu t này di n ra trong đ i s ng văn h c c a ậ ờ ố ễ ộ ồ

c trên th gi nhi u n ề ướ ế ớ ộ i (mà chúng tôi ch a có đi u ki n kh o sát). Đ tài là m t ư ệ ề ề ả

minh ch ng cho th c ti n sinh đ ng c a văn h c Vi t Nam th i kì 1932 - 1945. ự ễ ủ ứ ọ ộ ệ ờ

205

ế 6. T th c ti n sinh đ ng văn h c giai đo n này, lu n án có ý nghĩa khuy n ừ ự ễ ậ ạ ộ ọ

ngh v i nh ng ng i nghiên c u và b n đ c quan tâm, không nên nhìn nh n văn ị ớ ữ ườ ứ ậ ạ ọ

i v i quan đi m c h c quá minh b ch. Nh t là nh ng giai h c theo các nhà c gi ọ ơ ớ ớ ơ ọ ể ấ ạ ở ữ

ứ đo n văn h c phát tri n m nh m v i nh ng bi u hi n phong phú, sôi đ ng, ph c ữ ẽ ớ ệ ể ể ạ ạ ọ ộ

t p. Ph i chăng, đó cũng là s g i nh c có ý nghĩa khi nghiên c u b t kì m t giai ạ ự ợ ứ ấ ắ ả ộ

đo n văn h c nào. ạ ọ

206

DANH M C CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG B C A TÁC GI

Ố Ủ

Ụ

Ả

10. Thành Đ c B o Th ng (2000), ứ ả ắ ạ Đ c đi m ngôn ng trong truy n ng n Th ch ữ ể ệ ắ ặ

Lam, Thông báo Khoa h c, Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i 2, s 1, trang 14- ọ ườ ạ ọ ư ạ ố ộ

18.

11. Thành Đ c B o Th ng (2001), ứ ắ ả Ngh thu t miêu t ậ ệ ả ặ ắ tâm tr ng - nét đ c s c ạ

, Thông báo Khoa h c, Tr trong truy n ng n Th ch Lam ắ ệ ạ ọ ườ ng Đ i h c S ạ ọ ư

ph m Hà N i 2, s 1, tr 154-160. ạ ộ ố

12. Thành Đ c B o Th ng (2008), ứ ả ắ Hình nh ng ả ườ ắ i ph n trong truy n ng n ụ ữ ệ

Th ch Lam , T p chí khoa h c, Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i, s 1, tr 9- ạ ạ ọ ườ ộ ố ạ ọ ư ạ

13.

13. Thành Đ c B o Th ng (2009), Nhân v t Lão H c trong truy n ng n cùng tên ứ ả ắ ệ ắ ậ ạ

góc đ lí thuy t thi pháp nhân v t c a Nam Cao nhìn t ủ ừ ọ ậ , T p chí khoa h c, ạ ế ộ

Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i 2, s 7, tr 76-79. ườ ạ ọ ư ạ ộ ố

14. Thành Đ c B o Th ng (2012), ứ ắ ả ể Ngh thu t xây d ng tình hu ng trong ti u ự ệ ậ ố

, T p chí Nghiên c u văn h c, s 12, tr 72- thuy t B m tr ng c a Nh t Linh ắ ế ướ ủ ấ ứ ạ ọ ố

77.

15. Thành Đ c B o Th ng (2012), ứ ắ ả ễ Ngôn ng và gi ng đi u trào phúng Nguy n ệ ữ ọ

Công Hoan, T p chí khoa h c, Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i 2, s 22, tr ạ ọ ườ ạ ọ ư ạ ố ộ

73-79.

207

TÀI LI U THAM KH O

Ả

Ệ

A. TÀI LI U TI NG VI T Ệ Ệ

16. Aristote (1997), Ngh thu t th ca i d ch: Lê Đăng B ng, Thành Th Ế (ng ườ ị ệ ậ ơ ả ế

Thái Bình, Đ Xuân Hà, Thành Th Yên Báy; ng i hi u đính: Đoàn T ế ỗ ườ ệ ử

Huy n). T p chí Văn h c n c ngoài (1), tr.180-221. ọ ướ ế ạ

17. Hoàng Anh (1986), Th ch Lam trong nh ng trang văn xanh màu c m non ữ ạ ố , T pạ

chí Văn, (56), Thành ph H Chí Minh. ố ồ

18. Vũ Tu n Anh (ch biên) (1995), Th ch Lam - văn ch ng và cái đ p ủ ấ ạ ươ ỉ ế ẹ , K y u

H i th o khoa h c v Th ch Lam nhân 50 năm ngày m t c a nhà văn t ọ ề ấ ủ ạ ả ộ ổ ứ ch c

