BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ TÀI CHÍNH
HỌC VIỆN TÀI CHÍNH
----------
NGUYỄN THU HẢO
KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH HỢP NHẤT CỦA
CÁC DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT THÉP NIÊM YẾT Ở
VIỆT NAM DO KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP THỰC HIỆN
Ngành: Kế toán
Mã số: 9.34.03.01
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
HÀ NỘI – 2024
Công trình được hoàn thành tại: HỌC VIỆN TÀI CHÍNH
Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. TRƯƠNG THỊ THỦY
2. TS. HÀ THỊ NGỌC HÀ
Phản biện 1:
Phản biện 2:
Phản biện 3:
Luận án được bảo vệ trước hội đồng chấm Luận án cấp Học
viện họp tại:
Vào hồi: giờ phút, ngày tháng năm 2024
Có thể tìm hiểu Luận án tại :
- Thư viện quốc gia
- Thư viện Học Viện Tài Chính
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Cuộc kiểm toán báo cáo tài chính hợp nhất (BCTCHN) phức tạp hơn so
với cuộc kiểm toán BCTC thông thường do đối tượng kiểm toán là BCTCHN
được tổng hợp từ tình hình tài chính và kết quả kinh doanh của công ty mẹ
và các đơn vị thành viên (ĐVTV) trong Tập đoàn tuân theo các quy định của
chuẩn mực kế toán về hợp nhất BCTC; mà các ĐVTV này có thể hoạt động
hoạt động đa ngành, ở các khu vực và thể chế pháp lý khác nhau, khiến quá
trình kiểm toán thêm nhiều thách thức. Bên cạnh đó, cuộc kiểm toán
BCTCHN có thể có sự tham gia của nhiều doanh nghiệp kiểm toán (DNKiT)
khác nhau thực hiện kiểm toán các ĐVTV, nhưng người chịu trách nhiệm
cuối cùng về ý kiến kiểm toán BCTCHN là kiểm toán (KTV) Tập đoàn và
DNKiT phụ trách kiểm toán Tập đoàn. Điều này dẫn đến DNKiT tập đoàn sẽ
phải sử dụng kết quả kiểm toán của DNKiT ĐVTV, và khiến rủi ro kiểm toán
của cuộc kiểm toán BCTCHN luôn cao hơn so với cuộc kiểm toán BCTC
thông thường.
Trường hợp Tập đoàn hoạt động trong lĩnh vực sản xuất thép và có công
ty mẹ niêm yết trên thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam thì BCTCHN
sẽ tạo ra các rủi ro đặc thù trên BCTCHN do đặc điểm hoạt động sản xuất
kinh doanh, và việc phải tuân thủ các quy định khắt khe hơn của TTCK nhằm
cung cấp thông tin tài chính đáng tin cậy cho các nhà đầu tư, nhà quản lý,
ngân hàng và các đối tượng quan tâm khác, làm cơ sở để đưa ra các quyết
định kinh tế đúng đắn.
Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, các hướng dẫn về kiểm toán BCTCHN
từ các nhà làm luật, chuẩn mực và các hiệp hội hành nghề còn tương đối hạn
chế, đặc biệt là hướng dẫn kiểm toán gắn liền với đặc thù ngành công nghiệp
cụ thể. Các công ty kiểm toán phải tự tham khảo các hướng dẫn được chia sẻ
từ mạng lưới toàn cầu hoặc tự xây dựng chương trình kiểm toán BCTCHN
dựa trên kinh nghiệm và xét đoán, dẫn đến nhiều hạn chế trong thực tế thực
hiện kiểm toán BCTCHN.
Xuất phát từ các phân tích trên, nghiên cứu sinh đã chọn đề tài “Kiểm
toán báo cáo tài chính hợp nhất của các doanh nghiệp sản xuất thép niêm
yết ở Việt Nam do kiểm toán độc lập thực hiện” làm nội dung nghiên cứu
cho luận án của mình.
2. Tổng quan nghiên cứu
2.1. Các nhóm vấn đề về tổng quan nghiên cứu
2.1.1.Các nghiên cứu về kiểm toán BCTCHN nói chung
Bối cảnh: Vụ gian lận BCTCHN của Tập đoàn McKesson and Robbins
(1938), Tập đoàn Phar-Mor (1992), Tập đoàn Parmalat (2003), Tập đoàn
2
Royal Ahold (2003),… cho thấy nhiều thách thức của cuộc kiểm toán
BCTCHN dẫn đến CMKiT Tập đoàn ISA600 được ban hành năm 2009.
Tại phần này, NCS thực hiện tổng quan các nghiên cứu trong và ngoài
nước theo các nhóm vấn đề chính, được xem là vấn đề khác biệt và cng là
thách thức đối với KTV khi thực hiện cuộc kiểm toán BCTCHN so với cuộc
kiểm toán BCTC thông thường.
Thứ nhất, xem xét chấp nhận khách hàng và hợp đồng kiểm toán
BCTCHN: Khurana and Raman (2004); Venkataraman và các cộng sự
(2008); V Thị Phương Liên (2015); Trần Thị Thu Phường (2022). Các
nghiên cứu cho thấy khi cuộc kiểm toán BCTCHN có rủi ro kiểm toán và rủi
ro pháp l được đánh giá là cao hơn so với cuộc kiểm toán BCTC thông
thường, thì thực tế các KTV Tập đoàn phải thực hiện các cân nhắc về rủi ro
kiểm toán ngay từ giai đoạn xem xét chấp nhận khách hàng và k hợp đng
kiểm toán trong cuộc kiểm toán BCTCHN.
Thứ hai, xác định ĐVTV quan trọng và phạm vi kiểm toán
BCTCHN: Nghiên cứu của Elliot và Roger (1972); Kim, Neter, & Godfrey
(1987; Dutta and Graham (1998); Glover và cộng sự (2008) và Stewart và
Kinney (2013); Allen và Loebbecke (1998). ISA600 (IAASB, 2009); (Doty,
2011), Asare và các cộng sự (2013); Sunderland và Trompeter (2017); Báo
cáo của AICPA (2012). Các nghiên cứu cho thấy nhiều băn khoăn xoay quanh
cách thức phân loại ĐVTV quan trọng và ĐVTV không quan trọng, dẫn đến
rất cần thiết phải khảo sát cách thức phân loại ĐVTV quan trọng và ĐVTV
không quan trọng sử dụng trong thực tế các cuộc kiểm toán Tập đoàn.
Thứ ba, đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu trên BCTCHN: Allen
(1998); Hegazy (2012); V Thị Phương Liên (2015, tr88); ISA 600 (IAASB,
2009); ISA 315 bản sửa đổi năm 2012; CMKiT AS 107 do AICPA (2006);
(Earley, 2017); ISA600 bản sửa đổi (2022). Nghiên cứu về rủi ro có sai sót
trọng yếu trên BCTC nói chung và BCTCHN nói riêng cần được tiến hành
đối với khách thể kiểm toán trong từng ngành hoặc lĩnh vực cụ thể.
Thứ tư, xác định mức trọng yếu trong kiểm toán BCTCHN: Glover
và cộng sự (2008); Stewart và Kiney (2013); V Thị Phương Liên (2015);
AICPA (2013); IAASB (2015); (Earley, 2017); Sunderland and Trompeter
(2017). Các nội dung bàn luận về lý thuyết cng như các chuẩn mực hướng
dẫn liên quan đến mức trọng yếu ĐVTV vẫn còn khá ít, dẫn đến thực tế KTV
chủ yếu phải sử dụng xét đoán trong quá trình xác định mức trọng yếu ĐVTV.
Các nghiên cứu nhấn mạnh rằng cần có hướng dẫn cụ thể hơn, và cần thiết
phải khảo sát về các mức trọng yếu được sử dụng trong thực tế các cuộc kiểm
toán Tập đoàn.
3
Thứ năm, sử dụng công việc của KTV ĐVTV: Doty (2011); Carson
và cộng sự (2016); Downey and Bedard (2019); Dee, Lulseged and Zhang
(2015). Các nghiên cứu thể hiện một số kết quả đối lập trong việc đánh giá
chất lượng kiểm toán BCTCHN cho trường hợp sử dụng KTV ĐVTV thuộc
DNKiT cùng mạng lưới hoặc khác mạng lưới với KTV Tập đoàn.
Nhìn chung, các nghiên cứu trên thế giới về kiểm toán BCTCHN nói
chung, đã gợi ý cho NCS về các vấn đề trọng tâm của cuộc kiểm toán
BCTCHN bao gm các thách thức mà các DNKiT độc lập phải đối mặt. Trên
cơ sở các hướng dẫn của chuẩn mực còn chưa cụ thể, và dẫn tới nhiều băn
khoăn về sự thiếu nhất quán trong thực tế thực hiện của các KTV và các
DNKiT, các nghiên cứu đều đặt ra định hướng rằng cần khảo sát thực tế xem
KTV và các DNKiT thực hiện các nội dung đó như thế nào trong cuộc kiểm
toán BCTCHN.
Đại đa số các công trình nghiên cứu về kiểm toán BCTCHN đều thực
hiện ở các nước phát triển, một số ít các công trình thực hiện ở khu vực Châu
và các nước đang phát triển, đặc biệt tại Việt Nam. Đây chính là khoảng trống
nghiên cứu để NCS có thể triển khai đề tài nghiên cứu của mình và thể hiện
sự khác biệt so với kết quả nghiên cứu của các công trình đã có.
2.1.2. Các nghiên cứu về kiểm toán BCTCHN của doanh nghiệp sản xuất kinh
doanh trong lĩnh vực cụ thể
Nghiên cứu của Low (2004), Jiang (2012) và Sarwoko (2014);
Đào Minh Hằng (2016); Đặng Thị Hương (2020); Dewi và cộng sự
(2020). V Thị Phương Liên (2015); Bùi Thị Thúy (2017); Tạ Thu Trang
(2017); Ngô Thị Kiều Trang (2018) thực hiện nghiên cứu về kiểm toán BCTC
trong một lĩnh vực cụ thể trên cơ sở phương pháp kiểm toán dựa trên rủi ro.
Tại đó, các vấn đề thuộc về kiểm toán BCTCHN đã bắt đầu được đề cập đến,
dưới khía cạnh các rủi ro dẫn đến sai sót trọng yếu trên BCTC, tuy nhiên các
nghiên cứu chưa được thực hiện chuyên sâu vào các vấn đề lớn và phức tạp
mà các KTV hiện đang phải đối mặt trong thực tế kiểm toán BCTCHN.
2.2. Đánh giá chung tình hình nghiên cứu và rút ra khoảng trống nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu tổng quan, NCS đã phát hiện các khoảng trống
trong nghiên cứu bao gm:
Thứ nhất, Các nghiên cứu thực tiễn về sự hiểu biết và thực tế thực hiện
kiểm toán BCTCHN của các KTV và DNKiT ở các quốc gia (đặc biệt là các
quốc gia đang phát triển như Việt Nam) đang là khoảng trống khá lớn cần có
sự tham gia của nhiều nhà nghiên cứu.
Thứ hai, việc nghiên cứu sâu về khách thể kiểm toán hoạt động theo mô
hình Tập đoàn với các đặc điểm về đa dạng lĩnh vực kinh doanh, với đa dạng
nhiều loại cấu trúc kiểm soát ở cấp độ Tập đoàn, sẽ là khoảng trống cho các