Luận án tiến sĩ Dinh dưỡng: Hiệu quả can thiệp truyền thông và bổ sung canxi, vitamin D, kẽm cho học sinh trung học cơ sở độ tuổi dậy thì tại thị trấn Củ Chi năm học 2012-2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

VIỆN DINH DƯỠNG

ĐÀO THỊ YẾN PHI

HIỆU QUẢ CAN THIỆP TRUYỀN THÔNG VÀ

BỔ SUNG CANXI, VITAMIN D, KẼM

CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ ĐỘ TUỔI DẬY THÌ

THỊ TRẤN CỦ CHI - NĂM HỌC 2012-2013

LUẬN ÁN TIẾN SĨ DINH DƯỠNG

HÀ NỘI, 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

VIỆN DINH DƯỠNG

ĐÀO THỊ YẾN PHI

HIỆU QUẢ CAN THIỆP TRUYỀN THÔNG VÀ

BỔ SUNG CANXI, VITAMIN D, KẼM

CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ ĐỘ TUỔI DẬY THÌ

THỊ TRẤN CỦ CHI - NĂM HỌC 2012-2013

Chuyên ngành: Dinh dưỡng

Mã số : 62.73.03.03

LUẬN ÁN TIẾN SỸ DINH DƯỠNG

Người hướng dẫn khoa học:

1. GS. TS. BS. LÊ THỊ HỢP

2. TS. BS. PHẠM THUÝ HOÀ

HÀ NỘI – 2017

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng để bảo vệ ở bất kỳ học vị nào.

Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám ơn và tất cả các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được ghi rõ nguồn gốc.

Hà Nội, ngày 01 tháng 05 năm 2016

Tác giả luận án ĐÀO THỊ YẾN PHI

CHÂN THÀNH CÁM ƠN

Tôi xin gửi lời trân trọng cảm ơn đến Ban lãnh đạo Viện Dinh dưỡng,

Trung tâm đào tạo Dinh dưỡng và Thực phẩm - Viện dinh dưỡng, Ban Giám

Hiệu trường Đại Học Y khoa Phạm N gọc Thạch đã tạo mọi điều kiện giúp

đỡ tôi trong thời gian thực hiện luận án này.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất với GS. TS. BS. Lê Thị Hợp và

TS. BS. Phạm Thuý Hoà, những người Thầy tận tâm đã dành thời gian và

công sức để hướng dẫn, hỗ trợ, động viên tôi suốt quá trình làm luận án.

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Phòng Giáo dục Huyện Củ Chi,

Ban Giám Hiệu và các Thầy Cô tại trường Phổ thông Cơ sở Thị Trấn Củ

Chi đã tạo điều kiện và cùng tham gia quá trình thực hiện nghiên cứu này.

Tôi xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp, các em sinh viên, các

chuyên viên… đã tham gia thu thập số liệu cho nghiên cứu và theo dõi can

thiệp, cũng như đã giúp tôi trong quá trình xử lý số liệu và kiểm định kết

quả. Cũng xin gởi lời cám ơn đến các đồng nghiệp đang làm việc tại Trung

tâm đào tạo Viện Dinh dưỡng đã giúp tôi hoàn thành mọi thủ tục cần thiết

cho việc trình luận án.

Tôi xin gửi lời cảm ơn đặc biệt tới tất cả các em học sinh của trường

Phổ thông Cơ sở Thị trấn Củ Chi năm học 2012-2013 và quý vị phụ huynh

đã tham gia cuộc nghiên cứu.

Cuối cùng, tôi xin gửi lòng tri ân đến hai đấng sinh thành và gia đình,

người thân, tất cả những bạn bè thân quý đã luôn bên tôi để động viên, hỗ

trợ trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu của tôi.

Hà Nội, ngày 01 tháng 05 năm 2016

Tác giả luận án

ĐÀO THỊ YẾN PHI

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................ i

LỜI CÁM ƠN ............................................................................................. ii

MỤC LỤC ................................................................................................... iii

Danh mục các chữ viết tắt ............................................................................ x

Danh mục các bảng ..................................................................................... xii

Danh mục các hình và biểu đồ .................................................................. xvii

ĐẶT VẤN ĐỀ .............................................................................................. 1

Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 4

Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Các điểm mốc trong độ tuổi dậy thì và các đặc điểm về chiều cao,

cân nặng, thành phần cơ thể trong các giai đoạn dậy thì ….…………. 5

1.1.1. Các giai đoạn dậy thì và các chỉ số quan trọng ……..…………….. 5

1.1.1.1. Các giai đoạn của quá trình dậy thì ……………………………….. 5

1.1.1.2. Các mốc thời điểm quan trọng của quá trình dậy thì …..…………. 7

1.1.2. Sự phát triển thể chất trong độ tuổi dậy thì ……………………….12

1.1.2.1. Sự phát triển chiều cao …………………………………………... 12

1.1.2.2. Sự phát triển cân nặng …………………………………………… 14

1.1.2.3. Sự thay đổi thành phần cơ thể …………………………………… 15

1.1.3. Sự phát triển các đặc tính sinh dục thứ phát …………………….. 17

1.2. Các yếu tố ảnh hưởng lên tăng trưởng và vai trò quan trọng của

dinh dưỡng giai đoạn dậy thì ……………..………………..………….. 17

1.2.1. Ảnh hưởng của di truyền lên tiềm năng về tầm vóc ……………...18

1.2.2. Vai trò quan trọng của dinh dưỡng với tăng trưởng …………… 19

1.2.2.1. Thiếu dinh dưỡng và ảnh hưởng đến tăng trưởng ……….……… 19

1.2.2.2. Thừa dinh dưỡng và những ảnh hưởng trên tuổi dậy thì .…......… 21

1.2.2.3. Các chất dinh dưỡng cần cho tăng trưởng và các nghiên cứu can

thiệp bổ sung dưỡng chất ………………………………………….……... 23

1.2.3. Các yếu tố môi trường khác ảnh hưởng trên tăng trưởng ………. 28

1.2.3.1. Giấc ngủ …………………………………………………..…….. 28

1.2.3.2. Hoạt động thể lực …………………………………..……………. 30

1.2.3,.3. Các chất hoá học trong môi trường ……………………………... 30

1.2.3.4. Bệnh lý ………………………………………………..…..…….. 33

1.2.4. Vai trò của các chương trình hoạt động dinh dưỡng với tăng trưởng

trong giai đoạn tiền dậy thì – dậy thì của học sinh ………………...….. 34

1.2.4.1. Xây dựng và triển khai Kế hoạch Hành động Quốc gia về Dinh

dưỡng, trong đó có mục tiêu quan trọng liên quan đến sự phát triển thể chất

của trẻ em và tầm vóc dân tộc ………………………………...………….. 34

1.2.4.2. Các hoạt động truyền thông ……………..……………………….. 36

1.2.4.3. Các can thiệo bổ sung chất dinh dưỡng …………………………. 37

Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................... 40

2.2. Thời gian nghiên cứu .......................................................................... 40

2.3. Địa điểm nghiên cứu ........................................................................... 41

2.4. Thiết kế nghiên cứu ............................................................................ 43

2.5. Cỡ mẫu và kỹ thuật chọn mẫu .......................................................... 43

2.6. Các biến số chính trong nghiên cứu ................................................ 50

2.7. Phương pháp và kỹ thuật thu thập số liệu ....................................... 60

2.8. Các biện pháp khống chế sai số ......................................................... 66

2.9. Xử lý số liệu, phân tích và kiểm định ................................................ 68

2.10. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu ................................................... 69

Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

3.1. Đặc điểm phân bố mẫu và tình trạng dinh dưỡng chung ............... 70

3.2. Tuổi dậy thì trung bình và các đặc điểm về chiều cao, cân nặng và

thành phần cơ thể ...................................................................................... 71

3.2.1. Tỉ lệ dậy thì ở các giai đoạn theo Tanner ....................................... 71

3.2.2. Tuổi trung bình của các mốc thời điểm dậy thì ………………….. 74

3.2.3. Chiều cao, cân nặng, thành phần cơ thể ở các giai đoạn dậy thì .. 78

3.2.4. Tầm vóc ở các nhóm trẻ đã và chưa có biểu hiện xuất tinh lần đầu

hoặc hành kinh lần đầu …………………………..…………………………... 86

3.2.5. Các biểu hiện thứ phát của dậy thì ngoài cơ quan sinh dục ……. 87

3.3. Hiệu quả can thiệp truyền thông lên kiến thức, thái độ, thực hành

và bổ sung canxi, vitamin D, kẽm lên tăng trưởng trong thời gian dậy

thì ……………………………………………………………………….... 88

3.3.1. Đánh giá hiệu qủa can thiệp truyền thông lên kiến thức, thái độ,

thực hành liên quan đến dậy thì ………………………………………... 88

3.3.1.1. Kiến thức, thái độ, thực hành tại thời điểm điều tra ban đầu ……. 88

3.3.1.2. Sự thay đổi kiến thức, thái độ, thực hành ở học sinh sau can thiệp

truyền thông ………………………………………………..………..…… 95

3.3.2. Đánh giá hiệu quả can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm lên sự

thay đổi chiều cao, cân nặng, thành phần cơ thể …………………… 101

3.3.2.1. Hiệu quả của can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm lên sự thay

đổi chiều cao, cân nặng và thành phần cơ thể ……………………………102

3.3.2.2. Các đỉnh tăng trưởng chiều cao (PHV), cân nặng (PWV) và mối liên

quan đến can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm …………………….. 110

Chương 4: BÀN LUẬN

4.1. Tuổi dậy thì trung bình và đặc điểm về chiều cao, cân nặng và

thành phần cơ thể trong các giai đoạn dậy thì ……………………….. 113

4.1.1. Phân bố tình trạng dậy thì trong nhóm trẻ nghiên cứu ...…….... 113

4.1.2. Tuổi trung bình của các mốc thời điểm trong dậy thì …...……... 113

4.1.3. Các đặc điểm về chiều cao, cân nặng, thành phần cơ thể giai đoạn

tiền dậy thì – dậy thì …………………………………………………… 122

4.1.4. Đặc điểm về biểu hiện sinh dục thứ phát ngoài hệ sinh dục …… 132

4.2. Hiệu quả can thiệp truyền thông lên kiến thức, thái độ, thực hành

và bổ sung canxi, vitamin D, kẽm lên tăng trưởng trong thời gian dậy

thì ………………………………………………………………………. 132

4.2.1. Đánh giá hiệu quả can thiệp truyền thông lên kiến thức, thái độ,

thực hành liên quan đến dậy thì ............................................................. 132

4.2.2. Đánh giá hiệu quả bổ sung canxi, vitamin D, kẽm lên sự thay đổi

chiều cao, cân nặng và thành phần cơ thể ............................................. 140

4.3. Bàn luận về phương pháp nghiên cứu …………………………… 150

KẾT LUẬN .............................................................................................. 152

KHUYẾN NGHỊ ..................................................................................... 154

NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN

CÁC HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

Phụ lục 1: Danh sách biến số và định nghĩa biến số (chi tiết)

Phụ lục 2: Bảng câu hỏi 1 (cho trẻ trai và trẻ gái)

Phụ lục 3: Bảng câu hỏi 2

Phụ lục 4: Hình ảnh mẫu khám dậy thì theo Tanner

Phụ lục 5: Kết quả phân tích thành phần cơ thể (bằng cân kháng trở

sinh học điện tử Tanita)

Phụ lục 6: Tài liệu truyền thông

Phụ lục 7: Mẫu thư ngỏ gởi phụ huynh học sinh

Phụ lục 8: Thông tin sản phẩm bổ sung và nhà sản xuất

Phụ lục 9: Biểu mẫu theo dõi nhận thuốc bổ sung

Phụ lục 10: Biểu mẫu theo dõi tham dự truyền thông và nhận quà

Phụ lục 11: Bản đồ địa giới huyện Củ Chi

MỘT SỐ HÌNH ẢNH CỦA CUỘC ĐIỀU TRA

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Danh mục Diễn giải

Tiếng Việt

BPSD Bộ phận sinh dục

CC Chiều cao

NLKP Năng lượng khẩu phần

GTSH Giá trị sinh học

SDD Suy dinh dưỡng

TB Trung bình

TLTK Tài liệu tham khảo

TTDD Tình trạng dinh dưỡng

Tiếng Anh

American Academic of Pediatrics (Hiệp hội Nhi Khoa AAP Hàn lâm Mỹ)

Breast stage 1 (Phát triển tuyến vú ở giai đoạn 1 theo B1 phân giai đoạn dậy thì của tác giả Tanner)

Body Fat % (Tỉ lệ phần trăm của trọng lượng mỡ cơ thể BF % so với thể trọng)

BMI Body Mass Index (Chỉ số khối cơ thể)

Dichlorodiphenyldichloroethylen (Hợp chất hoá học có DDE trong thuốc trừ sâu có thể gây ảnh hưởng trên dây thì)

DiEthylHexyl Phthalate (Một hợp chất hoá học phụ gia DEHP trong nhựa có thể ảnh hưởng trên dậy thì)

DNA Desoxy-Ribonucleic Acid (Đơn vị giữ mã di truyền)

EEG ElectroEncephaloGraph (Điện não đồ)

FM Fat Mass (Trọng lượng khối mỡ của cơ thể)

FFM Free Fat Mass (Trọng lượng khối không mỡ của cơ thể)

Genitalia stage 1 (Phát triển tinh hoàn ở giai đoạn 1 theo G1 phân giai đoạn dậy thì của tác giả Tanner)

GH Growth Hormone (Nội tiết tố tăng trưởng)

Good Manufacturing Practice (Thực hành sản xuất dược GMP phẩm tốt)

Gonadotropin Realesing Hormone (Nội tiết tố hướng GnRH sinh dục tiết từ tuyến yên)

Human Immunodeficiency Virus (Siêu vi gây hội chứng HIV suy giảm miễn dịch ở người)

Insulin-Like Growth Factors (Các yếu tố tăng trưởng có IGFs tác dụng tương tự nội tiết tố Insulin)

MEHP DiEthylHexyl Phthalate

National Library Medicine (Một hợp chất hoá học phụ MEDLINE gia trong nhựa có thể ảnh hưởng trên dậy thì)

Meat, Fish, Poultry factors (Các yếu tố có trong thịt, cá,

MFP factors gia cầm có ảnh hưởng trên hấp thu chất dinh dưỡng tại tế

bào niêm mạc ruột)

MM Muscle Mass (Trọng lượng khối cơ)

National Health and Nutrition Examination Survey NHANES (Khảo sát về dinh dưỡng và sức khoẻ quốc gia – Mỹ)

National Center of Health Statictics (Trung tâm quốc gia NCHS về các số liệu thống kê sức khoẻ - Mỹ)

Bisphenol A (Một hợp chất hoá học phụ gia trong nhựa PBA có thể ảnh hưởng trên dậy thì)

PolyBrominated Biphenyls (Một hợp chất hoá học phụ PBBs gia trong nhựa có thể ảnh hưởng trên dậy thì)

PolyChlorinated Biphenyls (Một hợp chất hoá học phụ PCBs gia trong nhựa có thể ảnh hưởng trên dậy thì)

Peak Bone Density (Mật độ xương đỉnh – Mật độ xương PBD cao nhất trong suốt đời người)

PH Public Hair (Lông mao ở vùng kín)

Peak Height Velocity (Tốc độ tăng trưởng chiều cao đỉnh

PHV – Tốc độ tăng chiều cao trong 1 năm nhiều nhất trong

suốt thời gian dậy thì)

Peak Weigh Velocity (Tốc độ tăng trưởng cân nặng đỉnh

PWV – Tốc độ tăng cân nặng trong một năm nhiều nhất trong

suốt thời gian dậy thì)

Rapid Eye Movement (Giai đoạn lay động nhãn cầu REM nhanh của giấc ngủ)

SD Standard Devation (Độ lệch chuẩn)

TBF Total Body Fat (Tổng trọng lượng khối mỡ của cơ thể)

Total Body Water (Tổng trọng lượng khối nước của cơ TBW thể)

WHO World Health Organization (Tổ chức Y tế Thế giới)

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng Nội dung Trang

6 Các giai đoạn dậy thì theo tiêu chuẩn Tanner 1.1.

7 Tuổi bắt đầu dậy thì theo một số nghiên cứu ở nước ngoài 1.2.

8 Tuổi hành kinh lần đầu ở một số quốc gia 1.3.

9 Tuổi hành kinh lần đầu ở Việt Nam 1.4.

Tốc độ tăng chiều cao trung bình trong các giai đoạn dậy thì 11 1.5.

14 Đỉnh tăng trưởng cân nặng 1.6.

Các nghiên cứu về tỉ lệ ảnh hưởng của di truyền lên tầm vóc 17 1.7.

Mối liên quan giữa các chỉ số của dậy thì với chế độ ăn, 22 1.8.

chiều cao và tình trạng dinh dưỡng, Havard Longitudinal

Sdudies của Khoa Sức khoẻ Trẻ em Đại Học Harvard

Tính khả dụng sinh học của một số thực phẩm giàu canxi 24 1.9.

Tỉ lệ canxi nguyên tố, khả năng hấp thu và giá thành của các 25 1.10.

loại muối canxi dùng trong chế phẩm bổ sung canxi

Ảnh hưởng của các yếu tố hoá học đến dậy thì và/hoặc tăng 32 1.11.

trưởng qua một số nghiên cứu trên thế giới

70 Phân bố mẫu nghiên cứu theo tuổi và giới 3.1.

71 Phân loại và so sánh tình trạng dinh dưỡng theo giới 3.2.

72 Phân bố các giai đoạn dậy thì ở học sinh nam và nữ 3.3.

74 Phân bố giai đoạn dậy thì 2 theo tuổi và giới 3.4

75 Tuổi trung bình của các giai đoạn dậy thì 3.5.

76 Phân bố xuất tinh lần đầu ở nam và hành kinh lần đầu ở nữ 3.6.

theo giai đoạn dậy thì

Tuổi trung bình của thời điểm xuất tinh lần đầu ở nam và 76 3.7.

hành kinh lần đầu ở nữ

Tuổi khởi phát dậy thì trung bình theo giới liên quan đến 77 3.8.

tình trạng dinh dưỡng

Tuổi xuất tinh lần đầu ở nam và hành kinh lần đầu ở nữ liên 78 3.9.

quan đến tình trạng dinh dưỡng hiện

Chiều cao trung bình theo giới ở các giai đoạn dậy thì 79 3.10.

Cân nặng trung bình theo giới ở các giai đoạn dậy thì 80 3.11.

Tỉ lệ mỡ cơ thể trung bình ở các giai đoạn dậy thì so sánh 81 3.12.

theo tình trạng dinh dưỡng

Trọng lượng khối mỡ trung bình ở các giai đoạn dậy thì so 82 3.13.

sánh theo tình trạng dinh dưỡng

Trọng lượng trung bình khối không mỡ ở các giai đoạn dậy 84 3.14.

thì so sánh theo tình trạng dinh dưỡng

Trọng lượng trung bình khối cơ ở các giai đoạn dậy thì so 85 3.15.

sánh theo tình trạng dinh dưỡng

Chiều cao trung bình theo tuổi của học sinh nam đã và chưa 86 3.16.

xuất tinh lần đầu

Chiều cao trung bình theo tuổi của học sinh nữ đã và chưa có 86 3.17.

hành kinh lần đầu

Sự xuất hiện các biểu hiện của dậy thì ngoài cơ quan sinh 87 3.18.

dục trong các giai đoạn dậy thì

Phân bố tuổi theo giai đoạn dậy thì tại thời điểm ban đầu 89 3.19

Tỉ lệ học sinh từng được cung cấp kiến thức về tuổi dậy thì 89 3.20.

89 3.21. Nguồn cung cấp thông tin về kiến thức tuổi dậy thì

Bảng tổng hợp về các kiến thức dinh dưỡng liên quan đến 90 3.22.

phát triển tầm vóc

91 3.23. Kiến thức của học sinh về các chất dinh dưỡng liên quan đến

sự phát triển tầm vóc

91 3.24. Kiến thức của học sinh về các yếu tố liên quan đến phát triển

tầm vóc ở tuổi dậy thì

92 3.25. Thái độ của học sinh đối với các yếu tố liên quan đến phát

triển tầm vóc ở tuổi dậy thì

Thực hành của học sinh về các yếu tố liên quan đến phát 93 3.26.

triển tầm vóc ở tuổi dậy thì

Bảng tổng hợp đánh giá chung về kiến thức, thái độ, thực 94 3.27.

hành đối với các yếu tố liên quan đến tăng trưởng trong tuổi

dậy thì

Phân bố các mức độ đánh giá kiến thức dinh dưỡng theo 94 3.28

Kiến thức – Thái độ - Thực hành tốt

Phân bố mẫu theo giới tính ở hai nhóm học sinh THCS thị 95 3.29.

trấn Củ Chi có và không can thiệp truyền thông

Sự thay đổi Kiến thức sau can thiệp truyền thông 95 3.30.

98 3.31. Hiệu quả can thiệp về sự thay đổi tỉ lệ học sinh đạt điểm

“kiến thức tốt” ở yếu tố kiến thức chung trong độ tuổi dậy thì

trước và sau truyền thông

Sự thay đổi Thái độ sau can thiệp truyền thông 98 3.32.

Sự thay đổi Thực hành sau can thiệp truyền thông 100 3.33.

Phân bố mẫu can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm theo 101 3.34.

giới tính và giai đoạn dậy thì ở hai nhóm

102 3.35. Mức độ gia tăng chiều cao trung bình / năm ở nhóm chứng

và nhóm can thiệp theo các giai đoạn dậy thì

103 3.36. Mức độ gia tăng cân nặng trung bình / năm ở nhóm chứng và

nhóm can thiệp theo các giai đoạn dậy thì

Sự thay đổi tỉ lệ mỡ cơ thể trung bình /năm ở nhóm chứng và 105 3.37.

nhóm can thiệp theo các giai đoạn dậy thì

Sự thay đổi trọng lượng khối mỡ trung bình /năm ở nhóm 106 3.38.

chứng và nhóm can thiệp theo các giai đoạn dậy thì

Sự thay đổi trọng lượng khối cơ trung bình /năm ở nhóm 107 3.39.

chứng và nhóm can thiệp theo các giai đoạn dậy thì

Sự thay đổi trọng lượng khối không mỡ trung bình /năm ở 108 3.40.

nhóm chứng và nhóm can thiệp theo các giai đoạn dậy thì

110 3.41. Mức tăng chiều cao trung bình /năm theo tuổi trong nhóm

chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm

112 3.42. Mức tăng cân nặng trung bình /năm theo tuổi trong nhóm

chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ Nội dung Trang

20 1.1.

Chiều cao trung bình học sinh Nhật 6-15 tuổi trong thế kỷ 20

Chiều cao trung bình của người Việt Nam 21 1.2.

29 1.3.

Sự thay đổi nồng độ GH/máu theo chu kỳ ngày đêm

73 3.1.

Phân bố các giai đoạn dậy thì theo tuổi ở học sinh nam

73 3.2

Phân bố các giai đoạn dậy thì theo tuổi ở học sinh nữ

111 3.3.

So sánh PHV của nhóm chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm trên học sinh nam

118 4.1

Diễn tiến tuổi hành kinh lần đầu ở nữ thiếu niên sống ở vùng đô thị theo thời gian qua một số nghiên cứu tại Việt Nam

127 4.2

Mức tăng cân nặng trung bình ở các giai đoạn dậy thì của học sinh nam và nữ

129 4.3.

So sánh trọng lượng khối mỡ và tỉ lệ mỡ cơ thể của nam thiếu niên giai đoạn cuối dậy thì giữa nghiên cứu Củ Chi với nghiên cứu Fels

129 4.4.

So sánh trọng lượng khối mỡ và tỉ lệ mỡ cơ thể của nữ thiếu niên giai đoạn cuối dậy thì giữa nghiên cứu Củ Chi với nghiên cứu Fels

134 4.5.

Đánh giá kiến thức về tuổi dậy thì và các yếu tố liên quan đến tăng trưởng trong độ tuổi dậy thì

136 4.6.

Đánh giá thái độ về các yếu tố liên quan đến tăng trưởng trong độ tuổi dậy thì

137 4.7.

Đánh giá thực hành về các yếu tố liên quan đến tăng trưởng trong độ tuổi dậy thì

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ

Sơ đồ Nội dung Trang

Quy trình chọn mẫu và tiến hành nghiên cứu 48 2.1.

49 2.2.

Số lượng mẫu nghiên cứu dùng trong phân tích cuối cùng

DANH MỤC HÌNH ẢNH

Hình ảnh Nội dung Trang

Các giai đoạn dậy thì theo tiêu chuẩn Tanner 6 1.1.

ĐẶT VẤN ĐỀ

Cải thiện và nâng cao tầm vóc thanh niên Việt Nam là một trong

những mục tiêu quan trọng được đặt ra trong các kế hoạch hành động chăm

sóc sức khoẻ của ngành Y tế nói riêng và toàn xã hội Việt Nam nói chung ở

giai đoạn đầu của thế kỷ 21 [1], [2]. Sự chú trọng này được thể hiện rõ nét

qua việc Chiến lược Quốc gia về Dinh dưỡng trong giai đoạn 2010-2020 và

tầm nhìn đến năm 2030 đã hoạch định các hành động cụ thể nhằm đạt được

mục tiêu của Chiến lược là đến năm 2020 chiều cao trung bình của thanh

niên theo giới tăng 1 – 1,5 cm so với năm 2010 [3].

Theo quy luật tự nhiên, tầm vóc của con người chủ yếu được quyết

định trong giai đoạn tăng trưởng, tức khoảng 15-25 năm đầu tiên của cuộc

đời, bao gồm các giai đoạn phôi, thai, sơ sinh, nhũ nhi, tiền học đường, học

đường, tiền dậy thì và dậy thì [4], [5], trong đó các giai đoạn quan trọng nhất

đã được khoa học xác định là giai đoạn bào thai, dưới 2 tuổi, tiền dậy thì và

dậy thì [6]. Theo kết quả của nhiều nghiên cứu trên thế giới, sự tăng tốc về

tăng trưởng trong giai đoạn dậy thì có thể đóng góp 15-25 % chiều cao lúc

trưởng thành của một cá thể [7], [8], cũng như là giai đoạn quan trọng để

hoàn tất thành phần cơ thể và các cơ quan chức năng khác [9], [10]. Tuổi

dậy thì cũng là giai đoạn phát triển về nhận thức đủ để các can thiệp về

truyền thông, giáo dục, đào tạo có thể đạt hiệu quả và có ảnh hưởng tích cực

trong việc hình thành kiến thức, thái độ và hành vi đúng về dinh dưỡng, yếu

tố gián tiếp quan trọng để có những nhân tố có tầm vóc vượt trội trong xã

hội [11].

Một đặc điểm quan trọng mà hầu như tất cả các nhà nghiên cứu đều

nhắc đến khi đề cập đến những biểu hiện đặc trưng của của giai đoạn dậy thì

là các mốc thời điểm (milestones) và sự thay đổi nhân trắc, tâm lý… thường

rất đa dạng và có nhiều khác biệt liên quan đến chủng tộc, địa dư, điều kiện

kinh tế, môi trường xã hội…[12], [13], [14]. Chính vì vậy, mỗi quốc gia,

với đặc điểm về chủng tộc, địa dư, kinh tế… khác nhau, cần phải tiến hành

các nghiên cứu chuyên biệt về các đặc điểm của dậy thì ở đất nước mình, từ

đó có thể đề xuất các giải pháp can thiệp thúc đẩy phát triển tầm vóc cho giai

đoạn này một cách hiệu quả nhất. Tại Việt Nam, do tính chất ưu tiên liên

quan đến kinh tế và mức độ nghiêm trọng của nguy cơ, các nghiên cứu và

can thiệp nhằm mục tiêu cải thiện dinh dưỡng trong thời gian qua tập trung

chủ yếu vào nhóm trẻ dưới 5 tuổi và phụ nữ mang thai. Mặc dù ngay từ thập

niên 60 của thế kỷ 20 cũng đã có nghiên cứu về độ tuổi dậy thì [15] và tiếp

sau đó cũng đã có một số tác giả thực hiện các nghiên cứu có liên quan đến

tuổi dậy thì [16], [17], hoặc các đặc điểm về tuổi hành kinh lần đầu [17],

chiều cao, cân nặng… [18], [19], [20], trong giai đoạn dậy thì, nhưng các

nghiên cứu này được tiến hành theo nhiều định hướng khác nhau tuỳ thuộc

vào chuyên ngành của các tác giả, đối tượng và phương pháp nghiên cứu

cũng khác nhau, phần nhiều là các nghiên cứu cắt ngang và được tiến hành

trong những giai đoạn kinh tế xã hội khác nhau. Những nghiên cứu này chưa

được lồng ghép với các nghiên cứu dinh dưỡng nhằm có một bức tranh toàn

cảnh rõ ràng và đầy đủ về các đặc điểm của sự tăng trưởng trong độ tuổi dậy

thì tại Việt Nam;; Đặc biệt là trong giai đoạn mới hiện nay với những thay

đổi sâu sắc về kinh tế, xã hội, khả năng tiếp cận với thông tin dinh dưỡng và

tiếp cận lương thực thực phẩm có nhiều khác biệt so với những giai đoạn

trước đây.

Bên cạnh đó, nghiên cứu liên quan đến khẩu phần dinh dưỡng cũng cho

thấy các nguy cơ về việc thiếu hụt các chất dinh dưỡng trong cộng đồng

cũng rất khác nhau ở Việt Nam [21], bao gồm cả các đối tượng trẻ trong tuổi

tiền dậy thì – dậy thì. Tuy nhiên, các nghiên cứu về hiệu quả của truyền

thông hoặc hiệu quả của bổ sung các chất dinh dưỡng bảo vệ sức khoẻ

xương thường được tiến hành cho những đối tượng có nguy cơ cao như

người cao tuổi hay trẻ nhỏ [22], [23]. Nghiên cứu can thiệp trên nhóm trẻ

tuổi dậy thì hỗ trợ phát triển tối đa tiềm năng di truyền về tầm vóc và tăng

dự trữ các khối quan trọng của cơ thể như khối cơ, khối xương… còn ít và

chưa có hệ thống.

Củ Chi là một huyện ngoại thành của TPHCM, nơi trẻ em có tình trạng

dinh dưỡng ở mức trung bình, trẻ sống trong các gia đình với mô hình kinh

tế xã hội rất đa dạng bao gồm cả vùng đô thị, vùng công nghiệp hoá lẫn vùng

nông thôn cũ. Nghiên cứu “Hiệu quả can thiệp truyền thông và bổ sung

canxi, vitamin D, kẽm cho học sinh trung học cơ sở độ tuổi dậy thì tại thị

trấn Củ Chi năm học 2012-2013” được tiến hành nhằm thu thập bộ số liệu

về sự tăng trưởng trong độ tuổi dậy thì và bước đầu đánh giá hiệu quả của

một số can thiệp cho học sinh trung học cơ sở ở một khu vực dân cư đang

phát triển về kinh tế - một mô hình xã hội thông dụng tại Việt Nam hiện nay.

Kết quả của đề tài có thể là cơ sở khoa học để đưa ra các giải pháp can thiệp

hiệu quả góp phần cải thiện tầm vóc của thanh niên Việt Nam.

MỤC TIÊU N GHIÊN CỨU

Mục tiêu chung:

Xác định hiệu quả của can thiệp truyền thông đến sự thay đổi kiến

thức, thái độ, thực hành và can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm đến sự

phát triển tầm vóc của học sinh độ tuổi dậy thì đang học trung học cơ sở tại

Thị trấn Củ Chi – TPHCM năm học 2012-2013.

Mục tiêu cụ thể:

1. Mô tả thực trạng về độ tuổi dậy thì và các đặc điểm về cân nặng, chiều

cao và thành phần cơ thể trong các giai đoạn dậy thì ở học sinh trung học

cơ sở.

2. Đánh giá hiệu quả của can thiệp truyền thông lên sự thay đổi về kiến

thức, thái độ, thực hành và hiệu quả của việc bổ sung canxi, vitamin D,

kẽm đến sự thay đổi các chỉ số cân nặng, chiều cao và thành phần cơ thể

của học sinh nói trên trong thời gian dậy thì.

Chương 1: TỔN G QUAN TÀI LIỆU

1.1. CÁC ĐIỂM MỐC TRONG ĐỘ TUỔI DẬY THÌ VÀ ĐẶC ĐIỂM

VỀ CHIỀU CAO, CÂN N ẶN G, THÀN H PHẦN CƠ THỂ TRON G

CÁC GIAI ĐOẠN DẬY THÌ

Dậy thì là giai đoạn chuyển tiếp từ trẻ con sang người lớn cả về mặt

cơ thể học lẫn chức năng sinh học [24], [25]. Giai đoạn phát triển ngay trước

khi dậy thì thật sự xảy ra được gọi là tiền dậy thì (prepuberty), thường khó

xác định trên lâm sàng. Trong nghiên cứu khoa học và ứng dụng lâm sàng,

hai giai đoạn này luôn được ghép chung với nhau thành giai đoạn tiền dậy

thì và dậy thì để xem xét sự tăng trưởng và phát triển một cách liên tục,

không gián đoạn [26], [27].

1.1.1. Các giai đoạn của quá trình dậy thì và các chỉ số quan trọng

1.1.1.1. Các giai đoạn của quá trình dậy thì

Có một số phân loại giai đoạn dậy thì khác nhau đang được sử dụng

trên thế giới như WHO 2010 [25], Hiệp hội Nhi Khoa Hoa Kỳ (American

Academic of Pediatrics – AAP) 2013 [28], Đơn vị Chăm sóc sức khoẻ vị

thành niên của trường Đại học Nam California (Adolescents Health Care –

University of South California) [8],… nhưng bảng giai đoạn dậy thì được sử

dụng thông dụng nhất và được xem là nền tảng là bảng phân độ dậy thì theo

Tanner [29]. Theo Tanner, quá trình dậy thì chia 5 giai đoạn và các dấu hiệu

dùng để phân định các giai đoạn khác nhau của dậy thì đều là các dấu hiệu

của sự phát triển đặc tính sinh dục thứ phát bên ngoài.

Bảng 1.1. Các giai đoạn dậy thì theo tiêu chuẩn Tanner [29]

Lông mao ở BPSD

Tinh hoàn ở nam

Tuyến vú ở nữ

(PH – Public hair)

(G – Genitalia)

(B – Breast)

Không

Giai đoạn 1

B1: Như trẻ em

(Tiền dậy thì)

Giai đoạn 2

(Khởi phát

dậy thì)

Giai đoạn 3

B2: Mầm vú (chồi vú) to lên do tuyến vú tăng kích thước , quầng vú rộng B3: Tuyến vú và quầng vú tiếp tục to hơn, có ít tổ chức mô tuyến vú

PH2: Lông mao mọc lưa thưa ở vùng hạ bộ, nhạt màu PH3: Lông mao đậm màu hơn, thô và xoăn hơn nhưng vẫn còn thưa

Giai đoạn 4

G1: Thể tích tinh hoàn <3 ml Chiều dài tinh hoàn < 2,5 cm G2: Thể tích tinh hoàn 3-6 ml Chiều dài tinh hoàn 2,5-3,2 cm Tăng sắc số da ở da bìu. G3: Thể tích tinh hoàn 6-12 ml Chiều dài tinh hoàn 3,3-4 cm Tăng kích thước dương vật theo chiều dài. G4: Thể tích tinh hoàn 12-16 ml Chiều dài tinh hoàn 4,1-4,5 cm Tăng kích thước dương vật theo chiều ngang.

B4: Núm vú và quầng vú nổi hẳn trên bề mặt tuyến vú. Tuyến vú tiếp tục gia tăng kích thước

Giai đoạn 5

(Hoàn tất dậy

thì - Trưởng

thành)

G5: Thể tích tinh hoàn >16 ml Chiều dài tinh hoàn >4,5 cm Bìu, tinh hoàn và dương vật đạt kích thước trưởng thành.

PH4: Lông mao vùng hạ bộ gần giống ở người trưởng thành, nhưng phân bố trên một diện tích hẹp PH5: Lông mao vùng hạ bộ đạt mức độ trưởng thành giống người lớn, lan ra giữa hai đùi

B5: Tuyến vú đạt kích thước và hình dáng trưởng thành. Quầng vú xẹp xuống bằng trong khi núm vú vẫn nhô cao hơn bề mặt tuyến vú

Hình 1.1: Các giai đoạn dậy thì theo Tanner

1.1.1.2. Các mốc thời điểm (milestones) quan trọng của quá trình dậy thì

Tuổi khởi phát dậy thì

Về lý thuyết, tuổi khởi phát dậy thì được tính từ khi có hiện tượng gia

tăng nồng độ GnRH trong máu. Tuy nhiên trong thực tế, thời điểm này hầu

như không thể xác định được nếu không làm xét nghiệm sinh hoá máu, điều

rất ít khả thi ngay cả ở những nước phát triển, vì vậy các biểu hiện phát triển

sinh dục thứ phát ở giai đoạn 2 của Bảng phân loại dậy thì theo Tanner (G2

hay B2) thường được tính là thời điểm bắt đầu dậy thì về mặt lâm sàng [30],

[8], [7], [24]. Dù vậy, do sự tăng tốc phát triển về thể chất thường đã bắt đầu

từ lúc có sự gia tăng các nội tiết tố liên quan trong máu, nên các nghiên cứu

về sự tăng trưởng thể chất của toàn bộ thời gian dậy thì vẫn ghi nhận sự tăng

trưởng chung của giai đoạn tiền dậy thì – dậy thì, chứ không phải chỉ tính từ

thời điểm bắt đầu dậy thì về mặt lâm sàng.

Tuổi khởi phát dậy thì thay đổi khá nhiều qua những nghiên cứu khác

nhau ở các vùng địa dư khác nhau và thời gian tiến hành nghiên cứu [31],

[32], [13]. Các nghiên cứu tìm được đa phần thực hiện ở Mỹ và các nước

châu Âu. Tại Việt Nam, chưa có nghiên cứu công bố về tuổi bắt đầu dậy thì.

Bảng 1.2: Tuổi bắt đầu dậy thì qua một số nghiên cứu nước ngoài

Quốc gia Tuổi bắt đầu dậy thì TLTK

Năm công bố Đối tượng Tuổi

Mỹ (2011) Nữ da đen [32] 8,8

Nữ gốc Tây Ban Nha 9,3

Nữ gốc châu Á 8,7

Nữ da trắng 8,7

Anh (1970) Nam 11,6 [13]

Thuỵ điển (1996) Nam 11,6

Hà Lan (2001) Nam 11,5

Thuỵ Sỹ (1983) Nam 11,2

Tây Ban Nha (2002) Nam 12,3

Tuổi hành kinh lần đầu ở nữ hay xuất tinh lần đầu ở nam

Đánh dấu thời điểm trưởng thành về chức năng của hệ sinh dục, tức là

hiện tượng tạo trứng hoặc tinh trùng, có ý nghĩa xác định thời điểm mà cơ

thể có khả năng thực hiện các chức năng sinh dục và sinh sản [30], [8], [7],

[24]. Một điều cần lưu ý là thời điểm hành kinh lần đầu ở nữ hay xuất tinh

lần đầu ở nam không phải là thời điểm hoàn tất dậy thì, mà thời điểm này có

thể xảy ra ở bất cứ giai đoạn nào của dậy thì. Hành kinh lần đầu thường xuất

hiện ở giai đoạn dậy thì 4 của nữ [25], trong khi xuất tinh lần đầu nhiều nhất

ở giai đoạn dậy thì 3 ở nam [28].

Tuổi hành kinh lần đầu ở nữ là chỉ số được sử dụng nhiều nhất trong

các nghiên cứu liên quan đến dậy thì. Các nghiên cứu thu thập được cho thấy

một khuynh hướng chung là các chủng tộc khác nhau ở các châu lục khác

nhau sẽ có độ tuổi hành kinh lần đầu khác nhau, và độ tuổi này đang có

khuynh hướng ngày càng trẻ hơn trên toàn cầu.

Bảng 1.3: Tuổi hành kinh lần đầu ở trẻ gái ở một số quốc gia [31]

Quốc gia

Tuổi hành kinh lần đầu ở nữ

Tốc độ trẻ hoá

Thời gian

Tuổi

Đầu thế kỷ 20

0,2-0,4 tuổi /20- 30 năm

Mỹ

Thập niên 50

12,8

1988-1994

12,4

Đầu thế kỷ 20

Nhật

Thập niên 30

1960-1970

1980 – 1985

12,2

Đầu thế kỷ 20

Na Uy

Thập niên 50 – 80

13,3

Thập niên 30

14,3

Đan mạch

Thập niên 80

13,2

1965

13,4

Hà Lan

1985

13,3

1997

13,2

1955

13,41

Bồ Đào Nha (đối

1966

12,9

0,51 tuổi/ 11 năm

tượng trẻ gái sống ở

1978

12,84

0,43 tuổi/ 12 năm

thành phố)

1988

12,96

0,25 tuổi/ 10 năm

Anh

1880 – 1960

0,3 tuổi/ 10 năm

Các nghiên cứu về độ tuổi dậy thì tại Việt Nam cho đến nay vẫn chưa

nhiều, chủ yếu tập trung ở khu vực miền Bắc, và các kết quả còn khá phân

tán do phương pháp nghiên cứu không đồng nhất cả về thiết kế nghiên cứu

lẫn dân số nghiên cứu. Tương tự các quốc gia châu Á khác, các nghiên cứu

có liên quan đến giai đoạn dậy thì ở Việt Nam trước đây quan tâm chủ yếu

đến thời điểm xuất hiện dấu hiệu hành kinh lần đầu ở nữ. Dù chưa đầy đủ,

các số liệu từ những nghiên cứu này cũng cho thấy một cách tổng quát về

tình trạng dậy thì của thiếu niên Việt Nam và ước lượng xu hướng chung là

độ tuổi hành kinh lần đầu của nữ cũng đang ngày càng sớm hơn.

Bảng 1.4: Tuổi hành kinh lần đầu trung bình ở Việt Nam

Năm

Tác giả

Đối tượng

Khu vực

Tuổi hành kinh lần đầu

TLTK

trung bình

1967

N. H. Cận,

16 năm 2 tháng

[15]

Công

nhân

N. T. Đường

1973

H. T. Mịch

Học sinh

Hà Nội

[33]

14 năm  1 năm 5 tháng

1975

Hằng số sinh

Thành phố

[34]

14 năm  1 năm 2 tháng

học

người

Nông thôn

15 năm  3 năm 4 tháng

Việt nam

1978 –

Đ. Kỷ,

Học sinh

Hà Nội

[16]

13 năm 9 th  1 năm 5th

1980

C. Q. Việt

TP. HCM

13 năm 10 th  1năm 5th

Thái Bình

14 năm 5 th  1 năm 3 th

1990

Đ. H. Khuê

Học sinh

Hà Đông

[35]

13 năm 8 th  1 năm 8 th

6-17 tuổi

1996

P. T. M. Đức

Học sinh

Hà nội

[36]

và cộng sự

Nội thành

13 năm 4 th  1 năm 2 th

Ngoại thành

14 năm  1 năm 2 tháng

2001

Nguyễn Văn

Học sinh

Trường THCS

[19]

12 năm 4 th  10 th

Ngô Sỹ Liên

Thắng

9-15 tuổi

Hà Nội

2002

Nguyễn Phú

Học sinh

Hà Nội

[17]

13 năm 2 th  11 tháng

Đạt

6-17 tuổi

Thái Bình

13 năm 5 th  1 năm 3 th

Hà Tây

13 năm 7 th  1 năm 2 th

Thái Nguyên

13 năm 11th  1 năm 5th

Tuyên Quang

13 năm 10th  1 năm 6th

Chung

13 năm 5 th  1 năm 2 th

Tuổi hoàn tất dậy thì

Là thời điểm cơ thể đã phát triển hoàn toàn các đặc điểm sinh dục thứ

phát, tương ứng với các biểu hiện được mô tả trong giai đoạn 5 của các bảng

phân loại dậy thì. Đây là thời điểm đánh dấu sự dừng lại của quá trình phát

triển sinh dục thứ phát, bao gồm cả việc tăng trưởng thể chất như kích thước

tuyến vú hay kích thước tinh hoàn, lẫn các tăng trưởng về chức năng như

hoạt động của hệ nội tiết hay chức năng phóng noãn, sinh tinh… Sau giai

đoạn trưởng thành này, cơ thể bước vào giai đoạn bình nguyên của cả tăng

trưởng và chức năng, các hoạt động của cơ thể được duy trì một thời gian

trung bình khoảng 10 năm trước khi bước vào giai đoạn lão hoá [24].

Tốc độ tăng trưởng đỉnh (Peak Growth Velocity - PGV) – Tốc độ tăng

chiều cao đỉnh (Peak of Height Velocity – PHV) - Tuổi đạt PHV

Tốc độ tăng trưởng là khả năng tăng trưởng của một cá thể (có thể là

tăng trưởng chiều cao hay cân nặng) tính trên một đơn vị thời gian (thường

đo bằng năm). Tốc độ gia tăng chiều cao (cm/năm) thường được quan tâm

hơn vì tiền dậy thì và dậy thì là giai đoạn tăng chiều cao rất nhanh. Mặc dù

ngay từ giai đoạn khởi phát dậy thì, chiều cao đã bắt đầu gia tăng rõ rệt,

nhưng không đồng đều trong suốt thời gian dậy thì [37]. Tốc độ gia tăng

chiều cao lớn nhất trong thời gian dậy thì được gọi là Tốc độ gia tăng chiều

cao đỉnh. Tuổi mà ở thời điểm đó PHV xuất hiện được gọi là Tuổi đạt PHV.

Có sự khác biệt về PHV trong các nghiên cứu ở các quốc gia khác nhau

[8], [14], [7], [29], [38]. Tại Mỹ, nghiên cứu của Landmark ghi nhận tuổi

đạt PHV là 13,5 tuổi ở nam và 11,5 tuổi ở nữ, với PHV trung bình là 10,3

cm/năm ở nam và 9 cm/năm ở nữ [8];; nghiên cứu của Val Abasi công bố

trên tạp chí Pediatrics tháng 8/1998 cũng cho kết quả tương tự về độ tuổi đạt

PHV, nhưng mức độ tăng chiều cao tối đa lại thấp hơn, chỉ khoảng 9,5

cm/năm ở nam và 8,3 cm/năm ở nữ [39];; nghiên cứu cho kết quả thấp nhất

về PHV là của David S. Rosen: 9 cm/năm ở nam và 8 cm/năm ở nữ [14].

Khác biệt về tuổi đạt PHV nhìn thấy rõ hơn khi so sánh kết quả các nghiên

cứu chiều dọc theo thời gian. Các nghiên cứu của Deming và Harpenden

Growth Study (giai đoạn 2) của Tanner trong thập niên 60 của thế kỷ 20 tiến

hành tại Anh cho thấy độ tuổi đạt PHV của nam là 14,1 tuổi, nữ là 12,1 tuổi,

cao hơn rõ rệt so với các số liệu trong các nghiên cứu khoảng 30 năm sau đó

[40]. Điều này có lẽ liên quan với khuynh hướng chung về sự giảm độ tuổi

dậy thì ở các thế hệ trẻ hơn.

1.1.2. Sự phát triển thể chất trong độ tuổi dậy thì

1.1.2.1. Sự phát triển chiều cao

Đã có những chứng cứ thuyết phục và các khuyến nghị từ các tổ chức

chăm sóc sức khoẻ trẻ em trên thế giới (WHO, Unicef) về việc chiều cao của

một cá thể tăng trưởng mạnh mẽ trong 1000 ngày đầu tiên của cuộc đời, tức

là giai đoạn bào thai và giai đoạn trẻ dưới 2 tuổi [41], [42]. Từ sau 2 tuổi,

sự phát triển chiều cao trung bình của trẻ em duy trì khoảng 6 cm mỗi năm

[43], [14]. Ngay khi dậy thì được khởi phát, bắt đầu có sự tăng chiều cao rõ

rệt và nhanh dần ngay trong năm đầu tiên của dậy thì [40]. Có sự khác biệt

về tốc độ tăng trưởng trong những giai đoạn khác nhau của quá trình dậy thì

và giữa hai giới [37], [30].

Bảng 1.5: Tốc độ tăng chiều cao trung bình trong các giai đoạn dậy thì

Các giai đoạn dậy thì Tốc độ tăng chiều cao trung bình (cm/năm)

N am Nữ

5 – 6 5 – 6 Giai đoạn 1

5 – 6 7 – 8 Giai đoạn 2

7 – 8 8 Giai đoạn 3

10 7 Giai đoạn 4

Không tăng thêm nhiều Không tăng thêm nhiều Giai đoạn 5

đến 17 tuổi đến 16 tuổi

Mặc dù số liệu nghiên cứu cho các kết quả không hoàn toàn tương đồng

về thời điểm bắt đầu xuất hiện sự tăng tốc phát triển về chiều cao, nhưng khá

nhiều tác giả đồng thuận với nhau về nhận định là sự thay đổi rõ rệt nhất về

tốc độ tăng chiều cao thường xảy ra ở giai đoạn dậy thì 2 ở nữ và giai đoạn

dậy thì 4 ở nam [28], [7], [25].

Tổng chiều cao đạt được trong suốt giai đoạn dậy thì (thường được tính

từ lúc có sự tăng tốc phát triển chiều cao cho đến khi sự gia tăng chiều cao

dừng hẳn) cũng là một chỉ số rất được chú ý trong các nghiên cứu. Năm

1976 trên tạp chí Annals of Human Biology tại Anh, Tanner và cộng sự đã

công bố các kết quả thu được qua theo dõi ở 55 trẻ nam và 35 trẻ nữ trong

nghiên cứu Harpenden trong đó tổng chiều cao đạt được trong thời gian dậy

thì là 25 cm ở nữ và 28 cm ở nam [38]. Nghiên cứu meta của Val Abbassi

công bố năm 1998 trên tạp chí Pediatrics ở Mỹ cho kết quả cao hơn, tổng

chiều cao đạt được trong thời gian dậy thì ở nam là 30-31 cm, ở nữ là 27,5-

29 cm [39]. Nhìn chung, sự tăng tốc tăng trưởng trong giai đoạn dậy thì có

thể đóng góp 15-25 % chiều cao lúc trưởng thành của một cá thể [8], [7].

Cơ chế sinh lý của hiện tượng dừng tăng trưởng chiều cao là do dừng

tăng sinh sụn tiếp hợp và cốt hoá hoàn toàn phần sụn nằm giữa đầu xương và

thân xương [44]. Tác động cốt hoá sụn tiếp hợp của Estrogens mạnh hơn do

đó ở nữ giới hiện tượng dừng tăng trưởng chiều cao thường xảy ra sớm hơn

so với nam giới khoảng 2 năm, dẫn đến kết quả chung là chiều cao trưởng

thành của nam giới nhiều hơn nữ giới khoảng 12-13 cm, trong đó có khoảng

10 cm là do các thời điểm mốc liên quan đến sự tăng trưởng trong giai đoạn

dậy thì (ví dụ tuổi khởi phát dậy thì, thời điểm dừng tăng trưởng, tuổi đạt

tăng trưởng đỉnh…) của nam thường chậm hơn nữ 2 năm, 2-3 cm còn lại là

do tốc độ tăng trưởng của nam nhanh hơn nữ, nhất là trong giai đoạn tốc độ

tăng trưởng chiều cao đạt đến đỉnh điểm [8]. Với nữ, thời điểm ngừng tăng

trưởng chiều cao có thể có liên quan với tuổi hành kinh lần đầu: trẻ nữ hành

kinh sớm lúc 10 tuổi có thể phát triển thêm 10 cm sau khi hành kinh lần đầu

trong khi trẻ nữ hành kinh lúc 15 tuổi chỉ tăng thêm khoảng 5 cm do thời

gian ngừng tăng trưởng đến sớm hơn [14]. Thời điểm dừng tăng trưởng

chiều cao được đồng thuận nhiều nhất là trong khoảng 18-21 tuổi, mặc dù

cũng có một vài tài liệu cho rằng thời điểm ngừng tăng trưởng chiều cao rất

sớm lúc 16 tuổi [37] hoặc có thể rất muộn vào lúc 25 tuổi.

1.1.2.2. Sự phát triển cân nặng

Giai đoạn dậy thì đóng góp khoảng 50 % trọng lượng cơ thể lý tưởng

lúc trưởng thành, với số cân nặng tăng trung bình là 23,7 kg ở nam và 17,5

kg ở nữ trong suốt giai đoạn dậy thì [8], [7]. Tốc độ tăng cân trung bình

trong thời kỳ dậy thì vào khoảng 9 kg/năm ở nam và 8,3 kg/năm ở nữ. Cũng

tương tự như với tăng trưởng chiều cao, sự tăng cân trong các giai đoạn dậy

thì không đều nhau, đặc biệt là ở nữ. Thường cân nặng ở nữ tăng nhanh ở

giai đoạn đầu của dậy thì, chậm lại quanh thời điểm hành kinh lần đầu, và

tiếp tục tăng nhanh trong giai đoạn cuối của dậy thì, trong khi cân nặng của

nam thì thường gia tăng đều đặn qua các giai đoạn của dậy thì [7].

Bảng 1.6: Đỉnh tăng trưởng cân nặng trung bình và tuổi đạt đỉnh tăng

trưởng cân nặng theo giới [40]

Chỉ số Giới tính n Trung bình SD Nhỏ nhất

– Lớn nhất

PWV (kg/năm) Trẻ trai 46 2,03 4,8 – 14,4 9,8  0,3

Trẻ gái 33 1,46 5,9 – 11,3 8,8  0,25

Tuổi đạt PWV Trẻ trai 46 0,89 12,5 – 14,3  0,13

(năm) 16,4

Trẻ gái 33 1,01 10,7 – 12,9  0,18

14,7

Đỉnh tăng trưởng cân nặng (Peak Weight Velocity - PWV) thường xuất

hiện vào khoảng 6-9 tháng sau thời điểm xuất hiện PHV ở nữ, nhưng lại

thường xuất hiện cùng lượt với PHV ở nam [8]. Theo Tanner, tuổi đạt PWV

trung bình là 14,3 tuổi ở nam và 12,9 tuổi ở nữ, với PWV trung bình theo

thứ tự lần lượt là 9,8 kg/năm và 8,8 kg/năm [40].

Chỉ số tăng cân chịu ảnh hưởng của rất nhiều yếu tố, nên sự thay đổi

cân nặng qua các nghiên cứu khác nhau cũng có rất nhiều khác biệt. Các chỉ

số khác của tăng trưởng có liên quan đến sự phát triển cân nặng bao gồm

tuổi khởi phát dậy thì, hoặc mức độ trưởng thành của cơ thể… cũng không

cho kết quả rõ ràng như là với chỉ số tăng trưởng chiều cao, ngay cả với các

nghiên cứu lớn như Harpenden Growth Sudy của Tanner [40]. Chính vì vậy

việc sử dụng chỉ số tăng trưởng cân nặng để đánh giá về sự tăng trưởng

trong độ tuổi dậy thì cũng có một ý nghĩa giới hạn hơn so với việc sử dụng

chỉ số tăng trưởng chiều cao hoặc các chỉ số khác liên quan đến phân tích

thành phần cơ thể.

1.1.2.3. Sự thay đổi thành phần cơ thể (body composition)

Thành phần cơ thể thường được phân tích theo đặc tính của mô, và

thường được phân chia thành 2 khối chính: khối mỡ và khối không mỡ. Khối

không mỡ gồm hai khối chính là khối xương và khối nạc, trong đó khối nạc

bao gồm khối cơ và khối tế bào trong các cơ quan. Các chỉ số dùng để đo

lường các khối này có thể là trọng lượng tuyệt đối hoặc tỉ lệ phần trăm về

trọng lượng của khối đó so với trọng lượng toàn cơ thể. Trọng lượng đo

được của các khối là trọng lượng khô (không bao gồm khối nước). Thành

phần cơ thể trong giai đoạn dậy thì có sự thay đổi mạnh mẽ do sự thay đổi

của nồng độ nội tiết tố dậy thì [45], [43], [10].

Khối mỡ là khối thay đổi mạnh nhất trong thời kỳ dậy thì ở nữ, vì có

liên quan chặt chẽ đến các nội tiết tố sinh dục nữ. Tính đến thời điểm hoàn

tất dậy thì, khối mỡ trong cơ thể nữ tăng thêm 120 % so với thời điểm bắt

đầu dậy thì, tương đương với trọng lượng khối mỡ tăng thêm vào khoảng

11,4 kg. Tỉ lệ mỡ cơ thể trung bình ở nữ tăng từ 16 % trọng lượng cơ thể ở

giai đoạn đầu của dậy thì lên đến 27 % trọng lựợng cơ thể vào giai đoạn cuối

dậy thì [7]. Ở nam, khuynh hướng tích luỹ mỡ vẫn xảy ra, nhưng vì sự phát

triển dưới tác động của các Androgens chủ yếu là sự phát triển khối cơ và

khối xương, nên tỉ lệ mỡ cơ thể giảm dần, đạt số trung bình vào khoảng 12

% ở giai đoạn cuối dậy thì.

Tuơng ứng với sự thay đổi tỉ lệ mỡ cơ thể, tỉ lệ khối không mỡ ở nữ

giảm từ 80 % xuống còn 70 %, ở nam tăng từ 80 % lên 90% trọng lượng cơ

thể khi so sánh ở hai đầu của thời kỳ dậy thì [8], [7].

Khối xương gia tăng mạnh trong thời kỳ dậy thì và có ý nghĩa quan

trọng đến suốt cả cuộc đời của một cá thể. Trong số các yếu tố dùng để đánh

giá chất lượng xương, chỉ số Mật độ xương (Bone Density) chiếm đến 70-80

% tầm quan trọng. Mật độ xương là mức độ đậm đặc của chất nền và sự

khoáng hóa các mô xương, và giai đoạn dậy thì là một trong hai giai đoạn

quan trọng để gia tăng khối xương, cả về tăng tạo các cấu trúc nền lẫn tăng

vận chuyển khoáng chất vào dự trữ trong mô xương để tạo thành ngân hàng

khoáng chất dự trữ dùng cho đến cuối đời [24], [46]. Mật độ xương cao nhất

trong suốt một đời người được gọi là mật độ xương đỉnh (Peak Bone

Density - PBD). Ngay cả khi sự phát triển chiều cao đã dừng lại, dưới tác

dụng của nội tiết tố GH, xương vẫn có thể tiếp tục gia tăng mật độ, vì vậy

thời điểm đạt PBD thường dài hơn so với thời điểm trẻ ngừng tăng trưởng

chiều cao [47] [48]. Trong một số nghiên cứu ở Mỹ, thời điểm đạt PBD

khoảng 17 tuổi ở nữ và 20 tuổi ở nam, và hiếm khi vượt quá 30 tuổi [48].

1.1.3. Sự phát triển các đặc tính sinh dục thứ phát

1.1.3.1. Lông mao ở bộ phận sinh dục và các vùng khác trên cơ thể

Sự phát triển lông mao là do tác động của Androgens, nên lông mao

phát triển ở nam giới nhiều hơn nữ giới, cả về mật độ (lông mao ở nam dày

hơn ở nữ) lẫn khu vực phân bố (lông mao có ở cơ quan sinh dục ngoài và

nách ở cả hai giới, nhưng ở nam giới có thêm sự phát triển lông mao ở mặt,

ngực bụng, đùi, bắp chân, bắp tay…). Thời điểm phát triển lông mao ở bộ

phận sinh dục thường cùng thời gian với khởi phát dậy thì ở trẻ gái [10], [25]

trong khi thường chậm hơn vài tháng so với dấu hiệu gia tăng kích thước

tinh hoàn và dương vật ở trẻ trai [25].