i Hà N i tháng 7 năm 1992, Nxb H i nhà văn, Hà N i. t ạ ộ ộ ộ

19. Vũ Tu n Anh (2012), Nh ng s ki n Văn h c Vi t Nam (T 1865 đ n 1945) , ấ ự ệ ữ ọ ệ ừ ế

Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. ộ ọ ộ

20. i thi u)(2003), Th ch Lam v tác Vũ Tu n Anh, Lê D c Tú (tuy n ch n, gi ụ ể ấ ọ ớ ệ ề ạ

gia và tác ph m,ẩ Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ộ

21. Huỳnh Phan Anh (2001), Th ch Lam ti u thuy t gia , “Th ch Lam v tác gia và ể ế ạ ề ạ

tác ph m”, Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ẩ ộ

22. L i Nguyên Ân (s u t m, biên so n)(1997), Vũ Tr ng Ph ng - tài năng và s ư ầ ạ ạ ụ ọ ự

th tậ , Nxb H i nhà văn, Hà N i. ộ ộ

23. L i Nguyên Ân (2001), Gi , ạ ả i pháp đi u hòa xã h i trong văn Th ch Lam ộ ề ạ

“Th ch Lam v tác gia và tác ph m”, Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ề ẩ ạ ộ

24. Bakhtin, M (1992) (ng i d ch: Ph m Vĩnh C ), ườ ị ể ư Lí lu n và thi pháp ti u ậ ạ

ng vi t văn Nguy n Du, Hà N i. thuy tế , Tr ườ ế ễ ộ

25. , (ng Bakhtin, M (1993), Nh ng v n đ thi pháp Đôxtôiepxki ấ ữ ề ườ ị ầ i d ch: Tr n

Đình S , L i Nguyên Ân, V ng Trí Nhàn), Nxb Giáo d c, Hà N i. ử ạ ươ ụ ộ

26. Barthes, R (2004). Nh p môn phân tích c u trúc truy n k i d ch: Tôn ệ ấ ậ ể (ng ườ ị

Quang C ng). http://evan.com.vn. ườ

Vũ B ng (1969), B n m i năm nói láo , Ph m Quang Khai xu t b n, Sài Gòn. 27. ằ ươ ố ấ ả ạ

Vũ B ng (1972), 28. ằ Bình “Đào Lê Mĩ T u” c a Th ch Lam ử ủ ạ ể , T p chí Giao đi m, ạ

Sài Gòn.

29. Nam Cao (1977), Nam Cao tác ph mẩ , t p II, Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ộ ọ

208

30. Tân Chi (tuy n so n) (1999), Th ch Lam văn và đ i ể ạ ờ , Nxb Hà N i.ộ ạ

31. Tr ng Chính (1939), D i m t tôi , Nxb Th y Ký, Hà N i. ươ ướ ắ ụ ộ

32. Nguy n Đình Chú (1991), t Nam đ u th k XX ễ V giai đo n văn h c Vi ạ ề ọ ệ ế ỉ ầ

-1945, Tài li u b i d ng môn văn h c l p 11, V Giáo viên, Hà N i. ệ ồ ưỡ ọ ớ ụ ộ

33. Nguy n Nh t Du t (1972), Th ch Lam h ng th m và n i u hoài ễ ậ ậ ạ ươ ơ ỗ , T p chí ạ

Giao đi m, Sài Gòn. ể

34. Tr n Ng c Dung (1994), Phong cách truy n ng n Th ch Lam , “Th ch Lam - ầ ọ ệ ắ ạ ạ

Văn ch ng và cái đ p” ươ ẹ , Nxb H i nhà văn, Hà N i. ộ ộ

35. Tr n Ng c Dung (1992), Ba phong cách truy n ng n trong văn h c Vi t Nam ầ ọ ệ ắ ọ ệ

th i kì t đ u nh ng năm 1930 đ n 1945: Nguy n Công Hoan, Th ch Lam, ờ ừ ầ ữ ế ễ ạ

Nam Cao, Lu n án PTS Ng văn, Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i I. ữ ậ ườ ạ ọ ư ạ ộ

36. Đinh Trí Dũng (1996), S th hi n c a con ng ự ể ệ ủ ườ ể i “tha hóa” trong các ti u

thuy t hi n th c c a Vũ Tr ng Ph ng ự ủ ụ , T p chí Văn h c, (5). ệ ế ạ ọ ọ

37. Đinh Trí Dũng (1977), Các ph ng ti n và bi n pháp th hi n nhân v t trong ươ ể ệ ệ ệ ậ

ti u thuy t Vũ Tr ng Ph ng ng ĐHSP - ĐHQG ụ , Thông báo khoa h c (5), Tr ế ể ọ ọ ườ

