HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
XUÂN THỊ THU THẢO
NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA QUÁ TRÌNH
TÍCH TỤ ĐẤT NÔNG NGHIỆP ĐẾN SỬ DỤNG ĐẤT
TẠI TỈNH NAM ĐỊNH
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI
MÃ SỐ : 62 85 01 03
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
HÀ NỘI - 2016
Công trình hoàn thành tại:
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
Ngƣời hƣớng dẫn: 1. PGS.TS. HỒ THỊ LAM TRÀ
2. TS. PHẠM PHƢƠNG NAM
Phản biện 1. PGS. TS. Nguyễn Thị Vòng
Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Phản biển 2: PGS. TS. Chu Văn Thỉnh
Hội Khoa học đất
Phản biện 3: TS. Nguyễn Đắc Nhẫn
Tổng cục Quản lý đất đai
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án cấp Học viện họp tại:
Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Vào hồi giờ, ngày tháng năm 2016
Có thể tìm hiểu luận án tại thƣ viện:
- Thƣ viện Quốc gia Việt Nam
- Thƣ viện Học viện Nông nghiệp Việt Nam
1
PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
Năm1993 Chính phủ ban hành Nghị Định 64/CP và sửa đổi bổ sung bằng Nghị
Định 85/NĐ-CP năm 1995 về việc giao đất nông nghiệp cho hộ gia đình, cá nhân sử
dụng ổn định lâu dài, đã giúp cho hộ dân yên tâm hơn trong sản xuất nông nghiệp. Kết
quả giao đất mỗi hộ trung bình có 6-8 thửa, mỗi thửa có diện tích trung bình là 0,14 ha,
phân tán tại các xứ đồng. Tuy nhiên khi đất nước bước vào thời kỳ hội nhập và phát triển
theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn thì đất đai manh mún
là một trở ngại cho sản xuất, khó áp dụng cơ giới hóa, tiến bộ khoa học kỹ thuật và hình
thành vùng sản xuất hàng hóa tập trung. Vì vậy, tích tụ đất nông nghiệp là yêu cầu tất
yếu, khách quan trong quá trình phát triển sản xuất nông nghiệp hiện nay.
Nam Định là một tỉnh thuộc đồng bằng Sông Hồng có diện tích đất tự nhiên
166.854,02 ha trong đó diện tích đất nông nghiệp chiếm 76,44%. Với diện tích đất nông
nghiệp như vậy là một lợi thế cho Nam Định phát triển ngành nông nghiệp theo hướng
sản xuất hàng hóa tập trung. Thực tế, tại tỉnh Nam Định, trong thời gian qua một trong
những khó khăn cho các hộ dân sản xuất nông nghiệp đó là tình trạng đất đai manh mún,
quy mô diện tích sản xuất của các hộ nhỏ, đây là hạn chế cho các hộ dân trong phát triển
sản xuất, áp dụng máy móc cơ giới hóa và hướng tới sản xuất theo hướng hàng hóa tập
trung. Để khắc phục được tình trạng đất đai manh mún các hộ dân đã thực hiện tích tụ
đất nông nghiệp thông qua việc chuyển nhượng và nhận chuyển nhượng; cho thuê và
thuê quyền sử dụng đất. Tuy nhiên, kết quả thực hiện tích tụ đất nông nghiệp như thế
nào và ảnh hưởng của quá trình này đến sử dụng đất của các hộ dân tại tỉnh Nam Định
thì chưa có nghiên cứu nào trước đó.
1.2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI
- Đánh giá được thực trạng tích tụ đất nông nghiệp tại tỉnh Nam Định;
- Đánh giá được ảnh hưởng của quá trình tích tụ đất nông nghiệp đến sử dụng
đất tại tỉnh Nam Định;
- Trên cơ sở đánh giá thực trạng và ảnh hưởng của tích tụ đất nông nghiệp đến
sử dụng đất, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất cho các hộ
dân tích tụ đất nông nghiệp tại tỉnh Nam Định.
1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
- Phạm vi không gian: Đề tài nghiên cứu tại tỉnh Nam Định, trong đó nghiên
cứu sâu một số mẫu điển hình đại diện cho các quy mô và loại hình tích tụ đất nông
nghiệp (chủ yếu là tích tụ đất đai phục vụ cho sản xuất nông nghiệp).