1.1.3.2. Sự thay đổi của da, mụn trứng cá và mùi cơ thể

Dưới tác động của các Androgens, da sẽ dày hơn, các tuyến dưới da

tăng hoạt động tiết nhờn làm da trở nên bóng dầu và mụn phát triển. Thay

đổi trên da gặp ở trẻ trai nhiều hơn và mức độ cũng nặng nề hơn. Chất nhờn

và mồ hôi được tiết từ các tuyến dưới da chứa thành phần axit béo cao hơn,

nên có mùi khó chịu, nhất là lúc bị oxy hoá khi lưu giữ lâu trên bề mặt da.

Mùi cơ thể thường sẽ nặng hơn ở các khu vực lông mao phát triển.

1.1.3.3. Vỡ tiếng

Biểu hiện vỡ tiếng hầu như chỉ thấy ở trẻ trai, đa số xuất hiện ở giai

đoạn 3 và 4 của dậy thì [10], [25], [49], sau đó tiếp tục giữ cao độ của giọng

nói ở mức thấp làm cho nam giới trưởng thành sẽ có giọng trầm hơn so với

giọng của nữ giới.

1.2. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG LÊN SỰ TĂNG TRƯỞNG VÀ VAI

TRÒ QUAN TRỌNG CỦA DINH DƯỠNG ĐỐI VỚI TĂNG TRƯỞNG

TRONG TUỔI DẬY THÌ

1.2.1. Ảnh hưởng của di truyền lên tiềm năng về tầm vóc trưởng thành

Mức độ ảnh hưởng của di truyền với tiềm năng về tầm vóc trưởng

thành thay đổi tuỳ theo các tài liệu khác nhau. Để tách rời ảnh hưởng của

yếu tố môi trường lên sự phát triển chiều cao, các nghiên cứu về ảnh hưởng

của di truyền lên tăng trưởng thường được tiến hành trên các cặp sinh đôi,

anh chị em ruột, cha mẹ và con cái, hoặc ở những đối tượng nghiên cứu có

liên quan di truyền. Các nghiên cứu trên tiêu chuẩn này đã cho kết quả

thuyết phục về ảnh hưởng của di truyền lên tiềm năng về tầm vóc lúc trưởng

thành của một cá thể [50], [51], [52], [53].

Bảng 1.7: Các nghiên cứu về tỉ lệ ảnh hưởng của di truyền lên tầm vóc

Quốc

Tác giả

Năm công

Đối tượng chọn

Cỡ mẫu

Kết quả

TLTK

gia

bố kết quả

mẫu

n

(%)

Úc

Peter M.

Sinh đôi

3.375

80%

[52]

Visscher

Anh chị em ruột

Sinh đôi

8.798

78% ở nam

[52]

Phần

Lan

75% ở nữ

Trung

Mao-Xin Li

2004

Gia đình

385

65 ở nam

[52]

Quốc

60% ở nữ

Nam

Robert D. FF.

1978

65%

[52]

Phi

Mỹ

Silventoinen

2003

Nghiên cứu Meta

30.111

87-93% ở

[53]

(8 nghiên cứu trên

nam

sinh đôi của 8

68-84% ở nữ

nước châu Âu)

Mỹ

Czerwinski

2007

Nghiên cứu Meta/

65-98%

[51]

nhân trắc của

nghiên cứu Fels

1.2.2. Vai trò quan trọng của dinh dưỡng với tăng trưởng

Trong số những yếu tố môi truờng có ảnh hưởng trên sự tăng trưởng

và tầm vóc trong độ tuổi dậy thì, yếu tố dinh dưỡng luôn là yếu tố được đánh

giá quan trọng hàng đầu [54], [55]. Các nghiên cứu cho thấy, cả thiếu dinh

dưỡng và thừa dinh dưỡng đều có thể ảnh hưởng lên tuổi dậy thì theo những

cách khác nhau.

1.2.2.1. Thiếu dinh dưỡng và ảnh hưởng đến tăng trưởng

Thiếu dinh dưỡng có thể gây ảnh hưởng bất lợi lên quá trình tăng

trưởng và tầm vóc lúc trưởng thành do nhiều cơ chế hoá sinh khác nhau:

[56], [57].

- Giảm trực tiếp các dưỡng chất có vai trò cấu trúc, trong đó quan trọng

nhất là protein, và nhiều chất dinh dưỡng khác.

- Giảm năng lượng cần thiết cho tất cả mọi chu trình chuyển hoá.

- Giảm các chất xúc tác cho các phản úng chuyển hoá như các tiền men

(coenzymes), men (enzymes), chất dẫn truyền (transmitters), chất xúc

tác (catalysts), chất mang (bindings), nội tiết tố (hormones), các hoá

chất trung gian (mediators)…

- Giảm cung cấp oxy do thiếu máu.

Chứng cứ khoa học từ nhiều nghiên cứu trên thế giới ở các thời kỳ khác

nhau đều có sự tương đồng về việc giảm tăng trưởng do tình trạng thiếu dinh

dưỡng [12] [58] [31]. Một nghiên cứu Cohort được tiến hành tại Mỹ theo dõi

30 trẻ nữ có tình trạng thiếu dinh dưỡng trường diễn từ lúc ấu thơ đến tuổi

dậy thì cho thấy tình trạng dinh dưỡng kém có thể ảnh hưởng đến cả tốc độ

tăng trưởng, chất lượng xương và dậy thì chậm hơn so với nhóm trẻ nữ có

tình trạng dinh dưỡng bình thường [59]. Một thống kê về chiều cao của học

sinh 6-15 tuổi tại Nhật Bản trong 100 năm (1900-2000) cho thấy thời gian từ

năm 1940 đến 1950, tức là giai đoạn chiến tranh thế giới lần thứ hai và 5

năm hậu chiến với tình trạng khó khăn về kinh tế, chiều cao trung bình trên

toàn bộ học sinh Nhật ở mọi lứa tuổi và ở cả hai giới đều giảm, thấy rõ nhất

là trên nhóm trẻ 8-14 tuổi. Trong nửa sau thế kỷ 20, chiều cao trung bình của

học sinh Nhật Bản tăng tỉ lệ thuận với sự phát triển kinh tế. [31]

Biểu đồ 1.1. Chiều cao trung bình của học sinh Nhật Bản 6-15 tuổi

trong thế kỷ 20 (1900 – 2000)

Tại Việt Nam, các thống kê liên tục về tình trạng dinh dưỡng theo thời

gian cũng cho các kết quả có thể dùng để suy diễn về mối liên quan giữa

dinh dưỡng kém với sự giới hạn tăng trưởng. Các số liệu điều tra ở từng địa

phương qua các năm đều cho thấy một quy luật đồng nhất là sự kém tăng

trưởng thể chất của trẻ em ở các khu vực kinh tế khó khăn luôn chiếm một

tỉ lệ cao hơn [60], [60]. Trong khoảng gần 50 năm, từ 1938-1985, tức là

suốt giai đoạn chiến tranh liên tục và thời gian khó khăn sau chiến tranh,

chiều cao trung bình của thanh niên Việt Nam hầu như không thay đổi, chỉ

đạt 160 cm ở nam giới và 150 cm ở nữ giới [3],[4]. Từ 1985 đến nay, cùng

với sự phát triển của nền kinh tế và sự cải thiện đáng kể trong cung cấp

lương thực thực phẩm, chiều cao trung bình của tất cả các độ tuổi đều tăng

dần theo thời gian với ước lượng chung về khuynh hướng tăng trưởng thế

tục đối với chiều cao vào khoảng 1-1,5 cm mỗi thập kỷ [61], và khuynh

167.4(cid:0)

163.7(cid:0)

160(cid:0)160(cid:0)

160(cid:0) 160(cid:0) 160(cid:0)

Nam(cid:0)

Nữ(cid:0)

154.7(cid:0)

153(cid:0)

150(cid:0)150(cid:0)

150(cid:0) 150(cid:0) 150(cid:0)

170(cid:0) 168(cid:0) 166(cid:0) 164(cid:0) 162(cid:0) 160(cid:0) 158(cid:0) 156(cid:0) 154(cid:0) 152(cid:0) 150(cid:0) 148(cid:0)

1920(cid:0)

1940(cid:0)

1960(cid:0)

1980(cid:0)

2000(cid:0)

2020(cid:0)

hướng này đặc biệt thấy rõ ở giai đoạn dậy thì 10-15 tuổi [56], [57], [62].

Biểu đồ 1.2. Chiều cao trung bình của người Việt Nam [54]

1.2.2.2. Thừa dinh dưỡng và những ảnh hưởng đến tuổi dậy thì

Điểm ảnh hưởng quan trọng nhất của thừa dinh dưỡng lên tăng trưởng

được ghi nhận qua nhiều nghiên cứu, là có liên quan chặt chẽ đến thời điểm

khởi phát dậy thì, điều này đặc biệt rõ ở nữ. Những nghiên cứu chiều dọc

còn cho thấy được mối tương quan giữa thừa cân – béo phì ở tuổi ấu thơ với

xuất hiện dậy thì sớm ở trẻ. Một nghiên cứu chiều dọc theo dõi sự phát triển

của 183 trẻ nữ từ 5 đến 9 tuổi được công bố trên tạp chí Pediatrics năm 2003

kết luận rằng sự khởi phát dậy thì sớm có liên quan với BMI lúc 5 tuổi và

các thông số dự trữ dinh dưỡng cao (BMI, tỉ lệ mỡ cơ thể, vòng eo tuyệt đối)

lúc 7 tuổi [63]. Một nghiên cứu chiều dọc khác do Viện Nghiên cứu Quốc

gia về Sức khoẻ Trẻ em và Tăng trưởng Người (National Institute of Child

Health and Human Development) tiến hành trên 354 trẻ nữ từ lúc 36 tháng

tuổi đến dậy thì cho kết quả là trẻ có BMI cao hơn lúc 3 tuổi sẽ có tuổi khởi

phát dậy thì sớm hơn, và đưa ra kết luận rằng sự gia tăng tỉ lệ béo phì tại Mỹ

có thể là nguyên nhân của sự giảm độ tuổi khởi phát dậy thì trong những

thập niên cuối của thế kỷ 20 [64].

Mặc dù các nghiên cứu đều cho kết quả về mối tương quan giữa thừa

cân – béo phì với sự giảm độ tuổi khởi phát dậy thì, nhưng chưa có một

nghiên cứu nào đưa ra chứng cứ rằng việc điều chỉnh dinh dưỡng để làm

giảm thừa cân – béo phì có thể giúp làm chậm khởi phát dậy thì hoặc kéo dài

thời gian tăng trưởng [65]. Một nghiên cứu hồi cứu, là một bộ phận của

Chuỗi Nghiên cứu Chiều dọc Havard (Havard Longitudinal Studies – được

bắt đầu từ năm 1929 và kéo dài cho đến nay), tiến hành năm 1999 trên 67 trẻ

gái đã được theo dõi từ lúc mới sinh đến hết tuổi dậy thì [66] cho kết quả về

sự giảm tốc độ tăng trưởng chiều cao đỉnh ở những trẻ có BMI cao từ sau 3

tuổi trở đi, nhưng không đề cập đến tổng thời gian tăng trưởng và chiều cao

trưởng thành, nên cũng không kết luận được về ảnh hưởng của BMI cao trên

tăng trưởng nói chung (bảng 1.9). Ngược lại với tỉ lệ béo phì ngày càng tăng

và khuynh hướng trẻ hoá dậy thì diễn ra trên toàn cầu, tầm vóc trung bình

của người trưởng thành nhìn chung đang tăng thêm (ở các nước đang phát

triển) hoặc vẫn đang ổn định (ở các nước đã phát triển). Vì vậy, kết luận về

ảnh hưởng của thừa dinh dưỡng cho đến nay là mối nguy cơ đối với sức

khoẻ nhiều hơn là với sự tăng trưởng và tầm vóc.

1.2.2.3. Các chất dinh dưỡng cần cho tăng trưởng

Các chất dinh dưỡng có liên quan đến tăng trưởng bao gồm các chất

giữ vai trò cấu trúc như protein, canxi, phốt pho… và những chất có vai trò

trong chuyển hoá (vitamin D, vitamin A, vitamin C, sắt, kẽm, I ốt, flour…)

[54], [67].

Protein và sự tăng trưởng

Mặc dù chiếm tỉ lệ ít nhất trong nhu cầu các chất dinh dưỡng đa lượng,

nhưng vai trò của protein là tối quan trọng với sự tăng trưởng và phát triển,

vì vừa là nguyên liệu cấu trúc của tất cả mọi loại mô, vừa là thành phần cấu

tạo của các chất hỗ trợ như các men, chất trung gian, chất dẫn truyền, chất

xúc tác… Mặt khác, khi khẩu phần protein dư thừa cũng gây ảnh hưởng bất

lợi cho tăng trưởng do (1) giảm hấp thu canxi tại ruột;; (2) tăng nguy cơ thải

canxi qua thận do tăng axit amin máu và thải kèm các azode (hợp chất có

gốc ni tơ) trong máu như amoniac, urea, creatinine… ;; (3) tăng dị hoá canxi

từ kho dự trữ ở xương do làm cân bằng axit-kiềm trong cơ thể dịch chuyển

theo hướng toan khi tăng azode máu.

Kết quả một nghiên cứu nhỏ trong Chuỗi Nghiên cứu Chiều dọc

Havard [66] cho thấy lượng protein khẩu phần cao và sử dụng protein động

vật ưu thế từ những giai đoạn ấu thơ và tiền dậy thì có vẻ liên quan đến tuổi

tăng trưởng sớm hơn, nhưng đồng thời cũng có liên quan đến tốc độ tăng

trưởng nhanh hơn trong thời kỳ dậy thì.

Canxi và các nguồn cung cấp canxi

Canxi là thành phần khoáng chất quan trọng ảnh hưởng đến chất lượng

và kích thước của xương và răng vì vừa là thành phần cấu trúc, vừa là tố chất

tham gia hoạt động của các loại cốt bào. Giai đoạn tiền dậy thì và dậy thì là

giai đoạn tối quan trọng cho việc tăng trưởng, tăng trưởng xương trong giai

đoạn này có thể đóng góp đến 45% tổng khối lượng xương đỉnh [67], vì vậy

đây cũng là giai đoạn mà nhu cầu canxi của cơ thể tăng cao nhất, có thể gấp

đôi so với các giai đoạn trước đó.

Tỷ lệ hấp thu canxi trung bình từ thực phẩm ở người trưởng thành là

khoảng 30%. Ở các đối tượng có nhu cầu canxi cao như trẻ em trong độ tuổi

tăng trưởng, phụ nữ mang thai và cho con bú, sau gãy xương… tỷ lệ hấp thu

có thể lên đến 50%. Chính vì sự hấp thu canxi rất phức tạp và chịu ảnh

hưởng của nhiều yếu tố, nên cần phải xem xét đến tính khả dụng sinh học

(bioavailability), tức là tỉ lệ hấp thu của canxi trong thực phẩm đó khi quyết

định lựa chọn nguồn bổ sung canxi cho cơ thể.[48], [68] (bảng 1.8)

Bảng 1.8. Tỉ lệ canxi được hấp thu từ một số thực phẩm giàu canxi [48]

Thực phẩm

Phần ăn

Lượng

Tỉ lệ hấp thu

Lượng canxi

(serving size)

Canxi/ phần

(%)

vào máu

ăn (mg)

(mg)

Yaourt tách béo

240 ml

488

156

Sữa 2% béo

1 cup

314

100

Sữa tách béo

1 cup

306

Rau cải xoăn

1 cup

179

106

Củ cải xanh

1 cup

197

103

Bông cải xanh

1 cup

Bông cải trắng

1 cup

Rau bó xôi

1 cup

291

Trong số các thực phẩm tự nhiên giàu canxi, sữa động vật là thực phẩm

có hàm lượng canxi cao nhất đồng thời có tỉ lệ hấp thu cao nhất do sự hiện

diện của nhiều yếu tố thuận lợi giúp hỗ trợ hấp thu như đạm whey, đường

lactose… Ngoài ra, thành phần đạm whey trong sữa có chứa những phần tố

protein cơ bản (basic protein fraction) trong đó có vài hợp chất có tác dụng

làm kích thích tạo xương và ức chế sự huỷ xương, theo như kết quả của một

nghiên cứu can thiệp được công bố năm 2001 trên tạp chí Biosci Biothechno

Biochem [69]. Các nghiên cứu về mối liên quan giữa khẩu phần sữa hàng

ngày với sức khoẻ xương và sự tăng chiều cao ở trẻ em đều cho các kết quả

theo hướng tương quan thuận, tức là các đối tượng có khẩu phần sữa hàng

ngày nhiều hơn sẽ có chiều cao tốt hơn và ngược lại [70], [71], [72]. Một

nghiên cứu tại New Zealand trên 50 trẻ em 3-10 tuổi từ chối uống sữa do

nhiều lý do (40 % do bất dung nạp, 42% do không thích mùi vị và 18 % do

lý do khác) đã cho thấy những trẻ này không những có chiều cao thấp hơn so

với chiều cao trung bình theo tuổi có ý nghĩa thống kê mà chất lượng xương

cũng bị ảnh hưởng cả về kích thước xương và mật độ xương [70]. Tác giả

Tomoo Okada (Nhật Bản) nghiên cứu trên 122 trẻ (60 trai và 62 gái) 9-10

tuổi trong vòng 3 năm, và nhận thấy những trẻ uống trên 500 ml sữa mỗi

ngày có chiều cao cuối nghiên cứu vượt trội hơn so với nhóm trẻ uống dưới

500 ml sữa mỗi ngày là 2,5 cm có ý nghĩa thống kê [72]. Ngoài sữa, các thực

phẩm tự nhiên khác như các loại cá tép nhỏ ăn cả xương cả vỏ, cua đồng,

đậu hũ, mè, các loại hải sản có vỏ như ốc, sò… cũng là nguồn cung cấp

canxi tốt. Các hải sản có vỏ thường giàu kẽm, đồng, chì… nên tỉ lệ hấp thu

canxi giảm hơn [68] so với cá tép nhỏ.

Nguồn canxi được bổ sung từ các chế phẩm canxi cũng được xem như

một biện pháp để đáp ứng nhu cầu canxi trong khẩu phần hàng ngày [73].

Đối với các chế phẩm bổ sung canxi, gốc muối trong hợp chất canxi liên

quan đến tỉ lệ hấp thu: canxi liên kết với các gốc vô cơ (carbonate, phosphat)

sẽ khó hấp thu thấp hơn so với canxi liên kết với các gốc hữu cơ (lactate,

citrat, gluconate) (bảng 1.11). Tỉ lệ hấp thu của các chế phẩm này thường

kém hơn so với canxi trong thực phẩm tự nhiên, vì vậy nên dùng cùng lúc

với bữa ăn hỗn hợp để tăng khả năng ion hoá và hấp thu canxi, và luợng

canxi bổ sung thường không nên vượt quá 500mg mỗi lần [48], [68].

Bảng 1.9. Tỉ lệ canxi nguyên tố, khả năng hấp thu và giá thành của các

loại muối canxi dùng trong chế phẩm bổ sung canxi [48], [68]

Muối

% Canxi nguyên tố Mức độ hấp thu

Giá thành

Carbonate

Rẻ hơn

Phosphat

Rẻ hơn

Citrate

Trung bình

Lactate

Đắt hơn

Gluconate

Đắt nhất

Vitamin D

Vitamin D hoạt động tương tự một nội tiết tố trên các tế bào đích rõ

ràng, không phải tác động trên toàn bộ các tế bào của cơ thể như đa số các

vitamin khác. Các tế bào đích của vitamin D bao gồm các tế bào của mô

xương, mô sụn, tế bào niêm mạc ruột và tế bào ống thận [74], [75].

Khoảng 80 % nhu cầu vitamin D được tạo thành từ tiền chất 7-

dehydrocholesterol ở da khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, chỉ có 20 % nhu

cầu vitamin D được cung cấp qua thức ăn, vì vậy, phơi nắng sớm là một yếu

tố quan trọng để cung cấp đủ nhu cầu vitamin D hàng ngày cho cơ thể. Mặc

dù vậy, chế độ ăn là nguồn cung cấp cholesterol quan trọng (từ chất béo

động vật) cho quá trình tạo thành tiền chất của vitamin D ở da. Ở những

nước ôn đới và hàn đới, vitamin D có thể được bổ sung vào thực phẩm hoặc

(chủ yếu là sữa và các chế phẩm sữa) hoặc dùng dưới dạng chế phẩm bổ

sung hàng ngày để đảm bảo nhu cầu khuyến nghị [76], [77], [78].

Kẽm

Kẽm là một nguyên tố vi lượng hoạt động như một yếu tố hỗ trợ cho

hơn 100 loại enzyme trong cơ thể, có liên quan đến nhiều hoạt động khác

nhau trong cơ thể trong đó có tăng trưởng như chuyển hóa năng lượng, tổng

hợp protein, thành phần của các men và tiền men tham gia vào đồng hoá và

dị hoá, ảnh hưởng đến cơ chế tổng hợp và tác động của các nội tiết tố, ảnh

hưởng lên khẩu vị và giấc ngủ…[79], [76]. Những loại thực phẩm giàu kẽm

nhất trong tự nhiên là hàu, sò và các loại hải sản có vỏ, tiếp theo là thức ăn

động vật như thịt heo bò, gia cầm, gan... Lượng kẽm trong thực phẩm thực

vật thường phụ thuộc vào lượng kẽm trong môi trường (đất, nước) và tỷ lệ

hấp thu thường thấp hơn. Tỷ lệ hấp thu của kẽm rất thay đổi, có thể dao

động trong khoảng 10-50 %, tuỳ thuộc vào nhu cầu của cơ thể, luợng kẽm có

trong thức ăn, sự hiện diện của các chất hỗ trợ hấp thu (như vitamin C), các

chất ức chế hấp thu (như tanin trong trà, phytate trong tinh bột), hay các chất

cạnh tranh hấp thu (như sắt, đồng…) trong cùng bữa ăn [80], [81], [82].

Những trường hợp thiếu kẽm đầu tiên được ghi nhận trên thế giới từ

khoảng những năm 60 của thế kỷ trước ở trẻ em Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran,

là những quốc gia ở vùng Trung Đông có chế độ ăn ít kẽm trong khẩu phần

[83]. Những trẻ em thiếu kẽm bị chậm tăng trưởng nên có chiều cao rất thấp

so với trẻ khác cùng độ tuổi, cơ chế chủ yếu do giảm tốc độ tổng hợp DNA,

giảm tổng hợp protein nhất là IGF-1, giảm hoạt động của các tuyến nội

tiết… [84], [80], [82] Các nghiên cứu về nhân trắc tiến hành ở Trung Quốc

trên 707 trẻ nhỏ nhiều độ tuổi cho thấy những trẻ có nồng độ kẽm đo trong

tóc thấp hơn sẽ có chiều cao theo tuổi thấp hơn [85]. Ngoài ra, thiếu kẽm

cũng sẽ dẫn đến rất nhiều các rối loạn không đặc hiệu như mệt mỏi, chán ăn,

tiêu chảy kéo dài, hay bị bệnh nhiễm trùng do miễn dịch kém…, và tất cả

những tác động này đều có thể gây ảnh hưởng trên tăng trưởng [80], [83],

[82], [84], [86]. Nguy cơ ảnh hưởng trên tăng trưởng khi thiếu kẽm dường

như nghiêm trọng hơn ở trẻ trai so với trẻ gái [87].

Tác động lên tăng trưởng của kẽm dường như độc lập với ảnh hưởng

tăng trưởng của GH. Tại Turkey, một nghiên cứu can thiệp được tiến hành

trên 24 trẻ ở độ tuổi tiền dậy thì – dậy thì (tuổi trung bình là 9,3 tuổi) đã

được chẩn đoán thiếu GH và bổ sung GH hàng ngày từ ít nhất 1 năm trước

đó. Vào thời điểm tiến hành can thiệp, 11 trẻ với nồng độ kẽm trong máu

thấp (6,9 ng/ml) có PHV trung bình là 5,98 cm/năm thấp hơn hẳn so với

PHV của 13 trẻ còn lại với nồng độ kẽm trong máu bình thường (8,8 ng/ml)

là 6,9 cm/năm. Sau 6 tháng bổ sung kẽm với liều 1 mg/kg/ngày, nhóm trẻ

thiếu kẽm đạt mức tăng trưởng chiều cao trung bình là 7,51 cm/năm, tăng

thêm 1,53 cm/năm so với trước khi bổ sung kẽm (p<0,05) trong khi nhóm trẻ

không bổ sung kẽm có tốc độ tăng trưởng không thay đổi [88].

1.2.3. Các yếu tố môi trường khác ảnh hưởng trên tăng trưởng

1.2.3.1. Giấc ngủ

Có hai dạng giấc ngủ là “Không đảo nhãn cầu nhanh” (Non-Rapid Eye

Movement – NonREM) còn gọi là giấc ngủ yên lặng (quiet sleep) và “Đảo

Nhãn Cầu Nhanh” (Rapid Eye Movement – REM) còn gọi là giấc ngủ hoạt

động (active sleep) hay giấc ngủ trái nghịch (paradoxical sleep) [89]. Tăng

trưởng sinh học ở cơ thể động vật xảy ra chủ yếu ở giấc ngủ REM [89], [90],

[91]. Tỉ lệ thời gian của giấc ngủ REM so với tổng thời gian của giấc ngủ

thường giảm dần theo tuổi: ở trẻ em, giấc ngủ REM chiếm khoảng 50 % thời

gian ngủ, trong khi ở người trưởng thành giấc ngủ REM chỉ chiếm tỉ lệ

khoảng 20 % [91].

Các sinh vật trong giai đoạn tăng trưởng cần giấc ngủ dài hơn so với

sinh vật trong giai đoạn trưởng thành. Trẻ trong độ tuổi tiền dậy thì – dậy thì

cần ngủ trung bình 8,5 giờ đến 10 giờ mỗi ngày đêm, trong đó giấc ngủ đêm

liên tục ít nhất 7 giờ [92].

Giấc ngủ gây ảnh hưởng trên tăng trưởng thông qua nhiều cơ chế:

- Ảnh hưởng trên nội tiết tố tăng trưởng: Nồng độ GH trong máu thường

đạt đỉnh cao thứ nhì trong ngày khi ngủ sâu, ước lượng khoảng 2 giờ sau

khi bắt đầu ngủ [47].

Biểu đồ 1.3: Sự thay đổi nồng độ GH/máu theo chu kỳ ngày đêm [47]

- Sự gia tăng các nội tiết tố sinh dục có liên quan đến tăng trưởng như LH,

Testosterol, GnRH… [93], [49].

- Giấc ngủ tốt giúp làm giảm nguy cơ tăng BMI và tỉ lệ mỡ cơ thể cũng

như hầu hết các chuyển hoá liên quan đến chất béo [94], thông qua đó

làm giảm nguy cơ trên sự phát triển tầm vóc do thừa dinh dưỡng.

1.2.3.2. Hoạt động thể lực

Hoạt động thể lực (physical activities) theo định nghĩa của WHO là

“các hoạt động vận động của cơ xương dẫn đến tiêu hao năng lượng” [95].

Hiệu quả nổi trội nhất của vận động thể lực là sự khởi hoạt chu chuyển

xương thông qua các vi tổn thương trên mô xương khi vận động, từ đó giúp

mô xương tăng trưởng và tăng dự trữ khoáng chất để đạt đến mật độ xương

cao nhất gọi là Mật độ xương đỉnh (Peak Bone Density - PBD) [96]. Vận

động thể lực cũng liên quan đến sự thay đổi nồng độ các nội tiết tố có tác

động dương tính (possitive affects) trong tạo mô xương như GH, IGL-1...

Các nghiên cứu cho kết quả là tập thể thao tích cực trong độ tuổi dậy thì

có thể giúp tăng mật độ xương gấp đôi ở trẻ trai sau 8 tháng so với nhóm

chứng [97] và 0,7-1,9 lần sau 12 tháng ở trẻ gái so với nhóm chứng [98].

Tuy vậy, cũng đã có nhiều nghiên cứu, đặc biệt là trong lĩnh vực thể thao

chuyện nghiệp, đưa ra các cảnh báo về tình trạng giảm mật độ xương, vô

kinh và biếng ăn tâm lý (anorexia) ở các vận động viên nữ tập luyện nặng,

được gọi là Tam chứng nữ vận động viên (Female Athlete Triad Syndrom)

[99].

Theo khuyến nghị của WHO, cách vận động phù hợp nhất cho nhóm

thanh thiếu niên 5-17 tuổi là: Vận động 60 phút hàng ngày hoặc nhiều hơn ở

cường độ từ trung bình đến mạnh. Để tăng sức mạnh của cơ và sự tăng

trưởng của xương, nên kết hợp các hình thức vận động ngoài trời với các bài

tập cường độ mạnh ít nhất 3 lần mỗi tuần [100].

1.2.3.3. Các chất hoá học trong môi trường

Các nghiên cứu theo dõi trên người có phơi nhiễm với các yếu tố hoá

học trong môi trường cho thấy nhiều loại hoá chất có thể gây ảnh hưởng đến

sự phát triển giới tính và/hoặc quá trình tăng trưởng.

Bảng 1.10: Ảnh hưởng của các yếu tố hoá học trong môi trường sống đến

dậy thì và/hoặc tăng trưởng của một số nghiên cứu trên thế giới

TLTK

Chất hoá học

Nơi nghiên cứu / Đối tượng N C

Phương pháp N C/ Cỡ mẫu

Ảnh hưởng tìm thấy

Thời điểm phơi nhiễm

Michigan

Hồi cứu

[101]

Trước sinh

Thời điểm hành kinh lần đầu sớm hơn 1 năm

Thai phụ ăn cá nhiễm DDE, DDE/máu >25mcg/l

151 trẻ gái (con của các thai phụ)

North Carolina

Tiền cứu

[102]

DDE và PCBs

Trước sinh

Đậm độ DDE >4mcg/g mỡ

316 nữ

Không tìm ra mối liên quan với các thông số dậy thì

278 nam

DDE

Bỉ (Belgium)

Sau sinh Nồng độ DDE

[103]

Thử nghiệm lâm sàng

Trẻ dậy thì sớm

26 trẻ gái di dân có dậy thì sớm và 15 trẻ gái bản địa

trong huyết thanh những trẻ di dân cao hơn (1,04- 1,2mcg/ml) so với nhóm trẻ Bỉ ở nhóm chứng (<0,01ng/ml)

Faroese – Đan Mạch

Tiền cứu

[104]

Trước sinh

PCBs

Trẻ mới sinh

196 trẻ nam

Không tìm thấy mối liên quan trên các giai đoạn dậy thì, thể tích tinh hoàn và sự tăng trưởng trong độ PCBs tuổi dậy thì

Yucheng – China

Tiền cứu

[105]

PCBs và PCDFs

Trước sinh

55 trẻ nam

Chậm tăng trưởng, rối loạn hình thái tăng trưởng.

Bỉ

Cắt ngang

Sau sinh Chậm tăng trưởng

[106]

PCBs và Dioxin

80 nam

2 làng ở nội thành và 1 làng ở ngoại thành

120 nữ

trong giai đoạn dậy thì ở trẻ nam có liên quan với nồng độ phơi nhiễm PCBs cao

Chậm phát triển tuyến vú ở trẻ nữ có liên quan với

nồng độ phơi nhiễm dioxin cao.

Dioxin

Seveso – Ý (Italy)

Sau sinh Không tìm thấy

[107]

282 trẻ gái tiền dậy thì

mối liên quan đến dậy thì

Tiền cứu

[108]

Trước sinh

327 trẻ gái

PBBs Michigan – Mỹ (vụ tai nạn gây phơi nhiễm PBB năm 1973 ảnh hưởng trên 4000 người)

Hành kinh lần đầu và giai đoạn phát triển lông mao vùng kín sớm hơn ở những trẻ phơi nhiễm PBB cao

Chì

Cắt ngang

[109]

Sau sinh Hành kinh lần đầu muộn

2186 trẻ nữ

Nghiên cứu NHANES III & Health (National Nutrition Examination Survey) – Mỹ

Chậm tăng trưởng trong độ tuổi dậy thì

Ấn Độ

Cắt ngang

Sau sinh Chậm

[110]

Endosul fan

Một làng bị phơi nhiễm với thuốc trừ sâu

trưởng thành sinh dục (theo tiêu chuẩn Tanner)

117 trẻ nam endosulsan huyết thanh >7,6 ng/g và 90 trẻ nhóm chứng có endosulsan huyết thanh <1,4 ng/g

Pueto Rico

Bệnh - chứng

[106]

Phtha- lates

41 bệnh nhi có phát triển tuyến vú sớm

Sau sinh Nhóm bệnh nhi có nồng độ DEHP và MEHP trong huyết thanh cao hơn có ý nghĩa

35 trẻ gái trong nhóm chứng

Chú thích

DDE: Dichlorodiphenyldichloroethylene, chất hoá học dẫn xuất từ DDT (dichlorodiphenyltrichloroethane), được dùng trong nông nghiệp làm thuốc trừ sâu

PCBs: Polychlorinated biphenyls, một nhóm hoá chất có tác dụng làm mát, trước đây được sử dụng rộng rãi trong công nghiệp điện, thành phần của các dung dịch làm mát công nghiệp… nhưng đã bị cấm ở nhiều nước từ 1970. Do tính chất bền vững của hợp chất nên vẫn còn tồn lưu trong môi trường ở nhiều nơi.

PBBs: Polybrominated biphenyls, là một nhóm hoá chất dùng trong công nghiệp nhựa với tác dụng tăng khả năng chịu nhiệt của nhựa, thường dùng sản xuất các loại nhựa chịu nhiệt như vỏ

dây điện, vỏ nhựa của điện thoại, laptop, các loại hộp xốp… Hiện đã bị cấm sử dụng ở Mỹ từ những năm 80 của thế kỷ trước, châu Âu năm 2003, Trung Quốc và Hàn Quốc năm 2007

Endosulfan: Một hoá chất hữu cơ dùng trong sản xuất thuốc trừ sâu. Tháng 4/2011, công ước Stockhom đã ban hành lệnh cấm toàn cầu việc dùng hoá chất này trong sản xuất nông nghiệp. Hơn 80 nước bao gồm Mỹ, Canada, Brazil, Liên minh châu Âu, N ewzealand, Úc, một số nước Tây Phi… đã tuân thủ lệnh cấm này, nhưng ở nhiều quốc gia khác, nhất là Trung Quốc, Ấn Độ và các quốc gia châu Á vẫn sử dụng rất rộng rãi.

Phthalate: Là một nhóm chất hoá học dùng trong sản xuất nhựa. Tuỳ loại Phthalate được dùng mà nhựa sẽ trở nên dẻo hơn, cứng hơn hoặc trong suốt hơn. Có rất nhiều hoá chất thuộc nhóm này hiện đang nằm trong danh sách cấm của Mỹ và châu Âu, những chất được phép sử dụng cũng được quy định hàm lượng rất chặt chẽ.

DEHP: Diethylhexyl phthalate hay còn gọi là Dioctyl phthalate, một chất hoá học thuộc nhóm phthalate - MEHP: Monoethylhexyl phthalate, một chất hoá học thuộc nhóm phthalate

1.2.3.4. Ảnh hưởng của bệnh lý – bệnh nhiễm trùng lên sự tăng trưởng

Ngoại trừ các bệnh lý di truyền (hội chứng Tunner, hội chứng

Williams, hội chứng Roussel-Silver, hội chứng Noonans…) và bệnh lý nội

tiết (thiếu GH bẩm sinh, thiểu năng giáp trạng…) có liên quan đến sự sụt

giảm nồng độ các nội tiết tố có ảnh hưởng đến dậy thì và tăng trưởng, nên

dẫn đến hậu quả là giảm tầm vóc trưởng thành, hầu hết những bệnh lý mạn

tính khác đều có thể gây ảnh hưởng trên tăng trưởng [111], [112]. Cepeda

(2002) công bố kết quả nghiên cứu Cohort theo dõi sự phát triển trên 30 trẻ

bị bệnh hồng cầu liềm đồng hợp tử (homozygous sickle cell disease) từ lúc 9

tuổi đến 19 tuổi, cho thấy trẻ nằm trong nhóm bệnh có các thông số tăng

trưởng (chiều cao, cân nặng…) và phát triển (trưởng thành về giới tính) thấp

hơn một cách có ý nghĩa so với trẻ bình thường [113].

Bệnh nhiễm trùng cấp tính gây ảnh hưởng trên tăng trưởng chiều cao

được ghi nhận nhiều nhất là tiêu chảy cấp, do là bệnh lý thường gặp nhất

trong những bệnh nhiễm trùng ở trẻ dưới 5 tuổi [58], mà còn gây ảnh hưởng

trên tiêu hoá hấp thu và tổn thương vi thể trên hệ tiêu hoá [114]. Từ năm

1995 đến năm 1998, một nghiên cứu cohort được tiến hành trên 224 trẻ em

Peru từ lúc sinh đến 35 tháng tuổi cho thấy chiều cao trung bình của toàn bộ

mẫu nghiên cứu lúc 24 tháng thấp hơn tiêu chuẩn chiều cao trung bình của

quần thể NCHS 2,5 cm, trong đó ảnh hưởng của tiêu chảy cấp được tính ra

khoảng 2 - 27 %. Thời điểm xảy ra tiêu chảy cấp trước 6 tháng tuổi cũng có

ảnh hưởng nặng hơn đến tăng trưởng [115]. Những nghiên cứu meta thu

thập từ những nước nghèo cũng đưa ra các cảnh báo về mối nguy cơ mất

tầm vóc trưởng thành do các bệnh lý nhiễm trùng ngay những năm đầu đời

[58], kể cả các nhiễm trùng trong giai đoạn bào thai [111].

1.2.4. Vai trò của các chương trình hoạt động dinh dưỡng với tăng

trưởng giai đoạn tiền dậy thì – dậy thì của học sinh

1.2.4.1. Xây dựng và triển khai Kế hoạch Hành động Quốc gia về Dinh

dưỡng, trong đó có mục tiêu quan trọng liên quan đến sự phát triển thể

chất của trẻ em và tầm vóc dân tộc

Tầm vóc lúc trưởng thành là kết quả kế thừa của một chuỗi tình trạng

dinh dưỡng trước đó từ giai đoạn bào thai cho đến hết tuổi trưởng thành, nên

để có thể đạt được mục tiêu mong muốn về tầm vóc, các hoạt động dinh

dưỡng không chỉ liên quan đến nhóm trẻ trong giai đoạn tiền dậy thì và dậy

thì, mà còn liên quan đến chăm sóc dinh dưỡng hợp lý cho nhiều nhóm đối

tượng khác trong cộng đồng. Đây cũng chính là lý do mà các tổ chức chăm

sóc sức khoẻ trên toàn cầu [116] và các quốc gia [117], [118], [119], [120]

luôn xây dựng các kế hoạch phối hợp các hoạt động dinh dưỡng để đảm bảo

cho sự cải thiện đồng bộ về kiến thức, thái độ và thực hành dinh dưỡng đúng

cho nhiều nhóm đối tượng có liên quan.

Do sự khác biệt về phát triển kinh tế, phát triển khoa học, trình độ dân

trí, tình trạng dinh dưỡng, và thói quen tập quán về dinh dưỡng của cộng

đồng, mà hình thức và mục tiêu của hoạt động dinh dưỡng ở các quốc gia

khác nhau sẽ có một số khác biệt đáng kể [121]. Có thể tạm phân chia thành

3 nhóm chính dựa trên những khác biệt này như sau:

- Ở nhóm các quốc gia đã phát triển như Mỹ, các quốc gia châu Âu, vấn

đề dinh dưỡng liên quan đến tầm vóc và sức khoẻ hiện nay thường tập

trung vào tình trạng thừa cân béo phì và các hệ quả của thừa dinh dưỡng

[122], [117].

- Nhóm các quốc gia ở khu vực kém phát triển kinh tế hoặc đang chịu ảnh

hưởng của thiên tai hay chiến tranh chủ yếu đưa ra các mục tiêu về cải

thiện tình trạng suy dinh dưỡng và nghèo đói, chưa đặt vấn đề cải thiện

tầm vóc vào các mục tiêu quan trọng trong kế hoạch hành động dinh

dưỡng. Chủ yếu các quốc gia này nằm ở khu vực châu Phi như Kenya

[119], Nigeria [123], Nam Sudan [124]... và một vài quốc gia châu Á

như Ấn Độ [125]. Điều đáng chú ý là, mặc dù chưa đưa ra mục tiêu

chiến lược liên quan đến phát triển tầm vóc dân tộc, nhưng do các ưu thế

về chủng tộc và di truyền, các quốc gia khu vực châu Phi hiện vẫn có

tầm vóc trung bình của người trưởng thành dao động trong khoảng 169-

170 cm, tức là nằm trong nhóm có chiều cao lớn hơn so với chiều cao

trung bình toàn thế giới hiện nay (168,1 cm) và có chiều cao trung bình

lớn hơn chiều cao trung bình của người Việt Nam khoảng 8 cm [126].

- Nhóm các quốc gia đã đạt được sự cải thiện về kinh tế, khoa học và bước

đầu đã thoát khỏi tình trạng dinh dưỡng kém, mục tiêu cải thiện tầm vóc

dân tộc bắt đầu được đưa vào kế hoạch hành động dinh dưỡng của quốc

gia. Đại đa số các quốc gia này nằm ở khu vực châu Á như Trung Quốc

[127], Việt Nam [3], Malaysia [118]…. Hàn Quốc [128], Đài Loan và

Nhật Bản [129] là ba quốc gia châu Á có tầm vóc trung bình của người

trưởng thành cao nhất khu vực châu Á (lần lượt là 171cm, 169,3 cm, và

168,6 cm theo thứ tự - số liệu năm 2006-2010) [126], hiện nay vẫn tiếp

tục đưa các mục tiêu hành động liên quan đến việc củng cố tầm vóc dân

tộc vào kế hoạch sức khoẻ cộng đồng quốc gia.

Cơ sở xây dựng các kế hoạch quốc gia về dinh dưỡng trong từng giai

đoạn của các nước không chỉ dựa trên xu hướng dinh dưỡng toàn cầu được

thể hiện qua các tuyên bố của các tổ chức chăm sóc sức khoẻ toàn cầu như

WHO, FAO [116], [130]… mà chủ yếu dựa trên số liệu thực tế tại từng quốc

gia. Chính vì vậy, việc nghiên cứu, thống kê, theo dõi đánh giá… để có được

các số liệu chính xác là một tiền đề quan trọng để có thể đưa ra các k ế

hoạch quốc gia chuẩn xác, phù hợp với nhu cầu của từng giai đoạn. Các số

liệu ban đầu cần thiết nhất bao gồm các số liệu về sự tăng trưởng thể chất và

dữ liệu về những yếu tố có liên quan đến tăng trưởng như tầm vóc trung bình

của quần thể, tình trạng dinh dưỡng của các cộng đồng liên đới (thai phụ, trẻ

em…), độ tuổi dậy thì trung bình, khả năng cung ứng thực phẩm cho cộng

đồng hay trường học…

1.2.4.2. Các hoạt động truyền thông

Trong tất cả các kế hoạch hành động về dinh dưỡng ở các quốc gia khác

nhau, truyền thông luôn là một mảng hoạt động quan trọng được chú trọng

và đầu tư từ cấp quốc gia đến cấp cơ sở… cho nhiều đối tượng mục tiêu

khác nhau trong động đồng. Các quốc gia đã phát triển và có tiềm lực kinh tế

hay y tế cao hơn có khuynh hướng mở rộng truyền thông cho nhiều đối

tượng hơn [128], [129], [131], trong khi ở các quốc gia có nhiều khó khăn

trong việc tiếp cận các đối tượng truyền thông thì lại chú ý tập trung vào một

số nhóm đối tượng truyền thông ưu tiên, ở những khu vực ưu tiên hoặc các

vấn đề ưu tiên [124], [127].

Các nghiên cứu về hiệu quả của truyền thông lên quá trình thay đổi hành

vi của người được truyền thông ở nhiều quốc gia khác nhau đều cho các kết

quả có ý nghĩa trong việc gia tăng kiến thức và thực hành. Một nghiên cứu

meta về hoạt động truyền thông trong các chiến dịch dinh dưỡng tại Mỹ cho

thấy có sự gia tăng cả về kiến thức, thái độ và thực hành dinh dưỡng ở tất cả

các nhóm đối tượng được truyền thông [132] . Tác giả Vani Sethi tiến hành

can thiệp truyền nghiên cứu hiệu quả của truyền thông trên 35 phụ nữ Ấn độ

có con nhỏ năm 2003, cũng cho kết quả khả quan về ảnh hưởng của truyền

thông lên sự thay đổi kiến thức và thực hành dinh dưỡng nuôi trẻ [133].

Tại Việt Nam, nghiên cứu về hiệu quả của can thiệp truyền thông của tác

giả Trần Thị Xuân Ngọc trên đối tượng học sinh 6-14 tuổi tại Hà Nội từ

tháng 2/2006 đến 9/2008 cho thấy kiến thức, thái độ và thực hành về dinh

dưỡng của trẻ cải thiện ở tất cả các nội dung một cách có ý nghĩa [134]. Các

can thiệp truyền thông ở một số nghiên cứu khác tại Tuyên Quang [135],

Huế [136] và TPHCM [23] cũng cho thấy truyền thông có ảnh hưởng tích

cực lên kiến thức và thực hành dinh dưỡng.

1.2.4.3. Các can thiệp bổ sung chất dinh dưỡng

Việc bổ sung thêm các chất dinh dưỡng bị thiếu hụt, đặc biệt là các vi

chất, dưới dạng chế phẩm bổ sung thường được xem xét đến khi khẩu phần

ăn hàng ngày không cung cấp đủ các chất dinh dưỡng này đủ cho nhu cầu

khuyến nghị, như chương trình bổ sung sắt – folic phòng ngừa thiếu máu ở

nữ sinh và phụ nữ mang thai, bổ sung vitamin A cho trẻ em dưới 3 tuổi…

Dù vậy, các nghiên cứu can thiệp bổ sung canxi, vitamin D và kẽm cho đối

tượng tiền dậy thì – dậy thì vẫn chưa nhiều, nhất là ở Việt Nam.

Uỷ Ban Dinh dưỡng của Hội Nhi Khoa Hàn Lâm Mỹ xem việc bổ sung

thêm chế phẩm chứa canxi là một trong những biện pháp được chấp nhận để

đảm bảo nhu cầu canxi và vitamin D hàng ngày cho trẻ em [73]. Tại Việt

Nam, giám sát khẩu phần dinh dưỡng suốt 25 năm qua cho thấy khẩu phần

canxi trung bình của người Việt hiện nay vẫn chỉ đạt 57-64% khẩu phần

canxi theo nhu cầu (khoảng trên 500 mg canxi/người/ngày) [137]. Các

nghiên cứu can thiệp bổ sung canxi và vitamin D trên những nhóm đối tượng

khác nhau cũng cho thấy kết quả khả quan về việc cải thiện mật độ xương,

nhưng các nghiên cứu này chủ yếu là can thiệp trên đối tượng người cao tuổi

có nguy cơ loãng xương [23], [22], chưa có nghiên cứu trên độ tuổi tiền dậy

thì - dậy thì. Một nghiên cứu can thiệp bổ sung đồng thời canxi và vitamin D

để đạt đến nhu cầu khuyến nghị kéo dài 18 tháng trên 94 trẻ gái có độ tuổi

trung bình 11,4-12,4 cho thấy hiệu quả cải thiện mật độ xương và tích luỹ

khoáng chất trong xương một cách có ý nghĩa so với nhóm chứng [138] tại

Mỹ. Một nghiên cứu can thiệp có nhóm chứng về hiệu quả bổ sung canxi

được tiến hành trên 160 trẻ Gambia từ 8 – 12 tuổi trong 1 năm cho kết quả

tích cực về việc cải thiện mật độ khoáng trong xương, nhưng nghiên cứu này

lại không ghi nhận được sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về tăng trưởng cân

nặng và chiều cao ở cuối nghiên cứu [139].

Kẽm là một loại vi chất dinh dưỡng có vai trò quan trọng với cơ thể

nhưng lại rất dễ bị thiếu hụt trong khẩu phần. Trong nửa cuối thế kỷ 20 có

khá nhiều nghiên cứu trong và ngoài nước về hiệu quả của bổ sung kẽm dưới

dạng viên uống cho nhiều đối tượng khác nhau, nhất là ở trẻ em. Một nghiên

cứu meta được công bố năm 2002 trên tạp chí American Journal Clinical

Nutrition trên nền 33 nghiên cứu từ MEDLINE (National Library of

Medicine) cũng cho thấy việc bổ sung kẽm trên trẻ em có thể cải thiện một

cách có ý nghĩa chiều cao (effect size 0,35) của trẻ em, đặc biệt thấy rõ hơn

ở những trẻ có dinh dưỡng ban đầu kém (dựa trên Z-score cân nặng theo

tuổi) [140]. Nghiên cứu của tác giả Casttilo-Duran tại Chile trên 79 trẻ tiền

dậy thì – dậy thì (48 nam và 38 nữ) có chiều cao theo tuổi <5 percentile

(theo quần thể NCHS) nhưng cân nặng theo tuổi bình thường với liều bổ

sung là 10 mg/ngày (kẽm trong khẩu phần ăn trung bình <6,5 mg/ngày)

trong 12 tháng. Kết quả cho thấy tốc độ tăng trưởng chiều cao trung bình ở

trẻ nam tăng có ý nghĩa thống kê (p<0,05) ở cả nhóm trẻ tiền dậy thì và dậy

thì (từ 4,5 cm/năm lên 6,2 cm/năm và 6,2 cm/năm lên 8,3 cm/năm, theo thứ

tự) [87].

Tại Việt Nam, số liệu nghiên cứu khẩu phần của Viện Dinh Dưỡng

Quốc Gia đến năm 2011 cho thấy có đến 82% trẻ em dưới 5 tuổi thiếu kẽm

trong khẩu phần [141]. Các nghiên cứu bổ sung kẽm cho trẻ em 4-36 tháng

tuổi bị thấp còi của Nguyễn Xuân Ninh [142] và cho học sinh tiểu học bị suy

dinh dưỡng của Nguyễn Thanh Danh [86] đều cho kết quả khả quan về sự

cải thiện tăng trưởng và tầm vóc.

Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng nghiên cứu:

Học sinh đang học trung học cơ sở tại Thị trấn Củ Chi, TPHCM

Tiêu chuẩn chọn vào:

- Giai đoạn 1 (nghiên cứu cắt ngang mô tả): Chọn vào tất cả học sinh

trong niên khoá 2012-2013.

- Giai đoạn 2 (nghiên cứu can thiệp): Học sinh đang học các lớp 6, 7, 8 và

có dấu hiệu dậy thì ở các giai đoạn từ 1 đến 5 theo Tanner.

Tiêu chuẩn loại trừ:

- Giai đoạn 1 (nghiên cứu cắt ngang mô tả):

o Trẻ có tiêu chuẩn chọn vào nhưng bản thân trẻ hoặc gia đình từ chối

tham gia nghiên cứu.

o Trẻ khuyết tật, có bệnh lý liên quan đến dị dạng cơ xương khớp.

- Giai đoạn 2 (nghiên cứu can thiệp):

o Trẻ có tiêu chuẩn chọn vào nhưng bản thân trẻ hoặc gia đình từ chối

tham gia nghiên cứu.

o Trẻ khuyết tật, có bệnh lý liên quan đến dị dạng cơ xương khớp.

o Trẻ học lớp 9 (chỉ áp dụng cho mẫu ở giai đoạn 2 vì đây là giai đoạn

nghiên cứu can thiệp với thời gian can thiệp là 1 năm, thời điểm chấm

dứt can thiệp và thu thập số liệu đầu ra học sinh lớp 9 đã chuyển cấp,

không còn học ở trường).

2.2. Thời gian nghiên cứu:

Từ tháng 9/2011 đến tháng 12/2014

- Từ tháng 9/2011 đến 9/2012: Liên hệ chính quyền địa phương và lãnh

đạo nhà trường; thực hiện các thủ tục hành chính; lên kế hoạch chi tiết

hoạt động; tuyển dụng và tập huấn nhân sự tham gia; lựa chọn nguồn

cung cấp chế phẩm bổ sung canxi – vitamin D và kẽm; soạn thảo tài liệu

truyền thông và các biểu mẫu dùng cho cuộc điều tra.

- Từ tháng 9/2012 đến hết tháng 6 năm 2014: Tiến hành thu thập số liệu

 Giai đoạn 1: Nghiên cứu cắt ngang mô tả từ tháng 9 đến tháng

11/2012 (học kỳ 1 năm học 2012-2013).

 Giai đoạn 2: Nghiên cứu can thiệp từ tháng 12/2012 đến tháng

12/2013 và thu thập số liệu đầu ra (học kỳ 2 năm học 2013-2014).

- Từ tháng 6/2014 đến 12/2014: Phân tích, xử lý số liệu.

2.3. Địa điểm nghiên cứu:

Trường Trung học Cơ sở Thị trấn Củ Chi đã được chọn vào nghiên

cứu vì có các đặc điểm về tình hình kinh tế xã hội và học sinh phù hợp với

các mục tiêu nghiên cứu:

- Huyện Củ Chi nằm trong khu vực Đông Nam Bộ, là một huyện ngoại

thành của TPHCM, nằm ở vị trí xa nhất về hướng Tây Bắc tính từ trung

tâm TPHCM (cách trung tâm TPHCM 60 km), giáp với các tỉnh Tây

Ninh và Bình Dương [143]. Huyện có diện tích 435 km2, dân số 355.822

người, được phân chia theo khu vực hành chính thành 1 thị trấn và 20 xã

[144]. Người dân huyện Củ Chi trước đây chủ yếu làm nông nghiệp

(diện tích trồng cây ăn trái, rau màu và hoa chiếm trên 90% diện tích) và

tiểu thủ công nghiệp (các làng nghề làm bánh tráng). Từ năm 2000, khu

công nghiệp Tây Bắc Củ Chi phát triển cùng với sự phát triển của tuyến

đường Xuyên Á băng ngang qua Củ Chi đến cửa khẩu Mộc Bài của tỉnh

Tây Ninh qua Campuchia đã làm thay đổi mô hình kinh tế nông nghiệp

cổ điển trước đây: Các vùng đất nông nghiệp được chuyển đổi thành khu

công nghiệp và các khu nông nghiệp chất lượng cao, người dân chuyển

sang làm công nhân, gia tăng số lượng người nhập cư từ các nơi khác về,

các khu vực đô thị mới được xây dựng với độ tập trung dân số cao hơn ở

khu vực thị trấn và các khu dân cư mới [143]. Sự chuyển đổi nhanh từ

mô hình kinh tế nông nghiệp lên mô hình kinh tế công nghiệp và đô thị

có thể làm thay đổi về khẩu phần dinh dưỡng (thông qua sự thay đổi

hành vi thực hành dinh dưỡng) trước khi có sự gia tăng về kiến thức và

thái độ về dinh dưỡng và sức khoẻ.

- Thị trấn Củ Chi nằm ở trung tâm huyện Củ Chi, diện tích 3,25 km2, dân

số khoảng 25.000 người với mật độ dân số cao nhất toàn huyện (2971

người/km2), nhóm ngành nghề chính là dịch vụ và thương mại [143].

- Học sinh tại trường trung học cơ sở (học lớp 6 đến lớp 9) nằm đúng

trong độ tuổi của các giai đoạn dậy thì (11-14 tuổi). Việc theo dõi học

sinh tại cơ sở trường học cũng thuận lợi hơn cho một nghiên cứu can

thiệp cộng đồng, giảm nguy cơ bị mất mẫu. Tổng cộng, cả 2 cơ sở của

trường có 1355 học sinh ở thời điểm lập danh sách điều tra đầu năm học

2012 – 2013, trong đó cơ sở 1 có 739 học sinh (gồm 7 lớp 6, 4 lớp 7, 4

lớp 8 và 2 lớp 9) và cơ sở 2 có 616 học sinh (gồm 6 lớp 6, 5 lớp 7, 4 lớp

8 và 2 lớp 9) với sĩ số trung bình khoảng 40 học sinh mỗi lớp.

- Trường Trung học cơ sở thị trấn Củ Chi chủ yếu nhận học sinh sống ở

khu vực thị trấn, là khu vực có mô hình kinh tế xã hội, hành vi gia đình

và khả năng cung ứng lương thực thực phẩm gần tương đương với mô

hình xã hội và gia đình của TPHCM. Điều này giúp phân bố dinh dưỡng

chung của học sinh đưa vào nghiên cứu thuộc nhóm trung bình, không bị

thừa dinh dưỡng như ở nhóm học sinh ở các trường thuộc quận nội thành

giàu có, cũng không quá thiếu dinh dưỡng như nhóm học sinh sống ở các

xã ngoại thành thuộc vùng sâu vùng xa cách biệt địa lý với khu trung

tâm và kém phát triển về kinh tế. Trong thời gian tiến hành nghiên cứu

không có một chương trình can thiệp dinh dưỡng nào được tiến hành

cùng lúc tại trường và tại thị trấn Củ Chi.

- Trường có 2 cơ sở độc lập nằm cách nhau khoảng 3 km (nằm ở 2 đầu

khác nhau của thị trấn Củ Chi), nhận học sinh từ hai khu vực khác nhau

của thị trấn, với các giáo viên giảng dạy và Ban quản lý độc lập nhau,

thuận lợi cho nghiên cứu can thiệp.

2.4. Thiết kế nghiên cứu: Bao gồm 2 giai đoạn

Giai đoạn 1: Nghiên cứu cắt ngang được tiến hành trên toàn bộ học -

sinh đủ tiêu chuẩn chọn vào và không có tiêu chuẩn loại trừ nhằm xác

định độ tuổi bắt đầu dậy thì trung bình, các số đo về chiều cao, cân nặng,

tỉ lệ mỡ, khối không mỡ và khối nạc ở các giai đoạn khác nhau của thời

kỳ dậy thì đồng thời có nguồn mẫu cho nghiên cứu can thiệp tiếp theo.

- Giai đoạn 2: Nghiên cứu thử nghiệm can thiệp cộng đồng (thử nghiệm

ngẫu nhiên có đối chứng) gồm 2 phần can thiệp: (1) Can thiệp truyền

thông để đánh giá sự thay đổi về kiến thức, thái độ, thực hành các yếu tố

có liên quan đến sự phát triển tầm vóc trong giai đoạn dậy thì;; Và (2) can

thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm trong 1 năm để đánh giá hiệu quả

trên sự thay đổi các chỉ số nhân trắc.

2.5. Cỡ mẫu và kỹ thuật chọn mẫu:

2.5.1. Tính cỡ mẫu

Giai đoạn 1: Lấy mẫu toàn bộ

Chọn toàn bộ học sinh của trường năm học 2012-2013 tiến hành cân đo

để thu thập các số đo chiều cao, cân nặng, thành phần cơ thể và khám phân

loại các giai đoạn dậy thì. Đã có tổng cộng 1283 học sinh của trường đủ tiêu

chuẩn chọn vào và không có tiêu chuẩn loại trừ được tiến hành cân, đo, và

khám xác định giai đoạn dậy thì. Khi tiến hành làm sạch số liệu, đã có 3

trường hợp học sinh lưu ban có tuổi là 15 và 16 tuổi nên loại từ khỏi danh

sách đối tượng nghiên cứu,và tổng số học sinh được đưa vào phân tích là

1280 học sinh.

Danh sách học sinh trong giai đoạn này chính là danh sách chọn mẫu của

giai đoạn 2, giai đoạn nghiên cứu can thiệp.