Hà N i. ộ

38. Đinh Trí Dũng (1999), Nhân v t trong ti u thuy t Vũ Tr ng Ph ng ụ , Lu n án ế ể ậ ậ ọ

ng ĐHSP - ĐHQG Hà N i. PTS Ng văn, Tr ữ ườ ộ

39. Đinh Trí Dũng, Phan Huy Dũng (2001), Góp ph n tìm hi u con đ ể ầ ườ ậ ng v n

t Nam t 1920 đ n 1945 (Đ tài đ ng, phát tri n c a ti u thuy t hi n th c Vi ể ộ ể ủ ự ế ệ ệ ừ ề ế

ng ĐHSP Vinh. c p b ) ấ ộ , Tr ườ

40. H Dz nh (2001), , “Th ch Lam v tác gia và tác ph m”, Nxb ế ồ V i Th ch Lam ạ ớ ề ẩ ạ

Giáo d c, Hà N i. ụ ộ

41. Nguy n Đ c Đàn (1968), M y v n đ văn h c hi n th c phê phán Vi t Nam , ứ ễ ấ ấ ự ệ ề ọ ệ

Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. ộ ọ ộ

42. Nguy n Đ c Đàn (1970), ứ ễ Trào l u ch nghĩa hi n th c trong văn h c Vi ệ ự ư ủ ọ ệ t

Nam 1930-1945, T p chí Văn h c, (5). ạ ọ

43. Đ ng Anh Đào (1994), Tài năng và ng i th ng th c ặ ườ ưở ứ , Nxb H i nhà văn, Hà ộ

N i.ộ

44. Đ ng Anh Đào (1995), Đ i m i ngh thu t ti u thuy t ph ng Tây hi n đ i ặ ậ ể ệ ế ổ ớ ươ ạ , ệ

Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ộ

209

45. Phan C Đ - B ch Năng Thi (1961), t Nam 1930-1945 , t p 1, Nxb ự ệ ạ Văn h c Vi ọ ệ ậ

Giáo d c, Hà N i. ụ ộ

46. Ti u thuy t Vi t Nam hi n đ i Phan C Đ (1974), ự ệ ế ể ệ ạ , t p 1, Nxb Đ i h c và ạ ọ ệ ậ

Trung h c chuyên nghi p, Hà N i. ệ ọ ộ

47. Phan C Đ , Hà Văn Đ c, Nguy n Hoành Khung (1988), t Nam ự ệ ứ ễ Văn h c Vi ọ ệ

1930-1945, t p I, Nxb Đ i h c và Giáo d c chuyên nghi p, Hà N i. ạ ọ ụ ệ ậ ộ

48. T l c văn đoàn - con ng i và văn ch ng Phan C Đ (1990), ự ệ ự ự ườ ươ , Nxb Văn

h c, Hà N i. ọ ộ

49. T l c văn đoàn , T p chí Văn Ngh (3), tháng 5,6. Phan C Đ (1991), ự ệ ự ự ệ ạ

50. Phan C Đ , Tr n Đình H u, Nguy n Trác, Nguy n Hoành Khung, Lê Chí ễ ự ệ ượ ễ ầ

Dũng, Hà Văn Đ c (1998), t Nam 1900 -1945 , Nxb Giáo d c, Hà ứ Văn h c Vi ọ ệ ụ

N i.ộ

51. Văn h c lãng m n Vi t Nam (1930-1945) Phan C Đ (1999), ự ệ ạ ọ ệ , Nxb Giáo d c,ụ

Hà N i.ộ

52. Tuy n t p Nguyên H ng Phan C Đ (2000), ự ệ ể ậ ồ , T p 1,2,3, Nxb Văn h c, Hà ậ ọ

N i.ộ

53. Tr nh Bá Đĩnh (2002), Ch nghĩa c u trúc và văn h c ị ọ . Nxb Văn h c, Trung tâm ọ ủ ấ

nghiên c u Qu c h c. ố ọ ứ

54. Th gi i nhân v t c a Th ch Lam , “Th ch Lam v tác Hà Minh Đ c (2001), ứ ế ớ ậ ủ ạ ề ạ

gia và tác ph m”, Nxb Giáo d c, 2001. ụ ẩ

55. Hà Minh Đ c (1992), ứ Th a từ ự, Nxb Đ i h c và Giáo d c chuyên nghi p, Hà ạ ọ ụ ệ

N i. ộ

56. Hà Minh Đ c (s u t m & gi i thi u), (1975, 1976), ư ầ ứ ớ ệ Nam Cao tác ph mẩ , t pậ

1,2, Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ

57. Hà Minh Đ c (1999), ứ S ng mòn ố , “Nam Cao toàn t p”, t p 3, Nxb Văn h c, Hà ậ ậ ọ

N i.ộ

58. Đ c l i Nam Cao , “Nam Cao - đ i văn và tác ph m”, Hà Minh Đ c (1998), ứ ọ ạ ẩ ờ

Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ

59. t Nam hi n đ i - Bình gi ng và phân tích tác Hà Minh Đ c (1998), ứ Văn h c Vi ọ ệ ệ ạ ả

ph mẩ , Nxb Hà N i.ộ

60. Vu Gia (1994), Khái H ng - nhà ti u thuy t ế , Nxb Văn hóa, Hà N i.ộ ư ể

210

61. Vu Gia (1994), Th ch Lam, thân th và s nghi p ệ , Nxb Văn hóa, Hà N i.ộ ự ế ạ

62. ng Giang (1971), Th ch Lam, cha tôi trong trí t ng Nguy n Tr ễ ườ ạ ưở , T p chí ạ

Giao đi m, Sài Gòn. ể

63. Ng c Giao (1989), ọ Đôi đi u tôi bi ề ế ề t v Vũ Tr ng Ph ng ọ ụ , T p chí Văn h c, (5). ạ ọ

64. Tr n Văn Giàu (1981), t Nam , ầ Giá tr tinh th n truy n th ng c a dân t c Vi ề ủ ầ ố ộ ị ệ

Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. ộ ọ ộ

65. Gorki, M (1976), Bàn v Văn h c ọ . Nxb Văn h c, Hà N i. ề ọ ộ

66. Gulalev, N.A (1982), Lí lu n văn h c ọ , Nxb Đ i h c và Trung h c chuyên ạ ọ ậ ọ

nghi p, Hà N i. ệ ộ

67. Lê Bá Hán, Tr n Đình S , Nguy n Kh c Phi (ch biên) (1992), ễ ủ ử ắ ầ ậ T đi n thu t ừ ể

ng văn h c ọ , Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ữ ộ

68. Lê Th Đ c H nh (1965), M y ý ki n đánh giá Th ch Lam ị ứ ạ ế ấ ạ ọ , T p chí Văn h c ạ

(4).

69. Lê Th Đ c H nh (1993), ị ứ ạ ạ M y nét v màu s c dân t c trong sáng tác Th ch ề ắ ấ ộ

Lam, T p chí Sông H ng, (6). ươ ạ

70. Lê Th Đ c H nh (1989), Nhìn l ị ứ ạ ạ i vi c đánh giá Vũ Tr ng Ph ng, suy nghĩ v ọ ụ ệ ề

duy trong nghiên c u văn h c v n đ đ i m i t ề ổ ấ ớ ư ọ , T p chí Văn h c, (1). ứ ạ ọ

71. Lê Th Đ c H nh (1991), Nguy n Công Hoan , Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. ị ứ ạ ễ ộ ộ ọ

72. Lê Th Đ c H nh (1993), T l c văn đoàn và Th m i ị ứ ạ ơ ớ , T p chí Văn h c,(2) ự ự ạ ọ

73. Nguy n Văn H nh, Huỳnh Nh Ph ng (1995), ư ễ ạ ươ Lí lu n văn h c - v n đ và ọ ề ấ ậ

suy nghĩ, Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ộ

74. D ng Qu ng Hàm (1950), Vi t Nam văn h c s y u ươ ả ệ ọ ử ế , B Giáo d c qu c gia ụ ộ ố

xu t b n, Hà N i. ấ ả ộ

75. Hoàng Ng c Hi n (1997), Văn h c và h c văn ế ọ ọ ọ ộ (tái b n), Nxb Văn h c, Hà N i. ả ọ

76. Hoàng Ng c Hi n (1990), ế ọ Trào phúng c a Vũ Tr ng Ph ng trong S Đ ọ ố ỏ, T pạ ủ ụ

chí Văn h c, (2). ọ

77. Đ i m i phê bình văn h c Đ Đ c Hi u (1993), ể ỗ ứ ọ , Nxb Khoa h c xã h i & Nxb ọ ổ ộ ớ

Mũi Cà Mau.

78. Nguy n Công Hoan (1971), Đ i vi ễ ờ ế t văn c a tôi ủ , Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ

211

79. Nguy n Công Hoan (1992), ng vi t văn Nguy n Du, ễ Chân dung văn h cọ , Tr ườ ế ễ

Hà N iộ

80. Nguy n Công Hoan (1995), B ng cùng (tái b n), Nxb Văn ngh Thành ễ c đ ướ ườ ệ ả

ph H Chí Minh. ố ồ

81. Tô Hoài (1997), Ngh thu t và ph ng pháp vi t văn ệ ậ ươ ế , Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ

82. B ng vi t văn Nguyên H ng (1970), ồ c đ ướ ườ ế , Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ

83. Tuy n t p, t p II Nguyên H ng (1995), ồ ể ậ ậ , Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ

84. Nguy n Thanh H ng (1990), Truy n ng n Hai đ a tr c a Th ch Lam ễ ồ ẻ ủ ứ ệ ạ ắ , T pạ

chí Văn h c (3). ọ

85. Đinh Hùng (1965), Nh ng k ni m chia bùi s ng t cùng Th ch Lam ỉ ệ ữ ẻ ạ ọ , T p chí ạ

Văn, Sài Gòn, (36).