Đề tài tiến hành chọn 3 huyện đại diện cho 2 tiểu vùng sản xuất nông nghiệp
của tỉnh: Hải Hậu (tiểu vùng 2), Xuân Trường, Ý Yên (tiểu vùng 1).
- Phạm vi thời gian: Các số liệu được thống kê từ năm 2010 - 2014
- Phạm vi nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu đất trồng cây hàng năm và đất
nuôi trồng thủy sản với các loại hình sử dụng đất đại diện cho 2 tiểu vùng của tỉnh
Nam Định: Tiểu vùng 1: LUT 2 lúa, LUT 2 lúa – màu, LUT chăn nuôi tổng hợp; tiểu
vùng 2: LUT 2 lúa, LUT 2 lúa – màu, LUT nuôi trồng thủy sản.
2
1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI
- Đề tài đã chỉ ra được những yếu tố sử dụng đất chịu ảnh hưởng bởi tích tụ
đất nông nghiệp thông qua 4 quy mô tích tụ như: phát triển loại hình sử dụng đất,
phương thức sản xuất, tính ổn định và bền vững của thị trường tiêu thụ sản phẩm,
thu nhập của hộ, hiệu quả sử dụng đất.
- Đề tài đã đề xuất được các quy mô tích tụ đất nông nghiệp hợp lý với từng
loại hình sử dụng đất tại 2 tiểu vùng: Tiểu vùng 1: LUT 2 lúa duy trì ở quy mô 3 và
quy mô 4, LUT 2 lúa - màu duy trì ở quy mô 2; Tiểu vùng 2: LUT 2 lúa duy trì ở quy
mô 3 và quy mô 4; LUT 2 lúa - màu duy trì ở quy mô 3, LUT nuôi trồng thủy sản duy
trì ở quy mô 3 và quy mô 4. Với LUT chăn nuôi tổng hợp hiệu quả không phụ thuộc
vào quy mô tích tụ.
1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
- Đề tài đã góp phần hệ thống hóa được cơ sở lý luận và thực tiễn về tích tụ đất
nông nghiệp.
- Đề tài đã đánh giá được thực trạng và ảnh hưởng của tích tụ đất nông nghiệp
đến sử dụng đất tại tỉnh Nam Định và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu
quả sử dụng đất cho các hộ dân tích tụ. Kết quả của đề tài có thể áp dụng cho các
vùng có điều kiện tương đồng.
- Đề tài làm cơ sở khoa học cho các nhà quản lý xây dựng phương án quy
hoạch phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh và quy hoạch sản xuất nông nghiệp tại tỉnh
Nam Định giai đoạn 2015 - 2020, tầm nhìn 2030. Từ đó, hoạch định chính sách hỗ trợ
người dân tích tụ đất nông nghiệp trong các bước từ tổ chức thực hiện đến tiêu thụ sản
phẩm nông sản và chiến lược phát triển sản xuất nông nghiệp trong thời gian tới..
PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÍCH TỤ ĐẤT NÔNG NGHIỆP
- Khái niệm về đất và đất đai;
- Khái niệm về sử dụng đất nông nghiệp;
- Khái niệm về tích tụ đất nông nghiệp.
2.2 TÍCH TỤ ĐẤT NÔNG NGHIỆP TẠI MỘT SỐ NƢỚC TRÊN THẾ GIỚI
- Tích tụ đất nông nghiệp ở một số nước trên thế giới (Trung Quốc, Đài Loan,
Nhật Bản, Mỹ)
2.3 TÍCH TỤ ĐẤT NÔNG NGHIỆP TẠI VIỆT NAM
- Chính sách pháp luật đất đai liên quan đến tích tụ đất nông nghiệp
- Kết quả tích tụ đất nông nghiệp ở Việt Nam
2.4. NHẬN XÉT CHUNG VÀ HƢỚNG NGHIÊN CỨU
Qua nghiên cứu về cơ sở lý luận, thực tiễn và khoa học của tích tụ đất nông
nghiệp cho thấy tích tụ đất nông nghiệp đã được các quốc gia trên thế giới thực hiện
thông qua việc hình thành các trang trại với quy mô diện tích khác nhau và có những
thành công như Nhật, Trung Quốc, Mỹ, Hà Lan ... Tuy nhiên không có mô hình nào có
thể áp dụng triệt để tại Việt Nam. Bởi lẽ, do đặc điểm về vị trí địa lý, khí hậu, thổ
3
nhưỡng và phương thức canh tác cũng như chính sách đất đai ở các quốc gia khác nhau
nên việc áp dụng một mô hình nào triệt để là rất khó. Bên cạnh đó, dựa trên những kinh
nghiệm của các quốc gia, Việt Nam có thể kế thừa mang tính khoa học nhằm giúp cho
việc tích tụ đất nông nghiệp được thực hiện thuận lợi và đảm bảo tính bền vũng.
Tích tụ đất nông nghiệp là một xu hướng tất yếu để hướng tới một nền sản xuất
hàng hóa tập trung. Trong thời gian qua, đã có một số công trình nghiên cứu khoa học
về vấn đề này: “Tích tụ đất đai trên khía cạnh kinh tế” (Vũ Trọng Khải, 2008);
“Nghiên cứu xu hướng tích tụ ruộng đất ở khu vực phía Bắc” (Tạ Hữu Nghĩa, 2009);
“Thực trạng và giải pháp thúc đẩy tích tụ ruộng đất gắn với chuyển dịch lao động trong
nông nghiệp nông thôn” (Hoàng Xuân Phương, 2008); “Vai trò của quản lý Nhà nước
đối với quá trình tích tụ ruộng đất” (Nguyễn Đình Bồng và Tạ Hữu Nghĩa, 2009);
“Tích tụ đất đai và hiệu quả kinh tế theo quy mô đất đai trong nông thôn đồng bằng
sông Cửu Long: Trường hợp nghiên cứu ở tỉnh An Giang” (Lê Cảnh Dũng, 2010);
“Tích tụ ruộng đất hợp lý để công nghiệp hóa nông nghiệp (Lê Trọng, 2010)”; “Tích tụ
ruộng đất để phát triển nông nghiệp hàng hóa. Vấn đề và giải pháp” (Lưu Đức Khải và
Đinh Xuân Nghiêm, 2012); “Chính sách tích tụ ruộng đất nhìn từ thực tiễn vùng đồng
bằng sông Cửu Long” (Nguyễn Đình Bồng, 2013); “Nghiên cứu thực trạng và đề xuất
giải pháp tích tụ, tập trung đất trong nông nghiệp” (Hoàng Xuân Phương và cs., 2014).
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học đều tập trung vào
phân tích các khía cạnh từ những lý luận cơ bản cũng như thực trạng tích tụ đất nông
nghiệp tại địa bàn nghiên cứu với những khía cạnh khác nhau. Tuy nhiên, để đánh giá
ảnh hưởng của tích tụ đất nông nghiệp đến sử dụng đất cho đến nay chưa có luận án
hay công trình nghiên cứu nào đánh giá cụ thể. Trong quá trình nghiên cứu, đề tài
mong muốn góp phần vào vấn đề lý luận, thực tiễn và khoa học về tích tụ đất nông
nghiệp; chỉ ra được những yếu tố sử dụng đất chịu ảnh hưởng bởi tích tụ đất nông
nghiệp ở các quy mô khác nhau như thế nào? Ngoài ra, đề tài đề xuất các quy mô tích
tụ đất nông nghiệp hợp lý với từng loại hình sử dụng đất tại 2 tiểu vùng trong tỉnh
(dựa vào 4 quy mô tích tụ hiện nay tại địa phương) và các loại hình sử dụng đất phát
triển trong thời gian tới tại tỉnh. Trên cơ sở đó đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu
quả sử dụng đất cho các hộ dân tích tụ đất nông nghiệp tại tỉnh Nam Định.
PHẦN 3. VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
3.1. ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU
Đề tài nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Nam Định, đặc biệt tại 3 huyện đại diện có
quá trình tích tụ đất nông nghiệp diễn ra nhiều và đa dạng về loại hình sử dụng đất:
Hải Hậu, Ý Yên, Xuân Trường.
3.2. THỜI GIAN NGHIÊN CỨU
- Thời gian tiến hành nghiên cứu đề tài từ năm 2012 - 2016.
- Thời gian thu thập dữ liệu thứ cấp: được thu thập trong giai đoạn từ năm
2010 - 2014.
- Thời gian thu thập số liệu sơ cấp năm 2013 và theo dõi đánh giá hiệu quả các
mô hình sử dụng đất nông nghiệp được kiểm định trong năm 2013 và năm 2014.