Giai đoạn 2: Đối tượng chọn mẫu nghiên cứu cho giai đoạn 2 là những trẻ

đang ở trong các giai đoạn khác nhau của thời kỳ dậy thì đã được sàng lọc từ

nghiên cứu cắt ngang giai đoạn 1.

- Cỡ mẫu can thiệp thuyền thông: Công thức tính cỡ mẫu so sánh 2 tỉ lệ

(các tỉ lệ về kiến thức, thái độ, thực hành trước và sau can thiệp) [145]

n1 = Z2 p1 ( 1 - p1) + p2 ( 1 – p2) (α,β) ------------------------------- (p2 - p1)2

o n1 : số trẻ được chọn vào mỗi nhóm trong mẫu điều tra cho can

thiệp truyền thông

o p1: Tỉ lệ học sinh trong nhóm can thiệp có kiến thức tốt về sự phát

triển tầm vóc trong tuổi dậy thì và các yếu tố ảnh hưởng lên sự

phát triển đó vào thời điểm trước can thiệp, ước tính là 0,5 (50%)

o p2: Tỉ lệ học sinh trong nhóm can thiệp có kiến thức tốt về sự phát

triển tầm vóc trong tuổi dậy thì và các yếu tố ảnh hưởng lên sự

phát triển đó vào thời điểm sau can thiệp, ước tính là 0,8 (80%).

Sự khác biệt 30 % này về kiến thức trước và sau can thiệp được

ước lượng dựa trên kết quả cải thiện kiến thức của một nghiên cứu

can thiệp với truyền thông trên trẻ cùng độ tuổi [134]

o α: Mức ý nghĩa thống kê, là xác suất của việc phạm phải sai lầm

loại 1, được chọn là 0,05 ứng với độ tin cậy 95%

o β: Xác suất của việc phạm phải sai lầm loại 2, được chọn là 0,1

o Z(α,β) : ứng với α = 0,05 và β = 0,1, Z tra bảng được là 10,5

Thay các số trên vào công thức, cỡ mẫu tính được là : n1-tt = 48 học sinh.

Đây là cỡ mẫu tối thiểu cho nhóm can thiệp (nhóm có truyền thông) của

phần nghiên cứu can thiệp truyền thông. Cỡ mẫu tối thiểu của nhóm

chứng cũng được chọn với số lượng tương đương.

- Cỡ mẫu cho can thiệp bổ sung canxi, vitamin D và kẽm với chỉ số

nghiên cứu là chiều cao trung bình: Dùng công thức tính cỡ mẫu để so

sánh hai số trung bình trước và sau can thiệp [145].

n2-cc = Z2 s2 (α,β) ---------------- Δ2

o n2-cc: số trẻ được chọn vào mỗi nhóm can thiệp bổ sung canxi,

vitamin D và kẽm để so sánh sự thay đổi chiều cao của nhóm có

và không can thiệp

o s: Độ lệch chuẩn của sự khác biệt về gia tăng chiều cao giữa nhóm

học sinh được bổ sung canxi, vitamin D, kẽm và học sinh nhóm

chứng. Độ lệch chuẩn được chọn cho công thức tính cỡ mẫu này là

0,2 cm, được ước tính từ một nghiên cứu can thiệp bổ sung canxi

cho nhóm học sinh cùng độ tuổi với học sinh trong nghiên cứu này

được tiến hành tại Gambia [139].

o Δ: Khác biệt về tăng chiều cao của hai nhóm sau 1 năm nghiên

cứu, dự tính là 0,2 cm, được ước tính dựa theo kết quả của một

nghiên cứu can thiệp có nhóm chứng bổ sung canxi cho nhóm học

sinh cùng độ tuổi tại Gambia [139]

o α : Mức ý nghĩa thống kê, là xác suất của việc phạm phải sai lầm

loại 1, được chọn là 0,05 ứng với độ tin cậy 95%

o β: Xác suất của việc phạm phải sai lầm loại 2, được chọn là 0,1

o Z(α,β) : ứng với α = 0,05 và β = 0,1, Z tra bảng được là 10,5

Thay các số trên vào công thức, cỡ mẫu tính được là : n2-cc = 110 học

sinh. Đây là cỡ mẫu tối thiểu cho nhóm can thiệp (có uống viên bổ sung

canxi, vitamin D, kẽm) để xác định hiệu quả của can thiệp bổ sung canxi,

vitamin D, kẽm với sự tăng trưởng chiều cao nếu có. Cỡ mẫu của nhóm

chứng cũng được chọn với số lượng tương đương.

- Cỡ mẫu cho can thiệp bổ sung canxi, vitamin D và kẽm với chỉ số

nghiên cứu là cân nặng trung bình: Dùng công thức tính cỡ mẫu để so

sánh hai số trung bình trước và sau can thiệp [145].

n2-cn = Z2 s2 (α,β) ---------------- Δ2

o n2-cn: số trẻ được chọn vào mỗi nhóm cho mẫu cho can thiệp bổ

sung canxi, vitamin D và kẽm để so sánh sự thay đổi cân nặng của

nhóm có và không can thiệp sau 1 năm

o s: Độ lệch chuẩn của sự khác biệt về gia tăng cân nặng giữa nhóm

học sinh được bổ sung canxi, vitamin D, kẽm và học sinh trong

nhóm chứng. Độ lệch chuẩn được chọn cho công thức tính cỡ mầu

này là 0,2 kg, được ước tính từ một nghiên cứu can thiệp bổ sung

canxi cho nhóm học sinh cùng độ tuổi với học sinh trong nghiên

cứu này được tiến hành tại Gambia [139].

o Δ: Khác biệt về tăng cân nặng của hai nhóm sau 1 năm nghiên

cứu, dự tính là 0,3 kg, được ước tính dựa theo kết quả của một

nghiên cứu can thiệp có nhóm chứng bổ sung canxi cho nhóm học

sinh cùng độ tuổi tại Gambia [139]

o α : Mức ý nghĩa thống kê, là xác suất của việc phạm phải sai lầm

loại 1, được chọn là 0,05 ứng với độ tin cậy 95%

o β: Xác suất của việc phạm phải sai lầm loại 2, được chọn là 0,1

o Z(α,β) : ứng với α = 0,05 và β = 0,1, Z tra bảng được là 10,5

Thay các số trên vào công thức, cỡ mẫu tính được là : n2-cn = 49 học sinh.

Đây là cỡ mẫu tối thiểu cho nhóm can thiệp (có uống viên bổ sung canxi,

vitamin D, kẽm) để xác định hiệu quả của can thiệp bổ sung canxi,

vitamin D, kẽm với sự tăng trưởng cân nặng nếu có. Cỡ mẫu của nhóm

chứng cũng được chọn với số lượng tương đương.

Kết hợp các tính toán trên, cỡ mẫu cần thiết cho mỗi nhóm nghiên cứu

đã được làm tròn là 110 học sinh. Để tránh mất mẫu, đảm bảo cho số liệu

đầu ra sau một năm đạt được cỡ mẫu tối thiểu, mỗi nhóm nghiên cứu đã lấy

150 học sinh. Số lượng trẻ trong nhóm chứng được nhân đôi thành 300 học

sinh.

Sở dĩ số lượng mẫu chọn vào nghiên cứu lớn hơn nhiều so với số cỡ

mẫu tính toán được là vì:

- Theo thông tin khảo sát ban đầu từ nhà trường, trường trung học cơ sở

thị trấn Củ Chi có biến động sĩ số và thay đổi danh sách học sinh hàng

năm rất lớn, do biến động dân số chung, học sinh di chuyển vào trường ở

trong các quận nội thành nhiều (nhất là lớp 8). Vì vậy, khả năng mất mẫu

có thể xảy ra trong 1 năm tiến hành nghiên cứu.

- Thời gian nghiên cứu can thiệp truyền thông và bổ sung canxi, vitamin

D, kẽm là một năm, trong đó tiêu chuẩn được giữ lại trong mẫu nghiên

cứu để lấy số liệu ở đầu ra là trẻ phải uống đủ viên bổ sung tối thiểu là

11/12 tháng, và tham dự tối thiểu 3/4 buổi truyền thông. Với điều kiện

này, cần dự trù khả năng bị mất mẫu do học sinh không tham gia đủ

chương trình can thiệp theo yêu cầu

Điều tra cắt ngang (1283 học sinh) Khám dậy thì và lấy số đo cân nặng, chiều cao, phân tích thành phần cơ thể

Bốc thăm ngẫu nhiên giữa 2 cơ sở

Nhóm chứng (300 học sinh)

Nhóm can thiệp (300 học sinh) - Uống bổ sung viên canxi-vitamin D và viên kẽm trong 12 tháng - Đo chiều cao, cân nặng và phân

- Không uống viên bổ sung - Đo chiều cao, cân nặng và phân tích thành phần cơ thể lại sau 1 năm

tích thành phần cơ thể lại sau 1 năm

Nhóm truyền thông (150 học sinh)

- Điền bảng câu hỏi KAP đầu vào - Tham dự 4 buổi sinh hoạt chuyên đề và nhận tài liệu

truyền thông được biên soạn riêng cho nghiên cứu này

- Điền bảng câu hỏi KAP đầu ra

Nhóm không truyền thông (150 học sinh)

- Điền bảng câu hỏi KAP đầu vào - Không tham dự sinh hoạt chuyên đề và không nhận tài

liệu truyền thông

- Điền bảng câu hỏi KAP đầu ra

Sơ đồ 2.1: Quy trình chọn mẫu và tiến hành nghiên cứu

2.5.2. Chọn mẫu:

- Tiến hành bốc thăm ngẫu nhiên giữa 2 cơ sở của trường để chọn ra cơ sở

trường có nhóm can thiệp (cơ sở 2) và cơ sở trường có nhóm chứng (cơ sở

1). Từ danh sách đã được lập sau nghiên cứu giai đoạn 1, tiến hành chọn

300 học sinh mỗi cơ sở bằng phương pháp ngẫu nhiên đơn: 300 học sinh

được chọn bổ sung canxi, vitamin D và kẽm được gọi là “nhóm can

thiệp” và 300 học sinh không can thiệp gọi là “nhóm chứng”

- 300 học sinh trong nhóm can thiệp được phân thành 2 nhóm ngẫu nhiên:

150 học sinh được đưa vào nhóm can thiệp truyền thông, gọi là “nhóm

được truyền thông” và 150 học sinh còn lại nằm trong nhóm không can

thiệp truyền thông, gọi là “nhóm không truyền thông”.

Sau khi kết thúc thu thập số liệu, làm sạch số liệu, loại bỏ các trường

hợp không tham gia đủ chương trình can thiệp theo điều kiện đề ra, số

lượng mẫu còn lại trong các nhóm được đưa vào phân tích cuối cùng (sơ đồ

2.2) đảm bảo đủ số lượng cỡ mẫu đã tính toán theo yêu cầu.

Điều tra cắt ngang (1280 học sinh) Khám dậy thì và lấy số đo cân nặng, chiều cao, phân tích thành phần cơ thể

Bốc thăm ngẫu nhiên

Cơ sở 2

Cơ sở 1

Nhóm chứng (181 học sinh)

Nhóm can thiệp (145 học sinh) - Uống bổ sung viên canxi-vitamin D và viên kẽm trong 12 tháng - Đo chiều cao, cân nặng và phân

- Không uống viên bổ sung - Đo chiều cao, cân nặng và phân tích thành phần cơ thể lại sau 1 năm

tích thành phần cơ thể lại sau 1 năm

Nhóm truyền thông (103 học sinh)

- Điền bảng câu hỏi KAP đầu vào - Tham dự 4 buổi sinh hoạt chuyên đề và nhận tài liệu

truyền thông được biên soạn riêng cho nghiên cứu này

- Điền bảng câu hỏi KAP đầu ra

Nhóm không truyền thông (100 học sinh)

- Điền bảng câu hỏi KAP đầu vào - Không tham dự sinh hoạt chuyên đề và không nhận tài

liệu truyền thông

- Điền bảng câu hỏi KAP đầu ra

Sơ đồ 2.2: Số lượng mẫu nghiên cứu dùng trong phân tích cuối cùng

2.6. Các biến số chính trong nghiên cứu và cách đánh giá

(Bảng biến số và định nghĩa biến số chi tiết: Phụ lục 1)

- Tuổi: Được tính bằng năm với số thâp phân theo tiêu chuẩn làm tròn đến

ngày điều tra bằng phần mềm SAS: Tuổi được tính bằng cách lấy ngày

tháng năm điều tra trừ đi ngày tháng năm sinh của trẻ để ra biến số tuổi

là tuổi thực của trẻ vào thời điểm điều tra, sau đó được chia 12 để có

biến số tuổi dưới dạng số thập phân. Nguyên tắc tính tuổi thực được áp

dụng theo WHO 1995, tức là 30 ngày tròn tính là 1 tháng, 12 tháng

(tương đương 11 tháng 30 ngày) tính là 1 năm.

- Chiều cao: Tính bằng đơn vị xen ti mét (cm), lấy đến 1 số lẻ

- Cân nặng: Tính bằng đơn vị ki lô gam (kg), lấy đến 1 số lẻ.

- Trọng lượng các khối trong thành phần cơ thể bao gồm khối mỡ (fat

mass), khối không mỡ (free fat mass), khối cơ (muscle mass): Tính bằng

đơn vị ki lô gam (kg), lấy đến 1 số lẻ

- Tỉ lệ mỡ cơ thể: Tính bằng đơn vị phần trăm (%) so với tổng trọng

lượng cơ thể

- Tình trạng dinh dưỡng: Được phân thành 4 nhóm là “suy dinh dưỡng”,

“dinh dưỡng bình thường”, “thừa cân” và “béo phì” căn cứ trên

BMI/tuổi Z-score của WHO hiện hành [146] với các điểm cắt như sau:

o Suy dinh dưỡng: BMI/tuổi Z-score < -2SD

o Dinh dưỡng bình thường: -2SD ≤ BMI/tuổi Z-score < +1SD

o Thừa cân: +1SD ≤ BMI/tuổi Z-score < -2SD

o Béo phì: BMI/tuổi Z-score ≥ +2SD

- Giai đoạn dậy thì: Dựa trên thăm khám tìm biểu hiện dậy thì thứ phát

theo tiêu chuẩn Tanner được chi tiết hoá và khuyến nghị từ WHO [25].

o Tiêu chuẩn chính: sự phát triển các cơ quan sinh dục (tinh hoàn ở

nam, mầm vú ở nữ). Tinh hoàn hoặc mầm vú phát triển đến giai

đoạn nào sẽ được ghi nhận và đánh giá dậy thì đến giai đoạn đó.

o Tiêu chuẩn phụ: Sự phát triển lông mao vùng kín, sử dụng khi

không ghi nhận được sự phát triển mầm vú hoặc tinh hoàn nhưng

đã có sự phát triển lông mao vùng kín đến các giai đoạn từ 2 đến 5

của dậy thì.

Cụ thể cách phân chia mức độ dậy thì của học sinh trong nghiên cứu

được phân thành 5 giai đoạn dựa trên tiêu chuẩn chính và phụ như sau:

o Giai đoạn 1 (giai đoạn tiền dậy thì): Chưa có biểu hiện phát triển

các đặc tính sinh dục thứ phát như tinh hoàn, mầm vú hay phát

triển lông mao ở vùng kín.

o Giai đoạn 2 (giai đoạn khởi phát dậy thì): Bắt đầu có hiện tượng

gia tăng kích thước mầm vú ở nữ, quầng vú rộng;; tăng kích thước

tinh hoàn ở nam (dài 2,5-3,2 cm). Ở cả hai giới có lông mao mọc

lưa thưa ở vùng hạ bộ, màu nhạt.

o Giai đoạn 3: Mầm vú và quầng vú ở nữ phát triển rộng hơn, nhưng

núm vú và quầng vú còn nằm trên một mặt phẳng so với bda bầu

vú; tinh hoàn ở nam to hơn (dài 3,3 – 4 cm), kích thước dương vật

tăng theo chiều dài. Lông mao ở cả hai giới đậm màu hơn, thô và

xoăn hơn nhưng vẫn thưa thớt.

o Giai đoạn 4: Ở nữ, núm vú và quầng vú nổi hẳn trên bề mặt tuyến

vú; ở nam, dương vật gia tăng kích chước chiều ngang, tinh hoàn

dài 4,1-4,5 cm. Lông mao ở cả hai giới đậm màu hơn nhưng phân

bố trên diện tích hẹp giữa vùng mu.

o Giai đoạn 5 (giai đoạn hoàn tất dậy thì): Ở nữ, tuyến vú đạt kích

thước và hình dáng trưởng thành, quầng vú xẹp xuống ngang

tuyến vú nhưng núm vú vẫn ở vị trí cao hơn;; ở nam, tinh hoàn dài

>4,5 cm, dương vật đạt kích thước trưởng thành. Lông mao ở cả

hai giới phân bố hết về mặt vùng mu, lan xuống giữa hai đùi.

- Kiến thức, thái độ, thực hành:

Bảng câu hỏi 2 (Phụ lục 3) là bảng câu hỏi tự điền để thu thập các số liệu

về kiến thức (phần B), thái độ (phần C) và thực hành (phần D) của học sinh

liên quan đến một số yếu tố có thể ảnh hưởng lên tăng trưởng trong thời gian

dậy thì. Nghiên cứu khảo sát về kiến thức, thái độ, thực hành của học sinh

đối với 5 yếu tố chính ảnh hưởng trên sự tăng trưởng trong thời gian dậy thì

là dinh dưỡng, phơi nắng sớm, vận động thể lực, giấc ngủ, vệ sinh ăn uống.

Riêng đối với phần kiến thức, có thêm 2 nhóm yếu tố được khảo sát nữa là

(1) kiến thức chung về tuổi dậy thì và sự tăng trưởng trong độ tuổi này; (2)

kiến thức về việc môi trường ô nhiễm hoặc tình trạng hay bị bệnh có thể ảnh

hưởng lên sự tăng trưởng chiều cao trong thời gian dậy thì. Mỗi yếu tố được

khảo sát bằng một số câu hỏi trắc nghiệm một lựa chọn (Phụ lục 3). Khi tiến

hành phân tích các câu trả lời, mỗi câu trả lời của học sinh được ghi nhận

theo 2 mức đánh giá: “đúng hoặc tốt” khi học sinh trả lời với đáp án đúng và

“sai hoặc chưa đúng/ không đúng/chưa tốt/không tốt” cho tất cả các trường

hợp còn lại.

Câu hỏi về kiến thức

o Kiến thức chung về tuổi dậy thì: gồm 3 câu hỏi B3, B4, B5

Câu B3: Khi mấy tuổi bắt đầu dậy thì?

Đáp án đúng : 10-15 tuổi

Câu B4: Chiều cao và cân nặng có tăng nhanh hơn trong thời gian

dậy thì ?

Đáp án đúng: Có

Câu B5: Khi nào thì hết tăng chiều cao?

Đáp án đúng: Hết tuổi dậy thì

o Kiến thức về việc dinh dưỡng có liên quan đến sự tăng trưởng trong

thời gian dậy thì: gồm 6 câu hỏi B6, B8, B9, B10, B11, B12

Câu B6: Ăn uống hàng ngày có ảnh hưởng đến tăng chiều cao

không?

Đáp án đúng: Có

Câu B8: Loại thực phẩm nào tốt nhất giúp tăng chiều cao?

Đáp án đúng: Sữa và các chế phẩm từ sữa

Câu B9: Tôm, cua, cá có phải là thức ăn giàu canxi giúp tăng chiều

cao không?

Đáp án đúng: Có

Câu B10: Đậu hũ (đậu phụ) có phải là thực phẩm giàu canxi giúp

tăng chiều cao không?

Đáp án đúng: Có

Câu B11: Mỗi ngày cần ăn bao nhiêu thịt, cá, trứng?

Đáp án đúng: Khoảng 100 – 200 g.

Câu B12: Dùng muối I ốt có giúp tăng chiều cao không?

Đáp án đúng: Có

o Kiến thức về việc phơi nắng buổi sáng có liên quan đến tăng chiều

cao trong thời gian dậy thì: Gồm 1 câu hỏi B13

Câu B13: Phơi nắng buổi sáng hàng ngày có giúp tăng chiều cao

không?

Đáp án đúng: Có

o Kiến thức về việc vận động thể lực có liên quan đến tăng chiều cao

trong thời gian dậy thì: gồm 2 câu hỏi B14 và B15

Câu B14: Tập thể dục thể thao có giúp làm tăng chiều cao không?

Đáp án đúng: Có

Câu B15: Mỗi ngày tập thể dục thể thao thời gian bao nhiêu là đủ?

Đáp án đúng: 30 phút – 1 giờ

o Kiến thức về việc ngủ đủ giấc trong đêm có liên quan đến tăng

chiều cao trong thời gian dậy thì: Gồm 2 câu hỏi B16, B17

Câu B16: Ngủ đủ giấc có giúp tăng chiều cao không?

Đáp án đúng: Có

Câu B17: Ngủ bao nhiêu tiếng đồng hồ trong đêm là đủ?

Đáp án đúng: 6 – 8 giờ

o Kiến thức về việc vệ sinh ăn uống có liên quan đến tăng chiều cao

trong thời gian dậy thì: Gồm 2 câu hỏi B22, B23

Câu B22: Ăn uống ở hàng quán có đảm bảo vệ sinh không?

Đáp án đúng: Không

Câu B23: Có cần phải rửa tay trước ăn và sau khi đi vệ sinh không?

Đáp án đúng: Có

Câu hỏi về thái độ

o Thái độ đối với các thức ăn có liên quan đến tăng trưởng chiều cao

trong thời gian dậy thì: Gồm 5 câu hỏi C3, C5, C6, C7, C8

Câu C3: Em có thích uống sữa và các thức ăn từ sữa không?

Đáp án đúng: Có

Câu C5: Em có thích ăn các loại cá tép nhỏ cả xương cả vỏ

không?

Đáp án đúng: Có

Câu C6: Có thích ăn đậu hũ không?

Đáp án đúng: Có

Câu C7: Có thích ăn các thức ăn giàu đạm (thịt, cá, trứng…)?

Đáp án đúng: Có

Câu C8: Có thích ăn các loại hải sản có vỏ (hàu sò ốc…)?

Đáp án đúng: Có

o Thái độ đối với việc phơi nắng sáng hàng ngày: Gồm 1 câu hỏi C9

Câu C9: Có muốn phơi nắng đều 15 phút mỗi ngày đầu buổi sáng?

Đáp án đúng: Có

o Thái độ đối với việc vận động thể lực: Gồm 3 câu hỏi C11, C13,

C15

Câu C11: Có thích giờ tập thể dục trong trường học không?

Đáp án đúng: Có

Câu C13: Có thích chơi trò chơi vận động vào giờ ra chơi không?

Đáp án đúng: Có

Câu C15: Có thích tham gia một môn thể thao không?

Đáp án đúng: Có

o Thái độ đối với việc ngủ đủ giấc trong đêm: Gồm 2 câu hỏi C16,

C18

Câu C16: Có thích đi ngủ sớm trước 9g hàng đêm?

Đáp án đúng: Có

Câu C18: Có thích thức dậy trễ sau 6g hàng ngày?

Đáp án đúng: Không

o Thái độ đối với vệ sinh ăn uống: Gồm 2 câu hỏi C21, C22

Câu C21: Có thích ăn ở các hàng quán bên ngoài không?

Đáp án đúng: Không

Câu C22: Có cần rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh?

Đáp án đúng: Có

Câu hỏi về thực hành

o Thực hành các hành vi dinh dưỡng có lợi cho sự tăng trưởng trong thời

gian dậy thì: Gồm 7 câu hỏi D3, D4, D8, D9, D11, D12, D13

Câu D3: Có uống sữa hàng ngày không?

Đáp án đúng: Có.

Câu D4: Lượng sữa uống hàng ngày là bao nhiêu?

Đáp án đúng: Đáp án 2 (500-1000ml) hoặc 3 (trên 1 lít)

Câu D8: Có ăn cá tép nhỏ cả xương cả vỏ không?

Đáp án đúng: Ăn thường xuyên

Câu D9: Có ăn đậu hũ (đậu phụ) không?

Đáp án đúng: Ăn thường xuyên

Câu D11: Mỗi ngày ăn bao nhiêu thức ăn giàu đạm?

Đáp án đúng: 100-200 gam.

Câu D12: Có dùng muối I ốt để nấu thức ăn hàng ngày không?

Đáp án đúng: Có

Câu D13: Ăn các loại hải sản có vỏ bao nhiêu lần/tuần?

Đáp án đúng: 1-3 lần/tuần

o Thực hành phơi nắng sáng hàng ngày: Gồm 1 câu hỏi D14

Câu D14: Có phơi nắng (dang nắng, ra nắng) hàng ngày không?

Đáp án đúng: Có

o Thực hành vận động thể lực: Gồm 3 câu hỏi D16, D17, D18

Câu D16: Có chơi trò chơi vận động vào giờ ra chơi?

Đáp án đúng: Có

Câu D17: Có chơi một môn thể thao nào không?

Đáp án đúng: Có

Câu D18: Số lần tập thể dục thể thao hàng tuần?

Đáp án đúng: Đáp án 2 (3-5 lần/tuần) hoặc đáp án 3 (mỗi ngày).

o Thực hành ngủ đủ giấc trong đêm: Gồm 2 câu hỏi D20 và 22

Câu D20: Thời điểm đi ngủ hàng đêm?

Đáp án đúng: Trước 10 g

Câu D22: Thời điểm thức giấc buổi sáng?

Đáp án đúng: Đáp án 1 (5 giờ) hoặc 2 (6 giờ)

o Thực hành về vệ sinh ăn uống để phòng các bệnh đường tiêu hoá: Gồm 2

câu hỏi D25, D26

Câu D25: Có thường ăn ở hàng quán bên ngoài?

Đáp án đúng: Không

Câu D26: Có rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh?

Đáp án đúng: Có

Phân tích tiếp theo xác định kiến thức, thái độ, thực hành đúng đối với

một yếu tố. Phân tích này căn cứ theo thang phân loại 3 mức của thang điểm

Likert [147]. Thang điểm Likert 3 mức được lựa chọn sử dụng trong nghiên

cứu này do số lượng học sinh trong mẫu nghiên cứu không nhiều: mẫu nhỏ

nhất đưa vào phân tích là 100 học sinh trong nhóm không truyền thông.

Phân chia 3 mức là để thuận tiện cho công tác tính toán thống kê và phụ hợp

với cỡ mẫu.

Có 3 mức độ đánh giá được xác định như sau:

o Tốt: Học sinh trả lời đúng ≥ 66,7% số câu hỏi của một yếu tố

o Trung bình: Học sinh trả lời đúng 33,3 % - 66,6 % số câu hỏi của

một yếu tố

o Chưa tốt: Học sinh trả lời đúng < 33,3 % số câu hỏi của một yếu tố

Cụ thể, đánh giá mức độ đúng/ tốt hay chưa đúng/ chưa tốt của mỗi

yếu tố được tính tuỳ thuộc vào số câu hỏi được trả lời đúng/tốt có trong yếu

tố đó như sau:

o Với yếu tố có 1 câu hỏi: Khi trả lời đúng “đáp án đúng” được đánh

giá là đúng/tốt (đúng 100 %);; trả lời sai đáp án đúng được đánh giá

là chưa đúng/ chưa tốt.

o Với yếu tố có 2 câu hỏi: Trả lời đúng 2/2 câu (đúng 100 %) được

đánh giá là đúng/ tốt; trả lời đúng 1 câu (đúng 50 %) được đánh giá

là trung bình; trả lời đúng 0 câu (đúng 0 %) được đánh giá là chưa

đúng/ chưa tốt.

o Với yếu tố có 3 câu hỏi: Trả lời đúng 3 câu (đúng 100 %) được

đánh giá là đúng/ tốt; trả lời đúng 2 câu (đúng 66,6 %) hoặc 1 câu

(đúng 33,3 %) được đánh giá là trung bình;; trả lời đúng 0 câu (đúng

0%) được đánh giá là chưa đúng/ chưa tốt.

o Với yếu tố có 5 câu hỏi: Trả lời đúng 5 câu (đúng 100 %) hoặc 4

câu (đúng 80 %) được đánh giá là đúng/ tốt; trả lời đúng 3 câu

(đúng 60 %) hoặc 2 câu (đúng 40 %) được đánh giá là trung bình;;

trả lời đúng 1 câu (đúng 20 %) hoặc 0 câu (đúng 0 %) được đánh

giá là chưa đúng/ chưa tốt.

o Với yếu tố có 6 câu hỏi: Trả lời đúng 6 câu (đúng 100 %) hoặc 5

câu (đúng 83,3 %) được đánh giá là đúng/ tốt; trả lời đúng 4 câu

(đúng 66,6 %) hoặc 3 câu (đúng 50 %) hoặc 2 câu (đúng 33,3 %)

được đánh giá là trung bình;; trả lời đúng 1 câu (đúng 16,7 %) hoặc

0 câu (đúng 0%) được đánh giá là chưa đúng/ chưa tốt.

o Với yếu tố có 7 câu hỏi: Trả lời đúng 7 câu (đúng 100 %) hoặc 6

câu (đúng 85,7 %) hoặc 5 câu (đúng 71,4 %) được đánh giá là

đúng/ tốt; trả lời đúng 4 câu (đúng 57 %) hoặc 3 câu (đúng 42,9 %)

được đánh giá là trung bình;; trả lời đúng 2 câu (đúng 28,6 %) hoặc

1 câu (đúng 14,3 %) hoặc 0 câu (đúng 0 %) được đánh giá là chưa

đúng/ chưa tốt.

Ngoài các câu hỏi được dùng để đánh giá đúng / tốt hoặc chưa đúng/

chưa tốt về kiến thức, thái độ, thực hành liên quan đến các yếu tố có thể ảnh

hưởng đến sự tăng trưởng trong độ tuổi dậy thì như trên, trong bảng câu hỏi

còn có một số các câu hỏi nhiều lựa chọn nhằm mục đích làm sáng tỏ thêm

một vài điểm có thể liên quan hay ảnh hưởng đến kiến thức, thái độ hay thực

hành của học sinh, nhằm có thêm vài số liệu cho những nghiên cứu tiếp

theo. Các câu hỏi có trong bảng câu hỏi 2 (Phụ lục 3) nhưng không nằm

trong danh sách các câu hỏi được liệt kê trên đây không được đưa vào tính

điểm và phân tích trong phần kết quả được trình bày trong tài liệu này.

2.7. Phương pháp và kỹ thuật thu thập số liệu

Thu thập số liệu cho mục tiêu 1: Mô tả về các mốc thời điểm dậy thì và

các đặc điểm về chiều cao, cân nặng, thành phần cơ thể.

- Khu vực thu thập số liệu là một hội trường kín, nằm trên lầu 4 ở khu

vực hành chính, xa khu vực các lớp học để công việc có thể tiến hành

liên tục trong nhiều ngày mà không ảnh hưởng đến việc học của học

sinh và không có sự tương tác từ học sinh ảnh hưởng đến công việc

của đoàn điều tra. Hội trường chỉ có 2 cửa: 1 cửa đi vào và 1 cửa đi ra.

Học sinh được gọi xuống từng tổ theo lớp học, có 1 thành viên của

đoàn điều tra đến tận lớp đưa học sinh xuống để nhanh chóng và tránh

mất trật tự trong giờ học ảnh hưởng đến các lớp khác. Các bàn khám

được tổ chức một chiều theo thứ tự cố định ở tất cả các ngày điều tra

như sau: (1) Bàn ghi tên điểm danh đầu vào và dò mã số => (2) Đo

chiều cao => (3) Cân và đo thành phần cơ thể => (4) Phòng khám và

phỏng vấn về dậy thì dành riêng cho nam sinh và nữ sinh => (5) Bàn

điểm danh đầu ra và phát quà. Sau khi chấm dứt vòng thu thập số liệu,

học sinh được một thành viên trong đoàn điều tra đưa trả về lớp học

ngay.

- Chiều cao của trẻ được đo bằng thước Microtoise có chia vạch tối

thiểu 0,1cm.

Đặt thước: Vị trí đặt thước được chọn là nơi có mặt phẳng sàn vuông

góc với tường, không có chỉ chân tường để hai gót chân tiếp xúc với

góc tường. Kéo thước đến vạch 0 cm, đánh dấu điểm khoan tường sao

cho mặt phẳng của cạnh thước nằm trùng khớp với mặt sàn và đường

kéo thước trên tường là một đường thẳng đứng. Khoan tường và cố

định thước trên tường. Thước được đặt ở điểm điều tra từ đầu đến cuối

mỗi đợt điều tra.

Đánh dấu: Dán một miếng bìa cứng có in hình bàn chân bên dưới

chân tường ngay vị trí học sinh sẽ đứng để đảm bảo học sinh đứng

đúng vị trí cần thiết. Kẻ một vạch thẳng đứng trên tường làm chuẩn để

nhân viên phụ trách đo có đường chuẩn kéo thước theo.

Kiểm tra và hiệu chỉnh: Vào mỗi đầu buổi, kéo thước xuống áp sát

mặt sàn và kiểm tra vạch đo được là vạch đỏ 0 cm in trên thước. Khi

có sự di lệch, tiến hành đặt lại thuớc.

Tiến hành đo: Học sinh được yêu cầu cởi bỏ giày dép, bỏ tóc xoã

(học sinh nữ), đứng vào vị trí hai bàn chân được vẽ sẵn trên miếng bìa

cứng, lưng thẳng áp vào tường. Người đo kiểm tra 5 điểm trên cơ thể

học sinh chạm tường: 2 gót chân, 2 điểm nhô mặt sau xương bả vai, và

1 điểm nhô giữa xương chẩm vùng gáy. Kéo thước áp sát đỉnh đầu

học sinh, đọc kết quả đến 1 số lẻ và ghi nhận vào phiếu điều tra (Phụ

lục 2)

- Cân nặng, trọng lượng và tỉ lệ các khối trong cơ thể: được xác định

bằng cân đo điện tử kháng trở sinh học chuyên dụng của hãng Tanita

có mức phân độ đến 1 số lẻ (100 g) và có trừ bì các loại quần áo khi

cân. Kiểm tra và chỉnh cân vào đầu mỗi buổi điều tra hoặc sau khi cân

100 lượt.

Đặt cân: Địa điểm đặt cân được điều nghiên từ trước để đảm bảo mặt

sàn phẳng ngang, không nghiêng. Các ổ điện dùng được kiểm tra về

độ an toàn, dán trên mặt đất hoặc giấu dưới gầm bàn, ghế tránh bị va

chạm, vấp ngã… Cân được vận chuyển theo đoàn điều tra đến địa

điểm vào đầu mỗi buổi điều tra.

Kiểm tra và hiệu chỉnh: Đầu mỗi buổi điều tra nhân viên phụ trách

cân tiến hành cắm điện, kiểm tra giấy, khởi động cân và tiến hành cân

thử ít nhất 3 thành viên trong đoàn điều tra. Các thông số được nhập

vào cân bao gồm: giới tính;; tuổi tính bằng năm, chiều cao tính bằng

xen-ti-mét (cm);; trừ bì quần áo (đồng phục học sinh có trọng lượng

trung bình 0,5 kg đã được cân từ trước).

Tiến hành cân đo: Sau khi đo chiều cao, học sinh được hướng dẫn

ngồi trên ghế ngay trước cân, tháo bỏ giày với và lau lòng bàn chân

thật sạch với khăn giấy ướt đã được chuẩn bị sẵn. Tiếp theo, học sinh

đứng trên một khăn khô được đặt ngay trước cân để chờ người phụ

trách cân nhập các thông số cần thiết vào cân. Khi có hiệu lệnh từ

người phụ trách cân, học sinh bước từ mặt khăn khô lên hai miếng

kim loại trên mặt cân, được hướng dẫn đứng yên cho đến khi quá trình

phân tích của cân kết thúc và kết quả hiện trên màn hình điện tử.

Người phụ trách cân kiểm tra kết quả, cho học sinh bước xuống, cho

lệnh in kết quả, và bấm kim bảng kết quả vào phiếu điều tra của trẻ

trước khi chuyển học sinh sang khu vực khám và phỏng vấn về dậy thì

(Phụ lục 5).

- Các dấu hiệu của tuổi dậy thì được thu thập bằng thăm khám và

phỏng vấn trực tiếp học sinh. Có 2 phòng khám dành riêng cho nam

sinh và nữ sinh, bác sĩ khám cùng giới với học sinh. Các dụng cụ cần

thiết như thước cứng có vạch kẻ tính bằng xen-ti-mét đến số lẻ 0,1 cm;;

bảng mẫu hình ảnh các cơ quan trong các giai đoạn dậy thì của Tanner

(Phụ lục 4), bút… đã được phát cho từng bác sĩ vào đầu mỗi cuộc điều

tra, và bổ sung ngay nếu có mất mát hay hư hỏng. Các điều tra viên

này là người ghi thông tin vào bảng câu hỏi 1 (Phụ lục 2).

Thu thập số liệu cho mục tiêu 2: Hiệu quả truyền thông dinh dưỡng lên sự

thay đổi kiến thức, thái độ, thực hành và hiệu quả bổ sung canxi, vitamin D,

kẽm lên tăng trưởng .

- Thu thập số liệu và tiến hành can thiệp truyền thông

Thu thập số liệu đầu vào: Những học sinh được đưa vào nghiên cứu

ở giai đoạn 2 được tập trung tại Hội trường vào sáng thứ bảy hoặc chủ

nhật để tránh làm mất thêm ngày học của các em. Mỗi học sinh được

phát một bảng câu hỏi tự điền về kiến thức, thái độ, thực hành (Phụ

lục 3). Bảng câu hỏi tự điền này đã được tiến hành làm thử nghiệm

trên 30 học sinh trung học cơ sở và đã được chỉnh sửa theo kết quả thử

nghiệm trước khi đưa vào sử dụng chính thức. Các học sinh được

hướng dẫn điền từng câu hỏi một theo hướng dẫn của một điều tra

viên phụ trách chung, và mỗi nhóm học sinh khi điền bảng câu hỏi

đều có sự giám sát và hướng dẫn trực tiếp của một điều tra viên được

phân công phụ trách nhóm. Khi học sinh hoàn tất bảng câu hỏi, điều

tra viên phụ trách nhóm chịu trách nhiệm kiểm tra lại bảng câu hỏi,

yêu cầu học sinh chỉnh sửa hoặc bổ sung nếu cần, và thu lại bảng câu

hỏi ngay sau đó.

Tiến hành hoạt động truyền thông: Các học sinh trong “nhóm được

truyền thông” được mời đến trường vào sáng cuối tuần. Có 2 hình

thức truyền thông trực tiếp và gián tiếp cho “nhóm được truyền

thông”.

Hình thức trực tiếp được chọn là báo cáo chuyên đề. Tổng cộng có 4

buổi báo cáo chuyên đề vào các buổi sáng chủ nhật cách nhau 1-2

tháng tuỳ vào lịch sinh hoạt của trường và các ngày nghỉ lễ tết của học

sinh. 4 chuyên đề được báo cáo là:

1. Độ tuổi tiền dậy thì - dậy thì

2. Cách ăn uống trong thời gian dậy thì

3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến sự phát triển tầm vóc trong

thời gian dậy thì?

4. Cách tập luyện để phát triển chiều cao nhanh nhất

Hình thức gián tiếp là phát các tài liệu truyền thông cung cấp thông tin

về kiến thức và cách thực hành đúng đối với các yếu tố ảnh hưởng lên

tăng trưởng trong giai đoạn dậy thì (Phụ lục 6) cho học sinh. Những

tài liệu này được phát ngay vào buổi báo cáo chuyên đề, có nội dung

phù hơp với nội dung của báo cáo chuyên đề để học sinh tiện theo dõi.

Dựa trên số liệu điều tra đầu vào, các học sinh trong “nhóm được

truyền thông” đã được phân thành nhóm suy dinh dưỡng, bình thường,

và thừa cân – béo phì và phân lập danh sách từ trước theo tình trạng

dinh dưỡng. Các thực đơn mẫu cho từng tình trạng dinh dưỡng (in trên

giấy khác màu) được phát cho học sinh theo danh sách này vào buổi

sinh hoạt chuyên đề “Cách ăn uống trong thời gian dậy thì”.

Các thông tin về dinh dưỡng và vận động để phát triển thể chất trong

giai đoạn dậy thì dùng để sinh hoạt chuyên đề và soạn thảo các tài liệu

truyền thông chủ yếu dựa trên Bảng Nhu Cầu Khuyến Nghị về Dinh

Dưỡng cho người Việt Nam của Bộ Y tế và Viện Dinh dưỡng quốc

gia năm 2012 [148] và có tham khảo thêm các tài liệu liên quan của

Viện Nghiên cứu Dinh Dưỡng Hoa Kỳ [149].

Thu thập số liệu đầu ra: Sau khi hoàn tất các buổi sinh hoạt chuyên

đề theo chương trình can thiệp, dựa trên danh sách điểm danh (danh

sách ký nhận quà) của mỗi buổi sinh hoạt, tiến hành lọc bỏ những học

sinh vắng mặt từ 2 buổi sinh hoạt chuyên đề trở lên trong danh sách

“nhóm được truyền thông”. Số học sinh còn lại được mời tập trung để

điền bảng câu hỏi (Phụ lục 3) tương tự như quy trình thu thập số liệu

đầu vào. “Nhóm không truyền thông” được mời tập trung để thu thập

số liệu đầu ra theo quy trình tương tự.

- Thu thập số liệu và tiến hành can thiệp bổ sung Canxi, Vitamin D,

Kẽm

Thu thập số liệu đầu vào: Số liệu đầu vào (bao gồm tuổi, giai đoạn

dậy thì, chiều cao, cân nặng, thành phần cơ thể) của “nhóm can thiệp”

và “nhóm chứng” đã được thu thập thông qua nghiên cứu cắt ngang ở

giai đoạn 1.

Tiến hành hoạt động can thiệp

Tổng thời gian tiến hành can thiệp bổ sung canxi, vitamin D,

kẽm là 12 tháng (từ tháng 12/2012 đến tháng 11/2013). Thời gian can

thiệp được chọn là 1 năm vì đây là đơn vị thường dùng trong đo lường

sự tăng trưởng trong thời gian dậy thì (ví dụ tốc độ tăng chiều cao

trung bình là 8 cm/năm hoặc tốc độ tăng chiều cao đỉnh là 10

cm/năm…)

Học sinh trong “nhóm can thiệp” được cung cấp viên uống bổ

sung Canxi-vitamin D nén với hàm lượng 750 mg Canxi Carbonat

tương ứng với 300 mg Canxi và 60 IU Vitamin D3 liều 1 viên hàng

ngày. Nhu cầu khuyến nghị cho độ tuổi này là 1000 mg Canxi và 400

IU Vitamin D3 mỗi ngày. Theo kết quả điều tra giám sát khẩu phần

dinh dưỡng của người Việt Nam do Viện Dinh dưỡng Quốc gia công

bố [21], lượng canxi khẩu phần trung bình trên đầu người chỉ đạt 50%

so với nhu cầu khuyến nghị. Một số nghiên cứu về khẩu phần [150],

[151], [20] cho thấy học sinh phổ thông cơ sở có được uống sữa hàng

ngày, nên có thể lượng canxi khẩu phần cao hơn một chút so với số

liệu canxi khẩu phần chung của toàn dân Việt Nam, dự kiến khoảng

20% (tương đương với lượng canxi có trong 400 ml sữa mỗi ngày),

nên hàm lượng canxi bổ sung được chọn là 300 mg canxi để đạt nhu

cầu khuyến nghị. Thuốc được chọn là sản phẩm bổ sung Calci – D đã

được cấp phép lưu hành (số đăng ký V376 – H12 – 05 ) được sản xuất

bởi công ty dược phẩm Mekophar, một công ty dược phẩm của

TPHCM đã đạt chỉ tiêu GMP (Phụ lục 8).

Viên kẽm được sử dụng để bổ sung có hàm lượng 70 mg chứa

10 mg kẽm nguyên tố. Liều bổ sung là ½ viên mỗi ngày tương đương

5 mg kẽm. Sản phẩm bổ sung này đã được cấp phép lưu hành (số đăng

ký VD – 10162 – 10) do công ty dược phẩm Pharmedic, một công ty

dược phẩm đã đạt chỉ tiêu GMP sản xuất (Phụ lục 8)

Thuốc được phát cho các học sinh trong danh sách nghiên cứu

hàng tháng, mỗi tháng 30 viên Canxi D và 15 viên kẽm, với thông tin

về thuốc bao gồm tên thuốc, hàm lượng, cách uống thuốc được in sẵn

và bấm trên từng vỉ thuốc. Mỗi học sinh nhận thuốc sẽ được ký nhận

vào danh sách lưu tại phòng Y tế của trường. Người phụ trách phát

thuốc và theo dõi việc phát thuốc là một bác sĩ thuộc bộ môn Dinh

dưỡng – ATTP, kết hợp với sự hỗ trợ của giáo viên phụ trách Y tế cơ

quan của trường THCS Thị trấn Củ Chi 2. Học sinh được dặn uống

thuốc hàng ngày vào mỗi buổi sáng với 1 viên Canxi D lúc ăn sáng và

nửa viên kẽm lúc ăn tối. Phụ huynh được giáo viên chủ nhiệm phát

thông báo và đề nghị hỗ trợ nhóm nghiên cứu trong việc nhắc học sinh

uống thuốc hàng ngày (Phụ lục 7).

Thu thập số liệu đầu ra

Sau 1 năm tiến hành can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm,

học sinh trong “nhóm can thiệp” và “nhóm chứng” được tiến hành cân

đo (chiều cao, cân nặng, thành phần cơ thể) theo đúng quy trình đã

được tiến hành ở giai đoạn thu thập số liệu đầu vào.

2.8. Các biện pháp khống chế sai số

- Lựa chọn nhóm can thiệp và nhóm chứng ở hai cơ sở trường khác

nhau, cách nhau 3 km, các học sinh cư ngụ ở hai khu vực khác nhau

của thị trấn, các giáo viên giảng dạy thuộc các tổ bộ môn riêng của

từng cơ sở (không giảng dạy chéo) và mỗi cơ sở có ban điều hành

riêng biệt nhau.

- Nhân sự trực tiếp tham gia thu thập số liệu nhân trắc đa số là các bác

sĩ, một số ít là điều dưỡng đang làm việc trong ngành dinh dưỡng và

đã có kinh nghiệm thu thập các số liệu nhân trắc học thông qua các

cuộc điều tra trước đây. Các sinh viên tham gia cuộc điều tra được

phân công làm các công việc không chuyên môn như dò danh sách,

goị tên vào cân đo, ổn định trật tự… chứ không được giao sử dụng các

thiết bị cân đo. Trước ngày điều tra, toàn bộ nhân sự được tập huấn lại

cách sử dụng dụng cụ đo nhân trắc và thống nhất cách ghi nhận số liệu

vào bảng câu hỏi.

- Các dụng cụ được hiệu chỉnh đầu ngày trước khi tiến hành điều tra, và

hiệu chỉnh ngay khi có dấu hiệu sai lệch. Thay pin các dụng cụ điện tử

thường xuyên. Hai cân điện trở phân tích thành phần cơ thể đều cùng

của hãng Tanita - Nhật Bản với kỹ thuật và tiêu chuẩn như nhau.

- Người làm đề tài trực tiếp tham gia tất cả các ngày điều tra, theo dõi

số liệu được ghi nhận vào cuối mỗi ngày và cùng điều tra viên điều

chỉnh ngay trong ngày nếu phát hiện số liệu sai sót hay bất thường.

- Với bảng câu hỏi tự điền, người làm đề tài là người trực tiếp hướng

dẫn học sinh cách ghi bảng câu hỏi tự điền từng câu một, đồng thời có

phân công điều tra viên phụ trách từng nhóm học sinh khi các em

đang tiến hành điền bảng câu hỏi, trả lời ngay các thắc mắc của các

em về cách định nghĩa thông tin hoặc cách ghi nhận thông tin vào

bảng câu hỏi.

- Bảng kết quả từ cân điện trở Tanita đo thành phần cơ thể được in bằng

giấy in nhiệt, do đó chữ sẽ mờ đi sau một thời gian, vì vậy, để đảm

bảo nhập liệu chính xác, tất cả số liệu được nhập trong vòng 1 tuần

sau khi cân, đồng thời tiến hành ghi mã số của học sinh trên từng bảng

kết quả và chụp hình tất cả các bảng kết quả này để lưu trữ dưới dạng

file hình ảnh (Phụ lục 5).

2.9. Xử lý và phân tích số liệu

- Số liệu được làm sạch bằng kiểm tra trước và sau khi nhập dữ liệu.

- Nhập số liệu bằng phần mềm EXCEL, phân tích và xử lý số liệu bằng

phần mềm SAS phiên bản 9.3.

- Phương pháp thống kê

o Biến số định tính: Tính tỉ lệ phần trăm và tần suất

o Biến số định lượng: Tính trung bình và độ lệch chuẩn

- Phép kiểm định thống kê

o Sử dụng phép kiểm Chi bình phương để so sánh tỉ lệ phần trăm và

tần suất.

o Sử dụng sdtest để kiểm định sự khác biệt của phương sai trong các

nhóm và căn cứ trên đó dùng phép kiểm t để so sánh trung bình

giữa các nhóm

- Ngưỡng thống kê có ý nghĩa: p<0,05

- Hiệu quả can thiệp cho những kết quả được thể hiện dưới dạng tỉ lệ

được tính bằng các công thức: [152]

Hiệu quả quan sát được ở nhóm can thiệp dct = (psct – ptct): ptct

Hiệu quả quan sát được ở nhóm chứng dc = (psc – ptc) : ptc

ptct : tỉ lệ trong nhóm can thiệp trước can thiệp

psct : tỉ lệ trong nhóm can thiệp sau can thiệp

ptc : tỉ lệ trong nhóm chứng trước can thiệp

psc : tỉ lệ trong nhóm chứng sau can thiệp

Hiệu quả quan sát được ở nhóm chứng thực chất là chỉ số đo lường về sai số

ngẫu nhiên, vì theo lý thuyết thì ở nhóm chứng, tức là nhóm không can

thiệp, sẽ không có sự thay đổi tỉ lệ trước và sau thời gian can thiệp

Như vậy, hiệu quả can thiệp sau khi đã điều chỉnh cho sai số ngẫu nhiên ở

nhóm chứng là:

HQCT = dct - dc

2.10. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu

- Nghiên cứu được triển khai sau khi được Hội đồng đạo đức của Viện

Dinh dưỡng thông qua.

- Các cá nhân tham gia nghiên cứu được biết rõ mục tiêu nghiên cứu và

các thông tin được sử dụng đúng mục đích nghiên cứu. Các phụ huynh

và học sinh tham gia nghiên cứu hoàn toàn tự nguyện và có quyền từ

chối tham gia nghiên cứu. Trong quá trình thu thập số liệu, và can

thiệp thử nghiệm, học sinh hoặc phụ huynh có quyền quyết định

ngừng tham gia hoặc không trả lời câu hỏi ở bất kỳ thời điểm nào.

- Tất cả các dụng cụ cân, đo, cân phân tích thành phần cơ thể được đảm

bảo an toàn tuyệt đối, không gây nguy hiểm cho học sinh. Việc thăm

khám và đánh giá về các giai đoạn dậy thì được tiến hành trong phòng

kín, bác sĩ khám có cùng giới tính với học sinh.

- Thông tin cá nhân của học sinh được mã hoá để đảm bảo bí mật thông

tin. Các kết quả đánh giá tình trạng dinh dưỡng được thông báo cho

phụ huynh và nhà trường.

- Kết quả nghiên cứu được sử dụng cho mục đích khoa học không vụ

lợi, không sử dụng vào các mục đích khác.

Chương 3: KẾT QUẢ N GHIÊN CỨU

3.1. ĐẶC ĐIỂM PHÂN BỐ MẪU VÀ TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG

CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ THỊ TRẤN CỦ CHI

Bảng 3.1. Phân bố mẫu nghiên cứu học sinh THCS thị trấn Củ Chi

theo tuổi và giới (n=1280)

Tuổi N am Nữ Tổng cộng

n % % n % n

10 69 10,6 12,3 145 11,3 76

11 175 26,8 22,5 315 24,6 140

12 136 20,8 20,1 262 20,5 126

13 159 24,3 24,6 313 24,5 154

14 114 17,5 20,9 245 19,1 131

Cộng 653 51 627 49 1280 100

Kết quả điều tra tại trường THCS Thị trấn Củ Chi TPHCM cho thấy:

Tổng số học sinh đủ tiêu chuẩn được đưa vào nghiên cứu là 1280 học sinh;;

Phân bố về giới tính trong mẫu điều tra tương đối đồng đều (bảng 3.1):

không có sự khác biệt giữa số học sinh nam (653 học sinh, tương đương 51

%) và học sinh nữ (627 học sinh, tương đương 49 %). Tuy nhiên, độ tuổi

trong mẫu nghiên cứu phân bố không đồng đều, chiếm tỉ lệ cao nhất là học

sinh 11 tuổi (24,6 %) và 13 tuổi (24,5 %), tiếp theo là nhóm học sinh 12 tuổi

(20,5 %).

Bảng 3.2. Phân loại và so sánh tình trạng dinh dưỡng theo giới của học

sinh THCS thị trấn Củ Chi (n= 1280)

Tình trạng N am Nữ Tổng cộng

dinh dưỡng n % n % n %

Suy dinh dưỡng 34 5,2* 18 2,9 52 4,1

Bình thường 353 54,1 452 72,1* 807 62,9

Thừa cân 162 24,9* 120 19,0 282 22,0

Béo phì 104 15,8* 37 6,0 141 11,0

Cộng 653 627 1280 100%

* p<0,05; so sánh giữa nam và nữ, kiểm định Chi bình phương

Tỉ lệ suy dinh dưỡng (SDD) chung ở cả hai giới là 4,1 %, học sinh

nam có tỉ lệ SDD cao hơn học sinh nữ (5,2 % so với 2,9 %) (p<0,05). Tỉ lệ

thừa cân (TC) ở nam là 22 % và béo phì (BP) ở nam là 11 %, đều cao hơn so

với học sinh nữ: TC ở nữ là 19 % (p<0,05) và BP ở nữ là 6 % (p<0,05). Nếu

cộng gộp thừa cân và béo phì, tỉ lệ TCBP chung là 33 % (22 % thừa cân +

11 % béo phì), học sinh nam có tỉ lệ TCBP là 40,7 % (24,9 % TC + 15,8 %

BP), cao hơn so với tỉ lệ 25 % TCBP ở nữ (19 % TC + 6 % BP) (p<0,05).

Học sinh nữ có tình trạng dinh dưỡng bình thường chiếm 72,1 %, cao hơn so

với TTDD bình thường của học sinh nam là 54,1 % (p<0,05).

3.2. TUỔI DẬY THÌ TRUNG BÌNH VÀ CÁC ĐẶC ĐIỂM VỀ CHIỀU

CAO, CÂN N ẶN G, THÀN H PHẦN CƠ THỂ

3.2.1. Tỉ lệ dậy thì các giai đoạn theo Tanner

Bảng 3.3: Phân bố các giai đoạn dậy thì ở học sinh nam và nữ tại trường THCS thị trấn Củ Chi (n= 1280)

Các giai đoạn N am Nữ Tổng cộng

dậy thì n (%) n (%) n (%)

249 38,1 30 4,8 279 21,8

Giai đoạn 1 (Tiền dậy thì)

Giai đoạn 2 130 19,9 7,2 175 13,7 45

Giai đoạn 3 126 19,3 12,8 206 16,1 80

Giai đoạn 4 110 16,9 125 20 235 18,4

Giai đoạn 5 38 5,8 347 55,2 385 30,1

Tổng cộng 653 100 627 100 1280 100

Kết quả điều tra (bảng 3.3) cho thấy tổng số học sinh trung học cơ sở

đang ở giai đoạn 1 (tiền dậy thì) là 279 học sinh tương đương 21,2 %. Như

vậy tổng số học sinh đã có dấu hiệu dậy thì (từ giai đoạn 2 đến giai đoạn 5)

chiếm tỉ lệ 78,2 % (100 % – 21,2 %) trên tổng mẫu nghiên cứu.

- Trong tổng cộng 653 học sinh nam, có 249 học sinh đang ở giai đoạn 1,

giai đoạn tiền dậy thì, chiếm tỉ lệ 38,1 %. Tổng số nam sinh dậy thì từ giai

đoạn 2-5 là 404, chiếm tỉ lệ 61,9 %, trong đó tỉ lệ cao nhất là giai đoạn 2

(19,9%) và giai đoạn 3 (19,3%). Số nam sinh đang ở giai đoạn 5 chiếm tỉ

lệ ít nhất (5,8%).

- Kết quả trong bảng 3.3 cũng cho thấy trong tổng số 627 học sinh nữ, chỉ

có 30 nữ sinh đang ở giai đoạn 1, giai đoạn tiền dậy thì, chiếm tỉ lệ 4,8%.

Như vậy, có 597 nữ sinh ở các giai đoạn đã có biểu hiện dậy thì (giai đoạn

2 đến giai đoạn 5), tương đương 95,2 %;; trong đó tỷ lệ cao nhất là dậy thì

ở giai đoạn 5 (55,2 %) và giai đoạn 4 (20 %). Dậy thì giai đoạn 2 của nữ

sinh chiếm tỉ lệ ít nhất (7,2 %).

14(cid:0)tuổi(cid:0)

16(cid:0)

59(cid:0)

27(cid:0)

13(cid:0)tuổi(cid:0)

8(cid:0)

35(cid:0)

71(cid:0)

36(cid:0)

8(cid:0)

Giai(cid:0)đoạn(cid:0)1(cid:0)(cid:0)

Giai(cid:0)đoạn(cid:0)2(cid:0)(cid:0)

12(cid:0)tuổi(cid:0)

59(cid:0)

42(cid:0)

24(cid:0)

11(cid:0)

Giai(cid:0)đoạn(cid:0)3(cid:0)

13(cid:0)

11(cid:0)tuổi(cid:0)

111(cid:0)

46(cid:0)

Giai(cid:0)đoạn(cid:0)4(cid:0)

Giai(cid:0)đoạn(cid:0)5(cid:0)

10(cid:0)tuổi(cid:0)

66(cid:0)

0(cid:0) 20(cid:0) 40(cid:0) 60(cid:0) 80(cid:0) 100(cid:0) 120(cid:0) 140(cid:0) 160(cid:0) 180(cid:0)

Số(cid:0)lượng(cid:0)học(cid:0)sinh(cid:0)nam(cid:0)(cid:0)

Biểu đồ 3.1. Phân bố các giai đoạn dậy thì theo tuổi ở học sinh nam

14(cid:0)tuổi(cid:0)(cid:0)

12(cid:0)

113(cid:0)

13(cid:0)tuổi(cid:0)

8(cid:0)

24(cid:0)

121(cid:0)

Giai(cid:0)đoạn(cid:0)1(cid:0)(cid:0)

Giai(cid:0)đoạn(cid:0)2(cid:0)(cid:0)

12(cid:0)tuổi(cid:0)

7(cid:0)

20(cid:0)

36(cid:0)

62(cid:0)

Giai(cid:0)đoạn(cid:0)3(cid:0)

Giai(cid:0)đoạn(cid:0)4(cid:0)

11(cid:0)tuổi(cid:0)

12(cid:0)

21(cid:0)

33(cid:0)

37(cid:0)

Giai(cid:0)đoạn(cid:0)5(cid:0)

10(cid:0)tuổi(cid:0)

17(cid:0)

16(cid:0)

18(cid:0)

16(cid:0)

9(cid:0)

0(cid:0)

20(cid:0) 40(cid:0) 60(cid:0) 80(cid:0) 100(cid:0) 120(cid:0) 140(cid:0) 160(cid:0)

tại trường THCS thị trấn Củ Chi (n=653)

Số(cid:0)lượng(cid:0)học(cid:0)sinh(cid:0)nữ(cid:0)(cid:0)

Biểu đồ 3.2. Phân bố các giai đoạn dậy thì theo tuổi ở học sinh nữ

tại trường THCS thị trấn Củ Chi (n=627)

Biểu đồ 3.1 và 3.2 cho thấy giai đoạn dậy thì của cả học sinh nam và

nữ tăng dần theo tuổi, học sinh tuổi lớn hơn cũng đạt được giai đoạn dậy thì

cao hơn. Giai đoạn tiền dậy thì (cả nam và nữ) tập trung ở lứa tuổi 10-12 và

những học sinh từ 13 tuổi trở lên số đông đạt đến giai đoạn 4-5 của dậy thì.