86. Đinh Hùng (1965), Tìm hi u Th ch Lam thêm m t vài khía c nh ạ ạ , T p chí Văn, ể ạ ộ

Sài Gòn, (36).

87. Đ n v i tác ph m văn ch ng Lê Quang H ng (2007), ư ế ẩ ớ ố ươ , Nxb Đ i h c Qu c ạ ọ

gia, Hà N i.ộ

88. D ng Th H ng, (2001), ị ươ ươ Ngh thu t miêu t ậ ệ ả ể tâm lí nhân v t trong ti u ậ

thuy t T l c văn đoàn , Lu n án TS Ng văn. Hà N i. ế ự ự ữ ậ ộ

89. T l c văn đoàn trong ti n trình Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) (2000), ọ ươ ể ạ ự ự ế

văn h c dân t c ộ . Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i. ộ ọ

90. Mai H ng - Tôn Ph i thi u) (2000), ươ ươ ng Lan (tuy n ch n & gi ể ọ ớ ệ Ngô T t Tấ ố

v tác gia và tác ph m ề ẩ , Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ộ

91. Ngô T t T m t tài năng l n đa Mai H ng (tuy n ch n & biên so n) (2003), ọ ươ ể ạ ấ ố ộ ớ

d ngạ , Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i.ộ

92. Tr n Đình H u, Lê Chí Dũng (1988), t Nam 1930 -1945 . Nxb ượ ầ Văn h c Vi ọ ệ

Giáo d c, Hà N i. ụ ộ

93. Đinh Gia Khánh (1999), S b tìm hi u nh ng v n đ c a truy n c tích qua ệ ổ ơ ộ ề ủ ữ ể ấ

truy n T m Cám (tái b n) ả , Nxb H i nhà văn, Hà N i. ệ ấ ộ ộ

94. Tr nh H Khoa (1997), ồ ị Nh ng đóng góp c a T l c văn đoàn cho văn xuôi ự ự ủ ữ

hi n đ i Vi t Nam ệ ạ ệ , Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ

212

95. Khrapchenkô, M.B (1978), Cá tính sáng t o c a nhà văn và s phát tri n văn ạ ủ ự ể

i d ch: Lê S n, Nguy n Minh), Nxb Tác ph m m i, Hà N i. h cọ (ng ườ ị ễ ẩ ơ ộ ớ

96. Khrapchenkô, M.B (1984 -1985), Sáng t o ngh thu t, hi n th c, con ng ự ệ ệ ạ ậ ườ , i

i d ch: Nguy n H i Hà, L i Nguyên Ân, Duy L p), Nxb Khoa t p 1, 2, (ng ậ ườ ị ễ ả ậ ạ

h c xã h i, Hà N i. ộ ọ ộ

97. Nguy n Hoành Khung (1983), ễ Giông tố, “T đi n văn h c”, t p I, Nxb Khoa ừ ể ậ ọ

h c xã h i, Hà N i. ộ ọ ộ

98. Nguy n Hoành Khung (1984), ễ S đố ỏ, Vũ Tr ng Ph ng ậ ụ , T đi n văn h c, t p ừ ể ọ ọ

II, Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. ọ ộ ộ

99. Nguy n Hoành Khung (1988), Vũ Tr ng Ph ng t Nam 1930 – ễ ụ , “Văn h c Vi ọ ọ ệ

1945”, t p I, Nxb Đ i h c và Giáo d c chuyên nghi p, Hà N i. ạ ọ ụ ệ ậ ộ

100. Nguy n Hoành Khung, L i Nguyên Ân (s u t m & biên so n) (1994), Vũ ư ầ ễ ạ ạ

i và tác ph m Tr ng Ph ng con ng ụ ọ ườ ẩ , Nxb H i văn h c, Hà N i. ộ ộ ọ

101. Nguy n Hoành Khung (1989), “ i thi u” t Nam , ễ L i gi ờ ớ ệ , Văn xuôi lãng m n Vi ạ ệ

t p 1, Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. ọ ậ ộ ộ

102. Konrad, N.I (1997), Ph ng Đông và ph ươ ươ ng Tây (Nh ng v n đ tri ữ ề ấ ế ọ t h c,

tri t h c l ch s , văn h c Đông và Tây) (ng i d ch: Tr nh Bá Đĩnh), Nxb Giáo ế ọ ị ử ọ ườ ị ị

d c, Hà N i. ụ ộ

103. Đinh Tr ng L c, Nguy n Thái Hòa (1995), Phong cách h c Ti ng Vi t ễ ạ ọ ế ọ ệ , Nxb

