BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP
PHẠM TIẾN BẰNG
NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC,
KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG VÀ TRỒNG XOAY
(Dialium cochinchinensis Pierre) TẠI GIA LAI
Ngành: Lâm sinh
Mã số: 9 62 02 05
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP
HÀ NỘI, 2024
Luận án được hoàn thành tại Trường Đại học Lâm nghiệp Việt Nam
Người hướng dẫn khoa học:
Hướng dẫn 1: PGS.TS. NGUYỄN HỒNG HẢI
Hướng dẫn 2: TS. PHÍ ĐĂNG SƠN
Phản biện 1: ..............................................................................................................
Phản biện 2: ..............................................................................................................
Phản biện 3: ..............................................................................................................
Luận án sẽ được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại Trường
Đại học Lâm nghiệp Việt Nam
Vào hồi giờ ngày tháng năm 2024
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: Thư viện Quốc gia và Thư viện trường Đại
học Lâm nghiệp
MỘT SỐ CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN
1. Nguyễn Hồng Hải, Phạm Tiến Bằng (2020). Phân bố và quan hệ không gian của loài
cây Xoay (Dialium cochinchinensis Pierr) tại Kon Hà Nừng, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai, Tạp chí
Nông nghiệp và PTNT, số 8 – 2020, Tr 111 – 117. ISSN: 1859 – 4581.
2. Phạm Tiến Bằng, Ngô Văn Cầm (2020), Nhân giống Xoay (Dialium cochinchiensis
Pierre) bằng phương pháp giâm hom, Tạp chí Khoa học lâm nghiệp, số 6 - 2020, Tr 38 - 45.
ISSN: 1859 – 0373.
1
MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết thực hiện đề tài
Cây Xoay là cây bản địa, có phân bố hẹp ở một số nước Đông Nam Á (Pierre. L, 1898 [83]).
Trên thế giới, Xoay được ghi nhận ở các nước Myamar, Thái Lan, Malaysia, Campuchia, Lào, và
Việt Nam (Đỗ Huy Bích và cs, 2006 [2]; Lê Văn Chẩm, 1987 [4]). Tại Việt Nam, Xoay có phân bố
ở các tỉnh từ Nghệ An đến Đồng Nai. Nơi phát hiện nhiều cây Xoay nhất là các tỉnh Quảng Nam
(Phước Sơn, Trà My), Quảng Ngãi (Sơn Hà, Trà Bồng), Bình Định (Vĩnh Thạnh), Gia Lai (Kbang),
Kon Tum (Sa Thầy) (Đỗ Huy Bích và cs, 2006) [2].
Xoay là loài cây đa tác dụng, có giá trị kinh tế, dược liệu và bảo tồn nguồn gen. Giá trị kinh
tế của cây Xoay được đánh giá thông qua khả năng cung cấp gỗ và quả. Gỗ Xoay được sử dụng làm
tà vẹt đường sắt, xây dựng, trang trí nội thất và làm đồ thủ công mỹ nghệ. Quả Xoay có hàm lượng
dinh dưỡng cao, được nhiều người ưa thích (Đỗ Huy Bích và cs, 2006 [2]; Nguyễn Hoàng Nghĩa,
2010 [32]); Giá trị dược liệu của Xoay được biết đến nhờ tác dụng thu liễm và diệt ký sinh trùng.
Các hợp chất được chiết xuất từ vỏ, lá và hạt Xoay có khả năng chống oxi hóa và giải độc tố tế bào,
được coi như một nguồn tiềm năng trong điều trị bệnh tiểu đường (Bùi Thị Kim Lý và cs, 2019,
2022a, 2022b [52] [27] [28]; Vũ Thị Huyền và cs, 2021 [68]; Trần Thị Thu Trang và cs, 2022 [93]);
Về giá trị bảo tồn, Xoay được xác định là loài đặc hữu Đông Nam Á, được xếp vào nhóm thực vật
gần bị đe dọa (Near threatened - NT), cần được bảo tồn (Bộ Khoa học và Công nghệ, 1998) [30].
Tuy nhiên, trong những năm gần đây rừng tự nhiên của nước ta đang bị suy giảm cả về diện
tích và chất lượng, cùng với đó phạm vi phân bố các quần thể Xoay đã và đang bị thu hẹp. Trong khi
đó, trồng rừng bằng cây Xoay chưa được quan tâm tương xứng với giá trị của nó đem lại. Các sản
phẩm của cây Xoay hiện nay được cung cấp hoàn toàn từ rừng tự nhiên, là một trong những nguyên
nhân đe dọa đến sự tồn tại và phát triển của loài. Để bảo tồn, khai thác và phát triển hiệu quả các giá
trị của loài Xoay, ngoài công tác bảo vệ diện tích rừng tự nhiên hiện có thì công tác nghiên cứu gây
trồng rừng là thực sự cần thiết.
Gia Lai là tỉnh nằm ở phía Bắc của Tây Nguyên, nơi có loài Xoay phân bố tự nhiên. Trước
nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, chuyển đổi đất để trồng Cao su, xây dựng các công trình giao
thông, thủy lợi, tái định cư,... dẫn đến diện tích rừng tự nhiên của tỉnh Gia Lai bị suy giảm nhanh
chóng. Tình trạng khai thác trái phép tài nguyên rừng đã làm cho các quần thể Xoay bị thu hẹp. Mặt
khác, khai thác quả Xoay thiếu bền vững ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn cây mẹ gieo giống,
đồng thời ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng quả các mùa tiếp theo, dẫn đến nguy cơ suy thoái
một nguồn gen cây rừng quý giá.
Đến nay các công trình nghiên cứu về loài Xoay mới chỉ tập trung mô tả sơ bộ về đặc điểm
hình thái, phân bố. Các nghiên cứu về đặc điểm sinh học, kỹ thuật nhân giống và trồng cây Xoay
còn khá hạn chế. Do đó, thiếu cơ sở khoa học để phát triển loài cây bản địa đa tác dụng này.
Từ những thực tiễn trên đề tài "Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, kỹ thuật nhân giống và
trồng Xoay (Dialium cochinchiensis Pierre) tại Gia Lai" đặt ra là cần thiết, có ý nghĩa về khoa học
và thực tiễn.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1 Mục tiêu tổng quát:
Xác định được một số cơ sở khoa học để phát triển Xoay tại tỉnh Gia Lai.
2
2.2 Mục tiêu cụ thể:
+ Xác định được một số đặc điểm sinh học loài Xoay.
+ Bổ sung một số biện pháp kỹ thuật nhân giống, trồng Xoay
+ Đề xuất được kỹ thuật nhân giống và trồng Xoay tại Gia Lai.
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
3.1. Ý nghĩa khoa học
Luận án đã làm rõ một số đặc điểm sinh học của loài Xoay, làm cơ sở khoa học cho việc
nhân giống và trồng Xoay tại Gia Lai.
3.2 Ý nghĩa thực tiễn
Đề xuất được một số biện pháp kỹ thuật gây trồng loài Xoay, làm tài liệu tham khảo cho việc
xác định một số biện pháp kỹ thuật nhân giống (bằng hạt, bằng hom) và trồng Xoay tại tỉnh Gia Lai.
4. Những đóng góp mới của đề tài
- Đã phát hiện được sự thay đổi về hình thái và bổ sung một số vùng phân bố tự nhiên của
loài Xoay tại Gia Lai.
- Lần đầu tiên nghiên cứu và cung cấp các thông tin về đặc điểm giải phẫu, sinh lý và đa
dạng di truyền của loài Xoay tại Gia Lai.
- Xây dựng được mô hình dự đoán mật độ Xoay tại Gia Lai dưới ảnh hưởng của 4 nhân tố
sinh thái chính là trạng thái rừng, độ dốc, địa hình và lượng mưa.
- Bổ sung được một số biện pháp kỹ thuật mới trong bảo quản hạt giống, xử lý hạt giống nẩy
mầm, nhân giống bằng phương pháp giâm hom, tiêu chuẩn tuổi cây giống trồng rừng.
5. Đối tượng và giới hạn nghiên cứu
5.1 Đối tượng nghiên cứu
- Cây Xoay (Dialium cochinchinensis Pierre) có phân bố trong các lâm phẩn rừng tự nhiên.
- Vật liệu giống thu hái từ rừng tự nhiên, cây con gieo ươm trong vườn ươm và cây trồng
trong các thí nghiệm.
5.2 Giới hạn nghiên cứu
a) Giới hạn về nội dung nghiên cứu:
- Luận án tập trung nghiên cứu một số đặc điểm sinh học cơ bản, gồm: (1) Đặc điểm phân bố
và điều kiện sinh thái; (2) Đặc điểm hình thái; (3) Đặc điểm vật hậu; (4) Đặc điểm đa dạng di
truyền; (5) Một số đặc điểm giải phẫu, sinh lý; (6) Một số đặc điểm cấu trúc tầng cây cao của quần
xã thực vật có cây Xoay phân bố; (7) Đặc điểm tái sinh tự nhiên của Xoay.
- Những nghiên cứu về kỹ thuật nhân giống chỉ thực hiện một số nội dung chưa được quan
tâm nghiên cứu hoặc kết quả nghiên cứu chưa thống nhất gồm: (1) Kỹ thuật bảo quản hạt giống; (2)
Kỹ thuật xử lý hạt giống; (3) Thành phần ruột bầu và (4) Kích thước túi bầu.
- Những nghiên cứu về kỹ thuật trồng Xoay tập trung nghiên cứu trên hai nội dung gồm: (1)
Tuổi cây con đem trồng và (2) Phương thức trồng.
b) Giới hạn về địa bàn nghiên cứu:
- Nghiên cứu về phân bố được điều tra, khảo sát theo tuyến trên toàn tỉnh Gia Lai.
- Nghiên cứu về đặc điểm hình thái, cấu trúc được tiến trên các mẫu điển hình thu thập tại
các tiểu vùng khí hậu (TVKH) thuộc tỉnh Gia Lai nơi có Xoay phân bố.