Bảng 3.4: Phân bố dậy thì giai đoạn 2 theo tuổi và giới của học sinh

THCS Thị trấn Củ Chi (%)

Phân bố giai đoạn dậy thì 2 theo giới

Tuổi N am (n=653) N ữ (n= 627)

n (%) n (% )

3/69 4,3 16/76 21,1 10

46/175 26,3 21/140 15 11

42/136 30,9 7/126 5,6 12

35/159 22,0 1/154 0,6 13

4 /114 3,5 0/313 0 14

Tổng cộng 130/653 19,9 45/627 7,2

Bảng 3.4 trình bày kết quả phân tích sự phân bố tỉ lệ học sinh đang ở

giai đoạn dậy thì 2 theo Tanner trong từng nhóm tuổi theo giới tính. Kết quả

cho thấy có 26,3 % học sinh nam trong nhóm tuổi 11 tuổi và 21,1 % học

sinh nữ trong nhóm tuổi 10 tuổi đang ở giai đoạn dậy thì 2, tức là giai đoạn

khởi phát dậy thì theo Tanner.

3.2.2. Tuổi trung bình của các mốc thời điểm (milestones) dậy thì ở đối

tượng đã điều tra tại trường THCS Thị trấn Củ Chi.

Bảng 3.5. Tuổi trung bình ở các giai đoạn dậy thì theo giới của học sinh

THCS thị trấn Củ Chi

Giới tính

Giai đoạn dậy thì N am (n = 653) Nữ (n = 627)

n Tuổi n Tuổi

(TB  SD) (TB  SD)

30 Giai đoạn 1 249 11,6  0,8 11,0  0,3

45 Giai đoạn 2 130 12,5  0,9 11,4  0,7

80 Giai đoạn 3 126 13,2  0,9 11,8  0,9

125 Giai đoạn 4 110 13,9  0,8 12,4  1,1

347 Giai đoạn 5 38 14,2  0,6 13,4  1,1

Kết quả phân tích về tuổi trung bình của các giai đoạn dậy thì trên

1280 học sinh THCS Củ Chi (bảng 3.5) cho thấy:

- Tuổi trung bình của thời điểm khởi phát dậy thì (tương đương với giai

đoạn dậy thì 2) là 12,5 tuổi ở nam và 11,4 tuổi ở nữ. Như vậy, học sinh

nam khởi phát dậy thì muộn hơn học sinh nữ khoảng 1,1 năm (12,5 –

11,4 tuổi).

- Tuổi trung bình của thời điểm hoàn tất dậy thì (tương đương với giai

đoạn 5) là 14,2 tuổi ở học sinh nam và 13,4 tuổi ở học sinh nữ. Học sinh

nam hoàn tất dậy thì muộn hơn học sinh nữ 0,8 năm (14,2 – 13,4 tuổi).

- Tuổi trung bình của giai đoạn hoàn tất dậy thì cách biệt với tuổi trung

bình của giai đoạn tiền dậy thì trong mẫu nghiên cứu là là 2,6 năm (14,2

– 11,6 tuổi) ở học sinh nam và 2,4 năm (13,4 – 11 tuổi) ở học sinh nữ.

Bảng 3.6. Phân bố xuất tinh lần đầu ở nam và hành kinh lần đầu ở nữ

theo giai đoạn dậy thì ở học sinh THCS thị trấn Củ Chi (%)

Giai đoạn dậy thì N am Nữ

n % n %

Giai đoạn 1 3 1,4 0 0

Giai đoạn 2 30 14,2 3 0,76

Giai đoạn 3 60 28,4 16 3,5

Giai đoạn 4 87 41,2 96 20,9

Giai đoạn 5 31 14,7 345 75

460 Cộng 211

Kết quả từ bảng 3.6 cho thấy:

- Số học sinh nam đã xuất tinh lần đầu là 211 nam sinh. Tỉ lệ đã xuất tinh

lần đầu của học sinh nam cao nhất ở giai đoạn 4 của dậy thì (41,2 %).

- Số học sinh nữ đã hành kinh lần đầu là 460 nữ sinh. Khoảng 75% nữ

sinh ở giai đoạn 5 của dậy thì đã có hành kinh lần đầu.

Bảng 3.7. Tuổi trung bình của thời điểm xuất tinh lần đầu của nam và

hành kinh lần đầu của nữ ở học sinh THCS thị trấn Củ Chi

Tuổi Giới tính n (TB  SD)

211 N am 12,6  1,1

460 Nữ 11,4  1,2

Kết quả từ bảng 3.7 cho thấy: Tuổi xuất tinh lần đầu trung bình của nam là

12,6 tuổi; tuổi hành kinh lần đầu trung bình của nữ là 11,4 tuổi.

Bảng 3.8. Tuổi khởi phát dậy thì trung bình theo giới liên quan với tình

trạng dinh dưỡng (TTDD) của học sinh THCS thị trấn Củ Chi

Tuổi khởi phát dậy thì trung bình theo giới

Tình trạng N am N ữ

dinh dưỡng (n = 130) (n = 45)

n Tuổi n Tuổi

(TB  SD) (TB  SD)

Suy dinh dưỡng 8 2 12,5  0,7 12,5  0,2

TTDD bình thường 70 38 12,7  0,9 11,4  0.7

52 Thừa cân - béo phì 5 12,1  0,9*** 11,1  0,3

*** p<0,001, so sánh với nhóm TTDD bình thường cùng giới, t-test

Mối liên quan giữa tuổi khởi phát dậy thì và tình trạng dinh dưỡng của học

sinh trong mẫu điều tra được trình bày trong bảng 3.8. Kết quả cho thấy:

- Trong tổng số 130 học sinh nam đang trong giai đoạn khởi phát dậy thì

(giai đoạn 2 của dậy thì), những nam sinh bị thừa cân – béo phì có tuổi

trung bình khởi phát dậy thì là 12,1 tuổi, sớm hơn 0,6 tuổi so với nam

sinh có TTDD bình thường là 12,7 tuổi (p<0,001).

- Trong tổng số 45 học sinh nữ đang ở giai đoạn khởi phát dậy thì, những

nữ sinh thừa cân béo phì có tuổi khởi phát dậy thì là 11,1 tuổi, sớm hơn

0,3 tuổi so với nữ sinh có TTDD bình thường nhưng không có ý nghĩa

thống kê. Học sinh nữ SDD có tuổi khởi phát dậy thì trung bình là 12,5

tuổi, muộn 1,1 tuổi hơn so với nữ sinh có TTDD bình thường, không có

ý nghĩa thống kê

Bảng 3.9. Tuổi xuất tinh lần đầu ở nam và hành kinh lần đầu ở nữ liên

quan với tình trạng dinh dưỡng ở học sinh THCS thị trấn Củ Chi

Tuổi xuất tinh / hành kinh lần đầu ở 2 giới

Tình trạng N am N ữ

dinh dưỡng (n = 211) (n = 460)

n Tuổi Tuổi n

(TB  SD) (TB  SD)

9 Suy dinh dưỡng 6 12,8  1,0 12,7  0,8

TTDD bình thường 131 340 12,9  1 11,6  1,2

114 Thừa cân - béo phì 71 12,3  1,2* 11.0  1,1*

*p<0,05, so sánh với nhóm TTDD bình thường cùng giới, t-test

Liên quan giữa TTDD với tuổi xuất tinh lần đầu của học sinh nam và

tuổi hành kinh lần đầu của học sinh nữ được trình bầy trong bảng 3.9:

- Kết quả điều tra cho thấy tuổi xuất tinh lần đầu trung bình ở nam có

TTDD bình thuờng là 12,9 tuổi, muộn hơn 0,6 tuổi so với học sinh nam

bị thừa cân - béo phì là 12,3 tuổi (p<0,05). Nam sinh có TTDD bình

thường xuất tinh lần đầu và sớm hơn 0,1 tuổi so với học sinh nam SDD

(12,9 - 12,8 tuổi) nhưng không có ý nghĩa thống kê.

- Tuổi hành kinh lần đầu trung bình ở học sinh nữ có TTDD bình thuờng

là 11,6 tuổi, muộn hơn 0,6 tuổi so với nữ sinh bị thừa cân - béo phì

(11,6 - 11 tuổi) có ý nghĩa thống kê (p<0,05). Nữ sinh có TTDD bình

thường hành kinh lần đầu sớm hơn 0,9 tuổi so với nữ sinh SDD (12,7 –

11,6 tuổi), không có ý nghĩa thống kê.

3.2.3. Chiều cao, cân nặng và thành phần cơ thể ở các giai đoạn dậy thì

3.2.3.1. Chiều cao trung bình của học sinh THCS ở các giai đoạn dậy thì

Bảng 3.10: Chiều cao trung bình theo giới ở các giai đoạn dậy thì của học

sinh THCS thị trấn Củ Chi

Chiều cao trung bình theo giới (cm) p

Giai đoạn dậy thì (t-test) N am (n = 653) Nữ (n = 627)

n n TB  SD TB  SD

Giai đoạn 1 249 30 <0,05 142  6,8 136,7  5,9

Giai đoạn 2 130 45 <0,05 150,5  6,9 140,7  6

Giai đoạn 3 126 80 <0,05 158,1  7 146,4  6,7

Giai đoạn 4 110 125 <0,05 162,7  5,5 151,3  5,4

Giai đoạn 5 38 347 <0,05 166,1  5,8 152,8  5,5

p: so sánh giữa nam và nữ trong cùng giai đoạn dậy thì , t-test

Bảng 3.10 trình bày kết quả điều tra về chiều cao trung bình ở các giai

đoạn dậy thì của nam và nữ:

- Học sinh nam ở giai đoạn khởi phát dậy thì (giai đoạn 2) có chiều cao

trung bình là 150,5 cm trong khi học sinh nữ là 140,7 cm.

- Chênh lệch chiều cao trung bình của học sinh ở giai đoạn tiền dậy thì

(giai đoạn 1) so với học sinh ở giai đoạn hoàn tất dậy thì (giai đoạn 5)

ở nam là 24,1cm (166,1 cm – 142 cm) và nữ là 16,1 cm (152,8 cm –

136,7 cm) (p<0.05).

- Ở giai đoạn tiền dậy thì, nam sinh cao hơn nữ sinh khoảng 5,3 cm

(142 cm - 136,7 cm) (p<0,05). Ở giai đoạn khởi phát dậy thì (giai

đoạn 2), nam sinh cao hơn nữ sinh 9,8 cm (150,5 cm – 140,7 cm)

(p<0,05). Đến giai đoạn hoàn tất dậy thì, sự khác biệt chiều cao giữa

nam và nữ là 13,3 cm (166,1 cm so với 152,8 cm); (p<0,05).

3.2.3.2. Cân nặng trung bình của học sinh THCS ở các giai đoạn dậy thì

Bảng 3.11. Cân nặng trung bình theo giới ở các giai đoạn dậy thì của học

sinh THCS thị trấn Củ Chi (n=1280)

Cân nặng trung bình theo giới (kg)

Giai đoạn dậy thì N am (n = 653) Nữ (n = 627) p

n n TB  SD TB  SD (t-test)

Giai đoạn 1 249 30 <0,05 40,4  10,7 30,9  5,6

Giai đoạn 2 130 45 <0,05 44,8  10,1 33,6  5,4

Giai đoạn 3 126 80 <0,05 49,8  11,6 38,8  7,8

Giai đoạn 4 110 125 <0,05 55,1  12,2 45,2  8,0

Giai đoạn 5 38 347 <0,05 58,9  10,3 48,6  8,2

p: so sánh giữa nam và nữ trong cùng giai đoạn dậy thì, t-test

Kết quả điều tra về cân nặng trung bình của nam và nữ theo các giai

đoạn dậy thì trong bảng 3.11 cho thấy:

- Học sinh nam ở giai đoạn khởi phát dậy thì (giai đoạn dậy thì 2) có

cân nặng trung bình là 44,8 kg trong khi học sinh nữ có cân nặng thấp

hơn (33,6 kg).

- Chênh lệch về cân nặng của học sinh ở giai đoạn tiền dậy thì (giai

đoạn 1) so với học sinh ở giai đoạn hoàn tất dậy thì (giai đoạn 5) ở

nam sinh là 18,5 kg (58,9 kg – 40,4 kg) và nữ sinh là 17,7 kg. (48,6 kg

– 30,9 kg).

- Nam sinh ở giai đoạn 1 của dậy thì nặng hơn nữ sinh cùng giai đoạn

9,5 kg (40,4 kg – 30,9 kg); nam sinh ở giai đoạn 5 nặng hơn nữ sinh

cùng giai đoạn 10,3 kg (58,9 kg – 48,6 kg). Trong cả 5 giai đoạn của

dậy thì theo Tanner, học sinh nam đều có cân nặng cao hơn học sinh

nữ có ý nghĩa thống kê (p<0,05).

3.2.3.3. Tỉ lệ mỡ cơ thể và trọng lượng khối mỡ trung bình ở các giai đoạn

dậy thì liên quan với tình trạng dinh dưỡng của học sinh THCS

Bảng 3.12: Tỉ lệ mỡ cơ thể trung bình ở các giai đoạn dậy thì so sánh theo

tình trạng dinh dưỡng của học sinh THCS thị trấn Củ Chi (n=1280)

Tỉ lệ khối mỡ cơ thể (% / trọng lượng cơ thể) theo TTDD

n Suy dinh dưỡng TTDD Thừa cân –Béo phì

bình thường Giai đoạn dậy thì

n n n TB  SD TB  SD TB  SD

N am

249 15 114 1 3,4  0,7 11,7  5,2 120 30,8  8,1***

130 8 70 2 3,1  0,2 10,9  4,7 52 28,5  7,1***

126 8 74 3 3,1  0,3 10,9  4,6 44 28,7  7,5***

110 2 70 4 3,3  0,4 11,7  5,0 38 30,3  8,3***

3,0 38 1 25 5 15,2  4,2 12 28,8  8,7**

34 353 Chung 653 3,2  0,5 11,6  5,0 266 29,8  7,9***

Nữ

30 2 3 25 1 9,1  0,2 15,9  4,1 35,5  3,8

45 2 5 38 2 10,2  1,4 17,0  3,9 27,3  2,7

80 8 52 3 10,4  2,1 17,6  3,7 20 29,3  5,0***

125 3 82 4 12,7  1,7 20,9  4,5 40 31,1  4,7***

347 3 255 5 14,7  1,1 24,8  4,9 89 35,2  4,8***

*** p<0,001, ** p<0,01 so sánh với học sinh có TTDD bình thường trong cùng giai

đoạn dậy thì; kiểm định t-test

18 452 Chung 627 11,4  2,4 22,1  5,7 157 33,1  5,3***

Kết quả nghiên cứu trong bảng 3.12 cho thấy:

- Tỉ lệ mỡ cơ thể trung bình của cả học sinh nam và học sinh nữ bị TCBP

đều cao hơn so với hai nhóm học sinh còn lại ở tất cả các giai đoạn dậy

thì có ý nghĩa thống kê (p<0,001) ngoại trừ giai đoạn dậy thì 1 và 2 ở nữ

sinh kiểm định chưa có ý nghĩa thống kê.

- Mặc dù nam ở nhóm TCBP có tỉ lệ mỡ cơ thể cao hơn nam ở nhóm trẻ

TTDD bình thường ở tất cả các giai đoạn dậy thì, nhưng nếu xét ở hai

điểm đầu và cuối của thời gian dậy thì, tỉ lệ mỡ cơ thể của nam bị TCBP

không có sự thay đổi có ý nghĩa thống kê (30,8 % so với 28,8 %).

- Ở học sinh nữ bị thừa cân béo phì, tỉ lệ mỡ cơ thể không thay đổi có ý

nghĩa thống kê khi so sánh ở đầu và cuối dậy thì (35,5% so với 35,2 %).

Bảng 3.13: Trọng lượng khối mỡ trung bình ở các giai đoạn dậy thì so

sánh theo TTDD của học sinh THCS thị trấn Củ Chi

Giai Trọng lượng khối mỡ trung bình (kg) theo TTDD

đoạn n Suy dinh dưỡng TTDD Thừa cân –Béo phì

dậy bình thường

thì n n n TB  SD TB  SD TB  SD

N am

249 15 114 1 0,9  0,2 4,0  2,3 120 15,5  6,7***

130 8 70 2 1,0  0,2 4,5  2,3 52 15,7  6,3***

126 8 74 3 1,1  0,2 5,0  2,5 44 18,2  7,3***

110 2 70 4 1,1  0,1 6,0  3,1 38 21,0  9,0***

38 1 25 1,3 12 5 8,5  2,8 20,5  9,0**

34 353 Chung 653 1,1  0,2 5,8  2,6 266 18,2  7,7***

Nữ

25 30 2 3 1 2,4  0,6 4,9  1,9 15,0  3,5

38 45 2 5 2 3,2  0,9 5,6  1,9 12,0  1,8

52 80 8 3 3,2  0,8 6,6  2,1 20 14,2  4,2***

82 125 3 4 4,3  1,0 8,9  2,7 40 16,8  4,9***

347 3 255 5 5,8  0,8 11,4  3,4 89 20,6  4,8***

*** p<0,001 so sánh với học sinh có TTDD bình thường trong cùng giai đoạn dậy thì;

kiểm định t-test

18 452 Chung 627 3,8  0,8 7,5  2,4 157 15,7  3,8***

Kết quả nghiên cứu từ bảng 3.13 cho thấy:

- Trọng lượng khối mỡ trung bình của cả học sinh nam bị TCBP cao hơn

so với nam sinh có TTDD bình thường ở tất cả các giai đoạn dậy thì và

khi phân tích gộp chung (p<0,001).

- Ở nữ sinh, trọng lượng khối mỡ trung bình ở nhóm TCBP cao hơn

nhóm có TTDD bình thường ở các giai đoạn 3, 4, 5 của dậy thì và khi

phân tích gộp chung.

- So sánh giữa giai đoạn 1 và giai đoạn cuối dậy thì, trọng lượng khối mỡ

trung bình ở nam sinh bị TCBP tăng thêm 5 kg (20,5 kg – 15,5 kg) và

nữ sinh bị TCBP tăng thêm 5,6 kg (20,6 kg – 15 kg), không có khác

biệt thống kê so với mức tăng trọng lượng khối mỡ trung bình của học

sinh có TTDD bình thường: nam tăng thêm 4,5 kg (8,5 kg – 4 kg) và nữ

tăng 6,5 kg (11,4 kg – 4,9 kg).

3.2.2.4. Trọng lượng khối cơ và khối không mỡ ở các giai đoạn dậy thì

liên quan với tình trạng dinh dưỡng của học sinh THCS thị trấn Củ Chi

Bảng 3.14: Trọng lượng trung bình khối không mỡ ở các giai đoạn dậy thì

theo TTDD của học sinh THCS thị trấn Củ Chi

Trọng lượng khối không mỡ trung bình (kg)

n Giai theo TTDD

đoạn Suy dinh dưỡng TTDD Thừa cân –Béo phì

dậy bình thường

thì n n n TB  SD TB  SD TB  SD

N am (n = 653)

249 15 1 27,4  3,9 114 29,0  3,2 120 33,1  3,8

70 130 8 2 32,0  3,3 35,0  3,6 52 38,1  5,1

74 126 8 3 34,9  2,6 39,2  4,4 44 43,6  5

70 110 2 4 33,7  1,8 43,0  3,9 38 46,2  4,9

25 38 1 43,4 5 46,4  4,1 12 48,0  4,1

Nữ (n = 627)

25 30 2 1 24,1  5,3 25,0  2,4 3 26,9  3,3

38 45 2 2 28,3  3,5 26,8  2,7 5 31,8  2,8

52 80 8 3 27,0  2,7 30,1  3,5 20 33,5  3,7

82 125 3 4 29,3  3 33,0  2,7 40 36,3  3,7

347 3 89 5 33,4  2,6 255 33,9  2 37,4  3,7

Trọng lượng trung bình khối không mỡ ở các giai đoạn dậy thì theo tình

trạng dinh dưỡng của học sinh được trình bầy trong bảng 3.14. Kết quả cho

thấy trọng lượng khối không mỡ ở các nhóm học sinh có TTDD khác nhau

thuộc cả hai giới tính đều lớn dần theo giai đoạn dậy thì, nhưng không tìm

thấy khác biệt có ý nghĩa thống kê khi so sánh trọng lượng trung bình khối

không mỡ ở các nhóm học sinh có TTDD khác nhau ở từng giai đoạn dậy thì

thuộc cả hai giới tính.

Bảng 3.15: Trọng lượng trung bình khối cơ ở các giai đoạn dậy thì theo

tình trạng dinh dưỡng của học sinh THCS thị trấn Củ Chi (n=1280)

Trọng lượng khối cơ trung bình (kg)

n theo tình trạng dinh dưỡng

Suy dinh dưỡng TTDD Thừa cân –Béo phì Giai đoạn dậy thì bình thường

n n n TB  SD TB  SD TB  SD

N am (n = 653)

249 15 114 1 26,0  3,6 27,6  3,0 120 31,2  4,0

70 130 8 2 30,4  3,1 33,2  3,3 52 36,1  4,8

74 126 8 3 33,1  2,5 37,1  4,1 44 41,2  4,6

70 110 2 4 31,9 1,6 40,7  3,7 38 43,7  4,6

25 38 1 41,1 5 43,9  3,9 12 45,4  3,9

Nữ (n = 627)

25 30 2 3 1 22,8  4,9 23,7  2,3 25,5  3,0

38 45 2 5 2 26,7  3,2 25,4  2,5 30,0  2,5

52 80 8 3 25,6  2,5 28,4  3,2 20 31,5  3,4

82 125 3 4 27,7  2,7 31,0  2,5 40 34,1  3,4

347 3 255 5 31,5  2,4 32,0  2,8 89 35,2  3,4

Trọng lượng trung bình khối cơ ở các giai đoạn dậy thì theo tình trạng dinh

dưỡng của học sinh được trình bầy trong bảng 3.15. Kết quả cho thấy ở các

nhóm học sinh có TTDD khác nhau thuộc cả hai giới tính, trọng lượng khối

cơ tăng dần theo giai đoạn dậy thì, nhưng nếu xem xét riêng từng giai đoạn

của dậy thì không tìm thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về trọng lượng

khối cơ giữa các nhóm trẻ có TTDD khác nhau.

3.2.4. Tầm vóc ở các nhóm học sinh đã và chưa có biểu hiện xuất tinh

lần đầu / hành kinh lần đầu tại trường THCS thị trấn Củ Chi

Bảng 3.16: Chiều cao trung bình (cm) theo tuổi ở nam đã và chưa xuất

tinh lần đầu của học sinh THCS thị trấn Củ Chi (n=653)

Khác biệt (p) Tuổi Đã xuất tinh Chưa xuất tinh

(n = 211) (n = 442)

n n TB  SD TB  SD

1 153,2 14,3 (<0,001) 68 10 tuổi 138,9  6,3

17 158 7,8 (<0,001) 11 tuổi 151  8,7 143,2  6,5

30 106 6,1 (<0,001) 12 tuổi 155,2  6,5 149,1  8,6

70 4,3 (<0,001) 89 13 tuổi 160,9  6,3 156,6  7,4

93 4,6 (>0,05) 21 14 tuổi 163,8  6,5 158,3  7

P: so sánh giữa nhóm đã và chưa xuất tinh trong cùng nhóm tuổi, t-test

Kết quả từ bảng 3.16 cho thấy nam sinh ở nhóm đã có xuất tinh lần

đầu có chiều cao trung bình cao hơn so với nam sinh ở nhóm chưa xuất

trong hầu hết các nhóm tuổi, trong đó kiểm định thống kê cho thấy sự khác

biệt có ý nghĩa ở nhóm trẻ trai từ 10 đến 13 tuổi (p<0,001). Sự khác biệt về

chiều cao trung bình này có khuynh hướng giảm dần theo tuổi.

Bảng 3.17: Chiều cao trung bình (cm) theo tuổi ở nữ đã và chưa hành

kinh lần đầu của học sinh THCS thị trấn Củ Chi (n=632)

Tuổi Đã hành kinh Chưa hành kinh Khác biệt

(p) (n = 460) (n = 172)

n n TB  SD TB  SD

10 tuổi 19 6,7 (<0,001) 57 146,6  5,3 139,9  6,4

11 tuổi 65 5,4 (<0,001) 75 149,5  5 144,1  7

12 tuổi 100 4,2 (<0,01) 26 152  5,7 147,8  6,9

8 13 tuổi 146 6,1 (<0,01) 153,3  5,5 147,2  5,9

1 14 tuổi 130 155 -0,8 (>0,05) 154,2  5,1

p) so sánh giữa nhóm đã và chưa xuất tinh trong cùng nhóm tuổi, t-test

Kết quả từ bảng 3.17 cho thấy học sinh nữ ở nhóm đã hành kinh có

chiều cao trung bình cao hơn so với nữ sinh ở nhóm chưa hành kinh lần đầu

trong hầu hết các nhóm tuổi, trong đó kiểm định cho thấy sự khác biệt có ý

nghĩa thống kê ở các độ tuổi 10 đến 13 tuổi. Sự khác biệt về chiều cao này

có khuynh hướng giảm dần theo tuổi.

3.2.5. Các biểu hiện thứ phát của dậy thì ngoài cơ quan sinh dục ở học

sinh THCS thị trấn Củ Chi

Bảng 3.18: Sự xuất hiện các biểu hiện phát triển đặc tính sinh dục thứ

phát ngoài cơ quan sinh dục trong các giai đoạn dậy thì ở học sinh

THCS thị trấn Củ Chi

Biểu hiện /

Giai đoạn 2 Giai đoạn 3 Giai đoạn 4

Giai đoạn 5

giới

n/N %

n/N

%

n/N

%

N am (n = 404)

76/130 58,4 95/126 75,4 101/110 91,8

35/38

92,1

Vỡ tiếng

9/110

8,2

3/38

7,9

Chưa vỡ tiếng 54/130 41,6 31/126 24,6

35/38

92,1

Mụn trứng cá 74/130 56,9 99/126 78,6 100/110 90,9

56/130 43,1 27/126 21,4

10/110

9,1

3/38

7,9

Chưa có mụn

trứng cá

Nữ (n = 597)

9/45

38/80

47,5

78/125 62,4* 266/347 76,7

Mụn trứng cá

36/45 80

42/80

52,5 47/125 37,6

81/347 23,3

Chưa có mụn

trứng cá

*p<0,05;; so sánh giữa nam và nữ có mụn trứng cá, kiểm định Chi bình phương

Các biểu hiện của sự phát triển các đặc tính sinh dục thứ phát ngoài cơ

quan sinh dục như “vỡ tiếng” và “mụn trứng cá” được trình bày trong bảng

3.18. Các biểu hiện này xuất hiện ngay từ giai đoạn khởi phát dậy thì ở cả

hai giới và hiện diện ở tất cả các giai đoạn dậy thì sau nhưng không đồng

đều: 41,6 % nam sinh dậy thì giai đoạn 2 và 24,6 % nam sinh dậy thì giai

đoạn 3 vẫn chưa có biểu hiện “vỡ tiếng”;; 43,1 % nam sinh dậy thì giai đoạn

2 và 21,4 % nam sinh dậy thì giai đoạn 3 vẫn chưa có biểu hiện bị “mụn

trứng cá”. Tỉ lệ bị “mụn trứng cá” ở nữ sinh thấp hơn nam sinh trong tất cả

các giai đoạn (p<0.05). Nữ sinh có biểu hiện “mụn trứng cá” nhiều nhất ở

hai giai đoạn cuối của dậy thì;; 52,5% nữ sinh giai đoạn 3 vẫn chưa có biểu

hiện mụn trứng cá.

3.3. HIỆU QUẢ CAN THIỆP TRUYỀN THÔN G LÊN KIẾN THỨC,

THÁI ĐỘ, THỰC HÀN H VÀ BỔ SUN G CAN XI, VITAMIN D, KẼM

LÊN TĂNG TRƯỞN G TRON G THỜI GIAN DẬY THÌ

3.3.1. Đánh giá hiệu quả can thiệp truyền thông lên kiến thức, thái độ,

thực hành liên quan đến dậy thì của học sinh THCS thị trấn Củ Chi

3.3.1.1. Kiến thức, thái độ, thực hành của học sinh THCS thị trấn Củ Chi

tại thời điểm điều tra ban đầu

Bảng 3.19: Phân bố tuổi theo giai đoạn dậy thì tại thời điểm ban đầu của

nghiên cứu can thiệp truyền thông ở học sinh THCS thị trấn Củ Chi (%)

Giai đoạn dậy thì

Tuổi

1

2

3

4

5 Tổng cộng

n

%

n

%

n

%

n

%

n

%

n %

45,8

19,2

10,8

26,1

10

43,8

47,6

38,5

37,8

43,3

11

10,4

14,3

30,8

43,3

20,7

12

19,1

7,7

8,1

9,4

13

3,8

0,5

14

100

203 100

Cộng

Bảng 3.19 cho thấy các độ tuổi tập trung nhiều trong mẫu nghiên cứu

là trẻ 10 - 12 tuổi, nhóm tuổi chiếm tỷ lệ cao nhất là 11 tuổi (43,3 %).

Bảng 3.20: Tỉ lệ học sinh THCS thị trấn Củ Chi đã được cung cấp kiến

thức về tuổi dậy thì (%)

Cung cấp kiến thức (%) n

Có 89,2 181

Chưa 10,8 22

Tổng cộng 100 203

Kết quả phỏng vấn được thể hiện trong bảng 3.20 cho thấy có 89,2 %

trẻ đã từng được cung cấp kiến thức về tuổi dậy thì. Vẫn còn khoảng 10,8 %

trẻ trả lời chưa được cung cấp thông tin về tuổi dậy thì.

Bảng 3.21: N guồn cung cấp thông tin cho học sinh THCS thị trấn Củ Chi

về kiến thức tuổi dậy thì (%)

Nguồn cung cấp thông tin n/N (%)

Cha mẹ 136/203 67

Sách giáo khoa và thầy cô ở trường 121/203 59,6

Bạn bè 71/203 35

Tự đọc trong sách báo, internet 67/203 33

Không biết 13/203 6,4

Bảng 3.21 thể hiện các nguồn cung cấp thông tin về tuổi dậy thì cho

học sinh: nhiều nhất là từ cha mẹ (67 %), sách giáo khoa và thầy cô ở trường

(59,6 %). Khoảng 35 % trẻ nhận thông tin từ bạn bè và 33 % từ các nguồn

thông tin đại chúng như sách báo, internet…;; Vẫn còn 6,4 % học sinh trả lời

không biết nơi tìm hiểu thông tin về tuổi dậy thì.

Bảng 3.22: Bảng tổng hợp đánh giá các kiến thức về dinh dưỡng liên

quan đến phát triển tầm vóc của học sinh THCS thị trấn Củ Chi (%)

Kiến thức về dinh dưỡng Đúng Không biết

Chưa đúng hoặc sai n

n % n % n %

172 85,6 17 7,9 14 6,5 203

Vai trò của ăn uống với sự phát triển chiều cao

102 50,5 49 24 52 25,5 203

Sữa là thực phẩm tốt giúp tăng chiều cao

13 6,4 142 69,8 48 23,8 203

Tôm, cua, cá ăn cả xương cả vỏ giàu canxi

50 24,8 65 31,7 88 43,6 203

Đậu hũ (tàu hũ, đậu phụ) giàu canxi

73 35,8 130 64,2 0 0 203

Lượng thực phẩm giàu đạm nên ăn hàng ngày

54 26,7 58 28,7 91 44,6 203

Dùng muối I ốt sẽ giúp hỗ trợ phát triển chiều cao

86 42,8 55 26,9 62 30,3 203

Phơi nắng hàng ngày sẽ giúp tăng chiều cao

Bảng 3.22 trình bày kết quả phỏng vấn học sinh về yếu tố dinh dưỡng

liên quan đến tăng trưởng trong độ tuổi dậy thì. Kết quả cho thấy có khoảng

85,6 % học sinh biết rằng ăn uống có vai trò quan trọng ảnh hưởng đến việc

phát triển chiều cao trong tuổi dậy thì. Có 42,8 % số học sinh biết phơi nắng

hàng ngày sẽ giúp tăng chiều cao. Có 50,5 % học sinh biết sữa là thực phẩm

tốt cho sự phát triển chiều cao, nhưng chỉ 6,4 % học sinh biết về chuyện tôm

cua cá ăn cả xương cả vỏ và 24,8 % học sinh biết rằng đậu phụ là các thực

phẩm giàu canxi. Tỷ lệ học sinh có kiến thức đúng về lượng thực phẩm giàu

đạm nên ăn hàng ngày là 35,8 %. Chỉ có 26,7 % học sinh biết việc dùng

muối I ốt trong nấu nướng có lợi cho sự phát triển chiều cao.

Bảng 3.23: Kiến thức của học sinh trường THCS thị trấn Củ Chi về các

chất dinh dưỡng liên quan đến sự phát triển tầm vóc (%).

Các chất dinh dưỡng n/N (%)

Canxi 158 / 203 78,6

Vitamin A 46 / 203 22,9

Kẽm 89 / 203 42,4

Sắt 1 /203 0,5

Chất đạm 1 /203 0,5

Không biết 2 / 203 1

Kết quả từ bảng 3.23 cho thấy các chất dinh dưỡng có lợi cho sự phát

triển chiều cao được học sinh biết đến nhiều nhất là canxi (78,6 %), kẽm

(42,4 %) và vitamin A (22,9 %).

Bảng 3.24: Kiến thức của học sinh THCS thị trấn Củ Chi về các yếu tố

liên quan đến phát triển tầm vóc ở tuổi dậy thì (%)

Các yếu tố liên quan đến Tốt Trung bình Chưa tốt

phát triển tầm vóc n % n % n %

Dậy thì và phát triển tầm vóc 50 24,6 102 50,8 50 24,6

Dinh dưỡng 6 2,9 142 70 55 27,1

Phơi nắng (vitamin D) 81 39,9 - - 122 60,11

Vận động thể lực 142 70 54 26,6 7 3,4

Giấc ngủ 106 52,2 84 41,4 13 6,4

Vệ sinh ăn uống 112 55,1 74 36,5 17 8,4

Kiến thức của học sinh về các yếu tố liên quan đến phát triển tầm vóc trong

giai đoạn dậy thì được trình bầy trong bảng 3.24.

- Kết quả phỏng vấn cho thấy tỷ lệ học sinh đạt “kiến thức tốt” (trả lời

đúng >66,7 % số câu hỏi) cho yếu tố “kiến thức chung về tuổi dậy thì và

sự phát triển tầm vóc” là 24,6 %, có “kiến thức trung bình” (trả lời đúng

33,3 % - 66,7 % số câu hỏi) là 50,8 %. 24,6 % học sinh có “kiến thức

chưa tốt” (trả lời đúng <33,3 % số câu hỏi) về yếu tố khảo sát này.

- Yếu tố liên quan đến phát triển tầm vóc mà học sinh đạt “kiến thức tốt”

nhiều nhất là vận động thể lực (70 %), tiếp theo là yếu tố vệ sinh ăn uống

(55,1 %) và yếu tố giấc ngủ (52,2 %).

- Dinh dưỡng là yếu tố mà tỷ lệ học sinh đạt “kiến thức tốt” thấp nhất: chỉ

có 2,9 % học sinh đạt được điểm đánh giá là có “kiến thức tốt” về dinh

dưỡng. Đa số (70 %) đạt điểm đánh giá là có “kiến thức trung bình”, tỷ

lệ học sinh có “kiến thức chưa tốt” về dinh dưỡng là 27,1 %.

Bảng 3.25: Thái độ của học sinh THCS thị trấn Củ Chi về các yếu tố liên

quan đến phát triển tầm vóc ở tuổi dậy thì (%).

Các yếu tố liên Mức độ đánh giá

quan đến phát Tốt Trung bình Chưa tốt

triển tầm vóc n (%) (%) n (%) n

Dinh dưỡng 100 49,3 45,8 10 4,9 93

Phơi nắng 110 54,2 - 93 45,8 -

Vận động thể lực 140 69 27,1 8 3,9 55

55 Giấc ngủ 7 3,4 27,1 141 69,5

Vệ sinh ăn uống 114 56,2 81 39,9 8 3,9

Thái độ của học sinh về các yếu tố liên quan đến phát triển tầm vóc

trong giai đoạn dậy thì được trình bầy trong bảng 3.25. Yếu tố có tỷ lệ học

sinh đạt điểm “thái độ tốt” (trả lời đúng >66,7 % các câu phỏng vấn về thái

độ ở mỗi yếu tố) cao nhất là vận động thể lực (69 %), tiếp theo là vệ sinh ăn

uống (56,2 %) và yếu tố phơi nắng sớm (54,2 %). Thái độ tốt về dinh dưỡng

đạt 49,3 %.

Bảng 3.26: Thực hành của học sinh THCS thị trấn Củ Chi về các yếu tố

liên quan đến phát triển tầm vóc ở tuổi dậy thì (%).

Mức độ đánh giá

Tốt Trung bình Chưa tốt Các yếu tố liên quan đến phát triển tầm vóc

(%) n (%) n n (%)

Dinh dưỡng 15,3 153 75,4 31 19 9,4

Phơi nắng 38 18,7 113 55,7 52 25,6

Vận động thể lực 71 35 110 54,2 22 10,8

Giấc ngủ 109 53,7 87 42,9 7 3,4

Vệ sinh ăn uống 53 26,1 124 61,1 26 12,8

Thực hành của học sinh về các yếu tố liên quan đến phát triển tầm vóc

trong giai đoạn dậy thì được trình bầy trong bảng 3.26. Học sinh đạt được

điểm “thực hành tốt” (trả lời đúng >66,7 % các câu hỏi về thực hành) cao

nhất là ở giấc ngủ (53,7 %), tiếp theo là vận động thể lực (35 %). Thực hành

dinh dưỡng có tỷ lệ học sinh đạt điểm “thực hành tốt” (trả lời đúng >66,7 %

các câu hỏi về thực hành dinh dưỡng) thấp nhất, chỉ 15,3 %. Đa số (75,4 %)

học sinh đạt được điểm đánh giá “thực hành trung bình” về dinh dưỡng và tỷ

lệ học sinh bị đánh giá là “thực hành chưa tốt” về dinh dưỡng là 9,4 %.

Bảng 3.27: Bảng tổng hợp đánh giá chung về Kiến thức – Thái độ - Thực

hành của học sinh THCS thị trấn Củ Chi về các yếu tố liên quan đến tăng

trưởng trong tuổi dậy thì (%)

Mức độ Kiến thức Thái độ Thực hành

đánh giá n (%) n (%) n (%)

154 75,9 157 77,3 75,4 153 Tốt

38 18,7 29 14,3 15,3 31 Trung bình

11 5,4 17 8,4 9,3 19 Chưa tốt

203 100 203 100 203 100 Tổng cộng

Bảng 3.27 trình bầy phân tích đánh giá gộp về kiến thức, thái độ, thực

hành của học sinh THCS về các yếu tố liên quan đến tăng trưởng trong tuổi

dậy thì theo thang điểm Likert 3 mức độ. Kết quả cho thấy tỷ lệ trẻ đạt điểm

“kiến thức tốt” là 75,9 %, “thái độ tốt” là 77,3 %, “thực hành tốt” là 75,4 %.

Bảng 3.28: Phân bố các mức độ đánh giá kiến thức dinh dưỡng theo Kiến

thức – Thái độ - Thực hành tốt ở học sinh THCS thị trấn Củ Chi (%)

Kiến thức Kiến thức tốt Thái độ tốt Thực hành tốt

dinh dưỡng n % n % n %

25 16,2 36 22,9 32 20,9 Tốt

125 81,2 116 75,8 116 75,8 Trung bình

4 2,6 5 3,3 5 3,3 Chưa tốt

154 100 157 100 153 100 Tổng cộng

Bảng 3.28 cho thấy trong 154 trẻ đạt điểm “kiến thức tốt”, chỉ có 25

trẻ đạt điểm “kiến thức dinh dưỡng tốt”, chiếm tỷ lệ 16,2 %. Tương tự, trong

các nhóm trẻ được đánh giá là có “thái độ tốt” và “thực hành tốt”, chỉ có

22,9 % và 20,9 % là đạt được điểm “kiến thức dinh dưỡng tốt”.

3.3.1.2. Sự thay đổi kiến thức, thái độ, thực hành sau can thiệp truyền

thông ở học sinh THCS thị trấn Củ Chi.

Bảng 3.29: Phân bố mẫu theo giới tính ở hai nhóm học sinh THCS thị

trấn Củ Chi có và không can thiệp truyền thông (%)

N hóm không N hóm có Chung

truyền thông truyền thông

n % n n % %

Nam 41 41 36 77 37,9 35

Nữ 59 59 67 126 61,1 65

Tổng cộng 100 100 103 100 203 100

Bảng 3.29 cho thấy phân bố về giới tính trong mẫu can thiệp không

cân đối: học sinh nữ nhiều hơn học sinh nam trong cả hai nhóm có và không

truyền thông. Phân bố về số lượng học sinh trong nhóm truyền thông và

nhóm không truyền thông gần như tương đương nhau: 100 học sinh ở nhóm

không truyền thông và 103 học sinh ở nhóm có truyền thông.

Bảng 3.30: Sự thay đổi kiến thức sau can thiệp truyền thông ở học sinh

THCS thị trấn Củ Chi (%)

giữa 2

N hóm không truyền N hóm có truyền thông p (so sánh

nhóm,

thông Biến số

kiểm định

Trước Sau Trước Sau

Chi bình

phương)

n (%) n (%) n (%) n (%)

Kiến thức chung về tuổi dậy thì và sự phát triển tầm vóc

Tốt 36 (36) 26 (26) 14 (13,6) 25 (24,3) <0,05

Trung bình 40 (40) 44 (44) 63 (61,2) 55 (53,4) >0,05

Chưa tốt 24 (24) 30 (30) 26 (25,2) 23 (22,3) >0,05

Dinh dưỡng

Tốt 4 (4) 10 (10) 2 (1,9) 14 (13,6) >0,05

Trung bình 66 (66) 54 (54) 76 (73,8) 71 (68,9) >0,05

Chưa tốt 30 (30) 36 (36) 25 (24,3) 18 (17,5) >0,05

Phơi nắng (vitamin D)

Tốt 34 (34) 51 (51) 47 (45,6) 74 (71,8)* >0,05

Chưa tốt 66 (66) 49 (49) 56 (54,4) 29 (28,2) >0,05

Vận động thể lực

Tốt 68 (68) 68 (68) 74 (71,8) 73 (70,1) >0,05

Trung bình 28 (28) 30 (30) 26 (25,2) 29 (28,1) >0,05

Chưa tốt 4 (4) 2 (2) 3 (2,9) 1 (1) >0,05

Giấc ngủ

Tốt 50 (50) 60 (60) 56 (54,4) 62 (60,2) >0,05

Trung bình 44 (44) 34 (34) 40 (38,8) 36 (35) >0,05

Chưa tốt 6 (6) 6 (6) 7 (6,8) 5 (4,9) >0,05

Vệ sinh ăn uống

Tốt 62 (62) 64 (64) 50 (48,5) 69 (66,9) >0,05

Trung bình 30 (30) 20 (20) 44 (42,7) 25 (24,3) >0,05

*p<0,05;; so sánh trước sau trong mỗi nhóm, kiểm định Chi bình phương

Chưa tốt 8 (8) 16 (16) 9 (8,7) 9 (8,7) >0,05

Bảng 3.30 trình bày kết quả điều tra về đánh giá kiến thức của học sinh

THCS trong mẫu nghiên cứu trước và sau can thiệp truyền thông ở nhóm có

truyền thông và không có truyền thông.

- Tỷ lệ trẻ được đánh giá là có “kiến thức tốt” đối với yếu tố “kiến thức

chung về tuổi dậy thì và sự phát triển tầm vóc” ở nhóm có truyền thông

tăng từ 13,6 % trước can thiệp lên 24,3 % sau can thiệp, trong khi ở

nhóm không truyền thông tỷ lệ này giảm từ 36 % xuống còn 26 %, khác

biệt có ý nghĩa thống kê (p<0,05).

- Tỷ lệ học sinh đạt điểm “kiến thức tốt” về dinh dưỡng ở nhóm trẻ được

truyền thông tăng 11,7 % (từ 1,9 % trước can thiệp lên 13,6 % sau can

thiệp), trong khi ở nhóm không truyền thông tỷ lệ này cũng có tăng

nhưng ít hơn chỉ 6 % (từ 4 % trước truyền thông lên 10 % sau can thiệp),

nhưng sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê.

- Tỷ lệ học sinh đạt được đánh giá “kiến thức tốt” về phơi nắng trong

nhóm có truyền thông tăng thêm 26 % (từ 45,6 % lên 71,8 %) một cách

có ý nghĩa khi so sánh trước sau trong nhóm có truyền thông (p<0,05)

trong khi tỷ lệ này chỉ tăng 16 % trong nhóm không truyền thông (từ 34

% lên 50%) nhưng không có ý nghĩa thống kê khi so sánh trước sau

trong nhóm không truyền thông (p>0,05). So sánh sự khác biệt về tỉ lệ

học sinh đạt điểm “kiến thức tốt” với yếu tố “phơi nắng sớm” giữa hai

nhóm có và không truyền thông cũng không có ý nghĩa thống kê khi

kiểm định.

- Tỷ lệ học sinh đạt điểm “kiến thức tốt” về vệ sinh ăn uống ở nhóm có

truyền thông tăng từ 48,5 % lên 66,9 %, trong khi ở nhóm không được

truyền thông thì không thấy sự gia tăng. Dù vậy, cũng không xác định

được ý nghĩa thống kê khi so sánh sự khác biệt giữa hai nhóm (p>0,05).

- Tỷ lệ học sinh đạt điểm “kiến thức tốt” về vận động không có khác biệt ở

cả hai nhóm có và không truyền thông. Tỷ lệ này ở tiêu chí về giấc ngủ

có sự thay đổi nhẹ nhưng cũng không có ý nghĩa thống kê.

Bảng 3.31: Hiệu quả can thiệp về sự thay đổi tỉ lệ học sinh đạt điểm “kiến

thức tốt” ở yếu tố kiến thức chung trong độ tuổi dậy thì trước và sau

truyền thông ở học sinh THCS thị trấn Củ Chi (%)

Các chỉ số N hóm không N hóm có

truyền thông truyền thông

Tỉ lệ học sinh đạt điểm “kiến thức tốt” đối 36 % 13,6 %

với yếu tố kiến thức chung về tuổi dậy thì

trước truyền thông

Tỉ lệ học sinh đạt điểm “kiến thức tốt” đối 26 % 24,3 %

với yếu tố kiến thức chung về tuổi dậy thì

sau truyền thông

Hiệu quả quan sát được -10 % 10,7 %

Hiệu quả can thiệp 10,7 % – (-10 %) = 20,7 %

Hiệu quả can thiệp bằng truyền thông quan sát được khi so sánh giữa

nhóm thuyền thông và nhóm chứng trên sự thay đổi kiến thức chung của học

sinh về độ tuổi dậy thì theo tính toán là 20,7 %.

Bảng 3.32: Sự thay đổi thái độ sau can thiệp truyền thông ở học sinh

THCS thị trấn Củ Chi

N hóm có truyền thông p (so sánh

giữa 2 nhóm,

N hóm không truyền thông Biến số

Trước Sau Trước Sau

kiểm định Chi bình phương)

n (%) n (%) n (%) n (%)

Dinh dưỡng

Tốt 42 (42) 54 (54) 58 (56,3) 57 (55,3) >0,05

Trung bình 52 (52) 40 (40) 41 (39,8) 37 (35,9) >0,05

Chưa tốt 6 (6) 6 (6) 4 (3,9) 9 (8,7) >0,05

Phơi nắng (vitamin D)

Tốt 56 (56) 54 (54) 54 (52,4) 66 (64,1) >0,05

Chưa tốt 44 (44) 46 (46) 49 (47,6) 37 (35,8 >0,05

Vận động thể lực

Tốt 74 (74) 62 (62) 66 (64,1) 63 (61,2) >0,05

Trung bình 24 (24) 34 (34) 31 (30,1) 33 (32) >0,05

Chưa tốt 2 (2) 4 (4) 6 (5,8) 7 (6,8) >0,05

Giấc ngủ

Tốt 2 (2) 4 (4) 5 (4,9) 6 (5,8) >0,05

Trung bình 24 (24) 34 (34) 31 (30,1) 33 (32,1) >0,05

Chưa tốt 74 (74) 62 (62) 67 (65) 64 (62,1) >0,05

Vệ sinh ăn uống

Tốt 70 (70) 48 (48) 44 (42,7) 48 (46,6) >0,05

Trung bình 28 (28) 26 (26) 53 (51,5) 48 (46,6) >0,05

Chưa tốt 2 (2) 6 (6) 6 (5,8) 7 (7,8) >0,05

Kết quả về sự thay đổi “thái độ” đối với những yếu tố ảnh hưởng trên

tăng trưởng thời gian dậy thì trước và sau khi can thiệp truyền thông ở nhóm

truyền thông và không truyền thông được trình bày trong bảng 3.32. Kiểm

định không có ý nghĩa thống kê khi so sánh tỉ lệ trước sau trong cùng nhóm

hoặc so sánh sự thay đổi tỉ lệ giữa hai nhóm trước và sau truyền thông.

100

Bảng 3.33: Sự thay đổi thực hành sau can thiệp truyền thông ở học sinh

THCS thị trấn Củ Chi (%)

N hóm có truyền thông p (so sánh

N hóm không truyền thông Biến số

giữa 2 nhóm, kiểm định Chi bình phương)

Trước Sau Trước Sau

n (%) n (%) n (%) n (%)

Dinh dưỡng

Tốt 12 (12) 10 (10) 19 (18,4) 17 (16,5) >0,05

Trung bình 78 (78) 78 (78) 75 (72,8) 76 (73,8) >0,05

Chưa tốt 10 (10) 12 (12) 9 (8,7) 10 (9,7) >0,05

Phơi nắng (vitamin D)

Tốt 19 (19) 16 (16) 19 (18,4) 17 (16,5) >0,05

Trung bình 57 (57) 53 (53) 56 (54,4) 55 (53,4) >0,05

Chưa tốt 24 (24) 31 (31) 28 (27,2) 31 (30,1) >0,05

Vận động thể lực

Tốt 42 (42) 26 (26) 29 (28,1) 22 (21,4) >0,05

Trung bình 52 (52) 62 (62) 58 (56,3) 62 (60,2) >0,05

Chưa tốt 6 (6) 12 (12) 16 (15,5) 19 (18,4) >0,05

Giấc ngủ

Tốt 63 (63) 64 (64) 46 (44,7) 48 (46,6) >0,05

Trung bình 35 (35) 32 (32) 52 (50,5) 51 (49,5) >0,05

Chưa tốt 2 (2) 4 (4) 5 (4,9) 4 (3,9) >0,05

Vệ sinh ăn uống

Tốt 27 (27) 22 (22) 26 (25,2) 25 (24,3) >0,05

Trung bình 63 (63) 64 (64) 61 (59,2) 59 (57,3) >0,05

Chưa tốt 10 (10) 14 (14) 16 (15,6) 19 (18,4) >0,05

101

Bảng 3.33 trình bày kết quả về sự thay đổi thực hành đối với những

yếu tố ảnh hưởng trên tăng trưởng thời gian dậy thì trước và sau khi can

thiệp truyền thông ở nhóm có truyền thông và nhóm không truyền thông.

Không tìm thấy sự khác biệt trong sự thay đổi thực hành đối với các yếu tố

có liên quan đến tăng trưởng trong độ tuổi dậy thì ở nhóm có truyền thông

và không truyền thông sau một năm can thiệp.

3.3.2. Đánh giá hiệu quả can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm lên sự

thay đổi chiều cao, cân nặng, thành phần cơ thể ở học sinh THCS thị

trấn Củ Chi

Bảng 3.34: Phân bố mẫu can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm theo

giới tính và giai đoạn dậy thì ở hai nhóm học sinh THCS thị trấn Củ Chi

Nhóm chứng (n = 181) Nhóm can thiệp (n = 145)

Giai đoạn dậy thì N am Nữ N am Nữ

n % n % n % n %

88 82,2 4 5,4 13 33,3 21 19,8 1

12 11,2 6 8,1 16 41 21 19,8 2

4 3,7 16 21,6 6 15,4 21 19,8 3

2 1,9 22 29,7 4 10,3 13 12,3 4

1 0,9 26 35,1 0 0 30 28,3 5

100 74 100 39 100 106 100 Tổng 107

Bảng 3.34 cho thấy phân bố mẫu cho các giai đoạn dậy thì không đều

ở cả nhóm chứng và nhóm can thiệp: học sinh nam nhiều hơn ở các giai

đoạn dậy thì sớm (giai đoạn 1, 2) và học sinh nữ nhiều hơn ở các giai đoạn

dậy thì muộn (giai đoạn 4, 5). Tỉ lệ học sinh nam trong nhóm chứng cao hơn

so với học sinh nữ, trong nhóm can thiệp nam sinh ít hơn so với nữ sinh.

102

3.3.2.1. Hiệu quả của can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm lên sự thay

đổi chiều cao, cân nặng và thành phần cơ thể ở học sinh THCS thị trấn

Củ Chi

Bảng 3.35: Mức gia tăng chiều cao TB/năm ở nhóm chứng và nhóm can

thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm theo các giai đoạn dậy thì (cm)

Mức tăng chiều cao trung bình / năm p

Giai đoạn dậy thì (t-test) N hóm chứng (n = 181) N hóm can thiệp (n = 145)

n n TB  SD TB  SD

(cm/năm) (cm/năm)

N am

Giai đoạn 1 88 13 <0,001 9,7  2,3 12,7  2,1

Giai đoạn 2 12 >0,05 16 9,3  2,7 9,3  3,3

4 Giai đoạn 3 >0,05 6 8,4  2,5 6,2  1,5

2 Giai đoạn 4 >0,05 4 4,8  0,07 5,6  1,7

1 Giai đoạn 5 6,5 - >0,05 0

>0,05 Tổng cộng 107 39 9,5  2,5 9,6  3,6

N ữ

Giai đoạn 1 4 >0,05 21 7,6  1,4 9  1,2

Giai đoạn 2 6 >0,05 21 9,9  2,4 9,3  1,2

Giai đoạn 3 16 >0,05 21 8  2,4 7,9  1,8

Giai đoạn 4 22 >0,05 13 4,9  2,2 6,3  2,1

Giai đoạn 5 26 >0,05 30 2,3  3,6 3,3  1,4

p: so sánh giữa hai nhóm trong cùng giai đoạn dậy thì, t-test

Tổng cộng 74 106 <0,001 5,2  3,8 6,9  2,9

103

Mức gia tăng chiều cao trung bình/năm ở các giai đoạn dậy thì của

nhóm chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm được trình

bày trong bảng 3.35. Kết quả cho thấy:

- Sự chênh lệch về tăng chiều cao ở nhóm có can thiệp và không can thiệp

ở học sinh nam rõ nhất là ở giai đoạn dậy thì 1 với mức chênh lệch là 3

cm/năm (9,7 cm/năm ở nhóm chứng và 12,7 cm/năm ở nhóm can thiệp)

(p<0,001).

- Ở học sinh nữ, sự khác biệt có ý nghĩa khi phân tích gộp mức tăng chiều

cao/năm trên tổng số mẫu không phân giai đoạn dậy thì: chênh lệch là

1,7 cm/năm (5,2 cm/năm ở nhóm chứng và 6,9 cm/năm ở nhóm can

thiệp) (p<0,001).

- Sự gia tăng chiều cao ở học sinh nam trong nhóm chứng lớn nhất quan

sát thấy ở giai đoạn dậy thì 1 (9,7 cm/năm), tiếp theo là giai đoạn dậy thì

2 (9,3 cm/năm) và giai đoạn dậy thì 3 (8,4 cm/năm). Ở học sinh nữ nhóm

chứng, chiều cao tăng nhanh nhất ở giai đoạn 2 (9,9 cm/năm), tiếp theo

là giai đoạn dậy thì 3 (8 cm/năm) rồi mới đến giai đoạn dậy thì 1 (7,6

cm/năm).

Bảng 3.36: Mức gia tăng cân nặng TB/năm ở nhóm chứng và nhóm can

thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm theo các giai đoạn dậy thì (kg).

p Giai đoạn Mức tăng cân nặng trung bình /năm

(t-test) dậy thì N hóm chứng N hóm can thiệp

(n = 181) (n = 145)

n n TB  SD TB  SD

(kg/năm) (kg/năm)

N am

Giai đoạn 1 88 13 >0,05 6,3  3,3 7,9  2,6

Giai đoạn 2 12 16 >0,05 6,1  3 6,7  4,4

Giai đoạn 3 4 6 >0,05 7,9  1,6 5,2  3,4

104

4 Giai đoạn 4 2 >0,05 3,3  1,2 2,5  4

0 Giai đoạn 5 1 6,4 -

>0,05 39 Tổng cộng 107 6,3  3,2 6,5  3,9

N ữ

21 Giai đoạn 1 4 >0,05 6,2  2,6 5,7  2,9

21 Giai đoạn 2 6 >0,05 7,5  2,6 6,1  2,6

21 Giai đoạn 3 16 <0,05 4,7  3,3 6,5  2,2

13 Giai đoạn 4 22 <0,05 3,7  4,4 6,8  3,2

30 Giai đoạn 5 26 <0,05 2,9  3 4,6  3,3

p: so sánh giữa hai nhóm trong cùng giai đoạn dậy thì, t-test

74 Tổng cộng 106 <0,001 4,1  3,7 5,7  2,9

Kết quả trong bảng 3.36 cho thấy:

- Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về tăng cân nặng ở học sinh

nam khi so sánh giữa nhóm can thiệp và nhóm chứng theo giai đoạn dậy

thì.

- Khác biệt về tăng cân nặng ở nhóm can thiệp và nhóm chứng có ý nghĩa

thống kê ở các giai đoạn dậy thì 3, 4, và 5 ở học sinh nữ. Ở giai đoạn dậy

thì 3, nữ sinh trong nhóm can thiệp tăng cân nhiều hơn nữ sinh trong

nhóm chứng 1,8 kg/năm (6,5 kg/năm ở nhóm can thiệp và 4,7 kg/năm ở

nhóm chứng) (p<0,05); Ở giai đoạn dậy thì 4 là 3,1 kg/năm (6,8 kg/năm

ở nhóm can thiệp và 3,7 kg/năm ở nhóm chứng) (p<0,05) và giai đoạn

dậy thì 5 là 1,7 kg/năm (4,6 kg/năm ở nhóm can thiệp và 2,9 kg/năm ở

nhóm chứng) (p<0,05). Kết quả phân tích gộp sự tăng cân / năm của nữ

sinh nữ không theo giai đoạn dậy thì cho thấy nhóm can thiệp tăng nhiều

hơn 1,6 kg/năm so với nhóm chứng (5,7 kg ở nhóm can thiệp so với 4,1

kg ở nhóm chứng) (p<0,001) .