Giáo d c, Hà N i. ụ ộ

104. Phong Lê (1997), Nam Cao phác th o s nghi p và chân dung ả ự ệ , Nxb Khoa h cọ

xã h i, Hà N i. ộ ộ

105. Phong Lê (1997), M t đ i văn l c l ng: Nguy n Công Hoan , “Văn h c trên ộ ờ ự ưỡ ễ ọ

hành trình c a th k XX”, Nxb Đ i h c Qu c gia, Hà N i. ạ ọ ế ỉ ủ ố ộ

106. Phong Lê (1988), Tuy n t p Th ch Lam ể ậ ạ , Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ

107. Lotman, IU.M (2004), C u trúc văn b n ngh thu t ậ (ng ệ ả ấ ườ ị ọ i d ch: Tr n Ng c ầ

V ng, Tr nh Bá Đĩnh, Nguy n Thu Th y), Nxb Đ i h c Qu c gia, Hà N i. ạ ọ ươ ủ ễ ộ ố ị

108. Ph ng L u, Tr n Đình S , Nguy n Xuân Nam, Lê Ng c Trà, La Kh c Hòa, ươ ự ử ễ ắ ầ ọ

Thành Th Thái Bình (2002), Lí lu n văn h c ế ọ , Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ậ ộ

213

109. ễ Huỳnh Lý, Hoàng Dung, Nguy n Hoành Khung, Nguy n Đăng M nh, Nguy n ễ ễ ạ

Trác (1978), L ch s văn h c Vi t Nam , t p V, 1930-1945, ph n I, Nxb Giáo ử ọ ị ệ ậ ầ

d c, Hà N i. ụ ộ

110. Hoàng Nh Mai (1994), Vũ Tr ng Ph ng - bi t tài kí h a chân dung ư ụ ọ ệ ọ , T p chí ạ

Th gi i m i, (85). ế ớ ớ

111. Nguy n Đăng M nh (1981), i thi u” Tuy n t p Nguy n Tuân , Nxb ễ ạ “L i gi ờ ớ ể ậ ệ ễ

Hà N i.ộ

112. Nguy n Đăng M nh (1983), Nhà văn t ng và phong cách ễ ạ t ư ưở (tái b n), Nxb ả

Văn h c, Hà N i. ộ ọ

113. Nguy n Đăng M nh, Tr n H u Tá (1998)(s u t m, tuy n ch n), ư ầ ữ ể ễ ầ ạ ọ ể ậ Tuy n t p

Vũ Tr ng Ph ng ụ , t p 1, 2, Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ọ ộ ọ

114. Nguy n Đăng M nh (2000), L ch s văn h c Vi t Nam 1930-1945 ễ ạ ử ọ ị ệ , Nxb Đ iạ

h c Qu c gia, Hà N i. ọ ố ộ

115. Nguy n Đăng M nh (2000), Nhà văn Vi t Nam hi n đ i chân dung và phong ễ ạ ệ ệ ạ

cách, Nxb Tr , TP. H Chí Minh. ẻ ồ

116. Tìm hi u phong cách Nguy n Du trong Truy n Ki u Phan Ng c (1985), ọ ề , Nxb ể ễ ệ

Khoa h c xã h i, Hà N i. ọ ộ ộ

117. nh h i văn h c Vi t Nam trong giai Phan Ng c (1993), ọ Ả ưở ng văn h c Pháp t ọ ớ ọ ệ

đo n 1932-1940 , T p chí Văn h c, (4). ạ ạ ọ

118. Ph m Th Ngũ (1988), Vi t Nam văn h c s c tân biên (tái b n), t p 3: Văn ế ạ ệ ọ ử ướ ậ ả

h c hi n đ i 1862-1945, Nxb Đ ng Tháp. ọ ệ ạ ồ

119. L Huy Nguyên, Phan C Đ (1996), Ngô T t T toàn t p ự ệ ữ ấ ố ậ (5 t p), Nxb Văn ậ

h c, Hà N i. ọ ộ

120. V ng Trí Nhàn (1990), i thành th , m t ki u nhà văn: tr ươ M t ki p ng ế ộ ườ ể ộ ị ườ ng

h p Vũ Tr ng Ph ng ọ ợ ụ , T p chí Văn h c, (2). ạ ọ

121. V ng Trí Nhàn (1996) (s u t m, biên so n), ư ầ ươ ạ Kh o v ti u thuy t ề ể ế , Nxb H iộ ả

nhà văn, Hà N i.ộ

122. V ng Trí Nhàn (2000) (s u t m, biên so n), ư ầ ươ ạ Nh ng l ữ ờ ế i bàn v ti u thuy t ề ể

trong văn h c Vi t Nam t đ u th k XX đ n 1945 , Nxb H i Nhà văn, Hà ọ ệ ừ ầ ế ỷ ế ộ

N i.ộ

214

123. Tr n Th Mai Nhi (1994), Văn h c hi n đ i Văn h c Vi ầ ị ệ ạ ọ ọ ệ ặ t Nam giao l u g p ư

gỡ, Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ

124. Hoàng Ng c Phách (1988), ọ T Tâmố ệ , Nxb Đ i h c và Trung h c chuyên nghi p, ạ ọ ọ

Hà N i.ộ

125. Vũ Ng c Phan (1998), Nhà văn hi n đ i ọ ạ , t p 1,2 (tái b n), Nxb Văn h c, Hà ệ ậ ả ọ

N i. ộ

126. Pêtrrov, G.N (1986), Ch nghĩa hi n th c phê phán (ng ự ủ ệ ườ ị ứ i d ch: Nguy n Đ c ễ

Nam, Ph m Văn Tr ng, Đ ng Anh Đào), Nxb Đ i h c và Trung h c chuyên ạ ọ ặ ạ ọ ọ

nghi p, Hà N i. ệ ộ

127. Vũ Đ c Phúc (1964), t Nam 1930 -1945 , Nxb Văn ứ S th o l ch s văn h c Vi ơ ả ị ử ọ ệ

h c, Hà N i. ọ ộ

128. Vũ Đ c Phúc (1971), Bàn v nh ng cu c đ u tranh t ứ ề ữ ộ ấ t ư ưở ng trong l ch s văn ị ử

, Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. h c Vi ọ ệ t Nam hi n đ i 1930-1945 ạ ệ ọ ộ ộ

129. Truy n ng n Vũ Tr ng Ph ng Vũ Tr ng Ph ng (1977), ụ ọ ụ , Nxb H i nhà văn, Hà ộ ệ ắ ọ

N i.ộ

130. D t tình Vũ Tr ng Ph ng (1989), ụ ọ ứ , Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ

131. L y nhau vì tình Vũ Tr ng Ph ng (1989), ụ ọ ấ , Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ

132. Trúng s đ c đ c Vũ Tr ng Ph ng (1990), ụ ọ ố ộ ắ , Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ọ

133. Vũ Tr ng Ph ng (2012), ụ ọ Làm đĩ, Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i.ộ

134. Pospelov, G.N (1985), D n lu n nghiên c u văn h c ọ (2 t p), Nxb Giáo d c. Hà ứ ụ ậ ậ ẫ

N i.ộ

135. Hoàng Thi u S n (1989), i thi u”, L y nhau vì tình , Nxb Văn h c, Hà ế ơ “L i gi ờ ớ ệ ấ ọ

N i. ộ

136. Hoàng Thi u S n (1990), i thi u”, Trúng s đ c đ c ế ơ “L i gi ờ ớ ố ộ ắ , Nxb Văn h c,ọ ệ

Hà N i.ộ

137. Tr n Đăng Suy n, Lê Quang H ng, Tr nh Thu Ti t, Tr n Văn Toàn (2008), ư ề ầ ị ế ầ

t Nam Th k XX , t p 1, 2, Nxb Đ i h c S ph m, Hà N i. Văn h c Vi ọ ệ ế ỉ ạ ọ ư ạ ậ ộ

138. Tr n Đăng Suy n (2010), ề ầ Ch nghĩa hi n th c trong văn h c Vi ự ủ ệ ọ ệ ử t Nam n a

đ u th k XX ầ ế ỉ , Nxb KHXH, Hà N i.ộ

215

139. Tr n Đình S (1987), Con ng i trong văn h c Vi t Nam hi n đ i ử ầ ườ ọ ệ ờ ạ , “M t th i ộ ệ

đ i văn h c m i”, Nxb Văn h c, Hà N i. ạ ọ ớ ộ ọ

140. Tr n Đình S (1993), M t s v n đ v thi pháp h c hi n đ i ử ầ ộ ố ấ ề ề ạ , V Giáo viên, ụ ệ ọ

B Giáo d c và Đào t o, Hà N i. ụ ạ ộ ộ

141. Tr n Đình S (1997), i trong văn ch ng th i c , v ử ầ S th hi n con ng ự ể ệ ườ ươ ờ ổ ề

con ng i cá nhân trong văn h c c Vi t Nam , Nxb Giáo d c, Hà n i. ườ ọ ổ ệ ụ ộ

Tr n Đình S (1998), D n lu n thi pháp h c 142. ử ầ ọ , Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ậ ẫ ộ

Tr n Đình S (2001), M y v n đ trong quan ni m con ng 143. ử ầ ề ệ ấ ấ ườ ủ ọ i c a văn h c