- Sự tăng cân ở học sinh nam trong nhóm chứng lớn nhất ở giai đoạn dậy

thì 3 (7,9 kg/năm), tiếp theo là giai đoạn 1 (6,3 kg/năm) và giai đoạn 2

105

(6,1 kg/năm). Ở nữ sinh nhóm chứng, cân nặng tăng nhiều nhất ở giai

đoạn 2 (7,5 kg/năm), tiếp theo là giai đoạn 1 (6,2 kg/năm) rồi đến giai

đoạn 3 (4,7 kg/năm).

Bảng 3.37: Sự thay đổi tỉ lệ mỡ cơ thể trung bình/năm ở nhóm chứng và

nhóm can thiệp theo giai đoạn dậy thì (%/năm)

p Giai đoạn Thay đổi tỉ lệ mỡ trung bình/năm

dậy thì (t-test) N hóm chứng (n = 181) N hóm can thiệp (n = 145)

n n TB  SD TB  SD

(%/năm) (%/năm)

N am

Giai đoạn 1 88 13 >0,05 -1,6  4,6 -1,8  3,9

Giai đoạn 2 12 16 >0,05 -1,1  3,2 0,1  4,5

Giai đoạn 3 4 6 >0,05 1,5  2,9 -0,2  2,6

Giai đoạn 4 2 4 >0,05 0,8  2,6 -2,7  4,9

Giai đoạn 5 1 -0,5 0 -

Tổng cộng 107 38 <0,01 1,3  4,4 -0,8  4,1

N ữ

Giai đoạn 1 4 21 >0,05 2,7  5,2 1  4,2

Giai đoạn 2 6 21 >0,05 3,5  3 1,3  2,8

Giai đoạn 3 16 21 >0,05 1,9  3,4 3,1  3,5

Giai đoạn 4 22 13 >0,05 2,3  4,4 2,8  3,3

Giai đoạn 5 26 30 >0,05 2,1  3 2,3  4,4

p: so sánh giữa hai nhóm trong cùng giai đoạn dậy thì, t-test

>0,05 Tổng cộng 74 106 2,3  3,6 2  3,8

106

Khi phân tích gộp sự thay đổi tỉ lệ khối mỡ cơ thể không phân theo

giai đoạn dậy thì, học sinh nam trong nhóm can thiệp có tỉ lệ mỡ cơ thể giảm

đi 0,8 %/năm, tức là thấp hơn 2,1 %/năm so với học sinh trong nhóm chứng

(tăng 1,3 %/năm), có ý nghĩa thống kê (p<0,01).

Bảng 3.38: Sự thay đổi trọng lượng khối mỡ trung bình /năm ở nhóm

chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm theo các giai

đoạn dậy thì (kg).

p Giai đoạn Thay đổi trọng lượng khối mỡ trung bình/năm

dậy thì (t-test) N hóm chứng (n = 181) N hóm can thiệp (n = 145)

n n TB  SD TB  SD

(kg/năm) (kg/năm)

N am

Giai đoạn 1 88 13 >0,05 0,7  3,2 0,5  1,1

Giai đoạn 2 12 16 >0,05 0,5  2,3 1,6  3,7

4 Giai đoạn 3 6 >0,05 2,4  1,7 0,7  1,9

2 Giai đoạn 4 4 >0,05 0,8  1,4 -1,4  4,5

1 Giai đoạn 5 0,8 0 -

>0,05 Tổng cộng 107 38 0,7  3 0,8  3,1

N ữ

4 Giai đoạn 1 21 >0,05 1,9  1,9 1,3  1,9

6 Giai đoạn 2 21 >0,05 2,7  1,6 1,7  1,6

Giai đoạn 3 16 21 >0,05 1,9  2,3 2,7  1,6

Giai đoạn 4 22 13 >0,05 1,9  3,5 3,6  2,9

Giai đoạn 5 26 30 >0,05 1,7  1,7 2,6  2,7

p: so sánh giữa hai nhóm trong cùng giai đoạn dậy thì, t-test

>0,05 Tổng cộng 74 106 1,8  2,6 2,3  2,3

107

Kết quả trong bảng 3.38 cho thấy: không có sự khác biệt có ý nghĩa

thống kê khi so sánh giữa nhóm chứng và nhóm can thiệp ở cả hai giới về sự

gia tăng trọng lượng khối mỡ sau 1 năm.

Bảng 3.39: Sự thay đổi trọng lượng khối cơ trung bình /năm ở nhóm

chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm theo các giai

đoạn dậy thì (kg).

p Giai đoạn Thay đổi trọng lượng khối cơ trung bình/năm

dậy thì (t-test) N hóm chứng (n = 181) N hóm can thiệp (n = 145)

n n TB  SD TB  SD

(kg/năm) (kg/năm)

N am

Giai đoạn 1 88 13 <0,01 5,5  3,5 7  1

Giai đoạn 2 12 16 >0,05 5,2  1,7 4,2  3,3

4 Giai đoạn 3 6 >0,05 5,1  0,8 4,3  1,7

2 Giai đoạn 4 4 >0,05 2,4  0,5 3,6  0,6

1 Giai đoạn 5 5,3 0 -

>0,05 39 Tổng cộng 107 5,4  3,3 5,1  2,7

N ữ

4 Giai đoạn 1 21 >0,05 4  0,9 4  1,7

6 Giai đoạn 2 21 >0,05 4,3  1,2 4,1  1,2

Giai đoạn 3 16 21 <0,05 2,6  1,7 3,7  1,5

Giai đoạn 4 22 13 <0,05 1,9  1,3 2,9  1,6

Giai đoạn 5 26 30 >0,05 1,2  1,7 1,8  1,1

p: so sánh giữa hai nhóm trong cùng giai đoạn dậy thì, t-test

>0,05 Tổng cộng 74 106 2,1  1,8 3,2  6,7

108

Bảng 3.39 trình bày kết quả về sự thay đổi trọng lượng khối cơ trung

bình /năm ở nhóm chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm.

Kết quả cho thấy:

- Sự gia tăng trọng lượng khối cơ cao hơn có ý nghĩa thống kê trong nhóm

can thiệp so với nhóm chứng ở giai đoạn dậy thì 1 của học sinh nam và

giai đoạn dậy thì 3, 4 ở học sinh nữ. Ở giai đoạn dậy thì 1 của nam sinh,

nhóm can thiệp tăng trọng lượng khối cơ nhiều hơn nhóm chứng 1,5

kg/năm (7 kg/năm ở nhóm can thiệp và 5,5 kg/năm ở nhóm chứng;

p<0,01). Ở giai đoạn dậy thì 3 của nữ sinh, nhóm can thiệp tăng trọng

lượng khối cơ nhiều hơn nhóm chứng 1,1 kg/năm (3,7 kg/năm ở nhóm

can thiệp và 2,6 kg/năm ở nhóm chứng; p<0,05). Ở giai đoạn dậy thì 4 của

nữ sinh, nhóm can thiệp tăng trọng lượng khối cơ nhiều hơn nhóm chứng

1 kg/năm (2,9 kg/năm ở nhóm can thiệp và 2,9 kg/năm ở nhóm chứng;

p<0,05).

- Sự gia tăng trọng lượng khối cơ trong nhóm chứng ở cả học sinh nam và

nữ nhìn thấy rõ ở các giai đoạn dậy thì sớm hơn (giai đoạn 1, 2, 3), trong

đó trẻ trai tăng khối cơ nhiều nhất ở giai đoạn dậy thì 1 (5,5 kg/năm) và

trẻ gái là ở giai đoạn dậy thì 2 (4,3 kg/năm)

Bảng 3.40: Sự thay đổi trọng lượng khối không mỡ trung bình /năm ở

nhóm chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm theo các

giai đoạn dậy thì (kg).

p Giai đoạn Thay đổi trọng lượng khối không mỡ trung bình

dậy thì (t-test) N hóm chứng (n = 181) N hóm can thiệp (n = 145)

n n TB  SD TB  SD

(kg/năm) (kg/năm)

N am

Giai đoạn 1 88 13 <0,001 5,5  2.1 7,5  1,2

109

Giai đoạn 2 12 16 >0,05 5,5  1,8 5,4  2,2

Giai đoạn 3 4 6 >0,05 5,4  0,8 4,7  1,7

Giai đoạn 4 2 4 >0,05 2,5  0,6 3,9  0,7

Giai đoạn 5 1 5,6 0 -

>0,05 Tổng cộng 107 39 5,5  2 5,9  2,1

N ữ

Giai đoạn 1 4 21 >0,05 4,3  1 4,1  1,7

Giai đoạn 2 6 21 >0,05 4,8  1,3 4,3  1,5

Giai đoạn 3 16 21 <0,05 2,8  1,8 3,9  1,4

Giai đoạn 4 22 13 <0,01 2  1,4 3,1  1,7

Giai đoạn 5 26 30 >0,05 1,3  1,8 2  1,2

p: so sánh giữa hai nhóm trong cùng giai đoạn dậy thì, t-test

Tổng cộng 74 106 <0,001 2,3  1,9 3,4  1,7

Bảng 3.40 trình bày kết quả về sự thay đổi trọng lượng khối không mỡ trung

bình /năm ở nhóm chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm.

- Với học sinh nam, ở giai đoạn dậy thì 1 nhóm can thiệp tăng trọng lượng

khối không mỡ nhiều hơn nhóm chứng 2 kg/năm (7,5 kg/năm ở nhóm

can thiệp và 5,5 kg/năm ở nhóm chứng (p<0.001).

- Với học sinh nữ, ở giai đoạn dậy thì 3, nhóm can thiệp tăng trọng lượng

khối không mỡ nhiều hơn nhóm chứng 1,1kg/năm (3,9 kg/năm ở nhóm

can thiệp và 2,8 kg/năm ở nhóm chứng (p<0,05); ở giai đoạn dậy thì 4,

nhóm can thiệp tăng trọng lượng khối không mỡ nhiều hơn nhóm chứng

1,1 kg/năm (3,1kg/năm ở nhóm can thiệp và 2 kg/năm ở nhóm chứng

(p<0,01). Khi phân tích gộp sự gia tăng trọng lượng khối không mỡ

trung bình không theo giai đoạn dậy thì ở nữ sinh, kết quả cho thấy nữ

sinh trong nhóm can thiệp có sự gia tăng trọng lượng khối không mỡ

110

nhiều hơn 1,1kg so với nhóm chứng (3,4 kg/năm ở nhóm can thiệp so

với 2,3 kg/năm ở nhóm chứng) (p<0,001)

- Sự gia tăng trọng lượng khối không mỡ trong nhóm chứng ở cả nam sinh

và nữ sinh nhìn thấy rõ ở các giai đoạn dậy thì sớm hơn (giai đoạn 1, 2,

3), trong đó nam tăng khối không mỡ nhiều nhất ở giai đoạn dậy thì 1 và

2 (5,5 kg/năm) và nữ là ở giai đoạn dậy thì 2 (4,8 kg/năm)

3.3.2.2. Các đỉnh tăng trưởng chiều cao (PHV) và cân nặng (PWV) trong

thời gian dậy thì và mối liên quan đến can thiệp bổ sung canxi, vitamin D,

kẽm ở học sinh THCS thị trấn Củ Chi

Bảng 3.41: Mức tăng chiều cao trung bình /năm theo tuổi trong nhóm

chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm (cm).

Mức tăng chiều cao trung bình / năm

p Tuổi N hóm chứng N hóm can thiệp

(t-test) n n TB  SD TB  SD

(cm/năm) (cm/năm)

N am

10 tuổi 29 3 8,8  2,2 12,2  2,1 <0,001

11 tuổi 48 >0,05 18 10,2  2,3 11  2,9

12 tuổi 26 >0,05 9 9,1  2,6 10  3,6

13 tuổi 4 >0,05 8 7,4  2,7 5,6 1,6

N ữ

10 tuổi 13 >0,05 37 8,1  3,6 8,4  1,8

11 tuổi 29 >0,05 51 5,9  4,4 7,1  2,7

12 tuổi 25 >0,05 15 3,6  1,9 3,6  2,1

13 tuổi 7 >0,05 3 2,4  1,9 1,7  1

111

Mức gia tăng chiều cao trung bình / năm theo tuổi ở nhóm chứng và

nhóm can thiệp được trình bày trong bảng 3.41:

- Trong nhóm chứng, tuổi đạt tăng trưởng chiều cao đỉnh ở học sinh nam

là 11 tuổi và học sinh nữ là 10 tuổi. Đỉnh tăng trưởng chiều cao (PHV)

của học sinh nam là 10,2 cm/năm, học sinh nữ là 8,1 cm/năm

- Nhóm học sinh nam 10 tuổi trong nhóm can thiệp có tăng trưởng chiều

cao vượt trội hơn nhóm chứng cùng tuổi 3,4 cm/năm (12,2 cm/năm ở

nhóm can thiệp so với 8,8 cm/năm ở nhóm chứng) (p<0,01).

- Tuổi tăng trưởng chiều cao nhanh nhất trong nhóm học sinh nam có can

thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm là 10 tuổi, trong khi ở nhóm chứng

là 11 tuổi. Ở học sinh nữ không có sự khác biệt này, tuổi đạt PHV trong

12.5(cid:0)

12.2(cid:0)

12(cid:0)

cả hai nhóm đều là 10 tuổi.

)

11.5(cid:0)

11(cid:0)

10.5(cid:0)

(cid:0)(cid:0) m ă n / m c (cid:0)(

10.2(cid:0)

10(cid:0)

9.5(cid:0)

ỉ

(cid:0) o a (cid:0)c u ề h (cid:0)c g n ở ư r (cid:0)t g n ă (cid:0)t h n Đ

9(cid:0)

Nhóm(cid:0)chứng(cid:0)

Nhóm(cid:0)can(cid:0)thiệp(cid:0)

Biểu đồ 3.3: So sánh PHV của nhóm chứng và nhóm can thiệp

bổ sung canxi, vitamin D, kẽm trên học sinh nam (cm)

Biểu đồ 3.3 thể hiện sự khác biệt về tốc độ tăng chiều cao đỉnh PHV (tốc

độ tăng chiều cao nhanh nhất trong suốt thời gian dậy thì) của học sinh nam

trong nhóm chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, và kẽm

trong 12 tháng. Kết quả cho thấy PHV của nam sinh trong nhóm can thiệp

cao hơn PHV của nam sinh trong nhóm chứng khoảng 2 cm/năm (p<0,01)

112

Bảng 3.42: Mức tăng cân nặng trung bình /năm theo tuổi trong nhóm

chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm (kg).

Mức tăng cân nặng trung bình / năm

p Tuổi N hóm chứng N hóm can thiệp

(t-test) n n TB  SD TB  SD

(kg/năm) (kg/năm)

N am

10 tuổi 29 3 >0,05 6,5  3,6 7,5  2,9

11 tuổi 48 18 >0,05 6,5  3,2 7,7  4

12 tuổi 26 9 >0,05 6,1  2,5 4,1  4,1

13 tuổi 4 8 >0,05 3,7  3,5 6,1  3,1

N ữ

10 tuổi 13 37 >0,05 5  2,5 6,1  2,9

11 tuổi 29 51 >0,05 5  4,6 6,2  2,6

12 tuổi 25 15 >0,05 3  2,9 3,8  3,2

p: so sánh giữa hai nhóm trong cùng tuổi, t-test

13 tuổi 7 3 >0,05 2,4  2,2 2,6  2,4

Mức gia tăng cân nặng trung bình/năm theo tuổi ở nhóm chứng và

nhóm can thiệp được trình bày trong bảng 3.42. Kết quả cho thấy:

- Tuổi đạt tăng trưởng cân nặng đỉnh ở học sinh nam và nữ trong nhóm

chứng và nhóm can thiệp đều được ghi nhận trong khoảng 10 - 11 tuổi.

- Trong nhóm chứng, đỉnh tăng trưởng cân nặng (PWV) ở nam sinh là 6,5

kg/năm cao hơn so với nữ sinh (5 kg/năm).

- Chênh lệch ở đỉnh tăng trưởng cân nặng của học sinh nam trong nhóm can

thiệp và nhóm chứng là 1,2 kg/năm (7,7 kg/năm ở nhóm can thiệp và 6,5

kg/năm ở nhóm chứng) và ở học sinh nữ là 1,2 kg/năm (6,2 kg/năm ở

nhóm can thiệp và 5 kg/năm ở nhóm chứng), tuy nhiên, sự khác biệt này

không cho ý nghĩa thống kê.

113

Chương 4: BÀN LUẬN

4.1. TUỔI DẬY THÌ TRUNG BÌNH VÀ CÁC ĐẶC ĐIỂM VỀ CHIỀU

CAO, CÂN N ẶN G, THÀN H PHẦN CƠ THỂ TRON G CÁC GIAI

ĐOẠN DẬY THÌ Ở HỌC SIN H TRUN G HỌC CƠ SỞ

4.1.1. Phân bố tình trạng dậy thì trong nhóm trẻ nghiên cứu

Kết quả nghiên cứu trên 1280 học sinh 10 - 14 tuổi đang học trung

học cơ sở tại thị trấn Củ Chi năm học 2012-2013 cho thấy có 21,2 % học

sinh trung học cơ sở đang ở giai đoạn 1 của dậy thì theo phân loại của tác giả

Tanner, tương đương với giai đoạn tiền dậy thì (bảng 3.3). Như vậy, có đến

78,2 % học sinh trung học cơ sở tại thị trấn Củ Chi đã có những biểu hiện

của dậy thì được thể hiện trên lâm sàng thông qua sự phát triển của các cơ

quan sinh dục thứ phát từ giai đoạn 2 đến giai đoạn 5 của dậy thì, hay nói

một cách khác, phần lớn học sinh trung học cơ sở đã dậy thì ở các giai đoạn

khác nhau.

Các nghiên cứu về dậy thì trước đây tại Việt Nam thường tập trung

vào thời điểm hành kinh lần đầu ở trẻ gái và xuất tinh lần đầu ở trẻ trai chứ

không dựa trên thăm khám lâm sàng các đặc tính sinh dục thứ phát để phát

hiện các giai đoạn sớm của dậy thì, vì vậy chúng tôi không có số liệu tương

đương để so sánh. Tuy nhiên, với kết quả 21,1 % nữ sinh 10 tuổi và 26,3 %

nam sinh 11 tuổi tại trường THCS đã có biểu hiện lâm sàng của dậy thì, thể

hiện bằng sự phát triển các cơ quan sinh dục thứ phát ở giai đoạn 2 của dậy

thì theo Tanner (bảng 3.4), số liệu này có thể dùng để ước lượng về tuổi bắt

đầu dậy thì để ứng dụng trong tư vấn dinh dưỡng liên quan đến giai đoạn

tiền dậy thì và dậy thì.

4.1.2. Tuổi trung bình của các mốc thời điểm trong dậy thì

114

Các mốc thời điểm được sử dụng để đánh dấu các thời điểm quan

trọng của dậy thì thường dùng nhất là tuổi khởi phát dậy thì, tuổi hoàn tất

dậy thì, tuổi xuất tinh lần đầu ở nam hoặc hành kinh lần đầu ở nữ.

4.1.2.1. Tuổi trung bình của khởi phát dậy thì

Có 130 trẻ trai và 45 trẻ gái đang trong giai đoạn khởi phát dậy thì,

tương ứng với các biểu hiện phát triển các đặc tính sinh dục thứ phát ở giai

đoạn 2 của dậy thì theo Tanner (bảng 3.3). Tuổi trung bình của thời điểm

khởi phát dậy thì trong nhóm nghiên cứu là 12,5 ± 0,9 tuổi ở học sinh nam

và 11,4 ± 0,7 tuổi ở học sinh nữ (bảng 3.5)

Tuổi khởi phát dậy thì trung bình ở nam trong nghiên cứu này của

chúng tôi là 12,5 tuổi, tương đương với số liệu của một nghiên cứu dài hạn

trên nam thiếu niên Tây Ban Nha được công bố năm 2002 là 12,3 tuổi [13],

nhưng lại cao hơn các số liệu về độ tuổi khởi phát dậy thì trung bình ở nam

thiếu niên châu Âu được hai tác giả Marshall và Tanner công bố từ những

năm 1970: Anh và Thuỵ Điển là 11,6 tuổi, Hà Lan là 11,5 tuổi, Thuỵ Sĩ là

11,2 tuổi [38]. Nếu so sánh với các số liệu được công bố tại Mỹ về độ tuổi

khởi phát dậy thì trung bình của nam thì kết quả của chúng tôi cao hơn đáng

kể: một nghiên cứu của tác giả Marcia Herman-Gidden tiến hành trên 4131

nam thiếu niên khu vực North Carolina cho kết quả là tuổi khởi phát dậy thì

trung bình của nam gốc Tây Ban Nha là 10 tuổi và nam gốc châu Phi là 9

tuổi [153];; số liệu của tác giả Val Abbasi trên tạp chí Pediatrics tháng 8 năm

1998 ghi nhận tuổi khởi phát dậy thì trung bình ở nam thiếu niên da trắng

Mỹ là 10,45 tuổi [39];; số liệu năm 2005 của Lauren B. Sherar là 13,8

tuổi[154]. Nhìn chung, tuổi khởi phát dậy thì trung bình trong nghiên cứu

này của chúng tôi thuộc nhóm cao nhất so với các số liệu thu thập được, hay

nói một cách khác, các học sinh nam trong nghiên cứu này của chúng tôi dậy

thì muộn hơn so với nam thiếu niên trong các nghiên cứu ở châu Âu và Mỹ.

115

Khuynh hướng khởi phát dậy thì muộn hơn so với các thiếu niên đang

sống ở các nước Âu Mỹ này cũng được nhìn thấy khi so sánh tuổi khởi phát

dậy thì trung bình của học sinh nữ trong nghiên cứu này (11,4 tuổi) với các

số liệu từ những nghiên cứu khác. Một nghiên cứu cohort được tiến hành

năm 2004 cho kết quả tuổi khởi phát dậy thì trung bình của nữ thiếu niên Mỹ

gốc châu Phi là 8,8 tuổi, gốc Tây Ban Nha là 9,3 tuổi, gốc châu Á và châu

Âu là 9,7 tuổi [32]. Tác giả Val Abbasi ghi nhận tuổi dậy thì trung bình ở nữ

thiếu niên da trắng sống tại Mỹ là 9,25 tuổi [39]. Nghiên cứu dài hạn

Harpenden Growth của Tanner và Whitehouse cho kết quả tuổi khởi phát

dậy thì trung bình ở nữ thiếu niên tại Anh là 10,3 tuổi [38].

Trong nghiên cứu này của chúng tôi, trẻ trai dậy thì muộn hơn trẻ gái

1,1 tuổi, khá tương đồng với các số liệu được đề cập đến trong nghiên cứu

của nhiều tác giả khác là tuổi khởi phát dậy thì ở nam và nữ thường cách biệt

nhau khoảng 1-2 tuổi [37], [8], [7], [29].

Tăng tốc tăng trưởng của thời gian dậy thì thường bắt đầu từ thời điểm

có sự gia tăng nội tiết tố sinh dục trong cơ thể tức là từ giai đoạn dậy thì 1

(tiền dậy thì) trong khi các biểu hiện lâm sàng chỉ bắt đầu được nhìn thấy từ

giai đoạn dậy thì 2. Vì vậy, để tận dụng thời gian tăng trưởng quan trọng

này, thời điểm cần quan tâm đến việc tầm soát và phát hiện dậy thì cần sớm

hơn tuổi trung bình của khởi phát dậy thì từ 1 – 2 năm. Kết hợp với kết quả

21,1 % nữ sinh 10 tuổi và 26,3 % nam sinh 11 tuổi đã có biểu hiện dậy thì

trên lâm sàng (bảng 3.4), thì thời điểm có thể bắt đầu quan tâm đến tầm soát

và phát hiện dậy thì nên vào khoảng 10-11 tuổi.

4.1.2.2. Tuổi trung bình của hoàn tất dậy thì

Kết quả nghiên cứu theo như bảng 3.3 cho thấy có 38 học sinh nam và

347 học sinh nữ đang ở giai đoạn dậy thì 5 theo Tanner, tương ứng với thời

điểm hoàn tất dậy thì, chiếm tỷ lệ 5,8 % trong số học sinh nam (n = 653) và

55,3 % trong số học sinh nữ (n = 627). Tuổi trung bình của thời điểm hoàn

116

tất dậy thì trong nghiên cứu của chúng tôi là 14,2 tuổi ở học sinh nam và

13,4 tuổi ở học sinh nữ (bảng 3.5).

Độ tuổi trung bình hoàn tất dậy thì ở học sinh nam ghi nhận được

trong nghiên cứu này là 14,2 tuổi (bảng 3.5), tương đương với số liệu của

nam thiếu niên Hy Lạp do tác giả A. Papadimitrou công bố năm 2002 là 14,1

tuổi [155] và nam thiếu niên Đan Mạch theo nghiên cứu năm 2010 của tác

giả Sorensen là 14,3 tuổi [156]. Dù vậy, đa số các nghiên cứu khác lại có

thống kê về tuổi hoàn tất dậy thì trung bình ở nam cao hơn nghiên cứu này

của chúng tôi: 14,9 tuổi ở nam thiếu niên Thuỵ Sĩ năm 1983 [157]; 15-15,8

tuổi ở nam thiếu niên Mỹ năm 2012 [153]; 15,2 tuổi ở nam thiếu niên Anh

năm 1970 [38]; 15,8 ở nam thiếu niên Bulgaria năm 2011 [158]… Nhìn

chung, tuổi hoàn tất dậy thì trung bình của học sinh nam trong nghiên cứu

này nằm trong nhóm thấp nhất của khoảng tuổi hoàn tất dậy thì trung bình

được tìm thấy trong nhiều nghiên cứu khác nhau trên thế giới.

Tuổi trung bình hoàn tất dậy thì ở học sinh nữ được ghi nhận trong

nghiên cứu này là 13,4 tuổi (bảng 3.5), cao hơn so với kết quả nghiên cứu

trên nữ thiếu niên Thổ Nhĩ Kỳ của tác giả Ruveyde Bundak và cộng sự công

bố năm 2008 là 12,8 tuổi [159]. Tuy nhiên, những nghiên cứu khác ở nhiều

nước khác nhau cho tuổi hoàn tất dậy thì trung bình ở nữ cao hơn nghiên cứu

của chúng tôi: nữ thiếu niên Iran năm 2010 là 15 tuổi [160], nữ thiếu niên

Thuỵ Điển 1996 là 14,9 tuổi [157]; nữ thiếu niên Đan mạch năm 2006 là

14,5 tuổi [157]; nữ thiếu niên da trắng ở Mỹ là 14,4 tuổi [161]… Số liệu cao

nhất về độ tuổi hoàn tất dậy thì trung bình ở nữ được tác giả S. Sun công bố

năm 2002 là 16,3 tuổi ở trẻ gái Mỹ [162]. Tóm lại, số liệu thu được từ

nghiên cứu này của chúng tôi nằm ở khoảng giữa của các số liệu về độ tuổi

hoàn tất dậy thì trung bình ở nữ giới theo nhiều nghiên cứu khác nhau trên

thế giới.

117

4.1.2.3. Tuổi trung bình của xuất tinh lần đầu ở trẻ trai và hành kinh lần

đầu ở trẻ gái

Theo kết quả đã tổng hợp trong bảng 3.6, có 211 học sinh nam đã có

biểu hiện xuất tỷ lệ xuất tinh lần đầu, chiếm tỉ lệ 52 % trong số nam sinh đã

dậy thì trong nghiên cứu này là 52 % (211 học sinh nam đã xuất tinh lần đầu

trên tổng số 404 nam sinh đã dậy thì từ giai đoạn dậy thì 2 đến giai đoạn dậy

thì 5 theo kết quả từ bảng 3.3). Tuổi xuất tinh lần đầu trung bình của nam là

12,6 tuổi (bảng 3.7), nhiều nhất rơi vào giai đoạn 4 của dậy thì (bảng 3.6).

Kết quả trong nghiên cứu này thấp nhất khi so sánh với tuổi xuất tinh lần

đầu trung bình của nam trong các nghiên cứu khác: tại Bulgaria năm 2011

của A. Tomova là 13,3 tuổi [158]; tại Anh năm 1986 của tác giả Niesel là

13,4 tuổi [157]; tại Trung Quốc năm 2016 của tác giả Y. Song là 14 tuổi

[163]. Tại Việt Nam, chúng tôi không tìm ra các nghiên cứu tương tự để so

sánh, vì vậy số liệu này có thể được dùng như một trong những số liệu ban

đầu để thiết kế các nghiên cứu tiếp theo liên quan đến tuổi dậy thì ở nam

giới Việt Nam.

Tỷ lệ đã hành kinh lần đầu trong số học sinh nữ đã dậy thì trong

nghiên cứu này là 77 %: 460 nữ sinh đã hành kinh lần đầu (bảng 3.6) trên

tổng số 597 nữ sinh đã dậy thì từ giai đoạn 2-5 (bảng 3.3). Kết quả này cao

hơn kết quả của Nguyễn Văn Thắng tiến hành trên học sinh 12-15 tuổi tại

trường trung học cơ sở Ngô Sỹ Liên Hà Nội vào tháng 5/2001 là 64,2 % [19]

(p<0,05; kỉểm định Chi bình phương). Sự khác biệt này có thể liên quan đến

sự khác biệt độ tuổi của học sinh nữ trong mẫu nghiên cứu (trong nghiên cứu

tại Củ Chi các nữ sinh có tuổi từ 10-14 tuổi). Ngoài ra, cũng không thể loại

trừ ảnh hưởng của yếu tố trẻ hoá dậy thì làm cho tổng số nữ sinh đã hành

kinh lần đầu trong độ tuổi nghiên cứu tăng thêm, dẫn đến tỉ lệ nữ đã hành

kinh cao hơn.

118

Tuổi hành kinh lần đầu trung bình ở nữ là một trong những mốc thời

điểm quan trọng được chú ý nhiều nhất trong các nghiên cứu về dậy thì. Kết

quả từ nghiên cứu tại Củ Chi cho thấy tuổi hành kinh lần đầu trung bình của

học sinh nữ là 11,4 tuổi (bảng 3.7) và 75 % nữ sinh ở giai đoạn 5 của dậy thì

đã có hành kinh lần đầu (bảng 3.6). Số liệu này thấp hơn so với các kết quả

nghiên cứu tại Việt Nam trước đây mà chúng tôi đã thu thập được (bảng 1.4

và biểu đồ 4.1). Kết quả này củng cố cho khuynh hướng về sự trẻ hoá dậy thì

tại Việt Nam tuơng tự như khuynh hướng này ở nhiều quốc gia phát triển

khác.

Tuổi(cid:0)(cid:0)

Tuổi(cid:0)(cid:0)hành(cid:0)kinh(cid:0)lần(cid:0)đầu(cid:0)

18(cid:0)

16.2(cid:0)

16(cid:0)

14(cid:0)

13.8(cid:0) 13.7(cid:0) 13.3(cid:0)

14(cid:0)

12.3(cid:0) 12.2(cid:0)

11.4(cid:0)

12(cid:0)

10(cid:0)

8(cid:0)

6(cid:0)

4(cid:0)

2(cid:0)

0(cid:0)

1967(cid:0) 1973(cid:0) 1975(cid:0) 1978(cid:0) 1990(cid:0) 1996(cid:0) 2001(cid:0) 2002(cid:0) 2012(cid:0)

Biểu đồ 4.1: Diễn biến tuổi hành kinh lần đầu ở nữ thiếu niên sống ở

vùng đô thị theo thời gian qua một số nghiên cứu tại Việt N am

Khi so sánh với các số liệu về tuổi hành kinh lần đầu của nữ trong các

nghiên cứu ở nước ngoài, tuổi hành kinh lần đầu trung bình ở học sinh nữ

trong nghiên cứu tại Củ Chi thấp hơn rõ rệt. Số liệu gần nhất với nghiên cứu

này là tuổi hành kinh lần đầu trung bình ở nữ thiếu niên Ý năm 1995 [13] và

nghiên cứu của A. Tomova trên nữ thiếu niên Bulgaria năm 2009 [158] cùng

cho kết quả là 12 tuổi. Các số liệu thuộc các nghiên cứu khác ở châu Âu và

Mỹ trong giai đoạn từ 1990 đến 2001 cho kết quả trải rộng trong khoảng từ

119

12 tuổi đến 13,5 tuổi [13], trong khi nghiên cứu của Ruveyde Burdak trên nữ

thiếu niên Thổ Nhĩ Kỳ năm 2008 là 12,2 tuổi [159] và nghiên cứu của tác

giả Ali Rabbani trên nữ thiếu niên Iran năm 2010 là 12,55 tuổi [160]. Nhìn

chung, với thời điểm hành kinh sớm hơn và chủ yếu rơi vào giai đoạn 5 của

dậy thì, học sinh nữ trong nghiên cứu tại Củ Chi có khuynh hướng sẽ không

còn nhiều cơ hội để tăng trưởng tầm vóc nhiều sau thời điểm hành kinh lần

đầu. Vì vậy, các can thiệp nhằm cải thiện tầm vóc cần phải tập trung chủ yếu

vào thời gian trước khi có hành kinh lần đầu. Kết quả này một lần nữa lại

nhấn mạnh về tầm quan trọng của việc tầm soát và phát hiện dậy thì ngay từ

giai đoạn sớm.

4.1.2.4. Mối liên quan giữa tình trạng dinh dưỡng với các mốc thời điểm

của dậy thì.

Trong số 1280 trẻ được đưa vào nghiên cứu cắt ngang, khi tiến hành

thống kê theo tiêu chuẩn BMI/tuổi Z-score của WHO hiện hành [146], kết

quả về tình trạng dinh dưỡng chung của học sinh trong mẫu nghiên cứu ghi

nhận được là 4,1 % suy dinh dưỡng, 62,9 % có tình trạng dinh dưỡng bình

thường, 22 % bị thừa cân và 11 % bị béo phì (bảng 3.2). Tỷ lệ suy dinh

dưỡng ở học sinh nam cao hơn học sinh nữ (5,2 % so với 2,9 %) có ý nghĩa

thống kê (p<0,05; kiểm định Chi bình phương);; đồng thời học sinh nam

cũng có tỷ lệ thừa cân và béo phì cao hơn học sinh nữ (24,9 % thừa cân ở

nam so với 19 % thừa cân ở nữ và 15,8 % béo phì ở nam so với 6 % béo phì

ở nữ) có ý nghĩa thống kê (p<0.05; kiểm định Chi bình phương). Khi cộng

gộp TC và BP, tỉ lệ TCBP chung là 33 % (22 % thừa cân và 11 % béo phì)

Nhóm nữ sinh có tỷ lệ dinh dưỡng bình thường chiếm đến 72,1 %, cao hơn

tỷ lệ dinh dưỡng bình thường ở nam sinh là 54,1 % (p<0.05; kiểm định Chi

bình phương).

Phân bố tình trạng dinh dưỡng của nghiên cứu này có tỷ lệ suy dinh

dưỡng thấp hơn so với một nghiên cứu năm 2012 tại TPHCM trên 1650 đối

120

tượng học sinh trung học cơ sở [164] được Trần Thị Minh Hạnh công bố

năm 2014 (4,1 % tại Củ Chi so với 7,4 % theo Trần Thị Minh Hạnh), nhưng

tỷ lệ thừa cân béo phì trong nghiên cứu này lại cao hơn (33 % so với 22,5 %

theo thứ tự tương tự). Khi so sánh với một nghiên cứu khác của Trung tâm

Dinh dưỡng TPHCM [165], cũng được tiến hành trên đối tượng học sinh

trung học cơ sở vào năm 2014, kết quả cho thấy phân bố tình trạng dinh

dưỡng theo nghiên cứu của TT Dinh dưỡng gần tương tự với nghiên cứu này

về tỷ lệ thừa cân béo phì chung (33,5 % theo TT Dinh dưỡng TPHCM so với

33 % của nghiên cứu này). Nghiên cứu 2014 của TT Dinh dưỡng cũng có tỷ

lệ béo phì ở trẻ trai nhiều hơn trẻ gái, nhưng tỷ lệ béo phì ở trẻ trai cao hơn

nghiên cứu của chúng tôi, chiếm đến 48,9 % so với 40,7 % của chúng tôi.

Các so sánh với những nghiên cứu cũng trên đối tượng học sinh trung học cơ

sở tại TPHCM nhưng được tiến hành ở các thời gian khác nhau như trên đây

cũng cho thấy khuynh hướng chung của tình trạng dinh dưỡng trẻ học trung

học cơ sở tại TPHCM có thể vẫn đang tiếp tục thay đổi theo hướng giảm tỷ

lệ suy dinh dưỡng nhưng gia tăng thừa cân béo phì nhanh, đặc biệt ở nam

sinh. Khi so sánh với nghiên cứu cũng trên đối tượng học sinh THCS của

Nguyễn Thị Thanh Bình tại Hải Phòng năm 2015 [166], tỷ lệ trẻ suy dinh

dưỡng và thừa cân béo phì trong nghiên cứu tại Củ Chi đều cao hơn rõ rệt,

mặc dù tỷ lệ thừa cân béo phì trong nghiên cứu tại Hải Phòng của học sinh

nam cũng cao hơn học sinh nữ (11,3 % so với 7,8 %). Sự khác biệt này có lẽ

liên quan chủ yếu đến tình trạng dinh dưỡng nền của trẻ em khác nhau ở hai

khu vực địa lý khác nhau.

Khi phân tích tuổi khởi phát dậy thì trung bình theo tình trạng dinh

dưỡng ở hai giới (bảng 3.8), kết quả thu được cho thấy những học sinh nam

bị thừa cân – béo phì có tuổi trung bình khởi phát dậy thì là 12,1 tuổi, sớm

hơn 0,6 tuổi so với học sinh nam có tình trạng dinh dưỡng bình thường là

12,7 tuổi, có ý nghĩa thống kê (p<0,001;; t-test). Tương tự, những học sinh

nữ bị thừa cân béo phì có tuổi khởi phát dậy thì là 11,1 tuổi, sớm hơn 0,3

121

tuổi so với học sinh nữ có tình trạng dinh dưỡng bình thường là 11,4 tuổi

nhưng không có ý nghĩa thống kê. Khi xem xét mối liên quan về tuổi trung

bình xuất tinh lần đầu ở nam và hành kinh lần đầu ở nữ với tình trạng dinh

dưỡng (bảng 3.9), kết quả cũng cho thấy học sinh nam và nữ thừa cân béo

phì đều có tuổi xuất tinh lần đầu hoặc hành kinh lần đầu trung bình sớm hơn

0,6 tuổi so với nhóm học sinh có tình trạng dinh dưỡng bình thường một

cách có ý nghĩa (12,3 tuổi so với 12,9 tuổi ở nam sinh và 11 tuổi so với 11,6

tuổi ở nữ sinh, p<0,05, t-test). Các kết quả này phù hợp với kết luận của

nhiều nghiên cứu khác nhau trên thế giới về sự khởi phát dậy thì sớm hơn

trên những trẻ thừa cân béo phì, ở cả trẻ trai lẫn trẻ gái [167], [66], [168].

Các nghiên cứu về mối liên hệ của thừa cân béo phì với tuổi dậy thì thường

có kết quả đồng nhất về sự giảm tuổi trung bình các mốc thời điểm của dậy

thì (tuổi khởi phát dậy thì, tuổi hành kinh lần đầu…) nhưng vẫn chưa tìm ra

chứng cứ để kết luận về ảnh hưởng của thừa cân béo phì lên giảm tầm vóc

lúc trưởng thành. Tương tự, kết quả từ nghiên cứu tại Củ Chi cũng chỉ cho

chứng cứ để kết luận về mối liên quan của thừa cân béo phì với sự giảm tuổi

khởi phát dậy thì và tuổi xuất tinh hay hành kinh lần đầu ở cả hai giới trên

nhóm học sinh nghiên cứu.

Kết hợp kết quả từ các bảng 3.8 và bảng 3.9 cũng cho thấy, những học

sinh ở cả hai giới bị suy dinh dưỡng có tuổi khởi phát dậy thì trung bình và

tuổi xuất tinh / hành kinh lần đầu không có khác biệt có ý nghĩa thống kê so

với học sinh có tình trạng dinh dưỡng bình thường. Như vậy, kết quả từ

nghiên cứu này cho thấy tình trạng suy dinh dưỡng có thể không ảnh hưởng

gì đến các mốc thời điểm của dậy thì ở cả hai giới tính. Dù vậy, do tỉ lệ suy

dinh dưỡng của học sinh THCS tại Củ Chi thấp (chỉ có 4,1 % - bảng 3.2),

nên cỡ mẫu dùng để phân tích tuổi khởi phát dậy thì trung bình (bảng 3.8) và

tuổi xuất tinh / hành kinh lần đầu (bảng 3.9) của nhóm học sinh bị suy dinh

dưỡng rất ít (n<10), nên kiểm định thống kê không có ý nghĩa có thể liên

quan đến cỡ mẫu quá ít này.

122

4.1.3. Các đặc điểm về chiều cao, cân nặng và thành phần cơ thể trong

các giai đoạn dậy thì ở học sinh THCS thị trấn Củ Chi

4.1.3.1. Các đặc điểm về chiều cao của học sinh THCS thị trấn Củ Chi:

Chiều cao trung bình của học sinh nam khi bước vào giai đoạn khởi

phát dậy thì (tương đương giai đoạn dậy thì 2) là 150,5 cm (bảng 3.10). Ứng

với độ tuổi trung bình của giai đoạn này là 12,5 tuổi (bảng 3.5), chúng tôi

nhận thấy chiều cao của học sinh nam trong nghiên cứu này cao hơn so với

kết quả nghiên cứu của Nguyễn Phú Đạt năm 2002 ít nhất 4,5 cm (144,9 cm

ở học sinh nam 13 tuổi) (p<0,001; t-test) [17]. Sự khác biệt này có thể liên

quan đến tăng trưởng chiều cao thế tục và sự cải thiện dinh dưỡng gắn liền

với cải thiện kinh tế trong 10 năm vừa qua tại Việt nam. Kết quả nghiên cứu

của Trần Thị Xuân Ngọc công bố năm 2012 [134] cho kết quả gần hơn với

kết quả trong nghiên cứu tại Củ Chi là chiều cao trung bình của học sinh

nam ở giai đoạn 12-13 tuổi là 140,6 – 146,8 cm. Chiều cao trung bình giai

đoạn khởi phát dậy thì của học sinh nam được ghi nhận trong nghiên cứu tại

Củ Chi cao hơn kết quả nghiên cứu năm 2007 của K. Pantsiotou trên trẻ trai

Hy lạp đến 7,1 cm (150,5 cm so với 143,4 cm) [169]. Nghiên cứu của A.

Tomova trên nam thiếu niên Bulgaria công bố năm 2010 cho kết quả gần

tương đồng với kết quả trong nghiên cứu này của chúng tôi: nam thiếu niên

có dấu hiệu tăng trưởng lông mao vùng kín đến giai đoạn 2 theo Tanner vào

lúc 12 tuổi và chiều cao trung bình là 151,4 cm [170]. Như vậy, kết quả tìm

được cho thấy học sinh nam trong nghiên cứu tại trường THCS thị trấn Củ

Chi bước vào giai đoạn khởi phát dậy thì với chiều cao trung bình tốt hơn so

với học sinh nam Việt Nam cùng độ tuổi trong thời gian trước và cũng

không kém hơn so với nam thiếu niên trong một số nghiên cứu khác trên thế

giới mà chúng tôi thu thập được.

123

Chiều cao trung bình của học sinh nữ khi bắt đầu có biểu hiện khởi

phát dậy thì là 140,7 cm (bảng 3.9). Kết quả này thấp hơn 1 cm so với kết

quả trong nghiên cứu của Bundak trên nữ thiếu niên Thổ Nhĩ Kỳ năm 2008

là 141,7 cm nhưng không có ý nghĩa thống kê (p>0,05; t-test) [159];; cao hơn

đến 12 cm so với kết quả của một nghiên cứu tiến hành trên 642 nữ thiếu

niên Iran với kết quả chiều cao trung bình giai đoạn dậy thì 2 là 128 cm

(p<0,03; t-test) [160]. Như vậy, nhìn chung, ở vào thời điểm khởi phát dậy

thì, học sinh nữ trong nghiên cứu tại Củ Chi cũng có chiều cao không thua

kém so với nữ thiếu niên cùng giai đoạn dậy thì ở một số nghiên cứu khác

mà chúng tôi thu thập được.

Một trong những chỉ số về chiều cao rất được chú trọng là tổng chiều

cao tăng trưởng trong suốt thời gian dậy thì. Trong nghiên cứu tại Củ Chi, sự

khác biệt chiều cao trung bình của học sinh ở giai đoạn dậy thì 1 so với

chiều cao trung bình ở giai đoạn dậy thì 5 ở nam là 24,1 cm và nữ là 16,1 cm

(bảng 3.10), với tổng thời gian cách biệt từ giai đoạn dậy thì 1 đến giai đoạn

dậy thì 5 là 2,6 năm ở nam và 2,4 năm ở nữ (bảng 3.5). So sánh với nghiên

cứu của K. Pantsiotou tiến hành trên nam thiếu niên ở Hy Lạp [169], học

sinh nam trong nghiên cứu của chúng tôi có tổng thời gian dậy thì ít hơn (2,6

năm theo kết quả tại Củ Chi so với 6,2 năm theo kết quả tại Hy Lạp) và tổng

tăng trưởng chiều cao cũng ít hơn (24,1cm so với 31cm, theo thứ tự). Kết

quả nghiên cứu tương đồng nhất với kết quả của nghiên cứu này là một

nghiên cứu tại Anh với tổng chiều cao tăng thêm trong thời gian dậy thì là

28 cm ở nam thiếu niên [38].

Ở nhóm học sinh nữ, kết quả từ nghiên cứu của chúng tôi tuơng

đương với kết quả nghiên cứu của Bundak trên nữ thiếu niên Thổ Nhĩ Kỳ

[159] về mặt tổng tăng trưởng chiều cao trong thời gian dậy thì (16,1 cm ở

nghiên cứu tại Củ Chi so với 16 cm ở nghiên cứu tại Thổ Nhĩ Kỳ), nhưng

tổng thời gian dậy thì của học sinh nữ trong nghiên cứu này lại thấp hơn một

124

nửa so với kết quả tại Thổ Nhĩ Kỳ (2,4 năm so với 4,9 năm, theo thứ tự)

(p<0,0001; t-test). Một nghiên cứu chiều dọc ở Trung Quốc kéo dài trong 10

năm [171] ghi nhận tổng thời gian dậy thì của nữ cao gấp đôi kết quả nghiên

cứu của chúng tôi (4,8 năm ở Trung Quốc so với 2,4 năm tại Củ Chi)

(p<0,0001; t-test). Kết quả của một nghiên cứu meta về tổng tăng truởng

chiều cao qua các nghiên cứu trên thiếu niên Mỹ của Val Abbasi [39] cũng

cho kết quả cao hơn kết quả tại Củ Chi: 30-31 cm ở nam và 27,5-29 cm ở

nữ. Như vậy, nhìn chung học sinh và nữ trong nghiên cứu này đều có thời

gian cách biệt giữa giai đoạn 1 và giai đoạn 5 của dậy thì ngắn hơn, và có thể

đó là nguyên nhân dẫn đến tổng tăng trưởng chiều cao trong thời gian dậy

thì thấp hơn so với kết quả từ các nghiên cứu khác.

Dù vậy, kết quả của nghiên cứu này vẫn chưa thể giúp đưa ra kết luận

về tổng thời gian dậy thì và tổng tăng trưởng chiều cao trong suốt thời gian

dậy thì ở trẻ em Việt Nam, vì nghiên cứu tại Củ Chi không sử dụng tiêu

chuẩn vàng để xác định thời điểm dậy thì bắt đầu thật sự, tức là xét nghiệm

máu để xác định thời điểm các nội tiết tố sinh dục tăng lên trong máu. Ngay

cả với các nghiên cứu cộng đồng ở nhiều nước trên thế giới, việc xác định

thời điểm bắt đầu dậy thì cũng hiếm khi dựa trên xét nghiệm hoá sinh theo

tiêu chuẩn vàng, mà chủ yếu dựa trên thời điểm bắt đầu sự tăng tốc phát

triển (nếu là nghiên cứu theo chiều dọc dài hạn kéo dài nhiều năm) hoặc xác

định giai đoạn tiền dậy thì dựa trên tiêu chuẩn là “chưa có biểu hiện lâm

sàng của tình trạng phát triển sinh dục thứ phát trong mẫu nghiên cứu” (đối

với các nghiên cứu cắt ngang hoặc nghiên cứu theo chiều dọc ngắn hạn trong

1 năm). Chính vì vậy, vẫn chưa thể loại trừ khả năng thời điểm bắt đầu thật

sự của giai đoạn tiền dậy thì xuất hiện ở độ tuổi thấp hơn độ tuổi thấp nhất

của học sinh THCS trong nghiên cứu này, tức là chưa thể loại trừ được yếu

tố thời điểm bắt đầu giai đoạn 1 đã xuất hiện từ sớm hơn (ở độ tuổi tiểu học)

khi đó tổng thời gian dậy thì cũng như tổng tăng trưởng chiều cao trong thời

gian dậy thì có thể lớn hơn kết quả từ nghiên cứu này.

125

Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy, trong suốt thời gian dậy thì, học

sinh nam tăng trưởng chiều cao nhiều hơn học sinh nữ 8 cm (p<0.05; t-test).

Ở giai đoạn khởi phát dậy thì, học sinh nam cao hơn nữ 5,3 cm (142 cm so

với 136,7 cm); (p<0,05; t-test), đến giai đoạn 5, sự khác biệt là 13,3 cm

(166,1 cm so với 152,8 cm); (p<0,05; t-test). Sự cách biệt chiều cao trung

bình giữa nam và nữ trong giai đoạn cuối cùng của dậy thì trong nghiên cứu

tại Củ Chi không có khác biệt so với số liệu từ các nghiên cứu meta ở Mỹ,

Anh… được ghi nhận vào khoảng 12-13cm [39], [26], [157], [8].

Kết quả nghiên cứu ghi nhận chiều cao trung bình ở giai đoạn cuối

dậy thì của học sinh nam là 166,1 cm và học sinh nữ là 152,8 cm trong

nghiên cứu này (bảng 3.10). Nếu so sánh với số liệu chiều cao trung bình

của thanh niên Việt Nam được Viện Dinh dưỡng Quốc gia công bố [172], thì

chiều cao trung bình khi hoàn tất dậy thì của học sinh nam trong nghiên cứu

tại Củ Chi cao hơn nam giới Việt Nam 1,7 cm (166,1 cm so với 164,4 cm ở

nam giới Việt nam tuổi trưởng thành) và thấp hơn 0,6 cm ở trẻ gái (152,8 cm

so với 153,4 cm ở nữ giới Việt nam tuổi trưởng thành). Khi so với số liệu

chiều cao trung bình của người Việt Nam tại các thành phố lớn hiện nay là

167,4 cm ở nam giới và 154,7 cm ở nữ giới thì số liệu trong nghiên cứu này

của chúng tôi đều thấp hơn (thấp hơn 1,3 cm ở nam và 1,9 cm ở nữ). Dù vậy,

do thời điểm dừng tăng trưởng chiều cao thường cách thời điểm hoàn tất dậy

thì khoảng vài năm và trong thời gian đó thanh thiếu niên có thể tăng trưởng

thêm một mức chiều cao nhỏ nữa, nên số liệu của nghiên cứu này có thể

được xem là phù hợp với thống kê toàn quốc về tầm vóc người Việt nam

trưởng thành trong cùng khoảng thời gian hiện nay.

126

4.1.3.2. Các đặc điểm về cân nặng của học sinh THCS thị trấn Củ Chi:

Học sinh nam trong mẫu nghiên cứu tại Củ Chi khi bước vào giai

đoạn khởi phát dậy thì (giai đoạn dậy thì 2) có cân nặng trung bình là 44,8

kg và học sinh nữ nặng trung bình 33,6 kg (bảng 3.11). Kết quả này gần

tương tự với kết quả từ nghiên cứu của Analia Tomova ở nam thiếu niên

Bulgaria là 44 kg [170] và nghiên cứu của Hosein S. Mirazae trên nữ thiếu

niên Iran là 36,47 kg [173]. Khi so sánh với số liệu từ nghiên cứu của

Nguyễn Phú Đạt trên học sinh Hà Nội [17], cân nặng trung bình của học

sinh nam và nữ trong nghiên cứu của chúng tôi đều cao hơn (44,8 kg tại Củ

Chi so với 32 kg tại Hà Nội ở học sinh nam, 33,6 kg tại Củ Chi so với 30 kg

tại Hà Nội ở học sinh nữ) (p<0,05; t-test). Sự cách biệt này có lẽ liên quan

đến sự khác biệt về tình trạng dinh dưỡng nền của trẻ trong độ tuổi nghiên

cứu: nghiên cứu của Nguyễn Phú Đạt cách nghiên cứu này 10 năm, vào thời

gian tỉ lệ suy dinh dưỡng trẻ em còn cao trên toàn quốc bao gồm cả nơi tiến

hành nghiên cứu là Hà Nội, trong khi nghiên cứu của chúng tôi tiến hành

trong bối cảnh kinh tế xã hội tốt hơn và đã có sự cải thiện về tình trạng dinh

dưỡng trẻ em liên tục trong suốt thời gian đó.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, ở giai đoạn 1 của dậy thì, học sinh nam

nặng hơn học sinh nữ 9,5 kg (p<0,05; t-test), đến giai đoạn 5 sự cách biệt

này là 10,3 kg (p<0,05; t-test) (bảng 3.11). Mức tăng cân trung bình trong

suốt thời gian dậy thì được tìm thấy trong nghiên cứu là 18,5 kg ở nam và

17,7 kg ở nữ. Nhìn chung, cân nặng của học sinh nam cao hơn học sinh nữ

trong tất cả các giai đoạn của dậy thì một cách có ý nghĩa, nhưng tổng số cân

nặng tăng thêm trong suốt thời gian dậy thì ở nam và nữ lại tương đương

nhau (biểu đồ 4.2)

127

60(cid:0)

58.9(cid:0)

55.1(cid:0)

50(cid:0)

49.8(cid:0)

48.6(cid:0)

45.2(cid:0)

44.8(cid:0)

Trẻ(cid:0)trai(cid:0)(cid:0)

40(cid:0)

40.4(cid:0)

Trẻ(cid:0)gái(cid:0)(cid:0)

38.8(cid:0)

33.6(cid:0)

30(cid:0)

30.9(cid:0)

20(cid:0)

Giai(cid:0)đoạn(cid:0)1(cid:0) Giai(cid:0)đoạn(cid:0)2(cid:0) Giai(cid:0)đoạn(cid:0)3(cid:0) Giai(cid:0)đoạn(cid:0)(cid:0)4(cid:0) Giai(cid:0)đoạn(cid:0)5(cid:0)

Biểu đồ 4.2: Mức tăng cân nặng trung bình ở các giai đoạn dậy thì

của học sinh nam và nữ tại trường THCS thị trấn Củ Chi

Khi so sánh các kết quả về mức tăng trưởng cân nặng và chiều cao

trong thời gian dậy thì của học sinh nam trong nghiên cứu tại Củ Chi với

một nghiên cứu của K. Pantsiotou trên nam thiếu niên Hy Lạp [169], chúng

tôi nhận thấy mức tăng cân trung bình trong suốt thời gian dậy thì của trẻ trai

Hy Lạp là 36,3 kg, cao gấp đôi kết quả tại Củ Chi (p<0,01; t-test) trong khi

chiều cao chỉ tăng nhiều hơn khoảng 20% (31 cm ở nam thiếu niên Hy Lạp

so với 24,1 cm ở học sinh nam tại Củ Chi). Đây có thể là dấu hiệu tốt hơn

cho thanh thiếu niên Việt Nam đối với nguy cơ thừa cân béo phì khi dậy thì

đã hoàn tất.

4.1.3.3. Các đặc điểm về thành phần cơ thể của học sinh THCS thị trấn

Củ Chi:

Đã có nhiều nghiên cứu về nhân trắc cho thấy sự thay đổi thành phần

cơ thể trong thời gian dậy thì có liên hệ một cách phức tạp với tình trạng

dinh dưỡng và giới tính [174], [175], [176], [45], vì vậy các số liệu về thành

phần cơ thể trong nghiên cứu này cũng được phân tích theo các tình trạng

dinh dưỡng và giới tính của trẻ, với kết quả được trình bày trong các bảng

3.12, 3.13, 3.14 và 3.15.

128

Đặc điểm về khối mỡ của học sinh THCS thị trấn Củ Chi

Tỉ lệ mỡ cơ thể (Body Fat % = BF %) trung bình (bảng 3.12) và trọng

lượng khối mỡ (Total Body Fat = TBF) trung bình (bảng 3.13) của cả học

sinh nam và học sinh nữ bị thừa cân - béo phì đều cao hơn so với hai nhóm

trẻ còn lại ở tất cả các giai đoạn dậy thì và khi phân tích gộp không theo giai

đoạn dậy thì một cách có ý nghĩa (p<0,001; t-test) ngoại trừ ở nhóm nữ sinh

đang trong giai đoạn dậy thì 1 và 2 kiểm định không cho thấy sự khác biệt

có ý nghĩa thống kê.

Khi xem xét các kết quả về khối mỡ cơ thể trong giai đoạn dậy thì 1,

chúng tôi nhận thấy TBF của học sinh nam có tình trạng dinh dưỡng bình

thường là 4 kg (bảng 3.13), tương ứng với BF % là 11,7 % so với trọng

lượng cơ thể (bảng 3.12). Khi so sánh các kết quả này với một số phần của

nghiên cứu Fels, một nghiên cứu dài hạn được tiến hành ở Ohio, Mỹ về mối

liên quan của các chỉ số đo thành phần cơ thể với BMI [175], chúng tôi ghi

nhận được TBF trung bình trong nghiên cứu Fels ở nam thiếu niên tại giai

đoạn sớm của dậy thì là 9,4 – 9,7 kg, với BF % tương ứng là 18,3 – 19,4 %,

cao hơn kết quả tại Củ Chi có ý nghĩa thống kê (p<0,001; t-test).

Đối với học sinh nữ, nghiên cứu của chúng tôi cho kết quả là ở giai

đoạn đầu dậy thì TBF trung bình của nữ sinh là 4,9 kg (bảng 3.13), tương

ứng với BF % là 15,9 % (bảng 3.12). Cũng như ở học sinh nam, tỉ lệ mỡ cơ

thể và trọng lượng khối mỡ của nữ ở những giai đoạn dậy thì sớm trong

nghiên cứu của chúng tôi thấp hơn kết quả của nghiên cứu Fels (TBF = 9,9 –

12,4kg với BF % tương ứng là 24,3 – 24,7 %). Sự khác biệt này có lẽ bắt

nguồn từ sự khác biệt về tình trạng dinh dưỡng nền của mẫu nghiên cứu.

Tình trạng dinh dưỡng của trẻ trước khi bước vào tuổi dậy thì trong nghiên

cứu tại Củ Chi có thể bị ảnh hưởng từ tình trạng suy dinh dưỡng còn cao ở

giai đoạn 10 năm trước khi tiến hành nghiên cứu này, nên dự trữ năng lượng

trong cơ thể khi bước vào thời gian dậy thì thấp hơn .

129

20(cid:0)

18(cid:0)

16(cid:0)

14(cid:0)

15.2(cid:0)

13.8(cid:0)

12(cid:0)

10(cid:0)

TBF(cid:0)

9.7(cid:0)

8(cid:0)

BF%(cid:0)

8.5(cid:0)

6(cid:0)

4(cid:0)

2(cid:0)

0(cid:0)

Củ(cid:0)Chi(cid:0)(n=38)(cid:0)

Fels(cid:0)(n=120)(cid:0)

Biểu đồ 4.3: So sánh trọng lượng khối mỡ và tỉ lệ mỡ cơ thể của nam thiếu

25(cid:0)

24.8(cid:0)

23.4(cid:0)

20(cid:0)

15(cid:0)

niên giai đoạn cuối dậy thì giữa nghiên cứu Củ Chi với nghiên cứu Fels

TBF(cid:0)

12.6(cid:0)

10(cid:0)

11.4(cid:0)

BF%(cid:0)

5(cid:0)

0(cid:0)

Củ(cid:0)Chi(cid:0)(n=347)(cid:0)

Fels(cid:0)(n=118)(cid:0)

Biểu đồ 4.4: So sánh trọng lượng khối mỡ và tỉ lệ mỡ cơ thể của nữ thiếu

niên giai đoạn cuối dậy thì giữa nghiên cứu Củ Chi với nghiên cứu Fels

Yếu tố đáng chú ý nhất khi so sánh kết quả nghiên cứu về khối mỡ cơ

thể giữa nghiên cứu tại Củ Chi với nghiên cứu Fels là sự sai biệt trong kết

quả ở giai đoạn cuối dậy thì (biểu đồ 4.3 và 4.4). Ở nhóm học sinh nam có

tình trạng dinh dưỡng bình thường trong nghiên cứu của chúng tôi, với TBF

= 8,5 kg thì tỉ lệ mỡ cơ thể BF % tương ứng là 15,2 %, trong khi nam thiếu

130

niên trong nghiên cứu Fels có TBF cao hơn (9,7 kg) nhưng BF % tương ứng

lại thấp hơn (13,8 %) so với kết quả tại Củ Chi (biểu đồ 4.3). Tình trạng này

xảy ra tương tự ở học sinh nữ (biểu đồ 4.4): nữ sinh có tình trạng dinh dưỡng

bình thường trong nghiên cứu tại Củ Chi có TBF là 11,4 kg nhưng BF %

tương ứng cao đến 24,8 %, trong khi nhóm nữ cùng độ tuổi trong nghiên cứu

Fels có TBF cao hơn (12,6 kg) nhưng BF % tương ứng lại thấp hơn (chỉ 23,4

%) có ý nghĩa thống kê (p<0,05; t-test). Nói một cách tổng quát, mặc dù học

sinh ở cả hai giới tính trong nghiên cứu của chúng tôi có trọng lượng khối

mỡ ít hơn, nhưng tỉ lệ mỡ cơ thể lại cao hơn (có ý nghĩa thống kê ở học sinh

nữ khi tiến hành kiểm định). Điều này có thể liên quan đến sự tăng trưởng

không tốt các khối quan trọng khác của cơ thể (như khối cơ, khối xương,

khối nạc…) hoặc bắt nguồn từ đặc điểm thành phần cơ thể liên quan đến di

truyền và chủng tộc: cơ thể người châu Á có khuynh hướng tích lũy khối mỡ

nhiều hơn khối xương và khối nạc [177].

Đặc điểm về khối không mỡ của học sinh THCS thị trấn Củ Chi

Khối không mỡ của cơ thể (Fat Free Mass = FFM) bao gồm khối nạc

(lean mass) và khối xương (bone mass), trong đó khối nạc bao gồm khối cơ

(Total Body Muscle = TBM) và khối các cơ quan (tất cả các khối này được

đo bằng trọng lượng khô, không tính phần trọng lượng nước). Kết quả

nghiên cứu của chúng tôi cho thấy TBM và FFM ở tất cả các nhóm học sinh

thuộc cả hai giới tính tăng dần đều theo giai đoạn dậy thì nhưng không tìm

thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về trọng lượng các khối này ở các

nhóm học sinh có tình trạng dinh dưỡng khác nhau khi so sánh ở tất cả các

giai đoạn của dậy thì (bảng 3.14 và 3.15). Kết hợp với đặc điểm về khối mỡ

và cân nặng đã phân tích ở các phần trên, có thể uớc đoán rằng trong số

trọng lượng cơ thể gia tăng thêm trong thời gian dậy thì ở mẫu nghiên cứu

của chúng tôi, sự gia tăng khối mỡ chiếm phần khác biệt rõ ràng hơn sự gia

tăng khối không mỡ. Điều này có thể liên quan đến chế độ vận động thể lực

(bao gồm vận động cơ bắp trong hoạt động thường ngày và tập luyện thể dục

131

thể thao tích cực) ở trẻ học THCS chưa đủ so với nhu cầu cần đạt cho độ

tuổi dậy thì, đồng thời cũng không loại được yếu tố chủng tộc và di truyền

trong sự thay đổi thành phần khi dậy thì.

4.1.3.4. Các đặc điểm về tầm vóc liên quan đến đã và chưa có xuất tinh /

hành kinh lần đầu ở học sinh THCS thị trấn Củ Chi độ tuổi dậy thì

Khi phân tích biến số chiều cao trung bình của học sinh theo giới tính

ở hai nhóm đã có và chưa có xuất tinh / hành kinh lần đầu (bảng 3.16 và

3.17), kết quả thu được cho thấy chiều cao trung bình ở cả hai nhóm học

sinh nam và nữ đã có xuất tinh hay hành kinh lần đầu đều cao hơn so với các

học sinh chưa có xuất tinh hay hành kinh lần đầu ở tất cả các nhóm tuổi từ

10 đến 13 tuổi với ý nghĩa rất mạnh khi kiểm định (p<0,001, t-test). Điều

này chứng tỏ được sự tăng trưởng vượt trội về chiều cao khi dậy thì đã được

khởi phát và tiến triển. Tuy nhiên, kết quả cũng cho thấy sự khác biệt về

chiều cao liên quan đến việc đã hay chưa xuất tinh / hành kinh lần đầu ở cả

hai giới có khuynh hướng giảm dần đi với các độ tuổi lớn hơn. Điều này gợi

ý rằng tốc độ tăng trưởng sẽ giảm dần khi trẻ vượt qua thời điểm xuất tinh /

hành kinh lần đầu. Một lần nữa, kết quả thu được từ nghiên cứu này lại nhấn

mạnh đến tầm quan trọng của việc phát hiện dậy thì từ giai đoạn sớm nhất,

từ đó có các hoạt động tư vấn, hỗ trợ, can thiệp… phù hợp nhằm mục tiêu

giúp cho phát triển thể chất đạt mức tốt nhất ở giai đoạn sớm nhất có thể,

tránh tình trạng chỉ xác định dậy thì khi nam hoặc nữ thiếu niên đã xuất tinh

/ hành kinh lần đầu, là khi sự phát triển tầm vóc theo sinh lý đã chững lại và

các hỗ trợ về dinh dưỡng, vận động thể lực, giấc ngủ… khó mà đạt hiệu quả

tối ưu.

132

4.1.4. Đặc điểm về các biểu hiện phát triển đặc tính sinh dục thứ phát ở

các các cơ quan ngoài hệ sinh dục

Các biểu hiện thay đổi của các cơ quan ngoài hệ sinh dục là biểu hiện

thường được dùng để phát hiện sự khởi phát dậy thì. Trong nghiên cứu tại

Củ Chi, kết quả cho thấy các biểu hiện của các đặc tính sinh dục thứ phát

ngoài cơ quan sinh dục như “vỡ tiếng” và “mụn trứng cá” xuất hiện ngay từ

giai đoạn khởi phát dậy thì ở cả hai giới và hiện diện ở tất cả các giai đoạn

dậy thì sau nhưng không đồng đều (bảng 3.18). Trên 40 % học sinh nam dậy

thì giai đoạn 2 và trên 20 % học sinh nam dậy thì giai đoạn 3 vẫn chưa có

các biểu hiện này. Tỉ lệ bị “mụn trứng cá” ở trẻ gái thấp hơn trẻ trai trong tất

cả các giai đoạn (p<0,05;; kiểm định Chi bình phương) và tập trung nhiều

nhất ở hai giai đoạn cuối của dậy thì, trên 50 % nữ sinh dậy thì đến giai đoạn

3 vẫn chưa thấy biểu hiện “mụn trứng cá”. Như vậy, nếu sử dụng các biểu

hiện ngoại vi này như là dấu hiệu để phát hiện dậy thì, có thể làm bỏ qua mất

các giai đoạn dậy thì sớm, vốn là những giai đoạn tăng trưởng nhanh nhất

của thời gian dậy thì, khi mà sự can thiệp về dinh dưỡng và lối sống phát

huy hiệu quả cao nhất.

4.2. HIỆU QUẢ CAN THIỆP TRUYỀN THÔNG LÊN KIẾN THỨC,

THÁI ĐỘ, THỰC HÀNH VÀ BỔ SUNG CANXI, VITAMIN D, KẼM

LÊN TĂNG TRƯỞNG TRONG THỜI GIAN DẬY THÌ

4.2.1. Đánh giá hiệu quả của can thiệp truyền thông lên kiến thức, thái

độ, thực hành liên quan đến dậy thì của học sinh THCS thị trấn Củ Chi

4.2.1.1. Kiến thức, thái độ, thực hành của học sinh THCS thị trấn Củ Chi

tại thời điểm điều tra ban đầu

Trong số 203 học sinh đủ tiêu chuẩn lựa chọn đưa số liệu vào phân

tích về kiến thức, thái độ, thực hành ở đầu vào nghiên cứu can thiệp truyền

thông (bảng 3.19), kết quả cho thấy có đến 89,2 % học sinh đã từng được

133

cung cấp kiến thức về tuổi dậy thì (bảng 3.20), trong đó các nguồn cung cấp

thông tin nhiều nhất cho học sinh là cha mẹ (67 %);; sách giáo khoa và thầy

cô ở trường (59,6 %). 35 % học sinh nhận thông tin từ nguồn bạn bè, và 33

% từ các nguồn thông tin đại chúng như sách báo, internet… (bảng 3.21).

Các số liệu thu được từ nghiên cứu này có thể được sử dụng làm số liệu

tham khảo cho khu vực TPHCM trong việc đề ra các kế hoạch truyền thông

với mục tiêu tác động vào độ tuổi dậy thì: đối tượng truyền thông không chỉ

là thiếu niên trong độ tuổi dậy thì mà còn là cha mẹ, thầy cô giáo;; tài liệu

truyền thông có thể được chuyển đến trẻ thông qua kênh thông tin từ trường

học;; triển khai xây dựng và thực hiện các chương trình giảng dạy về độ tuổi

dậy thì và các kỹ năng thực hành tốt các yếu tố liên quan đến giai đoạn tiền

dậy thì – dậy thì ngay tại trường học…

Kiến thức của học sinh THCS thị trấn Củ Chi về tuổi dậy thì và các yếu

80(cid:0)

tố ảnh hưởng đến tăng trưởng trong thời gian dậy thì

(cid:0)(cid:0) (cid:0)(cid:0)%

70(cid:0)

ỉ

ệ (cid:0)l T

60(cid:0)

50(cid:0)

40(cid:0)

Tốt(cid:0)

30(cid:0)

Trung(cid:0)bình(cid:0)(cid:0)

20(cid:0)

10(cid:0)

Chưa(cid:0)tốt(cid:0)

0(cid:0)

Phơi(cid:0)nắng(cid:0)(cid:0)Vận(cid:0)động(cid:0)

Giấc(cid:0)ngủ(cid:0) Vệ(cid:0)sinh(cid:0)ăn(cid:0)

Dinh(cid:0) dưỡng(cid:0)

thể(cid:0)lực(cid:0)

uống(cid:0)

Kiến(cid:0)thức(cid:0) chung(cid:0)về(cid:0) tuổi(cid:0)dậy(cid:0)thì(cid:0)

Các(cid:0)yêu(cid:0)tố(cid:0)ảnh(cid:0)hưởng(cid:0)trên(cid:0)tăng(cid:0)trưởng(cid:0)(cid:0)

Biểu đồ 4.5: Đánh giá kiến thức về tuổi dậy thì và các yếu tố liên quan đến

tăng trưởng trong độ tuổi dậy thì ở học sinh THCS thị trấn Củ Chi

Kết quả nghiên cứu tại Củ Chi về kiến thức liên quan đến tuổi dậy thì

và các yếu tố ảnh hưởng trên tăng trưởng trong thời gian dậy thì từ bảng

3.24 được mô hình hoá bằng biểu đồ 4.5, cho thấy yếu tố có tỉ lệ học sinh đạt

134

“kiến thức tốt” cao nhất là vận động thể lực (70,9 %), tiếp theo là các yếu tố

liên quan đến giấc ngủ và vệ sinh ăn uống.

Kiến thức về dinh dưỡng là yếu tố có tỉ lệ học sinh được đánh giá là

“kiến thức tốt” thấp nhất trong toàn bộ các yếu tố được khảo sát trong

nghiên cứu này: chỉ có 2,5 % học sinh đạt được điểm “kiến thức tốt”, tương

đương với việc trả lời đúng trên 66,7 % các câu hỏi về kiến thức liên quan

đến dinh dưỡng. Kết quả này của chúng tôi thấp hơn so với kết quả của Trần

Thị Xuân Ngọc khảo sát trên học sinh cùng độ tuổi ở Hà Nội, tỉ lệ học sinh

có kiến thức dinh dưỡng đúng đạt trên 90 %. Sự khác biệt rất lớn này có thể

liên quan đến một số nguyên nhân khác nhau: (1) Kiến thức về thừa cân béo

phì đã được truyền thông rộng rãi trong cộng đồng và nhận được sự quan

tâm nhiều hơn so với kiến thức về tuổi dậy thì và dinh dưỡng trong thời gian

dậy thì; (2) Mẫu nghiên cứu tại Hà Nội được thu thập từ các trường nội

thành, vốn là các trường mà gia đình học sinh có tiềm lực kinh tế tốt hơn và

bản thân học sinh có điều kiện để tiếp cân thông tin nhiều hơn so với mẫu

nghiên cứu của chúng tôi là ở một trường học ở khu vực ngoại thành, trước

đây là một huyện nông nghiệp nay đang được đô thị hoá; (3) Cách phân tích

kết quả trong nghiên cứu của Trần Thị Xuân Ngọc là phân tích đơn từng

biến số trong bảng câu hỏi để xác định “đúng” hoặc “sai” đối với từng thông

tin dinh dưỡng, trong khi chúng tôi sử dụng cách tính điểm và tính phần

trăm số câu hỏi được trả lời đúng để xác định “kiến thức tốt”. Học sinh có

thể trả lời đúng câu hỏi này, nhưng không đúng câu hỏi khác, vì vậy sự tổ

hợp và tính điểm yêu cầu học sinh phải trả lời đúng cùng lúc nhiều câu hỏi

thì mới được đánh giá là “kiến thức tốt”. Tỉ lệ học sinh đạt điểm “kiến thức

trung bình” về dinh dưỡng (tương đương với trả lời đúng 33,3 % - 66,6 % số

câu hỏi về dinh dưỡng) chiếm tỉ lệ khá cao 71,4 %, nhưng vẫn còn đến ¼

học sinh bị đánh giá là “kiến thức chưa tốt” về dinh dưỡng (tương đương với

trả lời đúng dưới 33,3 % số câu hỏi về dinh dưỡng).

135

Khi phân tích chi tiết về các kiến thức liên quan đến dinh dưỡng (bảng

3.22), chúng tôi nhận thấy có đến 85,6 % học sinh có “kiến thức tốt” về việc

ăn uống có vai trò quan trọng ảnh hưởng đến việc phát triển chiều cao trong

tuổi dậy thì, nhưng đồng thời chỉ có một nửa số học sinh được khảo sát có

kiến thức đúng về các thực phẩm cung cấp canxi và các dưỡng chất cần cho

sự phát triển chiều cao; 42,8 % biết về vai trò của phơi nắng hàng ngày; 35,8

% biết về lượng thực phẩm giàu đạm nên ăn hàng ngày;; 26,7 % biết việc

dùng muối I ốt trong nấu nướng có lợi cho sự phát triển chiều cao. Kết quả

này cho thấy, học sinh có thể có kiến thức tổng quát về vai trò của dinh

dưỡng trong việc gia tăng tầm vóc trong giai đoạn dậy thì, nhưng lại không

biết các kiến thức chi tiết về thực phẩm, loại dưỡng chất, khẩu phần, phơi

nắng… vốn là những kiến thức quan trọng để phục vụ cho các thực hành về

dinh dưỡng. Thông tin này có thể hữu ích để thiết kế các nội dung và xây

dựng mô hình truyền thông cho đối tượng học sinh ở độ tuổi tiền dậy thì -

dậy thì.

Thái độ của học sinh THCS thị trấn Củ Chi đối với các yếu tố ảnh

80(cid:0)

70(cid:0)

hưởng đến tăng trưởng trong thời gian dậy thì

ỉ

(cid:0)(cid:0) (cid:0)% ệ (cid:0)l T

60(cid:0)

50(cid:0)

40(cid:0)

Tốt(cid:0)

30(cid:0)

Trung(cid:0)bình(cid:0)(cid:0)

20(cid:0)

Chưa(cid:0)tốt(cid:0)

10(cid:0)

0(cid:0)

Dinh(cid:0)dưỡng(cid:0)Phơi(cid:0)nắng(cid:0)(cid:0) Vận(cid:0)động(cid:0)

Giấc(cid:0)ngủ(cid:0) Vệ(cid:0)sinh(cid:0)ăn(cid:0)

thể(cid:0)lực(cid:0)

uống(cid:0)

Các(cid:0)yếu(cid:0)tố(cid:0)ảnh(cid:0)hưởng(cid:0)trên(cid:0)tăng(cid:0)trưởng(cid:0)

Biểu đồ 4.6: Đánh giá thái độ đối với các yếu tố liên quan đến tăng

trưởng trong độ tuổi dậy thì ở học sinh THCS thị trấn Củ Chi

136

Với phương pháp và tiêu chuẩn đánh giá về “thái độ” theo thang điểm

Likert tương tự với đánh giá về “kiến thức” ở phần trên, tức là phân chia

thành 3 nhóm kết quả là “thái độ tốt”, “thái độ trung bình”, và “thái độ chưa

tốt” dựa trên số câu hỏi trả lời đúng cho từng phần với các điểm cắt là 33,3

% và 66,7 %, kết quả thu được từ phân tích mẫu nghiên cứu cho thấy tỉ lệ

học sinh đạt điểm “thái độ tốt” về dinh dưỡng lên đến 52,2 % (bảng 3.25,

được mô hình hoá bằng biểu đồ 4.6). Kết quả này này cho thấy học sinh

trong mẫu nghiên cứu có mong muốn được biết và thực hành đúng các hành

vi dinh dưỡng cần thiết với mục tiêu tăng trưởng tối ưu về tầm vóc trong giai

đoạn dậy thì. Đây cũng là một kết quả cho thấy sự cần thiết và thuận lợi của

việc hoạch định và tiến hành các kế hoạch truyền thông về dinh dưỡng cho

học sinh trong độ tuổi này.

Trong số các yếu tố khảo sát về “thái độ”, yếu tố “giấc ngủ” là yếu tố

có tỉ lệ trẻ đạt điểm “thái độ tốt” thấp nhất, chỉ 30,5 %, thấp hơn tỉ lệ “kiến

thức tốt” về yếu tố này là 52,2 %. Điều này có thể bắt nguồn từ việc các mối

quan tâm của trẻ trong độ tuổi này không phù hợp với việc đi ngủ sớm trước

22 giờ và ngủ đủ giấc trong đêm. Câu trả lời về lý do không thích đi ngủ

sớm có tỉ lệ cao nhất là trẻ thích xem ti vi (50 %) tiếp theo là thích chơi

game, chat với bạn bè, lướt net… (19,2 %).

Thực hành của học sinh THCS thị trấn Củ Chi đối với các yếu tố ảnh

hưởng đến tăng trưởng trong thời gian dậy thì

137

80(cid:0)

ỉ

70(cid:0)

(cid:0)(cid:0) (cid:0)% ệ (cid:0)l T

60(cid:0)

50(cid:0)

40(cid:0)

Tốt(cid:0)

30(cid:0)

Trung(cid:0)bình(cid:0)(cid:0)

20(cid:0)

Chưa(cid:0)tốt(cid:0)

10(cid:0)

0(cid:0)

Dinh(cid:0)dưỡng(cid:0)Phơi(cid:0)nắng(cid:0)(cid:0) Vận(cid:0)động(cid:0)

Giấc(cid:0)ngủ(cid:0) Bệnh,(cid:0)vệ(cid:0)

thể(cid:0)lực(cid:0)

sinh(cid:0)

Các(cid:0)yếu(cid:0)tố(cid:0)ảnh(cid:0)hưởng(cid:0)trên(cid:0)tăng(cid:0)trưởng(cid:0)(cid:0)

Biểu đồ 4.7: Đánh giá thực hành các yếu tố liên quan đến tăng

trưởng trong độ tuổi dậy thì ở học sinh THCS thị trấn Củ Chi

Kết quả từ biểu đồ 4.7 (mô hình hoá bảng 3.26) cho thấy hầu hết các

yếu tố liên quan đến tăng trưởng được khảo sát trong nghiên cứu này tại Củ

Chi đều có số học sinh đạt được điểm đánh gía “thực hành trung bình”

chiếm tỉ lệ cao nhất, đặc biệt là yếu tố dinh dưỡng: tỉ lệ học sinh đạt “thực

hành trung bình” về dinh dưỡng chiếm đến 73,4 %. Tỉ lệ học sinh đạt được

“thực hành tốt” về dinh dưỡng chiếm tỉ lệ thấp nhất (9,4 %). Kết quả này

phù hợp với tỉ lệ “kiến thức tốt” chỉ đạt 2,5 % đã được phân tích ở trên, vì

khi không có kiến thức tốt sẽ không thể có thực hành tốt. “Thực hành tốt” về

dinh dưỡng đạt được tỉ lệ cao hơn “kiến thức tốt” về dinh dưỡng có thể vì

thực hành dinh dưỡng của trẻ đuợc quản lý bởi phụ huynh hay nhà trường

(đối với trẻ học bán trú) ví dụ khẩu phần ăn được gia đình hay nhà trường

chuẩn bị sẵn, uống sữa theo yêu cầu của cha mẹ…

Tương tự như dinh dưỡng, mặc dù “thái độ tốt” về giấc ngủ chỉ chiếm

tỉ lệ khoảng 1/3 học sinh trong nghiên cứu, nhưng “thực hành tốt” về giấc

ngủ đạt trên 50 %, có thể do thực hành về giấc ngủ bị chi phối và quản lý bởi

phụ huynh mặc dù đó không phải là mong muốn của học sinh. Yếu tố này

138

cũng nên được chú trọng trong truyền thông để đảm bảo vấn đề tâm lý khi tư

vấn cho thiếu niên trong độ tuổi dậy thì.

Khi phân tích gộp các biến số kiến thức, thái độ và thực hành về các

yếu tố có ảnh hưởng trên sự tăng trưởng trong tuổi dậy thì (bảng 3.27), kết

quả thu được khá đồng nhất, với tỉ lệ học sinh đạt điểm “kiến thức tốt”, “thái

độ tốt” và “thực hành tốt” đều ở vào khoảng 3/4 số học sinh trong mẫu

nghiên cứu. Điều cần chú trọng ở đây là điểm “kiến thức tốt”, “thái độ tốt”

hay “thực hành tốt” trong phân tích gộp này không đến từ kiến thức, thái độ,

thực hành về dinh dưỡng, mà chủ yếu đến từ điểm của vận động và những

yếu tố ngoài dinh dưỡng khác (bảng 3.28). Vì vậy, trong các hoạt động giáo

dục hay truyền thông với mục tiêu hỗ trợ tối đa cho sự tăng trưởng trong độ

tuổi dậy thì, cần chú trọng đến các hoạt động giúp gia tăng kiến thức về dinh

dưỡng.

4.2.1.2. Sự thay đổi kiến thức, thái độ, thực hành sau can thiệp truyền

thông ở học sinh THCS thị trấn Củ Chi

Hiệu quả cải thiện kiến thức sau can thiệp truyền thông

Bảng 3.23 trình bày các kết quả của nghiên cứu về sự thay đổi kiến

thức về các yếu tố liên quan đến tăng trưởng trong tuổi dậy thì của hai nhóm

có và không được truyền thông sau can thiệp. Khi so sánh sự thay đổi tỉ lệ

học sinh đạt “kiến thức tốt” giữa nhóm có truyền thông và nhóm không

truyền thông, kết quả cho thấy có đến 5/6 yếu tố được khảo sát trong nghiên

cứu này có sự cải thiện tốt hơn ở nhóm có truyền thông so với nhóm không

truyền thông, ngoại trừ yếu tố “vận động”, vốn là yếu tố đã có tỷ lệ học sinh

đạt điểm “kiến thức tốt” ở đầu vào khá cao (70,9 %). Yếu tố có sự khác biệt

có ý nghĩa thống kê là kiến thức chung về tuổi dậy thì và sự phát triển tầm

vóc: tỷ lệ học sinh đạt điểm “kiến thức tốt” ở nhóm có truyền thông tăng

thêm 10,7 % trong khi tỷ lệ này giảm đi 10 % ở nhóm không truyền thông

(p<0,05, kiểm định Chi bình phương). Hiệu quả của truyền thông trong việc

cải thiện kiến thức tổng quát về tuổi dậy thì trong nghiên cứu này được ước

139

lượng vào khoảng 20,7 % (bảng 3.31). Nói một cách khác, kết quả trong

nghiên cứu này tại Củ Chi cho thấy sự can thiệp bằng truyền thông ở độ tuổi

dậy thì có thể làm cải thiện kiến thức tổng quát của học sinh THCS độ tuổi

tiền dậy thì – dậy thì theo chiều hướng tốt hơn có ý nghĩa thống kê.

Hiệu quả cải thiện thái độ sau can thiệp truyền thông

Bảng 3.32 thể hiện kết quả phân tích chi tiết sự thay đổi thái độ đối

với các yếu tố có ảnh hưởng lên tăng trưởng trong thời kỳ dậy thì được khảo

sát trong nghiên cứu này. Kết quả thu được sau khi tiến hành phân tích số

liệu và kiểm định thống kê cho thấy sự thay đổi về thái độ ở trẻ trong “nhóm

có truyền thông” có khuynh hướng cao hơn “nhóm không truyền thông”

trong 3/5 yếu tố được khảo sát, tuy nhiên những khác biệt này không cho ý

nghĩa thống kê khi tiến hành kiểm định. Như vậy, can thiệp truyền thông

không làm cải thiện “thái độ” của học sinh THCS trong độ tuổi tiền dậy thì –

dậy thì trong mẫu nghiên cứu.

Hiệu quả cải thiện thực hành sau can thiệp truyền thông

Bảng 3.33 cho thấy không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về tỷ lệ

trẻ đạt được điểm “thực hành tốt” trong hầu hết các yếu tố liên quan đến sự

tăng trưởng trong tuổi dậy thì được khảo sát trong nghiên cứu này

Tóm lại, có thể thấy là quá trình can thiệp với truyền thông trong

nghiên cứu này có hiệu quả nhiều hơn trong cải thiện kiến thức, chưa có hiệu

quả trong sự cải thiện về thái độ và thực hành. Điều này có thể liên quan

đến: (1) Thời gian can thiệp của nghiên cứu chỉ trong vòng 12 tháng với 4

buổi báo cáo chuyên đề và phát một số tài liệu truyền thông, chỉ có thể giúp

cải thiện kiến thức chứ chưa đủ thời gian tác động và số lần tiếp xúc để tư

vấn kỹ năng chi tiết để có thể giúp cải thiện điểm thái độ và thực hành;; (2)

Hình thức truyền thông được lựa chọn cho can thiệp này là hình thức truyền

thông đại chúng, bao gồm 2 hoạt động: hình thức trực tiếp là báo cáo chuyên

đề và hình thức gián tiếp là phát các tờ rơi có các thông tin về các hành vi

đúng để phát triển chiều cao trong giai đoạn dậy thì (phụ lục 6). Tác động

140

chủ yếu của truyền thông đại chúng là ảnh hưởng lên sự thay đổi kiến thức

nhiều hơn thái độ và hành vi [178], nên kết quả thu được cũng phù hợp với

hình thức can thiệp đã áp dụng.

4.2.2. Đánh giá hiệu quả can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm lên sự

thay đổi chiều cao, cân nặng, thành phần cơ thể của học sinh THCS thị

trấn Củ Chi trong tuổi dậy thì.

4.2.2.1. Hiệu quả của can thiệp lên tăng trưởng chiều cao

Bảng 3.35 thể hiện sự gia tăng chiều cao trung bình theo giai đoạn dậy

thì của nhóm chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm. Nhìn

tổng quát, mức tăng chiều cao trung bình của học sinh nam và nữ trong

nhóm can thiệp cao hơn so với nhóm chứng ở các giai đoạn dậy thì khác

nhau. Khi phân tích riêng cho từng giai đoạn dậy thì, sự chênh lệch về chiều

cao ở nhóm chứng và nhóm can thiệp rõ rệt nhất là ở giai đoạn dậy thì 1 ở

học sinh nam với mức chênh lệch là 3 cm/năm (9,7 cm/năm ở nhóm chứng

và 12,7 cm/năm ở nhóm can thiệp) (p<0,001; kiểm định t-test); mức chênh

lệch ở học sinh nữ giai đoạn dậy thì 1 ghi nhận được là 1,4 cm/năm (7,6

cm/năm ở nhóm chứng và 9 cm/năm ở nhóm can thiệp) nhưng không có ý

nghĩa thống kê khi kiểm định, có thể vì trẻ gái trong mẫu nghiên cứu dậy thì

sớm hơn, tập trung chủ yếu ở các giai đoạn dậy thì muộn (bảng 3.3), nên số

mẫu trẻ gái còn đang ở giai đoạn dậy thì 1 trong nghiên cứu can thiệp còn ít

(4 nữ sinh ở nhóm chứng và 21 nữ sinh ở nhóm can thiệp), không đạt đủ số

lượng mẫu cần thiết để kiểm định có ý nghĩa. Ngoài sự chênh lệch về tăng

trưởng chiều cao ở giai đoạn 1 của dậy thì, các chênh lệch nhìn thấy ở các

giai đoạn khác không cho ý nghĩa thống kê khi kiểm định. Các kết quả trên

đây gợi ý rằng việc can thiệp bổ sung canxi, vitamin D và kẽm trong độ tuổi

dậy thì có thể có hiệu quả cải thiện chiều cao trong độ tuổi dậy thì theo

hướng tích cực nhưng hiệu quả này chỉ đạt được khi can thiệp được tiến

hành ở giai đoạn sớm của dậy thì.

Khi so sánh sự tăng chiều cao trung bình/năm theo từng giai đoạn dậy

141

thì, chúng tôi nhận thấy sự gia tăng chiều cao ở trẻ trai trong cả nhóm chứng

và nhóm can thiệp đều lớn nhất ở giai đoạn dậy thì 1 (9,7 cm/năm ở nhóm

chứng và 12,7 cm/năm ở nhóm can thiệp), tiếp theo là giai đoạn dậy thì 2

(cùng là 9,3 cm/năm) và giai đoạn dậy thì 3 (lần lượt là 8,4 cm/năm và 6,2

cm/năm). Ở trẻ gái, sự gia tăng chiều cao trung bình/năm ở cả nhóm chứng

và nhóm can thiệp đều tăng nhanh nhất ở giai đoạn 2 (9,9 cm/năm ở nhóm

chứng và 9,3 cm/năm ở nhóm can thiệp), tiếp theo là giai đoạn dậy thì 3 (lần

lượt là 8 cm/năm và 7,9 cm/năm) rồi mới đến giai đoạn dậy thì 1 (lần luợt là

7,7 cm/năm và 9 cm/năm). Như vậy, trong thời gian dậy thì, chiều cao của

học sinh nam tăng nhiều nhất ở quanh giai đoạn khởi phát dậy thì, tức là

ngay trước và sau khi các em có biểu hiện tăng kích thước tinh hoàn và/hoặc

phát triển lông mao ở bộ phận sinh dục. Trong khi đó, ở học sinh nữ thì

chiều cao tăng nhiều nhất ở giai đoạn dậy thì 2, tức là sau khi có biểu hiện

tăng kích thước mầm vú và/hoặc phát triển lông mao ở bộ phận sinh dục.

Kết quả này có sự khác biệt với số liệu do Child Growth Foundation của

Anh công bố là nam thường tăng chiều cao nhanh nhất ở giai đoạn dậy thì 3,

4 và nữ là ở giai đoạn dậy thì 2, 3 [37].

Dù có sự khác biệt về mặt thời gian, nhưng mức tăng chiều cao trong

nghiên cứu tại Củ Chi lại tương đồng thậm chí cao hơn kết quả được công

bố tại Anh: tốc độ tăng chiều cao nhanh nhất trong các giai đoạn dậy thì đạt

8-10cm ở nam (trong nghiên cứu của chúng tôi là 9,7cm ở giai đoạn dậy thì

1 trong nhóm chứng) và 7-8cm ở nữ (trong nghiên cứu của chúng tôi là

8,4cm). Chúng tôi không tìm thấy các nghiên cứu tương tự tại Việt Nam để

so sánh phần kết quả nghiên cứu này, vì vậy kết quả thu nhận được có lẽ chỉ

nên được sử dụng như số liệu cơ bản làm nền cho các nghiên cứu tiếp theo

nhằm xác định được mô hình phát triển chiều cao theo giai đoạn dậy thì ở trẻ

em Việt Nam.

Khi phân tích số liệu tăng chiều cao trung bình/năm theo tuổi ở nhóm

chứng (bảng 3.41), chúng tôi nhận thấy độ tuổi đạt đỉnh tăng trưởng (tuổi đạt

142

PHV) của học sinh nam trong mẫu nghiên cứu là 11 tuổi, với tốc độ tăng

trưởng đỉnh (PHV) là 10,2 cm/năm. Độ tuổi đạt PHV của học sinh nam

trong nghiên cứu tại Củ Chi thấp hơn so với nhiều nghiên cứu khác về tuổi

đạt PHV ở nam: nam thiếu niên Hy Lạp năm 2007 là 13,2 tuổi [169], nam

thiếu niên Anh năm 1986 là 13,8 tuổi [176], nam thiếu niên Mỹ là 13,5 tuổi

[39], [8], học sinh nam Hà Nội trong nghiên cứu của Nguyễn Phú Đạt năm

2002 là 13-14 tuổi. Dù có sự khác biệt về độ tuổi đạt tăng trưởng chiều cao

đỉnh, nhưng kết quả về tốc độ tăng chiều cao của nam trong giai đoạn tăng

trưởng đỉnh của các học sinh THCS thị trấn Củ Chi là 10,2 cm/năm, không ít

hơn so với những kết quả từ nhiều nghiên cứu khác: một nghiên cứu ở Mỹ

của Val Anbasi là 9,3 cm/năm [39] hoặc 9 cm/năm theo của D. S. Rosen

[14], ở Hà Nội theo Nguyễn Phú Đạt là 8,8 cm/năm [17].

Về phía học sinh nữ, kết quả điều tra ghi nhận tuổi đạt PHV trong

nghiên cứu này là 10 tuổi với PHV = 8,1 cm/năm. Kết quả về độ tuổi đạt

PHV của học sinh nữ trong nghiên cứu tại Củ Chi gần tương đương với một

nghiên cứu ở Trung Quốc năm 2001 với kết quả là 10,5 tuổi [171] và thấp

hơn một số nghiên cứu khác như nghiên cứu của Nguyễn Phú Đạt năm 2002

trên học sinh nữ Hà Nội là 11-12 tuổi; nghiên cứu của Catherine S. Berkey

năm 2000 tại Mỹ là 11,1 tuổi [66]; nghiên cứu của Bundak năm 2008 trên nữ

thiếu niên Thổ Nhĩ Kỳ là 11,3 tuổi [159]. Với kết quả PHV = 8,1 cm/năm,

học sinh nữ trong nghiên cứu của chúng tôi có tốc độ tăng trưởng chiều cao

trung bình gần tương đương với nữ thiếu niên tại Mỹ năm 2000 theo Berkey

là 7,9 cm/năm [66];; năm 2004 theo DS. Rosen là 8 cm [14], thấp hơn một

chút so với nữ thiếu niên Thổ Nhĩ Kỳ năm 2008 theo Bundak là 8,5cm [159]

và nữ thiếu niên Mỹ cũng vào năm 2008 theo Landmark là 9 cm/năm [8].

Dựa trên các kết quả phân tích này, có thể thấy tuổi đạt PHV của cả

học sinh nam và nữ trong nghiên cứu tại Củ Chi đều thuộc nhóm sớm nhất

so với các nghiên cứu khác, nhưng tốc độ tăng trưởng chiều cao đỉnh thì

không thua kém nhiều so với kết quả từ các nghiên cứu khác. Tuổi đạt PHV

143

thường bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố (như di truyền, môi trường, dinh

dưỡng, sự trẻ hoá dậy thì…) nên trong phạm vi nghiên cứu này vẫn chưa có

chứng cứ về các mối liên quan để bàn luận sâu hơn về nguyên nhân làm tuổi

đạt PHV của hoc sinh THCS thị trấn Củ Chi sớm hơn các kết quả khác,

nhưng các kết quả từ nghiên cứu này giúp chúng tôi có thêm cơ sở để suy

diễn về tầm quan trọng của việc phát hiện dậy thì sớm, từ đó có can thiệp

phù hợp nhằm tận dụng tối đa khoảng thời gian tốc độ tăng trưởng đạt mức

nhanh nhất (PHV) ở các giai đoạn dậy thì sớm, với mục tiêu cuối cùng là cải

thiện chiều cao khi trưởng thành ở cả nam và nữ.

Khi tiến hành phân tích sự khác biệt về tuổi đạt PHV và PHV ở nhóm

can thiệp và nhóm chứng (bảng 3.41), kết quả nghiên cứu cũng cho thấy

nhóm học sinh nam được can thiệp bổ sung canxi, vitamin D và kẽm trong 1

năm có tốc độ tăng trưởng chiều cao đỉnh là 12,2 cm/năm vào lúc 10 tuổi,

cao hơn học sinh nam 10 tuổi trong nhóm chứng đến 3,4 cm/năm (p<0,01, t-

test). Điểm khác biệt quan trọng là học sinh nam trong nhóm can thiệp có độ

tuổi đạt đỉnh tăng trưởng chiều cao là 10 tuổi (bảng 3.41), sớm hơn so với

học sinh nam trong nhóm chứng, hay nói cách khác là nam sinh trong nhóm

can thiệp có sự tăng tốc tăng trưởng chiều cao sớm hơn. PHV của học sinh

nam trong nhóm can thiệp là 12,7 cm/năm, cao hơn 2cm so với PHV học

sinh nam trong nhóm chứng là 10,2 cm/năm (p<0,001, t-test) (biểu đồ 3.3).

Nếu kết hợp với kết quả về tăng trưởng chiều cao ở độ tuổi 11 tuổi, nhóm

can thiệp vẫn tăng chiều cao nhiều hơn nhóm chứng 0,8 cm/năm nhưng

không có ý nghĩa thống kê (p>0,05;; t-test). Như vậy, kết quả ghi nhận được

trong nghiên cứu này là học sinh nam trong nhóm can thiệp bắt đầu tăng

trưởng chiều cao sớm hơn, tốc độ tăng trưởng chiều cao đỉnh cao hơn, và sự

tăng trưởng chiều cao có khả năng sẽ tiếp tục tốt hơn so với nhóm chứng ở

ngay sau thời điểm tăng trưởng chiều cao đỉnh.

Khuynh hướng tương tự cũng được ghi nhận khi xem xét và so sánh

kết quả tăng trưởng chiều cao trung bình/năm theo tuổi ở học sinh nữ ở

144

nhóm chứng và nhóm can thiệp (bảng 3.41): nữ sinh trong nhóm can thiệp

có đỉnh tăng trưởng chiều cao là 8,4 cm/năm, cao hơn 0,3 cm/năm so với nữ

sinh trong nhóm chứng là 8,1 cm/năm, nhưng khác biệt này không có ý

nghĩa thống kê khi kiểm định.

Chúng tôi cũng chú ý đến một kết quả khả quan là sự tăng trưởng

chiều cao ở các độ tuổi ngay trước và sau thời điểm đạt PHV ở học sinh nam

và nữ ở nhóm can thiệp đều cao hơn so với nhóm chứng, gợi ý là sự can

thiệp bằng bổ sung canxi, vitamin D và kẽm có thể dẫn đến kết quả giúp thời

gian tăng trưởng nhanh kéo dài hơn so với không can thiệp, dù khi tiến hành

kiểm định thống kê chúng tôi không tìm ra ý nghĩa của những khác biệt này.

Các kết quả đều ghi nhận quá trình can thiệp bổ sung canxi, vitamin

D, kẽm không có hiệu quả trên sự phát triển chiều cao ở các giai đoạn cuối

của thời gian dậy thì, hay nói một cách khác, việc can thiệp bổ sung các

dưỡng chất có khả năng chỉ phát huy tác dụng tốt khi được tiến hành vào

những giai đoạn sớm của dậy thì.

4.2.2.2. Hiệu quả của can thiệp lên tăng trưởng cân nặng

Bảng 3.36 trình bày kết quả phân tích sự thay đổi cân nặng trung bình

sau 1 năm và so sánh sự khác biệt về chỉ số này giữa nhóm chứng và nhóm

can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm. Nhìn tổng quát, mức tăng cân nặng

trung bình của học sinh nam và nữ trong nhóm can thiệp đều cao hơn so với

nhóm chứng ở hầu hết giai đoạn dậy thì khác nhau. Khi xét riêng từng giai

đoạn dậy thì và tiến hành kiểm định, sự chênh lệch về mức tăng cân nặng

trung bình/năm ở nhóm chứng và nhóm can thiệp có ý nghĩa thống kê ở các

giai đoạn dậy thì 3, 4, và 5 ở học sinh nữ. Nữ sinh trong nhóm can thiệp tăng

cân nhiều hơn trẻ gái trong nhóm chứng trung bình 1,8 kg/năm ở giai đoạn

dậy thì 3 (p<0,05; kiểm định t-test);; 3,1 kg/năm ở giai đoạn dậy thì 4

(p<0,05; kiểm định t-test);; và 1,7 kg/năm ở giai đoạn dậy thì 5 (p<0,05;

kiểm định t-test). Các chênh lệch giữa nhóm chứng và nhóm can thiệp ở các

giai đoạn dậy thì khác của trẻ gái và tất cả 5 giai đoạn dậy thì của trẻ trai đều

145

không cho ý nghĩa thống kê khi kiểm định.

Kết quả trên đây cho thấy việc can thiệp bổ sung canxi, vitamin D và

kẽm trong độ tuổi dậy thì có thể làm cho cân nặng trong các giai đoạn sau

của dậy thì tăng nhanh hơn ở học sinh nữ. Điều này có thể liên quan đến: (1)

phân bố học sinh nữ ở các giai đoạn dậy thì khác nhau trong mẫu điều tra

không đều, do nữ sinh dậy thì sớm hơn nên mẫu trong những giai đoạn dậy

thì sau lớn hơn, dẫn đến khả năng kiểm định đạt ý nghĩa thống kê cao hơn;;

(2) trong các dưỡng chất được bổ sung cho học sinh có kẽm, là một dưỡng

chất thuộc nhóm 2 [56], giúp tăng sự ngon miệng và tăng chuyển hoá dưỡng

chất sinh năng lượng, nên có thể làm tăng khẩu phần ăn uống [179];; (3) tăng

cân sinh lý ở nữ trong giai đoạn dậy thì thường nhanh hơn trong giai đoạn

sau khi đạt PHV, tức là giai đoạn chiều cao tăng chậm lại và cân nặng tăng

nhanh hơn so với thời điểm trước khi trẻ hành kinh lần đầu [7]. Dù sao, kết

quả này cũng giúp suy diễn về khả năng gia tăng cân nặng khi bổ sung đầy

đủ canxi, vitamin D và kẽm trong khẩu phần cho thiếu niên nữ tiền dậy thì –

dậy thì, một kết quả có thể sử dụng để làm gia tăng phát triển tích cực trên

thiếu niên suy dinh dưỡng, và cảnh báo thận trọng khi áp dụng cho nữ thiếu

niên thừa cân béo phì.

Kết quả từ bảng 3.36 cũng cho thấy sự gia tăng cân nặng ở học sinh

nam trong nhóm chứng lớn nhất ở giai đoạn dậy thì 3 (7,9 kg/năm), tiếp theo

là giai đoạn dậy thì 1 (6,3 kg/năm) và giai đoạn dậy thì 2 (6,1 kg/năm). Ở

những học sinh nam thuộc nhóm can thiệp, giai đoạn dậy thì 1 là giai đoạn

gia tăng cân nặng nhiều nhất (7,9 kg/năm), sau đó giảm dần. Như vậy, học

sinh nam ở nhóm can thiệp tăng tốc tăng trưởng về cân nặng ở giai đoạn dậy

thì sớm hơn so với nhóm chứng nhưng số cân nặng tăng thêm trung bình /

năm không khác biệt nhau. Ở học sinh nữ thuộc nhóm chứng, cân nặng tăng

nhanh nhất ở giai đoạn 2 (7,5 kg/năm), tiếp theo là giai đoạn dậy thì 1 (6,2

kg/năm) rồi đến giai đoạn dậy thì 3 (4,7 kg/năm), trong khi ở nhóm can thiệp

cân nặng tăng nhanh nhất ở giai đoạn dậy thì 3 và 2, với số cân tăng thêm

146

khác biệt có ý nghĩa giữa nhóm can thiệp và nhóm chứng như đã phân tích ở

phần trên.

Khi phân tích số liệu gia tăng cân nặng trung bình / năm theo tuổi

(bảng 3.42), chúng tôi nhận thấy độ tuổi đạt đỉnh tăng trưởng cân nặng trong

nghiên cứu này ở cả học sinh nam và học sinh nữ thuộc nhóm chứng đều

nằm trong khoảng 10-11 tuổi, với đỉnh tăng trưởng cân nặng (PWV) là 6,5

kg/năm ở nam và 5 kg/năm ở nữ. Kết quả này của chúng tôi nếu kết hợp với

kết quả thu được về tuổi đạt PHV và PHV trung bình đã phân tích trong

phần 4.2.2.1, thì phù hợp với mô hình tăng trưởng cân nặng là PWV thường

xuất hiện cùng lượt với PHV ở nam và xuất hiện muộn hơn 6-9 tháng so với

PHV ở nữ [112].

Khi so sánh tuổi đạt PWV trong nghiên cứu này (10-11 tuổi) với một

số nghiên cứu khác trong và ngoài nước, chúng tôi ghi nhận được học sinh

THCS tại Củ Chi có tuổi đạt PWV trẻ hơn: Theo Tanner tuổi đạt PWV ở

Anh là 14,3 ở nam và 12,7 ở nữ [38], [40]; nghiên cứu của Nguyễn Phú Đạt

tại Hà Nội cho kết quả tuổi đạt PWV ở học sinh nam là 13-15 tuổi và ở học

sinh nữ là 11-12 tuổi. Cần lưu ý là các kết quả mà chúng tôi thu thập được

để tham khảo đều đã được tiến hành trước nghiên cứu của chúng tôi trên 10

năm nên không thể loại trừ yếu tố trẻ hoá dậy thì tỉ lệ thuận với phát triển

kinh tế, kéo theo độ tuổi đạt PWV cũng giảm đi trong nghiên cứu này.

Trái với tuổi đạt PWV, kết quả PWV trong nghiên cứu này của chúng

tôi (6,5 kg/năm ở nam và 5 kg/năm ở nữ) lại có khuynh hướng cao hơn kết

quả nghiên cứu của Nguyễn Phú Đạt [17] (5,2 kg/năm ở nam và 3,9 kg/năm

ở nữ). Khi so sánh PWV của nghiên cứu này với kết quả nghiên cứu PWV

trên trẻ Anh của Tanner là 9,8 kg/năm ở nam và 8,8 kg/năm ở nữ, thì nghiên

cứu tại Củ Chi có PWV thấp hơn ở cả hai giới.

Khi so sánh tốc độ tăng trưởng cân nặng theo tuổi của học sinh ở

nhóm chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm theo giới

(bảng 3.42), chúng tôi ghi nhận được mức tăng cân trung bình / năm của

147

nhóm can thiệp cao hơn nhóm chứng trong hầu như toàn bộ các độ tuổi của

dậy thì ở cả học sinh nam và học sinh nữ, nhưng những khác biệt này không

có ý nghĩa thống kê khi tiến hành kiểm định.

4.2.2.3. Hiệu quả của can thiệp lên thay đổi thành phần cơ thể

Bảng 3.37 và bảng 3.38 phân tích sự thay đổi khối mỡ, bao gồm tỉ lệ

mỡ cơ thể (BF %) và trọng lượng khối mỡ (TBF) của học sinh thuộc nhóm

chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm của học sinh sau 1

năm can thiệp. Nhìn chung, kết quả không cho thấy sự khác biệt khi so sánh

sự thay đổi khối mỡ ở hai nhóm nghiên cứu khi phân tích theo từng giai

đoạn dậy thì.

Khi phân tích gộp và so sánh sự thay đổi tỉ lệ mỡ cơ thể (BF %) chung

trong toàn thời gian dậy thì, học sinh nam trong nhóm can thiệp giảm tỉ lệ

mỡ cơ thể nhiều hơn so với nhóm chứng 2,1 kg/năm (nhóm chứng có BF %

= 1,3 kg/năm, nhóm can thiệp có BF % = -0,8 kg/năm) có ý nghĩa thống kê

(p<0,01, t-test). Sự thay đổi về trọng lượng khối mỡ TBF thì không khác

nhau nhưng tỉ lệ mỡ cơ thể BF % lại thấp hơn ở nhóm can thiệp cho thấy

việc bổ sung canxi, vitamin D, kẽm có thể liên quan đến việc gia tăng các

khối không mỡ (khối nạc, khối xương, khối cơ…) nhiều hơn khối mỡ ở học

sinh nam trong nhóm can thiệp.

Sự thay đổi thành phần khối cơ (MM) và khối không mỡ (FFM) ở

nhóm chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm ở học sinh

THCS thị trấn Củ Chi được trình bày trong bảng 3.39 và bảng 3.40. Kết quả

thống kê và kiểm định ghi nhận sự khác biệt về tăng trưởng khối cơ ở nhóm

can thiệp và nhóm chứng có ý nghĩa thống kê ở giai đoạn dậy thì 1 của học

sinh nam và giai đoạn dậy thì 3, 4 của học sinh nữ.

Ở giai đoạn dậy thì 1 của học sinh nam, nhóm can thiệp tăng trọng

lượng khối cơ nhiều hơn nhóm chứng 1,5 kg/năm (7kg/năm ở nhóm can

thiệp và 5,5 kg/năm ở nhóm chứng; p< 0,01; t-test). Tương tự trọng lượng

148

khối cơ, sự gia tăng trọng lượng khối không mỡ trong nhóm can thiệp cũng

cao hơn so với nhóm chứng ở giai đoạn dậy thì 1 của học sinh nam có ý

nghĩa thống kê (bảng 3.40). Ở giai đoạn dậy thì 1 của nam, nhóm can thiệp

tăng trọng lượng khối không mỡ nhiều hơn nhóm chứng 2 kg/năm (7,5

kg/năm ở nhóm can thiệp và 5,5 kg/năm ở nhóm chứng; p<0,001; t-test). Kết

quả cho thấy việc bổ sung canxi, vitamin D và kẽm mang đến kết quả tốt

hơn về sự gia tăng khối cơ và khối không mỡ ở học sinh nam, nhưng chỉ

trong giai đoạn sớm của thời gian dậy thì.

Ở học sinh nữ, nhóm can thiệp tăng trọng lượng khối cơ nhiều hơn

nhóm chứng 1,1 kg/năm ở giai đoạn dậy thì 3 và 1 kg/năm ở giai đoạn dậy

thì 4 có ý nghĩa thống kê (p<0,05; t-test) (bảng 3.39). Tương tự, sự gia tăng

trọng lượng khối không mỡ ở học sinh nữ (bảng 3.40) trong nhóm can thiệp

cũng cao hơn so với nhóm chứng ở giai đoạn dậy thì 3 (p<0,05, t-test) và 4

(p<0,01, t-test). Ngoài ra, khi tiến hành phân tích gộp về sự gia tăng trọng

lượng khối không mỡ trong toàn bộ thời gian dậy thì (bảng 3.31), kết quả

cũng cho thấy sự gia tăng trọng lượng khối không mỡ ở học sinh nữ thuộc

nhóm can thiệp cao hơn so với học sinh nữ trong nhóm chứng là 1,1kg/năm

(p<0,001; t-test). Kết hợp với phân tích về sự tăng trưởng cân nặng nhiều

hơn của học sinh nữ trong nhóm can thiệp so với nhóm chứng ở các giai

đoạn dậy thì 3,4 (như đã phân tích trong phần 4.2.2.2) và sự khác biệt không

có ý nghĩa thống kê về thay đổi khối mỡ cơ thể ở các giai đoạn dậy thì 3 và

4, có thể nhận thấy sự khác biệt về gia tăng cân nặng của nữ sinh trong các

giai đoạn 3 và 4 của dậy thì ở nhóm can thiệp so với nhóm chứng liên quan

đến sự tăng khối cơ và khối không mỡ nhiều hơn là khối mỡ. Đây là một yếu

tố tích cực cho các dự trữ chất dinh dưỡng liên quan đến khối không mỡ

(như chất đạm – collagen trong các khối mô cơ quan, canxi và một số

khoáng chất khác trong khối xương) vốn là một yếu tố chăm sóc sức khoẻ

quan trọng cho nữ giới trước khi bước vào giai đoạn trưởng thành.

149

Tổng hợp các phân tích trên đây, kết quả nghiên cứu cho thấy việc can

thiệp bổ sung can xi, vitamin D và kẽm dường như có hiệu quả tốt trong việc

tăng trọng lượng khối cơ và khối không mỡ nhiều hơn so với khối mỡ, và

đây có thể là một yếu tố tích cực về sức khoẻ cho độ tuổi tiền dậy thì – dậy

thì để tăng dự trữ cơ và xương ở tuổi trưởng thành.

4.3. BÀN LUẬN VỀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Quyết định sử dụng thang điểm Likert phân chia 3 mức độ để đánh giá

kiến thức, thái độ, thực hành trong nghiên cứu:

Thang điểm Likert hiện nay là một thang điểm được sử dụng thường

xuyên trong đánh giá và lượng giá không chỉ trong các hoạt động giảng dạy,

đào tạo ở học đường mà còn sử dụng cho các khảo sát, nghiên cứu có tính

cộng đồng [180]. Có nhiều cách phân chia mức độ đánh giá hoặc cho điểm

khác nhau

- 10 mức độ: thường được quy thành điểm theo hướng định lượng, mỗi mức

độ được cho 10 điểm (theo thang điểm 100) hoặc 1 điểm (theo thang điểm

10). Một mức độ tương ứng với 10% đúng của yếu tố khảo sát

- 7 mức độ: tuỳ theo mục tiêu nghiên cứu và dạng câu hỏi được sử dụng,

thang điểm này có thể được quy thành điểm theo hướng định lượng nhưng

thường gặp nhất là cách phân chia thành các mức độ theo hướng định tính

(Rất tốt, Tốt, Khá, Trung bình, Chưa tốt, Kém, Rất kém). Trong thực tế,

mức phân chia này ít thông dụng, và thường áp dụng cho các mẫu nghiên

cứu trên mạng internet hơn là các mẫu nghiên cứu cụ thể.

- 5 mức độ: Đây là thang điểm được sử dụng nhiều nhất với cách phân chia

mức độ theo hướng định tính như sau

81 – 100 % o Rất tốt:

61 – 80 % o Tốt:

o Trung bình: 41 – 60%

150

21 – 40% o Kém:

0 – 20% o Rất kém:

- 3 mức độ: ít thông dụng hơn thang điểm 5 mức độ, cũng được phân chia

theo hướng định tính như sau

66,7 – 100 % o Tốt:

o Trung bình: 33,4 - 66,6 %

o Kém (chưa tốt): 0 - 33,3 %

Về nguyên tắc, thang điểm được phân chia thành nhiều mức độ càng

chi tiết thì khả năng đánh giá vấn đề càng chi tiết và chính xác. Thế nhưng,

cỡ mẫu yêu cầu để ứng dụng được các thang điểm phân nhiều mức độ cũng

phải lớn tương ứng. Cỡ mẫu ít nhất của một nhóm nghiên cứu được đưa vào

phân tích thống kê trong đề tài này là n = 100, là một cỡ mẫu nhỏ, nên việc

chọn thang điểm Likert phân chia 3 mức độ là phù hợp để có thể tính toán

thống kê và kiểm định. Chúng tôi cũng đã thu thập được một vài nghiên cứu

lượng giá thang điểm Likert phân chia 3 mức độ cho kết quả rất khả quan về

độ chính xác và hiệu quả của thang điểm này [181], [147].

151

KẾT LUẬN

1. Các mốc thời điểm của độ tuổi dậy thì và các đặc điểm về chiều cao,

cân nặng và thành phần cơ thể trong các giai đoạn dậy thì ở học sinh

THCS thị trấn Củ Chi, TP.HCM

Kết quả điều tra trên 1280 học sinh THCS (653 nam và 627 nữ) cho thấy:

1.1. Có 78,2 % học sinh THCS đã có các biểu hiện dậy thì, trong đó 21 %

học sinh nữ 10 tuổi và 26,4 % học sinh nam 11 tuổi đã dậy thì.

1.2. Nhìn chung, học sinh nam dậy thì muộn hơn so với học sinh nữ.

- Tuổi khởi phát dậy thì trung bình là 12,5 tuổi ở nam và 11,4 tuổi ở nữ.

Tuổi hoàn tất dậy thì trung bình 14,2 tuổi ở nam và 13,4 tuổi ở nữ.

Tuổi xuất tinh lần đầu trung bình ở nam là 12,6 tuổi và hành kinh lần

đầu ở nữ là 11,4 tuổi, có khuynh hướng trẻ hơn so với tuổi hành kinh

lần đầu ở Việt Nam trước đây.

- Học sinh bị thừa cân béo phì khởi phát dậy thì sớm hơn (0,6 năm ở

nam;; 0,3 năm ở nữ) và tuổi xuất tinh / hành kinh lần đầu cũng sớm

hơn 0,6 năm so với học sinh có TTDD bình thường. Tuổi khởi phát

dậy thì và tuổi hành kinh lần đầu ở nữ sinh bị SDD chậm hơn khoảng

1,1 năm so với nữ sinh có TTDD bình thường, nhưng SDD không ảnh

hưởng đến các mốc thời điểm dậy thì ở nam.

1.3. Chiều cao trung bình của học sinh khi bắt đầu dậy thì là 150,5 cm ở

nam, 140,7 cm ở nữ. Tổng chiều cao tăng thêm trong thời gian dậy thì

đạt 24,1 cm ở nam và 16,1 cm ở nữ, tương ứng với tổng thời gian dậy

thì là 2,6 năm ở nam và 2,4 năm ở nữ. Tuổi đạt đỉnh tăng trưởng

chiều cao ở nam là 11 tuổi với tốc độ tăng chiều cao đỉnh (PHV) là

10,2 cm/năm. Tuổi đạt đỉnh tăng trưởng chiều cao ở nữ là 10 tuổi với

PHV là 8,1 cm/năm

1.4. Cân nặng trung bình khi bắt đầu dậy thì là 44,8 kg ở nam và 33,6 kg ở

nữ, với tổng trọng lượng tăng thêm trong toàn thời gian dậy thì là

152

18,5 kg ở nam và 17,7 kg ở nữ. Sự khác biệt về tăng trưởng khối mỡ

rõ hơn so với tăng trưởng khối không mỡ và khối cơ.

2. Hiệu quả của can thiệp truyền thông lên kiến thức, thái độ, thực

hành và can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm lên tăng trưởng

chiều cao, cân nặng, thành phần cơ thể của học sinh THCS thị trấn

Củ Chi

2.1. Can thiệp bằng hình thức truyền thông đại chúng cho học sinh THCS

trong độ tuổi dậy thì đã giúp cải thiện kiến thức nhưng chưa thay đổi thái

độ và thực hành. Kiến thức được cải thiện là kiến thức tổng quát về tuổi

dậy thì, các kiến thức khác đặc biệt là kiến thức về dinh dưỡng vẫn chưa

được cải thiện rõ rệt.

2.2. Can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm trong 12 tháng trên học sinh

THCS có hiệu quả cải thiện tăng trưởng cả chiều cao, cân nặng và thành

phần cơ thể theo hướng tích cực:

- Học sinh nam được bổ sung canxi, vitamin D và kẽm tăng chiều cao

tốt hơn 3 cm/năm ở giai đoạn 1 của dậy thì so với nhóm chứng. Học

sinh nữ được bổ sung canxi, vitamin D, kẽm tăng chiều cao nhiều hơn

1,7 cm/năm so với nhóm chứng.

- Học sinh nam được bổ sung canxi, vitamin D và kẽm có sự tăng tốc

tăng trưởng chiều cao sớm hơn 1 năm, tốc độ tăng trưởng chiều cao

đỉnh (PHV) nhiều hơn 2 cm/năm, và thời gian đạt tốc độ tăng chiều

cao nhanh kéo dài hơn sau tuổi đạt PHV so với nhóm chứng.

- Cân nặng của học sinh nữ được bổ sung canxi, vitamin D, kẽm tăng

nhiều hơn trong thời gian dậy thì đặc biệt là ở các giai đoạn cuối của

dậy thì, nhưng sự gia tăng này chủ yếu là do tăng khối không mỡ và

khối cơ.

- Bổ sung canxi, vitamin D, kẽm trên học sinh giúp thay đổi thành phần

cơ thể theo khuynh hướng tăng khối không mỡ nhiều hơn khối mỡ.

153

KHUYẾN N GHỊ

1. Tăng cường truyền thông giáo dục dinh dưỡng cho học sinh lứa tuổi

tiền dậy thì và dậy thì, tận dụng các kênh truyền thông có thể ảnh

hưởng tốt trên học sinh bao gồm giáo dục kiến thức dinh dưỡng cho

học sinh tại trường THCS, truyền thông nhóm nhỏ và tư vấn tiền dậy

thì – dậy thì tại các cơ sở y tế học đường. Nội dung truyền thông cần

đi vào chi tiết và cụ thể, chú trọng hướng dẫn kỹ năng thực hành

những yếu tố giúp tăng trưởng tối ưu đặc biệt là thực hành dinh dưỡng

hợp lý trong thời gian dậy thì

2. Triển khai can thiệp bổ sung Ca, Vitamin D và Zn cho trẻ em ở độ

tuổi tiền dậy thì – dậy thì, đặc biệt những nơi có nguy cơ thiếu hụt

các chất dinh dưỡng canxi, vitamin D và kẽm trong khẩu phần ăn. Có

thể xem xét việc bổ sung các chất dinh dưỡng này dưới dạng chế

phẩm trong giai đoạn sớm của dậy thì.

3. Cần có thêm các nghiên cứu khoa học ở quy mô chuyên sâu, các

nghiên cứu tổng hợp về đối tượng thiếu niên tiền dậy thì – dậy thì, các

nghiên cứu về dậy thì ở giai đoạn tiểu học để có thêm số liệu hoàn

chỉnh, xác định được sự tăng trưởng đặc thù trong giai đoạn dậy thì

cho nam và nữ giới tại Việt Nam, từ đó có số liệu để tư vấn cho việc

hoạch định những hoạt động hỗ trợ cho giai đoạn này.

154

N HỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN

1. Luận án đã xác định được một số điểm mốc thời điểm của dậy thì ở

học sinh THCS và sự thay đổi một số yếu tố nhân trắc trong giai đoạn

dậy thì tại một khu vực của TPHCM trong một giai đoạn phát triển

kinh tế xã hội mới, đồng thời ghi nhận được những khác biệt có thể là

những yếu tố đặc thù của trẻ em Việt Nam trong thời gian hiện nay, có

thể sử dụng hữu ích cho việc hoạch định các chính sách/giải pháp

chăm sóc sức khoẻ ban đầu cho thanh thiếu niên một cách chi tiết và

tập trung hơn.

2. Luận án đã cung cấp các dữ liệu khoa học cho thấy sự can thiệp

truyền thông và bổ sung canxi, vitamin D, kẽm trong giai đoạn tiền

dậy thì – dậy thì có thể giúp cải thiện kiến thức và sự tăng trưởng

trong thời gian dậy thì theo chiều hướng tích cực.

3. Luận án ghi nhận được một số minh chứng khoa học ủng hộ cho luận

thuyết về sự tăng trưởng tối ưu ở các giai đoạn sớm của tiền dậy thì -

dậy thì, từ đó đưa ra khuyến nghị về việc đưa nội dung khám tầm soát

dậy thì vào phác đồ khám sức khoẻ cho thiếu niên khoẻ mạnh vào độ

tuổi học trung học cơ sở. Phát hiện sớm dậy thì có thể giúp tận dụng

tối đa sự tăng trưởng sinh lý trong giai đoạn quan trọng này, phục vụ

cho mục tiêu cải thiện tầm vóc của thanh niên Việt Nam.

155

CÁC ĐIỂM HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI N GHIÊN CỨU

1. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu và sự liên quan đến kiểm định

thống kê:

Trong phần kết quả của các nghiên cứu can thiệp (phần 3.3 trong

chương 3), các số liệu đo lường khi được thể hiện trên các bảng biểu cho

thấy sự khác biệt khá rõ giữa nhóm can thiệp và nhóm chứng, nhưng kết quả

kiểm định thống kê lại không cho thấy sự khác biệt có ý nghĩa, và điều này

có lẽ liên quan đến cỡ mẫu trong một vài nhóm quá ít, không đủ ý nghĩa cho

việc kiểm định. Tình trạng này xuất phát từ việc ước lượng ban đầu về phân

bố các giai đoạn dậy thì trong học sinh THCS không chính xác, một phần

lớn là do nghiên cứu này có lẽ là nghiên cứu đầu tiên phân tích số liệu liên

quan đến tuổi dậy thì theo các giai đoạn dậy thì tại Việt Nam (chúng tôi

không tìm được nghiên cứu nào trước đây có cùng cách phân tích này) và

xuất phát từ hạn chế khi quyết định dùng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên

đơn thay vì chọn phân tầng với mỗi tầng là một giai đoạn dậy thì hoặc chọn

mẫu ghép cặp. Điều này dẫn đến tình trạng số lượng học sinh được phân bổ

vào các giai đoạn dậy thì không đồng đều: học sinh nam dậy thì muộn hơn

nên tập trung chủ yếu vào các giai đoạn dậy thì sớm (giai đoạn 1 và 2), và

học sinh nữ dậy thì sớm hơn nên tập trung nhiều hơn vào các giai đoạn dậy

thì muộn (giai đoạn 4 và 5), các giai đoạn khác cỡ mẫu còn lại rất ít, hạn chế

cho việc phân tích số liệu và tiến hành kiểm định ở những giai đoạn này.

2. Tỉ lệ ước lượng dùng cho công thức tính cỡ mẫu truyền thông:

Uớc lượng về sự thay đổi tỉ lệ học snh đạt được điểm “kiến thức tốt”

ban đầu dùng để tính cỡ mẫu cho can thiệp truyền thông là 30 % (p trước

truyền thông = 50 % và p sau truyền thông là 80 %). Cỡ mẫu tính được từ

ước lượng này là 48 học sinh. Mặc dù trong thực tế tổng số cỡ mẫu được đưa

156

vào phân tích kết quả đạt gấp đôi số cỡ mẫu đã tính toán (100 học sinh ở

nhóm không truyền thông và 103 học sinh ở nhóm không truyền thông),

nhưng kết quả về sự thay đổi tỉ lệ học sinh đạt điểm “kiến thức tốt” cho yếu

tố “kiến thức chung về tuổi dậy thì” (yếu tố có ý nghĩa thống kê khi kiểm

định), chỉ là 11 % sau thời gian can thiệp (14% trước can thiệp lên 25 % sau

can thiệp), nhỏ hơn ước lượng ban đầu.

Mặt khác, tác động quy thuộc do can thiệp, tức hiệu số giữa sự cải

thiện tỉ lệ học sinh đạt điểm “kiến thức tốt” cho yếu tố “kiến thức chung về

tuổi dậy thì” ở nhóm can thiệp và nhóm chứng được tính ra là:

Q = (psct – ptct) – (ptc – psc) = (24,3 % – 13,6 %) – (26 % – 36 %) = 20,7 %

Như vậy, tác động của truyền thông lên sự thay đổi tỉ lệ đạt “kiến

thức tốt” cho yếu tố “kiến thức chung về tuổi dậy thì” trong nghiên cứu này

tính toán được là 20,7 %, nhỏ hơn so với tỉ lệ ước lượng ban đầu là 30 %.

Đây là một điểm hạn chế của đề tài. Với sự ước lượng chính xác hơn, tức là

hiệu số (psct – ptct) được ước lượng nhỏ hơn, gần với thực tế hơn, cỡ mẫu cho

truyền thông tính được sẽ lớn hơn, khả năng tìm ra sự khác biệt sẽ cao hơn

và các phân tích kết luận sẽ có giá trị mạnh hơn.

157

DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ

LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

1. (2016) - “Mối liên quan giữa tình trạng dinh dưỡng và các mốc thời

điểm của dậy thì ở trẻ học trường PTCS thị trấn Củ Chi TPHCM” - Tạp

chí Y học Việt Nam, tập 448, số 2, tháng 11/2016, trang 143-146, Tổng

Hội Y học Việt Nam.

2. (2016) - “Hiệu quả của can thiệp bổ sung canxi, vitamin D và kẽm trên

sự cải thiện tăng trưởng và thành phần cơ thể trong các giai đoạn dậy

thì ở trẻ học trường PTCS thị trấn Củ Chi TPHCM” - Tạp chí Dinh

Dưỡng và Thực Phẩm, tập 12, số 5 (2), tháng 10/2016, Hội Dinh

Dưỡng Việt Nam.

158

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Thủ Tướng Chính Phủ (2012), Quyết định phê duyệt chiến lược quốc gia về dinh dưỡng 2010-2020 và tầm nhìn đến năm 2030.

Thủ Tướng Chính Phủ (2011), Quyết định phê duyệt đề án tổng thể phát triển thể lực, tầm vóc người Viêt Nam giai đoạn 2011 - 2030, Văn Phòng Thủ Tướng Chính Phủ.

10. 11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

Viện Dinh Dưỡng Quốc Gia (2011), Chiến lược quốc gia về dinh dưỡng 2011- 2020 và tầm nhin đến năm 2030, Nhà Xuất Bản Y Học, Hà Nội - Việt Nam. Phạm Lê An (2004), Các thời kỳ tuổi trẻ, N hi Khoa Tập I, Nhà Xuất Bản Y học pp.28-44. Phạm Lê An (2004), Sự tăng trưởng thể chất trẻ em N hi Khoa Tập I, Nhà Xuất Bản Y học pp.45-59. Whitney EN, Rolfes SR (2015), Life cycle nutrition: Infancy, Childhood, and Adolescence Understanding N utrition, Cengage Learning, pp.571-575. Stang J, Story M (2012), Chapter 1: Adolescent growth and development Guidelines for Adolescent N utrition Service, University of Minesota Neinstein LS, Kaufman FR (2008), Puberty - Normal Growth and Development, Adolescent Health Care Lippincott William & Wilkins. American Academy of Pediatrics (2004), Adolescent Nutrition, Pediatric N utrition Handbook American Academy of Pediatrics, pp.149-152. Stoppler MC (2012), Puberty MedicineN et, Inc, pp. Stang J, Story M (2012), Chapter 6: Promotion healthy eating and physical activities behavior Guidelines for Adolescent N utrition Service University of Minesota Rogol AD, Clack PA, and Roemmich JN (2000), Growth and pubertal development in children and adolescents: effect of diets and physical activities, Amercan Journal of Clinical N utrition 2 pp. 521-528. Parent A-S, Teilmann G, Juul A, et al. (2009), The timing of Normal Puberty and the Ages Limits of Sexual Precocity: Variations around the world, Secular Trends, ang Changes after Migration, Endocrine Review, 24, pp. 1-54. Rosen DS (2004), Physiologic Growth and Development During Adolescence, Pediatrics in Review, 25, pp. 194-200. Nguyễn Huy Cận, Nguyễn Thị Đường (1967 ), Tình hình kinh nguyệt của nữ công nhân hai công trường giao thông Y học thực hành Nhà Xuất Bản Y học pp.7- 10. Đinh Kỷ, Cao Quốc Việt (1986), Bàn về tuổi dậy thì ở trẻ em nước ta những năm 1978-1980 Kỷ yếu công trình nghiên cứu Viện Bảo vệ Sức khoẻ Trẻ em Nhà Xuất Bản Y Học pp.47-57 Nguyễn Phú Đạt (2002), Tuổi dậy thì ở trẻ em và một số yếu tố ảnh hưởng ở miền Bắc Việt N am Bộ Môn Nhi, Đại Học Y Hà Nội Thẩm Thị Hoàng Điệp (1992), Đặc điểm hình thái và thể lực một trường phổ thông cơ sở Hà N ội Luận án Phó Tiến sĩ Khoa học Y dược, Bộ Môn Nhi, Đại Học Y Hà Nội

159

19.

20.

21.

22.

23.

24.

Nguyễn Văn Thắng (2001), Đánh giá tình trạng dinh dưỡng và tập tính dinh dưỡng của lứa tuổi vị thành niên tại một trường trung học cơ sở nội thành Hà nội, Đại học Y Hà Nội Hong Kim Tang (2005), Diet, Physical Activity, Enviroments and their relationship to the Emergence of Adolescent Overweight and Obesity in Ho Chi Minh City, Viet N am Falcuty of Health The University of Newcastle - Australia. Viện Dinh Dưỡng Quốc Gia (2012), Báo cáo tóm tắt Tổng điều tra Dinh dưỡng 2009-2010, Viện Dinh Dưỡng, Hà Nội. Ninh Thị Nhung, Phạm Ngọc Khải, Phạm Ngọc Châu (2010), Hiệu quả của một số biện pháp can thiệp dự phòng loãng xương cho phụ nữ 40-65 tuổi tại Thái Bình, Tạp chí Dinh Dưỡng và Thực Phẩm, 6 (1), pp. 53-57. Nguyễn Trung Hoà, Nguyễn Văn Tập, Đào Văn Dũng (2014), Hiệu quả một số biện pháp can thiệp cộng đồng phòng, chống loãng xương ở người 45 tuổi trở lên tại thành phố Hồ Chí Minh, Tạp chí Y học dự phòng, 115 (6), pp. 103. Thompson JL, Manore MM, and Linda A. Vaughan (2016), Nutrition through the Life cycle: Childhood and Adolescence, The Science of N utrition Pearson Benjamin Cummings pp.754-793.

25. WHO (2014), Sexual maturity rating (Tanner Staging) in Adolescent World

26.

27.

28. 29.

30.

Health Organization World Health Organization Switzeland. Cromer B, Bockting W, and Remafedi G (2007), Chapter 104: Adolescent development, N elson textbook of pediatric Saulder, Elsevier Kaplan DW,Love-Osborne K (2003), Adolescence, Current Pediatric Dianogsis and Treatment, Lange Medical Bool / McGraw-Hill, pp.99-143. American Academy of Pediatrics. Stages of Puberty (2013 ) [cited. Tanner JM (1978 ), Puberty Foetus into man Library of Congress Cataloging-in- Publication Data Children Growth Foundation of UK (2013), Puberty and Tanner Stages Children Growth Foundation Children Growth Foundation UK.

31. Malina RM (2004 ), Secular trends in growth, maturation and physical

32. 33.

34. 35.

36.

37. 38.

39. 40.

performance: A review, Anthropological Review, 67, pp. 3-31. Biro F. Obesity linked to early onset of puberty in girl (2013) [cited. Hoàng Tích Mịch và cộng sự (1979 ), Thông báo kết quả bước đầu về một số chỉ số phát triển giới tính phụ của học sinh Hà Nội N ghiên cứu giáo dục Nhà Xuất Bản Giáo Dục pp.15-20. Bộ Y Tế (1975 ), Hằng số sinh học người Việt N am Nhà Xuất Bản Y Học Đào Huy Khuê (1991 ), Đặc điểm kích thước hình thái và sự tăng trưởng và phát triển cơ thể của học sinh phổ thông 6-17 tuổi ở thị xã Hà Đông Phạm Thị Minh Đức (2000), Một số chỉ số về kinh nguyệt của nữ sinh và phụ nữ Việt Nam bình thường thập kỷ 90 Báo cáo nghiệm thu Dự án điều tra cơ bản năm 1994-1999 Hà Nội pp.548-563. Child Growth Foundation UK. Puberty and Tanner Stages (2014 ) [cited. Tanner JM, Whitehose RH, and Resele LF (1976), The adolescent growth spurt of boys and girls of the Harpenden Growth Study Annals of Human Biology 3(2), pp. 109-126 Albasi V (1998 ), Growth and Normal Puberty Pediatrics, 102 pp. 507-511 Tanner JM, Whitehouse RH, and Takaishi M (1966), Standard from Birth to Maturity for Height, Weight, Height Velocity, and Weight Velocity: British Children, 1965 Archives of Diseases in Childhood, , 41 (219), pp. 454-471.

41. WHO (2013), Essential N utrition Actions, Switzerland

160

42.

43.

44.

Cusick S, Georgieff MK. The first 1000 days of life: the brain's window of oppotunity. (2016) [cited; Available from: https://www.unicef-irc.org/article/958/. Spear BA, Figueroa R (2006), Childhood and Adolescence Handbook of clinical nutrition, Mosby Elsevier, pp.179-199. Guyton AC, Hall JE (2006), Female Physiology Before Pregnancy and Female Hormones, Texbook of Mecical Physiology, Elservier Saunder, pp.1011-1024

45. Michele J. Sadler (2013 ), Puberty, Encyclopedia of Human N utrition, Elsevier

46.

47.

48.

pp.617-623. Bộ Môn Dinh Dưỡng - ATTP Đại Học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch (2011), Dinh dưỡng trong bệnh loãng xương Dinh Dưỡng Học Nhà Xuất Bản Y Học pp.280- 300. Guyton AC,Hall JE (2006), Pituitary Hormones and Their Control by the Hypothalamus, Texbook of Mecical Physiology, Elservier Saunder, pp.918-929. Thompson JL, Manore MM, and Linda A. Vaughan (2016), Nutrients involved in Bone Health The Science of N utrition Pearson Benjamin Cummings pp.434-473.

49. Wikipedia (2014), Puberty Wikipedia 50.

51.

52.

Available

(2006)

[cited;

Tanner JM (1989), Physical growth from conception to maturity Fetus into man Harvard University Press Czerwinski SA, Lee M, Choh AC, et al. (2007 ), Genetic factors in physical growth and development and their relationship to subsequent health outcome Am J Hum Biol 19 (5), pp. 684-691. Chao-Qiang Lai. How much of human height is genetic and how much due to from: nutrition? http://www.scientificamerican.com/article/how-much-of-human-height/.

53.

54.

55.

56.

57.

Silventoinen K, Sammalisto S, Perola M BD, et al. (2003), Heritability of adult body height: a comparative study of twin cohorts in eight countries., Twin Res 6(5), pp. 399-408. Lê Thị Hợp, Hà Huy Khôi (2010), Dinh dưỡng và tăng trưởng, Dinh dưỡng và gia tăng tăng trưởng của người Việt N am, Nhà Xuất Bản Y Học, pp.10-20. Ge X, Natsuaki MN, Neiderhier JM, et al. (2007), Genetic and enviromental Influennces on Pubertal Timing: Result from Two national sibling studies. , Journal of Research on Adolescent, 17 (4), pp. 767-788. Hà Huy Khôi (1996), Thiếu dinh dưỡng đặc hiệu và chậm tăng trưởng, Mấy vấn đề dinh dưỡng trong thời kỳ chuyển tiếp, Nhà Xuất Bản Y Học pp.61-68. Hà Huy Khôi, Lê Thị Hợp (2009), Dinh dưỡng và tăng trưởng, Dinh dưỡng hợp lý và sức khoẻ Nhà Xuất Bản Y Học, pp.81-96.

58. Martorell R, Habicht JP (1986), Growth in early childhood in developing

59.

60.

61.

countries., Human growth: a comprehensive treatise, Plenum Press, pp.241-262. Dreizen S, Spirakis CN, and Stone RE (1967), A comparison of skeletal growth and maturation in undernourished and well-nourished girls before and after menarche, The Journal of Pediatrics, 70 (2 ), pp. 256-263. Phan Thị Kim, Nguyễn Thị Lâm (2009), Chế độ ăn trong bệnh suy dinh dưỡng protein - năng lượng Dinh dưỡng hợp lý và sức khoẻ Nhà Xuất Bản Y Học, pp.310-324]. Lê Thị Hợp, Hà Huy Khôi (2010), Dinh dưỡng và tăng trưởng của người Việt Nam giai đoạn 1975 -2005, Dinh dưỡng và gia tăng tăng trưởng của người Việt N am, Nhà Xuất Bản Y Học, pp.21-39.

161

62.

63.

64.

65. 66.

67.

Lê Thị Hợp, Hà Huy Khôi (2010), Xu hướng tăng trưởng thế tục của người Việt Nam và định hướng của Chiến lược Quốc gia về Dinh dưỡng trong giai đoạn 2011-2020, Tạp chí Dinh Dưỡng và Thực Phẩm, 6 (3+4), pp. Davison KK, Susman EJ, and Birch LL (2003), Percent body fat at age 5 predicts earlier pubertal development among girls at age 9 Pediatrics, 111 (4), pp. 815- 821. Joyce M. Lee, Danielle Appugliese, Niko Kaciroti, et al. (2007), Weight Status in Young Girls and the Onset of Puberty, Pediatrics, 119 pp. 624-630. Paul B Kaplowitz (2009), Precocious Puberty eMedicine/webMD pp. Berkey CS, Gardner JD, Frazier AL, et al. (2000), Relation of Childhood Diet and Body Size to Menarche and Adolescent Growth in Girls, American Journal of Epidermiology, 152 (5 ), pp. 446-452. Story M, Stang J (2012 ), Chapter 3: Nutrition needs of Adolescent Guidelines for Adolescent N utrition Services, Univerity of Minesota, pp.21-34.

68. Whitney EN,Rolfes SR (2015), Water and the Major Minerals Understanding

69.

70.

71.

72.

73.

74.

75.

76.

N utrition, Cengage Learning, pp.386-427. Aoe S, Toba Y, Yamamura J, et al. (2001), Controlled trial of the effects of milk basic protein (MBP) supplementation on bone metabolism in healthy adult women., Biosci Biotechnol Biochem, 65 (4 ), pp. 193-198. Black RE, Williams SM, Jones IE, et al. (2002), Children who avoid drinking cow milk have low dietary calcium intakes and poor bone health, American Journal of Clinical N utrition 76 (3), pp. 675-680. Jirapinyo P, Wongarn R, Limsathayourat N, et al. (1997), Adolescent height: relationship to exercise, milk intake and parents' height, J Med Assoc Thai. , 80 (10), pp. 642-646. Okada T (2004), Effect of cow milk consumption on longitudinal height gain in children American Journal of Clinical N utrition, 80 (4), pp. 1088-1089. Nutrition AAoP-Co (November 1999), Calcium requirement of Infants, Children, and Adolescents, Pediatrics 104, pp. 5 Guyton AC, Hall JE (2006), Parathyroid Hormone, Calcitonin, Calcium and Phosphate Metabolism, Vitamin D, Bone, and Teeth, Texbook of Mecical Physiology, Elservier Saunder, pp.978-995. Holick MF (2001), The influence of vitamin D on bone health across the life cycle, The Journal of N utrition 135 pp. 2726-2727. Hà Huy Khôi (1994), Chất khoáng và vitamin, Dinh dưỡng hợp lý và sức khoẻ Nhà Xuất Bản Y Học, pp.38-52.

77. Whitney EN, Rolfes SR (2015), The Fat-Solube Vitamins: A, D, E and K

78.

79.

80.

81.

Understanding N utrition, Cengage Learning pp.354-386. Thompson G (2006), Vitamin and Mineral Suplements, Handbook of clinical nutrition, Mosby Elsevier, pp.589-595. Thompson JL, Manore MM, and Linda A. Vaughan (2016), Nutrients involved in Energy Metabolism The Science of N utrition Pearson Benjamin Cummings pp.314-249. American Academy of Pediatrics (2004), Trace Elements Pediatric N utrition Handbook American Academy of Pediatrics, pp.313-329. Heimburger DC (2006), Nutrients, Metabolism, Requirment and Sources Handbook of clinical nutrition, Mosby Elsevier, pp.44-137.

82. Whitney EN, Rolfes SR (2015), The trace minerals Understanding N utrition,

Cengage Learning pp.428-462.

162

83.

84.

85.

86.

87.

88.

89.

[cited; Available

(2014)

from:

90.

Sandstead HH (1991), Zinc Deficiency A Public Health Problem, JAMA Pediatrics, 145 (8), pp. 853-859. Nguyễn Thanh Danh (2002), Vai trò của yếu tố vi lượng kẽm trong phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em, Luận án Tiến sĩ Y học, Bộ Môn Nhi Đại Học Y Dược TPHCM. Chen XC, Jin TA, He HS, et al. (1985), Low levels of zinc in hair and blood, pica, anorexia, and poor growth in Chinese preschool children, American Journal Clinical N utrition, 42 (4), pp. 894-700. Nguyễn Thanh Danh (2003), Kẽm và sự phát triển tầm vóc trẻ em Dinh dưỡng và tầm vóc Thành phố Hồ Chí Minh Hội Dinh Dưỡng TPHCM, pp.17-25. Castillo-Durán C, García H, Venegas P, et al. (1994), Zinc supplementation increases growth velocity of male children and adolescents with short stature, Acta Paediatrica, 83 (8), pp. 833-837. Șıklar Z, Tuna C, Dallar Y, et al. (2003), Zinc Deﬁciency: a Contributing Factor of Short Stature in Growth Hormone Deﬁcient Children, Journal of Tropical Pediatrics, 49, pp. 187-188. Cherry K. Stages of Sleep. http://psychology.about.com/od/statesofconsciousness/a/SleepStages.htm. Brandon P. Short Stature and Obesity May Result from Disrupted Sleep. (2014) [cited; Available from: http://www.sleepdisorders.about.com.

91. WebMD. Stages of Sleep: REM and Non-REM Sleep. (2014) [cited; Available

from: http://www.webmd.com/sleep-disorders/excessive-sleepiness-10/sleep-101.

93.

94.

92. Weiss S,Corkum P (2012 ), Pediatric Behavioural Insomnia – “Good Night, Sleep Tight” for Child and Parent, Insomnia Round of Canadian Sleep Society,1 (5). Boyar R, Finkelstein J, Roffwarg H, et al. (1972), Synchronization of Augmented Luteinizing Hormone Secretion with Sleep during Puberty, N Engl J Med, 287, pp. 582-586. Gozal D, Capdevila OS, and Kheirandish-Gozal L (2008), Metabolic Alterations and Systemic Inflammation in Obstructive Sleep Apnea among Nonobese and Obese Prepubertal Children, American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 177 (10), pp. 1142-1149.

95. WHO.

Physical

activity.

(2014

[cited; Available

from:

) http://www.who.int/topics/physical_activity/en/.

96.

97.

98.

99.

Borer KT (1995), The Effects of Exercise on Growth, Sports Medicine, 20 (6), pp. 375-397. Bradney M, Pearce G, Naughton G, et al. (1998), Moderate Exercise During Growth in Prepubertal Boys: Changes in Bone Mass, Size, Volumetric Density, and Bone Strength: A Controlled Prospective Study, Journal of Bone and Mineral Research, 13 (12), pp. 1814-1821. Bass S, Pearce G, Bradney M, et al. (1998), Exercise Before Puberty May Confer Residual Benefits in Bone Density in Adulthood: Studies in Active Prepubertal and Retired Female Gymnasts, Journal of Bone and Mineral Research, 13 (3), pp. 500-507. Hobart JA, Smucker DR (2000), The Female Athlete Triad, Am Fam Physician, 61, pp. 3357-3364.

100. WHO (2010), Global Recommendation on Physical Activity for HealthWorld Health Organization, in Recommended population levels of physical activity for health - Age group: 5-17 years old World Health Organization. pp. 17-22.

163

101. Vasiliu O, Muttineni J, and Karmaus W (2004 ), In utero exposure to organochlorines and age at menarche, Human Reproduction, 19 (7), pp. 1506- 1512.

lactational exposure

102. Gladen BC, Ragan NB, and Rogan WJ (2000), Pubertal growth and development to polychlorinated biphenyls and and prenatal and dichlorodiphenyl dichloroethene, The Journal of Pediatrics, 136 (4), pp. 490-496. 103. Krstevska-Konstantinov M, Charlier C, Craen M, et al. (2001), Sexual precocity after immigration from developing countries to Belgium: evidence of previous exposure to organochlorine pesticides, Human Reproduction, 16 (5 ), pp. 1020- 1026.

104. Mol N, Sorensen N, Weihe P, et al. (2002), Spermaturia and serum hormone concentrations at the age of puberty in boys prenatally exposed to polychlorinated biphenyls, European Journal Endrocrinology 146, pp. 357-363.

105. Guo YL, Lambert GH, Hsu C-C, et al. (2004), Yucheng: health effects of prenatal exposure to polychlorinated biphenyls and dibenzofurans, International Archives of Occupational and Environmental Health, 77 (3), pp. 153-158.

106. Schoeters G, Hond ED, Dhooge W, et al. (2008), Endocrine Disruptors and Abnormalities of Pubertal Development, Basic & Clinical Pharmacology & Toxicology, 102 (2), pp. 168-175.

107. Warner M, Samuels S, Mocarelli P, et al. (2004), Serum Dioxin Concentrations and Age at Menarche, Environ Health Perspec, 112 (13 ), pp. 1289–1292. 108. Michels BH, Michele M, E. TP, et al. (2000), Age at Menarche and Tanner Stage in Girls Exposed In Utero and Postnatally to Polybrominated Biphenyl, Epidemiology, 11 (6), pp. 641-647.

109. Selevan SG, Rice DC, Hogan KA, et al. (2003), Blood Lead Concentration and Delayed Puberty in Girls, N ew England Journal of Medicine 348, pp. 1527-1536. 110. Michael G. Wade, Daniel Desaulniers, Karen Leingartner, et al. (1997), Interactions between endosulfan and dieldrin on estrogen-mediated processes in vitro and in vivo, Reproductive Toxicology, 11 (6), pp. 791–798. stature.

111. Kaneshiro NK. Short

[cited; Available

(2011)

from:

http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/003271.htm.

112. Neinstein LS, Kaufman FR (2008), Puberty - Abnormal Growth and

Development, Adolescent Health Care Lippincott William & Wilkins.

113. Cepeda ML, Allen FH, Cepeda NJ, et al. (2000), Physical growth, sexual maturation, body image and sickle cell disease, Journal of the N ational Medical Association 92 (1 ), pp. 10-14.

114. Kliegman RM (2011), N elson Textbook of Pediatrics, 19 Elsevier Saunders, USA. 115. Checkley W, Epstein LD, Gilman RH, et al. (2013 ), Effects of Acute Diarrhea on Linear Growth in Peruvian Children, American Journal of Epidermiology 157 (2), pp. 166-175.

116. FAO,WHO (1992), Worls Declaration and Plan of Action for Nutrition,

International Conference on N utrition Rome.

117. Austrian National Nutrition Action Plan (2011).

118. Country Health Plan 10th 2011-2015 of Malaysia (2012), Health Mo.

119. National Nutrition Action Plan 2011-2015 of Kenya (2013), Ministry of Public

Health and Sanitation of Republic of Kenya.

120. National Plan of Action for Food and Nutrition 2011-2015 of Myanma (2013).

164

Available

from:

121. WHO Global Database on National Nutrition Policies and Programmes. (2012) https://extranet.who.int/nutrition/gina/en,

[cited; https://extranet.who.int/nutrition/gina/en/advanced-search.

122. Directorate-General for Health and Consumers (2010), Current Implementation status of the Strategy for Europe on Nutrition, Overweight and Obesity related health issues Luxembourg.

123. Nigeria National Planning Commission (2005 ), Policy - N ational Plan of Action

on Food and N utrition in N igeria, Commission NNP.

124. Ministry of Health of Republic of South Sudan (2012), Health Sector

Development Plan 2012-2016, Sudan MoHoRoS.

125. WHO. Policy - National Plan of Action on Food and Nutrition in India. (2000) [cited; Available from: https://extranet.who.int/nutrition/gina/en/node/8754. 126. Average Male Height By Country. Average Male Height By Country Updated

(official data) scientific research. (2009) [cited.

127. Zhai F, Fu D, Du S, et al. (2001), What is China doing in policy-making to push back the negative aspects of the nutrition transition?, Public Health N utrition, 5, pp. 269-273.

128. Hye Kyung Park (2008), Nutrition policy in South Korea, Asia Pac J Clin N utr 17

pp. 343-345.

129. Ministry of Health Japan (2004), Dietary Reference Intake for Japanese 2005,

Ministry of Health LaWJ.

130. FAO,WHO (1992), Final Report of the Conference International Conference on

N utrition Rome. 131. WHO,Thailand

Institute of Nutrition. Action

[cited; Available

(SAC).

(2012)

- School-based nutrition programmes - School feeding programmes - Preschool-age children (Pre- SAC)|School age children from: https://extranet.who.int/nutrition/gina/en/node/14309.

132. Snyder LB (2007), Health Communication Campaigns and Their Impact on Behavior, Journal of N utrition Education and Behavior, 39 (2 ), pp. 32-40. 133. Sethi V (2003), Effect of nutrition education of mothers on infant feeding

practices, The Indian Journal of Pediatric, 70 (6 ), pp. 463-466.

134. Trần Thị Xuân Ngọc (2012 ), Thực trạng và hiệu quả can thiệp thừa cân béo phì của mô hình truyền thông giáo dục dinh dưỡng ở trẻ em từ 6-14 tuổi tại Hà N ội Luận án Tiến sĩ, Viện Dinh Dưỡng Viện Dinh Dưỡng.

135. Phạm Thị Đức Hạnh (2013), Tác động của truyền thông giáo dục dinh dưỡng và sử dụng nguồn thưc phẩm có tại địa phương đến kiến thức, thực hành nuôi dưỡng trẻ và tình trạng dinh dưỡng của trẻ em dưới 5 tuổi tại xã Xuân Quang, huyện Chiêm Hoá, Tuyên Quang Luận văn Thạc sĩ Y học, Khoa Y tế công cộng Đại Học Y Hà Nội.

136. Phạm Hoàng Hưng (2010), Hiệu quả của truyền thông tích cực đến đa dạng hoá bữa ăn và tình trạng dinh dưỡng bà mẹ trẻ em, Luận án Tiến sĩ Y học, Viện Dinh dưỡng.

137. Lê Bạch Mai (12/2015), Khẩu phần canxi của người Việt, Giải pháp Dinh dưỡng

phòng chống loãng xương ở cộng đòng Hà Nội.

138. Lloyd T, Andon MB, Rollings N, et al. (August 18, 1993), Calcium Supplementation and Bone Mineral Density in Adolescent Girls, JAMA 270 (7 ), pp. 4.

165

139. Dibba B, Prentice A, Ceesay M, et al. (2000), Effect of calcium supplementation on bone mineral accretion in Gambian children accustomed to a low-calcium diet, American Journal Clinical N utrition, 71 (2), pp. 544-549.

140. Brown KH, Peerson JM, Rivera J, et al. (2002), Effect of supplemental zinc on the growth and serum zinc concentrations of prepubertal children: a meta-analysis of randomized controlled trials, American Journal Clinical N utrition, 75 (6), pp. 1062-1071.

141. Viện Dinh Dưỡng Quốc Gia. Tình hình thiếu vi chất dinh dưỡng (2011) [cited; from: http://viendinhduong.vn/news/vi/194/119/0/a/tinh-hinh-thieu-vi-

Available chat-va-ke-hoach-hanh-dong-ve-tang-cuong-vi-chat-vao-bot-my-o-viet-nam.aspx.

142. Nguyễn Xuân Ninh (2010), Bổ sung kẽm làm tăng tốc độ tăng trưởng và nồng độ IGF-I ở trẻ Việt Nam thấp còi, Dinh dưỡng và gia tăng tăng trưởng của người Việt N am, Nhà Xuất Bản Y Học, pp.189-203.

143. UBND Huyện Củ Chi. Trang thông tin Huyện Củ Chi. (2016) [cited; Available

from: http://www.cuchi.hochiminhcity.gov.vn/default.aspx.

144. Cục Thống Kê TPHCM (2010), Dân số và mật độ dân số năm 2010 phân theo

quận, huyện, Phòng Thống Kê Tổng Hợp, Cục Thống Kê TPHCM.

145. Cochran WG (1977), Sampling Techniques, 3, John Wiley & Son, New York,

USA.

146. WHO. Cut-off points and sumary statistics. (2016) [cited; Available from:

147.

http://www.who.int/nutgrowthdb/about/introduction/en/index5.html. Jacob J,Matell MS (1971), Three-point Likert scale are good enough, Journal of Marketing Research, 8 (4), pp. 495-500.

148. Bộ Y Tế (2012), N hu cầu dinh dưỡng khuyến nghị cho người Việt N am Nhà Xuất

Bản Y Học Hà Nội - Việt Nam

149. Williams AF (2013), Peadiatric Nutrition, Clinical N utrition Wiley Blackwell,

pp.420-476.

150. Phan Thị Thuỷ (1996), Tình trạng dinh dưỡng và khẩu phần thực tế của trẻ em nữ

vị thành niên vùng ven biển Lệ Thuỷ Quảng Bình Viện Dinh Dưỡng Quốc Gia

151. Trần Thị Minh Hạnh (2004 ), Khảo sát tình trạng dinh dưỡng học sinh đầu cấp 2 tai Thành phố Hồ Chí Minh đầu năm học 2002 - 2003, Dinh dưỡng và tầm vóc Thành phố Hồ Chí Minh, Hội Dinh dưỡng TP. Hồ Chí Minh, pp.1-16. (2016), Một phân

tích đánh giá có vấn đề

152. Nguyen Van Tuan

tuanvannguyen.blogspot.com.

153. Herman-Giddens M. (2012), Earlier Puberty: Age 9 or 10 for Average U.S Boy 154. Sherar LB, Mirwald RL, Adam D. G, et al. (2005), Prediction of Adult Height Using Maturity-Based Cumulative Height Velocity Curves Pediatrics 147 pp. 508-514.

155. Papadimitrou A (2002), Sexual maturation of Greek boys, Anals of Human

Biology, 26 (1), pp. 105-108.

156. Sorensen K (2011), Recent Changes in Pubertal Timing in Healthy Danish Boys:

Associations with Body Mass Index, Endocrine Society pp.

157. Kumanov P (2016), Physical Changes During Pubertal Transition Puberty Physiology and Abnormality, Springer International Publishing Switzerland, pp.39-64.

158. Tomova A (2011), Timing of pubertal maturation according to the age at first

conscious ejaculation, Andrologia, 43 (3 ), pp. 163-166.

166

159. Ruveyde Bundak et al (2008), Puberty and Pubertal Growth in Healthy Turkish Girls: No evidence for secular trend, J Clin Res Pediatr Endocrinol., 1 (1), pp. 8- 14.

160. Rabbani A (2010), Assessment of Pubertal Development in Iranian Girls, Iranian

Journal of Pediatrics, 20 (2), pp. 160-166.

161. Herman-Giddens M, Slora EJ, Wasserman RC, et al. (1997), Secondary Sexual Characteristics and Menses in Young Girls Seen in Office - Practice: A Study from the Pediatric Research in Office Settings Network, Pediatrics 99, pp. 505- 512.

162. Sun SS, Schubert CM, Chumlea WC, et al. (2002), National Estimates of the Timing of Sexual Maturation and Racial Differences Among US Children, Pediatrics, 110 (5), pp.

163. Song Y et al (2016), Age at spermarche: 15-year trend and its association with body mass index in Chinese school-aged boys, Pediatric Obesity, 11 (5), pp. 369- 374.

164. Trần Thị Minh Hạnh VQH, Phạm Ngọc Oanh, Đỗ Thị Ngọc Diệp, Lê Thị Kim Quí, (2012), Tình trạng dinh dưỡng học sinh trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh, Dinh dưỡng và tầm vóc 8(3), pp.

165. Trung tâm Dinh Dưỡng TP. Hồ Chí Minh (2015), Tình trạng dinh dưỡng học đường, Đánh giá phần mềm tình trạng dinh dưỡng học sinh, Thành phố Hồ Chí Minh

166. Nguyễn Thị Thanh Bình VVĐ, Phan Lê Thu Hằng, Nguyễn Khắc Minh, Phạm Văn Hán, (2015), Thực trạng thừa cân, béo phì và một số yếu tố liên quan ở học sinh hai trường Trung học cơ sở quận Ngô Quyền, Hải Phòng, năm 2015, Y Học Dự Phòng, 11 (171), pp. 37.

167. Adair LS, Gordon-Larsen P, (2001), Maturational timing and overweight prevalence in US adolescent girls, American Journal of Public Health, 91 (4), pp. 642-644.

168. Davison KK, Susman EJ, and Birch LL (2003 ), Percent Body Fat at age 5 predict Earlier Pubertal Development among girl at age 9 Pediatrics 111 (4 ), pp. 815-821 169. Pantsiotou K (2007), Data on pubertal development in Greek boys. A longitudinal

study., Hormones Athen, 6 (2), pp. 148-151.

170. Tornova A,Kumanov P (2010), Growth and Development of Male Extenal Genitalia Arch Pediatics Adolescent Medicine, 164 (12 ), pp. 1151-1157. 171. Li YH MH, Chen HS, Su Z, Gu YF, Du ML, (2009), Longitudinal study of the pattern of pubertal development in Cantonese schoolgirls, Chinese Juornal of Pediatrics, 47 (6), pp. 410-415.

172. Viện Dinh Dưỡng Quốc Gia (2012), Kết quả Tổng điều tra dinh dưỡng toàn quốc 2010 và Giới thiệu Chiến lược Dinh dưỡng giai đoạn 2010 - 2020 Hội nghị triển khai Chiến lược Quốc gia về Dinh dưỡng giai đoạn 2010-2020, Hà Nội Viện Dinh Dưỡng Quốc Gia.

173. Mirzaee HS, Mosallanejad A, Rabbani A, et al. (2016), Assessment of Sexual Maturation Among Girls With Special Needs in Tehran, Iran, Iranian Journal of Pediatrics, 26 (5), pp.

174. Tornova A (2016), Body Weight and Puberty Puberty Physiology and

Abnormality, Springer International Publishing Switzerland, pp.95-108.

175. Demerath EW, Schubert CM, Maynard LM, et al. (2006), Do Changes in Body Mass Index Percentile Reflect Changes in Body Composition in Children? Data From the Fels Longitudinal Study, Pediatrics 117 (3), pp. 487-495.

167

176. Hermanussen M (2016), Growth in Childhood and Puberty Puberty Physiology and Abnormality, Springer International Publishing Switzerland, pp.65-76. 177. Hà Huy Khôi (2005), Dinh dưỡng dự phòng các bệnh mạn tính, Nhà Xuất Bản Y

Học Hà Nội

178. Nubeam D (2000), Health literacy as a public health goal: a challenge for contemporary health education and communication strategies into the 21st century, Health Promotion International, 15 (3), pp. 259-267.

179. Hà Huy Khôi (1996), Mối quan hệ tương hỗ giữa các chất dinh dưỡng trong cơ thể Mấy vấn đề dinh dưỡng trong thời kỳ chuyển tiếp, Nhà Xuất Bản Y Học pp.25-34.

180. Allen IE, Seaman CA. Likert Scales and Data Analyses. (2007) [cited; Available http://asq.org/quality-progress/2007/07/statistics/likert-scales-and-data-

from: analyses.html.

181. McLeod

S. Likert

scales.

(2008)

[cited; Available

from:

http://www.simplypsychology.org/likert-scale.html.

168

Phụ lục 1: BIẾN SỐ VÀ ĐỊNH NGHĨA BIẾN SỐ

STT

Biến số/chỉ số

Loại

Giá trị

Định nghĩa - Công cụ đo lường

TL TK

Bảng câu hỏi 1 (Questionaire 1)

0, 1, 2, …

Tuổi

2 Giới

Định lượng không liên tục Định tính

1: Trai 2 : Gái

Cân nặng (kg)

Tính tròn theo năm tuổi đến ngày điều tra. 1. Trai 2. Gái Cân Tanita

Chiều cao (cm)

Thước Microtore

Tỉ lệ mỡ cơ thể

Định lượng Liên tục Định lượng Liên tục Định lượng Liên tục

Trọng lượng khối mỡ (Fat mass)

Định lượng Liên tục

Trọng lượng khối không mỡ (FFM - Free fat mass) Trọng lượng khối cơ (Muscle mass)

Định lượng Liên tục

10 Trọng lượng khối

Định lượng Liên tục

Cân điện trở Tanita phân tích thành phần cơ thể Cân điện trở Tanita phân tích thành phần cơ thể Cân điện trở Tanita phân tích thành phần cơ thể Cân điện trở Tanita phân tích thành phần cơ thể Cân điện trở Tanita phân tích thành phần cơ thể

nước (TBW = Total Body Water) 11 Tỉ lệ phần trăm

Định lượng Liên tục

trọng lượng khối nước (TBW%)

12 Chỉ số khối cơ

Định lượng Liên tục

thể (BMI = Body Mass Index)

Phân lớp thành định tính

Suy dinh dưỡng Bình thường Thừa cân – BP

13 Tình trạng dinh dưỡng (Z-score BMI/tuổi WHO 2008)

14 Dấu hiệu vỡ tiếng Định tính

15 Dấu hiệu nổi mụn

Định tính

trứng cá 16 Dấu hiệu xuất

Định tính

tinh

Có Không Có Không Có Không

Cân điện trở Tanita phân tích thành phần cơ thể Cân điện trở Tanita phân tích thành phần cơ thể SDD: <5 percentiles BT: 5 – 95 percentiles TC- BP:>95percentiles 1. Có 2. Không 1. Có 2. Không 1. Có 2. Không

169

/ hành kinh lần đầu (XT-HK) 17 Giai đoạn phát

Định tính

triển lông mao ở bộ phận sinh dục (PH)

Ta nne r JM

Giai đoạn 1 Giai đoạn 2 Giai đoạn 3 Giai đoạn 4 Giai đoạn 5

Định tính

Ta nne r JM

18 Giai đoạn phát triển mầm vú ở trẻ nữ hoặc phát triển tinh hoàn ở trẻ nam (G-B)

Định tính

19 Giai đoạn dậy thì (biến mới từ biến 18 và 19)

1. Giai đoạn 1 2. Giai đoạn 2 3. Giai đoạn 3 4. Giai đoạn 4 5. Giai đoạn 5 1. Giai đoạn 1 2. Giai đoạn 2 3. Giai đoạn 3 4. Giai đoạn 4 5. Giai đoạn 5 Lấy giai đoạn nào cao hơn của PH hoặc G-B

Giai đoạn 1 Giai đoạn 2 Giai đoạn 3 Giai đoạn 4 Giai đoạn 5 Giai đoạn 1 Giai đoạn 2 Giai đoạn 3 Giai đoạn 4 Giai đoạn 5

20 Kích thước mầm vú (Breast size)

Định lượng Liên tục

21 Kích thước tinh

Định lượng Liên tục

Đo bằng thước cứng, vạch chia độ nhỏ nhất = 1mm Genitalia size = GH x GW x GT

hoàn (tổng hợp từ biến GH, GW, GT)

Định lượng Liên tục

22 Tuổi bắt đầu dậy thì (biến mới từ biến 20 và 1)

Định lượng Liên tục

Tương đương tuổi khi dậy thì giai đoạn 2 theo tiêu chuẩn Tanner JM Tương đương tuổi khi dậy thì giai đoạn 5 theo tiêu chuẩn Tanner JM

23 Tuổi phát triển hoàn tất các đặc tính sinh dục thứ phát (biến mới từ biến 20 và 1)

Bảng câu hỏi 2 (Questionaire 2)

Kiến thức

Định tính

Có Chưa

1. Có 2. Chưa

Định tính

1. Có 2. Không

1. Cha mẹ 2. Sách, thầy cô 3. Bạn bè 4. Tự đọc 5. Không biết

Định tính

24 Đã từng được cung cấp kiến thức về độ tuổi dậy thì (B1) 25 Nguồn cung cấp thông tin về tuổi dậy thì (B2.1 đến B2.0 = 5 cột số liệu – Câu hỏi nhiều lựa chọn) 26 Kiến thức về độ tuổi dậy thì (B3)

10-15 tuổi 18 tuổi Không biết

1. 10-15 tuổi 2. 18 tuổi 0. Không biết

170

1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Chọn 1/ biến 26 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

không biết

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Chọn 1/ biến 28 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

không biết

27 Đánh giá kiến thức về độ tuổi dậy thì (biến mới từ biến 26) 28 Kiến thức về sự tăng trưởng thể chất nhanh hơn trong độ tuổi dậy thì (B4) 29 Đánh giá kiến thức về sự tăng trưởng thể chất ở tuổi dậy thì (biến mới từ biến 28)

30 Kiến thức về độ

Định tính

25 tuổi 18 tuổi Hết tuổi dậy thì Không biết

1. 25 tuổi 2. 18 tuổi 4. Hết tuổi dậy thì 0. Không biết

tuổi dừng tăng trưởng chiều cao (B5)

1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Chọn 4/biến 30 2. Chọn 1, 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

không biết

Tập hợp thành định tính

1. Tốt 2. Trung bình 3. Chưa tốt

1. Đúng 3/3 2. Đúng 2/3 3. Đúng <1/3

31 Đánh giá kiến thức về độ tuổi dừng tăng trưởng chiều cao (biến mới từ biến 30) 32 Kiến thức chung về các yếu tố liên quan đến sự phát triển tầm vóc giai đoạn dậy thì (Biến mới tổng hợp từ biến 27, 29, 31)

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

33 Kiến thức về ảnh hưởng của ăn uống lên chiều cao (B6) 34 Đánh giá kiến

1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Chọn 1/ biến 33 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

không biết

Định tính

1. Có 2. Không

1. Canxi 2. Vitamin A 3. Kẽm 4. Sắt 5. Đạm 6. Không biết

thức về ảnh hưởng của ăn uống lên sự phát triển chiều cao (biến mới từ 33) 35 Kiến thức về các chất dinh dưỡng giúp tăng chiều cao (B7.1 đến B7.0 = 6 cột số liệu – câu hỏi nhiều lựa chọn)

171

Định tính

36 Kiến thức về thực phẩm tốt nhất để tăng chiều cao (B8)

37 Đánh giá kiến

Sữa+ chế phẩm Đạm Bột Rau quả Không biết 1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Sữa và chế phẩm 2. Đạm 3. Bột 4. Rau quả 0. Không biết 1. Chọn 1/ biến 36 2. Chọn 2, 3, 4, 0

Tập hợp thành định tính

không biết

thức về thực phẩm tốt nhất để tăng chiều cao (biến mới từ biến 36)

Định tính

1. Có 2. Khi ăn cả xương,

Định tính

Có Khi ăn cả xương, vỏ Không biết Có Không Không biết

vỏ 0. Không 1. Có 2. Không 0. Không biết

38 Kiến thức về việc tôm, cá nhỏ cung cấp canxi ngoài sữa (B9) 39 Kiến thức về đậu hũ là thực phẩm cung cấp canxi ngoài sữa (B10)

40 Đánh giá kiến

1. Chọn 2/biến 38 và

1. Đúng 2. Sai hoặc

1/biến 39

Tập họp thành định tính

không biết

2. Tất cả trường hợp

còn lại

thức về các thực phẩm cung cấp canxi ngoài sữa (biến mới từ 38 và 39)

41 Kiến thức về

Định tính

lượng thực phẩm giàu đạm nên ăn hàng ngày (B11)

Dưới 50g 50-100g 100-200g Trên 200g 1. Đúng 2. Sai

1. Dưới 50g 2. 50-100g 3. 100-200g 4. Trên 200g 1. Chọn 3/biến 41 2. Chọn 1, 2, hoặc 0

Tập họp thành định tính

42 Đánh giá kiến thức về lượng thực phẩm giàu đạm nên ăn hàng ngày (biến mới từ biến 41)

43 Kiến thức về việc

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

dùng muối I ốt hàng ngày giúp tăng chiều cao (B12) 44 Đánh giá kiến

1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Chọn 1/biến 43 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

không biết

thức về việc dùng muối I ốt hàng ngày giúp tăng chiều cao (biến mới từ 43)

45 Đánh giá kiến

thức về dinh dưỡng (biến mới

Tập hợp thành định tính

1. Tốt 2. Trung bình 3. Chưa tốt

1. Đúng 4-5/5 2. Đúng 2-3/5 3. Đúng 0-1/5

172

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Chọn 1 / biến 46 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập họp thành định tính

không biết

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

từ 5 biến 34, 37, 40, 42, 44) 46 Kiến thức về vai trò của phơi nắng buổi sáng hàng ngày trong việc tăng chiều cao (B13) 47 Đánh giá kiến thức về vai trò của phơi nắng buổi sáng hàng ngày trong việc tăng chiều cao (biến mới từ 46) 48 Kiến thức về vai trò của vận động thể lực trong tăng chiều cao (B14)

1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Chọn 1 / biến 48 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập họp thành định tính

không biết

49 Đánh giá kiến thức về vai trò của vận động thể lực trong tăng chiều cao (biến mới từ 48)

50 Kiến thức về thời

Định tính

gian vận động cần thiết trong ngày (B15)

51 Đánh giá kiến

Dưới 30 phút 30ph – 1 giờ Trên 1 giờ Không biết 1. Đúng 2. Sai

1. Dưới 30 phút 2. 30ph – 1 giờ 3. Trên 1 giờ 0. Không biết 1. Chọn 2 hoặc 3 /biến 50

2. Chọn 1, hoặc 0

Tập họp thành định tính

thức về thời gian vận động cần thiết trong ngày (biến mới từ biến 50)

Tập họp thành định tính

1. Tốt 2. Trung bình 3. Chưa tốt

1. Đúng 2/2 2. Đúng 1/2 3. Đúng 0/2

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 3. Không biết

1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Chọn 1/biến 53 2. Chọn 2 hoặc 3

Tập họp thành định tính

không biết

52 Đánh giá kiến thức đúng với vận động (biến tổng hợp từ các biến 49, 51) 53 Kiến thức về vai trò của giấc ngủ với chiều cao (B16) 54 Đánh giá kiến thức về vai trò của giấc ngủ với chiều cao (biến

173

Định tính

mới từ 53) 55 Kiến thức về thời gian ngủ cần thiết trong đêm (B17)

56 Đánh giá kiến

Dưới 6 giờ 6-8 giờ Trên 8 giờ 1. Đúng 2. Sai

1. Dưới 6 giờ 2. 6-8 giờ 3. Trên 8 giờ 3. Chọn 2 /biến 55 4. Chọn 1 hoặc 3

Tập họp thành định tính

thức về thời gian ngủ đủ giấc trong đêm (biến mới từ 55)

57 Kiến thức về giấc

Định tính

ngủ trưa (B18)

Định tính

58 Kiến thức về thời gian nên ngủ buổi trưa (B19)

1. Nên 2. Không nên 0. Không biết 1. Dưới 2 giờ 2. Nhiều hơn 2 giờ 0. Không biết

59 Đánh giá kiến

Tập họp thành định tính

Nên Không nên Không biết Dưới 2 giờ Nhiều hơn 2 giờ Không biết 1. Tốt 2. Trung bình 3. Chưa tốt

1. Đúng 2/2 2. Đúng 1/2 3. Đúng 0/2

thức đúng về giấc ngủ (biến mới tập họp từ các biến 54, 56)

60 Kiến thức về môi

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

trường ô nhiễm ảnh hưởng đến chiều cao (B20)

61 Đánh giá kiến

1. Đúng 2. Sai

1. Chọn 1/biến 60 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập họp thành định tính

thức về môi trường ô nhiễm ảnh hưởng đến chiều cao (biến mới từ biến 60)

62 Kiến thức về việc

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

bệnh lý có thể ảnh hưởng đến tăng chiều cao (B21) 63 Đánh giá kiến

1. Đúng 2. Sai

1. Chọn 1/biến 62 2. Chọn 2 hoặc 3

Tập họp thành định tính

thức về bệnh có ảnh hưởng đến tăng chiều cao (biến mới từ biến 62)

64 Kiến thức về việc

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

1. Đúng 2. Sai

1. Chọn 2/biến 64 2. Chọn 1 hoặc 0

ăn ở hàng quán bên ngoài không đảm bảo vệ sinh (B22) 65 Đánh giá kiến thức về việc ăn uống ở hàng quán

Tập họp thành định tính

174

bên ngoài không đảm bảo vệ sinh (biến mới từ biến 64)

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

66 Kiến thức về rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh (B23)

1. Đúng 2. Sai

1. Chọn 1/biến 66 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập họp thành định tính

67 Đánh giá kiến thức về rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh (biến mới từ biến 66)

68 Đánh giá kiến

Tập họp thành định tính

1. Tốt 2. Trung bình 3. Chưa tốt

1. Đúng 2/2 2. Đúng 1/2 3. Đúng 0/2

thức đúng về vệ sinh ăn uống (biến mới từ các biến 65, 67)

Thái độ

69 Thái độ mong

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

Định tính

1. Có 2. Không

Cha mẹ Sách giáo khoa, thầy cô Bạn bè Tự đọc Không biết

muốn biết cách tăng chiều cao trong độ tuổi dậy thì (C1) 70 Thái độ mong muốn nhận các thông tin đó từ nguồn (C2.1 đến C2.0 = 4 cột số liệu – câu hỏi có thể lựa chọn nhiều trả lời)

71 Ý thích uống sữa

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

và các thức ăn chế biến từ sữa (C3)

1. Chọn 1 /biến 71 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

1. Đúng 2. Sai hoặc không biết

72 Đánh giá thái độ về ý thích uống sữa và ăn các thức ăn chế biến từ sữa (biến mới từ biến 72)

Định tính

1. Có 2. Không

73 Lý do trẻ thích uống sữa và các thức ăn chế biến từ sữa (C4.1 đến C4.4 = 4 cột số liệu – câu hỏi có

Tốt cho sức khoẻ Giúp tăng chiều cao Ngon miệng Thói quen mỗi

175

ngày

thể lựa chọn nhiều trả lời)

74 Thái độ thích ăn

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

1. Chọn 1/ biến 74 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

1. Đúng 2. Sai hoặc không biết

các loại cá tép nhỏ cả xương cả vỏ (C5) 75 Đánh giá thái độ thích ăn các loại cá tép nhỏ cả xương cả vỏ (biến mới từ biến 74)

Định tính

76 Thái độ thích ăn đậu hũ (C6)

Có Không Không biết 1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Có 2. Không 0. Không biết 1. Chọn 1/ biến 76 2. Chọn 2 hoặc 0

không biết

Tập hợp thành định tính Tập hợp thành định tính

1. Tốt 2. Trung bình 3. Chưa tốt

1. Đúng 2/2 2. Đúng 1/2 3. Đúng 0/2

77 Đánh giá thái độ thích ăn đậu hũ (biến mới từ 76) 77s Đánh giá thái độ đúng thích ăn các thức ăn giàu canxi ngoài sữa (biến mới từ 75 và 77)

Định tính

78 Thái độ thích ăn thức ăn giàu đạm (C7)

Định tính

Có Không Không biết 1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Có 2. Không 0. Không biết 1. Chọn 1/ biến 78 2. Chọn 2 hoặc 0

không biết

79 Đánh giá thái độ thích ăn thức ăn giàu đạm (biến mới từ biến 78) 80 Thái độ thích ăn

Định tính

hải sản có vỏ (C8)

Có Không Không biết 1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Có 2. Không 0. Không biết 1. Chọn 1/ biến 80 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

không biết

81 Đánh giá thái độ thích ăn hải sản có vỏ (biến mới từ biến 80) 82 Đánh giá thái độ

Tập hợp thành định tính

1. Tốt 2. Trung bình 3. Chưa tốt

1. Đúng 4-5/5 2. Đúng 2-3/5 3. Đúng 0-1/5

đúng về dinh dưỡng (biến số 72, 75, 77, 79, 81)

Định tính

83 Thái độ với việc phơi nắng sáng hàng ngày (C9) 84 Đánh giá thái độ

Có Không Không biết 1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Có 2. Không 0. Không biết 1. Chọn 1/ biến 82 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

không biết

với việc phơi nắng sáng hàng ngày (biến mới từ

176

83)

85 Các lý do trẻ

Định tính

không thích phơi nắng (C10)

1. Đổ mồ hôi, dơ áo 2. Đen da, mất đẹp 3. Mất thời gian học

bài

4. Không có lợi

86 Thái độ thích giờ

Định tính

học thể dục tại trường (C11)

Đổ mồ hôi, dơ Đen da, mất đẹp Mất thời gian học bài Không có lợi Có Không Không biết 1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Có 2. Không 0. Không biết 1. Chọn 1/ biến 86 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

không biết

Định tính

1. Không thích vận

động

87 Đánh giá thái độ thích giờ học thể dục thể thao tại trường (biến mới từ biến 86) 88 Lý do trẻ không thích giờ thể dục tại trường (C12)

2. Không thích môn

89 Thái độ thích trò

Định tính

Không thích vận động Không thích môn TD Không biết Có Không Không biết

0. Không biết 1. Có 2. Không 0. Không biết

chơi vận động vào giờ ra chơi (C13)

90 Đánh giá thái độ

1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Chọn 1/ biến 89 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

không biết

thích chơi trò chơi vận động vào giờ ra chơi (biến mới từ biến 89)

91 Lý do trẻ không

Định tính

1. Sợ dơ quần áo 2. Không thích vận

động

Sợ dơ quần áo Không thích vận động Không biết

3. Không biết

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

thích chơi trò chơi vận động vào giờ ra chơi (C14) 92 Thái độ thích tham gia một môn thể thao (C15)

93 Đánh giá thái độ

1. Chọn 1/ biến 92 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

1. Đúng 2. Sai hoặc không biết

thích tham gia một môn thể thao (biến mới từ biến 92)

94 Đánh giá thái độ

Tập hợp thành định tính

1. Tốt 2. Trung bình 3. Chưa tốt

1. Đúng 3/3 2. Đúng 1-2/3 3. Đúng 0/3

đúng về vận động (biến số tập hợp từ biến 87, 90, 93)

177

95 Thái độ thích đi

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

ngủ sớm trước 10g mỗi đêm (C16)

1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Chọn 1/ biến 95 2. Chọn 2 hoặc 0

không biết

Tập hợp thành định tính

96 Đánh giá thái độ thích đi ngủ sớm trước 10g mỗi đêm (biến mới từ 95)

Định tính

Thích xem tivi Thích game,

1. Thích xem tivi 2. Thích game, chat 3. Thích đọc sách

chat

Thích đọc sách

báo

97 Lý do trẻ không thich đi ngủ sớm trước 10g hàng đêm (C17)

báo

4. Thích lướt net xem tin

5. Thích thức khuya

Thích lướt net xem tin Thích thức

học

khuya học

6. Không biết

Định tính

Không biết Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

98 Thái độ thích ngủ dậy trễ sau 6g sáng hàng ngày (C18)

Định tính

99 Thái độ thích ngủ trưa (C19)

100 Thời gian ngủ

Định tính

trưa trẻ nghĩ là tốt nhất (C20) 101 Thái độ thích ăn ở hàng quán bên ngoài (C21)

102 Đánh giá thái độ

Có Không Không biết Dưới 2 giờ Trên 2 giờ Không biết Có Không Không biết 1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Có 2. Không 0. Không biết 1. Dưới 2 giờ 2. Trên 2 giờ 0. Không biết 1. Có 2. Không 0. Không biết 1. Chọn 2/ biến 101 2. Chọn 1 hoặc 0

không biết

Tập hợp thành định tính

thích ăn ở các hàng quán bên ngoài (biến mới từ biến 101)

103 Thái độ thích rửa

Định tính

Có Không Không biết

1. Có 2. Không 0. Không biết

tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh (C22) 104 Đánh giá thái độ

1. Đúng 2. Sai hoặc

1. Chọn 1/ biến 103 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

không biết

thích rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh (biến mới từ biến 103)

105 Đánh giá thái độ

Tập hợp

1. Tốt

1. Đúng 2/2

178

thành định tính

2. Trung bình 3. Chưa tốt

2. Đúng 1/2 3. Đúng 0/2

đúng về vệ sinh ăn uống (biến tập hợp từ 102, 104)

Thực hành

106 Thực hành tìm

Định tính

hiểu thông tin về tuổi dậy thì (D1)

107 Các thông tin

Định tính

1. Có 2. Không 0. Không biết 1. Tâm lý 2. Làm đẹp 3. Cách ăn uống, vận

thường được tìm hiểu liên quan đến dậy thì (D2)

Có Không Không biết Tâm lý Làm đẹp Cách ăn uống, vận động

108 Uống sữa hàng

Định tính

ngày (D3)

109 Đánh giá về việc

Giới tính Vấn đề khác Có Không Không biết 1. Tốt 2. Chưa tốt

động 4. Giới tính 5. Vấn đề khác 1. Có 2. Không 0. Không biết 1. Chọn 1/biến 108 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

Định tính

uống sữa hàng ngày (biến mới từ biến 108) 110 Lượng sữa uống hàng ngày

111 Đánh giá về

1. Dưới 500ml 2. 500-1000ml 3. Trên 1 lít/ngày 1. Chọn 2 hoặc 3 /biến 110

Tập hợp thành định tính

Dưới 500ml 500-1000ml Trên 1 lít/ngày 1. Đủ (tốt ) 2. Chưa đủ (chưa tốt)

2. Chọn 1

lượng sữa uống (biến mới từ biến 110)

112 Loại sữa được

Định tính

dùng (D5)

1. Sữa bột 2. Sữa nước, sữa

Định tính

113 Lý do trẻ uống sữa hàng ngày (D6)

tươi 3. Sữa chua 1. Tốt cho sức khoẻ 2. Giúp chiều cao 3. Ngon miệng,

thích 4. Thói quen 5. Bố mẹ bắt uống

114 Lý do trẻ không

Định tính

uống sữa (D7)

1. Không thích sữa 2. Sữa không quan

trọng

3. Không có thời

gian

4. Không có sẵn sữa 5. Dị ứng sữa 6. Lý do khác

Sữa bột Sữa nước, sữa tươi Sữa chua Tốt cho sức khoẻ Giúp tăng cao Ngon, thích Thói quen Bố mẹ bắt uống Không thích sữa Sữa không quan trọng Không thời gian Không có sẵn Dị ứng sữa Lý do khác

179

115 Ăn cá tép nhỏ cả

Định tính

xương cả vỏ (D8)

1. Ăn thường xuyên 2. Thỉnh thoảng 0. Không ăn

Định tính

Ăn thường xuyên Thỉnh thoảng Không ăn 1. Tốt 2. Sai hoặc chưa tốt

1. Chọn 1/biến 115 (D8) 2. Chọn 2 hoặc 0

116 Đánh giá thực hành ăn cá tép nhỏ cả xương cả vỏ (biến mới từ biến 115) 117 Ăn đậu hũ (tàu

Định tính

hũ, đậu phụ) (D9)

1. Ăn thường xuyên 2. Thỉnh thoảng 0. Không ăn

118 Đánh giá thực

1. Chọn 1/biến 116 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

Ăn thường xuyên Thỉnh thoảng Không ăn 1. Tốt 2. Sai hoặc chưa tốt

Định tính

1. Người khác nấu

sẵn

hành ăn các thực phẩm giàu canxi ngoài sữa (biến mới từ biến 116) 119 Lý do trẻ thường ăn các thực phẩm giàu canxi (ngoài sữa) (D10)

Người nấu sẵn Ngon, thích Giàu canxi Lý do khác

Định tính

120 Lượng thực phẩm giàu đạm ăn hàng ngày (D11)

Ít Vừa phải Nhiều

2. Ngon, thích 3. Giàu canxi 4. Lý do khác 1. Ít (<50g/ngày) 2. Vừa (100- 200g/ng)

3. Nhiều

>200g/ngày)

121 Đánh giá về

1. Chọn 2/biến 120 2. Chọn 1 hoặc 3

Tập hợp thành định tính

1. Tốt 2. Chưa tốt hoặc sai

lượng thực phẩm giàu đạm ăn hàng ngày (biến mới từ 120)

Định tính

Có Không

1. Có 2. Không

1. Chọn 1/ biến 122 2. Chọn 2

122 Sử dụng muối I ốt trong nấu ăn hàng ngày (D12) 123 Đánh giá về việc sử dụng muối I ốt (biến mới từ 122)

1. Tốt 2. Chưa tốt hoặc sai

124 Tần suất ăn một

Tập hợp thành định tính Định tính

1. Rất ít (<1 lần/

tuần)

Rất ít Vừa phải Nhiều

loại hải sản có vỏ (hàu, sò…) hàng tuần (D13)

2. Vừa phải (1-3 lần/tuần) 3. Nhiều (>3 lần/tuần)

1. Chọn 2/ biến 124 2. Chọn 1 hoặc 3

Tập hợp thành định tính

1. Tốt 2. Chưa tốt hoặc sai

125 Đánh giá về tần suất ăn một loại hải sản có vỏ (hàu, sò…) hàng

180

Tập hợp thành định tính

1. Tốt 2. Trung bình 3. Chưa tốt

1. 5-7/ 7 tốt 2. 2-4/ 7 tốt 3. 0-1/ 7 tốt

Định tính

Có Không

1. Có 2. Không

tuần (biến mới từ 124) 126 Đánh giá thực hành đúng về dinh dưỡng (biến mới từ biến 109, 111, 116, 118, 121, 123, 125) 127 Phơi nắng sớm (dang nắng, ra nắng…) hàng ngày (D14)

128 Đánh giá thực

1. Chọn 1/ biến 127 2. Chọn 2

Tập hợp thành định tính

1. Tốt 2. Sai hoặc chưa tốt

hành phơi nắng (biến mới từ biến 127)

Định tính

129 Lý do trẻ không phơi nắng sớm hàng ngày (D15)

1. Ngủ dậy muộn 2. Đi học, không thời gian 3. Không quan

trọng

Định tính

130 Tham gia trò chơi vận động vào giờ ra chơi (D16)

1. Có 2. Thỉnh thoảng 0. Không 1. Chọn 1/ biến 130 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

Ngủ dậy muộn Đi học, không thời gian Không quan trọng Có Thỉnh thoảng Không 1. Tốt 2. Sai hoặc chưa tốt

131 Đánh giá về thực hành tham gia trò chơi vận động vào giờ ra chơi (biến mới từ biến 130) 132 Chơi thể thao

Định tính

(vận động thể lực tích cực) (D17) 133 Đánh giá về thực

1. Có 2. Thỉnh thoảng 0. Không 1. Chọn 1/ biến 132 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

Có Thỉnh thoảng Không 1. Tốt 2. Sai hoặc chưa tốt

hành chơi thể thao (biến mới từ 132)

134 Số lần đi tập thể

Định tính

thao hàng tuần (D18)

1. Dưới 3 lần/ tuần 2. 3-5 lần / tuần 3. Mỗi ngày

135 Đánh giá về số

lần đi tập thể thao (biến mới từ 134)

136 Lý do trẻ không

Tập hợp thành định tính Định tính

1. Chọn 2 hoặc 3 / biến 134 (D18) 2. Chọn 1 1. Không thích vận

chơi thể thao (D19)

động 2. Bận học 3. Thích chơi tĩnh

137 Đánh giá thực

Tập hợp

Dưới 3 lần/ tuần 3-5 lần / tuần Mỗi ngày 1. Tốt 2. Sai hoặc chưa tốt Không thích vận động Bận học Thích chơi tĩnh tại 1. Tốt

tại 1. 3-4/4 tốt

181

thành định tính

2. Trung bình 3. Chưa tốt

2. 1-2/4 tốt 3. 0/4 tốt

Định tính

hành đúng về vận động (biến mới tập hợp từ các biến 128, 131, 133, 135) 138 Thời điểm đi ngủ hàng đêm (D20)

Trước 10g 10-12 giờ Sau 12 giờ 1. Tốt 2. Chưa tốt

1. Trước 10g 2. 10-12 giờ 0. Sau 12 giờ 1. Chọn 1 / biến 138 2. Chọn 2 hoặc 0

Tập hợp thành định tính

139 Đánh giá về thời điểm đi ngủ hàng đêm (biến mới từ biến 138)

140 Những việc

Định tính

thường làm trước khi đi ngủ (D21)

1. Xem tivi 2. Chơi game, chat 3. Đọc sách báo 4. Lướt net xem tin 5. Học bài 6. Làm chuyện khác

Định tính

141 Thời điểm thức giấc buổi sáng (D22)

142 Đánh giá về thời

Xem tivi Chơi game, chat Đọc sách báo Lướt net xem tin Học bài Chuyện khác 5 giờ 6 giờ Sau 7 giờ 1. Tốt 2. Chưa tốt

1. 5 giờ 2. 6 giờ 3. Sau 7 giờ 1. Chọn 1 hoặc 2 / biến 141 (D22) 2. Chọn 3

Tập hợp thành định tính

gian thức giấc buổi sáng (biến mới từ biến 141)

143 Thời gian ngủ

Định lượng

Được tính từ giờ đi ngủ đến giờ thức giấc buổi sáng (D20 và D22)

trung bình trong đêm của trẻ (Biến mới từ 138 và 141)

144 Ngủ trưa (D23) Định tính

Định tính

145 Thời gian ngủ trưa của trẻ có ngủ trưa (D24)

Thỉnh thoảng Có Không 1 giờ 2 giờ Trên 2 giờ 1. Tốt 2. Trung bình 3. Chưa tốt

1. Thỉnh thoảng 2. Có 3. Không 1. 1 giờ 2. 2 giờ 0. Trên 2 giờ 1. 2/2 tốt 2. 1/2 tốt 3. 0/2 tốt

Tập hợp thành định tính

Định tính

146 Đánh giá thực hành đúng về giấc ngủ (biến mới từ các biến 139 và 142) Ăn ở hàng quán bên ngoài (D25)

147

148 Đánh giá thực

1. Có 2. Thỉnh thoảng 0. Không 1. Chọn 0/ biến 147 2. Chọn 1 hoặc 2

Có Thỉnh thoảng Không 1. Tốt 2. Chưa tốt hoặc sai

Tập hợp thành định tính

hành ăn các hàng quán bên ngoài (biến mới từ biến

182

147)

149 Rửa tay trước khi

Định tính

ăn và sau khi đi vệ sinh (D26) 150 Đánh giá thực

1. Có 2. Thỉnh thoảng 0. Không 1. Chọn 1/ biến 149 2. Chọn 2 hoặc 0

Có Thỉnh thoảng Không 1. Tốt 2. Chưa tốt hoặc sai

Tập hợp thành định tính

hành rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh (biến mới từ biến 149) 151 Đánh giá thực

Tập hợp thành định tính

1. Tốt 2. Trung bình 3. Chưa tốt

1. 2/2 tốt 2. 1/2 tốt 3. 0/2 tốt

hành đúng về vệ sinh ăn uống (biến mới từ biến 148 và 150)

1. Đúng (hoặc tốt) 4-

6/6

Tập hợp thành định tính

2. Đúng (hoặc tốt) 1-

1. Kiến thức tốt 2. Kiến thức chưa tốt

3/6

152 Kiến thức tốt về các yếu tố giúp tăng tầm vóc trong độ tuổi dậy thì (biến mới từ các biến 32, 45, 47, 52, 59, 68)

1. Đúng (hoặc tốt)

153 Thái độ tốt về các

4-6/6

Tập hợp thành định tính

1. Thái độ tốt 2. Thái độ chưa tốt

2. Đúng (hoặc tốt)

1-3/6

yếu tố giúp tăng tầm vóc trong độ tuổi dậy thì (biến mới từ các biến 69, 82, 84, 94, 96, 105)

154 Thực hành tốt các

1. Thực hành

1. Đúng (hoặc tốt)

tốt

4-6/6

Tập hợp thành định tính

2. Đúng (hoặc tốt)

2. Thực hành chưa tốt

1-3/6

yếu tố giúp tăng tầm vóc trong độ tuổi dậy thì (biến mới từ các biến 106, 126, 128, 137, 146, 151)

183

N AM

Phụ lục 2.1

BẢN G CÂU HỎI (GIAI ĐOẠN 1)

PHẦN 1. Học sinh tự điền vào các mục sau (chỉ điền các mục trong phần 1)

Họ và tên : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

N gày sinh: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Lớp: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trường: . . . . . . . . . . . . . . . .

Địa chỉ nhà : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Điện thoại liên lạc : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Cân nặng lúc sinh : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Chiều dài lúc sinh : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

PHẦN 2. Mã số phiếu điều tra

Đợt Số thứ tự

Ngày điều tra

PHẦN 3. Nhân trắc

Chiều cao , cm

PHẦN 4. Thăm khám các biểu hiện của dậy thì ở nam

Dấu hiệu vỡ tiếng

Có [ ] 1 Không [ ] 2

Mụn trứng cá

Có [ ] 1 Không [ ] 2

Xuất tinh lần đầu

Có [ ] 1 Không [ ] 2 Nếu có, thời điểm là ………………………………

Xác định tiêu chuẩn Tanner JM

Tiêu chuẩn 1 2 3 4 5

184

Genitalia size

N Ữ

Phụ lục 2.2 BẢN G CÂU HỎI (GIAI ĐOẠN 1)

PHẦN 1. Học sinh tự điền vào các mục sau (chỉ điền các mục trong phần 1)

Họ và tên : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

N gày sinh: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Lớp: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trường: . . . . . . . . . . . . . . . .

Địa chỉ nhà : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Điện thoại liên lạc : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Cân nặng lúc sinh : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Chiều dài lúc sinh : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

PHẦN 2. Mã số phiếu điều tra

Đợt Số thứ tự

Ngày điều tra

PHẦN 3. Nhân trắc

Chiều cao , cm

PHẦN 4. Thăm khám các biểu hiện của dậy thì ở nam

Dấu hiệu vỡ tiếng

Có [ ] 1 Không [ ] 2

Mụn trứng cá

Có [ ] 1 Không [ ] 2

Xuất tinh lần đầu

Có [ ] 1 Không [ ] 2 Nếu có, thời điểm là ………………………………

Xác định tiêu chuẩn Tanner JM

Tiêu chuẩn 1 2 3 4 5

185

Genitalia size

Phụ lục 3: BẢN G CÂU HỎI (GIAI ĐOẠN 2) KIẾN THỨC – THÁI ĐỘ - HÀNH VI LIÊN QUAN ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN TẦM VÓC TRONG GIAI ĐOẠN DẬY THÌ CỦA TRẺ CẤP 2 TẠI TPHCM

Ngày : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mã số phiếu điều tra: . . . . . . .

Trường . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lớp . . . . . . . . . . . .

PHẦN A: HÀNH CHÁNH

A 1 Họ tên của em là gì?

STT

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A 2 Em là trai hay gái?

Trai [ ] 1 Gái [ ] 2

A 3 Em sinh ngày tháng năm nào? (dương lịch)

A 4 Địa chỉ của gia đình em ở đâu ?

Số điện thoại

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

PHẦN B. KIẾN THỨC

B 1

Có [ ] 1

Em đã bao giờ được học hay được nghe nói về tuổi dậy thì chưa?

B 2

Chưa [ ] 2 Cha mẹ ( ) 1 Sách giáo khoa hay thầy cô ở trường ( ) 2

Em đã nghe các thông tin về tuổi dậy thì ở đâu? (Có thể chọn nhiều đáp án)

B 3

Bạn bè ( ) 3 Tự đọc trong sách, báo, internet ( ) 4 Không biết ( ) 0 10 – 15 tuổi [ ] 1

Theo em, lúc mấy tuổi chúng ta bắt đầu dậy thì?

18 tuổi [ ] 2

Không biết [ ] 0

186

B 4

Có [ ] 1 Không [ ] 2

Không biết [ ] 0

B 5

25 tuổi [ ] 1 18 tuổi [ ] 2

Theo em, trong giai đoạn dậy thì, chúng ta có tăng chiều cao và cân nặng nhanh hơn so với các giai đoạn trước không? Theo em, đến lúc nào thì em hết tăng chiều cao?

Hết tuổi dậy thì [ ] 4 Không biết [ ] 0 Khác ....................................................

B 6

Có [ ] 1 Không [ ] 2

B 7

Theo em, việc ăn uống hàng ngày có ảnh hưởng đến sự tăng chiều cao của em không? Theo em, những chất dinh dưỡng nào sau đây có thể giúp em tăng chiều cao? (Có thể chọn nhiều đáp án)

Không biết [ ] 0 Canxi ( ) 1 Vitamin A ( ) 2 Kẽm ( ) 3 Sắt ( ) 4 Chất đạm ( ) 5 Không biết [ ] 0 Chất dinh dưỡng khác ...........................................

B 8 Theo em, loại thực phẩm nào sau

Sữa và các thức ăn chế biến từ sữa [ ] 1

đây tốt nhất để tăng chiều cao?

Thịt cá và các thức ăn nhiều đạm khác [ ] 2

Cơm, xôi và các thức ăn nhiều bột [ ] 3

Rau, trái cây tươi [ ] 4

Không biết [ ] 0 Thực phẩm khác ..................................................

Có [ ] 1

B 9

Chỉ khi ăn cả xương, cả vỏ [ ] 2

Tôm, cua, cá có phải là thức ăn giàu canxi giúp tăng chiều cao không?

Không [ ] 3

Không biết [ ] 0

B 10 Đậu hũ (đậu phụ, tàu hũ…) có phải

Có [ ] 1

Không [ ] 2

là thức ăn giàu canxi giúp tăng chiều cao không?

Không biết [ ] 0

B 11 Theo em, mỗi ngày chúng ta cần ăn bao nhiêu thịt, cá, trứng… là đủ?

Dưới 50g [ ] 1 50-100g [ ] 2 100-200g [ ] 3 Trên 200g [ ] 4

B 12 Theo em, dùng muối iốt khi nấu

Có [ ] 1 Không [ ] 2

nướng thức ăn có giúp làm em tăng chiều cao không?

Không biết [ ] 0

B 13 Theo em, việc phơi nắng buổi sáng

Có [ ] 1 Không [ ] 2

hàng ngày có giúp em tăng chiều cao không?

Không biết [ ] 0

187

B 14 Theo em, tập thể dục thể thao có

giúp em tăng chiều cao không?

Có [ ] 1 Không [ ] 2

Không biết [ ] 0

Dưới 30 phút[ ] 1

B 15 Em nghĩ rằng mỗi ngày tập thể dục thể thao bao nhiêu giờ là đủ?

30 phút – 1 giờ [ ] 2

Trên 1 giờ [ ] 3 Không biết [ ] 0

B 16 Em nghĩ rằng ngủ đủ giấc có giúp em tăng chiều cao không?

Có [ ] 1 Không [ ] 2

B 17 Theo em, ngủ bao nhiêu tiếng đồng

Không biết [ ] 3 Dưới 6 giờ [ ] 1

hồ trong đêm là đủ?

6 - 8 giờ [ ] 2

B 18 Theo em, có nên ngủ vào ban ngày

Trên 8 giờ [ ] 3 N ên [ ] 1

không?

Không nên [ ] 2 Không biết [ ] 0 Dưới 2 giờ [ ] 1

B 19 Nếu có, em nghĩ là ngủ ban ngày bao nhiêu giờ thì tốt nhất?

Nhiều hơn 2 giờ [ ] 2

Không biết [ ] 3

Có [ ] 1

Không [ ] 2

B 20 Theo em, môi trường ô nhiễm có làm ảnh hưởng đến sự tăng chiều cao không?

Không biết [ ] 3

Có [ ] 1 Không [ ] 2

B 21 Theo em, hay bị bệnh có thể làm ảnh hưởng đến sự tăng chiều cao không?

Không biết [ ] 0

Có [ ] 1 Không [ ] 2

B 22 Theo em, việc ăn uống ở các hàng quán bên ngoài có đảm bảo vệ sinh không?

Không biết [ ] 0

Có [ ] 1 Không [ ] 2

B 23 Theo em, có cần thiết phải rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh bằng xà bông không?

Không biết [ ] 0

PHẦN C: THÁI ĐỘ

C 1

Có [ ] 1

Em có thích biết mình cần phải làm gì để tăng chiều cao tối đa không?

Không [ ] 2

Không biết [ ] 0

188

Cha mẹ ( ) 1

C 2

Sách giáo khoa hay thầy cô ở trường ( ) 2

Nếu thích, em thích biết những điều đó từ đâu? (Có thể chọn nhiều đáp án)

Bạn bè ( ) 3 Tự đọc trong sách, báo, internet ( ) 4 Không biết ( ) 0 Có [ ] 1

C 3

Không [ ] 2

Em có thích uống sữa và các thức ăn từ sữa (ya-ua, phô mai…) không?

Không biết [ ] 0 Sữa tốt cho sức khỏe ( ) 1

C 4

Sữa giúp tăng chiều cao ( ) 2

Nếu thích, tại sao em thích? (Có thể chọn nhiều đáp án)

Ngon miệng ( ) 3

Uống vì thói quen mỗi ngày ( ) 4

Lý do khác ..................................................

Có [ ] 1

C 5

Em có thích ăn các loại cá nhỏ, tôm cua… cả xương, cả vỏ không?

Không [ ] 2

C 6

Em có thích ăn đậu hũ (tàu hũ, đậu phụ) không?

Không biết [ ] 0 Có [ ] 1 Không [ ] 2

Không biết [ ] 0

C 7

Em có thích ăn các thức ăn giàu đạm (thịt, cá, trứng…) không?

Có [ ] 1 Không [ ] 2

Không biết [ ] 0

C 8

Em có thích ăn các loại hải sản có vỏ như hàu, sò, ốc… không?

Có [ ] 1 Không [ ] 2

Không biết [ ] 0

C 9

Em có muốn đều phơi nắng 15 phút mỗi đầu buổi sáng không?

Có [ ] 1 Không [ ] 2

Không biết [ ] 0

Đổ mồ hôi, dơ áo [ ] 1

C 10 Nếu không muốn phơi nắng, em có thể cho biết tại sao không?

Đen da, mất đẹp [ ] 2

Mất thời gian học bài [ ] 3

Không nghĩ là có tác dụng gì với sức khỏe [ ] 4

C 11 Em có thích giờ tập thể dục thể

thao trong trường học không?

Có [ ] 1 Không [ ] 2

Không biết [ ] 0

C 12 Nếu không thích, em có thể trả lời

tại sao không?

Vì em không thích vận động [ ] 1 Vì không thích những môn trường dạy [ ] 2

Không biết [ ] 0 Lý do khác ...................................................

189

Có [ ] 1 Không [ ] 2

Không biết [ ] 0

C 13 Em có thích chơi các trò chơi vận động (đá cầu, nhảy dây…) vào giờ ra chơi ở trường không? C 14 Nếu không thích, em có thể cho

biết vì sao không?

Sợ dơ quần áo [ ] 1 Không thích các trò chơi vận động [ ] 2

Không biết [ ] 0 Lý do khác .................................................

Em có thích tham gia một môn thể thao không?

Có [ ] 1 Không [ ] 2

Không biết [ ] 0

C 16 Em có thích đi ngủ sớm trước 9g

Có [ ] 1

Không [ ] 2

hàng đêm không?

Không biết [ ] 0

C 17 Nếu không thích đi ngủ sớm, em

Thích xem tivi [ ] 1

có thể cho biết tại sao không?

Thích chơi game hay chat với bạn bè [ ] 2 Thích đọc sách báo [ ] 3

Thích lướt net xem tin tức, thông tin [ ] 1

Thích thức khuya học bài [ ] 2 Không biết [ ] 0 Lý do khác ....................................................

Có [ ] 1

C 18 Em có thích được ngủ dậy trễ sau 6g sáng hàng ngày không?

Không [ ] 2

C 19 Em có thích được ngủ buổi trưa

Không biết [ ] 0 Có [ ] 1

không?

Không [ ] 2

C 20 Nếu thích, em nghĩ ngủ trưa bao

nhiêu lâu là tốt nhất?

C 21 Em có thích ăn ở các hàng quán

Không biết [ ] 0 Dưới 2 giờ [ ] 1 Trên 2 giờ [ ] 2 Không biết [ ] 0 Có [ ] 1

bên ngoài không?

Không [ ] 2

Không biết [ ] 0 Có [ ] 1

Không [ ] 2

C 22 Em có muốn được rửa tay trước mỗi bữa ăn và sau khi đi vệ sinh không?

Không biết [ ] 0

PHẦN D: HÀNH VI

D 1

Có [ ] 1

Em có thường tìm hiểu các thông tin về tuổi dậy thì không?

Không [ ] 2

Không biết [ ] 0

190

D 2

Tâm lý [ ] 1

Làm đẹp [ ] 2

Những thông tin nào em thường tìm hiểu nhiều nhất về tuổi dậy thì?

Cách ăn uống và vận động [ ] 3

Giới tính [ ] 4

D 3

Các vấn đề khác [ ] 5 Có [ ] 1

Em có uống sữa thường xuyên hàng ngày không?

Không [ ] 2

D 4

Nếu có uống sữa hàng ngày, mỗi ngày em uống bao nhiêu sữa?

Không biết [ ] 0 Dưới 500ml mỗi ngày [ ] 1 500ml – 1 lít mỗi ngày [ ] 2 Trên 1 lít mỗi ngày [ ] 3

D 5

Em thường uống loại sữa nào?

Sữa bột [ ] 1

Sữa tươi, sữa nước [ ] 2

D 6

Em uống sữa hàng ngày vì sao?

Sữa chua [ ] 0 Vì sữa tốt cho sức khỏe [ ] 1

D 7

Vì sữa giúp làm tăng chiều cao [ ] 2 Vì ngon miệng, thích uống [ ] 3 Vì thói quen [ ] 4 Vì phụ huynh bắt uống [ ] 5 Không thích sữa [ ] 1

Nếu không uống sữa hàng ngày, em có thể trả lời tại sao không?

Sữa không quan trọng [ ] 2

Không có thời gian uống sữa [ ] 3

Không có sẵn sữa để uống [ ] 4 Bị dị ứng với sữa [ ] 5

Lý do khác [ ] 6

D 8

Có ăn thường xuyên [ ] 1

Em có hay ăn các loại cá nhỏ, tôm cua… cả xương, cả vỏ không?

Ăn nhưng không thường xuyên [ ] 2

D 9

Em có thường ăn đậu hũ (tàu hũ, đậu phụ) không?

Không bao giờ ăn [ ] 0 Có ăn thường xuyên [ ] 1 Ăn nhưng không thường xuyên [ ] 2 Không bao giờ ăn [ ] 0

D 10 Nếu có ăn thường xuyên các

thức ăn này, lý do tại sao em ăn?

Bữa ăn do người khác nấu nên có sẵn [ ] 1 Thấy các món đó ngon lành [ ] 2

Thức ăn đó giàu canxi, giúp tăng chiều cao [ ] 3 Lý do khác ...........................................................

D 11 Mỗi ngày, em ăn bao nhiêu thịt,

cá?

Rất ít (dưới 50g/ngày) [ ] 1 Vừa phải (100-200g/ngày) [ ] 2

Rất nhiều (>200g/ngày) [ ] 3

191

D 12 Gia đình em có sử dụng muối iốt

Có [ ] 1

trong nấu ăn không?

Không [ ] 2

D 13 Em hay ăn các loại hải sản có vỏ như sò, ốc, hàu… không?

Rất ít khi ăn (dưới 1 lần/tuần) [ ] 1 Vừa phải (1-3 lần/tuần) [ ] 2 Rất nhiều (> 3 lần/tuần) [ ] 3

Thỉnh thoảng (1-2 ngày/ tuần ) [ ] 1 Thường xuyên (> 5 ngày/tuần) [ ] 2

Không bao giờ [ ] 0

D 14 Em có phơi nắng hàng ngày vào buổi sáng sớm không? (bao gồm cả khi tập thể dục buổi sáng có nắng)

D 15 Nếu không, em có thể cho biết lý

do tại sao?

Ngủ dậy muộn [ ] 1 Buổi sáng sớm là giờ học, không có thời gian [ ] 2 Phơi nắng không có gì quan trọng [ ] 3

Lý do khác ...............................................................

D 16 Em có tham gia vào trò chơi vận

động vào giờ ra chơi không?

Có [ ] 1 Thỉnh thoảng, không thường xuyên [ ] 2

Không [ ] 0

Có, chơi thường xuyên [ ] 1 Có chơi nhưng không thường xuyên [ ] 2

Không [ ] 0

D 17 Em có chơi một môn thể thao vận động nào không? (không tính các môn không vận động như cờ vua, cờ tướng, bi-a…)

192

D 18 Nếu có, mỗi tuần em đi tập thể

thao mấy lần?

Dưới 3 lần/tuần [ ] 1 3-5 lầntuần [ ] 2

Mỗi ngày [ ] 0

D 19 Nếu không chơi thể thao, em có thể cho biết vì sao không?

Không thích vận động [ ] 1 Bận học, không có thời gian [ ] 2

Thích trò chơi tĩnh tại hơn (game, tivi…) [ ] 3

Lý do khác ............................................................

D 20 Em thường đi ngủ lúc mấy giờ?

Trước 10 giờ [ ] 1 10-12 giờ [ ] 2

Sau 12 giờ [ ] 0

Xem tivi [ ] 1

D 21

Nếu em đi ngủ sau 10 giờ, em thường làm những gì trước khi đi ngủ?

Chơi game hay chat với bạn bè [ ] 2 Đọc sách báo [ ] 3

Lướt net xem tin tức, thông tin [ ] 4

Học bài [ ] 5 Làm chuyện khác [ ] 6

D 22 Buổi sáng em thường thức dậy lúc

mấy giờ?

5 giờ [ ] 1 6 giờ [ ] 2 Sau 7giờ [ ] 3

Có [ ] 1

D 23 Em có ngủ trưa không?

Thỉnh thoảng [ ] 2

Không [ ] 3 1 giờ[ ] 1

D 24 Nếu có, em ngủ trưa trong bao

lâu?

2 giờ [ ] 2

Trên 2 giờ [ ] 0 Có [ ] 1

Thỉnh thoảng [ ] 2

D 25 Em có hay ăn ở các hàng quán bên ngoài nhà hoặc trường học không?

Không [ ] 3 Có [ ] 1

D 26 Em có rửa tay trước mỗi bữa ăn

Thỉnh thoảng [ ] 2

và sau khi đi vệ sinh bằng xà bông không?

Không [ ] 3

193

Phụ lục 4

KHÁM XÁC ĐỊNH GIAI ĐOẠN DẬY THÌ

THEO TIÊU CHUẨN TANNER

194

Phụ lục 5

KẾT QUẢ PHÂN TÍCH THÀNH PHẦN CƠ THỂ

195

Phụ lục 6: Tài liệu truyền thông ĐỂ PHÁT TRIỂN CHIỀU CAO TỐI ĐA TRONG GIAI ĐOẠN DẬY THÌ

GIAI ĐOẠN DẬY THÌ

- Dậy thì là giai đoạn mà cơ thể phát triển hoàn thiện để một đứa trẻ trở

thành một người lớn trưởng thành.

- Giai đoạn dậy thì bắt đầu thường từ lúc 12-15 tuổi ở nữ, và 13-17 tuổi ở nam. Tuy nhiên, trong thực tế, hiện nay tuổi dậy thì thường bắt đầu sớm hơn, nhiều trường hợp dậy thì bắt đầu lúc 7-8 tuổi.

- Các dấu hiệu cho biết bắt đầu giai đoạn dậy thì khác nhau ở nam và

nữ: * Nam: Nổi mụn, mọc lông ở nách và vùng kín, vỡ tiếng, tăng kích thước bộ phận sinh dục nam. Ở nam tăng tích luỹ cơ bắp nhiều hơn. * Nữ: Ít khi nổi mụn hơn nam, mọc lông ở nách và vùng kín, đau ngực và tăng kích thước mầm ngực. Ở nữ, tăng tích luỹ mỡ nhiều hơn. - Giai đoạn dậy thì thường kéo dài trong vòng 3 năm ở nữ, và 5 năm ở

nam.

- Giai đoạn dậy thì thường kết thúc khi xuất hiện kinh nguyệt ở nữ và xuất tinh lần đầu ở nam. Tuổi kết thúc dậy thì thường vào khoảng 15 tuổi ở nữ và 17 tuổi ở nam.

- Bắt đầu từ lúc kết thúc dậy thì, cơ thể không tăng trưởng thêm nữa.

SỰ PHÁT TRIỂN CHIỀU CAO TRONG GIAI ĐOẠN DẬY THÌ

- Trong suốt cuộc đời có 3 giai đoạn cơ thể phát triển nhanh nhất, đó là giai đoạn trong bào thai, giai đoạn dưới 2 tuổi, và giai đoạn dậy thì - Giai đoạn dậy thì là giai đoạn chiều cao phát triển rất nhanh. Trong vòng 3-5 năm dậy thì, nếu biết cách ăn uống và tập luyện đúng cách, mỗi năm của giai đoạn dậy thì có thể cao thêm 8-10cm.

- Giai đoạn dậy thì là cơ hội cuối cùng để phát triển chiều cao. Khi dậy thì xong, cơ thể sẽ không thể cao hơn được nữa, hoặc cao hơn rất ít, thêm 1-2cm mà thôi.

- Hiện nay, do tuổi dậy thì thường sớm hơn, và không quan tâm chú ý đến các dấu hiệu của dậy thì, nên các em thường không biết rằng mình đang bỏ qua cơ hội cuối cùng để phát triển chiều cao.

CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN DẬY THÌ Các yếu tố sau đây có thể làm các em dậy thì sớm hơn và làm mất chiều cao lúc trưởng thành

- Thừa cân, béo phì: Mỡ tích luỹ càng nhanh, càng nhiều thì dậy thì

càng sớm và càng ngắn.

196

- Dinh dưỡng không phù hợp: Ăn uống thiếu thốn, thiếu sữa cũng làm mất cơ hội phát triển chiều cao trong độ tuổi dậy thì, nhưng ăn quá nhiều đạm (thịt, cá, tôm, trứng…), nhiều thức ăn béo và ngọt cũng làm mất chiều cao.

- Ngủ không đúng cách: Cơ thể phát triển dài ra nhanh nhất trong giai đoạn ngủ say lúc 10g đêm đến 2g sáng hôm sau. Nếu đi ngủ muộn thì thời gian dành để cơ thể dài ra sẽ ít lại, tức là chiều cao sẽ bọị mất đi. - Lười vận động thể lực, tập luyện thể dục thể thao không đủ: sẽ làm

tăng tích luỹ mỡ và làm dậy thì sớm hơn.

- Môi trường sống ô nhiễm - Bệnh lý không điều trị triệt để ví dụ viêm A-mi-đan, viêm xoang, viêm mũi họng… đều gây ảnh hưởng trên sự phát triển chiều cao - Các chất hoá học như BPA trong hộp nhựa đựng thức ăn có thể thôi vào thức ăn lúc đựng thức ăn nóng có tác dụng gây dậy thì sớm và làm mất chiều cao.

CÁCH TẬP LUYỆN ĐỂ CHIỀU CAO PHÁT TRIỂN NHANH NHẤT Tập luyện thể dục thể thao đúng cách là việc quan trọng để phát triển chiều cao nhanh hơn, kéo dài thời gian dậy thì để chờ chiều cao phát triển. Các môn thể dục thể thao tốt nhất cho sự phát triển chiều cao được xếp theo thứ tự từ cao đến thấp là: - Bóng rổ, bóng chuyền - Bơi lội - Nhảy dây - Cầu lông - Bóng đá, bóng bàn

Lưu ý là các môn võ thuật, tập tạ, tập thể hình thì không có lợi cho sự phát triển chiều cao, vì vậy, không nên tập trước khi dậy thì. Thời gian tập trong ngày

- Mỗi ngày cần tập luyện ít nhất 1 giờ, nếu có thể thì nên tập 2 lần mỗi

ngày.

- Để đỡ chán và dễ tập luyện, nên tập luyện cùng với bạn mình - Không cần phải tập 1 môn duy nhất, các em có thể chọn cho mình nhiều môn khác nhau. Ví dụ, buổi sáng đá bóng, buổi chiều nhảy dây;; hoặc thứ 2-4-6 thì đi bơi, thứ 3-5-7 thì chơi bóng rổ.

Các lưu ý khi tập luyện

- Nếu chưa bao giờ tập, các em phải tập nhẹ và ít trong những ngày đầu

tiên. Không được tập nặng ngay từ đầu

- Tăng lên từ từ từng ngày một -

Tập luyện cần đổ mồ hôi, thở nhanh hơn, tim đập nhanh hơn mới có hiệu quả.

197

ĂN UỐNG ĐÚNG CÁCH ĐỂ PHÁT TRIỂN CHIỀU CAO Dinh dưỡng là phần quan trọng nhất để phát triển chiều cao trong giai đoạn cuối cùng này. Dinh dưỡng thiếu hoặc thừa đều làm mất chiều cao của các em. Các chất dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển chiều cao

- Canxi: là chất quan trọng nhất, vì xương được xây dựng từ canxi là chính. Mỗi ngày các em cần đến 1000mg canxi (trong khi người lớn chỉ cần 600mg) tức là gần gấp đôi người lớn. Canxi có nhiều trong sữa, đậu hũ, cá tép nhỏ ăn cả xương cả vỏ.

- Vitamin D: giúp hấp thu canxi. Vitamin D chủ yếu có từ ánh nắng mặt trời, khi các em tập luyện ngoài trời thường sẽ có đủ vitamin D tuy nhiên cần có một lớp mỡ dưới da vừa đủ thì mới tạo vitamin D được. Vì vậy, nếu các em bị suy dinh dưỡng, thiếu lớp mỡ dưới da này, cần tăng thêm chất béo trong khẩu phần cùng với chuyện phơi nắng.

- Phốt pho: Cũng là một chất cần cho xương phát triển. Phốt pho thường có nhiều trong sữa, thịt cá. Tuy nhiên, nếu phốt pho nhiều quá, canxi không hấp thu được, cũng sẽ làm mất chiều cao.

- Kẽm: quan trọng để cơ thể thành lập các chất kích thích giúp chiều

cao phát triển. Kẽm có nhiều trong hàu, sò…

- Chất đạm: Được cung cấp từ thịt, cá, tôm, trứng… Thiếu chất đạm chiều cao không phát triển, nhưng nếu ăn quá nhiều chất đạm thì canxi không hấp thu được, canxi trong cơ thể cũng bị tăng thải qua đường thận khiến cơ thể thiếu canxi. Vì vậy, chất đạm cần ăn vừa đúng. Cách ăn uống đúng

- Không để mình thừa cân, béo phì cũng không để mình suy dinh

dưỡng.

- Với các em bị thừa cân béo phì, cần tập luyện nhiều hơn, ăn uống cũng kỹ lưỡng hơn: tăng rau, trái cây tươi (không ngọt), ăn thịt cá nạc, không ăn các thức ăn chiên, quay, có mỡ, không ăn các thực phẩm chế biến sẵn (fastfood), ăn cơm vừa đủ, không ăn vặt, và dùng sữa không béo để giúp phát triển chiều cao.

- Với các em suy dinh dưỡng, cần tăng toàn bộ thức ăn theo tỉ lệ cân đối ở phần thực đơn. Dùng sữa nguyên kem giúp làm tăng chiều cao.

198

KHẨU PHẦN DINH DƯỠNG VÀ THỰC ĐƠN (THỪA CÂN – BÉO PHÌ)

KHẨU PHẦN DINH DƯỠNG

Mỗi ngày, các em cần ăn đủ thành phần sau

- Chất bột đường (cơm, bún, nui, phở…): 3 chén mỗi ngày, tức là mỗi bữa

ăn em chỉ nên ăn 1 chén cơm

- Chất đạm (thịt, cá, tôm, trứng…): 200g mỗi ngày, tức là mỗi bữa chính

em chỉ cần khoảng 50-60g thịt cá. Lưu ý chọn thịt cá nạc

- Chất béo (dầu, mỡ, bơ, phủ tạng…): Vì cơ thể em đã thừa chất béo, em đừng đưa thêm vào cơ thể nữa. Đừng ăn thức ăn có mỡ, thức ăn chiên quay, thức ăn chế biến sẵn, đồ hộp, fastfood như gà rán hay khoai tây chiên, nước cốt dừa, các loại hạt có dầu như hạt điều, đậu phộng rang…

- Rau (cải, bầu, bí, mướp…): 300-400g mỗi ngày, tức là mỗi bữa ăn em phải ăn đến 2 chén rau đặc. Có thể ăn rau chín hoặc rau sống đều tốt cả, nhưng mỗi ngày nên có ít nhất 1 bữa rau sống. Em nên ăn canh hoặc vài cuốn rau trước bữa ăn rồi mới bắt đầu ăn cơm.

- Trái cây: 200g mỗi ngày, tức là mỗi bữa ăn chính em tráng miệng bằng một phần trái cây khoảng chừng bằng 2 múi bưởi. Em chỉ nên ăn trái cây không ngọt như bưởi, thanh long, táo xanh, mận… Trái cây ngọt như chuối, mít… thì chỉ nên ăn mỗi tuần 2 lần thôi.

- Các thức ăn ngọt, thức uống ngọt : Cần hạn chế và tập dần dần để bỏ thói quen ăn hay uống ngọt đi. Các bữa ăn vặt trong ngày nên thay bằng sữa hay ya-ua.

- Sữa: Là thực phẩm quan trọng nhất để phát triển chiều cao và không làm em tăng cân thêm. Mỗi ngày em cần uống 800-1000ml sữa. Em phải uống sữa không béo và không đường. Nên uống trước bữa ăn chính khoảng 30 phút và trong các bữa phụ

199

THỰC ĐƠN MẪU TRONG NGÀY

Giờ ăn Bữa ăn Thức ăn

7g Sáng

- 200ml sữa không béo không đường - ½ tô phở tái hoặc chín nạc không béo + 1 chén

9g30 12g Phụ Trưa

giá trụng - 2 trái mận 200ml sữa không béo không đường - 200ml sữa không béo không đường - 1 chén canh rau đặc - 1 chén cơm - 2 miếng thịt gà kho cỡ 5x5cm, bỏ da chỉ ăn thịt

nạc

15g 18g Xế Tối

- 1 chén canh rau đặc - 2 múi bưởi 200ml sữa không béo không đường - 1 chén canh rau đặc - 1 chén cơm - 1 cái trứng kho (bỏ ½ lòng đỏ) và 1 cục thịt kho

Khuya (bỏ da và mỡ) - 1 chén canh rau - 2 trái táo xanh 200ml sữa không béo không đường

21g

CHÚ Ý VỀ CÁCH THAY THẾ THỰC PHẨM

- Có thể thay phở bằng bún, nui, hủ tíu… với số lượng tương tự

- Có thể thay thế sữa không béo không đường bằng ya-ua không béo

không đường.

- Hạn chế thức ăn đặc như xôi, bánh mì, cơm... và ưu tiên thức ăn lỏng

như cháo, bún…

200

KHẨU PHẦN DINH DƯỠNG VÀ THỰC ĐƠN (SUY DINH DƯỠNG)

KHẨU PHẦN DINH DƯỠNG

Mỗi ngày, các em cần ăn đủ thành phần sau

- Chất bột đường (cơm, bún, nui, phở…): 4-5 chén mỗi ngày, tức là mỗi

bữa ăn em ăn 1,5 chén cơm

- Chất đạm (thịt, cá, tôm, trứng…): 150g mỗi ngày, tức là mỗi bữa chính em cần khoảng 50g thịt cá. Em có thể ăn bất kỳ loại thịt cá nào. Trứng rất tốt cho em. Mỗi tuần em có thể ăn 4-5 trứng gà hoặc trứng vịt hoặc trứng vịt lộn.

- Chất béo (dầu, mỡ, bơ, phủ tạng…): Em không bị kiêng cữ chất béo, nên có thể ăn các món ăn được chế biến bằng cách chiên xào tự do. Em cũng không cần kiêng ăn mỡ động vật.

- Rau (cải, bầu, bí, mướp…): 200-300g mỗi ngày, tức là mỗi bữa ăn em ăn 1 chén rau đặc. Có thể ăn rau chín hoặc rau sống đều tốt cả, nhưng mỗi ngày nên có ít nhất 1 bữa rau sống. Em nên ăn canh rau sau khi ăn cơm.

- Trái cây: 200g mỗi ngày, tức là mỗi bữa ăn chính em tráng miệng bằng một phần trái cây khoảng chừng bằng 2 múi bưởi. Em có thể ăn bất kỳ loại trái cây nào

- Các thức ăn ngọt, thức uống ngọt: Em không bị cấm ăn ngọt, nhưng em cũng nên hạn chế thức ăn ngọt vì sẽ làm giảm bữa ăn chính và làm hao hụt kho dự trữ vi chất trong cơ thể. Nếu thích ngọt, em chỉ nên ăn sau bữa cơm chính.

- Sữa: Là thực phẩm quan trọng nhất để phát triển chiều cao. Mỗi ngày em cần uống 800-1000ml sữa. Em phải uống sữa nguyên kem. Nên uống sau bữa ăn chính khoảng 1 giờ và trong các bữa phụ

201

THỰC ĐƠN MẪU TRONG NGÀY

Giờ ăn Bữa ăn

7g Sáng

9g30 12g Phụ Trưa

15g 18g Xế Tối

Khuya Thức ăn - 1 tô phở + ½ chén giá trụng - 1 trái chuối - 200ml sữa nguyên kem 200ml sữa nguyên kem + 2 cái bánh bích quy - 1,5 chén cơm - 2 miếng thịt gà kho cỡ 5x5cm - 1 chén canh rau đặc - 1 trái quít - 200ml sữa nguyên kem 1 hũ ya-ua + ½ cái bánh mì ngọt. - 1,5 chén cơm - 1 cái trứng kho và 1 cục thịt kho) - 1 chén canh rau đặc - 3-4 múi mít 200ml sữa nguyên kem

21g

CHÚ Ý VỀ CÁCH THAY THẾ THỰC PHẨM

- Có thể thay phở bằng bún, nui, hủ tíu… với số lượng tương tự

- Các loại bánh cổ truyền của Việt Nam như bánh ít, bánh ú, bánh tét…

có thể dùng thay bữa sáng hoặc bữa phụ của em rất tốt.

- Nếu em đi tập thể dục thể thao, có thể ăn thêm 100g trái cây, uống

thêm 200ml sữa ngoài thực đơn này.

- Để dễ uống sữa, em nên uống sữa khi thấy khát nước, đừng uống khi

bụng đã no.

202

KHẨU PHẦN DINH DƯỠNG VÀ THỰC ĐƠN (BÌNH THƯỜNG)

KHẨU PHẦN DINH DƯỠNG

Mỗi ngày, các em cần ăn đủ thành phần sau

- Chất bột đường (cơm, bún, nui, phở…): 4 chén mỗi ngày, tức là mỗi bữa

ăn em ăn 1-1,5 chén cơm

- Chất đạm (thịt, cá, tôm, trứng…): 200g mỗi ngày, tức là mỗi bữa chính

em cần khoảng 50-60g thịt cá. Em có thể ăn bất kỳ loại thịt cá nào.

- Chất béo (dầu, mỡ, bơ, phủ tạng…): Em không bị kiêng cữ chất béo, nên có thể ăn các món ăn được chế biến bằng cách chiên xào. Dù vậy, em đừng ăn nhiều các món có mỡ như thịt mỡ, phủ tạng động vật..

- Rau (cải, bầu, bí, mướp…): 300g mỗi ngày, tức là mỗi bữa ăn em ăn 1 chén rau đặc. Có thể ăn rau chín hoặc rau sống đều tốt cả, nhưng mỗi ngày nên có ít nhất 1 bữa rau sống. Em nên ăn canh rau sau khi ăn cơm.

- Các thức ăn ngọt, thức uống ngọt: Em nên hạn chế tối đa các thức ăn ngọt vì sẽ làm hao hụt kho dự trữ vi chất trong cơ thể và tăng nguy cơ tích luỹ mỡ. Nếu thích ngọt, em chỉ nên ăn sau bữa cơm chính và chỉ nân ăn 3 lần mỗi tuần.

203

THỰC ĐƠN MẪU TRON G N GÀY

Giờ ăn Bữa ăn

7g Sáng

9g30 12g Phụ Trưa

15g 18g Xế Tối

Khuya Thức ăn - 1 tô phở + ½ chén giá trụng - 1 trái chuối - 200ml sữa nguyên kem 200ml sữa nguyên kem - 1,5 chén cơm - 2 miếng thịt gà kho cỡ 5x5cm - 1 chén canh rau đặc - 1 trái quít - 200ml sữa nguyên kem 1 hũ ya-ua - 1,5 chén cơm - 1 cái trứng kho và 1 cục thịt kho - 1 chén canh rau đặc - 3-4 múi mít 200ml sữa nguyên kem

21g

CHÚ Ý VỀ CÁCH THAY THẾ THỰC PHẨM

- Có thể thay phở bằng bún, nui, hủ tíu… với số lượng tương tự

- Em có thể ăn sáng bằng khoai, bắp… khoảng 2-3 lần mỗi tuần

- Các thức ăn đặc như xôi, bánh mì… không nên ăn quá 3 lầ mỗi tuần.

- Nếu em đi tập thể dục thể thao, có thể ăn thêm 100g trái cây, uống

thêm 200ml sữa ngoài thực đơn này.

- Để dễ uống sữa, em nên uống sữa khi thấy khát nước, đừng uống khi

bụng đã no.

204

Phụ lục 7: Thư ngỏ gởi phụ huynh học sinh

UỶ BAN NHÂN DÂN TP. HỒ CHÍ MINH

CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

----- oOo -----

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y KHOA PHẠM NGỌC THẠCH Độc lập – Tự Do – Hạnh Phúc BỘ MÔN DINH DƯỠNG – AN TOÀN THỰC PHẨM

------- oOo ------

N gày 1 tháng 8 năm 2012

THƯ NGỎ

Kính gởi: Phụ huynh học sinh ……………………………………………………………

Học sinh lớp : ……… trường Trung học cơ sở Thị trấn 2

Bộ Môn Dinh Dưỡng trường Đại Học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch hiện đang tiến hành một đợt khảo cứu về Sự phát triển tầm vóc của trẻ trong độ tuổi dậy thì, nhằm biết được sự phát triển hiện nay và các biện pháp có thể can thiệp để giúp trẻ có sự phát triển tốt nhất về tầm vóc (bao gồm chiều cao, cân nặng và một số chỉ số khác của cơ thể).

Trong tháng 7/2012 vừa qua, nhóm nghiên cứu đã tiến hành khám và phân nhóm các em học sinh đang học tại trường Thị trấn 2 (kết quả cân đo và đánh giá dinh dưỡng đã được báo về cho trường và quý phụ huynh). Để tiến hành giai đoạn 2 của nghiên cứu, có tổng cộng 300 em của trường đã được chọn vào danh sách can thiệp, trong đó có em…………

Thời gian nghiên cứu của giai đoạn 2 dự trù là toàn bộ năm học 2012 – 2013 với các hoạt động sau đây:

- Hướng dẫn cho các em cách ăn uống và vận động để giúp tăng chiều cao tốt nhất

trong các giai đoạn của tuổi dậy thì

- Phát viên bổ sung Canxi-vitamin D và viên bổ sung Kẽm cho các em được chọn

vào nhóm can thiệp để giúp phát triển chiều cao

- Cân đo và phỏng vấn để theo dõi về chế độ ăn và sự phát triển của các em.

Chúng tôi rất mong nhận được sự hỗ trợ của Quý phụ huynh trong giai đoạn này để nhóm nghiên cứu có thể theo dõi được sự phát triển tầm vóc của em trong giai đoạn dậy thì này qua các hoạt động sau tại gia đình:

- Cùng hỗ trợ tối đa cho trẻ về chế độ ăn uống và tập luyện đã được hướng dẫn

- Nhắc nhở trẻ và kiểm tra việc uống viên bổ sung đều đặn hàng ngày

Vì sự phát triển tầm vóc của con mình và những trẻ em Việt Nam khác, nhóm điều tra xin chân thành cám ơn sự hỗ trợ của Quý phụ huynh trong việc giúp chúng tôi hoàn thành khảo cứu này để làm tiền đề nhân rộng cho các can thiệp khác giúp cải thiện tầm vóc của thanh niên Việt Nam.

Đại diện nhóm nghiên cứu

Trưởng BM Dinh Dưỡng –ATTP

THS. BS. ĐÀO THỊ YẾN PHI

205

Phụ lục 8

Thông tin về sản phẩm bổ sung và nhà sản xuất

1. Viên bổ sung Canxi – Vitamin D

Nhà sản xuất: Công ty cổ phần Hoá – Dược phẩm Mekophar

297/5 Lý Thường Kiệt – Quận 11 – TP.HCM

Sản phẩm: Canxi – D

Thành phần: Calci Carbonat 750mg (tương đương Calci

300mg), vitamin D 60mg, tá dược vừa đủ 1 viên.

Hộp 10 vỉ x 10 viên bao phim

Số đăng ký: V376 – H12 – 05

206

2. Viên bổ sung Kẽm

Nhà sản xuất: Công ty CP Dược phẩm – Dược liệu Pharmedic

367 Nguyễn Trãi, P. Nguyễn Cư Trinh, Quận 1, TPHCM

Sản phẩm: Farzincol

Thành phần: Zinc Gluconate 70mg (tương đương Zinc 10mg)

Hộp 10 vỉ x 10 viên nén

Số đăng ký: VD – 10162 – 10

207

Phụ lục 9 DAN H SÁCH N HẬN VIÊN BỔ SUN G Tháng ……… năm…………..

STT

Họ và tên

Lớp

N am

Nữ

Ký nhận

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

208