Vi t Nam th k XX , T p chí Văn h c, (8). ệ ế ỷ ạ ọ

144. Tr n Đình S (ch biên) (2008), T s h c t p ủ ử ầ ạ ự ự ọ ậ 1, 2, Nxb Đ i h c S ph m, ạ ọ ư

Hà N i. ộ

145. Thi pháp truy n ng n trào phúng Tr n Đình S , Nguy n Thanh Tú (2001), ễ ử ầ ệ ắ

Nguy n Công Hoan , Nxb Đ i h c Qu c gia, Hà N i. ễ ạ ọ ộ ố

146. Hoài Thanh – Hoài Chân (1998), M t th i đ i trong thi ca , “Thi nhân Vi ờ ạ ộ tệ

Nam”, Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ

Ngô Văn Th (2006), Bàn v ti u thuy t Khái H ng i. 147. ư ề ể ư , Nxb Th gi ế ớ ế

i thi u và tuy n ch n) (2001), Văn 148. Phan Tr ng Th ọ ưở ng, Nguy n C (gi ễ ừ ớ ệ ể ọ

ch ng T l c văn đoàn , t p 1,2,3, Nxb Giáo d c, Hà N i. ươ ự ự ụ ậ ộ

149. Lê Th D c Tú (1994), Quan ni m v con ng ị ụ ệ ề ườ ự ự i trong ti u thuy t c a T l c ế ủ ể

văn đoàn qua ba tác gi Nh t Linh - Khái H ng, Hoàng Đ o ả ạ , Lu n án P.T.S ư ấ ậ

Khoa h c Ng văn, Vi n Văn h c, Hà N i. ữ ệ ọ ọ ộ

150. Lê Th D c Tú (2013), Truy n ng n Khái H ng - m t đóng góp vào dòng ị ụ ư ệ ắ ộ

truy n ng n lãng m n 1932 - 1945. Nhìn l , Nxb ệ ạ ắ i ạ Th m i ơ ớ và T l c văn đoàn ự ự

ĐHSP TP HCM.

Phùng Văn T u (1993), Phê bình các trào l u văn h c 151. ử ọ , T p chí Văn h c (2). ư ạ ọ

L ch s văn h c Vi t Nam , t p IV B, 152. Lê Trí Vi n, Nguy n Đình Chú (1978), ễ ễ ử ọ ị ệ ậ

Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ộ

153. Xuskov, B (1980), S ph n l ch s c a ch nghĩa hi n th c ử ủ ậ ị ự , t p 1, (ng ủ ệ ậ ố ườ i

ẩ d ch: Hoàng Ng c Hi n, L i Nguyên Ân, Nguy n H i Hà), Nxb Tác ph m ị ễ ế ả ạ ọ

m i, Hà N i. ộ ớ

216

154. Tr n Đăng Xuy n (1998), Nam Cao - nhà văn hi n th c xu t s c, nhà nhân ề ầ ấ ắ ự ệ

đ o ch nghĩa l n ạ ớ , T p chí Văn h c, (9). ủ ạ ọ

B. TÀI LI U TI NG ANH Ệ

Ế Culler J. (1997), Literary Theory: A Very Short Introduction, Oxford: Oxford 155.

University Press.

156. Eagleton T. (2008), Literary Theory: An Introduction, Minneapolis: University

of Minnesota Press.

157. Herman L.; Verveack B. (2005), Handbook of Narrative Analysis, University of

Nebraska Press.

158. McKeon M. (2000), Theory of the Novel: A Historical Approach, Baltimore:

Johns Hopkins University Press.

159. Wellek R.; Warren A. (1949), Theory of Literature, New York: Harcourt, Brace,

and Company.

217

Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Giao thoa nghệ thuật giữa hai khuynh hướng văn xuôi lãng mạn và văn xuôi hiện thực thời kì 1932 - 1945

L I CAM ĐOAN

Ờ

M C L C

Ụ

Ụ

M Đ UỞ Ầ

K T LU N

Ậ

Ế

DANH M C CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG B C A TÁC GI

Ố Ủ

Ụ

Ả

TÀI LI U THAM KH O

Ả

Ệ

Có thể bạn quan tâm

Tài liêu mới

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok

Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Giao thoa nghệ thuật giữa hai khuynh hướng văn xuôi lãng mạn và văn xuôi hiện thực thời kì 1932 - 1945

L I CAM ĐOAN

Ờ

M C L C

Ụ

Ụ

M Đ UỞ Ầ

K T LU N

Ậ

Ế

DANH M C CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG B C A TÁC GI

Ố Ủ

Ụ

Ả

TÀI LI U THAM KH O

Ả

Ệ

Có thể bạn quan tâm

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok