Luận án Tiến sĩ Quản lý khoa học và công nghệ: Hoàn thiện chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực khoa học và công nghệ quân sự trong bối cảnh hội nhập quốc tế

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

-----------------------------------------------------

Nguyễn Thị Gấm

HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA CÁC

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUÂN ĐỘI NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG

ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

QUÂN SỰ TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

Hà Nội - 2020

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

-----------------------------------------------------

Nguyễn Thị Gấm

HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA CÁC

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUÂN ĐỘI NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG

ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

QUÂN SỰ TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ

Chuyên ngành: Quản lý Khoa học và Công nghệ

Mã số: Thí điểm

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ KH&CN

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS.TS. Phạm Huy Tiến

2. TS. Nguyễn Như Quỳnh

Hà Nội - 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn của

PGS.TS Phạm Huy Tiến và TS. Nguyễn Như Quỳnh.

Các thông tin trích dẫn trong luận án đều có nguồn trích dẫn cụ thể, chính xác,

có thể kiểm chứng. Các số liệu dẫn chứng là trung thực, khách quan, khoa học.

Các kết quả nghiên cứu tài liệu, điều tra, phỏng vấn do tôi trực tiếp thực hiện.

Hà Nội, ngày tháng năm 2020

Tác giả luận án

Nguyễn Thị Gấm

LỜI CẢM ƠN

Tôi là Nguyễn Thị Gấm, Nghiên cứu sinh khóa QH-2015-X, chuyên ngành Quản

lý Khoa học và Công nghệ. Sau một thời gian học tập, nghiên cứu, tôi đã hoàn thành

luận án với đề tài: “Hoàn thiện chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học

quân đội nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực khoa học và công nghệ

quân sự trong bối cảnh hội nhập quốc tế”. Luận án được thực hiện dưới sự hướng dẫn

trực tiếp của PGS.TS Phạm Huy Tiến và TS. Nguyễn Như Quỳnh. Trong quá trình học

tập và làm luận án, tác giả đã luôn nhận được sự định hướng nghiên cứu đúng đắn, sự

hướng dẫn tận tình của thầy, cô hướng dẫn và các nhà khoa học trong lĩnh vực Quản lý

Khoa học và Công nghệ. Tác giả xin được bày tỏ sự biết ơn chân thành và sâu sắc đến

PGS.TS Phạm Huy Tiến và TS. Nguyễn Như Quỳnh, các thầy, cô giáo trong khoa Khoa

học Quản lý và các nhà khoa học chuyên ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ.

Tác giả xin chân thành cảm ơn các đơn vị, các nhà quản lý, các nhà khoa học

trong Học viện Kỹ thuật Quân sự đã tạo điều kiện giúp đỡ và hỗ trợ tác giả thực hiện

khảo sát thực tiễn và thu thập các dữ liệu phục vụ nghiên cứu.

Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, đồng nghiệp, bạn bè đã

hết lòng giúp đỡ, động viên, tạo điều kiện trong quá trình học tập, nghiên cứu hoàn thành

luận án.

Xin trân trọng cảm ơn!

Nghiên cứu sinh

Nguyễn Thị Gấm

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC ..................................................................................................................... 1

DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................... 7

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ..................................................................................... 9

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ ....................................................................................11

MỞ ĐẦU .......................................................................................................................12

1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................12

2. Mục tiêu nghiên cứu ...............................................................................................13

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .........................................................................14

4. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................................15

5. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................................15

6. Cách tiếp cận và Phương pháp nghiên cứu .........................................................15

7. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của đề tài...................................................19

8. Tính mới của Luận án ............................................................................................20

9. Kết cấu của Luận án ...............................................................................................20

Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .......................................22

1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài ......................................................23

1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước .........................................................32

1.2.1. Các công trình nghiên cứu trong nước về nghiên cứu khoa học của các

trường đại học ................................................................................................... 32

1.2.2. Các công trình nghiên cứu về nghiên cứu khoa học của các trường đại

học quân đội ...................................................................................................... 38

1.3. Tiểu kết chương 1 .............................................................................................45

Chương 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỰ TÁC ĐỘNG CỦA CHỨC NĂNG NGHIÊN

CỨU KHOA HỌC ĐẾN CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI

HỌC QUÂN ĐỘI.........................................................................................................47

2.1. Một số khái niệm cơ bản dùng trong luận án ..............................................47

2.1.1. Nghiên cứu khoa học ............................................................................. 47

2.1.1.1. Khái niệm .............................................................................................. 47

2.1.1.2. Phân loại ............................................................................................... 49

2.1.1.3. Kết quả .................................................................................................. 51

2.1.2. Chức năng ............................................................................................... 52

2.1.3. Nhân lực khoa học và công nghệ quân sự ............................................ 54

2.1.4. Hội nhập quốc tế ..................................................................................... 57

2.1.5. Chính sách khoa học và công nghệ ....................................................... 60

2.2. Chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội ..........61

2.2.1. Chức năng nghiên cứu khoa học của trường đại học .......................... 61

2.2.2. Đặc điểm chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân

đội ...................................................................................................................... 66

2.3. Chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội .................................70

2.3.1. Khái niệm chất lượng đào tạo của trường đại học ............................... 70

2.3.2. Các yếu tố đo lường chất lượng đào tạo của trường đại học quân đội 75

2.4. Quan hệ giữa nghiên cứu khoa học và chất lượng đào tạo của các trường đại

học quân đội trong bối cảnh hội nhập quốc tế ....................................................78

2.4.1. Nghiên cứu khoa học ảnh hưởng tích cực đến giảng viên và hoạt động

giảng dạy ........................................................................................................... 78

2.4.2. Ảnh hưởng của nghiên cứu khoa học đối với chương trình đào tạo, giáo

trình, tài liệu, học cụ ......................................................................................... 80

2.4.3. Ảnh hưởng của nghiên cứu khoa học đối với sinh viên, học viên ....... 81

2.5. Tiểu kết chương 2 .............................................................................................84

Chương 3. THỰC TRẠNG TÁC ĐỘNG CỦA NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐẾN

CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

QUÂN SỰ CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUÂN ĐỘI (NGHIÊN CỨU

TRƯỜNG HỢP HỌC VIỆN KỸ THUẬT QUÂN SỰ) .........................................86

3.1. Một số nét cơ bản về chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học

quân đội .....................................................................................................................86

.....................................................................................................................................95

3.2. Thực trạng chức năng nghiên cứu khoa học của Học viện Kỹ thuật Quân sự

3.2.1. Tổng quan về Học viện Kỹ thuật Quân sự ............................................ 95

3.2.2. Kết quả nghiên cứu khoa học của Học viện Kỹ thuật Quân sự ........... 97

3.2.2.1. Số lượng đề tài nghiên cứu khoa học đã thực hiện .............................. 97

3.2.2.2. Số lượng bài báo đã công bố .............................................................. 105

3.2.2.3. Sản phẩm nghiên cứu khoa học đăng ký sáng chế ............................. 109

3.2.2.4. Hoạt động dịch vụ khoa học và công nghệ của Học viện Kỹ thuật Quân sự

......................................................................................................................... 111

3.2.3. Các nguồn lực khoa học và công nghệ của Học viện Kỹ thuật Quân sự

......................................................................................................................... 112

3.2.3.1. Nhân lực .............................................................................................. 112

3.2.3.2. Tài chính ............................................................................................. 116

3.2.3.3. Cơ sở hạ tầng phục vụ nghiên cứu khoa học ...................................... 121

3.2.3.4. Hệ thống thông tin Khoa học và Công nghệ ...................................... 122

3.3. Tác động của nghiên cứu khoa học đến chất lượng đào tạo nguồn nhân lực

khoa học và công nghệ quân sự của Học viện Kỹ thuật Quân sự .................. 125

3.3.1. Nghiên cứu khoa học tác động đến giảng viên và hoạt động giảng dạy125

3.3.2. Nghiên cứu khoa học tác động đến giáo trình, tài liệu, học cụ ......... 127

3.3.3. Tác động của nghiên cứu khoa học đối với học viên.......................... 131

................................................................................................................................... 135

3.4. Nhận xét về chức năng nghiên cứu khoa học của Học viện Kỹ thuật Quân sự

3.4.1. Những kết quả đã đạt được .................................................................. 135

3.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân .......................................................... 137

3.4.3. Phân tích SWOT đối với chức năng nghiên cứu khoa học của Học viện

Kỹ thuật Quân sự ............................................................................................ 138

3.5. Tiểu kết chương 3 ........................................................................................... 140

Chương 4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG NGHIÊN CỨU KHOA

HỌC NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC

KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ QUÂN SỰ CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC

QUÂN ĐỘI ................................................................................................................. 141

4.1. Yêu cầu khách quan và các yếu tố chi phối việc hoàn thiện chức năng nghiên

cứu khoa học của các trường đại học quân đội ................................................. 141

4.1.1. Yêu cầu khách quan của việc hoàn thiện chức năng nghiên cứu khoa học

của các trường đại học quân đội .................................................................... 141

4.1.2. Các yếu tố chi phối việc hoàn thiện chức năng nghiên cứu khoa học của

các trường đại học quân đội ........................................................................... 144

4.2. Đa dạng hóa hoạt động khoa học và công nghệ ......................................... 147

4.3. Phát triển các nguồn lực phục vụ nghiên cứu khoa học ........................... 150

4.3.1. Giải pháp phát triển nhân lực .............................................................. 150

4.3.1.1. Chính sách đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ cho đội ngũ giảng viên,

nghiên cứu viên. ............................................................................................... 150

4.3.1.2. Chính sách thu hút và sử dụng nhân lực khoa học và công nghệ ...... 153

4.3.2. Giải pháp về tài chính ........................................................................... 156

4.3.2.1. Chính sách đa dạng hóa nguồn tài chính đầu tư cho hoạt động KH&CN

của các trường đại học quân đội ..................................................................... 156

4.3.2.2. Chính sách hỗ trợ cho hoạt động khoa học và công nghệ của các trường

đại học quân đội .............................................................................................. 158

4.3.2.3. Đổi mới cơ chế quản lý tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ

......................................................................................................................... 160

4.3.3. Cơ sở vật chất phục vụ nghiên cứu khoa học ..................................... 160

4.3.4. Thông tin khoa học và công nghệ ........................................................ 163

4.4. Hình thành và phát triển các tổ chức khoa học và công nghệ trong trường

đại học quân đội ..................................................................................................... 164

4.4.1. Khoa, bộ môn ........................................................................................ 164

4.4.2. Viện nghiên cứu, trung tâm nghiên cứu trong trường đại học quân đội

......................................................................................................................... 165

4.4.3. Tổ chức Spin-off ................................................................................... 167

4.4.4. Trung tâm giới thiệu và hỗ trợ chuyển giao công nghệ ...................... 168

4.4.5. Xây dựng các nhóm nghiên cứu mạnh, hoạt động hiệu quả ............. 169

4.4.6. Xây dựng phòng thí nghiệm trọng điểm, liên ngành .......................... 170

4.4.7. Đề xuất thay đổi cơ cấu tổ chức để hoàn thiện chức năng nghiên cứu

khoa học của các trường đại học quân đội ................................................... 171

4.5. Những điều kiện cần thiết để thực hiện các giải pháp hoàn thiện chức năng

NCKH nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực khoa học và công nghệ

quân sự của các trường đại học quân đội .......................................................... 174

4.5.1. Xây dựng mối quan hệ chặt chẽ giữa đào tạo và nghiên cứu trong các

trường đại học quân đội ................................................................................. 174

4.5.2. Xây dựng mối liên kết giữa các trường đại học quân đội với các viện

nghiên cứu và các đơn vị sản xuất ................................................................. 176

4.5.3. Xây dựng định hướng đổi mới sáng tạo trong các trường đại học quân đội

......................................................................................................................... 177

4.5.4. Tăng cường hợp tác quốc tế ................................................................. 179

4.6. Tiểu kết chương 4 ............................................................................................ 180

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................... 182

Kết luận ................................................................................................................... 182

Khuyến nghị ............................................................................................................ 185

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN

ĐẾN LUẬN ÁN .......................................................................................................... 187

TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 188

PHỤ LỤC .................................................................................................................... 200

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT

NCKH: Nghiên cứu khoa học

KH&CN: Khoa học và công nghệ

R&D: Nghiên cứu và triển khai

CGCN: Chuyển giao công nghệ

HVKTQS: Học viện Kỹ thuật Quân sự

GDĐH: Giáo dục đại học

GD&ĐT: Giáo dục và Đào tạo

ThS: Thạc sĩ

TS: Tiến sĩ

TSKH: Tiến sĩ khoa học

PGS: Phó giáo sư

GS: Giáo sư

DANH MỤC CÁC BẢNG, HỘP

Bảng 2.1: So sánh chức năng NCKH giữa các trường đại học quân đội với các trường

đại học thuộc khối dân sự

Bảng 2.2 : Tiêu chí và các yếu tố đo lường sự tác động của NCKH đến chất lượng đào

tạo của các trường đại học quân đội

Bảng 3.1: Các loại hình nghiên cứu mà người được hỏi thực hiện

Bảng 3.2: Bảng thống kê phạm vi áp dụng của đề tài nghiên cứu (%)

Bảng 3.3: Tình trạng pháp lý các sáng chế đã nộp đơn đăng ký bảo hộ của HVKTQS

Bảng 3.4: Số lượng và giá trị hợp đồng dịch vụ KH&CN của HVKTQS giai đoạn 2010 – 2019

Bảng 3.5: Các đặc điểm của các nhóm nghiên cứu trong HVKTQS

Bảng 3.6. Kinh phí ngân sách thường xuyên cho NCKH của HVKTQS

Bảng 3.7: Số lượng đề tài và kinh phí thực hiện các nhiệm vụ KH&CN của HVKTQS

giai đoạn 2011-2015

Bảng 3.8: So sánh kinh phí thực hiện nhiệm vụ KH&CN giai đoạn 2011-2015 của

HVKTQS và Đại học Bách khoa Hà Nội (triệu đồng)

Bảng 3.9: Định mức hỗ trợ kinh phí các công bố khoa học và văn bằng sở hữu trí tuệ

Bảng 3.10: Mức hỗ trợ công bố quốc tế của Đại học Quốc gia Hà Nội

Bảng 3.11. Cán bộ nghiên cứu tiếp cận các thông tin từ hệ thống thông tin KH&CN của

nhà trường

Bảng 3.12: Tình hình nắm thông tin định hướng nghiên cứu của Nhà nước, Bộ Quốc

phòng và các cơ quan, đơn vị của giảng viên, cán bộ nghiên cứu tại HVKTQS

Bảng 3.13: Tỷ lệ nắm được định hướng nghiên cứu các cấp của người giữ chức vụ và

người không giữ chức vụ trong HVKTQS

Bảng 3.14: Các giảng viên, nghiên cứu viên ở HVKTQS sử dụng kết quả NCKH vào

công tác giảng dạy

Bảng 3.15: Số lượng học viên đào tạo cao học và đào tạo nghiên cứu sinh của HVKTQS

giai đoạn 2010-2019

Bảng 3.16: Tỷ lệ cán bộ, giảng viên chưa có sản phẩm đào tạo gắn với các đề tài nghiên cứu

Bảng 3.17: Số lượng công bố khoa học của nghiên cứu sinh tại HVKTQS trong giai

đoạn 2015-2018

Bảng 3.18: Xếp loại kỹ sư dân sự tốt nghiệp các ngành đào tạo của các đơn vị trong

HVKTQS giai đoạn 2014-2017 (%)

Bảng 3.19: Phân tích SWOT đối với chức năng NCKH của HVKTQS

Bảng 4.2: Số lượng viện nghiên cứu ở một số trường đại học nghiên cứu trên thế giới

Hộp 3.1. Kinh phí thấp gây khó khăn cho hoạt động nghiên cứu

Hộp 3.2. Định hướng nghiên cứu ảnh hưởng đến xét duyệt và thực hiện đề tài

Hộp 3.3. Nghiên cứu khoa học ảnh hưởng tích cực đến giảng dạy của giảng viên

Hộp 3.4. Đánh giá của học viên về vai trò của NCKH

Hộp 3.5. Đánh giá của học viên cao học và nghiên cứu sinh về vai trò của NCKH trong

đào tạo sau đại học

Hộp 4.1. Phát triển nhóm nghiên cứu mạnh, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế

Hộp 4.2. Đề xuất của các nhà khoa học về các tổ chức KH&CN trong trường đại học

quân đội

Hộp 4.3. Liên kết trường đại học quân đội, viện nghiên cứu và doanh nghiệp, nhà máy

quốc phòng để hỗ trợ NCKH và đào tạo

Hộp 4.4. Ý kiến của lãnh đạo Cục Cán bộ, Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam

Hộp 4.5. Ý kiến của lãnh đạo Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng

Hộp 4.6. Đề xuất của cán bộ quản lý, nhà nghiên cứu về hợp tác quốc tế

Hộp 4.7. Ý kiến của lãnh đạo Viện Chiến lược Quốc phòng

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1: Tỷ lệ giảng viên có trình độ sau đại học và trình độ tiến sĩ của một số trường

đại học quân đội (%)

Biểu đồ 3.2: Số lượng đề tài, sáng kiến cấp Bộ Tổng tham mưu do các trường đại học

quân đội thực hiện trong giai đoạn 2011-2016

Biểu đồ 3.3: Số lượng đề tài nghiên cứu các cấp của HVKTQS giai đoạn 2013-2019

Biểu đồ 3.4: Số lượng đề tài nghiên cứu các cấp từng năm của HVKTQS giai đoạn 2013-2019

Biểu đồ 3.5: Lĩnh vực áp dụng kết quả NCKH của HVKTQS (%)

Biểu đồ 3.6: Số lượng các công trình nghiên cứu phục vụ phát triển kinh tế - xã hội giai

đoạn 2010-2019

Biểu đồ 3.7: Số lượng đề tài nghiên cứu của các đơn vị trong HVKTQS giai đoạn 2013 - 2017

Biểu đồ 3.8: Số lượng đề tài nghiên cứu các cấp của các đơn vị trong HVKTQS năm 2016

Biểu đồ 3.9: Số lượng bài báo khoa học của HVKTQS giai đoạn 2010-2019

Biểu đồ 3.10: Số lượng bài báo của HVKTQS đăng trên các Tạp chí ISI và SCOPUS

giai đoạn 2015-2019

Biểu đồ 3.11: Số lượng bài viết tham gia các Hội thảo khoa học trong nước và quốc tế

của HVKTQS

Biểu đồ 3.12: Số lượng bài báo công bố trên các tạp chí của các đơn vị trong HVKTQS

giai đoạn 2015-2017

Biểu đồ 3.13: Tương quan số lượng đề tài nghiên cứu và số bài báo của các đơn vị trong

HVKTQS giai đoạn 2015-2017

Biểu đồ 3.14: Kết quả đăng ký sáng chế của Học viện Kỹ thuật Quân sự

Biểu đồ 3.15: So sánh việc đăng ký sáng chế giữa HVKTQS và Học viện Quân y

Biểu đồ 3.16: Biểu đồ giá trị hợp đồng dịch vụ KH&CN của HVKTQS giai đoạn

2015 – 2019 (triệu đồng)

Biểu đồ 3.17: Trình độ cán bộ, giảng viên của HVKTQS (%)

Biểu đồ 3.18: Tỷ lệ cán bộ, giảng viên tham gia vào các nhóm nghiên cứu

Biểu đồ 3.19: Hệ thống cơ sở kỹ thuật phục vụ đào tạo, nghiên cứu

Biểu đồ 3.20: Đánh giá của cán bộ giảng dạy về sự cần thiết của việc liên kết chặt chẽ

giữa hoạt động nghiên cứu và hoạt động đào tạo trong các trường đại học quân đội

Biểu đồ 3.21: Tỷ lệ giảng viên, nghiên cứu viên của HVKTQS đã sử dụng kết quả nghiên

cứu vào giảng dạy

Biểu đồ 3.22: Các sản phẩm nghiên cứu của đội ngũ giảng viên HVKTQS giai

đoạn 2010-2019

Biểu đồ 3.23. Số lượng ngành đào tạo, chuyên ngành đào tạo, giáo trình, tài liệu, bài thí

nghiệm mới được biên soạn cho đào tạo đại học trong giai đoạn 2010-2017

Biểu đồ 3.24: Sản phẩm đào tạo từ các công trình NCKH tính trung bình cho một giảng

viên HVKTQS

Biểu đồ 3.25: Số lượng đề tài NCKH của học viên HVKTQS giai đoạn 2010-2019

Biểu đồ 3.26: Xếp loại học lực của học viên quân sự HVKTQS giai đoạn 2010-2018(%)

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ

Hình 2.1. Mô hình chung về quá trình nghiên cứu

Hình 2.2. Khung phân tích chức năng NCKH của các trường đại học quân đội

Hình 2.3: Mô hình đánh giá hoạt động đào tạo của trường Đại học

Hình 2.4: Sự tác động của chức năng NCKH tới chất lượng đào tạo của các trường đại

học quân đội

Hình 4.1: Sơ đồ các yếu tố chi phối việc hoàn thiện chức năng NCKH của các trường

đại học quân đội

Hình 4.2: Mô hình cơ cấu tổ chức của HVKTQS để thực hiện tốt các chức năng đào tạo,

NCKH và phục vụ quân đội, xã hội

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế là xu hướng tất yếu trong xã hội đương đại và

Việt Nam không nằm ngoài quy luật đó. Trong những năm qua, Việt Nam đã tham gia

hội nhập ngày càng sâu và rộng trên nhiều lĩnh vực. Trong quá trình này, Việt Nam đang

ở vào vị thế của một nước đi sau, đang phát triển, nỗ lực bước vào thời kì đổi mới toàn

diện, đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Để hội nhập thành công,

GDĐH và KH&CN Việt Nam phải đi tiên phong trong việc thu hẹp khoảng cách tụt

hậu, tức là phải gấp rút đào tạo cho đất nước một đội ngũ cán bộ khoa học, công nghệ

đạt trình độ cao, có đủ năng lực tiếp nhận thành tựu KH&CN tiên tiến, đồng thời có thể

sáng tạo ra những sản phẩm, công trình khoa học hiện đại, ngang tầm khu vực và trên

thế giới.

Nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc hiện nay là bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống

nhất toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ Xã hội

Chủ nghĩa... trong mọi điều kiện. Điều đó đặt ra yêu cầu phải xây dựng tiềm lực quốc

phòng-an ninh đủ sức bảo vệ các vùng (đất, biển, trời) cho toàn diện nhưng phải có trọng

tâm, trọng điểm, nhất là ở các địa bàn xung yếu, dễ bị chia cắt chiến lược; trong đó, cần

ưu tiên vùng biển, vùng trời, nhằm đáp ứng yêu cầu chống chiến tranh bằng vũ khí công

nghệ cao; chủ động phòng, ngừa thiên tai khi môi trường có nhiều biến đổi khác thường.

Tình hình thế giới hiện nay và sự phát triển của cuộc cách mạng KH&CN hiện đại đang

đặt ra cho chúng ta nhiệm vụ quan trọng là phải đẩy mạnh phát triển KH&CN quân sự,

nâng cao tiềm lực quốc phòng, đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa quân đội. Từ đây, công tác

nghiên cứu, ứng dụng các thành tựu KH&CN, đặc biệt là các lĩnh vực công nghệ mũi

nhọn cho quân sự giữ một vai trò, vị trí hết sức quan trọng. Để xây dựng tiềm lực quốc

phòng vững mạnh cần có vai trò rất lớn của các trường đại học quân đội.

Trong những năm qua, nhận thức được xu thế, yêu cầu của thời đại, các trường đại

học trong quân đội đã quan tâm đến NCKH bên cạnh hoạt động đào tạo. Tuy nhiên,

NCKH trong các trường đại học quân đội cũng còn những mặt hạn chế, chưa phát huy

hết năng lực nghiên cứu, cụ thể:

- Hoạt động nghiên cứu tập trung chủ yếu ở đội ngũ các giảng viên, nghiên cứu

viên lâu năm, các nhà khoa học đầu ngành trong các lĩnh vực;

- Các hướng nghiên cứu liên kết đa ngành, đa lĩnh vực còn ít;

- Còn hiện tượng giảng viên làm nghiên cứu vì nghĩa vụ, để phục vụ cho các tiêu

chuẩn chức danh chứ chưa xuất phát từ niềm đam mê và nhu cầu giảng dạy, nhu cầu

thực tiễn;

- Các nghiên cứu liên kết, hợp tác quốc tế, đạt trình độ tiên tiến của thế giới

chưa nhiều;

- Các sản phẩm nghiên cứu ứng dụng cho quân đội chưa nhiều...

Những mặt hạn chế trên do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có cả mặt

khách quan và chủ quan. Những quy định, những chính sách chưa thực sự phù hợp với

hoạt động nghiên cứu, chưa tạo được động lực cho các giảng viên, nhà khoa học.

Đứng trước yêu cầu hiện đại hóa quân đội trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập

quốc tế, các trường đại học quân đội đóng vai trò rất quan trọng trong việc cung cấp

nguồn nhân lực KH&CN chất lượng cao cho toàn quân cũng như nghiên cứu, chế tạo

các trang thiết bị, vũ khí, công nghệ hiện đại cho quốc phòng, nghiên cứu các vấn đề

chính trị, nghệ thuật quân sự phù hợp với yêu cầu mới. Do đó, NCKH trong các trường

đại học quân đội cần phải được đẩy mạnh hơn nữa để nâng cao chất lượng đào tạo nguồn

nhân lực KH&CN quân sự và phục vụ tiềm lực quốc phòng. Một nghiên cứu về những

hạn chế và đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện chức năng NCKH của các trường

đại học quân đội hiện nay là cần thiết. Đề tài: “Hoàn thiện chức năng NCKH của các

trường đại học quân đội nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN

quân sự trong bối cảnh hội nhập quốc tế” sẽ làm rõ hệ thống lý luận về chức năng

NCKH của các trường đại học nói chung và các trường đại học quân đội nói riêng, phân

tích những ảnh hưởng của NCKH đến chất lượng đào tạo của các trường đại học quân

đội. Luận án cũng sẽ phân tích thực trạng chức năng NCKH của các trường đại học quân

đội (với nghiên cứu trường hợp là HVKTQS) và đề xuất các giải pháp hoàn thiện chức

năng NCKH của các trường đại học quân đội nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn

nhân lực KH&CN trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài nhằm phân tích chức năng NCKH của các trường

đại học quân đội, đánh giá tác động của NCKH đến chất lượng đào tạo của các trường

đại học quân đội và đề xuất các giải pháp hoàn thiện chức năng NCKH trong các trường

đại học quân đội để nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN quân sự trong

xu thế hội nhập quốc tế.

Để thực hiện được mục tiêu trên, nghiên cứu cần làm những nhiệm vụ cụ thể sau:

- Làm rõ các chức năng của các trường đại học quân đội trong thời kì hội nhập

quốc tế;

- Phân tích chức năng NCKH của các trường đại học quân đội;

- Phân tích tác động của NCKH đối với chất lượng đào tạo nguồn nhân lực khoa

học và công nghệ quân sự trong xu thế hội nhập quốc tế;

- Phân tích, đánh giá khái quát thực trạng chức năng NCKH của trường đại học

quân đội;

- Khuyến nghị giải pháp để hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học

quân đội.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu về chức năng NCKH của các

trường đại học quân đội và những tác động của nó đối với chất lượng đào tạo của các

trường đại học quân đội trong xu thế hội nhập quốc tế.

- Phạm vi về không gian: Luận án giới hạn trường hợp nghiên cứu tại Học viện Kỹ

thuật Quân sự (HVKTQS). HVKTQS là trường đại học trọng điểm của quân đội và của

Nhà nước, đào tạo các chuyên ngành về kỹ thuật cho quân đội và xã hội, thực hiện các chức

năng của trường đại học quân đội. Trong những năm qua, HVKTQS đã thực hiện khá tốt

chức năng NCKH và có nhiều sản phẩm phục vụ quân đội và phục vụ phát triển kinh tế, xã

hội. Do đó, khảo sát tại HVKTQS sẽ cho thấy được những đặc trưng của chức năng NCKH

trong trường đại học quân đội và những tác động của NCKH đến chất lượng đào tạo.

- Phạm vi về thời gian: từ 2010 – 2019. Trong giai đoạn này, NCKH trong các

trường đại học quân đội ngày càng được quan tâm và đẩy mạnh thực hiện trong thực tế.

Bên cạnh đó, hợp tác quốc tế cũng được đẩy mạnh trong các trường đại học quân đội

để đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa quân đội, hội nhập quốc tế.

4. Câu hỏi nghiên cứu

Câu hỏi thứ nhất: Chức năng NCKH của các trường đại học quân đội là gì?

Câu hỏi thứ hai: Chức năng NCKH tác động như thế nào đến chất lượng đào tạo

của các trường đại học quân đội trong bối cảnh hội nhập quốc tế?

Câu hỏi thứ ba: Giải pháp nào để hoàn thiện chức năng NCKH của các trường

đại học quân đội nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN quân sự

trong bối cảnh hội nhập quốc tế?

5. Giả thuyết nghiên cứu

Giả thuyết thứ nhất: Chức năng NCKH của các trường đại học quân đội là những

đóng góp về NCKH của các trường đại học quân đội đối với quân đội và xã hội, thể hiện

thông qua các nhiệm vụ, hoạt động nghiên cứu và những tác động của các hoạt động,

nhiệm vụ này đối với quân đội và xã hội.

Giả thuyết thứ hai: NCKH tác động tích cực đến chất lượng đào tạo của các

trường đại học quân đội, thể hiện ở việc góp phần nâng cao trình độ, kỹ năng nghiên

cứu cho giảng viên; nâng cao chất lượng giáo trình, tài liệu tham khảo và nâng cao kiến

thức, kỹ năng nghiên cứu cho học viên, đáp ứng các tiêu chuẩn của hội nhập quốc tế.

Giả thuyết thứ ba: Để hoàn thiện chức năng NCKH thì các trường đại học quân

đội cần phải tiến hành đa dạng hóa các hoạt động KH&CN, tăng cường các nguồn lực

phục vụ nghiên cứu và tái cấu trúc nhà trường theo hướng hoàn thiện chức năng NCKH.

6. Cách tiếp cận và Phương pháp nghiên cứu

6.1. Cách tiếp cận

Đề tài nghiên cứu đã sử dụng các cách tiếp cận sau:

- Cách tiếp cận hệ thống: Đây là cách tiếp cận phức hợp các yếu tố có liên quan

với nhau một cách nhân quả tạo ra chỉnh thể thống nhất, xem xét các yếu tố tác động

đến việc thực hiện chức năng nghiên cứu của trường đại học quân đội.

- Cách tiếp cận phát triển: chức năng nghiên cứu của trường đại học quân đội

phải được xem xét trong sự chuyển đổi của xã hội Việt Nam, yêu cầu nhiệm vụ quốc

phòng và bối cảnh hội nhập quốc tế, từ đó thấy được những mặt đã đạt được và những

mặt còn hạn chế, chưa phù hợp để có biện pháp điều chỉnh để chức năng này ngày càng

phát triển.

- Cách tiếp cận so sánh: Nghiên cứu tiến hành phân tích và so sánh chức năng

NCKH giữa một số trường đại học quân đội, giữa trường đại học quân đội với các trường

đại học thuộc khu vực dân sự.

- Cách tiếp cận thực tiễn: Hoàn thiện chức năng NCKH trong các trường đại học

quân đội đang là một yêu cầu thực tiễn đặt ra khi Việt Nam hội nhập quốc tế ngày càng

sâu và rộng. Luận án nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng chức năng NCKH của các

trường đại học quân đội và đề xuất giải pháp để hoàn thiện chức năng NCKH của các

trường đại học quân đội trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

6.2. Phương pháp nghiên cứu

Để khảo sát và phân tích tình hình thực hiện chức năng NCKH của các trường

đại học quân đội nói chung và của HVKTQS nói riêng, cũng như những tác động của

NCKH đến chất lượng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN quân sự, tác giả đã sử dụng

nhiều phương pháp khác nhau để thu thập thông tin và xử lý số liệu. Cụ thể là các phương

pháp sau:

- Phương pháp nghiên cứu tài liệu:

Phân tích tài liệu thứ cấp: Phân tích các nguồn tư liệu, số liệu sẵn có về chức

năng NCKH của trường đại học, NCKH trong các trường đại học quân đội, về nhân lực

KH&CN, về chính sách đối với NCKH trong các trường đại học quân đội.

Phân tích tài liệu sơ cấp: Tác giả trực tiếp đi thu thập các số liệu, tài liệu sơ cấp

về nhân lực KH&CN, hoạt động KH&CN, chất lượng đào tạo của HVKTQS bằng

phương pháp định tính, phương pháp định lượng và phân tích các tài liệu, số liệu đó.

- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Để phân tích sâu về chức năng NCKH

cũng như những tác động của NCKH đối với chất lượng đào tạo của các trường đại học

quân đội, tác giả đã tiến hành nghiên cứu thực tế tại HVKTQS. Tác giả đã xây dựng

bảng hỏi để khảo sát về hoạt động NCKH của các giảng viên, nghiên cứu viên của

HVKTQS. Bảng hỏi tập trung tìm hiểu về 3 mảng nội dung chính:

Thứ nhất, tìm hiểu những thông tin cá nhân của các nhà khoa học: độ tuổi, số

năm công tác, học hàm, học vị, chức vụ.

Thứ hai, tìm hiểu về hoạt động NCKH của các nhà khoa học: kết quả NCKH (số

đề tài đã thực hiện, số bài báo đã công bố, số sản phẩm NCKH đã được áp dụng) và

những tác động của NCKH đối với công tác đào tạo, giảng dạy của họ (kết quả nghiên

cứu được áp dụng vào các hoạt động đào tạo nào).

Thứ ba, tìm hiểu về những đánh giá và những đề xuất của họ đối với việc thực

hiện chức năng NCKH trong các trường đại học quân đội: những khó khăn mà các nhà

khoa học đang gặp phải trong quá trình làm nghiên cứu, thực trạng các nguồn lực phục

vụ hoạt động nghiên cứu của tổ chức và những đề xuất, khuyến nghị liên quan đến hoạt

động nghiên cứu.

Khi tiến hành khảo sát, tác giả đã phát đi 110 phiếu. Số phiếu thu về là 86 phiếu.

Mẫu khảo sát cụ thể như sau:

Các tiêu chí Số lượng Tỷ lệ (%)

Dưới 35 16 18,6 Độ tuổi

Từ 35-45 54 62,8

Trên 45 16 18,6

1 1,2 Học hàm, học vị GS

PGS 15 17,4

TS/TSKH 53 64,0

ThS 15 17,4

Đại học 2 2,4

42 48,8 Chức vụ quản lý Giữ chức vụ

Không giữ chức vụ 44 51,2

Khoa 58 67,4 Đơn vị công tác

Viện, trung tâm 21 24,5

nghiên cứu

Phòng ban chức 7 8,1

năng

Phương pháp điều tra là phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên. Phiếu được phát

ngẫu nhiên cho các giảng viên, nghiên cứu viên ở các Khoa, các Viện, Trung tâm nghiên

cứu và cán bộ quản lý ở các phòng ban chức năng trong HVKTQS, đảm bảo tính đại

điện về đơn vị công tác, vị trí công tác, lĩnh vực nghiên cứu.

(Phiếu điều tra được đính kèm ở phần phụ lục)

- Phương pháp phỏng vấn sâu: Để thu thập thông tin định tính và hiểu sâu hơn

về quá trình thực hiện chức năng NCKH cũng như những ảnh hưởng của nó đến chức

năng đào tạo của HVKTQS, những khó khăn mà nhà khoa học đang gặp phải trong quá

trình tiến hành nghiên cứu và gắn kết nghiên cứu với đào tạo, tác giả đã tiến hành phỏng

vấn sâu 10 người. Đối tượng phỏng vấn sâu là cán bộ quản lý ở các phòng ban chức

năng, chỉ huy các Khoa, Viện, Trung tâm nghiên cứu, chủ nhiệm Bộ môn, thành viên

nhóm nghiên cứu mạnh và các giảng viên, nghiên cứu viên, đảm bảo tính đại diện về vị

trí, đơn vị công tác, chức vụ quản lý, cán bộ nghiên cứu. Cụ thể:

- Phỏng vấn cán bộ phòng Hợp tác quốc tế và quản lý lưu học sinh quân sự;

- Phỏng vấn cán bộ phòng Khoa học quân sự;

- Phỏng vấn chỉ huy khối Khoa, Viện, Trung tâm nghiên cứu;

- Phỏng vấn chủ nhiệm Bộ môn;

- Phỏng vấn trưởng nhóm nghiên cứu mạnh;

- Phỏng vấn các giảng viên, nghiên cứu viên.

Bên cạnh đó, tác giả cũng đã tiến hành phỏng vấn sâu 05 học viên ở các bậc đào

tạo: đào tạo đại học, cao học và nghiên cứu sinh để thấy rõ những ảnh hưởng của NCKH

đến quá trình học tập và chất lượng của học viên.

Yêu cầu của phỏng vấn sâu: Mỗi cuộc phỏng vấn sâu đều có bảng câu hỏi phát

trước cho từng đối tượng. Tác giả trực tiếp phỏng vấn sâu.

- Phương pháp hội nghị khoa học: Trong quá trình thực hiện nghiên cứu, tác

giả đã tham dự một số hội thảo khoa học có chủ đề liên quan rất gần đến vấn đề nghiên

cứu của luận án, nghe và ghi nhận các quan điểm và các ý kiến thảo luận của các nhà

khoa học, các chuyên gia và các nhà quản lý trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo, quản lý

khoa học và công nghệ ở trong và ngoài quân đội về NCKH và đào tạo của các trường

đại học quân đội nói riêng và các trường đại học nói chung. Cụ thể là:

- Hội thảo: “HVKTQS – 50 năm công tác đào tạo và NCKH đáp ứng yêu cầu

thực tiễn” do HVKTQS tổ chức, tháng 9/2016.

- Hội thảo: “Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và những vấn đề đặt ra đối với hệ

thống Nhà trường quân đội”, do Cục Nhà trường – Bộ Tổng tham mưu tổ chức, 12/2017.

- Hội thảo: “HVKTQS – 40 năm đào tạo tiến sĩ và 26 năm đào tạo sau đại học”,

do HVKTQS tổ chức, 12/2019.

- Tọa đàm khoa học: “Chính sách khoa học và giáo dục của Việt Nam trong xu

thế hội nhập quốc tế” do Viện Chính sách và Quản lý – Trường Đại học KHXH&NV

và Viện Rosa Luxemburg Cộng hòa Liên bang Đức tổ chức, 12/2016.

- Phương pháp so sánh: Tác giả tiến hành so sánh chức năng NCKH của các

trường đại học quân đội với chức năng NCKH của các trường đại học dân sự để thấy

được nét đặc trưng và sự khác biệt trong NCKH của các trường đại học quân đội. Đồng

thời, luận án cũng tiến hành so sánh một số yếu tố trong NCKH của HVKTQS với các

trường đại học khác ở trong và ngoài quân đội để thấy rõ được những đặc điểm của chức

năng NCKH của Nhà trường.

- Phương pháp xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS: Tác giả đã sử dụng phần

mềm SPSS để phân tích các số liệu thu thập được bằng bảng hỏi. SPSS là phần mềm

được sử dụng phổ biến và rất hiệu quả trong phân tích thống kê trong khoa học xã hội.

Khi sử dụng phần mềm này vào xử lý số liệu trong luận án, tác giả đã thống kê, phân

tích được thực trạng của từng yếu tố, từng biến liên quan đến hoạt động NCKH của các

giảng viên HVKTQS. Bên cạnh đó, khi sử dụng phần mềm, tác giả còn phân tích được

mối tương quan giữa các yếu tố, các biến, đánh giá được mức độ ảnh hưởng của các yếu

tố với nhau. Từ đó rút ra được những đặc điểm của chức năng NCKH của HVKTQS và

các trường đại học quân đội và có những căn cứ thực tiễn để đề xuất các giải pháp nhằm

thúc đẩy chức năng NCKH của các trường đại học quân đội.

- Áp dụng kỹ thuật tin học trong việc mô tả, trình bày các thông tin, kết quả thu

được (lập bảng, biểu, vẽ biểu đồ, đồ thị...), nhằm chuyển tải đầy đủ và dễ hiểu nhất kết

quả nghiên cứu tới người đọc.

7. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của đề tài

7.1. Ý nghĩa lý luận

Luận án đã có những đóng góp vào hệ thống lý luận liên quan đến chức năng

NCKH của các trường đại học nói chung và các trường đại học quân đội nói riêng, những

ảnh hưởng của NCKH đến chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội và nội

dung hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội.

7.2. Ý nghĩa thực tiễn

Luận án đã tiến hành khảo sát thực tiễn tại HVKTQS, đưa ra những minh chứng

cụ thể về chức năng NCKH của Học viện, sự tác động của NCKH đến chất lượng đào

tạo của nhà trường, phân tích SWOT đối với chức năng NCKH của HVKTQS. Luận án

cũng đã đề xuất những nội dung giải pháp và những chính sách để hoàn thiện chức năng

NCKH của các trường đại học quân đội để nâng cao chất lượng đào tạo của các trường

đại học quân đội, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.

8. Tính mới của luận án

Những điểm mới của Luận án:

- Đã thực hiện so sánh chức năng NCKH của các trường đại học quân đội với

chức năng NCKH của các trường đại học thuộc khối dân sự;

- Phân tích sự tác động của NCKH đến chất lượng đào tạo của các trường đại học

quân đội với những tiêu chí cụ thể;

- Đề xuất hình thành và phát triển các tổ chức khoa học và công nghệ trong trường

đại học quân đội để hoàn thiện chức năng NCKH.

9. Kết cấu của Luận án

Luận án gồm có Phần Mở đầu, Phần Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục và 4

chương nội dung chính của Luận án, cụ thể:

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu

Chương này khảo sát, phân tích các công trình nghiên cứu đã thực hiện ở trong

và ngoài nước về: lý luận chức năng NCKH của các trường đại học; thực trạng thực hiện

chức năng NCKH và những giải pháp đã được nghiên cứu, đề xuất để các trường đại

học dân sự và quân sự thực hiện tốt chức năng này. Trên cơ sở đó, luận án rút ra những

khoảng trống mà các nghiên cứu đi trước chưa đề cập đến để xác định cụ thể những nội

dung mà luận án sẽ làm rõ.

Chương 2: Cơ sở lý luận về sự tác động của chức năng nghiên cứu khoa học

đến chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội

Chương này làm rõ cơ sở lý luận về chức năng NCKH của các trường đại học

quân đội, chất lượng đào tạo của các trường đại học và mối quan hệ giữa NCKH với

chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội với những tiêu chí cụ thể.

Chương 3: Thực trạng tác động của nghiên cứu khoa học đến chất lượng

đào tạo nguồn nhân lực khoa học và công nghệ quân sự của các trường đại học

quân đội (Nghiên cứu trường hợp Học viện Kỹ thuật Quân sự)

Chương này tiến hành khảo sát, phân tích thực trạng thực hiện chức năng NCKH

của các trường đại học quân đội với mẫu khảo sát là HVKTQS. Nội dung của chương

sẽ làm rõ thực trạng thực hiện chức năng NCKH của HVKTQS ở các điểm: các kết quả

đã đạt được trong hoạt động NCKH, các nguồn lực phục vụ NCKH và sự tác động của

NCKH đối với chất lượng đào tạo của HVKTQS.

Chương 4: Giải pháp hoàn thiện chức năng nghiên cứu khoa học nhằm nâng

cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực khoa học và công nghệ quân sự của các

trường đại học quân đội

Nội dung của chương sẽ đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện chức năng NCKH

của các trường đại học quân đội để nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường trong

bối cảnh hội nhập quốc tế. Các giải pháp sẽ tập trung vào 3 nhóm nội dung: đa dạng hóa

hoạt động KH&CN, phát triển các nguồn lực phục vụ NCKH và phát triển các tổ chức

KH&CN trong trường đại học.

Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

NCKH có vai trò rất quan trọng trong các trường đại học. Điều này lại càng được

khẳng định khi thế giới đang bước vào cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Chức

năng này cần phải được gắn bó chặt chẽ với chức năng đào tạo của các trường đại học

vì NCKH ảnh hưởng lớn đến chất lượng đào tạo của các trường đại học. Thực tế, trên

thế giới đã chứng minh, các trường đại học được xếp thứ hạng cao, nổi tiếng trên thế

giới đều là những trường thực hiện NCKH tốt và gắn nghiên cứu với đào tạo.

Các trường đại học của Việt Nam trong những năm gần đây đã chú trọng đến

chức năng nghiên cứu bên cạnh chức năng đào tạo. Tuy nhiên, kết quả đạt được còn rất

khiêm tốn. NCKH của các trường đại học Việt Nam trong đó có các trường đại học quân

đội còn rất hạn chế cả về số lượng và chất lượng. Các trường đại học trong quân đội có

những đặc điểm chung nhưng cũng có những đặc thù riêng so với các trường đại học

thuộc khối dân sự. Vậy thì làm thế nào để hoàn thiện được chức năng NCKH của các

trường đại học quân đội? Với mong muốn tìm câu trả lời cho câu hỏi đó, tác giả nghiên

cứu Luận án với tên đề tài: “Hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân

đội nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN quân sự trong bối cảnh

hội nhập quốc tế”.

Để thực hiện được nghiên cứu, tác giả tiến hành khảo sát tổng quan tình hình

nghiên cứu trong và ngoài nước để làm cơ sở cho việc xây dựng cơ sở lý luận và cơ sở

thực tiễn của đề tài.

Nghiên cứu Tổng quan tình hình nghiên cứu nhằm các mục tiêu sau đây:

- Phân tích các nghiên cứu đã công bố ở nước ngoài và trong nước liên quan đến

NCKH của các trường đại học nói chung và các trường đại học quân đội nói riêng;

- Đánh giá kết quả đạt được của các nghiên cứu đã công bố ở nước ngoài và trong

nước liên quan đến NCKH của các trường đại học trong và ngoài quân đội;

- Phân tích những vấn đề mà các nghiên cứu đã công bố ở nước ngoài và trong nước

chưa đề cập đến nhằm hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội;

- Chỉ ra những vấn đề, nội dung mà Luận án cần giải quyết.

1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài

NCKH đã trở thành chức năng quan trọng đối với các trường đại học trên thế

giới. Đã có nhiều bài viết nghiên cứu về vấn đề này ở các nước tiên tiến trên thế giới.

Hầu hết các trường đại học được xếp hạng cao và có uy tín trên thế giới là những trường

đại học có NCKH mạnh. Ở nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước phương Tây, các trường

đại học chịu trách nhiệm cho hầu hết các hoạt động nghiên cứu cơ bản, các nghiên cứu lớn.

Nghiên cứu của Sara Guri và cộng sự cũng chỉ ra rằng, trước những năm 1990,

các Viện Hàn lâm khoa học ở các nước Trung và Đông Âu có vai trò độc tôn đối với

hoạt động NCKH, trong khi các trường đại học chỉ tập trung vào hoạt động giảng dạy.

Tuy nhiên, hiện nay quan điểm này đã thay đổi cơ bản. NCKH được yêu cầu như một

hoạt động không thể thiếu, một phần nhiệm vụ của trường đại học. Các Viện Hàn lâm

khoa học vẫn tiếp tục là các tổ chức nghiên cứu độc lập với trường đại học. Ngày nay

cũng có nhiều công ty đa quốc gia kết hợp với các tổ chức nghiên cứu để tiến hành các

nghiên cứu liên quan đến nhu cầu của công ty. Nhiều doanh nghiệp mạo hiểm cũng được

hình thành do sự kết hợp của khu vực doanh nghiệp và hàn lâm [Sara, 2004].

Nghiên cứu của Gibbon và cộng sự đã chỉ ra rằng các mẫu hình nghiên cứu đang

thay đổi. Sự thay đổi này đang ảnh hưởng đến sự hợp tác của các trường đại học và cấu

trúc bên trong của các tổ chức nghiên cứu truyền thống, đặc biệt trong việc đào tạo

nghiên cứu sinh. Gibbon gọi hoạt động nghiên cứu truyền thống là mô hình 1. Mô hình

nghiên cứu này là nền tảng của một cấu trúc chặt chẽ và dựa vào các quy ước nghiên

cứu đã hình thành bởi cộng đồng hàn lâm khoa học. Theo thời gian, hoạt động nghiên

cứu đã xuất hiện hình thức mới. Gibbon và cộng sự gọi đó là mô hình 2. Trong mô hình

2, các quy định cho hoạt động nghiên cứu đã có những thay đổi, từ đó hình thành các

nhóm nghiên cứu. Các nhóm nghiên cứu được hình thành dựa trên việc kết hợp các

thành viên từ rất nhiều tổ chức khác nhau gồm các trường đại học, các viện nghiên cứu.

Các nhóm nghiên cứu sẽ giải tán khi nhiệm vụ nghiên cứu đã hoàn thành. Các thành

viên của các nhóm có thể tham gia nhiều nhóm khác nhau, thực hiện các nhiệm vụ khác

nhau và ở các địa điểm khác nhau. Mô hình 2 là mô hình nghiên cứu mà các trường đại

học trên thế giới đang hướng tới [Gibbon, 1995]. Trong những thập kỷ qua, thực tế đã

cho thấy khuynh hướng đang tăng lên của các hoạt động nghiên cứu trong nhiều lĩnh

vực khác nhau đã dẫn đến sự hợp tác của nhiều tổ chức trong trường đại học cũng như

ngoài trường đại học. Việc thay đổi mô hình nghiên cứu ảnh hưởng đến cơ sở hạ tầng

nghiên cứu của các trường đại học. Cùng với việc xuất hiện các hướng nghiên cứu mới

trong khoa học kỹ thuật (công nghệ nano, công nghệ sinh học,…), trong khoa học xã hội,

các lĩnh vực khoa học khác đã thay đổi cấu trúc hành chính của các bộ môn, khoa/trường

đại học và ảnh hưởng đến thực tiễn hoạt động nghiên cứu và giảng dạy. Ngoài ra, sự thay

đổi của thực tiễn nghiên cứu cũng dẫn đến những tranh luận cho con đường nào là hiệu quả

để có thể có được các nhà nghiên cứu cho trường đại học trong tương lai.

Nghiên cứu của các tác giả Brundenius, Lundvall và Sutz, cũng đã phân tích vai

trò của trường đại học trong hệ thống đổi mới quốc gia. Các tác giả đã chỉ ra hai nhiệm

vụ quan trọng của trường đại học tại các nước đang phát triển: là nơi tiến hành giáo dục

cấp đại học trở lên trong các hệ thống đổi mới và tiến hành các nghiên cứu. Nghiên cứu

đã nhấn mạnh NCKH của các trường đại học đóng vai trò quan trọng trong hệ thống đổi

mới của các quốc gia đang phát triển. Nghiên cứu trong trường đại học nhận được nhiều

sự quan tâm vì dường như đây chính là cơ chế xây dựng những cây cầu nối đại học với

các ngành công nghiệp và xã hội. Nghiên cứu cũng đã đề cập đến những thách thức đối

với các trường đại học tại các nước đang phát triển: thiếu nguồn tài chính, thiếu nguồn

lực, chảy máu chất xám, …[ Brundenius, 2009].

Trong cuốn sách “Universities in Transition: the changing role and Challenges

for Academic Institutions” (Tạm dịch: Các trường đại học trong quá trình chuyển đổi:

sự thay đổi vai trò và những thách thức đối với các cơ sở giáo dục hàn lâm), tác giả

Goranson và Brundenius đã mô tả trường đại học trong quá trình chuyển đổi. Công trình

này chủ yếu tập trung vào việc nhận dạng vai trò của trường đại học trong phát triển và

tăng trưởng kinh tế, vị trí của trường đại học trong hệ thống đổi mới - sáng tạo vùng,

quốc gia, đóng góp của trường đại học cho đổi mới và phát triển, phân tích liên kết giữa

trường đại học và công nghiệp. Công trình đã đề cập đến chuỗi xoắn kép ba thể hiện sự

tương tác giữa cơ sở GDĐH, ngành công nghiệp và Nhà nước trong việc thúc đẩy phát

triển kinh tế - xã hội [Goranson, 2011].

Trong cuốn sách “Research quality and the role of the University leadership”

(Tạm dịch: Chất lượng nghiên cứu và vai trò của lãnh đạo trường đại học) của tác giả

Håkan Carlsson và các cộng sự đã cho thấy chất lượng nghiên cứu khoa học có ý nghĩa

rất lớn không chỉ đối với các trường đại học mà đối với cả chính phủ các quốc gia và

các nhà đầu tư trong việc xếp hạng trường đại học, phân bổ ngân sách và đầu tư cho

nghiên cứu. Nghiên cứu đã đưa ra khái niệm nghiên cứu chất lượng cao và các yếu tố

liên quan đến một nghiên cứu có chất lượng cao đó là môi trường bên trong các trường

đại học, vai trò của lãnh đạo, vai trò của trưởng nhóm nghiên cứu (lãnh đạo về học

thuật), kích thước nhóm,… Và nghiên cứu cũng đã phân tích vai trò và những việc mà

lãnh đạo trường đại học cần phải làm để có được những nghiên cứu chất lượng cao trong

ngôi trường của mình [Carlsson, 2014].

Nghiên cứu “Research-Based Academic Studies: Promotion of the Quality of

Learning Outcomes in Higher Education?” (Tạm dịch: NCKH – dựa trên những nghiên

cứu hàn lâm: nâng cao chất lượng đầu ra của quá trình học tập trong giáo dục đại học)

của các tác giả Dr.paed. Andra Fernate và các cộng sự đã phân tích về cách học chuyên

ngành thông qua nghiên cứu khoa học sẽ nâng cao chất lượng đầu ra của GDĐH. Nghiên

cứu đã tiến hành thực nghiệm trên một nhóm học viên cao học học tập bằng phương

pháp NCKH và kết quả thu được cho thấy, phương pháp này đem lại nhiều lợi ích cho

học viên như: thúc đẩy người học đưa ra các ý tưởng khoa học sáng tạo, khả năng giải

quyết vấn đề và sử dụng các chiến lược phân tích và công cụ kỹ thuật khác. Điều đó sẽ

phát triển khả năng nghiên cứu khoa học của người học [Fernate, 2009].

Tác giả Michael Mintrom đã có bài viết rất bổ ích về quản lý chức năng nghiên

cứu của trường đại học. Bài viết với nhan đề: “Managing the research function of the

university: pressures and dilemmas” (Tạm dịch: Quản lý chức năng nghiên cứu của

trường đại học: sức ép và những khó khăn). Bài báo đã tập trung làm rõ những áp lực

và những khó khăn mà các nhà quản lý phải đối mặt khi họ tìm cách quản lý chức năng

nghiên cứu của trường đại học hiệu quả hơn. Bài báo đã cung cấp một mô hình chung

của quá trình nghiên cứu và cách thức để nghiên cứu liên kết với các chức năng khác và

các nhu cầu của các bên liên quan của trường đại học. Từ mô hình quá trình nghiên cứu,

bài báo cũng đề xuất các giải pháp quản lý hiệu quả chức năng NCKH của các trường

đại học bao gồm: quản lý các nguồn lực đầu vào, quản lý quá trình nghiên cứu, quản lý

sản phẩm nghiên cứu, quản lý quá trình phát triển sản phẩm và dịch vụ [Mintrom, 2008].

Về chủ đề NCKH trong các trường đại học, các nhà nghiên cứu của nước Nga

cũng đã có những công trình công bố. Cụ thể như sau:

Luận án tiến sĩ “Формирование подходов к повышению эффективности

управления инновационной деятельностью вуза” (Tạm dịch “Đề xuất giải pháp nâng

cao hiệu quả quản lý đổi mới công nghệ của trường đại học”) do Bovkun A.S. thực hiện.

Nghiên cứu đã phân tích các vấn đề ảnh hưởng đến sự thành công của hoạt động quản

lý đổi mới công nghệ trong trường đại học và đề xuất giải pháp nhằm đạt được kết quả

cao nhất. Những nội dung chủ yếu đề cập trong nghiên cứu:

- Đưa ra khái niệm về quản lý đổi mới công nghệ trong trường đại học;

- Phân tích hoạt động quản lý công nghệ trong các trường đại học ở các vùng

khác nhau của Liên bang Nga;

- Phân tích quá trình quản lý công nghệ và đề xuất cơ chế tối ưu quản lý công

nghệ của trường đại học theo tiêu chí hiệu quả ứng dụng công nghệ;

- Xây dựng chương trình tự động hóa các quá trình bảo hộ và ứng dụng các kết

quả nghiên cứu tạo ra trong trường đại học;

- Đề xuất biện pháp thương mại hóa các kết quả nghiên cứu [Bovkun A.S, 2014].

Với chủ đề gắn kết đào tạo với NCKH, tác giả Appalonova N.A. đã có bài nghiên

cứu “ВУЗ в системе интеграции научной и образовательной деятельности:

проблемы и перспективы” (Tạm dịch: Trường đại học trong hệ thống tích hợp đào tạo

và NCKH: các vấn đề và triển vọng). Bài báo đã khẳng định vấn đề nâng cao tính cạnh

tranh của đội ngũ cán bộ khoa học trong điều kiện nền kinh tế hiện đại là cấp thiết. Bài

báo phân tích các nguyên nhân lạc hậu của nền khoa học Nga so với thế giới và đề xuất

các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động nghiên cứu của giảng viên và sinh viên, trong

đó tập trung đến một số giải pháp:

- Nâng cao mức lương cho nhà khoa học;

- Tạo điều kiện để giảng viên phát triển các chức danh khoa học;

- Đổi mới các trang thiết bị để phục vụ nghiên cứu;

- Khuyến khích các giảng viên trẻ và sinh viên tham gia NCKH thông qua các

hội nghị NCKH, hội thảo khoa học quốc tế,…. để họ am hiểu và đam mê nghiên cứu

[Appalonova N.A., 2012].

Iusova V.V. với nghiên cứu “Методы оценки эффективности научно-

исследовательской деятельности высших учебных заведений” (Tạm dịch: Các

phương pháp đánh giá hiệu quả hoạt động nghiên cứu của các trường đại học). Nghiên

cứu đã tập trung vào nội dung đánh giá hiệu quả nghiên cứu của các trường đại học,

trong đó đề cập đến các vấn đề cơ bản sau:

- Tài chính cho hoạt động NCKH tại Nga và nước ngoài nửa cuối thế kỷ XX;

- Phương pháp đánh giá hiệu quả NCKH trong các trường đại học;

- Đưa ra các đề xuất về việc hoàn thiện các phương pháp đánh giá hiệu quả NCKH

[Iusova V.V., 2004].

Bên cạnh hệ thống các trường đại học dân sự, các nước trên thế giới đều có các

trường đại học quân sự. NCKH trong các trường đại học quân sự cũng rất quan trọng và

cũng đã có những bài viết về vấn đề này. Chúng ta có thể đề cập đến một số bài viết

nghiên cứu sau:

Học viện Quân sự của Mỹ tại West Point là một trong những trường đại học danh

tiếng của Mỹ. NCKH đã trở thành chức năng trọng tâm của nhà trường. Trong mục giới

thiệu về các trung tâm và hoạt động nghiên cứu: “Centers and Research activities”, Học

viện đã nhấn mạnh đến vai trò của NCKH đối với hoạt động của nhà trường. NCKH

được thực hiện thông qua các trung tâm nghiên cứu. Các trung tâm nghiên cứu sẽ đưa

nội dung nghiên cứu vào giảng dạy. Các trung tâm này sẽ quyết định đến sự năng động

và tiên phong của các Khoa. Các trung tâm nghiên cứu cũng là cây cầu kết nối nhà

trường với quân đội và quốc gia. Các sinh viên và các nhà khoa học sẽ phát triển năng

lực và làm việc tốt nhất ở các trung tâm nghiên cứu [USMA].

Trong bài viết “Science in Military” (Tạm dịch: Khoa học quân sự), tác giả Roz

Pitcock đã đề cập đến những người làm công tác KH&CN trong quân đội. Trong số hơn

1,4 triệu người hoạt động trong quân đội Mỹ thì có hơn 200.000 người thực hiện vai trò

là nhà khoa học, kỹ thuật và công nghệ. Họ có đặc điểm chung đó là: trước hết họ là

quân nhân, thứ hai họ là nhà khoa học. Bài báo cũng giới thiệu về hoạt động đào tạo của

một số trường đại học quân sự của Mỹ như Học viện Hải quân Hoa Kỳ, Học viện Quân

sự và Học viện Không quân. Việc đào tạo ở các trường đại học quân đội Mỹ sẽ cung

cấp cho học viên khối kiến thức và kỹ năng toàn diện, giúp họ có thể đảm nhận nhiều vị

trí công tác khác nhau sau khi ra trường [Pitcock, 2011].

Trong tác phẩm “The Army University White Paper” (Tạm dịch: Sách trắng

trường đại học Quân đội), Quân đội Mỹ đã trình bày về vai trò, sứ mệnh, tầm nhìn chiến

lược và cấu trúc trường đại học Quân đội. Trường đại học quân đội sẽ hiện thực hóa triết

lý sứ mệnh của quân đội trong tổ chức giáo dục. Đại học Quân đội sẽ trở thành một tổ

chức học tập hàng đầu cho quân đội, phát triển các nhà lãnh đạo cho quân sự và dân sự

để giành chiến thắng trong môi trường an ninh trong tương lai. Để duy trì tính cạnh tranh

và phù hợp trong tương lai, Quân đội phải phát triển một tổ chức giáo dục kết hợp các

yếu tố hiệu quả nhất của các chương trình học tập hiện tại với cấu trúc và thực hành tốt

nhất của các trường đại học hàng đầu của Mỹ. Bộ Chỉ huy Huấn luyện và Giáo dục Quân

đội đang tổ chức các chương trình giáo dục quân sự theo một cấu trúc trường đại học

duy nhất. Theo đó, Đại học Quân đội tích hợp tất cả các trường trực thuộc Bộ Chỉ huy

Huấn luyện và Giáo dục Quân đội thành một cấu trúc giáo dục duy nhất được mô phỏng

theo nhiều hệ thống đại học quốc gia của nước Mỹ. Cấu trúc này bao gồm tất cả các

nhân tố của hệ thống giáo dục sĩ quan, sĩ quan bảo đảm, hạ sĩ quan và hệ thống giáo dục

dân sự. Các trường đại học quân đội chịu sự chỉ đạo, quản lý, giao nhiệm vụ trực tiếp từ

quân đội, có sự liên kết với nhau và cũng có sự hợp tác với các trường đại học dân sự

(công lập và tư thục) và các doanh nghiệp tư nhân [U.S.Army, 2015].

Về vai trò của nghiên cứu khoa học quân sự đã được phân tích trong nghiên cứu:

The Role of Scientific Research in Weapon Development: What is Military R&D and

How does It Work? (Tạm dịch: Vai trò của NCKH trong phát triển vũ khí: R&D quân

sự là gì và nó được thực hiện như thế nào?). Nghiên cứu đã phân tích vai trò quan trọng

của NCKH trong việc phát triển vũ khí của các quốc gia. Ngày nay, chiến tranh công

nghệ cao dựa trên các thành tựu của KH&CN nên vai trò của các nhà khoa học tài năng rất

quan trọng đối với các quốc gia để phát triển vũ khí tối tân, tạo dựng thế mạnh quân sự.

Nghiên cứu cũng chỉ ra, nguồn lực tài chính đầu tư cho R&D quân sự của Hoa Kì tập trung

phần lớn cho công nghiệp quốc phòng, phần dành cho các trường đại học là ít nhất [FAS].

Nghiên cứu được công bố 1998: “Implications for the United States Military

Academy” về vai trò của Học viện quân sự Hoa Kỳ trong thế kỷ 21. Nghiên cứu đã đề

cập đến xu hướng cải cách giáo dục và cách mạng giáo dục, đồng thời cũng đã đưa ra

những phân tích và khuyến nghị đối với vai trò của Học viện quân sự Hoa Kì trong

tương lai. Trong môi trường hội nhập quốc tế trong tương lai. Các sĩ quan trẻ mà Học

viện quân sự West Point đào tạo và giáo dục phải hiểu đa dạng các nền văn hóa và sự

khác biệt ngôn ngữ. Phát triển và giáo dục các sĩ quan trẻ trong các nhiệm vụ hội nhập

quốc tế đồng thời không được lơ là các nhiệm vụ chính. Học viên tốt nghiệp Học viện

quân sự được kì vọng tham gia kinh doanh nhiều hơn để đáp ứng những thách thức tài

chính. Các sĩ quan trong tương lai phải hiểu biết về sự tiến bộ công nghệ. Các nhà lãnh

đạo quân sự tương lai phải nhuần nhuyễn nhiều kỹ năng chung, đồng thời phải nắm

vững các lợi thế của các công nghệ mới [Whiteman, 1998].

Tác giả Steinbock với nghiên cứu: “The Challenges for America’s Defense

Innovation” đã chỉ ra, quân đội Mỹ vượt trội về ngân sách, sự tham gia toàn cầu và khả

năng công nghệ so với quân đội các quốc gia khác. Tuy nhiên, đầu tư cho quốc phòng

của Mỹ trong những năm gần đây có sự suy giảm tương đối. Việc cắt giảm hỗ trợ cho

phát triển công nghệ quốc phòng sẽ dẫn đến mất khả năng cạnh tranh dựa trên đổi mới

và làm xói mòn ưu thế quốc phòng của Hoa Kỳ. Vì vậy, cần có một chiến lược sản xuất

và đổi mới quốc phòng toàn diện để giữ vững ưu thế của quân đội Mỹ về công nghệ và

khả năng cạnh tranh thương mại toàn cầu của Hoa Kì [Steinbock, 2014].

Kỷ yếu hội thảo quốc tế về Quản lý R&D an ninh và quốc phòng do Trường Đại

học Kinh tế quốc gia và thế giới, Bungaria công bố với chủ đề: “Security and Defence

R&D Management: Policy, Concepts and Models” (Tạm dịch: Quản lý R&D trong lĩnh

vực an ninh và quốc phòng: chính sách, quan điểm và mô hình). Kỷ yếu hội thảo đã tập

hợp nhiều bài viết của các nhà khoa học trên thế giới về vấn đề quản lý R&D trong lĩnh

vực an ninh và quốc phòng. Các nhà khoa học đã bàn về các vấn đề chính sau: các khái

niệm và các mô hình cho quản lý R&D an ninh và quốc phòng, các chính sách cho quản

lý R&D và thực tiễn hoạt động quản lý R&D trong lĩnh vực an ninh – quốc phòng của

một số quốc gia trên thế giới. Các nghiên cứu đã tập trung đưa ra các giải pháp về mô

hình và các chính sách mới để quản lý hiệu quả hơn R&D trong lĩnh vực quốc phòng,

an ninh cho phù hợp với những thay đổi của thực tiễn, như: xây dựng và phát triển phần

mềm cơ sở dữ liệu trong R&D quốc phòng, gia tăng sản phẩm đổi mới và thương mại

hóa trong công nghiệp quốc phòng, khung quản lý rủi ro cho các dự án và các phương

pháp... Các bài nghiên cứu trong kỷ yếu đã cung cấp nhiều bài học kinh nghiệm của các

quốc gia trên thế giới cũng như các phương pháp và mô hình mới được đề xuất để quản

lý R&D trong lĩnh vực an ninh – quốc phòng được hiệu quả hơn [University of National

and World Economy, 2009].

Nghiên cứu “The Impact of Military Research and Development Priorities on the

Evolution of the Civil Economy in Capitalist States” của Barry Buzan and Gautam Sen

đã chỉ ra những ưu tiên R&D quân sự ảnh hưởng đến sự phát triển của các lĩnh vực chính

của nền kinh tế dân sự ở các nước tư bản. Các ưu tiên quân sự chiếm một tỷ lệ đáng kể

các nguồn lực mà các xã hội tư bản dành cho R&D, ví dụ, đối với Hoa Kỳ trong giai

đoạn 1982 -1984, R&D quân sự chiếm tới 28,9% tổng chi phí trong nước cho R&D. Các

ưu tiên quân sự thường ưu tiên phát triển công nghệ ở một số lĩnh vực so với các lĩnh

vực khác và khi các lĩnh vực này được mở ra cho mục đích quân sự, thường cũng có thể

xây dựng một ngành công nghiệp dân sự lớn dựa trên kết quả công nghệ đó, ví dụ như

năng lượng hạt nhân, hàng không dân dụng, vệ tinh không gian và máy tính. Do đó, một

số đỉnh cao của các nền kinh tế dân sự được định hình mạnh mẽ bởi các cơ hội được tạo

ra từ R&D quân sự. Bài báo đã phác họa một cách rộng nhất sự phát triển sản phẩm từ

R&D quân sự vào khu vực dân sự [Buzan, 1990].

Tác giả Bates Gill and James Mulvenon đã có bài viết: “Chinese Military-Related

Think Tanks and Research Institutions”, phân tích về mối liên kết giữa các tổ chức

nghiên cứu và các tổ chức cố vấn cấp cao với quân đội Trung Quốc. Sự phát triển và

chuyên nghiệp hóa của các tổ chức cố vấn cấp cao Trung Quốc, kết hợp với mức độ

tương tác ngày càng mở rộng giữa các nhà nghiên cứu quân đội Trung Quốc và người

nước ngoài đưa ra một loạt thách thức và cơ hội mới cho nghiên cứu học thuật. Bài viết

đã phân tích vai trò, nhiệm vụ và thành phần của các đơn vị trong hệ thống này, đánh

giá ảnh hưởng, quyền hạn và sự hữu ích của đầu ra từ các cơ quan này và đưa ra một số

hàm ý sơ bộ cho nghiên cứu phương Tây của quân đội Trung Quốc [Bates Gill, 2002].

Cách đào tạo nhân lực cho quân đội Anh đã được trình bày trong bài viết “The

university route into a career in the armed forces”. Nhân lực quân đội Anh có thể được

đào tạo trực tiếp từ các trường đại học quân đội Anh hoặc cũng có thể được đào tạo từ

các trường đại học dân sự. Sinh viên các trường đại học dân sự muốn làm việc trong

quân đội có thể đăng ký và trải qua cuộc tuyển chọn. Khi đã được lựa chọn, sinh viên sẽ

được cung cấp, hỗ trợ về các kiến thức quân sự bên cạnh các kiến thức chuyên môn tại

trường đại học và được hỗ trợ tài chính trong quá trình học tập. Người học phải cam kết

phục vụ quân đội sau khi tốt nghiệp đại học [Targetcareers].

Trong bài viết “Army University, CGSC1 welcome new leader” (Tạm dịch: Đại

học quân sự, CGSC bổ nhiệm lãnh đạo mới), Christopher Burnett đã viết về những quan

điểm của Kirby Brown (phó tổng giám đốc Trung tâm vũ khí kết hợp) về vai trò của

trường đại học quân đội và những yêu cầu mới đối với trường đại học quân đội Mỹ. Hệ

thống trường đại học quân đội là kênh chính để đào tạo những người lính và để phát

triển các chuyên gia quân sự và dân sự để đáp ứng các yêu cầu nhiệm vụ đương đại.

Việc gia tăng sự khắt khe của các chương trình giáo dục của quân đội thông qua việc

công nhận rộng rãi hơn, thúc đẩy hợp tác nhiều hơn với các trường đại học và cao đẳng

hàng đầu của quốc gia, và cải thiện hội nhập giữa các trường quân đội là rất quan trọng

trong điều kiện mới.

Trong bài viết “Army Science and Technology” (Tạm dịch: KH&CN quân sự) đã

giới thiệu về vai trò của hoạt động KH&CN quân sự. KH&CN quân sự cung cấp những

sáng tạo để giữ vững sức mạnh quân đội và là chìa khóa để phát triển các công nghệ và

chiến lược giúp cho quân đội thần tốc, viễn chinh và lợi hại hơn. Chương trình KH&CN

quân sự thực hiện một số vai trò cơ bản sau:

- Nghiên cứu cơ bản;

- Nghiên cứu công nghệ;

- Lựa chọn công nghệ đổi mới;

- Chế tạo vật mẫu thực nghiệm và hoàn thiện hệ thống hiện hành.

Hiện nay, hoạt động nghiên cứu là tiêu chí quan trọng xác định vị trí thứ bậc của

trường đại học trong bất kì một hệ thống GDĐH của quốc gia và quốc tế. Trong bảng

tiêu chí xếp hạng trường đại học của các tổ chức xếp hạng đại học uy tín nhất trên thế

giới, NCKH là một yếu tố bắt buộc và chiếm một tỷ trọng cao trong bảng tiêu chí. Ví

dụ, trong bộ tiêu chí của THE (Times Higher Education), NCKH chiếm trọng số 30%

1 CGSC: the Command and General Staff College

[THE, 2017]. Trong bộ tiêu chí đánh giá của QS (Quacquarelli Symonds), danh tiếng

học thuật (chất lượng giảng dạy và nghiên cứu) chiếm 40%, số trích dẫn khoa học trên

mỗi giảng viên chiếm 20% [QS, 2018]. Hay trong bộ tiêu chí của ARWU (Shanghai

Academic Ranking of World Universities), tiêu chí nghiên cứu khoa học cũng chiếm trọng

số 40% [ARWU, 2017]. Do đó, các trường đại học uy tín và được xếp hạng cao trên thế

giới đều là trường đại học rất mạnh trong nghiên cứu và có các kết quả nghiên cứu tốt.

Như vậy, qua phần tổng quan các công trình nghiên cứu được công bố ở nước

ngoài có liên quan đến đề tài luận án cho thấy, các nhà nghiên cứu ở nước ngoài đều

khẳng định, NCKH là chức năng quan trọng trong các trường đại học. NCKH là hoạt

động bắt buộc và có quan hệ chặt chẽ với chức năng đào tạo trong các trường đại học

và khẳng định vị trí của các trường đại học. Các trường đại học thực hiện tốt NCKH sẽ

là những trường đại học có chất lượng đào tạo tốt và có danh tiếng, vị trí cao trong bảng

xếp hạng các trường đại học trên thế giới.

Trong các công trình nghiên cứu của mình, các tác giả cũng đã đề xuất những

giải pháp để phát triển NCKH trong các trường đại học, trong đó có các biện pháp:

- Cung cấp các nguồn lực phục vụ cho nghiên cứu;

- Tạo điều kiện cho giáo viên và sinh viên, người học trong hoạt động nghiên cứu;

- Thương mại hóa các kết quả nghiên cứu;

- Bảo hộ các sản phẩm nghiên cứu được tạo ra trong trường đại học đặc biệt là

về mặt sở hữu trí tuệ;

- Hoàn thiện phương pháp đánh giá hiệu quả NCKH trong trường đại học.

Đây là những bài học tốt để Việt Nam có thể học hỏi, rút kinh nghiệm và vận

dụng linh hoạt, phù hợp vào điều kiện đất nước mình.

1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước

1.2.1. Các công trình nghiên cứu trong nước về nghiên cứu khoa học của các trường

đại học

Các tác giả Việt Nam cũng có nhiều công trình nghiên cứu về NCKH của các

trường đại học ở các nước trên thế giới cũng như các trường đại học của Việt Nam.

Tác giả Đặng Văn Huấn trong bài viết “Giao đại học quyền tự chủ: Kinh nghiệm từ

Hàn Quốc” đã chỉ rõ các giai đoạn cải cách GDĐH Hàn Quốc và những bài học kinh

nghiệm cho cải cách GDĐH ở Việt Nam. Một trong những cải cách đột phá trong GDĐH

Hàn Quốc là trao quyền tự chủ cho các trường đại học và thay đổi cơ chế quản lý của Nhà

nước khi giao quyền tự chủ cho các trường quyết định chỉ tiêu tuyển sinh và quản lý trường

cũng như tạo hệ thống hỗ trợ đặc biệt cho NCKH. Và cho đến nay, GDĐH Hàn Quốc đã

đạt được nhiều thành tựu to lớn trong đó có thành tựu về NCKH [Đặng Văn Huấn, 2011].

Tác giả Hoàng Xuân Long với bài viết: “Kinh nghiệm thế giới về đầu tư cho

NCKH và phát triển công nghệ” đã trình bày những kinh nghiệm đầu tư cho hoạt động

NCKH và phát triển công nghệ của các quốc gia tiên tiến trên thế giới. Bài viết đã chỉ

ra lượng đầu tư tài chính cho hoạt động NCKH và phát triển công nghệ của các quốc gia

trên thế giới, các nguồn tài trợ, đầu tư cho hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển

công nghệ cũng như vai trò quan trọng của các doanh nghiệp trong việc đầu tư, phát

triển hoạt động này [Hoàng Xuân Long, 2014] .

Tác giả Phan Quốc Nguyên với bài viết “mô hình doanh nghiệp Spin-0ff trong

các trường đại học trên thế giới” đã cho thấy mô hình các doanh nghiệp hoạt động hiệu

quả của một số trường đại học trên thế giới. Tác giả cho rằng, việc xây dựng và phát

triển các doanh nghiệp KH&CN là một trong những hướng đi chính để chuyển giao và

thương mại hóa các kết quả nghiên cứu từ các phòng thí nghiệm, trường đại học và viện

nghiên cứu vào hoạt động sản xuất kinh doanh mà spin – off là loại hình khá phổ biến.

Theo mô hình chung, doanh nghiệp spin-off được hình thành do một nhóm nhà khoa

học có tinh thần và đầu óc kinh doanh rời khỏi tổ chức KH&CN (trường đại học, viện

nghiên cứu, phòng thí nghiệm quốc gia hay thậm chí là một cơ sở R&D của doanh

nghiệp) để bắt đầu công việc kinh doanh mới, độc lập với tổ chức KH&CN tiền thân.

Tổ chức KH&CN tiền thân sẽ hỗ trợ cho doanh nghiệp spin-off bằng cách chuyển giao

bí quyết công nghệ và hỗ trợ các phương tiện trực tiếp khác [Phan Quốc Nguyên, 2010].

Các công trình nghiên cứu của các tác giả Việt Nam về hoạt động NCKH trên

thế giới đã cung cấp cho chúng ta những cách làm của các quốc gia trên thế giới để làm

cho hoạt động KH&CN của các trường đại học trở nên sôi động và hiệu quả. Trong đó,

đặc biệt nhấn mạnh đến việc liên kết giữa trường đại học và doanh nghiệp trong hoạt động

nghiên cứu. Đây cũng là những bài học để Việt Nam có thể học hỏi và áp dụng vào thực

tiễn quản lý KH&CN của quốc gia nói chung cũng như các trường đại học nói riêng.

NCKH trong các trường đại học ở Việt Nam có thể coi là vấn đề nóng, được thảo luận,

nghiên cứu khá nhiều trong thời gian vừa qua và đã có nhiều công trình, bài viết về vấn đề này.

Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc tế: “Chính sách nghiên cứu và đào tạo trong quá

trình chuyển đổi ở Việt Nam” do trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại

học Quốc gia Hà Nội tổ chức với các báo cáo khoa học trình bày về hoạt động nghiên

cứu trong các trường đại học và hình thành mô hình đại học nghiên cứu ở Việt Nam.

Các báo cáo đã đề cập đến nhiều vấn đề như giải pháp nâng cao năng lực nghiên cứu

trong trường đại học và chính sách gắn nghiên cứu với đào tạo, giải pháp xây dựng mô

hình đại học nghiên cứu,… Các báo cáo đều hướng đến nhu cầu xây dựng những luận

cứ khoa học xác đáng cho việc đổi mới chính sách trong công tác đào tạo và nghiên cứu

ở các trường đại học Việt Nam.

Cuốn sách: “Nghịch lý và lối thoát – Bàn về triết lý khoa học và giáo dục Việt

Nam” [Vũ Cao Đàm, 2014] là một cuốn sách rất hữu ích đối với các nhà hoạch định

chính sách, các nhà quản lý giáo dục và khoa học, các nhà nghiên cứu, các nhà giáo, nhà

khoa học. Trong công trình nghiên cứu này, tác giả đặc biệt nhấn mạnh đến mối quan

hệ hữu cơ, không thể tách rời giữa khoa học và giáo dục. Tác giả cho rằng, sự phân ly

giữa hai hoạt động này là một khuyết tật trong hệ thống KH&CN, gây ra rất nhiều lãng

phí cho cộng đồng khoa học và giáo dục nói riêng cũng như cho xã hội nói chung. Trong

biện pháp về tái cấu trúc hệ thống khoa học và giáo dục, tác giả nhấn mạnh mô hình ấy

phải chấm dứt sự ngăn cách giữa đào tạo với nghiên cứu và sản xuất, cụ thể:

- Tái hội nhập nghiên cứu và đào tạo trong khuôn khổ một loại hình tổ chức như

tên gọi truyền thống là “University” (Đại học).

- Tái hội nhập nghiên cứu và sản xuất trong khuôn khổ các doanh nghiệp, trong đó,

hoạt động nghiên cứu và triển khai (R&D) thực sự đóng vai trò là một hoạt động thúc đẩy

năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Và một điều cực kì quan trọng là chúng ta cần hướng

tới một thể chế “Nhà nước thực sự quản lý vĩ mô về khoa học và giáo dục”.

Cuốn sách chuyên khảo “Tổ chức và hoạt động CGCN: Kinh nghiệm của

Australia và đề xuất cho Việt Nam” do tác giả Trần Văn Hải làm chủ biên đã đề cập đến

nhiều vấn đề về hoạt động CGCN trong đó có hoạt động CGCN trong các trường đại

học. Công trình đã cho thấy, các trường đại học của Australia cũng như ở các quốc gia

phát triển trên thế giới sở hữu số lượng bằng sáng chế khá lớn. Các sáng chế này là kết

quả của hoạt động nghiên cứu trong các trường đại học và sau đó chúng sẽ được chuyển

giao vào áp dụng trong thực tiễn. Vì vậy, các trường đại học ở các quốc gia phát triển

đóng vai trò quan trọng trong hoạt động CGCN của các nước này. Bên cạnh đó, công

trình đã cung cấp những thông tin và kinh nghiệm về hoạt động CGCN của một số

trường đại học của Việt Nam như Đại học Bách Khoa Hà Nội, Đại học Thái Nguyên.

Nghiên cứu cũng đã đề xuất: tăng cường liên kết giữa trường đại học – viện nghiên cứu

– doanh nghiệp để gia tăng khả năng CGCN cũng như việc áp dụng kết quả nghiên cứu

của các trường đại học của Việt Nam vào thực tiễn [Trần Văn Hải, 2017].

Trong sách chuyên khảo “Kỹ năng đánh giá chính sách”, tác giả Trịnh Ngọc

Thạch đã đề cập đến chính sách giáo dục của Mỹ và một số quốc gia khác trên thế giới

nhằm phát triển NCKH và gắn với đào tạo trong các trường đại học, đặc biệt là đại học

nghiên cứu. Các trường đại học nghiên cứu trên thế giới đều thực hiện đồng bộ ba chức

năng: đào tạo, NCKH – CGCN và phục vụ cộng đồng. Để thực hiện tốt các chức năng

này, mô hình cơ cấu tổ chức của các trường đại học thường chú trọng đến ba hệ thống

có mối quan hệ hữu cơ, gắn bó với nhau là: đào tạo, nghiên cứu và dịch vụ [Trịnh Ngọc

Thạch, 2017]. Mô hình này cũng được các tác giả nhắc tới trong cuốn “Mô hình đại học

doanh nghiệp – Kinh nghiệm quốc tế và gợi ý cho Việt Nam”. Qua đó, tác giả cũng đã

nêu những gợi mở cho chính sách phát triển nghiên cứu khoa học trong các trường đại

học của Việt Nam, chú trọng tới chính sách trao quyền tự chủ và đầu tư tài chính cho

NCKH của các trường đại học [Trần Anh Tài, 2014].

Một nghiên cứu lớn về NCKH của các trường đại học cũng đã được thực hiện đó

là đề tài: “Nghiên cứu hiện trạng và định hướng phát triển hoạt động NCKH và phát

triển công nghệ của các trường đại học phù hợp với xu hướng đổi mới quản lý hoạt

động KH&CN của Việt Nam trong tiến trình hội nhập KH&CN quốc tế” do TS. Trịnh

Ngọc Thạch làm chủ nhiệm đề tài. Báo cáo tổng kết của đề tài đã đề cập đến nhiều vấn

đề: vai trò của trường đại học đối với sự phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng

tạo, kinh nghiệm về phát triển hoạt động nghiên cứu và triển khai trong các trường đại

học, thực trạng hoạt động nghiên cứu và triển khai trong các trường đại học Việt Nam.

Đề tài này đã chỉ ra, hoạt động nghiên cứu ở các trường đại học của Việt Nam hiện nay

còn nặng về nghiên cứu lý thuyết, khả năng áp dụng thấp. Việc bảo hộ quyền sở hữu trí

tuệ đối với các kết quả nghiên cứu trong trường đại học cũng chưa được quan tâm, chú

trọng. Điều này được thể hiện bằng việc số lượng bằng độc quyền sáng chế và giải pháp

hữu ích đến từ các trường đại học của Việt Nam rất thấp và chiếm một tỷ lệ rất nhỏ trong

tổng số bằng độc quyền sáng chế được cấp tại Việt Nam. Đề tài cũng đã đề ra những

giải pháp để phát triển hoạt động nghiên cứu trong các trường đại học của Việt Nam như

giải pháp đối với kết quả nghiên cứu, giải pháp hành chính – tổ chức, giải pháp về tài

chính và nhân lực [Trịnh Ngọc Thạch, 2017]. Trong đề tài này, các tác giả chưa đề cập

đến mô hình cơ cấu tổ chức cho các trường đại học của Việt Nam để thực hiện tốt các

chức năng đào tạo, NCKH và phục vụ xã hội.

Bên cạnh các đề tài nghiên cứu, các sách chuyên khảo, nhiều bài viết trên các tạp

chí cũng đã đề cập đến NCKH của các trường đại học Việt Nam.

Hiệu quả NCKH trong các trường đại học của Việt Nam hiện nay chưa cao là vấn

đề được tác giả Nguyễn Bích Thủy nhắc đến trong bài viết: “Thúc đẩy NCKH trong các

trường đại học”. Bài viết đã chỉ ra nguyên nhân của hiện tượng trên do các giảng viên của

các trường đại học của Việt Nam có một tỷ lệ lớn là các giảng viên trẻ, có trình độ đại học

và thạc sĩ, thời gian dành cho NCKH còn ít. Chính điều này đã có ảnh hưởng không tích

cực đến chất lượng đào tạo đại học. Muốn đào tạo một đội ngũ cán bộ KH&CN tốt, các

trường đại học cần chú trọng và ưu tiên cho công tác nghiên cứu [Nguyễn Bích Thủy, 2014].

Bài viết với nhan đề “NCKH – Yêu cầu bắt buộc đối với đội ngũ giảng viên trong

các trường đại học” của tác giả Lê Hữu Ái, Lâm Bá Hòa đã chỉ ra NCKH của đội ngũ

giảng viên là tiêu chí để đánh giá chất lượng đào tạo đại học. Bài báo phác họa thực

trạng công tác NCKH của đội ngũ giảng viên trong các trường đại học ở Việt Nam hiện

nay và đề xuất một số giải pháp để xây dựng đại học nghiên cứu ở Việt Nam như:

- Phát huy mạnh mẽ vai trò của đội ngũ cán bộ khoa học; tôn vinh cán bộ khoa

học bằng cả vật chất và tinh thần;

- Đẩy mạnh hội nhập quốc tế trong lĩnh vực khoa học;

- Tạo dựng đội ngũ cán bộ khoa học đông đảo về số lượng nhưng phải gắn liền

với chất lượng [Lê Hữu Ái, 2010].

Tác giả Nguyễn Bính với bài viết “NCKH góp phần nâng cao trình độ giảng viên

đại học” đã khẳng định, NCKH và CGCN góp phần quan trọng vào việc nâng cao trình

độ khoa học của giảng viên, nâng cao chất lượng đào tạo, đồng thời khẳng định vị thế

và uy tín của trường với xã hội. Tác giả cũng nêu ra hai vấn đề lớn đang gặp phải trong

công tác NCKH của giảng viên. Thứ nhất, năng lực tham gia NCKH và CGCN của bộ

phận lớn giảng viên còn hạn chế. Thứ hai, các giảng viên trẻ gặp nhiều khó khăn trong

công tác NCKH như khó khăn về tài chính và kinh nghiệm nghiên cứu. Bài viết cũng đã

chỉ ra những điều kiện cần thiết để giúp một giảng viên đại học có thể thành công trong

công tác NCKH kết hợp hài hòa với giảng dạy [Nguyễn Bính, 2010].

Tác giả Hiên Kiều với bài viết “NCKH trong trường đại học: Gắn nhà trường

với doanh nghiệp” đã nêu quan điểm gắn trường đại học với doanh nghiệp để nâng cao

hiệu quả NCKH của trường đại học. Trong điều kiện nguồn kinh phí dành cho NCKH

còn nhiều hạn chế thì việc hợp tác với doanh nghiệp là giải pháp quan trọng, tối ưu,

mang lại lợi ích cho cả nhà nghiên cứu, trường đại học và các doanh nghiệp. Công tác

sở hữu trí tuệ ở các trường cần được quan tâm đúng mức để quản lý và khai thác hiệu

quả các kết quả nghiên cứu [Hiên Kiều, 2014].

Nguyễn Huy Sự với bài viết “Tự chủ tài chính NCKH tại các trường cao đẳng,

đại học”. Tác giả đã đưa ra một số giải pháp để phát huy NCKH trong điều kiện tự chủ

tài chính của các trường đại học như các trường cần cân đối đầu tư kinh phí thích đáng

cho hoạt động này, mở rộng nguồn thu và khoán chi; hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ;

đào tạo nâng cao năng lực quản lý tài chính cho các đơn vị trong trường, đầu tư hiệu quả

nhằm hiện đại hóa trung tâm thông tin tư liệu, các cơ sở thực hành, phòng thực nghiệm...

Nhưng nhìn chung những giải pháp mà tác giả đề xuất còn quá chung chung và khó triển

khai [Nguyễn Huy Sự, 2017].

Tác giả Hà Phương với bài viết “Hoạt động khoa học công nghệ ở trường đại

học thay đổi thế nào?” đã cho thấy, những năm qua, hoạt động KH&CN trong các

trường đại học ngày càng được chú trọng đầu tư, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.

Kết quả NCKH vì thế có trọng số rất cao trong xếp hạng các trường đại học thế giới.

Bài viết cũng đã chỉ ra những nguyên nhân dẫn đến hạn chế trong NCKH của các trường

đại học hiện nay là: sự quan tâm của lãnh đạo các trường đại học về vai trò của hoạt

động KH&CN trong các trường đại học là chưa cao; tiềm lực KH&CN của các trường

đại học quá mỏng; đầu tư cho hoạt động KH&CN còn rất hạn chế, dàn trải, thiếu quy

hoạch đồng bộ; thiếu các vườn ươm công nghệ, thiếu các trung tâm sản xuất thử nghiệm

và thiếu các khu thương mại hóa sản phẩm KH&CN; cách thức tổ chức hoạt động

KH&CN trong các trường đại học còn mang nặng tính thủ tục hành chính và quy

trình…[Hà Phương, 2017].

Tác giả Phạm Huy Tiến với nghiên cứu: “Tái cấu trúc các viện nghiên cứu để

thực hiện chức năng đào tạo” đã cho thấy tính lịch sử của sự phân ly giữa khoa học và

GDĐH. Về mối quan hệ giữa khoa học và giáo dục, tác giả cho rằng, sự phân ly giữa

khoa học với sản xuất và đào tạo nói chung hay sự phân ly giữa khoa học và GDĐH nói

riêng mang tính chất lịch sử và trong điều kiện ngày nay thì sự phân ly này không còn

phù hợp nữa. Kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế tạo động lực cho sự gắn kết khoa

học và GDĐH. Hội nhập quốc tế là cơ hội cho các nhà lãnh đạo, quản lý tiếp cận với

nền khoa học và giáo dục thế giới sâu sắc hơn và sẽ là tác nhân quan trọng cho hoạch

định chính sách phát triển đất nước, sẽ hiểu được những bất cập của phân ly khoa học

và GDĐH và tìm cách khắc phục nó. Hội nhập quốc tế không cho phép “một mình một

chợ” mà phải chấp thuận luật lệ chung cũng như tính hợp chuẩn của hoạt động và kết

quả hoạt động, vì vậy sẽ là động lực thúc đẩy, khắc phục dần sự phân ly giữa khoa học

và GDĐH [Phạm Huy Tiến, 2016].

Như vậy, hiện nay có khá nhiều các công trình nghiên cứu đã công bố ở trong

nước có liên quan tới NCKH trong trường đại học. Các công trình nghiên cứu này đã

tập trung phân tích vai trò của NCKH đối với các trường đại học, phân tích thực trạng

và đề xuất những giải pháp để giúp cho các trường đại học thực hiện tốt hơn chức năng

này. Các nghiên cứu đều khẳng định NCKH nâng cao chất lượng đào tạo nhưng sự tác

động này thể hiện cụ thể như thế nào thì lại chưa được phân tích. Các giải pháp mà các

công trình nghiên cứu trên đã đề xuất tập trung chủ yếu đến tăng cường các nguồn lực

cho hoạt động nghiên cứu như tài chính, nhân lực, cơ sở vật chất,… và mở rộng mối

quan hệ với doanh nghiệp để đẩy mạnh CGCN trong các trường đại học. Cơ cấu tổ chức

của các trường đại học Việt Nam đã phù hợp để thực hiện chức năng nghiên cứu hay

chưa thì chưa được đề cập cụ thể.

1.2.2. Các công trình nghiên cứu về nghiên cứu khoa học của các trường đại học

quân đội

Các trường đại học quân đội trong những năm qua cũng đã quan tâm và chú trọng

đến chức năng NCKH bên cạnh chức năng đào tạo. Hiện nay, cũng đã có những công

trình nghiên cứu về thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả của NCKH trong các

trường đại học quân đội.

Trong Kỷ yếu hội thảo khoa học “Gắn kết NCKH với đào tạo tiến sĩ trong các cơ sở

đào tạo Sau đại học” do Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) tổ chức 7/2009, đã có một số

bài viết về gắn kết NCKH với đào tạo sau đại học của các trường đại học quân đội.

Tác giả Phạm Thế Long với bài viết: “Một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực

NCKH của nghiên cứu sinh trong đào tạo tiến sĩ” đã chỉ ra những việc đã làm được và

những hạn chế trong việc gắn NCKH với đào tạo tiến sĩ tại Học viện Kỹ thuật Quân sự

và đề xuất một số biện pháp để nâng cao năng lực NCKH của nghiên cứu sinh. Học viện

đã đưa hoạt động sinh hoạt khoa học của các nghiên cứu sinh thành hoạt động thường

niên. Mỗi năm nghiên cứu sinh phải có ít nhất 2 lần báo cáo kết quả nghiên cứu của mình

trong các hội nghị seminar, yêu cầu các nghiên cứu sinh tham gia báo cáo tại: “Hội nghị

các nhà nghiên cứu trẻ” được tổ chức hàng năm. Với mục đích gắn đào tạo tiến sĩ với

NCKH, Học viện luôn tạo điều kiện và giúp đỡ nghiên cứu sinh tham gia đề tài các cấp.

Nhiều kết quả nghiên cứu của nghiên cứu sinh là sản phẩm đã được đưa vào trang bị của

quân đội. Bên cạnh những kết quả đã đạt được, NCKH trong đào tạo nghiên cứu sinh của

Học viện Kỹ thuật Quân sự cũng còn những hạn chế như về cơ sở trang thiết bị, về tổ chức

quản lý, về công bố kết quả nghiên cứu trên các tạp chí quốc tế [Phạm Thế Long, 2009].

Tác giả Hoàng Văn Lương với bài nghiên cứu: “Học viện quân y trong việc gắn

kết NCKH với đào tạo tiến sĩ” đã trình bày việc gắn NCKH với nhiệm vụ đào tạo nói

chung và đào tạo tiến sĩ nói riêng, đồng thời cũng đưa ra một số bài học kinh nghiệm.

NCKH của Học viện luôn hướng tới những vấn đề mới của ngành y tế nhằm góp phần

nâng cao năng lực nghiên cứu của cán bộ, giảng viên, học viên sau đại học. Học viện

luôn xác định các luận án, luận văn của học viên sau đại học là một sản phẩm nghiên

cứu của đề tài, dự án. Nhiều sản phẩm KH&CN của Học viện được ứng dụng vào công

tác đào tạo…Để đạt được những kết quả rất tốt trong hoạt động này, Học viện Quân y

đã có những bài học kinh nghiệm quý báu như giao cho các nghiên cứu sinh và học viên

cao học thực hiện các đề tài nghiên cứu ở các bộ môn, trung tâm nghiên cứu; chủ nhiệm

đề tài nghiên cứu phối hợp với các giáo viên hướng dẫn để tạo điều kiện cho nghiên cứu

sinh tham gia và thực hiện từng phần các công trình NCKH có liên quan đến luận án

của nghiên cứu sinh [Hoàng Văn Lương, 2009].

Trong bài nghiên cứu: “Gắn kết NCKH với đào tạo tiến sĩ ở Học viện Lục quân”,

tác giả Nguyễn Hữu Mão đã khẳng định, NCKH góp phần nâng cao chất lượng đào tạo

nghiên cứu sinh. Tác giả cũng đã phân tích thực trạng tình hình gắn NCKH với đào tạo

tiến sĩ tại Học viện Lục quân. Qua đó, tác giả đã đề xuất một số biện pháp để thực hiện

tốt công tác NCKH và đào tạo tiến sĩ, như tăng cường gắn kết NCKH với hoạt động

thực tiễn huấn luyện, chiến đấu; cải thiện điều kiện làm việc, nghiên cứu cho cán bộ

khoa học, tăng kinh phí cho NCKH hàng năm,…[Nguyễn Hữu Mão, 2009].

Trong các công trình luận án, luận văn của Khoa Khoa học quản lý, trường Đại

học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội cũng có một số công trình

nghiên cứu bàn về NCKH và đào tạo có liên quan đến đến các trường đại học quân đội.

Tác giả Đặng Huy Hiếu với nghiên cứu: “Khắc phục những rào cản trong quá

trình chuyển đổi hoạt động theo hướng tự chủ tại các Viện nghiên cứu thuộc Tổng cục

Công nghiệp Quốc phòng” đã khuyến nghị một số giải pháp khắc phục rào cản trong

quá trình chuyển đổi hoạt động theo xu hướng tự chủ của các Viện nghiên cứu trong

Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng gồm: Nhà nước, Bộ Quốc phòng hạn chế giao đề

tài nhiệm vụ KH&CN; khuyến khích, tạo điều kiện thực hiện các đề tài KH&CN theo

đề xuất của các tổ chức KH&CN; xóa bỏ phân cấp đề tài nghiên cứu KH&CN và giảm

thiểu các thủ tục hành chính trong hoạt động KH&CN; tập trung nguồn kinh phí phục

vụ cho hoạt động KH&CN của các viện nghiên cứu và có chính sách trả công xứng đáng

cho các nhà khoa học; đảm bảo đầy đủ điều kiện về cơ sở hạ tầng để các Viện nghiên

cứu triển khai các hoạt động KH&CN. Đây có thể là những gợi ý tham khảo đối với các

viện nghiên cứu trong các trường đại học quân đội khi thực hiện quá trình tự chủ [Đặng

Huy Hiếu, 2017].

Tác giả Nguyễn Thị Thu Hà đã thực hiện nghiên cứu: “Tạo môi trường làm việc

thân thiện nhằm thu hút nguồn nhân lực KHCN về công nghệ sinh học trong y học

(Nghiên cứu trường hợp Học viện Quân y)”. Nghiên cứu đã làm rõ những tác động của

môi trường làm việc đối với việc thu hút nhân lực KH&CN nói chung và nhân lực

KH&CN về công nghệ sinh học và đã trình bày các học thuyết tạo động lực để thu hút

nhân lực KH&CN. Đề tài đã phân tích thực trạng môi trường làm việc trong lĩnh vực

công nghệ sinh học tại Học viện Quân y như cơ sở hạ tầng, nhân lực, kết quả hoạt động.

Trên cơ sở đó, tác giả đã đề xuất một số giải pháp nhằm xây dựng môi trường làm việc

thân thiện để thu hút nhân lực KH&CN vào hoạt động trong lĩnh vực công nghệ sinh học

tại Học viện Quân y như: tạo cơ hội thăng tiến, tạo mối quan hệ tốt đẹp giữa các thành

viên, trang bị cơ sở vật chất, ghi danh và tôn vinh những đóng góp của nhà khoa học

[Nguyễn Thị Thu Hà, 2010].

Tác giả Nguyễn Khắc Bảo với nghiên cứu: “Đổi mới chính sách đào tạo để nâng

cao chất lượng nhân lực khoa học công nghệ của nhà máy X51”. Nghiên cứu đã chỉ ra

các hình thức và chính sách đào tạo nhân lực KH&CN tại nhà máy X51, trong đó có

hình thức cử người đi học tại các trường chính quy. Nghiên cứu đã đánh giá tính hiệu

quả cao của hình thức đào tạo này đối với việc nâng cao kiến thức lý thuyết và thực hành

cho cán bộ, nhân viên của nhà máy. Vì vậy việc liên kết giữa trường đại học và các đơn

vị trong quân đội trong việc đào tạo cán bộ là quan trọng để phát triển đội ngũ nhân lực

KH&CN chất lượng cao cho quân đội [Nguyễn Khắc Bảo, 2013].

Cũng bàn về vấn đề đào tạo nhân lực cho doanh nghiệp quốc phòng, tác giả Lê

Quang Đạo có nghiên cứu: “Đào tạo nhân lực khoa học và công nghệ trong doanh

nghiệp thông qua liên kết với trường đại học (nghiên cứu trường hợp doanh nghiệp

Viettel)”. Tác giả đã làm rõ vai trò của trường đại học trong đào tạo và phát triển nhân

lực KH&CN, mối quan hệ giữa trường đại học với doanh nghiệp trong đào tạo nhân lực

KH&CN cho doanh nghiệp. Tác giả đã tìm hiểu tổng quan mô hình doanh nghiệp Viettel

và Đại học Quốc gia Hà Nội, nêu lên các nhận xét đánh giá sự liên kết đào tạo giữa hai

đơn vị. Trên cơ sở đó, tác giả đề xuất các giải pháp về chia sẻ nguồn lực, hình thành các

cách thức phối hợp khác nhau, liên kết xây dựng nội dung chương trình đào tạo và

nghiên cứu môi trường, chính sách, hành lang pháp lý để việc liên kết giữa trường dại

học và các doanh nghiệp (trong đó có các doanh nghiệp quân đội) trong việc đào tạo

nhân lực đạt hiệu quả hơn [Lê Quang Đạo, 2013].

Bên cạnh đó, trên các tạp chí khoa học chuyên ngành, nhiều tác giả đã có những

bài viết về NCKH của các trường đại học trong quân đội.

Tác giả Liêu Quốc Thắng với bài viết: “NCKH – một nhiệm vụ quan trọng của

người giảng viên trong các nhà trường quân đội” đã khẳng định NCKH rất có ý nghĩa

đối với giảng viên trong các nhà trường quân đội. NCKH giúp giảng viên hoàn thiện tri

thức, hoàn thiện kỹ năng và nâng cao vị thế của giảng viên và nhà trường với xã hội.

Chính vì vậy, các giảng viên cần nhận thức đúng về tầm quan trọng của hoạt động này,

tích cực chủ động trong NCKH để nâng cao trình độ của bản thân và nâng cao chất

lượng giảng dạy [Liêu Quốc Thắng, 2014].

Tác giả Nguyễn Quốc Đoàn với bài viết: “Nội dung và hình thức hoạt động

nghiên cứu khoa học quân sự” đã trình bày khái niệm về hoạt động NCKH quân sự và

đồng thời khẳng định hoạt động NCKH quân sự được xác định là nhiệm vụ trọng tâm,

xuyên suốt của tất cả các cấp, các ngành trong Quân đội nói chung và trong các học

viện, nhà trường Quân đội nói riêng. Chất lượng, hiệu quả NCKH quân sự ngày một

nâng cao, góp phần quan trọng vào nhiệm vụ xây dựng Quân đội "cách mạng, chính

quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại". Bài báo cũng đã trình bày về nội dung và các hình

thức hoạt động NCKH quân sự [Nguyễn Quốc Đoàn, 2015].

“Một số biện pháp đẩy mạnh nghiên cứu khoa học, kết hợp giáo dục, đào tạo với

nghiên cứu khoa học trong nhà trường quân đội hiện nay” là bài viết của tác giả Phan

Văn Lương và Lê Văn Huấn. Bài viết đã khẳng định NCKH của các nhà trường quân

đội là cần thiết nhưng hiện nay còn nhiều hạn chế. Bài báo đã đề xuất một số giải pháp

để đẩy mạnh NCKH, gắn NCKH với đào tạo như nâng cao nhận thức, trách nhiệm của

các cơ quan, đơn vị trong nhà trường quân đội về sự cần thiết phải đẩy mạnh NCKH;

xây dựng, hoàn thiện cơ chế, chính sách và đầu tư cho NCKH; chuẩn hóa đội ngũ giảng

viên, cán bộ quản lý khoa học…[Phan Văn Lương, 2015].

Tác giả Vũ Xuân Dân đã có bài nghiên cứu về hiệu quả NCKH của đội ngũ nhà

giáo quân đội. Bài viết đã khẳng định nhiệm vụ NCKH, sáng kiến cải tiến kỹ thuật là

một trong những nhiệm vụ quan trọng của đội ngũ nhà giáo trong các nhà trường quân

đội. Tác giả đã trình bày một số kết quả NCKH của đội ngũ nhà giáo trong các trường

đại học quân đội. Các trường đại học trong quân đội căn cứ vào đặc điểm, tình hình

nhiệm vụ, yêu cầu thực tiễn, mỗi trường đều đã phát huy thế mạnh của mình vào từng

lĩnh vực nghiên cứu cụ thể. NCKH thời gian qua đã góp phần bồi dưỡng, nâng cao chất

lượng đội ngũ nhà giáo trong các nhà trường để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của quân

đội trong tình hình mới. Để tiếp tục phát huy vai trò của đội ngũ nhà giáo trong hoạt

động khoa học quân sự, các trường đại học quân đội đẩy mạnh công tác lãnh đạo, chỉ

đạo trong NCKH, sáng kiến cải tiến kỹ thuật, cần khuyến khích, hỗ trợ đội ngũ nhà giáo

cả về tinh thần và vật chất, kinh phí, tạo môi trường, điều kiện thuận lợi để các nhà giáo

nghiên cứu [Vũ Xuân Dân, 2016].

Vấn đề chất lượng của các sản phẩm NCKH ở các nhà trường quân đội cũng cần

được quan tâm và cải thiện. Trong bài viết “Góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm

NCKH ở các nhà trường quân đội”, tác giả Bùi Tiến Lợi đã nhận định chất lượng sản

phẩm NCKH của các nhà trường quân đội vẫn còn hạn chế, khả năng ứng dụng vào thực

tiễn còn ít [Bùi Tiến Lợi, 2014]. Điều này cũng đã được tác giả Đoàn Hùng Minh nêu

lên trong bài viết “Nâng cao hiệu quả kết nối tiềm lực NCKH – kỹ thuật công nghệ quân

sự”. Do đó, các nhà trường quân đội cần chú ý trong công tác quản lý, tổ chức thực hiện

đề tài nghiên cứu để nâng cao chất lượng của sản phẩm [Đoàn Hùng Minh, 2014].

Các trường đại học trong quân đội hầu hết đều nhận thức được tầm quan trọng

của NCKH trong công tác của nhà trường để nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng

yêu cầu của thực tiễn. Điều này đã được phản ánh trong các bài nghiên cứu sau:

Tác giả Hoàng Trung Kiên với bài viết: “Nghiên cứu phục vụ giảng dạy và huấn

luyện vấn đề: lực lượng tăng thiết giáp đánh trả vũ khí công nghệ cao của địch trong giai

đoạn đầu của cuộc chiến tranh hiện đại” đã cho biết, trong chiến tranh hiện đại, địch có

thể sử dụng rộng rãi vũ khí công nghệ cao. Chính vì vậy, nghiên cứu về khả năng đánh

trả các đòn tấn công bằng vũ khí công nghệ cao của địch là vấn đề cấp thiết được đặt ra

và cần đưa vào áp dụng trong giảng dạy. Trước yêu cầu đó, trường sỹ quan Tăng thiết

giáp đã tiến hành nghiên cứu, từng bước đưa vào giảng dạy cho các đối tượng đào tạo và

phục vụ công tác huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu của các đơn vị tăng thiết giáp trong toàn

quân. Điều đó, thêm một lần nữa khẳng định, NCKH là hoạt động vô cùng cần thiết đối

với các trường đại học quân đội trong thời kì hiện nay [Hoàng Trung Kiên, 2014].

Trong bài viết “Một số biện pháp nâng cao chất lượng đào tạo và xây dựng Học

viện Hải quân vững mạnh toàn diện”, tác giả Lương Mạnh Cường cũng đã khẳng định

đẩy mạnh NCKH, biên soạn giáo trình, giáo khoa, tài liệu, xây dựng cơ sở vật chất phục

vụ huấn luyện là một nhiệm vụ trọng tâm, phải được quan tâm, chỉ đạo thực hiện nghiêm

túc để nâng cao chất lượng đào tạo của Học viện [Lương Mạnh Cường, 2011] .

Trong bài viết “Nâng cao chất lượng NCKH của đội ngũ giảng viên Trường Sỹ

quan Lục quân 1”, tác giả Nguyễn Hương Thảo đã chỉ ra một số hạn chế trong NCKH

của Trường Sỹ quan Lục quân 1 và đưa ra một số giải pháp để nâng cao hiệu quả hoạt

động này như: nâng cao nhận thức, trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ NCKH của đội ngũ

giảng viên; phát huy tính tích cực, chủ động của đội ngũ giảng viên; tăng cường năng

lực, cơ sở vật chất cho NCKH [Nguyễn Hương Thảo, 2014]. Cùng bàn về NCKH của

Trường Sỹ quan Lục quân 1, một tác giả khác cũng đã có bài viết công bố: “Nâng cao

chất lượng NCKH góp phần thực hiện thắng lợi nhiệm vụ giáo dục, đào tạo ở Trường

Sỹ quan Lục quân 1” [Đỗ Thanh Minh, 2016]. Bên cạnh đó, bàn về NCKH của Học

viện Lục quân, tác giả Trần Khắc Đào đã có bài viết “Học viện Lục quân đẩy mạnh

NCKH đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới” [Trần Khắc Đào, 2015].

Tác giả Hoàng Mạnh Hưng với bài viết: “Gắn NCKH với giáo dục và đào tạo ở

Học viện Chính trị” đã khẳng định NCKH góp phần nâng cao trình độ chuyên môn,

năng lực giảng dạy của đội ngũ giảng viên, chất lượng học tập của học viên. Ngược lại,

giáo dục, đào tạo là cơ sở, điều kiện để NCKH phát triển. Trong những năm qua, Học

viện Chính trị đã quan tâm, đẩy mạnh NCKH. Các kết quả NCKH trực tiếp góp phần

đổi mới nội dung, phương pháp dạy học. Tác giả cũng đề xuất một số giải pháp để phát

huy hoạt động này của Học viện như: phát huy hoạt động NCKH trong giảng viên, học

viên, hoàn thiện tổ chức và cơ chế hoạt động NCKH [Hoàng Mạnh Hưng, 2013].

Để thực hiện tốt được chức năng đào tạo và NCKH, Học viện Chính trị đã phối

hợp với Viện Khoa học Xã hội Nhân văn Quân sự trong công tác đào tạo và NCKH.

Điều này đã được thể hiện trong bài viết của tác giả Nguyễn Phương Đông: “Phối hợp

NCKH và đào tạo giữa Viện Khoa học Xã hội Nhân văn Quân sự với phòng Sau Đại

học ở Học viện Chính trị” [Nguyễn Phương Đông, 2015].

Tác giả Tăng Văn Đài và Lê Công Lịnh với bài viết: “Một số giải pháp nâng cao

chất lượng, hiệu quả thông tin khoa học quân sự phục vụ lãnh đạo, chỉ huy, quản lý giáo

dục - đào tạo, nghiên cứu khoa học tại các học viện, nhà trường Quân đội” đã khẳng

định thông tin khoa học quân sự là nguồn nguyên liệu quan trọng cho hoạt động NCKH

- công nghệ quân sự. Đối với các học viện, nhà trường Quân đội, là những trung tâm

giáo dục – đào tạo và NCKH nên thông tin khoa học quân sự rất quan trọng. Thông tin

khoa học quân sự cung cấp những cơ sở lý luận và thực tiễn, giúp lãnh đạo, chỉ huy các

học viện, nhà trường đề ra chủ trương, biện pháp trong lãnh đạo, quản lý và là nguồn tài

liệu chính phục vụ công tác đào tạo, NCKH. Tác giả đã đề xuất một số giải pháp để nâng

cao chất lượng, hiệu quả thông tin khoa học quân sự ở các học viện, nhà trường Quân

đội như: kiện toàn tổ chức, biên chế cơ quan thông tin khoa học quân sự; xây dựng và

phát triển nguồn nhân lực làm công tác thông tin khoa học quân sự; mở rộng trao đổi,

giao lưu liên kết, hợp tác thông tin; tích cực đầu tư mua sắm trang thiết bị, đẩy mạnh

ứng dụng công nghệ thông tin [Tăng Văn Đài, 2015].

Cùng bàn về vấn đề thông tin khoa học quân sự, tác giả Lê Văn Chung đã có bài

viết “Phát huy vai trò của các tạp chí ở các nhà trường quân đội đối với giáo dục, đào

tạo và NCKH”. Bài báo đã khẳng định, tạp chí ở các nhà trường quân đội có vị trí, vai

trò vô cùng quan trọng trong hoạt động giáo dục, đào tạo và NCKH. Các bài báo nghiên

cứu đăng trên các tạp chí là nguồn thông tin tin cậy, có giá trị khoa học cao, giúp đội

ngũ cán bộ, giảng viên, học viên trong hoạt động NCKH. Chính vì vậy, các cơ quan,

nhà trường quân đội cần phát huy tốt vai trò của các tạp chí nhằm nâng cao chất lượng

giáo dục, đào tạo và NCKH [Lê Văn Chung, 2014].

Như vậy, các trường đại học quân đội cũng đã quan tâm phát triển chức năng

nghiên cứu bên cạnh chức năng đào tạo. Đã có khá nhiều nghiên cứu phân tích về vấn

đề này, các tác giả đều khẳng định NCKH là cần thiết đối với các trường đại học quân

đội trong thời kỳ hội nhập hiện nay. Nhưng sự đặc trưng và khác biệt trong chức năng

NCKH của các trường đại học quân đội so với các trường đại học dân sự lại chưa thấy

được đề cập và phân tích. Nhiều giải pháp đã được các tác giả đề xuất để khắc phục

những điểm hạn chế hiện có và đẩy mạnh hoạt động này trong các trường đại học quân

đội. Tuy nhiên, những giải pháp vẫn còn chung chung, chủ yếu tập trung vào khuyến

nghị sự quan tâm của các cấp lãnh đạo, giảng viên cần chủ động, tích cực trong hoạt

động này, tăng nguồn kinh phí, cơ sở vật chất,… Các nghiên cứu chưa đề cập được đầy

đủ, hệ thống các yếu tố để hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân

đội, đặc biệt là vấn đề cơ cấu tổ chức và bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với các kết quả

nghiên cứu trong các trường đại học quân đội.

1.3. Tiểu kết chương 1

Hiện nay, ở phạm vi trong và ngoài nước, nhiều công trình nghiên cứu về chức

năng NCKH của các trường đại học đã được thực hiện. Các công trình nghiên cứu của

các tác giả đi trước đã tập trung vào các hướng sau:

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về chức năng, chức năng NCKH của các trường đại học;

- Nghiên cứu về thực trạng thực hiện chức năng NCKH của các trường đại học

nói chung và các trường đại học quân đội nói riêng;

- Nghiên cứu đề xuất giải pháp nhằm thúc đẩy hoạt động NCKH của các trường

đại học nói chung và các trường đại học quân đội nói riêng.

Các nghiên cứu đi trước đã đạt nhiều kết quả, làm rõ nhiều nội dung về chức năng

NCKH của các trường đại học như: làm rõ nội hàm của chức năng, chức năng NCKH

của trường đại học; đã phân tích khá sâu và khá đa dạng về các nguyên nhân dẫn đến

NCKH của các trường đại học chưa tốt và đã đề xuất được khá nhiều biện pháp để cải

thiện hoạt động này, trong đó tập trung nhiều nhất vào mảng các nguồn lực phục vụ cho

hoạt động nghiên cứu.

Tuy nhiên, vẫn còn những vấn đề, những khoảng trống mà các nghiên cứu trên

chưa đề cập đến, chưa trả lời, đó là:

- Chưa phân biệt sự khác biệt giữa chức năng NCKH trong trường đại học quân

đội với các trường đại học thuộc khối dân sự;

- Chưa đánh giá một cách hệ thống sự tương tác giữa chức năng đào tạo và chức

năng nghiên cứu trong trường đại học, đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập quốc tế;

- Chưa hệ thống hóa nội dung hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại

học quân đội.

Từ tổng quan các công trình đã phân tích trên đây, tác giả rút ra những nội dung

mà Luận án cần tập trung làm rõ, bao gồm:

- Phân tích sự tương tác giữa chức năng đào tạo và chức năng nghiên cứu trong

trường đại học, đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập quốc tế;

- Chỉ ra đặc trưng trong chức năng NCKH của trường đại học quân đội và sự

khác biệt trong chức năng NCKH giữa các trường đại học quân đội với các trường đại

học thuộc khối dân sự;

- Khảo sát thực tế tình hình thực hiện chức năng NCKH trong các trường đại học

quân đội và khuyến nghị các giải pháp để hoàn thiện chức năng NCKH trong các trường

đại học quân đội.

Chương 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỰ TÁC ĐỘNG CỦA CHỨC NĂNG

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐẾN CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO

CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUÂN ĐỘI

2.1. Một số khái niệm cơ bản dùng trong luận án

2.1.1. Nghiên cứu khoa học

2.1.1.1. Khái niệm

NCKH là hoạt động quan trọng, rất có ý nghĩa trong cuộc sống của loài người.

NCKH đã tạo ra những đột phá và những sự phát triển vượt bậc cho xã hội. Hiện nay,

có khá nhiều định nghĩa khác nhau về NCKH.

NCKH, tiếng Anh là “Research” hay “Scientific Research”, được từ điển Oxford

giải thích có nguồn gốc từ tiếng Pháp, được bắt đầu sử dụng từ thế kỷ thứ 16. Theo từ

điển Oxford: “Nghiên cứu là điều tra một cách có hệ thống các yếu tố và các nguồn tài

liệu để xác lập các sự kiện và đạt được những kết luận mới” [Oxford].

Tổ chức OECD cũng đưa ra khái niệm nghiên cứu: "nghiên cứu là hoạt động

sáng tạo được thực hiện một cách có hệ thống nhằm làm giàu tri thức, bao gồm tri thức

về con người, văn hóa và xã hội, và sử dụng vốn tri thức này để tạo ra những ứng dụng

mới"[OECD, 2015].

Martyn Shuttleworth cho rằng: "nghiên cứu bao hàm bất cứ sự thu thập dữ liệu,

thông tin, và dữ kiện thực tế nào nhằm thúc đẩy tri thức” [Martyn Shuttleworth, 2008].

John W. Creswell đưa ra định nghĩa: "Nghiên cứu là một quá trình có các bước

thu thập và phân tích thông tin nhằm gia tăng sự hiểu biết của chúng ta về một chủ đề

hay một vấn đề" [Creswell, 2008].

Từ điển Trực tuyến Merriam-Webster thì đưa ra định nghĩa chi tiết hơn: “Nghiên

cứu là một truy vấn hay khảo sát cẩn thận; đặc biệt sự khảo sát hay thể nghiệm nhắm

đến việc phát hiện và diễn giải dữ kiện, sự thay đổi những lý thuyết hay định luật đã

được chấp nhận dựa trên những dữ kiện mới, hay sự ứng dụng vào thực tiễn những lý

thuyết hay định luật mới hay đã được thay đổi đó"[ Merriam-Webster].

Các nhà khoa học của Việt Nam cũng đã có những nghiên cứu và đưa ra những

khái niệm về NCKH.

Trong cuốn “Phương pháp luận NCKH”, tác giả Nguyễn Duy Bảo cũng đề cập

đến khái niệm NCKH: “NCKH là một hoạt động xã hội nhằm vào việc tìm kiếm những

điều chưa biết, như khám phá một sự vật, một hiện tượng, tìm hiểu bản chất của các sự

vật trong tự nhiên hay hiện tượng xã hội, tìm ra các quy luật vận động của sự vật, hiện

tượng, phát triển và hoàn thiện sự hiểu biết của con người hay sáng tạo ra các nguyên

lý giải pháp, các mô hình kỹ thuật,… để ứng dụng trong thực tiễn, phục vụ lợi ích con

người”[Nguyễn Duy Bảo, 2006].

Trong cuốn Từ điển Tiếng Việt, tác giả Hoàng Phê và cộng sự đã đưa ra định

nghĩa: “nghiên cứu là xem xét, tìm hiểu kỹ lưỡng để nắm vững vấn đề, giải quyết vấn đề

hay để rút ra những hiểu biết mới” [Hoàng Phê, 2003].

Tác giả Vũ Cao Đàm đã đưa ra khái niệm về NCKH như sau: “NCKH là sự phát hiện

bản chất sự vật, phát triển nhận thức khoa học về thế giới hoặc là sáng tạo phương pháp mới

và phương tiện kỹ thuật mới để làm biến đổi sự vật phục vụ cho mục tiêu hoạt động của con

người”[Vũ Cao Đàm, 2011]. Đây là khái niệm mà tác giả sử dụng trong luận án.

Như vậy, các tác giả có những cách diễn đạt khác nhau trong định nghĩa của mình

về NCKH nhưng có điểm chung là đều nhấn mạnh đến tính mới trong NCKH. NCKH là

tìm tòi, sáng tạo ra các tri thức mới nhằm hoàn thiện những tri thức khoa học, làm phong

phú thêm sự hiểu biết của loài người và tìm kiếm, sáng tạo ra các biện pháp, giải pháp

mới để áp dụng những tri thức vào thực tiễn, phục vụ lợi ích con người. Đó là đặc điểm

chung nhất của NCKH. Đặc điểm này dẫn đến hàng loạt đặc điểm khác nhau của NCKH

mà người nghiên cứu cần quan tâm khi xử lý những vấn đề cụ thể về mặt phương pháp

luận nghiên cứu và tổ chức nghiên cứu. Các đặc điểm đó bao gồm [Vũ Cao Đàm, 2011]:

- Tính mới

- Tính tin cậy

- Tính thông tin

- Tính khách quan

- Tính rủi ro

- Tính kế thừa

- Tính cá nhân

- Tính trễ trong áp dụng

- Tính phi kinh tế trong hoạt động.

2.1.1.2. Phân loại

Có nhiều cách tiếp cận phân loại NCKH như phân loại theo chức năng của nghiên

cứu, phân loại theo tính chất của sản phẩm nghiên cứu,… Ở đây, ta xem xét cách tiếp

cận phân loại NCKH theo tính chất của sản phẩm nghiên cứu và phân loại theo lĩnh vực

khoa học của nghiên cứu.

a, Phân loại theo tính chất của sản phẩm nghiên cứu

Theo cách tiếp cận này, nghiên cứu được phân loại thành nghiên cứu cơ bản,

nghiên cứu ứng dụng và triển khai [Vũ Cao Đàm, 2011, tr. 48]. Các loại nghiên cứu này

có những đặc điểm cơ bản như sau:

- Nghiên cứu cơ bản

Nghiên cứu cơ bản là những nghiên cứu phân tích các thuộc tính, cấu trúc, hiện

tượng các sự vật nhằm phát triển bản chất và quy luật của các sự vật hoặc hiện tượng

trong tự nhiên, xã hội và con người.

Nghiên cứu cơ bản có thể thực hiện trên cơ sở những nghiên cứu thuần túy lý

thuyết. Nghiên cứu cơ bản cũng có thể thực hiện dựa trên cơ sở những quan sát hoặc thí

nghiệm, đo đạc những biểu hiện, ảnh hưởng và tác động của một quy luật chưa biết nào

đó để xây dựng nên những lý thuyết về sự vật.

Kết quả nghiên cứu cơ bản luôn là những phân tích lý luận, những kết luận về

quy luật, những định luật, định lý… Cuối cùng trên cơ sở những nghiên cứu này, người

nghiên cứu đưa ra được những phát hiện.

Nghiên cứu cơ bản được phân thành 2 loại: nghiên cứu cơ bản thuần túy hoặc

nghiên cứu cơ bản tự do và nghiên cứu cơ bản định hướng. Sản phẩm của nghiên cứu

cơ bản có thể là các phát hiện, phát minh và thường dẫn đến việc hình thành một hệ

thống lý thuyết có ảnh hưởng đến một hoặc nhiều lĩnh vực khoa học khác nhau.

- Nghiên cứu ứng dụng

Nghiên cứu ứng dụng là sự vận dụng các quy luật từ trong nghiên cứu cơ bản

(nghiên cứu cơ bản định hướng) để đưa ra những mô tả, giải thích, dự báo hoặc những

nguyên lý về các giải pháp, có thể bao gồm công nghệ, sản phẩm, vật liệu, thiết bị;

nghiên cứu áp dụng các kết quả nghiên cứu ứng dụng vào một môi trường mới của sự

vật và hiện tượng. Điều cần lưu ý là, mặc dù loại hình này có tên gọi là nghiên cứu ứng

dụng, nhưng kết quả của nó chưa ứng dụng được. Để có thể đưa kết quả của nghiên cứu

ứng dụng vào sử dụng trong thực tế thì còn phải tiến hành một loại nghiên cứu khác có

tên gọi là triển khai, nhằm hiện thực hóa các nguyên lý thu được từ kết quả nghiên cứu

về mặt lý thuyết thành công nghệ vận hành được trong sản xuất công nghiệp.

- Triển khai

Triển khai còn được gọi là triển khai thực nghiệm là sự vận dụng các lý thuyết

để đưa ra các hình mẫu (prototype) với những tham số khả thi về kỹ thuật. Hoạt động

triển khai gồm 3 giai đoạn:

+ Tạo vật mẫu (prototype) là giai đoạn thực nghiệm nhằm tạo ra được sản phẩm,

chưa quan tâm đến quy trình sản xuất.

+ Tạo công nghệ còn gọi là giai đoạn “làm pilot” là giai đoạn tìm kiếm và thử nghiệm

công nghệ để sản xuất ra sản phẩm theo mẫu vừa thành công trong giai đoạn thứ nhất.

+ Sản xuất thử loạt nhỏ, còn gọi là sản xuất “serie 0” (loạt 0). Đây là giai đoạn

kiểm chứng độ tin cậy của công nghệ trên quy mô nhỏ, còn gọi là quy mô sản xuất bán

công nghiệp.

Khái niệm triển khai được áp dụng không chỉ trong NCKH tự nhiên hoặc kỹ thuật

mà cũng áp dụng cả trong khoa học xã hội. Chẳng hạn, trong nghiên cứu quản lý học,

hoạt động triển khai được áp dụng trong trường hợp thử nghiệm một mô hình quản lý

mới tại cơ sở thí điểm với một quy mô nào đó, ví dụ ở quy mô một xí nghiệp.

b, Phân loại theo lĩnh vực khoa học và công nghệ của nghiên cứu

Việc phân loại lĩnh vực KH&CN đã được OECD thảo luận nhiều lần và đưa ra bản

phân loại đầu tiên năm 2002, sửa đổi năm 2007. Theo cách phân loại của OECD, KH&CN

được chia thành 6 lĩnh vực: khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ, khoa học

y dược và sức khỏe, khoa học nông nghiệp, khoa học xã hội, nhân văn [OECD, 2007].

Như vậy, khi phân loại theo lĩnh vực KH&CN thì NCKH cũng sẽ được chia thành 6 loại:

- Nghiên cứu thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên

- Nghiên cứu thuộc lĩnh vực khoa học kỹ thuật và công nghệ

- Nghiên cứu thuộc lĩnh vực khoa học y dược và sức khỏe

- Nghiên cứu thuộc lĩnh vực khoa học nông nghiệp

- Nghiên cứu thuộc lĩnh vực khoa học xã hội

- Nghiên cứu thuộc lĩnh vực nhân văn.

2.1.1.3. Kết quả

Kết quả NCKH là sản phẩm của quá trình nghiên cứu. Kết quả NCKH có một số

đặc điểm đặc trưng sau:

a, Bản chất thông tin của kết quả nghiên cứu

Kết quả NCKH dù được thể hiện dưới dạng nào thì cũng là những tri thức khoa

học, tức thông tin chứa đựng các tri thức khoa học: thông tin về một quy luật của đối

tượng mà khoa học nghiên cứu, thông tin về một nguyên lý công nghệ được tìm ra sau

quá trình NCKH, thông tin về một vật liệu mới, công nghệ mới,…

b, Vật mang tri thức khoa học

Chúng ta không thể tiếp xúc trực tiếp với các tri thức khoa học mà chỉ có thể tiếp

xúc được với các tri thức khoa học đã được mã hóa dưới dạng chữ viết, âm thanh, hình

ảnh và được chứa đựng trong các vật mang tri thức khoa học. Về cơ bản có 3 loại vật

mang tri thức khoa học. Đó là vật mang vật lý, vật mang công nghệ và vật mang xã hội.

* Vật mang vật lý:

- Các loại bài báo, báo cáo khoa học

- Mẫu vật thu được từ trong các công cuộc tìm kiếm, điều tra

- Mẫu vật thu được từ các di chỉ khảo cổ

- Băng âm, băng hình, đĩa âm, đĩa hình.

* Vật mang công nghệ: Đây là những hình mẫu thu được từ kết quả triển khai

thực nghiệm, chẳng hạn:

- Mẫu của một vật liệu mới

- Mẫu của một sản phẩm mới

- Mẫu của một công cụ, máy móc, phương tiện mới

- Mẫu của một nguyên lý công nghệ mới

* Vật mang xã hội.

Vật mang xã hội có thể là cá nhân một chuyên gia, một người thợ được huấn

luyện tay nghề, một nhóm thợ chuyên môn hoặc một nhóm chuyên gia.

c, Một số sản phẩm đặc biệt của NCKH

Một số sản phẩm đặc biệt của NCKH như phát hiện, phát minh, sáng chế.

Phát minh là sự khám phá ra những quy luật, những tính chất hoặc những hiện

tượng của thế giới vật chất tồn tại một cách khách quan mà trước đó chưa ai biết, nhờ

đó làm thay đổi cơ bản nhận thức con người. Phát minh là khám phá về quy luật khách

quan, chưa có ý nghĩa áp dụng trực tiếp vào sản xuất hoặc đời sống. Vì vậy, phát minh

không có giá trị thương mại, không có khái niệm cấp và mua bán patent đối với phát

minh và không được bảo hộ pháp lý.

Phát hiện là sự khám phá ra những vật thể, những quy luật xã hội đang tồn tại

một cách khách quan. Phát hiện cũng chỉ là sự khám phá các vật thể hoặc các quy luật

xã hội, làm thay đổi nhận thức, chưa thể áp dụng trực tiếp, chỉ có thể được áp dụng thông

qua các giải pháp.

Sáng chế là loại thành tựu trong khoa học kỹ thuật và công nghệ. Sáng chế là giải

pháp kỹ thuật dưới dạng sản phẩm hoặc quy trình nhằm giải quyết một vấn đề xác định

bằng việc ứng dụng các quy luật tự nhiên. Vì sáng chế có thể áp dụng được nên có ý

nghĩa thương mại và được bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp. Chủ sở hữu có thể chuyển

nhượng quyền sở hữu hoặc chuyển giao quyền sử dụng sáng chế cho người khác và sẽ

thu được lợi ích kinh tế từ các hợp đồng chuyển giao này.

2.1.2. Chức năng

Quan niệm về chức năng và những đặc điểm chính của chức năng được các nhà

xã hội học nghiên cứu và trình bày trong thuyết chức năng hay còn gọi là chức năng

luận và thuyết cấu trúc – chức năng.

Trong một thời gian dài thời trung cổ châu Âu, ngành giải phẫu học phát triển

mạnh, có lẽ do nhu cầu của chiến tranh và hội họa. Việc chạy chữa cho thương binh

cũng như việc vẽ tranh đều khiến người ta cần hiểu biết tốt hơn về cấu tạo cơ thể người,

muốn thế phải tiến hành giải phẫu cơ thể, nên ngành giải phẫu học đã có những bước

tiến rất sớm. Giải phẫu có nghĩa là đặt ra những câu hỏi nghiên cứu chủ chốt: có những

cơ quan nào trong cơ thể, các cơ quan đó làm cái gì, hoạt động như thế nào, chúng có

chức năng gì đối với toàn cơ thể. Việc trả lời những câu hỏi trên đã làm hình thành nên

quan điểm chức năng hay còn gọi là chức năng luận. Với thời gian, nó được sử dụng

trong rất nhiều ngành khoa học.

Theo Parsons, xã hội là một kiểu hay loại hệ thống xã hội đáp ứng được tất cả

các đòi hỏi chức năng cơ bản của một sự tồn tại lâu bền từ các nguồn lực bên trong của

nó. Hệ thống xã hội là hệ thống của các quá trình tương tác giữa các tác nhân. Cấu trúc

của hệ thống xã hội về cơ bản là cấu trúc của các mối liên hệ giữa các tác nhân tham gia

vào quá trình tương tác [Parsons, 1951]. Chức năng là vai trò, nhiệm vụ mà mỗi một

thành phần của hệ thống xã hội phải thực hiện để đảm bảo cho cả hệ thống xã hội tồn

tại, vận động và phát triển một cách phù hợp với môi trường xung quanh [Lê Ngọc

Hùng, 2016]. Đây cũng là khái niệm chức năng được sử dụng trong luận án. Các bộ

phận khác nhau của mỗi xã hội đóng góp tích cực vào hoạt động của hệ thống xã hội.

Mỗi xã hội có những nhu cầu nhất định trong đó có một số hoạt động phải được thực

hiện để đời sống xã hội tồn tại và phát triển. Trong mô hình cấu trúc chức năng, các cá

nhân thực hiện từng nhiệm vụ này trong các thể chế và vai trò khác nhau phù hợp với

các cấu trúc và chuẩn mực của xã hội.

Thuyết cấu trúc – chức năng được bổ sung và phát triển nhờ những đóng góp lý

luận quan trọng của Robert K. Merton. Một đóng góp lớn của Merton đối với chủ thuyết

này là việc phát hiện ra sự loạn phản chức năng, còn gọi là phi chức năng hay phản chức

năng. Khác với Parsons luôn coi mọi hệ quả của một thiết chế xã hội là chức năng với

nghĩa là những tác dụng tốt, có lợi cho toàn bộ cấu trúc xã hội, Merton chỉ ra những

phản chức năng của thiết chế xã hội. Phản chức năng là những hệ quả làm cản trở, thậm

chí gây rối loạn, làm giảm khả năng tồn tại, thích ứng của cấu trúc. Để nhận diện sự loạn

chức năng hay phản chức năng, cần trả lời câu hỏi: hệ quả của một hiện tượng xã hội

đem lại lợi ích hay gây tổn hại tới lợi ích của ai? Một đóng góp quan trọng khác của

Merton là đưa ra các cấu trúc chức năng thay thế. Giống như nhiều nhà chức năng luận,

Merton chỉ ra những nhu cầu chức năng cần phải đáp ứng để xã hội vận hành một cách

bình thường và gọi chúng là “những điều kiện tiên quyết về mặt chức năng đối với xã

hội”. Nhưng khác với họ, Merton cho rằng không nhất thiết mỗi thiết chế xã hội chỉ đáp

ứng một loại nhu cầu xã hội. Mà trên thực tế, trong xã hội luôn có “các cấu trúc chức

năng thay thế nhau” để thoả mãn các yêu cầu chức năng mà xã hội đặt ra. Một chức

năng có thể do hai hay nhiều hơn các tổ chức, thiết chế xã hội cùng có khả năng thực

hiện [Lê Ngọc Hùng, 2016].

Theo Spencer, theo thời gian, hệ thống xã hội tăng lên về kích cỡ và cấu trúc, trở

nên phức thể và khác biệt hóa. Khác biệt hóa của các cấu trúc đi liền với khác biệt hóa

các chức năng. Mỗi cấu trúc được khác biệt hóa phục vụ cho những chức năng nhất định

để duy trì đời sống, sự tồn tại của cái tổng thể. Các cấu trúc và chức năng được khác

biệt hóa đòi hỏi sự liên kết thông qua sự phụ thuộc lẫn nhau. Mọi cấu trúc chỉ có thể tồn

tại và vận hành thông qua sự phụ thuộc của chúng vào những cấu trúc khác. Mỗi cấu

trúc đã khác biệt hóa, đến lượt nó, lại cũng là một tổng thể riêng biệt bao gồm những

thành tố tạo nên nó. Mỗi tổng thể lớn hơn bao giờ cũng chịu sự tác động của những quá

trình diễn ra trong các thành tố của nó.

Như vậy, có thể nói quan điểm chức năng hay còn gọi là chức năng luận là một

phương thức phân tích cổ nhất và phổ biến nhất trong khoa học xã hội. Có thể tóm tắt

tư tưởng cơ bản của chức năng luận như sau: bất kỳ một hệ thống ổn định nào cũng bao

gồm những bộ phận khác nhau nhưng liên hệ với nhau, chúng cùng nhau vận hành để

tạo nên cái toàn bộ, tạo nên sự ổn định hệ thống. Sự đóng góp của mỗi bộ phận vào việc

vận hành ổn định của hệ thống được gọi là chức năng. Các bộ phận có tầm quan trọng

chức năng khác nhau đối với hệ thống.

2.1.3. Nhân lực khoa học và công nghệ quân sự

Khái niệm nhân lực KH&CN là một phạm trù mà từ lâu đã được nhiều tổ chức

quốc tế và các quốc gia quan tâm. Thực tế hiện nay, có khá nhiều quan niệm khác nhau

về nhân lực KH&CN. Trong đó, quan niệm của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế

(OECD) và Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc (UNESCO) là

khá thông dụng và được nhiều quốc gia áp dụng.

Theo quan điểm của OECD thì nguồn nhân lực KH&CN bao gồm những người

đáp ứng được một trong những điều kiện sau đây:

- Đã tốt nghiệp một chương trình giáo dục ở trình độ 3 về một lĩnh vực KH&CN;

- Không được đào tạo chính thức nhưng làm một việc trong lĩnh vực KH&CN

2 Human resources in science and technology, abbreviated as HRST, refers to those persons who fulfil one or the other of the following conditions:

 

successfully completed education at the third level not formally qualified as above, but employed in a S&T occupation where the above qualifications are normally required.

đòi hỏi trình độ trên [OECD, 1995]2.

Đây chính là khái niệm nguồn nhân lực KH&CN theo nghĩa rộng. Như vậy,

nguồn nhân lực KH&CN bao gồm tất cả những người có trình độ nhất định (trình độ 3

theo phân loại giáo dục theo tiêu chuẩn quốc tế), đủ để đảm bảo cho họ có khả năng và

sẵn sàng thực hiện được một công việc nào đó trong một lĩnh vực KH&CN. Trình độ

của họ có thể đạt được thông qua đào tạo chính thức và không chính thức. Họ có thể làm

việc trong lĩnh vực KH&CN hoặc không. Những người chưa tham gia vào hoạt động

KH&CN được gọi là những người tiềm năng, khi cần thiết xã hội có thể huy động họ

vào các hoạt động KH&CN. Như vậy, khi thống kê theo khái niệm này, chúng ta sẽ biết

được tiềm năng về nhân lực KH&CN của một tổ chức, một quốc gia nhưng lại không

biết được chính xác số lượng người đang trực tiếp tham gia vào các hoạt động KH&CN.

Theo phân loại giáo dục theo tiêu chuẩn quốc tế thì trình độ 3 sẽ tương ứng với

trình độ cao đẳng và tương đương ở Việt Nam. Như vậy, nguồn nhân lực KH&CN của

Việt Nam bao gồm những người sau:

- Đã tốt nghiệp đại học và cao đẳng và làm việc trong một ngành KH&CN;

- Đã tốt nghiệp đại học và cao đẳng, nhưng không làm việc trong một ngành

KH&CN nào;

- Chưa tốt nghiệp đại học và cao đẳng, nhưng làm một công việc trong một lĩnh

vực KH&CN đòi hỏi trình độ tương đương [Trần Văn Ngợi, 2017].

Vậy, các trường đại học của Việt Nam chính là nơi đào tạo phần lớn nguồn nhân

lực KH&CN cho đất nước.

Cũng tiếp cận theo nghĩa rộng, UNESCO đã đưa ra khái niệm liên quan đến nhân

lực trong lĩnh vực KH&CN. “Nhân lực KH&CN là những người trực tiếp tham gia vào

hoạt động KH&CN trong một cơ quan, tổ chức và được trả lương hay thù lao cho lao

động của họ bao gồm các nhà khoa học và kỹ sư, kỹ thuật viên và nhân lực phù trợ”

[OECD, 1995]3.

Theo UNESCO, nhân lực KH&CN là những người đang trực tiếp tham gia vào

hoạt động KH&CN (trực tiếp thực hiện các hoạt động KH&CN và cả những người phụ

3 UNESCO defines scientific and technical (S&T) personnel as: "... the total number of people participating directly in S&T activities in an institution or unit, and, as a rule paid for their services. This group should include scientists and engineers, technicians and auxiliary personnel...

giúp, hỗ trợ thực hiện các công việc đó nữa) và không cần quan tâm đến trình độ của họ.

Tuy nhiên, qua phần liệt kê (gồm các nhà khoa học và kỹ sư, kỹ thuật viên và nhân lực

phù trợ), chúng ta thấy rằng, nhân lực KH&CN theo quan niệm của UNESCO cũng đa

phần là những người đã tốt nghiệp đại học, cao đẳng và tương đương. Trường đại học

là nơi đào tạo chủ yếu nhân lực KH&CN. Những người tốt nghiệp đại học, cao đẳng

chính là nguồn nhân lực KH&CN.

Như vậy, nguồn nhân lực KH&CN là những người có trình độ nhất định (trình

độ 3 theo phân loại giáo dục theo tiêu chuẩn quốc tế), đạt được thông qua đào tạo chính

thức hoặc không chính thức, có đủ năng lực để làm một công việc nào đó trong các hoạt

động KH&CN. Trường đại học là nơi đào tạo chủ yếu nguồn nhân lực KH&CN. Chất

lượng đào tạo của các trường đại học sẽ ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng nguồn nhân

lực KH&CN của các quốc gia và thế giới.

Nhân lực KH&CN quân sự là một bộ phận cấu thành của nhân lực KH&CN quốc

gia. Họ là những người thuộc quân đội, thực hiện hoặc tham gia thực hiện hoạt động

KH&CN [Roz Pitcock, 2011; Bộ Quốc phòng, 2011]. Như vậy, nhân lực KH&CN quân sự

trước hết phải là người thuộc lực lượng quân đội, thứ hai là phải tham gia vào hoạt động

KH&CN. Theo tác giả, khái niệm nhân lực KH&CN quân sự có thể được viết như sau:

Nhân lực KH&CN quân sự là những người thuộc quân đội, trực tiếp tham gia

vào hoạt động KH&CN trong một cơ quan, tổ chức và được trả lương hay thù lao cho

lao động của họ bao gồm các nhà khoa học và kỹ sư, kỹ thuật viên và nhân lực phù trợ”.

Nhân lực KH&CN quân sự mang những đặc điểm của nhân lực KH&CN nói

chung, đó là: có trình độ, năng lực và đang tham gia vào hoạt động KH&CN. Ngoài ra,

họ cần phải có những đặc điểm đặc trưng trong lĩnh vực quân sự, đó là: sự am hiểu kiến

thức chuyên ngành quân sự, có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức tốt, đáp

ứng yêu cầu xây dựng Quân đội và bảo vệ Tổ quốc [Bộ Quốc phòng, 2016]. Vậy, nguồn

nhân lực KH&CN quân sự là những người có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất

đạo đức tốt, đủ trình độ chuyên môn, am hiểu kiến thức chuyên ngành quân sự để tham

gia vào hoạt động KH&CN, phục vụ quân đội và an ninh, quốc phòng của đất nước. Các

trường đại học của quân đội là nơi đào tạo chủ yếu nguồn nhân lực KH&CN quân sự.

Chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội sẽ ảnh hưởng lớn đến chất lượng

nguồn nhân lực KH&CN quân sự của quốc gia.

Nhân lực KH&CN quân sự đóng vai trò rất quan trọng đối với hoạt động KH&CN

quân sự nói riêng và đối với nền quốc phòng nói chung. Sự nghiệp xây dựng quân đội

cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và hiện đại đang đặt ra cho đội ngũ nhân lực KH&CN

quân đội những nhiệm vụ mới rất quan trọng. Đó là chế tạo vũ khí, công nghệ mới, hiện

đại; cải tiến, hiện đại hóa vũ khí trang bị kỹ thuật hiện có, xây dựng nền công nghiệp

quốc phòng độc lập, tự chủ, từng bước tiếp cận với những thành tựu KH&CN mới;

nghiên cứu, phòng chống chiến tranh công nghệ cao, kết hợp quốc phòng với kinh tế,

đặc biệt những ngành có tính lưỡng dụng cao và công nghệ tiên tiến… Do đó, công tác

đào tạo nguồn nhân lực KH&CN quân sự cần chú trọng đến chất lượng đào tạo, nâng

cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu và mục tiêu hiện đại hóa quân đội.

2.1.4. Hội nhập quốc tế

Thuật ngữ “hội nhập quốc tế” trong tiếng Việt có nguồn gốc dịch từ tiếng nước

ngoài (tiếng Anh là “international integration”, tiếng Pháp là “intégration

internationale”). Hiện nay, có nhiều cách hiểu và định nghĩa khác nhau về khái niệm

“hội nhập quốc tế”. Trong đó, có ba cách tiếp cận chủ yếu sau [Phạm Quốc Trụ, 2014]:

Cách tiếp cận thứ nhất, thuộc về trường phái theo chủ nghĩa liên bang, tác giả

Theodore A. Couloumbis & James H. Wolfe cho rằng hội nhập là một sản phẩm cuối

cùng hơn là một quá trình. Sản phẩm đó là sự hình thành một Nhà nước liên bang kiểu

như Hoa Kỳ hay Thụy Sỹ. Cách tiếp cận này khó áp dụng để phân tích và giải thích thực

tiễn của quá trình hội nhập diễn ra với nhiều hình thức và mức độ khác nhau như hiện

nay trên thế giới.

Cách tiếp cận thứ hai, với Karl W. Deutsch là trụ cột, xem hội nhập trước hết là

sự liên kết các quốc gia thông qua phát triển các luồng giao lưu như thương mại, đầu tư,

thư tín, thông tin, du lịch, di trú, văn hóa… từ đó hình thành dần các cộng đồng an ninh.

Theo Deutsch, có hai loại cộng đồng an ninh: loại cộng đồng an ninh hợp nhất như kiểu

Hoa Kỳ, và loại cộng đồng an ninh đa nguyên như kiểu Tây Âu. Như vậy, cách tiếp cận

thứ hai này xem xét hội nhập vừa là một quá trình vừa là một sản phẩm cuối cùng.

Cách tiếp cận thứ ba, xem xét hội nhập dưới góc độ là hiện tượng/hành vi các

nước mở rộng và làm sâu sắc hóa quan hệ hợp tác với nhau trên cơ sở phân công lao

động quốc tế có chủ đích, dựa vào lợi thế của mỗi nước và mục tiêu theo đuổi. Cách tiếp

cận này tập trung vào hành vi của hiện tượng, không quan tâm xem xét góc độ thể chế

cũng như kết quả cuối cùng của hội nhập, do vậy, thiếu tính toàn diện và hạn chế trong

khả năng giải thích bản chất của quá trình hội nhập.

Ở Việt Nam, những năm gần đây, cụm từ “hội nhập quốc tế” (thậm chí nói ngắn

gọn là “hội nhập”) được sử dụng ngày càng phổ biến hơn. Mặc dầu vậy, cho đến nay

vẫn không có một định nghĩa nào về “hội nhập quốc tế” giành được sự nhất trí hoàn toàn

trong giới học thuật và cả giới làm chính sách ở Việt Nam.

Theo Từ điển Tiếng Việt: “Hội nhập là hòa mình vào trong một cộng đồng lớn”

[Hoàng Phê, 2013]. Tức là, khi hội nhập quốc tế thì các quốc gia phải hòa mình với thế

giới. Các quốc gia phải có sự gắn kết, hợp tác với nhau, phải tuân theo các quy định,

nguyên tắc chung và phải chia sẻ giá trị, lợi ích, nguồn lực với nhau cũng như phải biết

giúp đỡ nhau vượt qua khó khăn.

Tác giả Phạm Quốc Trụ đã nhận định: ở Việt Nam hiện nay có 2 cách hiểu chính

về hội nhập quốc tế là:

- Thứ nhất, cách hiểu hẹp coi “hội nhập quốc tế” là sự tham gia vào các tổ chức

quốc tế và khu vực.

- Thứ hai, cách hiểu rộng, coi “hội nhập quốc tế” là sự mở cửa và tham gia vào mọi

mặt của đời sống quốc tế, đối lập với tình trạng đóng cửa, cô lập hoặc ít giao lưu quốc tế.

Sau đó, ông đã đưa ra định nghĩa về hội nhập quốc tế như sau:

“Hội nhập quốc tế được hiểu như là quá trình các nước tiến hành các hoạt động

tăng cường sự gắn kết họ với nhau dựa trên sự chia sẻ về lợi ích, mục tiêu, giá trị,

nguồn lực, quyền lực (thẩm quyền định đoạt chính sách) và tuân thủ các luật chơi

chung trong khuôn khổ các định chế hoặc tổ chức quốc tế.”[Phạm Quốc Trụ, 2011].

Như vậy, khác với hợp tác quốc tế (hành vi các chủ thể quốc tế đáp ứng lợi ích

hay nguyện vọng của nhau, không chống đối nhau), hội nhập quốc tế vượt lên trên sự

hợp tác quốc tế thông thường: nó đòi hỏi sự chia sẻ và tính kỷ luật cao của các chủ thể

tham gia. Nhìn ở góc độ thể chế, quá trình hội nhập hình thành nên và củng cố các định

chế/tổ chức quốc tế, thậm chí là các chủ thể mới của quan hệ quốc tế. Chủ thể của hội

nhập quốc tế trước hết là các quốc gia, chủ thể chính của quan hệ quốc tế có đủ thẩm

quyền và năng lực đàm phán, ký kết và thực hiện các cam kết quốc tế. Bên cạnh chủ thể

chính này, các chủ thể khác cùng hợp thành lực lượng tổng hợp tham gia vào quá trình

hội nhập quốc tế.

Hội nhập quốc tế diễn ra ở nhiều lĩnh vực hoạt động của con người như kinh tế,

chính trị, an ninh – quốc phòng, KH&CN ,… Trong nghiên cứu này, xin được đề cập

sâu đến vấn đề hội nhập KH&CN và hội nhập an ninh- quốc phòng.

Hội nhập quốc tế về KH&CN là quá trình phát triển KH&CN quốc gia và tích

hợp để trở thành bộ phận cấu thành tích cực của hệ thống KH&CN quốc tế với thể chế

được thống nhất, đảm bảo lợi ích lâu dài cho các quốc gia và các cộng đồng khoa học.

Hội nhập quốc tế về KH&CN đã trở thành một yếu tố không thể thiếu trong chính sách

đối ngoại và chính sách phát triển KH&CN của mỗi nước và là một thành tố quan trọng

trong hội nhập quốc tế, một phương thức quan hệ giữa các đối tác trên thế giới. Hội nhập

quốc tế về KH&CN có thể được thực hiện theo 3 hình thức chủ yếu sau [Mai Hà, 2015]:

- Phối hợp hoạt động NCKH và phát triển công nghệ toàn cầu hoặc trong khu

vực để giải quyết một hoặc một nhóm các vấn đề trong thời gian nhất định nào đó. Hình

thức này thường được triển khai theo nguyên tắc phát huy ưu thế từng nước và hợp lý

hóa mục tiêu chung để đạt hiệu quả cao nhất.

- Tham gia các diễn đàn quốc tế với tư cách thành viên đầy đủ, tích cực và chủ

động tham gia hoạt động KH&CN, sử dụng những phương thức tổ chức nghiên cứu

KH&CN theo nguyên tắc mở và bình đẳng, trong đó các nước tham gia phải tuân thủ

các quy chế, thể thức, tiêu chuẩn chung.

- Hội nhập về KH&CN trên cơ sở hội nhập quốc tế chung của quốc gia: các Ủy

ban liên chính phủ định kỳ hội nghị và điều phối hoạt động KH&CN theo chiến lược,

định hướng phát triển chung của cộng đồng hội nhập, theo các chuẩn mực chung của

thế giới, đảm bảo quyền sở hữu trí tuệ đối với các kết quả NCKH và phát triển công

nghệ; cùng đóng góp nguồn lực và chia sẻ lợi ích theo các cam kết cùng thoả thuận.

Hội nhập về an ninh - quốc phòng là sự tham gia của quốc gia vào quá trình

gắn kết họ với các nước khác trong mục tiêu duy trì hòa bình và an ninh. Điều này đòi

hỏi các nước hội nhập phải tham gia vào các thỏa thuận song phương hay đa phương về

an ninh-quốc phòng trên cơ sở các nguyên tắc chia sẻ và liên kết: mục tiêu chung, đối

tượng/kẻ thù chung, tiến hành các hoạt động chung về đảm bảo an ninh-quốc phòng...

Có nhiều kiểu liên kết an ninh-quốc phòng khác nhau, trong đó nổi lên những

hình thức chủ yếu được nhiều nước sử dụng như sau: hiệp ước phòng thủ chung, hiệp

ước liên minh quân sự song phương, các dàn xếp an ninh tập thể, các dàn xếp về an ninh

hợp tác [Phạm Quốc Trụ, 2014],… Nhìn chung, hội nhập trong lĩnh vực an ninh - quốc

phòng là tiến trình khó khăn hơn cả, vì nó liên quan trực tiếp tới những vấn đề nhạy

cảm nhất - cốt lõi tồn tại của quốc gia, đó là hòa bình, độc lập và chủ quyền.

Hiện nay, Việt Nam chủ trương mở rộng quan hệ đối ngoại và nâng cao hiệu quả

hợp tác quốc tế trên các lĩnh vực quốc phòng, an ninh. Trọng tâm là hợp tác huấn luyện,

đào tạo, trao đổi kinh nghiệm và học thuật với các nước khác, hợp tác quốc tế về công

nghiệp quốc phòng và tiếp tục mua vũ khí, trang thiết bị quân sự từ các nước bạn hàng

truyền thống, đồng thời quan tâm mở rộng thương mại quốc phòng với các nước khác

khi nền công nghiệp quốc phòng chưa phát triển. Việt Nam chủ trương mở rộng hợp tác

quốc tế trong đào tạo sĩ quan, nhân viên kỹ thuật có trình độ chuyên môn cao, nhất là

trên lĩnh vực đào tạo ngoại ngữ, quân y và các lĩnh vực khoa học, kỹ thuật quân sự khác.

Ngoài việc cử cán bộ đi học, đào tạo ở nước ngoài, một số nhà trường quân đội cũng mở

rộng đào tạo cho các nước khác. Mua vũ khí và nâng cao năng lực ngành công nghiệp

quốc phòng là để đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu bảo đảm kỹ thuật cũng như trang

thiết bị quân sự và vũ khí cho các lực lượng vũ trang. Trong đó, nâng cao năng lực công

nghiệp quốc phòng dựa trên cơ sở thực hiện nghiêm túc các cam kết quốc tế về kiểm soát

vũ khí. Công nghiệp quốc phòng Việt Nam ưu tiên hợp tác quốc tế trên các lĩnh vực nghiên

cứu, CGCN, sản xuất, sửa chữa trang thiết bị quân sự và vũ khí, đào tạo nhân lực.

Ngày nay, hội nhập quốc tế đã trở thành một quá trình tất yếu. Hội nhập đồng

thời đưa lại cả lợi ích lẫn bất lợi đối với các nước. Các lợi ích và bất lợi nhìn chung ở

dạng tiềm năng và đối với mỗi nước một khác, do các nước không giống nhau về điều

kiện, hoàn cảnh, trình độ phát triển… Việc khai thác được lợi ích đến đâu và hạn chế

các bất lợi, thách thức thế nào phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó đặc biệt quan trọng

là năng lực của mỗi nước, trước hết là chiến lược/chính sách, biện pháp hội nhập và việc

tổ chức thực hiện. Mặc dù vậy, suy cho cùng lợi ích mà hầu hết các nước đã thu được

trên thực tế từ quá trình hội nhập vẫn lớn hơn cái giá mà họ phải trả cho những tác động

tiêu cực xét trên phương diện tăng trưởng và phát triển kinh tế - xã hội. Điều này giải

thích tại sao hội nhập quốc tế trở thành lựa chọn chính sách của hầu hết các nước trên

thế giới hiện nay, trong đó có Việt Nam.

2.1.5. Chính sách khoa học và công nghệ

“Chính sách là một tập hợp biện pháp được thể chế hóa mà một chủ thể quyền lực

hoặc chủ thể quản lý đưa ra, trong đó tạo sự ưu đãi một hoặc một số nhóm xã hội, kích thích

vào động cơ hoạt động của họ, định hướng hoạt động của họ nhằm thực hiện một mục tiêu

ưu tiên nào đó trong chiến lược phát triển của một hệ thống xã hội” [Vũ Cao Đàm, 2011].

Như vậy, chính sách là tập hợp những biện pháp mà chủ thể quyền lực hoặc chủ thể quản

lý đưa ra, được thể chế hóa thành những quy định có giá trị pháp lý, nhằm thực hiện chiến

lược phát triển của hệ thống theo mục đích mà chủ thể quyền lực mong đợi.

Chính sách KH&CN là tập hợp những biện pháp mà chủ thể quản lý đưa ra để

phát triển hoạt động KH&CN. Chính sách phát triển KH&CN của một đất nước, một

địa phương hoặc một tổ chức nhằm ưu tiên phát triển những lĩnh vực nghiên cứu và

những công nghệ, những loại hình tổ chức KH&CN nhất định, theo hai hướng:

- KH&CN phục vụ những mục tiêu ngắn hạn về phát triển kinh tế và xã hội, đặc

biệt là công nghệ phải phục vụ cho mục tiêu nâng cao năng lực cạnh tranh của hệ thống

sản xuất.

- Mặt khác, KH&CN phải được phát triển đi trước, chuẩn bị cho những mục tiêu dài

hạn của tổ chức hoặc mục tiêu dài hạn của kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh, bên cạnh

những lĩnh vực phải đáp ứng trực tiếp nhu cầu cạnh tranh của sản xuất [Vũ Cao Đàm, 2011].

Chính sách KH&CN bao gồm tập hợp các chính sách như chính sách tài chính

cho KH&CN, chính sách nhân lực KH&CN, chính sách thuế cho KH&CN,… Chính

sách KH&CN sẽ ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự phát triển KH&CN. Vì vậy, mỗi quốc gia,

mỗi ngành nghề, mỗi tổ chức, mỗi trường đại học cần xây dựng được những chính sách

KH&CN đúng đắn, phù hợp với từng giai đoạn phát triển để thúc đẩy sự phát triển của

KH&CN, đóng góp vào sự phát triển của tổ chức và của đất nước.

2.2. Chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội

2.2.1. Chức năng nghiên cứu khoa học của trường đại học

Các trường đại học ngày nay có ba chức năng cơ bản là đào tạo, NCKH và phục

vụ xã hội [Bộ GD&ĐT, 2012]. Chức năng NCKH ngày càng quan trọng, thiết yếu đối

với các trường đại học.

Đối với hầu hết mọi người, các trường đại học đại diện cho các tổ chức giảng

dạy, nơi kiến thức chuyên ngành được truyền đạt cho sinh viên thông qua việc kết hợp

các bài giảng, bài đọc, buổi thí nghiệm, hướng dẫn, bài tập viết và kiểm tra. Đây là một

điều hợp lý, bởi vì, rõ ràng, giảng dạy là nhiệm vụ trung tâm của bất kỳ trường đại học

nào. Cho đến gần đây, thông thường các trường đại học vẫn nhận được nguồn kinh phí

lớn từ các chính phủ dựa trên số lượng sinh viên được tuyển. Mặc dù việc truyền đạt tri

thức là rất quan trọng đối với phát triển kinh tế và xã hội nhưng sự phát triển về tri thức

lại do kết quả nghiên cứu cơ bản mang lại. Đây là lý do tại sao chức năng nghiên cứu

của các trường đại học quan trọng. Thông qua nghiên cứu, các trường đại học bổ sung

vào kho tri thức chung của con người [Mintrom, 2008]. Chức năng nghiên cứu phân biệt

trường đại học với tất cả các tổ chức giảng dạy khác trong xã hội.

Chức năng NCKH không hình thành ngay từ khi xuất hiện trường đại học. Chức

năng này xuất hiện theo quá trình phát triển của các trường đại học cùng với sự phát

triển của xã hội. Trong giai đoạn đầu, các trường đại học chỉ tập trung vào chức năng

đào tạo. Trong từ điển Bách khoa Larousse (Pháp) xuất bản năm 1948 đưa ra định nghĩa

về université (trường đại học) chưa thấy có yếu tố “nghiên cứu” và université được định

nghĩa là “Groupe d’escole, nommées facultés ou collèges suivant le pays, qui donnent

l’enseignement supérieur”, tạm dịch là “Trường đại học là một nhóm các đơn vị thành

viên gọi tên là khoa hoặc trường tùy quốc gia có chức năng đào tạo, giáo dục cao đẳng”

[Vũ Cao Đàm, 2014]. Những ngôi trường đầu tiên của nhân loại như “Hạnh đàn” của

Khổng Tử (thế kỷ thứ V trước công nguyên) hoặc Academia của Platon (thế kỷ IV trước

công nguyên) nằm trong triết lý này. Quốc Tử Giám của Việt Nam được thành lập vào

thế kỷ XI là trường đại học theo mô hình này [Vũ Cao Đàm, 2014, tr.16].

Cùng với sự phát triển của xã hội, trường đại học thực hiện nhiều chức năng hơn.

Trường đại học thực hiện chức năng giáo dục, NCKH, chuyển giao tri thức và công nghệ

sang khu vực công nghiệp và đóng vai trò tích cực trong hệ thống đổi mới vùng và quốc

gia [Franz Tödtling, 2006]. Chức năng NCKH đã trở thành chức năng cơ bản của các

trường đại học bên cạnh chức năng đào tạo và phục vụ xã hội. Các trường đại học không

chỉ là trung tâm đào tạo mà đã thực sự trở thành trung tâm NCKH, sản xuất, phân phối,

xuất khẩu tri thức và CGCN mới, hiện đại. Các trường đại học không chỉ tiếp thu tri

thức KH&CN để truyền đạt cho người học mà đây cũng là nơi tiến hành nghiên cứu,

sản sinh ra tri thức, sản phẩm, công nghệ mới, đóng góp vào sự phát triển tri thức khoa

học và sự phát triển kinh tế - xã hội.

Bên cạnh đó, hiện nay, trong bộ tiêu chí để đánh giá, xếp hạng các trường đại học

trên thế giới của các tổ chức xếp hạng uy tín quốc tế như THE, QS, ARWU, NCKH là

một yếu tố bắt buộc và chiếm một tỷ trọng cao trong bảng tiêu chí.

Để làm rõ chức năng nghiên cứu của trường đại học, tác giả Mintrom đã đưa ra

mô hình quá trình nghiên cứu của trường đại học.

Các bên liên quan Đầu vào nghiên cứu

Quá trình nghiên cứu

Sản phẩm nghiên cứu

Phát triển sản phẩm và dịch vụ Đào tạo, Phục vụ và Quản lý

Hình 2.1. Mô hình chung về quá trình nghiên cứu [Mintrom, 2008]

Mô hình gồm có bốn thành phần chính của quá trình nghiên cứu: các đầu vào của

nghiên cứu; quá trình biến đổi – quá trình nghiên cứu; kết quả nghiên cứu và sản phẩm

phụ và phát triển sản phẩm và dịch vụ. Mô hình cũng đưa ra sự tương tác giữa chức

năng nghiên cứu với các chức năng khác của trường đại học (giảng dạy, quản trị, phục

vụ) và mối quan hệ với các bên liên quan. Mô hình đã cho thấy những yếu tố và những

vấn đề mà các nhà lãnh đạo, quản lý các trường đại học cần quan tâm để thực hiện hiệu

quả chức năng NCKH.

Đầu vào của nghiên cứu (Research inputs)

Nghiên cứu chỉ có thể được thực hiện khi nó được cung cấp các nguồn lực đầu

vào khác nhau, bao gồm: nhân lực khoa học và công nghệ (các những người nắm giữ

chuyên môn và kiến thức), cơ sở vật chất (như sự đầy đủ về văn phòng, phòng thí

nghiệm, cơ sở thư viện và hệ thống máy tính…), tài chính (tài chính ảnh hưởng lớn đến

số lượng và chất lượng của các nguồn lực khác), thông tin KH&CN (bao gồm hệ thống

tư liệu, tài liệu, học liệu, báo tạp, chí, các quy định chính thức và không chính thức, các

chính sách KH&CN, thông tin về nhu cầu của các đơn vị về các sản phẩm KH&CN …).

Quá trình biến đổi – quá trình nghiên cứu (Transformations)

Quá trình biến đổi là quá trình phối hợp các yếu tố đầu vào, thực hiện nghiên cứu

để tạo ra sản phẩm đầu ra của nghiên cứu. Các phương pháp và hoạt động nghiên cứu

được thực hiện sẽ biến các đầu vào nghiên cứu thành các sản phẩm đầu ra. Tuy nhiên,

quá trình nghiên cứu thường có độ rủi ro. Vì vậy, các trường đại học cần có những biện

pháp để làm tăng chất lượng và hiệu suất nghiên cứu. Các trường đại học có biện pháp

thúc đẩy và đảm bảo các giảng viên, nghiên cứu viên gắn kết giảng dạy và nghiên cứu,

tránh trường hợp nghiên cứu bị cô lập. Ở cấp Khoa, Viện, Bộ môn cần xây dựng môi

trường làm việc thuận lợi cho nghiên cứu để hoạt động nghiên cứu được thực hiện liên

tục và trở nên thú vị. Đồng thời, các trường đại học tăng cường hợp tác nghiên cứu, thúc

đẩy quan hệ với các đối tác bên ngoài để nâng cao hiệu quả quá trình nghiên cứu, đảm

bảo sản phẩm đầu ra.

Kết quả nghiên cứu và sản phẩm phụ (Research outputs and byproducts)

Đối với phần lớn các nhà nghiên cứu ở các trường đại học, xuất bản các bài báo

trên các tạp chí học thuật, các chương trong sách và các nghiên cứu chuyên khảo là kết

quả nghiên cứu chính. Khi kết quả nghiên cứu ở các dạng khác như sáng chế, chương

trình máy tính, thiết bị y tế hoặc vật liệu mới, việc sản xuất chúng liên quan tới một số

hình thức công bố nghiên cứu. Định nghĩa chính xác về sản phẩm nghiên cứu thay đổi

theo các tiêu chuẩn ngành học. Sản phẩm nghiên cứu đóng góp vào kho tri thức của các

ngành khoa học. Đầu ra nghiên cứu thường mang theo những sản phẩm phụ quan trọng.

Đầu tiên, làm việc trong các dự án nghiên cứu có thể hỗ trợ phát triển các kiến thức và

kỹ năng mới, và mạng lưới liên kết các nhà khoa học làm việc cùng nhau. Theo cách

này, kết quả nghiên cứu có thể góp phần xây dựng năng lực của tổ chức. Thứ hai, khi

sinh viên được tham gia vào quá trình nghiên cứu, NCKH góp phần thực hiện nhiệm vụ

giảng dạy, đào tạo của trường đại học. Thứ ba, sản phẩm nghiên cứu có thể ảnh hưởng

đến nhận định của các bên liên quan về cá nhân các nhà nghiên cứu, nhóm nghiên cứu,

các đơn vị trong trường đại học và trường đại học. Do đó, tác động danh tiếng là một

sản phẩm phụ khác của đầu ra nghiên cứu.

Phát triển sản phẩm và dịch vụ (Product and Service Development)

Kết quả nghiên cứu có thể trở thành cơ sở để phát triển ứng dụng các sản phẩm

và dịch vụ. Nhiều trường đại học ở Hoa Kỳ từ lâu đã cung cấp dịch vụ cho cộng đồng

địa phương và các hội nông nghiệp như là một phần không thể thiếu trong sứ mệnh của

họ. Ở các nước khác, trong lịch sử, ít nhất đã có một số trường đại học làm việc với các

bên liên quan bên ngoài và đáp ứng nhu cầu kinh doanh và nhu cầu của cộng đồng. Đồng

thời, với nỗ lực thương mại hóa kết quả nghiên cứu, các trường đại học tìm kiếm bằng

sáng chế cho các sáng chế, cấp phép license, thành lập công ty spin-off hoặc start-up để

thúc đẩy phát triển sản phẩm và ký kết hợp đồng dịch vụ.

Quan hệ với các bên liên quan (Stakeholder Relations)

Các trường đại học, cả công và tư, là những tổ chức phụ thuộc cao ở chỗ họ không

thể duy trì hoặc phát triển mà không có sự hỗ trợ của các nhà tài trợ và Chính phủ. Các

nhà quản lý các trường đại học phải liên tục quảng bá và duy trì hình ảnh đẹp, danh tiếng

của nhà trường. Chức năng nghiên cứu có khả năng tạo nên danh tiếng cho trường đại

học. Danh tiếng tốt về chất lượng nghiên cứu và chuyển giao các sản phẩm và dịch vụ

hữu ích cho xã hội sẽ giúp các nhà lãnh đạo các trường đại học tăng khả năng tìm kiếm

và thu hút các khoản tài trợ và hỗ trợ nhiều hơn. Đổi lại, sự hỗ trợ từ bên ngoài này sẽ

giúp các trường đại học phát triển các nguồn đầu vào nghiên cứu có chất lượng cao. Mối

quan hệ mạnh mẽ với các bên liên quan sẽ giúp cho các trường đại học phát triển một

cách hiệu quả các sản phẩm và dịch vụ dựa trên các kết quả nghiên cứu.

Giảng dạy, quản trị và phục vụ (Teaching, Administration, Service)

Chức năng NCKH tương tác với các chức năng khác của trường đại học, gồm:

giảng dạy, quản trị và phục vụ. Các cá nhân nhà khoa học thường có xung đột trong bản

thân họ khi phải cân nhắc dành thời gian cho các công việc giảng dạy, nghiên cứu, quản trị

và phục vụ cộng đồng. Tuy nhiên, ở cấp độ tổ chức rộng hơn, các chức năng này có thể

hiệp đồng được với nhau. Các trường đại học cần quy định thời lượng dành cho từng chức

năng và sự gắn kết giữa các chức năng để nhà trường hoạt động một cách hiệu quả nhất.

Như vậy, có thể khẳng định, trong xã hội hiện đại, NCKH là chức năng quan

trọng, không thể thiếu đối với các trường đại học. Các trường đại học thực hiện tốt chức

năng này thì mới khẳng định được vị trí của mình và mới phát triển được. NCKH trong

các trường đại học bao gồm nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng và triển khai để

tạo ra tri thức và sản phẩm KH&CN mới. Đồng thời tiến hành ứng dụng các kết quả

nghiên cứu, CGCN vào thực tiễn sản xuất và đời sống. NCKH của các trường đại học

trước hết là để phục vụ và nâng cao chất lượng GDĐH, năng lực nghiên cứu và khả năng

ứng dụng KH&CN của giảng viên, nghiên cứu viên, cán bộ quản lý, viên chức. Đồng

thời, NCKH trong trường đại học sẽ hình thành và phát triển năng lực nghiên cứu cho

người học, phát hiện và bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu đào tạo nhân lực trình độ

cao. Đây chính là điểm đặc trưng, là sự khác biệt của chức năng NCKH của các trường

đại học so với chức năng nghiên cứu của các loại hình tổ chức khác như viện nghiên

cứu hay doanh nghiệp. Bên cạnh đó, NCKH trong các trường đại học còn thực hiện các

nghiên cứu để giải quyết các vấn đề trong công tác quản lý của trường đại học và tạo ra

các sản phẩm đáp ứng các yêu cầu của thực tiễn thông qua hệ thống các nhiệm vụ nghiên

cứu được giao và tuyển chọn.

Thông qua NCKH, các trường đại học ngày càng khẳng định vai trò rất quan

trọng của mình trong các hoạt động KH&CN của các quốc gia, đặc biệt là nghiên cứu

cơ bản với ba thế mạnh như: tiềm năng chất xám của đội ngũ cán bộ, giảng viên cao;

lực lượng triển khai các đề tài NCKH thường trực và hùng hậu; tạo ra hiệu quả kép (sản

phẩm KH&CN và sản phẩm đào tạo). Ở các nước tiên tiến, nhiều thành tựu KH&CN

lớn gắn liền với tên tuổi của các giáo sư đại học. Các trường đại học lớn thường là chỗ

dựa tin cậy và là nơi tư vấn tốt cho việc hoạch định các đường lối chính sách lớn của

nhà nước cả về mặt đối nội và đối ngoại và tạo ra nhiều sản phẩm KH&CN hữu dụng

phục vụ sự phát triển kinh tế - xã hội. Khi chức năng nghiên cứu được thực hiện nghiêm

túc, các trường đại học lựa chọn cẩn thận giảng viên, nghiên cứu viên dựa trên năng lực

nghiên cứu của họ (nhưng không loại trừ các năng lực khác của họ), các trường đại học

cũng cung cấp các ưu đãi phù hợp để thúc đẩy các hoạt động nghiên cứu hiệu quả, và

cung cấp thời gian và cơ sở hạ tầng cần thiết để hỗ trợ nghiên cứu [Mintrom, 2008].

2.2.2. Đặc điểm chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội

Trường đại học quân đội hay còn được gọi là các trường đại học quân sự là các

trường đại học thuộc quân đội. Mục tiêu của các trường đại học quân đội là đào tạo đội

ngũ cán bộ quân đội có trình độ cao đẳng, đại học, thạc sĩ, tiến sĩ theo các chuyên ngành

quân sự; có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức tốt, tuyệt đối trung thành

với Tổ quốc; có trình độ kiến thức, năng lực toàn diện, đáp ứng yêu cầu xây dựng quân

đội và bảo vệ Tổ quốc [USMA; Bộ Quốc Phòng, 2016].

Các trường đại học quân đội thực hiện các nhiệm vụ giáo dục, đào tạo, NCKH [Bộ

Quốc phòng, 2016, Điều 9]. NCKH là một chức năng cơ bản của các trường đại học quân

đội [USMA]. Chức năng NCKH trong các trường đại học quân đội có các vai trò sau:

- Nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, năng lực nghiên cứu và khả năng ứng

dụng KH&CN của giảng viên, nghiên cứu viên và cán bộ quản lý giáo dục trong các

trường đại học quân đội;

- Hình thành và phát triển năng lực nghiên cứu cho người học; phát hiện và bồi

dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu đào tạo nhân lực cho quân đội và nền kinh tế quốc dân;

- Tạo ra tri thức, công nghệ, giải pháp mới để phát triển khoa học giáo dục, hiện

đại hóa quân đội, góp phần bảo đảm quốc phòng, an ninh của đất nước và phát triển kinh

tế xã hội; từng bước xây dựng các trường đại học quân đội thành các trung tâm nghiên

cứu, phát triển KH&CN của quân đội [USMA; Bộ Quốc phòng, 2016].

Các trường đại học quân đội sẽ tiến hành các nghiên cứu phù hợp các lĩnh vực và

chuyên ngành đào tạo của mình. Đồng thời, các trường đại học quân đội cũng thực hiện

ứng dụng các kết quả nghiên cứu vào giáo dục, đào tạo, xây dựng, hiện đại hóa quân

đội, sản xuất phát triển kinh tế, phục vụ đời sống xã hội [USMA]. NCKH trong các

trường đại học quân đội bao gồm nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng và triển khai

thực nghiệm để tạo ra tri thức và sản phẩm mới. NCKH trong các trường đại học quân

đội tập trung và ưu tiên trước hết vào lĩnh vực quân sự. Hoạt động NCKH quân sự là tập

hợp toàn bộ các hoạt động có hệ thống, có kế hoạch, với mục tiêu tìm tòi, khám phá,

phát hiện ra các hiện tượng mới, tính chất mới, quy luật mới hoặc sáng tạo ra các giá trị

nhận thức mới, giải pháp mới, phương pháp (phương thức) tác chiến mới, công nghệ

mới... trong lĩnh vực quốc phòng - an ninh, quân sự, nhằm bổ sung, phát triển tri thức

khoa học quân sự và ứng dụng vào thực tiễn bảo vệ Tổ quốc [Nguyễn Quốc Đoàn, 2015].

Quá trình xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và hiện đại trong điều

kiện KH&CN phát triển mạnh mẽ như hiện nay đang đặt ra cho đội ngũ cán bộ KH&CN

trong quân đội những nhiệm vụ mới rất quan trọng. Đó là nghiên cứu, chế tạo vũ khí

mới; cải tiến, hiện đại hóa vũ khí, trang bị kỹ thuật hiện có, khai thác làm chủ vũ khí

trang bị kỹ thuật, nghiên cứu phòng chống chiến tranh công nghệ cao, kết hợp quốc

phòng với kinh tế đặc biệt là những ngành có tính lưỡng dụng cao và công nghệ tiên

tiến. Đó cũng là các nhiệm vụ trọng tâm, những đóng góp quan trọng trong công tác

NCKH của các trường đại học quân đội hiện nay.

Qua phân tích chức năng NCKH của các trường đại học và chức năng NCKH của

các trường đại học quân đội, chúng ta thấy rằng, NCKH của trường đại học quân đội và

các trường đại học dân sự có những điểm tương đồng nhưng đồng thời cũng có những

nét riêng, rất đặc trưng. Điều này được thể hiện trong bảng so sánh sau:

Bảng 2.1: So sánh chức năng NCKH giữa các trường đại học quân đội với

các trường đại học thuộc khối dân sự

Trường đại học quân đội Trường đại học dân sự

- Nâng cao chất lượng giáo - Phục vụ và nâng cao chất Mục tiêu

dục, đào tạo, năng lực nghiên lượng GDĐH, năng lực

cứu và khả năng ứng dụng nghiên cứu và khả năng ứng

KH&CN của giảng viên, dụng KH&CN của giảng

nghiên cứu viên và cán bộ viên, nghiên cứu viên, cán bộ

quản lý giáo dục trong các quản lý trong các trường đại

trường đại học quân đội; học dân sự;

- Hình thành và phát triển - Hình thành và phát triển

năng lực nghiên cứu cho năng lực nghiên cứu cho

người học trong các trường người học trong các trường

đại học quân đội; đại học dân sự;

- Phát hiện và bồi dưỡng nhân - Phát hiện và bồi dưỡng

tài, đáp ứng yêu cầu đào tạo nhân tài, đáp ứng yêu cầu đào

nhân lực cho quân đội và nền tạo nhân lực trình độ cao cho

kinh tế quốc dân; xã hội;

- Tạo ra tri thức, công nghệ, - Tạo ra tri thức, công nghệ,

giải pháp mới. giải pháp mới.

- Nghiên cứu cơ bản, nghiên - Nghiên cứu cơ bản, nghiên Loại hình nghiên

cứu ứng dụng, triển khai cứu ứng dụng, triển khai cứu

- Tính mới - Tính mới Đặc điểm

- Ưu tiên lĩnh vực quân sự - Chủ yếu là lĩnh vực dân sự, Lĩnh vực nghiên

phát triển kinh tế, xã hội cứu và ứng dụng

- Bên cạnh đó, có thể áp dụng - Một số ít có thể áp dụng vào

vào lĩnh vực dân sự, phát an ninh – quốc phòng

triển kinh tế, xã hội

Phần lớn các kết quả nghiên Yêu cầu bảo mật Các kết quả nghiên cứu thuộc

lĩnh vực quân sự hầu hết đều cứu được khuyến khích công

yêu cầu được giữ bí mật, ít bố rộng rãi, trừ các sản phẩm kỹ

được công bố công khai thuật thuộc dạng “no patent”.

- Phát triển tri thức khoa học - Phát triển tri thức khoa học Kết quả đóng góp

- Phát triển tri thức khoa học của nhân loại

quân sự

- Vận dụng tri thức khoa học - Vận dụng tri thức khoa học

vào điều kiện thực tiễn quân vào thực tiễn xã hội

sự và đời sống xã hội

(Nguồn: Kết quả phân tích của luận án)

Dựa trên mô hình chung về quá trình nghiên cứu của Mintrom (hình 2.1), quá

trình phân tích và đánh giá chức năng NCKH cũng như đề xuất giải pháp hoàn thiện

chức năng NCKH của các trường đại học quân đội trong bối cảnh hội nhập quốc tế được

thực hiện ở trong luận án sẽ bám sát vào khung phân tích dưới đây (hình 2.2). Theo đó,

hoạt động NCKH của các trường đại học quân đội gồm 4 giai đoạn: các yếu tố đầu vào,

quá trình nghiên cứu, sản phẩm nghiên cứu và phát triển sản phẩm, dịch vụ. Cả 4 giai

đoạn của quá trình nghiên cứu đều tác động đến hoạt động đào tạo, quản lý và phục vụ

của các trường đại học quân đội. Các sản phẩm nghiên cứu và quá trình phát triển các

sản phẩm nghiên cứu và dịch vụ KH&CN để cung cấp sản phẩm, phục vụ nhu cầu của

các bên liên quan, trước hết là các đơn vị trong Quân đội và các tổ chức ngoài dân sự.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, chức năng NCKH của các trường đại học

quân đội cũng phải tuân theo và đáp ứng được những tiêu chuẩn, chuẩn mực chung của

thế giới trong toàn bộ quá trình nghiên cứu cũng như những đóng góp của nghiên cứu

đối với quân đội và xã hội. Quá trình nhận xét, đánh giá thực trạng chức năng NCKH

của các trường đại học quân đội sẽ áp dụng mô hình phân tích SWOT (S: Điểm mạnh

(Strengths), W: Weaknesses (Điểm yếu), O: Opportunities (Cơ hội), T: Threats (Thách

thức)) để có cái nhìn khái quát và đầy đủ về thực trạng và làm cơ sở để đề xuất các giải

pháp phù hợp và khả thi nhằm hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân

đội trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Môi trường hội nhập quốc tế

Các bên liên quan Đầu vào nghiên cứu

Quá trình nghiên cứu

Sản phẩm nghiên cứu

Phát triển sản phẩm và dịch vụ Đào tạo, Phục vụ và Quản lý

Hình 2.2. Khung phân tích chức năng NCKH của các trường đại học quân đội

(Nguồn:[Mintrom, 2008]; Kết quả bổ sung của luận án)

2.3. Chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội

2.3.1. Khái niệm chất lượng đào tạo của trường đại học

Trong xu thế hội nhập thế giới hiện nay, chất lượng đào tạo đang là vấn đề nóng

và quyết định đến sự tồn tại và phát triển của các trường đại học trên toàn thế giới. Vậy,

chất lượng đào tạo của các trường đại học là gì và được đo bằng cái gì?

Đào tạo là một hoạt động cơ bản của giáo dục đại học (GDĐH). Vì vậy, chất

lượng đào tạo của một trường đại học sẽ được thể hiện thông qua chất lượng giáo dục

của trường đại học đó. Hiện nay, có nhiều quan điểm khác nhau về chất lượng GDĐH.

Chất lượng GDĐH được định nghĩa như thế nào sẽ phụ thuộc vào thời điểm đưa ra định

nghĩa và phụ thuộc vào đối tượng quan tâm là: người học, giảng viên, người sử dụng lao

động, các tổ chức tài trợ và các cơ quan kiểm định. Ngoài ra, quan điểm về chất lượng

GDĐH còn còn phụ thuộc vào tình trạng phát triển kinh tế - xã hội của mỗi nước. Trên

thế giới hiện nay, nhiều học giả đã đưa ra các khái niệm khác nhau về chất lượng GDĐH.

Đầu tiên phải kể đến quan điểm về chất lượng GDĐH của Harvey và Green. Harvey

và Green đã đề cập đến năm khía cạnh chất lượng GDĐH, bao gồm [Harvey, 1993]:

- Chất lượng là sự vượt trội nghĩa là phải đạt được tiêu chuẩn cao, ưu việt, xuất sắc;

- Chất lượng là sự hoàn hảo nghĩa là không có lỗi trong quá trình đào tạo. Các

quy trình và chuẩn đào tạo phải được đáp ứng hoàn toàn trong đó bao gồm cả những

chuẩn mực do bên ngoài yêu cầu;

- Chất lượng là sự phù hợp với mục tiêu nghĩa là chất lượng chỉ có ý nghĩa khi

nó được đặt trong mối quan hệ với mục tiêu của một trường đại học. Trong GDĐH, quan

điểm này có nghĩa là sự đáp ứng yêu cầu của các bên có lợi ích liên quan: người học,

người sử dụng lao động, nhà nước…;

- Chất lượng là sự đáng giá về đồng tiền, nghĩa là xem xét chất lượng GDĐH

tương ứng với chi phí bỏ ra trong quá trình đào tạo. Chất lượng GDĐH được xem xét

trên lập trường hiệu quả kinh tế và sự tự chịu trách nhiệm;

- Chất lượng là sự chuyển đổi nghĩa là GDĐH mang lại những thay đổi quan trọng

cho người học. GDĐH cần phải nâng cao giá trị và nâng cao năng lực cho người học.

Có nghĩa là, trong quá trình đào tạo, người học có cơ hội dung nạp những kiến thức, kỹ

năng chưa có để hoàn thiện mình hơn. Người học được trang bị những khả năng giúp

điều chỉnh quá trình biến đổi của chính mình như tự quyết định, tự chủ trong môi trường

học, tăng khả năng phân tích vấn đề và tăng sự nhạy bén đối với các vấn đề xung quanh.

Nói cách khác, một trường sẽ được xem là có chất lượng cao hơn một trường khác nếu

sinh viên tốt nghiệp trường đó có thể xoay sở cuộc sống tương lai của mình với những

kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo học được ở trường tốt hơn [Lê Hữu Nghĩa, 2011].

Tiếp đến, trong nghiên cứu What is Quality in Higher Education?, Green cũng đã

lập luận rằng, để xác định được chất lượng của GDĐH thì cần thiết phải xác định rõ ràng

các tiêu chí mà các bên có lợi ích liên quan sử dụng để đánh giá chất lượng của GDĐH, và

đưa tất cả các tiêu chí này vào xem xét [Green, 1994]. Srikanthan và Dalrymymple đưa ra

bốn nhóm có lợi ích liên quan đến GDĐH theo như gợi ý của Green. Đó là:

- Các nhà tài trợ cho hoạt động GDĐH (các tổ chức cung cấp tài chính và xã hội).

Đối nhóm người này, GDĐH được xem là có chất lượng khi nó tạo ra được giá trị tương

xứng với tài trợ của họ. Hay nói cách khác, họ quan tâm đến tỷ suất sinh lợi trên vốn

đầu tư;

- Nhóm người sử dụng dịch vụ giáo dục (sinh viên đang theo học và tiềm năng).

Chất lượng được xem là sự xuất sắc bởi lẽ chỉ có sự xuất sắc mới đảm bảo mang lại lợi

thế so sánh cho họ trên thị trường lao động trong tương lai;

- Nhóm người sử dụng đầu ra của GDĐH (người sử dụng lao động). Chất lượng

được xem là phù hợp với mục đích của họ. Lý do là những người sử dụng lao động luôn

tìm kiếm người lao động sở hữu các năng lực làm việc phù hợp với nhu cầu của tổ chức

và đem lại hiệu quả cho tổ chức của họ;

- Người lao động trong khu vực GDĐH (giảng viên và nhân viên hành chính). Nhóm

này xem chất lượng là sự hoàn hảo. Theo đó, các tiêu chuẩn hành vi, các giá trị đạo đức

phải được tuân thủ nhằm đem lại sự hài lòng trong công việc của họ [Srikanthan, 2003].

Khách hàng cuối cùng (sau khi SV tốt nghiệp)

Khách hàng bên trong

Quá trình đào tạo

Đánh giá

Tự kiểm tra và đánh giá

Cộng đồng doanh nghiệp (người sử dụng lao động)

Các trường PTTH Phụ huynh Sinh viên tiềm năng

Đánh giá

Các khách hàng bên trong Sinh viên Giảng viên Nhân viên hành chính

Khách hàng tiềm năng (trước khi vào đại học)

Hình 2.3: Mô hình đánh giá hoạt động đào tạo của trường Đại học [Akao, 1996]

Quan điểm của Srikanthan và Dalrymymple cũng tương đồng với tác giả Akao

và các cộng sự. Các tác giả này cho rằng khách hàng của GDĐH có thể được chia thành

hai nhóm: khách hàng bên ngoài, gồm khách hàng tiềm năng và khách hàng sử dụng kết

quả của GDĐH; khách hàng bên trong, gồm sinh viên đang theo học và giảng viên, nhân

viên hành chính của nhà trường.

Ở Úc, một trong những định nghĩa về chất lượng GDĐH được nhiều người đồng

ý nhất là: “một đánh giá về mức độ mục tiêu đạt được và các giá trị, sự xứng đáng với

mức độ đạt được đó... Chất lượng là sự đánh giá về mức độ đạt được của các đặc điểm

mong muốn từ các hoạt động và kết quả có được theo một số chuẩn mực và đối chiếu

với một số các tiêu chí hay mục tiêu cụ thể nào đó”[Nguyễn Quang Giao, 2010]..

Ở Việt Nam, khi bàn về khái niệm chất lượng GDĐH, các nhà nghiên cứu chủ

yếu tiếp cận và phân tích các khái niệm của các tác giả trên thế giới.

Theo tác giả Nguyễn Đức Chính, hiện nay trên thế giới có sáu quan điểm về chất

lượng GDĐH như sau [Nguyễn Đức Chính, 2002]:

- Thứ nhất, chất lượng được đánh giá bằng “đầu vào”: Theo quan điểm này, một

trường ĐH có chất lượng cao nếu tuyển được nhiều sinh viên giỏi, có đội ngũ cán bộ

giảng dạy có uy tín, có cơ sở vật chất tốt và trang thiết bị hiện đại...

-Thứ hai, chất lượng được đánh giá bằng “đầu ra”: Trường đại học có chất lượng

cao nếu đào tạo được nhiều sinh viên tốt nghiệp giỏi, thực hiện được nhiều công trình

khoa học có giá trị, nhiều khóa học thu hút người học.

- Thứ ba, chất lượng được đánh giá bằng “giá trị gia tăng”: Trường đại học có

chất lượng cao nếu tạo được sự khác biệt lớn trong sự phát triển về trí tuệ và cá nhân

sinh viên sau quá trình đào tạo tại trường.

- Thứ tư, chất lượng được đánh giá bằng “giá trị học thuật”: Trường đại học có

chất lượng cao nếu có được đội ngũ cán bộ giảng dạy, các nhà khoa học có uy tín lớn.

- Thứ năm, chất lượng được đánh giá bằng “văn hoá tổ chức riêng”: Trường đại

học có chất lượng cao nếu có được một truyền thống tốt đẹp về hoạt động không ngừng

nâng cao chất lượng đào tạo.

- Thứ sáu, chất lượng được đánh giá bằng “kiểm toán”: Trường đại học có chất

lượng cao nếu kết quả kiểm toán chất lượng cho thấy nhà trường có thu thập đủ thông

tin cần thiết và những người ra các quyết định có đủ thông tin cần thiết, sự hợp lý và

hiệu quả của quá trình thực hiện các quyết định về chất lượng.

Trên cơ sở phân tích sáu quan điểm nêu trên, tác giả Nguyễn Đức Chính nêu rõ

“chất lượng là một khái niệm tương đối, động, đa chiều” và “chất lượng là sự phù hợp

với mục đích - hay đạt được các mục đích đề ra trước đó”.

Về mặt quản lý Nhà nước trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, Bộ GD&ĐT cũng

đã đề cập đến khái niệm chất lượng GDĐH trong Quy định về tiêu chuẩn đánh giá chất

lượng giáo dục trường đại học. Cụ thể :

Chất lượng GDĐH là sự đáp ứng mục tiêu đề ra của cơ sở giáo dục, đáp ứng các

yêu cầu của Luật giáo dục, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật giáo dục,

Luật GDĐH, phù hợp với nhu cầu sử dụng nhân lực cho sự phát triển kinh tế - xã

hội của địa phương và của cả nước [Bộ GD&ĐT, 2012].

Quy định trên đã được thay thế theo Thông tư số 12/2017/TT-BGDĐT quy định

về Kiểm định chất lượng cơ sở GDĐH, cụ thể được thay thế bằng quy định sau:

Chất lượng của cơ sở GDĐH là sự đáp ứng mục tiêu do cơ sở giáo dục đề ra, đảm

bảo các yêu cầu về mục tiêu giáo dục của Luật GDĐH, phù hợp với yêu cầu đào

tạo nguồn nhân lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và cả nước

[Bộ GD&ĐT, 2017].

Như vậy, hiện nay, trên thế giới có nhiều cách tiếp cận và nhiều khái niệm khác

nhau về chất lượng GDĐH. Trong đó, chiếm ưu thế hơn hẳn là quan điểm: chất lượng

là phù hợp với mục tiêu. Quan điểm này đã bao hàm trong nó nhiều quan điểm khác.

Tác giả cũng đồng thuận với quan điểm này. Như vậy, chất lượng GDĐH là sự phù hợp

với mục tiêu của cơ sở GDĐH. Vấn đề quan trọng là cần phải xác định một cách chính

xác và rõ ràng mục tiêu của các trường đại học, phù hợp với yêu cầu của các bên liên

quan và trình độ phát triển của xã hội. Những mục tiêu này phải được thể hiện bằng

những tiêu chí cụ thể, có thể đo lường và đánh giá được.

Mục tiêu quan trọng nhất của GDĐH của một quốc gia nói chung được xác định

là đào tạo nguồn nhân lực KH&CN chất lượng cao cho xã hội nhằm thúc đẩy sự phát

triển kinh tế - xã hội của đất nước. Chất lượng đào tạo của trường đại học sẽ được thể

hiện thông qua toàn bộ quá trình đào tạo nhằm đạt được chuẩn đầu ra đáp ứng yêu cầu

của xã hội. Mẫu người được đào tạo trong xu thế hội nhập quốc tế phải là mẫu người

lao động sáng tạo, biết khám phá tương lai và biết tìm biện pháp thích ứng với tương lai

luôn biến đổi [Vũ Cao Đàm, 2014]. Quá trình đào tạo của các trường đại học có chất

lượng khi nó đạt được mục tiêu đó. Người lao động đã tốt nghiệp đại học chính là nguồn

nhân lực KH&CN. Như vậy, quá trình đào tạo đại học chính là quá trình đào tạo nguồn

nhân lực KH&CN và sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng nguồn nhân lực KH&CN

của một quốc gia và thế giới.

Vậy theo tác giả, chất lượng đào tạo của trường đại học được thể hiện thông qua

toàn bộ quá trình đào tạo, đảm bảo cho đầu ra của quá trình đào tạo là nguồn nhân lực

KH&CN sáng tạo, biết khám phá tương lai và biết tìm biện pháp thích ứng với tương lai

luôn biến đổi trong một lĩnh vực KH&CN mà họ được đào tạo.

2.3.2. Các yếu tố đo lường chất lượng đào tạo của trường đại học quân đội

Như đã phân tích ở trên, để đo lường chất lượng GDĐH thì cần phải có những

tiêu chí cụ thể trong từng hoạt động của trường đại học quân đội. Đối với hoạt động đào

tạo, để đánh giá chất lượng, chúng ta sẽ đánh giá các yếu tố tham gia vào quá trình đào

tạo của trường đại học quân đội với những tiêu chuẩn nhất định, cụ thể là: tiêu chuẩn về

tuyển sinh và nhập học, tiêu chuẩn về thiết kế và rà soát chương trình dạy học, tiêu chuẩn

về giảng dạy và học tập, tiêu chuẩn về đánh giá người học, tiêu chuẩn về phục vụ và hỗ

trợ người học, tiêu chuẩn về kết quả đào tạo [Bộ GD&ĐT, 2017]. Trong quá trình hội

nhập quốc tế, các tiêu chuẩn này phải được các trường đại học quân đội xây dựng theo

tiêu chuẩn quốc tế và hướng đến đạt được các tiêu chuẩn quốc tế này.

Thứ nhất, tiêu chuẩn về tuyển sinh và nhập học: Các trường đại học quân đội xây

dựng kế hoạch, chính sách và truyền thông để tuyển sinh cho các chương trình đào tạo khác

nhau của mình và đồng thời xây dựng các tiêu chí để lựa chọn người học có chất lượng cho

mỗi chương trình đào tạo. Tiêu chí để tuyển chọn đầu vào cho các trường đại học quân đội

là những người có đủ sức khỏe, có tư cách, phẩm chất đạo đức tốt và có năng lực tốt. Các

trường đại học quân đội xây dựng quy trình và có các biện pháp giám sát việc tuyển sinh

và nhập học để đảm bảo tính phù hợp và hiệu quả của công tác tuyển sinh.

- Thứ hai, tiêu chuẩn về thiết kế và rà soát chương trình dạy học: Các trường

đại học quân đội xây dựng các chương trình đào tạo tiên tiến, phù hợp với trình độ

KH&CN trên thế giới và điều kiện thực tiễn. Khi xây dựng chương trình cho tất cả các

chương trình đào tạo và các môn học/học phần, trường đại học quân đội phải căn cứ vào

trình độ phát triển của ngành khoa học đó trên thế giới. Bên cạnh đó, các trường đại học

cần phải lấy ý kiến đóng góp và phản hồi của các bên liên quan về chương trình đào tạo,

để xây dựng các chương trình đào tạo vừa đáp ứng được trình độ khoa học tiên tiến trên

thế giới, vừa phù hợp với điều kiện thực tiễn của người sử dụng. Các bên liên quan chính

là những người học và những người sẽ sử dụng người học sau khi tốt nghiệp (phần lớn

là các đơn vị trong quân đội). Chính vì vậy, chương trình đào tạo cần phải được xây

dựng dựa trên các ý kiến của họ để đáp ứng nhu cầu, mong muốn của họ và để việc đào

tạo gắn với thực tiễn, đáp ứng yêu cầu công việc. Các chương trình đào tạo phải thường

xuyên được cải tiến để đảm bảo sự phù hợp với sự phát triển của KH&CN, với xu thế

phát triển đại học trên thế giới và đáp ứng nhu cầu luôn thay đổi của các bên liên quan.

- Thứ ba, tiêu chuẩn về giảng dạy và học tập: Các trường đại học quân đội cần

phải thu hút, tuyển chọn đội ngũ giảng viên tốt, có trình độ chuyên môn và là chuyên

gia trong lĩnh vực giảng dạy và phân công nhiệm vụ dựa trên trình độ chuyên môn, năng

lực và kinh nghiệm của họ. Giảng viên trong các trường đại học quân đội cần phải hướng

đến đạt được các tiêu chuẩn của giảng viên quốc tế về trình độ chuyên môn, khả năng

ngoại ngữ, khả năng nghiên cứu và hợp tác nghiên cứu quốc tế. Việc giảng dạy và học

tập hướng tới việc cung cấp cho người học những kiến thức và kỹ năng đáp ứng yêu cầu

của chuẩn đầu ra, đáp ứng với yêu cầu của thực tế công việc và phù hợp với xu hướng

học tập suốt đời. Quá trình dạy và học phải cung cấp cho người học những tri thức mới

nhất mà khoa học trên thế giới đã nghiên cứu và tìm ra, những vấn đề cấp bách cần giải

quyết của thực tiễn. Người học được khuyến khích suy nghĩ đa chiều, được khuyến

khích tư duy phản biện và tự tin đưa ra quan điểm sáng tạo của mình. Để làm được điều

đó, họ cần được trang bị tốt các kỹ năng: kỹ năng thu thập và xử lý thông tin, kỹ năng

ra quyết định, kỹ năng thuyết trình, kỹ năng làm việc nhóm…

- Thứ tư, tiêu chuẩn về đánh giá người học: Việc đánh giá người học được

thiết kế phù hợp với mục tiêu chuẩn đầu ra. Các phương pháp đánh giá và kết quả đánh

giá người học phải đảm bảo độ chính xác, tin cậy, công bằng và hướng tới đạt được

chuẩn đầu ra. Ngày nay, việc đánh giá người học phải tập trung vào đánh giá các kỹ

năng phân tích và giải quyết vấn đề, khả năng sáng tạo của người học chứ không chỉ là

hệ thống kiến thức thuần túy trong bài giảng, trong giáo trình, tài liệu.

- Thứ năm, tiêu chuẩn về các hoạt động phục vụ và hỗ trợ người học: Các

hoạt động phục vụ và hỗ trợ người học cũng như hệ thống giám sát người học được triển

khai để đáp ứng nhu cầu của các bên liên quan. Và hệ thống này cũng cần được cải tiến

để đáp ứng với sự thay đổi của xã hội. Các trường đại học quân đội cần xây dựng và

cung cấp đầy đủ hệ thống giáo trình, tài liệu, học cụ cho người học. Hệ thống tài liệu

học tập cần được xây dựng đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế và hỗ trợ người học tiếp cận

và sử dụng thuận lợi và hiệu quả.

- Thứ sáu, tiêu chuẩn về kết quả đào tạo: chất lượng đào tạo của trường đại

học quân đội được đánh giá cao khi nhà trường có tỷ lệ người học đạt yêu cầu cao, khả

năng hòa nhập và đáp ứng yêu cầu công việc thực tiễn tốt và các bên liên quan rất hài

lòng về chất lượng của người học. Yêu cầu của xã hội ngày nay đối với những người tốt

nghiệp đại học phải là những người vững chuyên môn, năng động, sáng tạo, có khả năng

ra quyết định, xử lý tình huống, có khả năng làm việc độc lập đồng thời cũng phải có

khả năng liên kết với những người khác và làm việc nhóm hiệu quả. GDĐH cần phải

đảm bảo cho người học có đầy đủ các kỹ năng đó khi tốt nghiệp.

Bên cạnh đó, đối với các học viên sau khi tốt nghiệp tại các trường đại học quân

đội, họ sẽ trở thành các sỹ quan Quân đội nhân dân Việt Nam, nên họ phải có đầy đủ

các tiêu chuẩn của người sỹ quan và các tiêu chuẩn này phải được rèn luyện và tích lũy

trong các trường đại học quân đội. Người sỹ quan Quân đội nhân dân hiện nay phải có

đầy đủ các tiêu chuẩn sau:

- Có bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với Tổ quốc và nhân dân,

với Đảng Cộng sản Việt Nam và Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam; có

tinh thần cảnh giác cách mạng cao, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh, hoàn hành tốt mọi nhiệm

vụ được giao;

- Có phẩm chất đạo đức cách mạng; cần kiệm liêm chính, chí công vô tư; gương

mẫu chấp hành đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước;

phát huy dân chủ, giữ nghiêm kỷ luật quân đội; tôn trọng và đoàn kết với nhân dân, với

đồng đội; được quần chúng tín nhiệm;

- Có trình độ chính trị, khoa học quân sự và khả năng vận dụng sáng tạọ chủ nghĩa

Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm, chủ trương của Đảng và

Nhà nước vào nhiệm vụ xây dựng nền quốc phòng toàn dân, xây dựng quân đội nhân

dân; có kiến thức về văn hoá, kinh tế, xã hội, pháp luật và các lĩnh vực khác; có năng

lực hoạt động thực tiễn đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được giao; tốt nghiệp chương trình

đào tạo theo quy định đối với từng chức vụ;

- Có lý lịch rõ ràng, tuổi đời và sức khoẻ phù hợp với chức vụ, cấp bậc quân hàm

mà sĩ quan đảm nhiệm.

Do đó, ngoài việc có trình độ chuyên môn tốt, các học viên tốt nghiệp các trường đại

học quân đội phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với tổ quốc, với

nhân dân; luôn có tinh thần cảnh giác cách mạng cao, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh, hoàn

hành tốt mọi nhiệm vụ được giao; có phẩm chất đạo đức cách mạng, gương mẫu chấp hành

đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; phát huy dân chủ, giữ

nghiêm kỷ luật quân đội; tôn trọng và đoàn kết với nhân dân, với đồng đội. Đó cũng là các

yếu tố, tiêu chí để đánh giá chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội.

2.4. Quan hệ giữa nghiên cứu khoa học và chất lượng đào tạo của các trường đại

học quân đội trong bối cảnh hội nhập quốc tế

NCKH và đào tạo là hai chức năng cơ bản của các trường đại học quân đội nói

riêng và các trường đại học nói chung. Hai chức năng này có sự tác động mạnh mẽ đến

nhau và cần được gắn kết chặt chẽ với nhau. NCKH có ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng

đào tạo nguồn nhân lực KH&CN quân sự của các trường đại học quân đội trong xu thế

hội nhập quốc tế hiện nay. NCKH là phương tiện (học qua nghiên cứu), vừa là mục đích

(học cho nghiên cứu) để đào tạo, nhất là đào tạo chất lượng cao. Tiêu chí đánh giá sự

tác động của NCKH đến chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội được thể

hiện tập trung ở các nội dung sau: NCKH ảnh hưởng tích cực đến giảng viên và hoạt

động giảng dạy; giúp cải tiến chương trình đào tạo, giáo trình, tài liệu, học cụ và ảnh

hưởng tích cực đến quá trình học tập và rèn luyện kỹ năng của sinh viên, học viên.

2.4.1. Nghiên cứu khoa học ảnh hưởng tích cực đến giảng viên và hoạt động giảng dạy

NCKH có ảnh hưởng rất lớn đến giảng viên và chất lượng giảng dạy của họ.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, NCKH sẽ nâng cao trình độ của giảng viên, đáp ứng

theo các tiêu chuẩn quốc tế. Điều này được thể hiện thông qua các kết quả NCKH: số

lượng bài báo công bố, đặc biệt là các bài báo quốc tế; số bài báo tham gia các hội nghị

khoa học, hội thảo quốc tế; số bằng sáng chế, giải pháp hữu ích; số lượng các nghiên

cứu cùng hợp tác với nước ngoài, số giải thưởng khoa học... NCKH giúp cho giảng viên

thay đổi phương pháp giảng dạy, phương pháp đánh giá người học theo hướng để người

học thể hiện được năng lực, quan điểm cá nhân, phát huy được sự sáng tạo, chủ động

của bản thân và vận dụng được kiến thức vào thực tiễn. Mỗi giảng viên ở bậc đào tạo

đại học và sau đại học chỉ có thể đảm nhiệm và hoàn thành tốt nhiệm vụ đào tạo khi họ

thực hiện tốt nhiệm vụ NCKH. Bởi vì:

Thứ nhất, NCKH giúp giảng viên tự nâng cao trình độ, kỹ năng, phát triển vững

chắc trong chuyên môn. Quá trình tham gia NCKH cũng đồng thời là quá trình giúp

giảng viên tự “update” thông tin, kiến thức một cách thực sự hiệu quả. NCKH giúp cho

giảng viên tiếp nhận thêm lượng kiến thức mới từ những nguồn khác nhau để đánh giá

và hoàn thiện những kiến thức của chính bản thân mình. Qua quá trình NCKH, giảng

viên có điều kiện đào sâu hơn, nắm bắt chặt chẽ hơn kiến thức chuyên môn mà mình

đang trực tiếp giảng dạy, kịp thời điều chỉnh, bổ sung những nội dung kiến thức mới,

cần thiết trong bài giảng của mình. Nếu không NCKH, bản thân giảng viên luôn lạc hậu

về kiến thức, kinh nghiệm và không thể hoàn thành tốt nhiệm vụ với tư cách là người

hướng dẫn, truyền thụ tri thức, kỹ năng và kinh nghiệm đối với người học. NCKH cũng

là cơ sở cần thiết để giảng viên tiến hành đổi mới phương pháp giảng dạy. Điều này sẽ

góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.

Quá trình tham gia NCKH sẽ góp phần phát triển tư duy, năng lực sáng tạo, khả

năng làm việc độc lập, khả năng làm việc nhóm, trau dồi tri thức và các phương pháp

nhận thức khoa học của giảng viên. Đồng thời hình thành ở giảng viên những phẩm chất

của nhà nghiên cứu. Thông qua việc NCKH, sẽ tăng thêm sự hiểu biết về ngành nghề,

góp phần hình thành và bồi dưỡng tình cảm nghề nghiệp cho giảng viên. Thiết nghĩ, đây

là điều cần thiết và quan trọng trong quá trình giảng dạy và hoạt động chuyên môn của

giảng viên. Điều này sẽ giúp giảng viên có thể hòa nhập tốt hơn, chủ động hơn trong

công việc của mình.

Thứ hai, quá trình thực hiện chức năng NCKH là cơ hội tốt để giảng viên có cơ

hội tiếp xúc, thiết lập mối quan hệ với cộng đồng khoa học trong nước và quốc tế và bồi

dưỡng năng lực NCKH. Thông qua NCKH, các giảng viên sẽ biết đến các đồng nghiệp,

các chuyên gia trong cùng lĩnh vực và từ đó có thể có những liên kết, trao đổi và cùng

hợp tác làm việc. Giảng viên sẽ có cơ hội tham gia các hội thảo khoa học trong nước và

quốc tế. Tại đây, các giảng viên, nhà nghiên cứu sẽ có cơ hội trao đổi tri thức, kinh

nghiệm và qua đó sẽ bồi dưỡng năng lực nghiên cứu cho các giảng viên. Họ cũng sẽ có

cơ hội tiếp xúc, làm quen, tạo lập mối quan hệ để tiếp tục cộng tác lâu dài trong công

tác giảng dạy và nghiên cứu.

Thứ ba, NCKH sẽ đem lại lợi ích kinh tế cho giảng viên, giúp giảng viên nâng

cao đời sống của mình và gia đình. NCKH là một hoạt động chân chính, ý nghĩa, giảng

viên sẽ được trả công cho công sức mà mình đã bỏ ra để thực hiện hoạt động này. Hơn

nữa khi kết quả nghiên cứu được thương mại hóa thì người nghiên cứu sẽ được hưởng

lợi ích từ nguồn thu này. Điều này rất quan trọng vì nó sẽ đảm bảo cho giảng viên có

cuộc sống tốt, sống được bằng nghề, yêu nghề và yên tâm cống hiến với nghề. Từ đó,

họ mới có được những bài giảng hay, những bài giảng chất lượng.

Một điều đặc biệt quan trọng nữa là NCKH sẽ ảnh hưởng tích cực đến công tác

xây dựng chương trình, biên soạn giáo trình, tài liệu, bài giảng của giảng viên mà chúng

ta sẽ cùng phân tích trong mục 2.4.2. sau đây.

2.4.2. Ảnh hưởng của nghiên cứu khoa học đối với chương trình đào tạo, giáo trình,

tài liệu, học cụ

Các giảng viên sẽ tiếp cận được những tri thức mới nhất, sẽ khám phá ra những

điều mới thông qua NCKH, từ đó thấy rằng cần phải bổ sung, thay đổi, điều chỉnh các

ngành nghề đào tạo, chương trình đào tạo, giáo trình, tài liệu phục vụ hoạt động đào tạo.

Việc viết mới, chỉnh sửa, bổ sung các chương trình đào tạo, giáo trình, tài liệu tham

khảo đối với các trường đại học quân đội là rất cần thiết và quan trọng. Đối với các

trường đại học dân sự, các chuyên ngành đào tạo dân sự thì có thể sử dụng hệ thống giáo

trình, tài liệu chung, tham khảo lẫn nhau. Nhưng đối với các trường đại học quân đội,

đặc biệt là các chuyên ngành đào tạo quân sự thì không thể sử dụng hệ thống giáo trình,

tài liệu chung, mà phải có hệ thống giáo trình, tài liệu viết riêng, phù hợp với đặc điểm

của từng lĩnh vực quân sự.

Chương trình đào tạo là một trong các yếu tố ảnh hưởng lớn đến chất lượng đào

tạo của các ngành học trong trường đại học quân đội. Chương trình đào tạo sẽ cung cấp

hệ thống kiến thức và kĩ năng cho người học. Vì vậy, chương trình đào tạo cần thường

xuyên được rà soát và điều chỉnh cho phù hợp với yêu cầu và tình hình thực tế. Điều

này chỉ có thể được thực hiện thông qua NCKH. Qua quá trình thực hiện chức năng

NCKH, các giảng viên sẽ phát hiện được những vấn đề mới xuất hiện, những vấn đề cần

thiết đối với điều kiện thực tế của Việt Nam, của quân đội để thay đổi chương trình đào

tạo, tiếp cận với trình độ quốc tế và phục vụ quốc phòng - an ninh và sự phát triển kinh

tế - xã hội của Việt Nam.

Qua quá trình NCKH, giảng viên cập nhật được các nguồn tri thức mới cũng như

sáng tạo ra những tri thức mới. Trên cơ sở đó, họ sẽ nhận ra hệ thống giáo trình, tài liệu

tham khảo, học cụ trong lĩnh vực mình giảng dạy có những kiến thức đã trở nên lạc hậu,

có những cái mới cần phải được bổ sung và cập nhật cho phù hợp với điều kiện thực tế.

Qua đó, họ sẽ tiến hành viết mới, bổ sung, chỉnh sửa, nâng cao chất lượng hệ thống giáo

trình, tài liệu tham khảo, bài giảng phục vụ hoạt động đào tạo. Những bài giảng không

còn chỉ gồm những lý thuyết kinh điển khô khan mà nó sẽ được lồng vào những vấn đề

thực tiễn của thế giới và Việt Nam giúp cho người học dễ dàng tiếp nhận tri thức, gắn

tri thức với thực tiễn và có khả năng sử dụng tri thức. Từ đó, các trường đại học sẽ có

hệ thống tư liệu học tập tốt, đảm bảo chất lượng và phù hợp với sự phát triển KH&CN

trong thực tế, tương đồng với trình độ KH&CN trên thế giới. Điều này rất quan trọng vì

nó cung cấp cho người học những hiểu biết sát thực tế và không bị hẫng khi đi làm việc.

Chúng ta có thể khẳng định, việc này chỉ có thể làm được khi các giảng viên và các

trường đại học thực hiện tốt chức năng NCKH.

Bên cạnh đó, các trang thiết bị, cơ sở vật chất phục vụ NCKH cũng có thể đồng

thời sử dụng vào mục đích học tập, đào tạo, giúp người học có thể trải nghiệm thực tế

thông qua hoạt động quan sát, thực hành thí nghiệm và thực hiện các nghiên cứu trên

chính các thiết bị đó. Điều này là vô cùng hữu ích đối với người học, góp phần quan

trọng vào việc nâng cao chất lượng học tập.

Sự tác động của NCKH đến chất lượng chương trình đào tạo, hệ thống giáo trình,

tài liệu, học cụ được thể hiện cụ thể bằng: số lượng và chất lượng chương trình đào tạo

mới được xây dựng; số học phần được điều chỉnh, bổ sung; số lượng sách chuyên khảo,

giáo trình, tài liệu được biên soạn; số bài thí nghiệm được xây dựng phục vụ đào tạo.

2.4.3. Ảnh hưởng của nghiên cứu khoa học đối với sinh viên, học viên

Từ việc ảnh hưởng của NCKH đến giảng viên thì chúng ta thấy, NCKH sẽ giúp

cho học viên, sinh viên tiếp cận được những bài giảng tốt, cập nhật được những kiến

thức mới, chuyên sâu, bắt kịp được tri thức của nền KH&CN hiện đại trên thế giới.

Người học sẽ được sử dụng những tài liệu, giáo trình, bài giảng chứa đựng kết quả

nghiên cứu nên cập nhật được những thông tin, tri thức mới nhất và gợi mở được nhiều

hướng nghiên cứu mới cho người học. Người học cũng được tiếp cận và học hỏi kỹ năng

nghiên cứu từ chính những người thầy của mình.

NCKH trong trường đại học không chỉ là hoạt động của người thầy mà người học

cũng tham gia vào hoạt động này. Người học sẽ trực tiếp làm NCKH, học tập thông qua

việc NCKH. Hoạt động này sẽ mang lại rất nhiều lợi ích cho người học.

Thứ nhất, NCKH rèn luyện kỹ năng tư duy logic, khoa học, sáng tạo cho người

học [Nguyễn Văn Tuân, 2017, tr.6]. NCKH là tìm tòi, khám phá những cái mới. Người

học sẽ rèn luyện cho mình khả năng sáng tạo, yêu thích tìm tòi những cái mới. Người

học sẽ rèn luyện được kỹ năng tư duy logic vì tính logic là một yêu cầu bắt buộc của

hoạt động NCKH. Từ việc chọn vấn đề nghiên cứu, đưa ra các luận điểm, luận cứ, lựa

chọn phương pháp nghiên cứu cần logic với nhau. Các luận điểm, luận cứ chứng minh

phải được đưa ra dựa trên cơ sở khoa học, khách quan chứ không phải là những nhận

định chủ quan của người nghiên cứu.

Thứ hai, NCKH giúp người học có cơ hội được học và thực hành các phương

pháp nghiên cứu [Nguyễn Văn Tuân, 2017, tr.6]. Trong quá trình làm NCKH, người học

phải học và trực tiếp thực hiện các phương pháp thu thập và xử lý thông tin, phương

pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, phương pháp điều tra khảo sát, phỏng vấn và phương

pháp dự báo,… để lấy được các luận cứ chứng minh cho luận điểm nghiên cứu của mình.

Và một trong những kỹ năng rất quan trọng mà người học có thể rèn luyện được qua

hoạt động NCKH đó là cách sử dụng văn phong khoa học và trình bày một công trình

khoa học. Không ai tự nhiên có thể trình bày một bài báo khoa học, một đề tài nghiên

cứu đầy đủ, trọn vẹn mà điều đó chỉ có thể có được qua quá trình rèn luyện. Đây là

những kỹ năng rất cần thiết đối với người học không chỉ trong quá trình học tập mà

trong thực tế cuộc sống sau này.

Thứ ba, NCKH giúp sinh viên củng cố kiến thức, mở rộng kiến thức và vận dụng

kiến thức vào thực tế. Khi NCKH, người học thêm một lần nữa củng cố kiến thức mình

đã học, tư duy phản biện lại xem những kiến thức đó đã đúng hay chưa, còn có cách tiếp

cận nào khác hay không, có phù hợp với thực tế hay không. Điều đó sẽ mở ra những

hướng nghiên cứu mới cho người học.

Sự tác động tích cực của NCKH giúp nâng cao trình độ và kỹ năng của người

học được thể hiện cụ thể thông qua các tiêu chí sau: số lượng sinh viên, học viên tham

gia các đề tài nghiên cứu, là sản phẩm đào tạo của các đề tài nghiên cứu, các giải thưởng

NCKH của học viên, kết quả tốt nghiệp của học viên và đánh giá của đơn vị sử dụng

học viên sau khi tốt nghiệp.

Bảng 2.2 : Tiêu chí và các yếu tố đo lường sự tác động của NCKH đến chất

lượng đào tạo của các trường đại học quân đội

Tiêu chí đánh giá Yếu tố đo lường

- Kiến thức thường xuyên được cập nhật, đổi mới, tiếp cận Nâng cao trình độ, kỹ

với trình độ quốc tế; năng cho giảng viên,

- Số lượng bài báo công bố, đặc biệt là các bài báo quốc tế; đáp ứng tiêu chuẩn

- Số bài báo tham gia các hội nghị khoa học, hội thảo quốc tế; quốc tế

- Số bằng sáng chế, giải pháp hữu ích;

- Số lượng các nghiên cứu cùng hợp tác với nước ngoài;

- Số giải thưởng khoa học;

- Thay đổi phương pháp giảng dạy;

- Số lượng và chất lượng chương trình đào tạo mới được Tăng cường số lượng

xây dựng; và chất lượng chương

- Số học phần được điều chỉnh, bổ sung; trình đào tạo, giáo

- Số lượng sách chuyên khảo, giáo trình, tài liệu được biên soạn; trình, tài liệu tham

- Số bài thí nghiệm được xây dựng phục vụ đào tạo. khảo, học cụ

- Số lượng sinh viên, học viên tham gia các đề tài nghiên Nâng cao trình độ và

cứu, là sản phẩm đào tạo của các đề tài nghiên cứu; kỹ năng cho học viên,

- Các giải thưởng NCKH của học viên; sinh viên

- Kết quả tốt nghiệp của học viên;

- Kết quả đánh giá của đơn vị sử dụng học viên sau khi tốt nghiệp.

Quyết định chất lượng nhân lực nghiên cứu

(Nguồn: Kết quả phân tích của luận án)

Giảng viên: Có trình độ, kỹ năng nghiên cứu, giảng dạy theo phương pháp nghiên cứu, gợi mở vấn đề, liên hệ thực tế, kiến thức cập nhật theo trình độ quốc tế

NCKH

Chất lượng đào tạo

Sinh viên: Học tập theo phương pháp nghiên cứu, rèn kỹ năng nghiên cứu, xử lý thông tin, sáng tạo, chủ động, kiến thức cập nhật và có khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế

Chương trình, giáo trình, tài liệu: Cập nhật, đổi mới theo trình độ giáo dục đại học quốc tế và sự phát triển của KH&CN

Gợi mở vấn đề nghiên cứu mới

Hình 2.4: Sự tác động của chức năng NCKH tới chất lượng đào tạo của các

trường đại học quân đội

(Nguồn: Kết quả nghiên cứu của luận án)

Những lợi ích mà NCKH mang lại cho giảng viên, cho người học, cho hệ thống

giáo trình, tài liệu tham khảo, học cụ là vô cùng cần thiết và quan trọng đối với hoạt

động đào tạo của các trường đại học quân đội, đặc biệt là trong xã hội hiện đại và hội

nhập thế giới ngày nay. Đó sẽ là những yếu tố căn bản tạo nên chất lượng của người học

– yếu tố đo lường chất lượng đào tạo của trường đại học quân đội.

2.5. Tiểu kết chương 2

Trong Chương 2, luận án đã làm rõ cơ sở lý luận về sự tác động của NCKH đến chất

lượng đào tạo của các trường đại học quân đội. Tác giả đã phân tích các khái niệm cơ bản

liên quan đến luận án như: NCKH, chức năng, nhân lực KH&CN quân sự, hội nhập quốc

tế, chính sách KH&CN. Nội dung của chương cũng đã làm rõ chức năng NCKH, chất lượng

đào tạo và mối quan hệ giữa NCKH với chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội

trong bối cảnh hội nhập quốc tế, được thể hiện ở các điểm chính sau:

Chức năng NCKH của các trường đại học quân đội là tạo ra tri thức, sản phẩm

mới, đóng góp vào kho tri thức của nhân loại, phục vụ hoạt động đào tạo của nhà trường,

phục vụ quân đội và phát triển kinh tế - xã hội. NCKH sẽ là cây cầu gắn kết và hỗ trợ

tích cực đối với chức năng đào tạo và sản xuất (phục vụ quân đội và xã hội) của các

trường đại học quân đội. Chức năng NCKH trong các trường đại học quân đội có những

đặc điểm giống với chức năng NCKH của các trường đại học thuộc khối dân sự nhưng

cũng có những đặc điểm đặc trưng, riêng biệt của mình như: ưu tiên các nghiên cứu ứng

dụng trong lĩnh vực quân sự; nhiều kết quả nghiên cứu có tính bảo mật, không được

công bố rộng rãi công khai; phát triển tri thức khoa học quân sự,…

Chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội cũng được đo lường bởi các

tiêu chí: tuyển sinh và nhập học, thiết kế và rà soát chương trình dạy học, giảng dạy và

học tập, đánh giá người học, hoạt động phục vụ và hỗ trợ người học, kết quả đào tạo.

Tuy nhiên, do đối tượng sử dụng nhân lực đầu ra của các trường đại học quân đội là các

cơ quan, đơn vị trong quân đội – những nơi trực tiếp thực hiện nhiệm vụ bảo đảm an

ninh quốc phòng cho đất nước, nên yêu cầu về chất lượng đào tạo của các trường đại

học quân đội có những nét đặc thù so với các trường đại học thuộc khối dân sự. Đối với

các học viên sau khi tốt nghiệp tại các trường đại học quân đội, họ sẽ trở thành các sỹ

quan Quân đội nhân dân Việt Nam, nên họ phải có đầy đủ các tiêu chuẩn của người sỹ

quan và các tiêu chuẩn này phải được rèn luyện và tích lũy trong các trường đại học

quân đội. Ngoài việc có trình độ chuyên môn tốt, các học viên tốt nghiệp các trường đại

học quân đội phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với tổ quốc, với

nhân dân; luôn có tinh thần cảnh giác cách mạng cao, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh, hoàn

hành tốt mọi nhiệm vụ được giao; có phẩm chất đạo đức cách mạng, gương mẫu chấp

hành đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; phát huy dân

chủ, giữ nghiêm kỷ luật quân đội; tôn trọng và đoàn kết với nhân dân, với đồng đội.

NCKH tác động rất lớn đến chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội,

đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Điều này được thể hiện trong các tiêu chí:

- NCKH sẽ nâng cao trình độ, kỹ năng của giảng viên, đạt được trình độ quốc tế,

đáp ứng các tiêu chuẩn của giảng viên quốc tế. Điều này được thể hiện thông qua các

bài báo công bố, đặc biệt là các bài báo quốc tế; các bằng sáng chế, giải pháp hữu ích;

các đề tài nghiên cứu hợp tác với các tổ chức nghiên cứu, trường đại học quốc tế; các

giải thưởng khoa học của các giảng viên trong các trường đại học quân đội;

- NCKH sẽ nâng cao chất lượng các chương trình đào tạo, giáo trình, tài liệu tham

khảo, sách chuyên khảo và các trang thiết bị phục vụ đào tạo, đáp ứng các tiêu chuẩn

quốc tế và phù hợp với sự phát triển của KH&CN trên thế giới. Tiêu chí này được thể

hiện ở: các chương trình đào tạo được mở mới; các học phần được thay đổi, bổ sung;

các sách chuyên khảo, giáo trình, tài liệu tham khảo, học cụ thường xuyên được cập

nhật, đổi mới, theo trình độ phát triển KH&CN trên thế giới.

- Sinh viên, người học được tiếp nhận những kiến thức tiên tiến, rèn kỹ năng tự

học, tự giải quyết vấn đề và đưa ra những cách xử lý vấn đề trên cơ sở những kiến thức

đã học nên có chất lượng tốt thể hiện ở các giải thưởng của sinh viên, người học; kết

quả tốt nghiệp; khả năng đáp ứng yêu cầu công việc sau khi ra trường và phát triển hoạt

động nghiên cứu.

Những phân tích trên đây là cơ sở để tác giả đánh giá thực trạng tác động của NCKH

đến chất lượng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN của các trường đại học quân đội, đề xuất

các giải pháp hoàn thiện chức năng NCKH để nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực

KH&CN quân sự của các trường đại học quân đội trong các chương tiếp theo của luận án.

Chương 3

THỰC TRẠNG TÁC ĐỘNG CỦA NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐẾN CHẤT

LƯỢNG ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

QUÂN SỰ CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUÂN ĐỘI

(NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP HỌC VIỆN KỸ THUẬT QUÂN SỰ)

3.1. Một số nét cơ bản về chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học

quân đội

Hiện nay, Bộ Quốc phòng Việt Nam có hệ thống các trường đại học đáp ứng

được cơ bản yêu cầu đào tạo sĩ quan, nhân viên nghiệp vụ ở mọi cấp cho các quân, binh

chủng; đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ, đào tạo kỹ sư, cử nhân khoa học, nhân viên kỹ thuật. Hiện

nay, hệ thống các trường đại học quân đội gồm có 23 học viện, trường đại học. Cụ thể:

- Học viện Quốc phòng

- Học viện Kỹ thuật Quân sự

- Học viện Chính trị Quân sự

- Học viện Lục quân

- Học viện Quân y

- Học viện Hậu cần

- Trường Sĩ quan Lục quân 1

- Trường Sĩ quan Lục quân 2

- Học viện Hải quân

- Học viện Khoa học Quân sự

- Học viện Phòng không - Không quân

- Học viện Biên phòng

- Trường Đại học Văn hóa - Nghệ thuật quân đội:

- Trường Sĩ quan Không quân

- Trường Sỹ quan Kỹ thuật Quân sự

- Trường Sĩ quan Tăng-Thiết giáp

- Trường Đại học Thông tin Liên lạc

- Trường Sĩ quan Đặc công

- Trường Sĩ quan Công binh

- Trường Sĩ quan Phòng hóa

- Trường Sĩ quan Pháo binh

- Trường Sĩ quan Chính trị

- Học viện Kỹ thuật Mật mã.

Các trường đại học quân đội ngày nay thực hiện nhiệm vụ giáo dục, đào tạo,

NCKH, phục vụ quân đội và phục vụ xã hội. Bên cạnh công tác đào tạo, các trường đại

học quân đội ngày nay còn là các trung tâm NCKH và công nghệ, đặc biệt là KH&CN

quân sự. Chiến lược phát triển giáo dục và đào tạo trong Quân đội giai đoạn 2011 - 2020

xác định: "Công tác NCKH phải trở thành nền nếp ở các học viện, nhà trường. Đến năm

2020, có 100% nhà giáo ở các học viện, trường sĩ quan, đại học, cao đẳng có báo cáo khoa

học cấp bộ môn (khoa) trở lên, chủ trì (hoặc tham gia) đề tài cấp trường, cấp ngành, cấp

Bộ, cấp Nhà nước". Các trường đại học quân đội thực hiện các NCKH quân sự, khoa học

cơ bản, khoa học xã hội và nhân văn, khoa học giáo dục, khoa học quản lý, tổ chức các

hoạt động sáng kiến, cải tiến kỹ thuật… để tạo ra tri thức và sản phẩm mới. Các trường

đại học quân đội thực hiện ứng dụng các kết quả nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, kinh

nghiệm thực tiễn chiến đấu vào giáo dục, đào tạo, xây dựng quân đội, sản xuất, phát triển

kinh tế phục vụ đời sống xã hội. Bên cạnh đó, các trường đại học quân đội còn tham gia

tuyển chọn, tư vấn, phản biện khoa học, thực hiện nhiệm vụ hợp đồng KH&CN, NCKH

theo đơn đặt hàng. Trong NCKH của các trường đại học quân đội, Bộ Quốc phòng ưu tiên

phát triển NCKH ứng dụng, nghệ thuật quân sự, khoa học xã hội và nhân văn quân sự.

Nòng cốt trong NCKH của các trường đại học quân đội chính là đội ngũ giảng

viên. Giảng viên trong các trường đại học quân đội là những người có phẩm chất đạo

đức tốt, có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, năng lực sư phạm và có sức khỏe phù hợp

với yêu cầu, nhiệm vụ giảng dạy và NCKH. Họ là người trực tiếp làm nhiệm vụ giảng

dạy, NCKH, ứng dụng KH&CN trong giáo dục, đào tạo, phục vụ quân đội, quốc phòng

và phát triển kinh tế xã hội. Cùng với công tác giảng dạy, các giảng viên trong các trường

đại học quân đội còn tích cực NCKH, phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, tạo nhiều

sản phẩm đưa vào ứng dụng có hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào

tạo, huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và các nhiệm vụ khác của quân đội. Đội ngũ giảng

viên các trường đại học quân đội ngày càng hoàn thiện trình độ, chuyên môn, nghiệp

vụ, chức danh khoa học để phù hợp với sự phát triển của KH&CN và những yêu cầu

mới mà xã hội đặt ra. Tính đến tháng 8/2016, tỷ lệ giảng viên ở các học viện, trường đại

học quân đội có trình độ sau đại học đạt 50%. Từ năm 2010 đến 2015, Quân đội có 347

nhà giáo được công nhận đạt tiêu chuẩn giáo sư, phó giáo sư, trong đó: giáo sư là 21 và

phó giáo sư là 326 [Trần Ngọc Thanh, 2015]. Trong Chiến lược phát triển giáo dục và

đào tạo trong Quân đội giai đoạn 2011-2020 đã đề ra mục tiêu: “Phấn đấu đến năm 2020,

100% các giảng viên ở các học viện, trường sĩ quan, trường đại học có trình độ đại học,

trong đó có trên 60% trình độ sau đại học, 25% trở lên là tiến sĩ”. Công tác đào tạo, bồi

dưỡng nâng cao trình độ, hoàn thiện học hàm, học vị cho đội ngũ giảng viên cũng luôn

được các trường đại học quân đội quan tâm, coi trọng. Một số học viện, trường đại học

quân đội đã có số lượng giảng viên có trình độ tiến sĩ trở lên khá cao, nhưng bên cạnh

đó, một số trường có tỷ lệ giảng viên có trình độ tiến sĩ còn thấp. Cụ thể:

Tại HVKTQS, tính đến năm 2016, có 72,39% số giảng viên có trình độ sau đại học,

trong đó, 34,52% (340 người) có trình độ tiến sĩ, 7,41% là GS,PGS (73 người) [Trần Tấn

Hùng, 2016]. Học viện đề ra mục tiêu phấn đấu đến năm 2020, có trên 80% giảng viên có

trình độ sau đại học, trong đó 42%-45% có trình độ tiến sĩ, 8%-10% là GS, PGS; trên 50%

giảng viên đạt chuẩn ngoại ngữ tiếng Anh B2 Châu Âu (IELTS 5.5 hoặc TOEFL 6.1).

Học viện Quân y, có trên 90% cán bộ, giảng viên đạt trình độ sau đại học, trong

đó có 18 giáo sư, 106 phó giáo sư, 116 tiến sĩ…; 5 Nhà giáo được tặng Danh hiệu Nhà

giáo Nhân dân; 03 Thầy thuốc được tặng Danh hiệu Thầy thuốc Nhân dân; 29 Nhà giáo

được tặng Danh hiệu Nhà giáo Ưu tú; 64 thầy thuốc được tặng Danh hiệu Thầy thuốc

Ưu tú; 10 chuyên viên đầu ngành [Học viện Quân y, 2018].

Học viện Chính trị, 100% giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục có trình độ đại

học và sau đại học, trong đó có 52 giáo sư, phó giáo sư, 114 tiến sĩ, 187 thạc sĩ, đáp ứng

yêu cầu, nhiệm vụ giáo dục và đào tạo, nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng khoa học

xã hội và nhân văn trong lĩnh vực quân sự, giải quyết những vấn đề lý luận và thực tiễn đặt

ra phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước [Học viện Chính trị, 2013].

Trường Sỹ quan Công binh đã luôn coi trọng việc xây dựng đội ngũ giảng viên.

Đến năm 2016, 100% giảng viên của Trường Sỹ quan Công binh có trình độ đại học, tỉ

lệ sau đại học đạt trên 70%, tỷ lệ tiến sĩ đạt trên 10% và có 03 đồng chí đạt chuẩn chức

danh phó giáo sư, trên 90% giảng viên đã qua đào tạo bồi dưỡng giảng viên hoặc chứng

chỉ sư phạm, hơn 50% giảng viên có trình độ ngoại ngữ B,C [Lê Văn Cường, 2016].

Học viện Hải quân, tại thời điểm năm 2017, có 64,7% giảng viên có trình độ sau

đại học, trong đó 13,7% đạt trình độ tiến sĩ. Học viện đề ra mục tiêu đến 2030, 100%

giảng viên có trình độ sau đại học, 15-20% đạt trình độ tiến sĩ, 10-15% là giáo sư, phó

giáo sư; 100% cán bộ Khoa và 70% các chủ nhiệm bộ môn các khoa chuyên ngành đã

qua thực tế tại đơn vị để nắm sát các yêu cầu thực tiễn, phục vụ cho việc định hướng

công tác giáo dục và đào tạo [Phan Văn Vân, 2017].

Đối với Học viện Hậu cần, trong nhiều năm qua, đã luôn tập trung xây dựng,

bồi dưỡng và phát triển tiềm lực đội ngũ giảng viên, cán bộ NCKH nhằm tạo ra những

bước đột phá quan trọng trong công tác giảng dạy và NCKH. Tính đến năm 2016, 100%

cán bộ, giảng viên của Học viện có trình độ đại học trở lên, trong đó, gần 70% có trình

độ sau đại học, 16,3% là tiến sĩ, 7 phó giáo sư, 50 phó giáo sư, 2 nhà giáo nhân dân, 18

nhà giáo ưu tú [Phạm Đức Dũng, 2016].

Trường Sỹ quan Lục quân 2, tại thời điểm 2016, 100% giảng viên có trình độ

đại học, trong đó có 48 tiến sĩ, trên 300 thạc sĩ, 17 phó giáo sư [Từ Ngọc Lương, 2016].

Học viện Biên phòng, 100% có trình độ đại học, trong đó, 5,74% có học vị tiến

sĩ, 38,77% có trình độ thạc sĩ, 1,83% có chức danh phó giáo sư [Trần Đức Uẩn, 2015].

Biểu đồ 3.1: Tỷ lệ giảng viên có trình độ sau đại học và trình độ tiến sĩ của

72,39

100

64,7

44,51

34,5

16,3

13,7

5,74

HVKTQS Học viện

Quân y

Học viện Hải quân

Học viện Hậu cần

Trường Sỹ quan Công binh

Học viện Biên phòng

Tiến sĩ

Sau đại học

một số trường đại học quân đội (%)

(Nguồn: Kết quả thống kê của luận án)

Nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN của các trường đại học quân đội chủ yếu là từ

ngân sách nhà nước bao gồm [Điều lệ Công tác KH&CN Quân đội nhân dân Việt Nam, 2016]:

(1) Ngân sách do Bộ Kế hoạch và Đầu tư cấp:

- Ngân sách sự nghiệp bảo đảm cho các nhiệm vụ KH&CN trong quân đội;

- Vốn đầu tư phát triển bảo đảm cho các nhiệm vụ chủ yếu liên quan đến xây

dựng cơ bản trong các trường đại học quân đội (mua sắm trang thiết bị khoa học, xây

dựng phòng thí nghiệm).

(2) Ngân sách do Bộ KH&CN cấp:

- Ngân sách sự nghiệp bảo đảm cho các mặt hoạt động KH&CN trong các trường

đại học quân đội (bao gồm nhiệm vụ cấp Nhà nước, nhiệm vụ cấp Bộ, hỗ trợ cấp cơ sở);

- Ngân sách tăng cường năng lực các tổ chức nghiên cứu và phát triển;

- Ngân sách khác bảo đảm cho các nhiệm vụ KH&CN.

(3) Ngân sách Quốc phòng:

- Ngân sách bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ KH&CN cấp Bộ Quốc phòng;

- Ngân sách hỗ trợ các nhiệm vụ KH&CN cấp cơ sở;

- Ngân sách bảo đảm ứng dụng và phát triển công nghệ;

- Ngân sách bảo đảm xây dựng các phòng thí nghiệm;

- Ngân sách sửa chữa, nâng cấp trang thiết bị thí nghiệm;

- Ngân sách nghiệp vụ KH&CN;

- Ngân sách chi cho các công nghệ mũi nhọn;

- Kinh phí trang thiết bị KH&CN cơ quan quản lý ngành;

- Kinh phí biên soạn tài liệu, từ điển quân sự;

- Kinh phí đầu tư sản xuất loạt “0”;

- Các nguồn kinh phí khác: Kinh phí bổ sung từ các hoạt động dịch vụ KH&CN,

quỹ phát triển KH&CN, các khoản tài trợ của các tổ chức, cá nhân.

Trong những năm qua, thực hiện chủ trương hiện đại hóa quân đội, nguồn tài

chính dành cho hoạt động KH&CN của quân đội, trong đó có các trường đại học quân

đội đã được tăng lên, nhiều hoạt động KH&CN đã được cung cấp, hỗ trợ tài chính để

triển khai thực hiện, tạo ra nhiều sản phẩm KH&CN.

Thực tế, tại các trường đại học quân đội, phong trào NCKH của đội ngũ giảng

viên đã khá phát triển, đồng đều, rộng khắp, nội dung nghiên cứu phong phú, đa dạng

trên nhiều lĩnh vực, từ cấp cơ sở đến cấp Bộ, Ngành và cấp Nhà nước. Căn cứ vào đặc

điểm, tình hình nhiệm vụ, yêu cầu thực tiễn, mỗi trường đều đã phát huy thế mạnh đội

ngũ nhà giáo vào từng lĩnh vực nghiên cứu cụ thể.

Ví dụ, các giảng viên của Trường Sĩ quan Lục quân 1 và Trường Sĩ quan Lục

quân 2 phát huy thế mạnh nghiên cứu tài liệu, giáo trình phục vụ “chuẩn hóa” tài liệu

huấn luyện điều lệnh, kỹ thuật, chiến thuật cho toàn quân. Các giảng viên của Học viện

Quân y, Học viện Hậu cần, Học viện Kỹ thuật quân sự... lại đi sâu nghiên cứu về y học,

bảo đảm hậu cần, kỹ thuật quân sự, rất có hiệu quả.

Các giảng viên còn hướng dẫn, giúp đỡ học viên, sinh viên thực hiện hàng nghìn

đề tài, sáng kiến, trong đó có nhiều sản phẩm đạt giải cao trong các cuộc thi toàn quân,

toàn quốc. Trong 5 năm (2011-2016), riêng ở cấp Bộ Tổng tham mưu, các giảng viên

của các trường đại học quân đội đã nghiên cứu thành công 248 đề tài, 182 sáng kiến,

trong đó có 80,24% số đề tài và 78,57% số sáng kiến được hội đồng nghiệm thu đánh

giá xuất sắc [Khuất Đức Hòa, 2016]. Tại Hội thi sáng kiến, cải tiến mô hình, trang thiết

bị huấn luyện toàn quân năm 2016, các trường đại học quân đội đã có 26 sản phẩm từ

các đề tài NCKH, sáng kiến cải tiến kỹ thuật được trao giải thưởng.

Biểu đồ 3.2: Số lượng đề tài, sáng kiến cấp Bộ Tổng tham mưu do các trường

300

248

250

200

182

150

100

Đề tài

Sáng kiến

đại học quân đội thực hiện trong giai đoạn 2011-2016

(Nguồn: Kết quả thống kê của luận án)

Các đề tài, sáng kiến cấp ngành được tập trung nghiên cứu đổi mới chương trình,

nội dung, phương pháp dạy và học; ứng dụng công nghệ thông tin, kỹ thuật mô phỏng

trong quá trình tổ chức dạy học, quản lý, điều hành quá trình đào tạo. Các đề tài, sáng

kiến nghiên cứu có giá trị thực tiễn cao, được áp dụng ngay tại các cơ sở đào tạo, góp

phần nâng cao chất lượng đào tạo toàn diện của các nhà trường, đồng thời, góp phần bồi

dưỡng đội ngũ giảng viên quân đội có đủ các điều kiện để xét, công nhận các chức danh

khoa học, Nhà giáo Giỏi cấp Bộ, Nhà giáo Nhân dân, Nhà giáo ưu tú, các chức danh sĩ

quan chuyên môn - kỹ thuật - nghiệp vụ. NCKH của các giảng viên luôn gắn liền với

việc biên soạn tài liệu, giáo trình dạy học. Từ năm 2010 - 2015, các học viện, nhà trường

toàn quân đã được giao nhiệm vụ biên soạn, chỉnh sửa 1342 tài liệu, giáo trình, 95 giáo

trình điện tử và in ấn 1670 giáo trình, tài liệu dạy học. Bên cạnh đó, các nhà giáo có

thâm niên công tác cao và thường là các chuyên gia đầu ngành có trình độ sau đại học

đã chủ trì biên soạn các tài liệu dạy học, huấn luyện thuộc lĩnh khoa học quân sự, khoa

học xã hội và nhân văn quân sự [Trần Ngọc Thanh, 2015].

Tại các trường đại học quân đội, chức năng NCKH đã được chú trọng và tổ chức

triển khai thực hiện, cụ thể ở một số trường như sau:

Học viện Quân y là một trong số các trường đại học quân đội thực hiện tốt

NCKH, với số lượng lớn đề tài nghiên cứu đã hoàn thành và chất lượng các công trình

nghiên cứu được đánh giá cao. Tính đến nay, Học viện đã hoàn thành trên 900 đề tài

khoa học và trên 200 sáng kiến cải tiến kỹ thuật từ cấp cơ sở đến cấp Nhà nước. Nhiều

công trình khoa học được tặng thưởng như: giải thưởng Hồ Chí Minh, giải thưởng

VIFOTEC và giải thưởng WIPO. Từ năm 1996 đến 2018, Học viện liên tục được Bộ

GD&ĐT tặng bằng khen về thành tích xuất sắc trong phong trào sinh viên NCKH [Học

viện Quân y, 2018].

Học viện Hậu cần, tính đến năm 2018, đã nghiên cứu thành công hơn 3.000 đề

tài các cấp, trong đó có 15 đề tài cấp Bộ Quốc phòng, 208 đề tài cấp ngành, 1.729 đề tài

cấp Học viện, hàng nghìn đề tài tuổi trẻ sáng tạo và nhiều đề tài, sáng kiến cấp cơ sở.

Biên soạn được 3.006 giáo trình, tài liệu, 3.880 bài giảng, 447 chuyên đề, bài tập, 9 bộ

văn kiện diễn tập, 66 giáo trình điện tử [Nguyễn Tuấn, 2018].

Tại Trường Sĩ quan Pháo binh, NCKH luôn được Đảng ủy, Ban Giám hiệu

quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo. Nhà trường đã tổ chức tập huấn bồi dưỡng kỹ năng NCKH

cho cán bộ, giảng viên; tích cực theo dõi, kiểm tra đôn đốc các đề tài, chuyên đề, sáng

kiến đảm bảo đúng tiến độ, chất lượng, trong đó tập trung vào các đề tài cấp Bộ Tổng

Tham mưu, cấp Binh chủng Pháo binh. Trong giai đoạn 5 năm (2011- 2016), Nhà trường

đã thực hiện được 17 đề tài cấp Ngành (do Cục Nhà trường, Bộ Tổng Tham mưu và

Tổng cục Chính trị giao); 11 đề tài, 04 công trình tổng kết cấp Binh chủng Pháo binh;

96 chuyên đề, sáng kiến, phim huấn luyện cấp trường; 342 chuyên đề, sáng kiến cấp

phòng, khoa, tiểu đoàn. Nhà trường đã biên soạn 61 giáo trình, tập bài giảng, phối hợp

nghiên cứu biên soạn 07 tài liệu pháo binh, tên lửa, hỏa khí đi cùng bộ binh; in ấn 64 đầu

giáo trình, tài liệu các loại (6.852 cuốn); biên soạn 12 tập bài giảng; in ấn, nhân bản 480

cuốn tài liệu, tập bài giảng cho các đối tượng học viên quốc tế [Nhữ Đình Lưu, 2017].

Trường Sỹ quan Lục quân 2, năm 2015, Nhà trường thực hiện 2 đề tài cấp Bộ,

2 đề tài cấp Tỉnh (Đồng Nai), 5 đề tài, sáng kiến, 26 tài liệu cấp ngành và 29 đề tài, sáng

kiến, giáo trình, tài liệu cấp cơ sở, cấp trường. Triển khai ứng dụng hiệu quả 100% đề

tài, sáng kiến, tài liệu, giáo trình vào trong giáo dục, đào tạo. Năm 2016, Nhà trường

tiếp tục triển khai thực hiện 1 đề tài cấp Bộ, 4 đề tài, sáng kiến cấp Ngành, 3 đề tài cấp

Tỉnh (thành phố Hồ Chí Minh, tỉnh Đồng Nai), 21 tài liệu, giáo trình cấp Bộ, 23 đề tài,

sáng kiến cấp trường, 29 đề tài, sáng kiến cấp cơ sở, đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng

công nghệ mô phỏng, công nghệ thông tin phục vụ tốt cho quản lý, chỉ huy và nhiệm vụ

giáo dục, đào tạo, luôn bảo đảm an ninh, an toàn thông tin, tích cực nghiên cứu trận đánh

để vận dụng trong huấn luyện.

Trường Sỹ quan Lục quân 1, trong giai đoạn 2010-2016, đã thực hiện nghiên

cứu thành công 103 đề tài, đề án khoa học, 134 cải tiến, sáng kiến; biên soạn 230 tài

liệu, giáo trình; tổ chức 66 hội thảo các cấp. Các sản phẩm khoa học do đội ngũ cán bộ,

giảng viên, học viên nghiên cứu bảo đảm chất lượng tốt, được ứng dụng vào thực tiễn

dạy học và đạt hiệu quả cao [Đỗ Thanh Minh, 2016].

NCKH có ảnh hưởng tích cực đến việc nâng cao chất lượng đào tạo của các trường

đại học quân đội. Nhờ triển khai và thực hiện nghiêm túc công tác NCKH nên kết quả đào

tạo của các trường đại học quân đội đạt kết quả khá tốt trong thời gian vừa qua. Cụ thể:

Học viện Quân y, từ khi thành lập đến 11/2018, đã đào tạo được gần 90 nghìn

cán bộ, nhân viên y tế, gồm: hơn 900 tiến sỹ; hơn 8000 thạc sỹ, bác sỹ chuyên khoa I, II

và bác sỹ nội trú; hơn 25 nghìn bác sỹ đa khoa, dược sỹ đại học, cử nhân cao đẳng điều

dưỡng, cử nhân cao đẳng kỹ thuật y học, sỹ quan dự bị y dược và trên 55 nghìn nhân viên

y dược (trong đó có cả đào tạo lực lương y tế cho các vùng sâu vùng xa và các nước bạn

Lào, Campuchia). Các cán bộ được đào tạo dưới mái trường Học viện Quân y có năng lực

chuyên môn tốt, đạo đức tốt và ý chí phấn đấu không ngừng, đóng góp nhiều cho Quân

đội và đất nước. Tính đến nay, đã có 16 cá nhân từng học tập, công tác tại Học viện được

phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, hàng nghìn lượt tập thể và

cá nhân được tặng huân chương các loại [Học viện Quân y, 2018].

Học viện Hậu cần, kể từ khi thành lập đến 9-2017, Học viện đã đào tạo được

tổng số 47.231 học viên tất cả các đối tượng. Nhà trường đã đào tạo được 109 tiến sĩ và

389 thạc sĩ chuyên ngành hậu cần quân sự; 7 tiến sĩ và 778 thạc sĩ chuyên ngành tài

chính ngân hàng. Bên cạnh việc đào tạo nhân lực cho quân đội Việt Nam và phục vụ sự

nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Nhà trường còn tham gia hoạt động đào

tạo quốc tế. Học viện đã đào tạo được 1.332 học viên cho Quân đội nhân dân Lào và

767 học viên cho Quân đội Hoàng gia Campuchia.

Trường Sỹ quan Phòng hóa, trong giai đoạn 2010-2014, chất lượng đào tạo luôn

được cải thiện, trên 75% số học viên tốt nghiệp đạt kết quả khá, giỏi. Kết quả hậu kiểm ở

các đơn vị cho thấy, học viên tốt nghiệp ở trường về các đơn vị đã đảm nhiệm được chức

vụ ban đầu, tỷ lệ hoàn thành tốt nhiệm vụ ở mức cao [Nguyễn Văn Thinh, 2014].

Triển khai thực hiện nhiệm vụ NCKH tại các trường đại học quân đội thời gian

qua đã góp phần bồi dưỡng, nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên. Quá trình NCKH

giúp cho các giảng viên có điều kiện thực nghiệm, hình thành kỹ năng, rèn luyện tác

phong công tác, tư duy khoa học, tích lũy kinh nghiệm, nâng cao năng lực, trình độ

chuyên môn trong giảng dạy, NCKH và góp phần vào việc nâng cao chất lượng đào tạo

nguồn nhân lực KH&CN cho quân đội và đất nước. Quá trình đó đã từng bước xây dựng,

bổ sung, phát triển đội ngũ cán bộ, chuyên gia NCKH chuyên sâu, đầu ngành trong nhiều

lĩnh vực, phục vụ thiết thực yêu cầu, nhiệm vụ của quân đội...

Để có thể hiểu rõ hơn về chức năng NCKH của trường đại học quân đội và những

tác động của chức năng này đối với chất lượng đào tạo của nhà trường, tác giả đã tiến hành

nghiên cứu trường hợp HVKTQS với những kết quả được trình bày ở mục 3.2 dưới đây.

Lựa chọn nghiên cứu trường hợp HVKTQS đảm bảo tính đại diện của mẫu khảo sát, vì:

- HVKTQS có chức năng NCKH như các trường đại học quân đội khác;

- HVKTQS thực hiện các nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng và triển khai

thực nghiệm như các trường đại học quân đội khác;

- Các nghiên cứu của HVKTQS không chỉ tập trung nhiều ở lĩnh vực khoa học

tự nhiên và khoa học kỹ thuật và công nghệ (trong đó nhiều giải pháp kỹ thuật phục vụ

lĩnh vực y, dược học), mà còn tiến hành các nghiên cứu ở lĩnh vực khoa học xã hội và

nhân văn. Những nghiên cứu thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn được thực hiện

bởi các đơn vị trực thuộc Học viện: Khoa Quân sự, Khoa Ngoại ngữ, Khoa Công tác

Đảng, công tác chính trị, Khoa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.

Như vậy, HVKTQS là một trường đại học đa ngành, đa lĩnh vực, các loại hình

nghiên cứu và lĩnh vực nghiên cứu của Học viện đã bao quát được các loại hình nghiên

cứu và lĩnh vực nghiên cứu của các trường đại học quân đội.

3.2. Thực trạng chức năng nghiên cứu khoa học của Học viện Kỹ thuật Quân sự

3.2.1. Tổng quan về Học viện Kỹ thuật Quân sự

HVKTQS là một trung tâm đào tạo, NCKH trọng điểm của Quân đội và đất nước.

Học viện chuyên đào tạo kỹ sư, kỹ sư trưởng, thạc sĩ, tiến sĩ và nghiên cứu các ngành

khoa học kỹ thuật, công nghệ quân sự, công nghiệp quốc phòng, công nghệ dân dụng

phục vụ sự nghiệp "công nghiệp hóa, hiện đại hóa" quân đội và các ngành kinh tế quốc

dân. Là một nhà trường trực thuộc Bộ Quốc phòng, đào tạo cán bộ cho Quân đội và đào

tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu xã hội, HVKTQS tuyên bố sứ mạng hiện nay là

đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nghiên cứu phát triển, sản xuất chế thử, chuyển

giao công nghệ tiên tiến và hội nhập quốc tế, góp phần đắc lực vào sự nghiệp xây dựng

và bảo vệ Tổ quốc, phát triển ngành khoa học kỹ thuật quân sự Việt Nam.

Mục tiêu của Nhà trường trong giai đoạn hiện nay là: xây dựng nhà trường thành

trường Đại học nghiên cứu, đa ngành, đa lĩnh vực hàng đầu của Quân đội và Nhà nước,

đạt trình độ và chất lượng quốc tế; đào tạo nguồn nhân lực KH&CN trình độ cao cho an

ninh quốc phòng và kinh tế xã hội, đáp ứng tốt yêu cầu xây dựng nền công nghiệp quốc

phòng hiện đại, xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại

và xây dựng Việt Nam thành nước công nghiệp phát triển.

HVKTQS được giao nhiệm vụ chính trong công tác đào tạo và NCKH như sau:

- Đào tạo cán bộ kỹ thuật và quản lý kỹ thuật có trình độ đại học, sau đại học.

- NCKH, phát triển và chuyển giao công nghệ phục vụ các yêu cầu: an ninh -

quốc phòng và kinh tế - xã hội.

Trải qua hơn 50 năm xây dựng và phát triển, Học viện đã phát triển với quy mô

lớn, nhiều trình độ đào tạo, loại hình đa dạng: 12 chuyên ngành đào tạo tiến sĩ, 17 chuyên

ngành đào tạo thạc sĩ, 42 chuyên ngành đào tạo kỹ sư quân sự dài hạn, 07 chuyên ngành

đào tạo kỹ sư quân sự hệ chuyển cấp đại học, 25 chuyên ngành đào tạo đại học, cao đẳng

hệ dân sự, 07 chương trình đào tạo liên thông, văn bằng 2, bồi dưỡng kiến thức về vũ

khí, trang bị kỹ thuật mới đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa quân đội, đào tạo cán bộ kỹ

thuật cho nước bạn Lào, Campuchia, đào tạo cho Bộ Công an,… Tính đến 2016, Học

viện đã đào tạo gần 2 vạn cán bộ kỹ thuật có trình độ đại học, sau đại học cho Quân đội;

gần 1 vạn cử nhân, kỹ sư, thạc sĩ và tiến sĩ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa

đất nước. Những kết quả đó đã đóng góp quan trọng vào sự nghiệp xây dựng Quân đội

cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và từng bước hiện đại [Trần Hữu Phúc, 2016].

Hằng năm, bên cạnh việc đảm nhiệm đào tạo cho một lượng lớn học viên thuộc

các đối tượng khác nhau, Nhà trường còn thực hiện một khối lượng đề tài nghiên cứu

đồ sộ phục vụ an ninh, quốc phòng và sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Trong những năm qua, Nhà trường đã luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ đào tạo và

NCKH của mình. Đội ngũ học viên sau khi ra trường có trình độ chuyên môn, phẩm

chất đạo đức tốt, bắt kịp được với công việc, có khả năng phát triển trong chuyên môn,

góp phần bảo vệ an ninh, quốc phòng của tổ quốc và phát triển kinh tế xã hội. Các công

trình nghiên cứu của Nhà trường luôn có giá trị khoa học rất lớn, gắn liền với thực tiễn,

giải quyết nhiều vấn đề bức thiết trong công tác an ninh quốc phòng và phát triển kinh

tế xã hội, góp phần phát triển bền vững xã hội.

Để đảm nhiệm được khối lượng công việc rất lớn như vậy, HVKTQS có đội ngũ

nhân lực khoa học và công nghệ có trình độ và chất lượng. Học viện có đội ngũ giảng

viên đồng bộ, trình độ chuyên môn cao, có bề dày kinh nghiệm trong đào tạo và NCKH:

gần 1000 giảng viên với 100% có trình độ đại học trở lên, 74,62% có trình độ sau đại

học [Nguyễn Công Định, 2017].

Hệ thống tổ chức của Học viện hiện nay gồm:

- Ban Giám đốc;

- Các phòng ban, trung tâm chức năng (Phòng Chính trị, Phòng Đào tạo, Phòng

Hậu cần, Văn phòng, Phòng Kỹ thuật, Phòng Khoa học Quân sự, Phòng Sau đại học,

Phòng Thông tin khoa học quân sự, Ban Tài chính, Ban Quản lý dự án, Phòng Hợp tác

Quốc tế và quản lý lưu học sinh quân sự, Phòng Khảo thí và đảm bảo chất lượng Giáo

dục Đào tạo);

- 14 khoa (Khoa Hóa – Lý kỹ thuật; Khoa Công nghệ thông tin; Khoa Ngoại ngữ;

Khoa Cơ khí; Khoa Vũ khí; Khoa Động lực; Khoa Hàng không vũ trụ; Khoa Vô tuyến

điện tử; Khoa Kỹ thuật điều khiển; Khoa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; Khoa

Công tác Đảng, công tác Chính trị; Khoa Quân sự; Khoa Chỉ huy tham mưu kỹ thuật;

Khoa Giáo dục Quốc phòng biệt phái tại Đại học Xây dựng);

- 3 viện nghiên cứu (Viện Công nghệ Mô phỏng, Viện Kỹ thuật Công trình đặc

biệt, Viện Tích hợp hệ thống);

- 2 trung tâm (Trung tâm Công nghệ, Trung tâm Công nghệ thông tin);

- 1 trung tâm huấn luyện thực hành tổng hợp.

HVKTQS luôn xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, vai trò của mình và luôn có tinh

thần trách nhiệm cao trong công tác nhằm thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ và góp phần

mang lại lợi ích lớn nhất cho cán bộ, học viên, các đơn vị sử dụng sản phẩm đào tạo và

NCKH, góp phần vào sự phát triển bền vững của Quân đội và đất nước.

Bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, với sự đòi hỏi cao của thực tiễn bảo vệ an

ninh, quốc phòng của đất nước, sự phát triển của KH&CN quân sự và kinh tế xã hội, đang

đặt ra những yêu cầu mới đối với chức năng NCKH của HVKTQS: định hướng hoạt động

nghiên cứu cho phù hợp với xu hướng phát triển KH&CN tiên tiến trên thế giới; tăng

cường hợp tác quốc tế về KH&CN; chuẩn bị các nguồn lực nghiên cứu đáp ứng yêu cầu

hội nhập; các kết quả nghiên cứu đạt tiêu chuẩn quốc tế và giải quyết được các vấn đề

KH&CN quân sự đang đặt ra cũng như góp phần xây dựng kinh tế xã hội của đất nước.

HVKTQS đang cố gắng và từng bước hoàn thiện chức năng NCKH để đáp ứng các yêu

cầu và tiêu chuẩn hội nhập.

3.2.2. Kết quả nghiên cứu khoa học của Học viện Kỹ thuật Quân sự

3.2.2.1. Số lượng đề tài nghiên cứu khoa học đã thực hiện

Ngay từ khi thành lập, cùng với công tác đào tạo, NCKH luôn được xác định là

nhiệm vụ trung tâm của HVKTQS, luôn bám sát định hướng của Nhà nước, Bộ Quốc

phòng và gắn liền với thực tiễn. Nhà trường xây dựng kế hoạch hoạt động KH&CN sát

với các chương trình KH&CN trọng điểm của Quân đội và Nhà nước. Các giảng viên,

nhà nghiên cứu trong Học viện đã chủ động khai thác thông tin, nắm bắt nhu cầu của

các đơn vị, các cơ sở sản xuất trong và ngoài quân đội, đẩy mạnh nghiên cứu chế tạo,

ứng dụng, cải tiến, có chính sách khuyến khích đề tài tạo ra các sản phẩm phục vụ an

ninh - quốc phòng và kinh tế xã hội. Học viện đã đăng ký và thực hiện nhiều đề tài, dự

án trong các chương trình KH&CN trọng điểm của Quân đội và Nhà nước, trên các lĩnh

vực mà nhà trường có thế mạnh như: thiết kế, chế tạo phụ tùng, vũ khí bộ binh, vũ khí

có điều khiển, công nghệ thông tin, kỹ thuật viễn thông, tự động hoá và kỹ thuật điều

khiển, các công trình xây dựng đặc biệt... Đầu tư các cơ sở đủ mạnh để phục vụ chế thử,

thử nghiệm và hoàn thiện sản phẩm nghiên cứu…Tích cực, chủ động mở rộng quan hệ

hợp tác KH&CN với các cơ sở đào tạo, nghiên cứu trong và ngoài nước...”

Với vai trò là một Trung tâm đào tạo và NCKH lớn của Quân đội và Nhà nước,

hoạt động KH&CN của HVKTQS luôn bám sát các nhiệm vụ chính trị, góp phần xây

dựng nền quốc phòng vững mạnh, phục vụ đắc lực cho sự nghiệp bảo vệ tổ quốc, đồng

thời, tham gia tích cực vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Việc xây

dựng và triển khai kế hoạch hoạt động KH&CN được tiến hành chu đáo, có tính khả thi

cao trên cơ sở khảo sát nhu cầu thực tiễn của các đơn vị trong và ngoài Quân đội và bám

sát chiến lược KH&CN của Nhà nước, Bộ Quốc phòng. Trong thời gian qua, NCKH của

Nhà trường đã tạo ra được nhiều công trình khoa học có giá trị và giải quyết nhiều vấn đề

của thực tiễn quốc phòng, an ninh và sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước.

138

117

713

Đề tài cấp cơ sở

Đề tài cấp Bộ

Đề tài cấp Nhà nước

Biểu đồ 3.3: Số lượng đề tài nghiên cứu các cấp của HVKTQS giai đoạn 2013-2019

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

Trong giai đoạn 2013-2019, nhà trường đã thực hiện 982 đề tài nghiên cứu, trong

đó có: 713 đề tài cấp cơ sở, 117 đề tài cấp Bộ, 138 đề tài cấp Nhà nước (trong đó có 52

đề tài Nafosted). Như vậy, trong những năm gần đây, Nhà trường đã thực hiện được một

khối lượng các công trình nghiên cứu đồ sộ và rất có giá trị đối với công tác giảng dạy,

ứng dụng thực tế, bảo vệ an ninh quốc phòng của đất nước cũng như quan hệ đối ngoại

với các đối tác nước ngoài. Bên cạnh đó, số lượng đề tài nghiên cứu các cấp của

HVKTQS có xu hướng ngày càng tăng. Kết quả khảo sát của luận án cũng cho thấy, số

lượng đề tài nghiên cứu mà giảng viên HVKTQS đã thực hiện phụ thuộc vào số năm

công tác (hệ số Pearson Correlation = 0,273, Sig.(2-tailed) = 0,021), tuổi (hệ số Pearson

Correlation = 0,284, Sig.(2-tailed) = 0,011) và chức vụ (hệ số Pearson Correlation = -

0,318, Sig.(2-tailed) = 0,006) của họ. Như vậy, số lượng đề tài nghiên cứu của giảng

viên sẽ tăng lên theo số năm công tác và theo tuổi của họ, nhưng sẽ tỷ lệ nghịch với chức

vụ của họ. Những người càng giữ vị trí, chức vụ cao thì sẽ càng có ít thời gian dành cho

việc nghiên cứu.

Biểu đồ 3.4: Số lượng đề tài nghiên cứu các cấp từng năm của HVKTQS

200

188

180

177

160

155

137

140

130

120

124

120

116

107

109

100

Năm 2013

Năm 2014

Năm 2015

Năm 2016

Năm 2017

Năm 2018

Năm 2019

Naforted

Cấp cơ sở

Cấp Bộ

Cấp Nhà nước

Tổng số đề tài các cấp

giai đoạn 2013-2019

(Nguồn: Kết quả thống kê của luận án)

Các giảng viên của HVKTQS thực hiện nghiên cứu ở nhiều loại hình khác nhau

bao gồm: nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng và triển khai thực nghiệm. Trong đó,

các nghiên cứu tập trung nhiều nhất vào mảng nghiên cứu ứng dụng. Thực hiện các

nghiên cứu để ứng dụng vào hoạt động huấn luyện, chiến đấu là một trong những yêu

cầu, nhiệm vụ trọng tâm của nhà trường. Do đó, số lượng các đề tài nghiên cứu ứng

dụng chiếm số lớn trong các công trình nghiên cứu của HVKTQS.

Bảng 3.1: Các loại hình nghiên cứu mà người được hỏi thực hiện

Loại hình nghiên cứu Tỷ lệ (%)

Nghiên cứu cơ bản 36,0

Nghiên cứu ứng dụng 83,7

Triển khai thực nghiệm 27,9

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

Kết quả khảo sát cho thấy, có 83,7% số người được hỏi có tham gia loại hình

nghiên cứu ứng dụng, 36% số người được hỏi có tham gia loại hình nghiên cứu cơ bản

và 27,9% số người được hỏi tham gia hoạt động triển khai thực nghiệm. Trong đó, có

những nhà nghiên cứu tham gia nhiều loại hình nghiên cứu như tham gia cả loại hình

nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng hay tham gia cả nghiên cứu ứng dụng và

triển khai thực nghiệm. Loại hình nghiên cứu ứng dụng chiếm ưu thế trong hoạt động

NCKH của các giảng viên, nghiên cứu viên tại HVKTQS.

60,5

39,5

25,6

Quân sự

Lưỡng dụng

Dân sự

Biểu đồ 3.5: Lĩnh vực áp dụng kết quả NCKH của HVKTQS (%)

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

100

Các sản phẩm nghiên cứu của HVKTQS được ứng dụng vào trong cả lĩnh vực

quân sự, dân sự và lưỡng dụng, trong đó ứng dụng vào lĩnh vực quân sự là chủ yếu. Để

tìm hiểu về lĩnh vực áp dụng kết quả NCKH, tác giả đã tiến hành khảo sát với câu hỏi:

“Kết quả NCKH của anh/chị được áp dụng vào lĩnh vực nào?” Kết quả thu được như

sau: có 60,5% số người được hỏi có sản phẩm nghiên cứu áp dụng trong lĩnh vực quân

sự, 39,5% số người được hỏi có sản phẩm nghiên cứu có thể được áp dụng cho cả lĩnh

vực quân sự và dân sự (lưỡng dụng) và 25,6% số người được hỏi có sản phẩm nghiên

cứu được áp dụng cho lĩnh vực dân sự. Có những nhà nghiên cứu có nhiều sản phẩm

nghiên cứu được áp dụng ở nhiều lĩnh vực khác nhau: họ vừa có sản phẩm áp dụng ở

lĩnh vực quân sự, vừa có sản phẩm áp dụng ở lĩnh vực dân sự hay có cả những sản phẩm

áp dụng lưỡng dụng.

Việc áp dụng các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn đang ngày càng được quan

tâm và là yêu cầu thiết yếu đối với các đề tài nghiên cứu ứng dụng. Các đề tài nghiên

cứu của HVKTQS trong những năm gần đây đã được đưa vào áp dụng trong thực tiễn

dưới dạng phục vụ giảng dạy, nghiên cứu tại nhà trường và áp dụng tại các quân, binh

chủng trong toàn quân. Điều này cũng phù hợp với quy định của Bộ Quốc phòng về việc

các đề tài nghiên cứu khi được phê duyệt cần có địa chỉ áp dụng kết quả nghiên cứu

hoặc có đơn vị đặt hàng. Tuy nhiên, lượng đề tài ứng dụng tại HVKTQS vẫn chiếm tỷ

lệ lớn khoảng 70%, số đề tài ứng dụng tại các quân binh chủng trong toàn quân mới

chiếm khoảng 30%.

Bảng 3.2: Bảng thống kê phạm vi áp dụng của đề tài nghiên cứu (%)

Khả năng ứng dụng

Nghiên cứu ứng Ứng dụng cho Cấp thực hiện Tổng dụng tại các Quân binh

Học viện chủng

Đề tài cấp Nhà nước 95 5 100

Đề tài cấp Bộ 64 36 100

Đề tài cấp Ngành 51 49 100

(Nguồn: Tổng hợp từ Báo cáo thống kê kết quả hoạt động KH&CN của HVKTQS)

Phần lớn các đề tài NCKH cấp Nhà nước và Bộ Quốc phòng do Học viện thực

101

hiện trong những năm qua theo định hướng quân sự, trực tiếp phục vụ các chương trình

thiết kế, chế tạo, cải tiến, hiện đại hoá, khai thác hiệu quả các vũ khí trang bị kỹ thuật

(tên lửa, ra đa, súng, pháo, đạn, thuốc phóng - thuốc nổ, khí tài quang học, thông tin liên

lạc, xe tăng-thiết giáp, tàu chiến, các công trình quân sự (công trình ngầm, cầu cảng, sân

bay, công trình biển đảo…), thiết kế, chế tạo các thiết bị mô phỏng phục vụ huấn luyện

bộ đội của các quân, binh chủng (lục quân, hải quân, phòng không-không quân…) và

các nghiên cứu về đảm bảo kỹ thuật, khoa học xã hội nhân văn quân sự. Thông qua thực

hiện chức năng NCKH, các nhà khoa học của Nhà trường đã làm chủ được các công

nghệ, phục vụ đắc lực cho công tác khai thác vũ khí trang bị kỹ thuật mới và sản xuất

các vật tư kỹ thuật phục vụ sửa chữa các vũ khí khí tài trong các quân, binh chủng.

Cùng với các đề tài NCKH phục vụ quốc phòng, các nhà khoa học của nhà trường

cũng đã thực hiện các đề tài khoa học phục vụ công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước và

quá trình hội nhập quốc tế. Trong giai đoạn 2010-2019, HVKTQS đã thực hiện 5 nhiệm vụ

hợp tác quốc tế theo nghị định thư, 14 đề tài hợp tác quốc tế về KH&CN được tài trợ từ các

quỹ quốc tế, 52 đề tài nghiên cứu cơ bản cấp quốc gia, 2 nhiệm vụ thuộc chương trình quốc

gia ứng phó với biến đổi khí hậu, 20 đề tài Bộ Công thương, 29 đề tài Bộ Xây dựng.

Biểu đồ 3.6: Số lượng các công trình nghiên cứu phục vụ phát triển

kinh tế - xã hội giai đoạn 2010-2019

Đề tài Bộ Công thương

Đề tài Bộ Xây dựng

Nghiên cứu cơ bản cấp quốc gia

Nhiệm vụ hợp tác quốc tế theo Nghị định thư

Đề tài hợp tác quốc tế được tài trợ từ các quỹ quốc tế

Nhiệm vụ thuộc chương trình quốc gia ứng phó biến đổi khí hậu

5 2

(Nguồn: Tổng hợp từ Báo cáo thống kê kết quả hoạt động KH&CN của HVKTQS)

102

Như vậy, trong những năm qua, NCKH của HVKTQS luôn bám sát định hướng

của Nhà nước, Bộ Quốc phòng và đặc biệt luôn gắn liền với thực tiễn, giải quyết nhiều

vấn đề trong công tác an ninh, quốc phòng và sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước.

Hội nhập quốc tế về NCKH cũng đã được thực hiện, thể hiện thông qua các đề tài nghiên

cứu hợp tác chung với các đối tác nước ngoài (14 đề tài): tham gia các đề tài NCKH

chung trong khuôn khổ Quỹ Newton, Quỹ Hội đồng Anh – Bristich Council, đã tham

gia nhiều đề tài do các nhà khoa học đại học Greenwich, Đại học Queensland, Đại học

Liverpool John Moore chủ trì. HVKTQS cũng đã gia nhập 03 mạng lưới hợp tác quốc

tế về NCKH gồm “Hội Công nghệ thông tin và truyền thông ASIAN-IVO”, “Hiệp hội

kỹ thuật ăng ten và truyền sóng Nhật Bản”, “Phòng nghiên cứu toàn cầu GAL”.

Tuy nhiên, NCKH ở HVKTQS vẫn có sự chênh lệch, không đồng đều giữa các

đơn vị trực thuộc. Để phân tích NCKH cụ thể của từng đơn vị trong HVKTQS, tác giả kí

hiệu các Khoa là K, các Viện là V và các trung tâm là TT. Đối với từng loại hình, các đơn

vị sẽ được đánh số thứ tự một cách ngẫu nhiên từ 1 đến hết. Như vậy, trong HVKTQS có

13 Khoa, được kí hiệu là K1, K2, K3, K4, K5,K6, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13; 1

trung tâm nghiên cứu được kí hiệu là TT; 3 viện nghiên cứu được kí hiệu là V1, V2, V3.

Biểu đồ 3.7: Số lượng đề tài nghiên cứu của các đơn vị trong HVKTQS

Năm 2013

Năm 2014

Năm 2015

Năm 2016

Năm 2017

K10

K11

K12

K13

giai đoạn 2013 - 2017

(Nguồn: Kết quả thống kê của luận án)

Qua quá trình nghiên cứu, phân tích, tác giả nhận thấy, trong HVKTQS, NCKH

103

ở một số đơn vị rất mạnh, thực hiện rất nhiều đề tài nghiên cứu các cấp và tạo ra nhiều

sản phẩm có giá trị, đưa vào áp dụng, triển khai trong thực tiễn như K1, K2, K4, K8,

V2. Bên cạnh đó, vẫn còn những đơn vị chưa mạnh về NCKH, số lượng đề tài nghiên

cứu còn thấp như K3, K11, K12, V3, TT. Những đơn vị có hoạt động nghiên cứu chưa

mạnh là những Khoa giảng dạy những môn thuộc khối kiến thức chung như ngoại ngữ,

công tác đảng, công tác chính trị, triết học… Bên cạnh đó, cũng có một viện nghiên cứu

còn hạn chế trong công tác NCKH, đó là đơn vị V3. Trong 5 năm gần đây, số lượng đề

tài nghiên cứu các cấp của đơn vị này còn rất khiêm tốn. Nguyên nhân một phần do yếu

tố khách quan, do đây là giai đoạn đầu tiên kể từ khi Viện được thành lập nên hoạt động

chưa đi vào ổn định. Nhưng đây cũng là một thực tế mà chúng ta cần xem xét để có biện

pháp điều chỉnh kịp thời, giúp cho đơn vị này thực hiện hiệu quả các chức năng của

mình. Cũng qua biểu đồ, chúng ta thấy, kết quả NCKH ở các đơn vị trong những năm

gần đây đều có xu hướng gia tăng.

Số lượng đề tài nghiên cứu các cấp ở các đơn vị cũng khác nhau. Có những đơn

vị NCKH rất mạnh, số lượng đề tài nghiên cứu nhiều và ở các cấp quản lý khác nhau từ

cấp Nhà nước, cấp Bộ, Ngành và Cơ sở như các đơn vị K1, K2, K8 và V2. Trong 4 đơn

vị này, có V2 là viện nghiên cứu, ba đơn vị còn lại là các khoa chuyên ngành mà lĩnh

vực có khả năng ứng dụng cho cả quân sự và dân sự.

Biểu đồ 3.8: Số lượng đề tài nghiên cứu các cấp của các đơn vị

trong HVKTQS năm 2016

ị v n ơ Đ

V3 V2 V1 TT k13 K12 K11 K10 K9 K8 K7 K6 K5 K4 K3 K2 K1

8 10 Số lượng

Đề tài Nafosted

Đề tài cấp Nhà nước

Đề tài cấp Bộ

Đề tài cấp cơ sở

104

(Nguồn: Kết quả thống kê của luận án)

Nhưng bên cạnh đó vẫn còn những đơn vị chỉ thường xuyên thực hiện những đề

tài ở cấp cơ sở như đơn vị K3, K7, K10, K11, K12, V3. Cán bộ giảng dạy và nghiên cứu

của các đơn vị này thực hiện nghiên cứu đề tài cấp cơ sở để đủ tiêu chuẩn, điều kiện xét

chức danh chuyên môn - kỹ thuật - nghiệp vụ. Sự chủ động, tích cực trong NCKH của

cán bộ ở các đơn vị này là chưa cao. Trong đó, đặc biệt chú ý là đơn vị V3 cũng là một

viện nghiên cứu, được thành lập khoảng 5 năm trên cơ sở sát nhập một số đơn vị của

HVKTQS nhưng đến nay vẫn còn hạn chế trong NCKH. Số lượng đề tài nghiên cứu các

cấp và số lượng công bố khoa học còn rất khiêm tốn.

3.2.2.2. Số lượng bài báo đã công bố

Viết báo và công bố trên các tạp chí trong và ngoài nước là hoạt động thường

xuyên của các cán bộ, giảng viên HVKTQS. Hàng năm, các cán bộ, giảng viên

HVKTQS công bố một số lượng khá lớn công trình trên các tạp chí khoa học trong và

ngoài nước, tại các hội thảo khoa học trong và ngoài nước. Trong giai đoạn 2010 – 2019,

đội ngũ cán bộ HVKTQS đã công bố 3715 bài báo khoa học trên các tạp chí trong nước và

1096 bài báo khoa học trên các tạp chí quốc tế. Như vậy, tính trung bình, mỗi năm các nhà

khoa học của HVKTQS công bố 412 bài báo trong nước và 121 bài báo quốc tế.

3715

4000

3500

3000

2500

2000

1500

1096

1000

500

Bài báo trong nước

Bài báo quốc tế

Biểu đồ 3.9: Số lượng bài báo khoa học của HVKTQS giai đoạn 2010-2019

(Nguồn: Tổng hợp từ Thống kê hoạt động KH&CN của HVKTQS)

Trong những năm gần đây, số lượng bài báo của HVKTQS công bố trên các tạp

chí ISI và SCOPUS ngày càng tăng và ở mức cao so với mặt bằng chung của các trường

đại học Việt Nam. Số bài báo đăng trên các tạp chí ISI và SCOPUS của HVKTQS trong

giai đoạn 2015-2019 là 409 bài báo, trong đó, số lượng cụ thể của các năm 2015, 2016,

105

2017, 2018, 2019 lần lượt là 43, 80, 106, 101 và 79. Tính trung bình trong 5 năm gần

đây, mỗi năm, HVKTQS có 81 bài đăng trên các tạp chí ISI và SCOPUS. Như vậy, tính

trung bình, mỗi năm, mỗi cán bộ giảng dạy/nghiên cứu của HVKTQS công bố 0,09 bài

báo ISI hoặc SCOPUS (0,09 bài báo/người/năm).

Biểu đồ 3.10: Số lượng bài báo của HVKTQS đăng trên các

120

106

101

100

Năm 2015

Năm 2016

Năm 2017

Năm 2018

Năm 2019

Tạp chí ISI và SCOPUS giai đoạn 2015-2019

(Nguồn: Tổng hợp từ Thống kê hoạt động KH&CN của HVKTQS)

Bên cạnh việc thực hiện các đề tài nghiên cứu và viết báo khoa học, các cán bộ,

giảng viên, nghiên cứu viên của HVKTQS đã tích cực tham gia các hội thảo trong nước

và quốc tế. Trong giai đoạn 2015-2019, HVKTQS đã tổ chức 10 hội thảo quốc tế, 200

buổi xê-mi-na, tọa đàm quốc tế để tăng cường giao lưu, trao đổi học thuật với các nhà

khoa học ở các trường đại học, viện nghiên cứu trên thế giới.

Biểu đồ 3.11: Số lượng bài viết tham gia các Hội thảo khoa học

250

199

200

155

150

109

100

Năm 2015

Năm 2016

Năm 2017

Hội thảo trong nước

Hội thảo quốc tế

trong nước và quốc tế của HVKTQS

106

(Nguồn: Tổng hợp từ thống kê hoạt động KH&CN, HVKTQS)

Số lượng bài báo công bố trên các tạp chí trong nước và quốc tế ở các đơn vị

trong HVKTQS cũng có sự chênh lệch đáng kể. Các đơn vị có số lượng bài báo công

bố lớn là V2, K4, K1, K8. Các đơn vị có số lượng công bố hạn chế là V3, K3, K12, V1.

Công bố trên các tạp chí quốc tế, đặc biệt là các tạp chí SCOPUS và ISI tập trung ở một

số đơn vị như K1, K2, K4, K8 và V2. Các đơn vị K10, K11, K12, K13, V3 còn rất hạn

chế trong việc công bố quốc tế.

Biểu đồ 3.12: Số lượng bài báo công bố trên các tạp chí của các đơn vị

200

180

160

140

120

g n ợ ư

100

ố S

Tạp chí ISI

Tạp chí SCOPUS

Tạp chí quốc tế

Tạp chí trong nước

3 K

1 K

2 K

4 K

5 K

6 K

7 K

8 K

9 K

T T

1 V

2 V

3 V

0 1 K

1 1 K

2 1 K

3 1 K

Đơn vị

trong HVKTQS giai đoạn 2015-2017

(Nguồn: Tổng hợp từ Báo cáo thống kê hoạt động KH&CN của HVKTQS)

Qua quá trình phân tích về số lượng đề tài nghiên cứu và số bài báo công bố trên

các tạp chí của các đơn vị trong HVKTQS, tác giả nhận thấy có mối quan hệ rất chặt

chẽ giữa số lượng đề tài nghiên cứu và số bài báo công bố. Mối quan hệ này là quan hệ

tỷ lệ thuận, quan hệ tương sinh. Các đơn vị có số lượng đề tài nghiên cứu các cấp nhiều

thì cũng có số lượng bài báo công bố lớn. Các đơn vị K1, K2, K4, K8, V2 là những đơn

vị có số lượng đề tài nghiên cứu lớn và đồng thời cũng là những đơn vị có số bài báo

công bố lớn ở cả tạp chí trong nước, tạp chí quốc tế, tạp chí ISI và tạp chí SCOPUS. Các

đơn vị có số lượng đề tài nghiên cứu các cấp ít thì cũng đồng thời có số lượng bài báo

thấp. Điều đó, thêm một lần nữa chứng minh rằng, muốn có công trình công bố trên các

107

tạp chí thì cần phải tiến hành nghiên cứu. Các bài báo công bố chính là kết quả của quá

trình nghiên cứu được thực hiện thông qua hệ thống các đề tài, dự án, nhiệm vụ KH&CN.

Biểu đồ 3.13: Tương quan số lượng đề tài nghiên cứu và số bài báo của các

200

150

100

K1 K2 K3 K4 K5 K6 K7 K8 K9 K10 K11 K12 K13 TT V1 V2 V3

Số lượng đề tài

Số lượng bài báo

đơn vị trong HVKTQS giai đoạn 2015-2017

(Nguồn: Kết quả thống kê của luận án)

Kết quả phân tích bằng SPSS cũng cho thấy có mối tương quan chéo giữa 2 yếu

tố này. Khi phân tích tương quan giữa số lượng đề tài đã thực hiện và số bài báo trong

nước đã công bố của đội ngũ giảng viên HVKTQS, hệ số Pearson Correlation = 0,457,

Sig.(2-tailed) = 0,000 thể hiện sự liên kết khá chặt chẽ giữa hai yếu tố này. Và một điều

đặc biệt là, kết quả phân tích cho thấy không có sự tương quan giữa số lượng đề tài

nghiên cứu đã thực hiện với số lượng bài báo quốc tế đã công bố (hệ số Pearson

Correlation = 0,157, Sig.(2-tailed) = 0,153), nhưng lại có sự tương quan khá chặt giữa

số lượng đề tài nghiên cứu cấp quốc gia mà giảng viên đã làm chủ nhiệm với số lượng

bài báo quốc tế đã công bố của họ (hệ số Pearson Correlation = 0,373, Sig.(2-tailed) =

0,000). Điều này được giải thích như sau: những kết quả nghiên cứu thuộc lĩnh vực quân

sự rất khó để công bố quốc tế, còn những đề tài nghiên cứu cấp quốc gia bao gồm cả các

đề tài nghiên cứu cơ bản, đề tài Nafosted thì có yêu cầu về công bố quốc tế và kết quả

nghiên cứu cũng thuận lợi để công bố quốc tế rộng rãi. Kết quả phân tích cũng cho thấy,

các nhà khoa học có công bố quốc tế tập trung nhiều ở nhóm những nhà khoa học thực

hiện từ 2 – 5 đề tài trong giai đoạn 2012-2017 tức là những nhà khoa học thường xuyên

108

có đề tài nghiên cứu.

3.2.2.3. Sản phẩm nghiên cứu khoa học đăng ký sáng chế

HVKTQS là tổ chức đào tạo, nghiên cứu chủ yếu về lĩnh vực kỹ thuật. Do đó,

các sản phẩm nghiên cứu tạo ra sẽ có nhiều sáng chế. Việc đăng ký bảo hộ sáng chế là

rất cần thiết để bảo vệ quyền lợi của chủ sở hữu, các tác giả tạo ra sáng chế và nâng cao

khả năng thương mại hóa các sáng chế được tạo ra từ các công trình nghiên cứu. Khi

truy vấn số liệu sáng chế do HVKTQS nộp đơn đăng ký trong giai đoạn 2010-2018, có

21 đơn đăng ký sáng chế đã được nộp tại Cục SHTT trong đó có 7 văn bằng đã được

cấp, 5 đơn đang trong quá trình thẩm định và 9 đơn đã có quyết định từ chối cấp văn

bằng bảo hộ do không đáp ứng được các điều kiện để được cấp văn bằng bảo hộ.

Biểu đồ 3.14: Kết quả đăng ký sáng chế của Học viện Kỹ thuật Quân sự

5 7

Số đơn được cấp văn bằng Số đơn bị từ chối cấp văn bằng Số đơn đang thẩm định

(Nguồn: Thư viện số về Sở hữu Công nghiệp, Cục sở hữu trí tuệ)

Như vậy, số lượng đơn đăng ký sáng chế của HVKTQS vẫn còn ít. Số lượng đơn

bị từ chối cấp văn bằng bảo hộ vẫn chiếm tỷ lệ lớn (chiếm 43% so với tổng số đơn đã nộp,

chiếm 56% so với tổng số đơn đã có quyết định cấp văn bằng và không cấp văn bằng bảo

hộ). Việc nộp đơn đăng ký sáng chế của HVKTQS đều được thực hiện thông qua đại diện

sở hữu công nghiệp. Hầu hết các đơn đăng ký sáng chế của HVKTQS đều được nộp trong

giai đoạn từ năm 2010 đến nay. Điều đó cho thấy, trong những năm gần đây, vấn đề SHTT

đã được quan tâm và coi trọng trong NCKH của HVKTQS, cũng như chất lượng các công

trình nghiên cứu đã được nâng lên. Các sáng chế đã đáp ứng được tính mới so với thế giới

và đạt được trình độ sáng tạo trong lĩnh vực kỹ thuật trên phạm vi toàn cầu.

109

Trong số 7 văn bằng bảo hộ đã được cấp, có 5 bằng độc quyền sáng chế và 2

bằng độc quyền giải pháp hữu ích. Các sáng chế được cấp văn bằng bảo hộ ở cả dạng

vật thể, chất thể và quy trình trong đó có 2 sáng chế vật thể, 1 sáng chế chất thể và 4

sáng chế dưới dạng vật thể và quy trình (phương pháp).

Bảng 3.3: Tình trạng pháp lý các sáng chế đã nộp đơn đăng ký

bảo hộ của HVKTQS

Tình trạng pháp lý Số lượng TT

1 Cấp bằng độc quyền sáng chế 5

2 Cấp bằng độc quyền giải pháp hữu ích 2

3 Từ chối cấp bằng 9

4 Đang thẩm định 5

(Nguồn: Thư viện số về Sở hữu Công nghiệp, Cục sở hữu trí tuệ)

Mặc dù, số lượng đơn đăng ký sáng chế của HVKTQS chưa nhiều nhưng so với

các trường đại học khác trong quân đội, HVKTQS vẫn là trường có số đơn đăng ký sáng

chế và số văn bằng bảo hộ được cấp ở mức cao. Ví dụ như trường hợp Học viện Quân

y - cũng là một đơn vị rất mạnh trong NCKH. Hiện nay, Học viện Quân y có số đơn

đăng ký sáng chế đã được nộp là 20, số văn bằng bảo hộ được cấp là 6 (trong đó có 4

bằng độc quyền sáng chế và 2 bằng độc quyền giải pháp hữu ích).

8 7 6 5 4 3 2 1 0

Số đơn được cấp văn bằng

Số đơn bị từ chối cấp văn bằng

Số đơn đang thẩm định

HVKTQS

Học viện Quân y

Biểu đồ 3.15: So sánh việc đăng ký sáng chế giữa HVKTQS và Học viện Quân y

(Nguồn: Thư viện số về Sở hữu Công nghiệp, Cục sở hữu trí tuệ)

Nhưng có một điểm đặc trưng đó là việc đăng ký sáng chế của Học viện Quân y

không thông qua đại diện sở hữu trí tuệ, mà họ trực tiếp tiến hành và việc đăng ký sáng

110

chế của Học viện Quân y được tiến hành sớm hơn, từ những năm đầu của thế kỷ XXI.

Điều đó chứng tỏ, Học viện Quân y đã sớm ý thức được tầm quan trọng của SHTT và

đã chủ động trong việc bảo vệ các tài sản trí tuệ của mình nhằm thúc đẩy việc thương

mại hóa các kết quả nghiên cứu.

3.2.2.4. Hoạt động dịch vụ khoa học và công nghệ của Học viện Kỹ thuật Quân sự

Hoạt động dịch vụ KH&CN của HVKTQS cũng rất được chú trọng và liên tục

phát triển trong giai đoạn 2010-2019 đặc biệt là về giá trị của các hợp đồng. Hoạt động

dịch vụ KH&CN mà HVKTQS thực hiện là các hoạt động tư vấn, đào tạo, chuyển giao

công nghệ và bán sản phẩm. Đó chính là các hoạt động ứng dụng các kết quả nghiên

cứu vào thực tiễn, phục vụ quân đội và xã hội, đóng góp vào sự nghiệp gìn giữ hòa bình,

an ninh - quốc phòng và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Điều này đã đem lại

nguồn thu cho HVKTQS và những cá nhân tham gia nghiên cứu.

Bảng 3.4: Số lượng và giá trị hợp đồng dịch vụ KH&CN của HVKTQS

giai đoạn 2010 – 2019

Số lượng hợp đồng Giá trị hợp đồng (Triệu đồng) Giai đoạn

2010-2015 1.006 377.780

2015 – 2016 233 281.804

2016 – 2017 266 198.236

2017 – 2018 215 221.262

2018 – 2019 180 261.342

Tổng 1.900 1.340.424

(Nguồn: [HVKTQS, 2015]; Tổng hợp kết quả KH&CN của HVKTQS)

Như vậy, chúng ta thấy rằng, trong giai đoạn 2010 – 2019, HVKTQS đã thực hiện

một khối lượng dịch vụ KH&CN khá lớn. Điều này được thể hiện bằng số lượng dịch vụ

KH&CN và giá trị các hợp đồng dịch vụ KH&CN. Trong 4 năm học gần đây (2015-2019),

nhà trường đã kí 894 hợp đồng cung cấp các dịch vụ KH&CN đạt giá trị 962.644 triệu đồng.

Hoạt động dịch vụ KH&CN thực sự góp phần nâng cao năng lực thực tiễn của đội ngũ

cán bộ khoa học trong Nhà trường, cải thiện đáng kể cuộc sống của một bộ phận cán bộ

111

khoa học và có những đóng góp cho trường.

Biểu đồ 3.16: Biểu đồ giá trị hợp đồng dịch vụ KH&CN của HVKTQS

281.804

300.000

261.342

250.000

221.262

198.236

200.000

150.000

giai đoạn 2015 – 2019 (triệu đồng)

) g n ồ đ u ệ i r t ( ị r t

100.000

á i G

50.000

2015-2016

2016-2017

2018-2019

2017-2018 Năm học

(Nguồn: [HVKTQS, 2015]; Tổng hợp kết quả KH&CN của HVKTQS)

Qua bảng số liệu trên, chúng ta thấy rằng NCKH và chuyển giao công nghệ của

Nhà trường trong những năm qua mang lại hiệu quả rõ rệt về mặt kinh tế. Thông qua

các hoạt động dịch vụ KH&CN, đặc biệt là các hoạt động tư vấn cho các dự án đầu tư

quan trọng của Bộ Quốc phòng, uy tín của Nhà trường được nâng lên, các nhà khoa học

có điều kiện tiếp xúc với công nghệ tiên tiến trong quân sự, góp phần nâng cao chất

lượng giảng dạy và NCKH.

3.2.3. Các nguồn lực khoa học và công nghệ của Học viện Kỹ thuật Quân sự

3.2.3.1. Nhân lực

Nhân lực là yếu tố rất quan trọng trong các tổ chức đặc biệt là trình độ và chất

lượng nguồn nhân lực. Trình độ của các giảng viên và nghiên cứu viên trong các trường

đại học sẽ ảnh hưởng lớn đến chất lượng NCKH và chất lượng đào tạo của nhà trường.

Nhận thức được điều này, trong những năm qua, HVKTQS luôn coi trọng hoạt động

đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng cho các giảng viên và nghiên

cứu viên. Số lượng cán bộ đạt chức danh GS, PGS, đạt học vị TSKH,TS ngày càng tăng

và đóng vai trò chủ chốt trong NCKH và đào tạo của nhà trường. Tại thời điểm năm

2019, 77,6% cán bộ, giảng viên của HVKTQS có trình độ sau đại học, trong đó, GS,

PGS chiếm 7,0%; TS, TSKH chiếm 27,2%; ThS chiếm 43,4%. Số cán bộ, giảng viên có

112

trình độ đại học chiếm 22,4%. Tỷ lệ này còn khá lớn là do lực lượng cán bộ, giảng viên

của HVKTQS đa phần là học viên của trường được giữ lại. Sau khi được giữ lại trường

làm giảng viên, lực lượng này phải mất vài năm tham gia huấn luyện, học tập nâng cao

trình độ, hoàn thành chương trình đào tạo sau đại học.

22,4

27,2

43,4

GS,PGS

TSKH,TS

ThS

ĐH

Biểu đồ 3.17: Trình độ cán bộ, giảng viên của HVKTQS (%)

(Nguồn: Báo cáo số lượng nhân lực KH&CN của HVKTQS)

HVKTQS luôn chú trọng tăng cường hợp tác quốc tế trong công tác đào tạo, bồi

dưỡng trình độ, kỹ năng cho đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên. Hiện nay, HVKTQS

có quan hệ hợp tác với gần 200 trường đại học trên thế giới trong công tác đào tạo và

NCKH. Hàng năm, Học viện có mời các chuyên gia nước ngoài sang đào tạo về ngoại

ngữ, chuyên môn cho học viên và cán bộ, đón tiếp nhiều đoàn chuyên gia nước ngoài

đến làm việc, trao đổi học thuật, hợp tác đào tạo và NCKH. Học viện cũng thường xuyên

cử cán bộ đi công tác, học tập ở nước ngoài để học hỏi kinh nghiệm, trao đổi học thuật

và mở ra các hướng hợp tác mới trong hoạt động đào tạo và NCKH theo xu hướng phát

triển của KH&CN và thực hiện các nhiệm vụ trong tình hình mới. Số lượng TS được

đào tạo ở nước ngoài chiếm một tỷ lệ lớn trong tổng TS của HVKTQS (trên 50%). Lực

lượng TS này được đào tạo ở các nước tiên tiến trên thế giới như Nga, Úc, Nhật Bản,

Anh, Pháp, Mỹ, Séc, Trung Quốc,… nên có trình độ chuyên môn và kỹ năng tốt, đặc

biệt là trong NCKH. Như vậy, so với mức chung của cả nước (khoảng 20% tổng số giảng

viên trên cả nước có trình độ TS trở lên), HVKTQS có tỷ lệ cán bộ, giảng viên có trình

113

độ TS ở mức cao nhưng nếu so với Đại học Bách Khoa Hà Nội - một trường đại học kỹ

thuật thuộc khối dân sự - thì tỷ lệ này vẫn còn rất khiêm tốn. Hiện nay, đại học Bách Khoa

Hà Nội có hơn 60% giảng viên có trình độ TS trở lên (740 người), số lượng giáo sư: 23

và số lượng PGS là 221 [Trường Đại học Bách khoa Hà Nội].

Trong NCKH, việc hình thành và phát triển các nhóm nghiên cứu là rất quan

trọng. Trong những năm qua, các cán bộ, giảng viên của HVKTQS đã hình thành các

nhóm nghiên cứu để thực hiện các đề tài, nhiệm vụ nghiên cứu. Để tìm hiểu về việc

tham gia vào các nhóm nghiên cứu của giảng viên, cán bộ nghiên cứu, tác giả đã đặt câu

hỏi “Anh/chị có tham gia vào các nhóm nghiên cứu không?”. Kết quả thu được là phần

lớn các cá nhân đều đã tham gia vào các nhóm nghiên cứu (70,2%).

29,8

Có

Không

70,2

Biểu đồ 3.18: Tỷ lệ cán bộ, giảng viên tham gia vào các nhóm nghiên cứu

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

Các nhóm nghiên cứu của HVKTQS đã mang những đặc điểm của những nhóm

nghiên cứu hoạt động hiệu quả, tuy nhiên ở một số đặc điểm, tỷ lệ vẫn chưa được cao.

Bảng 3.5: Các đặc điểm của các nhóm nghiên cứu trong HVKTQS

Đặc điểm Có (%) Không

(%)

Có hướng nghiên cứu chuyên sâu 76,7 23,3

Có người lãnh đạo học thuật giỏi, tâm huyết, tích cực 64,4 35,6

Có sự trao đổi liên tục, thường xuyên giữa các thành 72,9 27,1

114

viên trong nhóm

Không có sự phân biệt vị trí, thứ bậc, tuổi tác giữa các 61,0 39,0

thành viên trong nhóm khi trao đổi chuyên môn

Các nhà nghiên cứu trẻ trong nhóm được tôn trọng và 69,5 30,5

được tạo điều kiện, cơ hội phát huy năng lực, ý tưởng

sáng tạo

Các thành viên trong nhóm đều thuộc cùng Bộ môn 25,4 74,6

Các thành viên trong nhóm thuộc các Bộ môn, các 42,4 57,6

Khoa khác nhau trong cùng trường đại học

Các thành viên trong nhóm thuộc các đơn vị, tổ chức 50,8 49,2

khác nhau cả ở trong và ngoài trường

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

Một nhóm nghiên cứu hoạt động hiệu quả và thành công thì phải có hướng nghiên

cứu chuyên sâu. Theo kết quả khảo sát, 76,7% cho rằng nhóm nghiên cứu của họ có

hướng nghiên cứu chuyên sâu. Đây là một tỷ lệ khá cao. 64,4% người được hỏi cho rằng

nhóm của họ có người lãnh đạo học thuật giỏi, tâm huyết, tích cực. Một người lãnh đạo

học thuật giỏi, tâm huyết, tích cực sẽ có ý nghĩa quyết định đến thành công của nhóm

nghiên cứu. Do đó, cần phải có những chính sách hỗ trợ phù hợp để hỗ trợ, đào tạo, bồi

dưỡng để các trưởng nhóm nghiên cứu đều là những người giỏi chuyên môn, được cả

nhóm tín nhiệm và tâm huyết, nhiệt tình với công việc nghiên cứu của nhóm. Trong các

nhóm nghiên cứu của HVKTQS đã có sự trao đổi thường xuyên, liên tục giữa các thành

viên trong nhóm. Điều này là rất tốt trong việc giúp các nhà nghiên cứu hiểu nhau hơn

cũng như cùng nhau thảo luận về các vấn đề nghiên cứu. Trong khi trao đổi chuyên môn,

các nhóm nghiên cứu đã hướng đến việc bình đẳng, không có sự phân biệt vị trí, thứ

bậc, tuổi tác giữa các giữa các thành viên, tuy nhiên tỷ lệ này vẫn chưa cao (61%). Các

nhóm nghiên cứu của HVKTQS cũng đã hướng đến việc liên kết mở rộng, đa dạng thành

viên để triển khai những đề tài nghiên cứu đa ngành. Do đó, các nhóm nghiên cứu có

các thành viên trong nhóm thuộc các đơn vị, tổ chức khác nhau cả ở trong và ngoài

trường chiếm tỷ lệ cao nhất (50,8%).

Hiện nay, HVKTQS đã có 16 nhóm nghiên cứu được công nhận là nhóm nghiên

115

cứu mạnh của Học viện trong đó có 2 nhóm nghiên cứu cơ bản và 14 nhóm nghiên cứu

ứng dụng. Các nhóm nghiên cứu mạnh của HVKTQS đã hoạt động khá tốt trong thời

gian vừa qua. 02 nhóm nghiên cứu cơ bản có tổng biên chế là 19 người, trong đó có 03

PGS.TS, 09 TS và 07 Thạc sĩ. Nhiệm vụ của nhóm nghiên cứu cơ bản là thực hiện những

nghiên cứu nền, nghiên cứu lý thuyết. Trong năm 2017, hai nhóm nghiên cứu cơ bản đã

tham gia đào tạo 14 nghiên cứu sinh, 15 học viên cao học trong đó có 4 nghiên cứu sinh

và 10 học viên cao học đã bảo vệ thành công; đã xây dựng và triển khai 04 đề tài nghiên

cứu (02 đề tài Nafosted); công bố 18 bài báo khoa học, trong đó có 05 bài ISI. Trong

năm, hai nhóm nghiên cứu cơ bản cũng đã tổ chức 03 đoàn công tác ra nước ngoài và

05 đoàn vào để kết nối, hợp tác trong đào tạo và NCKH. 12 nhóm nghiên cứu ứng dụng

gồm 111 người, trong đó có 02 GS, 13 PGS, 47 TS, 39 ThS, 10 Kĩ sư. Nhiệm vụ chính

của các nhóm này là nghiên cứu, triển khai kết quả ứng dụng vào các lĩnh vực kỹ thuật

phục vụ quốc phòng, an ninh và phát triển kinh tế - xã hội. Trong năm 2017, các nhóm

nghiên cứu ứng dụng đã đào tạo 41 nghiên cứu sinh, 52 học viên cao học trong đó có 16

nghiên cứu sinh và 46 học viên cao học đã bảo vệ thành công. Các nhóm nghiên cứu đã

xây dựng và triển khai 38 đề tài (02 cấp nhà nước, 04 Nafosted, 32 cấp Bộ), công bố

129 bài báo, trong đó có 20 bài báo quốc tế. Các nhóm nghiên cứu đã tổ chức 5 đoàn

công tác ra nước ngoài để đào tạo, bồi dưỡng cán bộ và kết nối với các chuyên gia, các

tổ chức trong lĩnh vực đào tạo và NCKH.

Như vậy, các nhóm nghiên cứu mạnh đều có những người trưởng nhóm giỏi, có

định hướng chuyên sâu và có hoạt động hiệu quả, nổi trội. Do đó cần phải có sự quan

tâm để phát triển các nhóm nghiên cứu mạnh trong Nhà trường.

3.2.3.2. Tài chính

Tài chính cấp cho NCKH của HVKTQS chủ yếu là từ ngân sách nhà nước bao

gồm: nguồn tài chính đầu tư phát triển của Nhà nước do Bộ Kế hoạch và Đầu tư cấp;

nguồn kinh phí sự nghiệp khoa học cho các nhiệm vụ KH&CN cấp Nhà nước, cấp Bộ,

ngành, tỉnh, thành phố; ngân sách quốc phòng: bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ KH&CN

cấp Bộ Quốc phòng và hỗ trợ nhiệm vụ KH&CN cấp cơ sở, đảm bảo xây dựng phòng

thí nghiệm, đầu tư sản xuất loạt “0”,… Bên cạnh đó, tài chính cho NCKH của HVKTQS

còn được cung cấp bởi các nguồn khác như kinh phí bổ sung từ các hoạt động dịch vụ

116

KH&CN, quỹ phát triển KH&CN, các khoản tài trợ của các tổ chức, cá nhân.

Nguồn kinh phí cho hoạt động KH&CN của HVKTQS ngày càng được cải thiện,

tuy nhiên, nguồn kinh phí thường xuyên cho hoạt động này vẫn còn ở mức thấp. Kinh

phí ngân sách thường xuyên cho hoạt động KH&CN tính trung bình cho 1 giảng viên,

nghiên cứu viên của HVKTQS là 1,6 triệu đồng/năm.

Bảng 3.6. Kinh phí ngân sách thường xuyên cho NCKH của HVKTQS

Năm Kinh phí (triệu đồng)

2015 1.560

2016 1.847

2017 1.528

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

Bên cạnh nguồn kinh phí thường xuyên, còn có kinh phí cấp cho các đề tài, nhiệm

vụ KH&CN các cấp.

Bảng 3.7: Số lượng đề tài và kinh phí thực hiện các nhiệm vụ KH&CN của

HVKTQS giai đoạn 2011-2015

Số lượng (đề tài) Kinh phí (triệu đồng) Đề tài cấp

Nhà nước 94.797 29

Nghị định thư 8.166 4

Bộ 187.825 56

Ngành 11.318 35

Cơ sở 4.918 352

(Nguồn: Tác giả tổng hợp từ danh sách kết quả đề tài nghiên cứu của HVKTQS)

Trong 5 năm 2011-2015, kinh phí thực hiện nhiệm vụ KH&CN các cấp của

HVKTQS đạt 307.024 triệu đồng (khoảng 307 tỷ đồng). Trung bình 1 năm, kinh phí cấp

cho các nhiệm vụ KH&CN các cấp của nhà trường là 61.404 triệu đồng. Kinh phí cho

các đề tài cấp cơ sở còn tương đối thấp, tính trung bình khoảng 14 triệu đồng/đề tài,

trong đó, một số đề tài định hướng có kinh phí cao hơn, còn lại nhiều đề tài vẫn có kinh

phí dưới 10 triệu đồng/đề tài. Kinh phí cho hoạt động KH&CN của HVKTQS đã tăng

khá nhiều so với giai đoạn 5 năm trước đó (2006-2010), nhưng so với một số trường kỹ

thuật thuộc khối dân sự (ví dụ như Đại học Bách khoa Hà Nội) thì kinh phí thực hiện

117

các nhiệm vụ KH&CN còn thấp hơn khá nhiều đặc biệt là ở mảng đề tài cấp Nhà nước

và đề tài cấp cơ sở (đề tài cấp cơ sở của Đại học Bách khoa Hà Nội có kinh phí khoảng

50 triệu đồng/đề tài). Một trong những yếu tố ảnh hưởng mạnh đến vấn đề này là do

HVKTQS là một trường quân đội nên tập trung nghiên cứu các đề tài ứng dụng trong

lĩnh vực quân sự, thuộc Bộ Quốc phòng nhiều hơn.

Bảng 3.8: So sánh kinh phí thực hiện nhiệm vụ KH&CN giai đoạn 2011-2015

của HVKTQS và Đại học Bách khoa Hà Nội (triệu đồng)

Đề tài cấp Đại học Bách Khoa Hà Nội HVKTQS

Nhà nước 311.980 94.797

Bộ 104.380 187.825

(Nguồn: Báo cáo KH&CN của trường Đại học Bách khoa Hà Nội giai đoạn

2006-2015 và báo cáo hoạt động KH&CN của HVKTQS giai đoạn 2011-2015)

Khi tiến hành khảo sát thực tế, tác giả đã đặt câu hỏi với những nhà khoa học của

HVKTQS về những khó khăn mà họ đang gặp phải trong quá trình làm nghiên cứu. Kết

quả có tới 68,6% số người được hỏi cho rằng nguồn kinh phí thực hiện đề tài còn thấp

là một trong những khó khăn mà họ đang gặp phải hiện nay.

Hộp 3.1. Kinh phí thấp gây khó khăn cho hoạt động nghiên cứu

“Kinh phí thực hiện đề tài NCKH hiện nay tại HVKTQS vẫn còn thấp, đặc biệt

là các đề tài cấp cơ sở (cấp Học viện), nhiều đề tài có kinh phí khoảng 3-5 triệu/đề

tài. Với nguồn kinh phí hạn hẹp như vậy thực sự là rất khó khăn cho các tác giả khi

thực hiện nghiên cứu”. (Nữ, 33 tuổi, Thạc sĩ, Giảng viên)

“Hiện nay, mức hỗ trợ các công bố quốc tế của Học viện vẫn còn thấp. Nếu so

với mức hỗ trợ của một số trường đại học dân sự thì mức hỗ trợ của Học viện còn

thấp hơn khá nhiều. Điều này nhiều khi cũng gây ra tâm lý so sánh trong đội ngũ các

nhà nghiên cứu”.( Nam, 42 tuổi, Tiến sĩ, Giảng viên chính)

(Nguồn: Kết quả phỏng vấn sâu của luận án)

Để thúc đẩy NCKH, HVKTQS đã có chính sách hỗ trợ kinh phí cho các công bố

khoa học và văn bằng sở hữu trí tuệ đề tên HVKTQS hoặc Đại học Kỹ thuật Lê Quý

Đôn (tên khác của HVKTQS, sử dụng trong giao dịch, hợp tác với dân sự và quốc tế).

118

Chính sách hỗ trợ này áp dụng cho các tác giả là cán bộ cơ hữu của HVKTQS và cán bộ

của Học viện được cử đi học, đi công tác. Các công trình khoa học được hỗ trợ phải là

các công trình không thuộc danh mục sản phẩm bắt buộc phải có khi nghiệm thu các đề

tài, nhiệm vụ KH&CN.

Bảng 3.9: Định mức hỗ trợ kinh phí các công bố khoa học và văn bằng sở

hữu trí tuệ

TT Nội dung hỗ trợ Định mức kinh phí hỗ trợ

(đồng)

Mức A Mức B

Bài báo đăng trên các Tạp chí thuộc 4.000.000 2.500.000 1

danh mục ISI

Bài báo đăng trên các Tạp chí thuộc 2.000.000 1.500.000 2

danh mục Scopus

Bài báo đăng trên các Tạp chí, Tuyển tập 1.200.000 900.000 3

Hội nghị quốc tế không thuộc danh mục

ISI, Scopus nhưng có mã chuẩn ISSN

4 Bài báo bằng tiếng Anh, đăng trên các 700.000 0

Tạp chí, Tuyển tập Hội nghị trong nước,

có mã chuẩn ISSN

Bằng độc quyền sáng chế tại nước ngoài 8.000.000 5.000.000 5

Bằng độc quyền sáng chế tại Việt Nam 4.000.000 2.500.000 6

Giải pháp hữu ích 2.000.000 1.500.000 7

(Nguồn: Quyết định về việc hỗ trợ kinh phí công bố khoa học, văn bằng sở hữu

trí tuệ tại HVKTQS)

Các tác giả là người của HVKTQS ở vị trí thứ nhất trên công trình công bố thì

công trình sẽ được hỗ trợ kinh phí theo định mức A. Các tác giả là người của HVKTQS

không ở vị trí thứ nhất trên công trình công bố thì công trình khoa học đó được hỗ trợ

kinh phí theo định mức B. Nếu các tác giả trong 1 năm có tổng số từ 10 bài báo trở lên,

đề tên HVKTQS hoặc Đại học Kỹ thuật Lê Quý Đôn, đăng trên các Tạp chí thuộc danh

mục ISI thì ngoài số tiễn hỗ trợ từng bài báo như trên, tác giả sẽ được hỗ trợ thêm 15

119

triệu đồng. Định mức kinh phí hỗ trợ như trên được áp dụng từ năm 2017, 2018. Năm

2019, 2020 áp dụng mức hỗ trợ bằng 75% và từ năm 2021 trở đi, áp dụng mức hỗ trợ

bằng 50% định mức nêu trên. Việc hỗ trợ công bố khoa học và văn bằng sở hữu trí tuệ

của Học viện đã phần nào động viên tinh thần và tạo động lực cho cán bộ tích cực nghiên

cứu, làm tăng số lượng và hiệu quả của hoạt động nghiên cứu.

HVKTQS đã rất cố gắng để có được nguồn kinh phí hỗ trợ nghiên cứu như trên

cho các nhà khoa học. Tuy nhiên, khi so sánh với chính sách của một số trường đại học

khác thì thấy rằng mức hỗ trợ kinh phí của HVKTQS là còn rất khiêm tốn.

Ví dụ, Đại học Quốc gia Hà nội (ĐHQGHN) có chính sách hỗ trợ công bố công

trình khoa học quốc tế dành cho cán bộ, giảng viên, nghiên cứu viên, nghiên cứu sinh,

học viên cao học, sinh viên đang học tập, nghiên cứu và làm việc tại ĐHQGHN và là

thành viên Câu lạc bộ Nhà Khoa học ĐHQGHN. Mức hỗ trợ mà ĐHQGHN dành cho

các công bố quốc tế cao hơn rất nhiều so với HVKTQS.

Bảng 3.10: Mức hỗ trợ công bố quốc tế của Đại học Quốc gia Hà Nội

STT Công trình Mức hỗ trợ/1 công bố quốc tế

Tác giả chính/ Tác giả phụ

tác giả liên hệ

1 Công trình công bố trên tạp chí khoa học 30.000.000 16.000.000

thuộc danh mục cơ sở dữ liệu của ISI hoặc

SCOPUS và được SCImago xếp hạng Q1.

2 Công trình công bố trên tạp chí khoa học 20.000.000 12.000.000

thuộc danh mục cơ sở dữ liệu của ISI hoặc

SCOPUS và được SCImago xếp hạng Q2.

3 Công trình công bố trên tạp chí khoa học 16.000.000 8.000.000

thuộc danh mục cơ sở dữ liệu của ISI hoặc

SCOPUS và được SCImago xếp hạng Q3, Q4.

4 Các chuyên san thuộc tạp chí khoa học 16.000.000 8.000.000

ĐHQGHN được index trong CSDL

ScienceDirect

120

(Nguồn: Tiêu chí Hỗ trợ công bố công trình khoa học quốc tế, ĐHQGHN)

3.2.3.3. Cơ sở hạ tầng phục vụ nghiên cứu khoa học

Trong những năm gần đây, cơ sở vật chất, trang thiết bị nghiên cứu đã không

ngừng được quan tâm đầu tư. HVKTQS hiện có 31 phòng thí nghiệm cơ bản, cơ sở, 38

phòng thí nghiệm chuyên ngành, 35 phòng học trang bị, phòng học chuyên dùng, 13

trạm, xưởng, 1 trung tâm huấn luyện, thực hành tổng hợp. Học viện đã trang bị hơn 1000

trang thiết bị thí nghiệm, hàng nghìn phương tiện đo lường phục vụ đào tạo và NCKH.

Trạm, xưởng

Phòng thí nghiệm cơ bản

Phòng thí nghiệm chuyên ngành

Trung tâm huấn luyện, thực hành

Phòng học trang bị/chuyên dùng

Biểu đồ 3.19: Hệ thống cơ sở kỹ thuật phục vụ đào tạo, nghiên cứu

(Nguồn: Đề cương tuyên truyền 50 năm Học viện Kỹ thuật Quân sự)

Các phòng thí nghiệm, phòng học chuyên dùng của HVKTQS đã tham gia tích

cực vào công tác đào tạo đại học, sau đại học và NCKH. Các cơ sở kỹ thuật được đầu

tư đã gia tăng tiềm lực KH&CN cho HVKTQS, tạo điều kiện cho các đơn vị trong Học

viện hoàn thành nhiều đề tài cấp Nhà nước, cấp Bộ, là tiền đề để các phòng thí nghiệm

được đầu tư tham gia vào công tác thẩm định, đánh giá vũ khí, trang bị kỹ thuật trong

quân đội, góp phần quan trọng nâng cao chất lượng đào tạo cả ở bậc đào tạo đại học và

sau đại học. Trình độ chuyên môn, năng lực NCKH của đội ngũ cán bộ kỹ thuật, giảng

viên, học viên đã được nâng cao qua việc xây dựng và khai thác các phòng thí nghiệm.

Nhiều công nghệ mới, các thiết bị có kỹ thuật tiên tiến đã được đội ngũ giảng viên của

Học viện từng bước làm chủ như: công nghệ mô phỏng, công nghệ gia công cơ khí

CNC… Từ đó đã xây dựng được nhiều phần mềm mô phỏng phục vụ đào tạo và NCKH.

Sử dụng hệ thống cơ sở kỹ thuật vào công tác giảng dạy đã khắc phục tình trạng học

121

chay của học viên, sinh viên. Học viên, sinh viên được tiếp xúc nhiều hơn với vũ khí,

trang bị kỹ thuật và nâng cao kỹ năng thực hành thông qua các bài thí nghiệm. Các bài

thí nghiệm chuyên ngành được bổ sung, chất lượng huấn luyện, thực hành được nâng

cao do học viên, sinh viên có điều kiện thực tập tốt hơn tại trạm, xưởng của các ngành.

Trước năm 2010, nội dung thực tập cuối khóa, thực tập tốt nghiệp của học viên, sinh

viên tại nhà máy, đơn vị gặp nhiều khó khăn, nhiều khi không thực hiện được. Đến nay,

nhờ đầu tư xây dựng cơ sở kỹ thuật nên hầu hết các khoa chuyên ngành kỹ thuật đều có

thể đảm bảo tổ chức thực tập cuối khóa cho học viên tại các trạm xưởng và phòng thí

nghiệm chuyên ngành của Học viện. Hệ thống cơ sở kỹ thuật của Học viện cơ bản đã

đáp ứng được nhiệm vụ đào tạo, NCKH của nhà trường. Tuy nhiên, đối với những

nghiên cứu chuyên sâu, những nghiên cứu hiện đại, đòi hỏi yêu cầu và tiêu chuẩn cao

thì hệ thống cơ sở kỹ thuật của HVKTQS phần nào vẫn chưa đáp ứng được.

Bên cạnh đó, hiện nay, HVKTQS cũng đã xây dựng hệ thống phòng hội thảo đáp

ứng tiêu chuẩn tổ chức các hội thảo trong nước và quốc tế. Mỗi khoa đều được trang bị

một phòng hội thảo, sinh hoạt học thuật để chủ động tổ chức các hoạt động chuyên môn.

3.2.3.4. Hệ thống thông tin Khoa học và Công nghệ

Hiện nay, HVKTQS có 1 tạp chí chuyên ngành thuộc danh mục các tạp chí được

tính điểm theo quy định của Hội đồng Chức danh Giáo sư Nhà nước. Đó là Tạp chí Khoa

học và Kỹ thuật – HVKTQS được tính 0-0,5 điểm. Đây là nơi để các nhà khoa học trong

trường công bố các công trình khoa học thường xuyên của mình. Là nơi để các nhà khoa

học tiếp cận với các nghiên cứu của nhau và sử dụng tri thức – các sản phẩm nghiên cứu -

vào quá trình giảng dạy và nghiên cứu của bản thân. Bên cạnh đó, nhà trường đã sử dụng

công nghệ thông tin để đưa các thông tin về hoạt động KH&CN lên mạng nội bộ. Mạng nội

bộ của nhà trường đã kết nối với hệ thống thông tin KH&CN của quân đội, trong đó có các

tạp chí chuyên ngành online và các thông tin về KH&CN của quốc tế, Nhà nước và Bộ

Quốc phòng. Do đó, việc tra cứu thông tin KH&CN, cũng như tiếp cận với những bài báo

của các tạp chí trong toàn quân rất thuận tiện.

Tuy nhiên, hiện nay, hệ thống thông tin KH&CN của HVKTQS còn những hạn chế

như chưa cập nhật thông tin về tên và nội dung các bài báo ISI, SCOPUS của nhà trường

lên mạng nội bộ. Hệ thống thông tin KH&CN của nhà trường chưa đưa đầy đủ thông tin về

định hướng hoạt động KH&CN của Nhà nước, quân đội; chưa đưa ra các nhu cầu thực tế

về các sản phẩm KH&CN tại các quân, binh chủng, đơn vị trong toàn quân và xã

122

hội,…khiến cho việc tiếp cận với các thông tin này của các giảng viên, nghiên cứu viên

chưa được thuận lợi và còn khó khăn. Dó đó, vẫn còn giảng viên, nghiên cứu viên chưa tiếp

cận được những thông tin quan trọng từ hệ thống thông tin KH&CN của nhà trường.

Bảng 3.11. Cán bộ nghiên cứu tiếp cận các thông tin từ hệ thống thông tin

KH&CN của nhà trường

Thông tin Tỷ lệ (%)

Định hướng nghiên cứu của Nhà nước, các Bộ, Ngành và các cơ 77,9

quan trong và ngoài quân đội

Nhu cầu thực tế về các sản phẩm KH&CN của các đơn vị trong 46,5

quân đội

Nhu cầu thực tế về các sản phẩm KH&CN của các tổ chức ngoài 24,4

quân đội

Hệ thống các đề tài nghiên cứu do cán bộ, giảng viên của nhà 60,5

trường đã và đang thực hiện

Nội dung các bài báo của cán bộ, giảng viên nhà trường đăng trên 50,0

các ấn phẩm khoa học trong và ngoài nước

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

Như vậy, kết quả khảo sát cho thấy, chưa đến 50% nhà nghiên cứu của HVKTQS

nắm được nhu cầu của các đơn vị về các sản phẩm KH&CN từ hệ thống thông tin

KH&CN của nhà trường. Và cũng chỉ có 50% số cán bộ nghiên cứu cho rằng có thể tiếp

cận được nội dung các bài báo của cán bộ, giảng viên nhà trường đăng trên các ấn phẩm

khoa học trong và ngoài nước từ hệ thống thông tin KH&CN của Học viện. Và họ cũng

cho rằng, việc cập nhật tên và nội dung các bài báo là chưa đầy đủ.

Những thông tin trên là rất quan trọng trong quá trình làm nghiên cứu vì các đề tài

NCKH cần bám sát các định hướng nghiên cứu của Nhà nước, Bộ Quốc phòng và phải

sát với nhu cầu thực tế của các đơn vị thì sản phẩm nghiên cứu mới có thể được chuyển

giao, áp dụng trong thực tiễn. Hiện nay, việc tìm hiểu định hướng, thị trường, nhu cầu của

quân đội và xã hội đối với các sản phẩm nghiên cứu hầu hết đều do các cá nhân nhà khoa

học tự thực hiện thông qua các mối quan hệ của mình nên còn nhiều khó khăn. Những

nhà nghiên cứu nào có nhiều mối quan hệ, nhiều nguồn thông tin thì sẽ dễ dàng tiếp cận

123

và đề xuất các đề tài hơn. Do đó, hầu hết các nhà nghiên cứu trẻ sẽ gặp khó khăn.

Hộp 3.2. Định hướng nghiên cứu ảnh hưởng đến xét duyệt và thực hiện đề tài

“Đề tài nghiên cứu phù hợp với định hướng nghiên cứu của các cấp sẽ có nhiều thuận

lợi trong việc xét duyệt và tổ chức thực hiện đề tài. Do đó, các nhà khoa học cần phải

nắm được các thông tin về các định hướng nghiên cứu các cấp để hình thành ý tưởng

nghiên cứu và tổ chức triển khai thực hiện đề tài” (Nam, 38 tuổi, Cán bộ quản lý)

(Nguồn: Kết quả phỏng vấn của luận án)

Bảng 3.12: Tình hình nắm thông tin định hướng nghiên cứu của Nhà nước, Bộ

Quốc phòng và các cơ quan, đơn vị của giảng viên, cán bộ nghiên cứu tại HVKTQS

Mức độ nắm được thông tin Tỷ lệ (%)

Nắm đầy đủ các định hướng nghiên cứu 36,0

Nắm được một số thông tin về định hướng nghiên cứu 54,7

Không biết các định hướng nghiên cứu các cấp 9,3

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

Việc nắm thông tin định hướng NCKH chịu ảnh hưởng nhiều của chức vụ của

người được hỏi. Những người có giữ chức vụ quản lý sẽ nắm rõ các thông tin về định

hướng nghiên cứu của Nhà nước, Bộ Quốc phòng và các cơ quan, đơn vị hơn là các cá

nhân không giữ chức vụ quản lý.

Bảng 3.13: Tỷ lệ nắm được định hướng nghiên cứu các cấp của người giữ

chức vụ và người không giữ chức vụ trong HVKTQS

Mức độ nắm được thông tin Giữ chức vụ quản lý Không giữ chức vụ

quản lý (%) (%)

29,7 Nắm đầy đủ các định hướng 47,4

nghiên cứu

59,5 Nắm được một số thông tin về 47,4

định hướng nghiên cứu

10,8 Không biết các định hướng 5,2

nghiên cứu các cấp

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

Như vậy, các cá nhân giữ chức vụ quản lý thì hầu hết đều nắm được định hướng

nghiên cứu các cấp. Cụ thể, trong số những người có chức vụ, có 47,4% nắm đầy đủ định

124

hướng nghiên cứu các cấp, 47,4% nắm được một số thông tin về định hướng nghiên cứu

và chỉ có 5,2% không biết định hướng nghiên cứu các cấp. Các cá nhân không giữ chức

vụ quản lý thì chủ yếu nắm được một số thông tin về định hướng nghiên cứu (59,5%) và

có khoảng 30% nắm được đầy đủ các định hướng nghiên cứu. Điều này là do ảnh hưởng

của vị trí công tác. Những người có chức vụ được tiếp xúc, tiếp nhận các thông tin, văn

bản để điều hành, quản lý đơn vị nên họ sẽ nắm được các định hướng nghiên cứu. Những

người không giữ chức vụ quản lý thì chủ yếu dựa vào hệ thống thông tin KH&CN của

nhà trường để nắm được định hướng nghiên cứu. Do đó, hệ thống thông tin KH&CN càng

đầy đủ, dễ tiếp cận thì sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho những nhà khoa học.

3.3. Tác động của nghiên cứu khoa học đến chất lượng đào tạo nguồn nhân lực

khoa học và công nghệ quân sự của Học viện Kỹ thuật Quân sự

3.3.1. Nghiên cứu khoa học tác động đến giảng viên và hoạt động giảng dạy

Hiện nay, đa số các giảng viên, cán bộ nghiên cứu của HVKTQS đã tham gia

đồng thời cả công việc nghiên cứu và giảng dạy. Khi tham gia đồng thời cả công việc

nghiên cứu và giảng dạy, các giảng viên, nghiên cứu viên đều có nhận định chung là

NCKH ảnh hưởng tích cực đến công tác giảng dạy và 98,8% số người được hỏi cho rằng

việc liên kết giữa NCKH và giảng dạy là cần thiết trong các trường đại học quân đội

(Biểu đồ 3.20 và Hộp 3.3).

Biểu đồ 3.20: Đánh giá của cán bộ giảng dạy về sự cần thiết của việc liên kết chặt chẽ

1,2

98,8

Có

Không

giữa hoạt động nghiên cứu và hoạt động đào tạo trong các trường đại học quân đội

125

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

Hộp 3.3. Nghiên cứu khoa học ảnh hưởng tích cực đến giảng dạy của giảng viên

“Cung cấp nhiều thông tin cụ thể, thực tiễn, làm phong phú thêm bài giảng” (Nam,

42 tuổi, Giảng viên chính)

“Hoạt động nghiên cứu có tác dụng rất tốt đối với công tác giảng dạy. Qua nghiên

cứu, giáo viên tích lũy được kinh nghiệm làm cho bài giảng phong phú hơn và cập

nhật hơn” (Nam, 45 tuổi, TS, Chủ nhiệm bộ môn)

“Hỗ trợ tích cực, đặc biệt là giảng dạy sau đại học” (Nam, 43 tuổi, Giảng viên)

“Hoạt động nghiên cứu có ý nghĩa rất lớn đối với công tác giảng dạy. Nghiên cứu

nhằm làm rõ hơn các vấn đề giữa lý luận và thực tiễn, làm sinh động thêm cho bài

giảng, tăng sự tương tác với người học, giúp người học có kiến thức thực tế, tránh lý

thuyết suông” (Nam, 43 tuổi, PGS.TS, Trưởng phòng thí nghiệm)

(Nguồn: Kết quả phỏng vấn sâu của luận án)

Hầu hết các giảng viên, nghiên cứu viên (92,2%) của HVKTQS đã sử dụng kết

quả nghiên cứu vào giảng dạy.

Biểu đồ 3.21: Tỷ lệ giảng viên, nghiên cứu viên của HVKTQS đã sử dụng

7,8

92,2

Có

Không

kết quả nghiên cứu vào giảng dạy

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

Từ phân tích kết quả nghiên cứu của HVKTQS tại mục 3.2.2. đã cho thấy,

HVKTQS đã thực hiện một khối lượng khá lớn các công trình nghiên cứu và hàng năm

có nhiều sản phẩm nghiên cứu được công bố. Việc thực hiện các hoạt động nghiên cứu

đã giúp nâng cao chất lượng, trình độ, kỹ năng của đội ngũ giảng viên, hướng tới đạt được

các chuẩn mực của giảng viên quốc tế. Điều này, được thể hiện và khẳng định qua các sản

126

phẩm nghiên cứu của đội ngũ giảng viên HVKTQS như: số lượng đề tài nghiên cứu đã

thực hiện, các bài báo đã công bố, đặc biệt là các bài báo quốc tế, các bài báo ISI/SCOPUS,

số lượng văn bằng sáng chế được cấp, các giải thưởng NCKH.

Biểu đồ 3.22: Các sản phẩm nghiên cứu của đội ngũ giảng viên HVKTQS

4000

3715

3500

3000

2500

2000

1500

1096

982

1000

409

500

Số lượng đề tài nghiên cứu

Số lượng bài báo trong nước

Số lượng bài báo quốc tế

Số lượng bài báo ISI,SCOPUS

Số bằng sáng chế, giải pháp hữu ích

giai đoạn 2010-2019

(Nguồn: Kết quả thống kê của luận án)

Các giải thưởng NCKH là sự ghi nhận kết quả nghiên cứu của giảng viên, nghiên

cứu viên HVKTQS và đồng thời cũng thể hiện và khẳng định trình độ của đội ngũ giảng

viên. Trong thời gian qua, HVKTQS đã có 07 giải thưởng Hồ Chí Minh, 06 giải thưởng

VIFOTEC, 57 giải thưởng tuổi trẻ sáng tạo trong quân đội, 35 bằng khen của Bộ Quốc

phòng, Bộ Tổng Tham mưu dành cho các tập thể và cá nhân có thành tích tốt trong NCKH.

Sự tác động của NCKH đến hoạt động giảng dạy của giảng viên còn được thể hiện

thông qua việc viết giáo trình, tài liệu, bài thí nghiệm phục vụ hoạt động đào tạo và hướng

dẫn sinh viên, học viên NCKH, làm khóa luận, luận văn và luận án tốt nghiệp.

3.3.2. Nghiên cứu khoa học tác động đến giáo trình, tài liệu, học cụ

NCKH đã có nhiều ảnh hưởng tích cực đến hoạt động giảng dạy của các giảng

viên trong HVKTQS. Các giảng viên đã sử dụng các kết quả NCKH để đề xuất thay đổi

chương trình đào tạo; viết mới, bổ sung giáo trình, tài liệu tham khảo, bài thí nghiệm,

thực hành; hướng dẫn học viên, sinh viên NCKH và hướng dẫn khóa luận tốt nghiệp,

127

luận văn cao học và luận án tiến sĩ…

Bảng 3.14: Các giảng viên, nghiên cứu viên ở HVKTQS sử dụng kết quả

NCKH vào công tác giảng dạy

Hoạt động Tỷ lệ (%)

Hướng dẫn luận án, luận văn, khóa luận tốt nghiệp 76,7

Hướng dẫn sinh viên, học viên NCKH 64,0

Xây dựng các bài thí nghiệm, thực hành 45,3

Viết mới, bổ sung bài giảng 36,0

Đổi mới phương pháp giảng dạy 29,1

Viết mới giáo trình, tài liệu tham khảo 27,9

Đề xuất thay đổi, bổ sung các môn học, học phần 23,3

Sửa đổi, bổ sung giáo trình, tài liệu tham khảo 22,1

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

Như vậy, kết quả NCKH được các giảng viên HVKTQS sử dụng nhiều nhất vào

việc hướng dẫn luận án, luận văn, khóa luận tốt nghiệp (76,7%) và hướng dẫn học viên,

sinh viên NCKH (64%). Do đó, mặc dù số lượng học viên, sinh viên, nghiên cứu sinh

của nhà trường tốt nghiệp hàng năm là khá lớn, nhưng HVKTQS vẫn luôn chủ động

được đội ngũ cán bộ hướng dẫn khóa luận, luận văn, luận án với chất lượng cao và cập

nhật trình độ KH&CN tiên tiến trên thế giới.

Bảng 3.15: Số lượng học viên đào tạo cao học và đào tạo nghiên cứu sinh

của HVKTQS giai đoạn 2010-2019

Giai đoạn Đào tạo nghiên cứu sinh Đào tạo cao học

2010-2015 263 4082

2015-2019 224 2504

(Nguồn: [HVKTQS,2015]; Báo cáo kết quả đào tạo của HVKTQS)

Việc sử dụng kết quả NCKH vào xây dựng các bài thí nghiệm, thực hành và viết

mới, bổ sung bài giảng cũng được chú ý, thực hiện khá nhiều với tỷ lệ lần lượt là 45,3%

và 36%. Trong giai đoạn 2010-2015, Học viện đã xây dựng mới trên 237 bài thí nghiệm

để đưa vào giảng dạy. Từ đó, học viên không còn phải học chay, mà đã có sự kết hợp

giữa lý thuyết và thí nghiệm thực hành để tiếp thu một cách chủ động, trực quan và rèn

128

kỹ năng thực hành.

Bên cạnh đó, các kết quả NCKH cũng được các giảng viên sử dụng vào việc thay

đổi chương trình giảng dạy (23,3%), viết mới bổ sung giáo trình, tài liệu tham khảo

(27,9%), sửa đổi, bổ sung giáo trình, tài liệu tham khảo (22,1%) và đổi mới phương

pháp giảng dạy (29,1%). Trong giai đoạn 2010-2017, HVKTQS đã biên soạn 245 giáo

trình, tài liệu tham khảo mới. Các giáo trình, tài liệu tham khảo được viết mới, sửa đổi

bổ sung là kết quả của cả một quá trình nghiên cứu, tích lũy của các giảng viên

HVKTQS. Là một trường đào tạo trong lĩnh vực kỹ thuật quân sự của Việt Nam nên hệ

thống giáo trình, tài liệu tham khảo sẽ có những đặc trưng riêng và cần được viết riêng

cho từng chương trình đào tạo. Do đó, việc biên soạn các giáo trình, tài liệu tham khảo

cho các học phần và các chương trình đào tạo là rất quan trọng và cần thiết đối với nhà

trường. Trong giai đoạn 2010-2017, HVKTQS cũng đã mở mới 07 ngành đào tạo và xây

dựng mới 12 chuyên ngành. Các ngành đào tạo mới, các chuyên ngành đào tạo mới là

kết quả của quá trình nghiên cứu, tìm tòi, sáng tạo và là sản phẩm của các đề tài, công

trình nghiên cứu. Ví dụ, chương trình đào tạo “Bồi dưỡng sau đại học về Quản lý

KH&CN” dành cho cán bộ Quản lý khoa học quân sự được sửa đổi, bổ sung trên cơ sở

kết quả đề tài nghiên cứu cấp Học viện: “Nghiên cứu đổi mới chương trình, nội dung

bồi dưỡng Sau đại học về Quản lý KH&CN”. Hay chương trình đào tạo cao học Quản

lý KH&CN đã được sửa đổi và bổ sung trên cơ sở kết quả đề tài nghiên cứu cấp ngành:

“Nghiên cứu đổi mới chương trình và phương pháp đào tạo cao học chuyên ngành quản

lý KH&CN đáp ứng yêu cầu cải cách giáo dục của Nhà nước”. Kết quả nghiên cứu đã

chỉ ra những điểm chưa hợp lý, không còn phù hợp với điều kiện thực tiễn của chương

trình cũ và những yêu cầu mới của thực tế, của các đơn vị sử dụng nhân lực đối với

chương trình đào tạo để đề xuất sửa đổi chương trình đào tạo cho phù hợp. Trên cơ sở

đó, chương trình đào tạo mới đã bỏ một số học phần không còn phù hợp, sửa đổi tên

một số học phần, thay đổi thời lượng của một số học phần cho phù hợp và đặc biệt bổ

sung một số học phần mới đáp ứng yêu cầu mới của thực tiễn và phù hợp với trình độ

129

KH&CN tiên tiến của thế giới.

Biểu đồ 3.23. Số lượng ngành đào tạo, chuyên ngành đào tạo, giáo trình, tài liệu,

bài thí nghiệm mới được biên soạn cho đào tạo đại học trong giai đoạn 2010-2017

245

237

250

200

150

100

12

7

Số ngành đào tạo mới

Số chuyên ngành đào tạo mới

Số bài thí nghiệm được xây dựng mới

Số giáo trình, tài liệu được biên soạn mới

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

Việc sử dụng kết quả NCKH vào công tác đào tạo của các giảng viên HVKTQS

còn được thể hiện ở số lượng sản phẩm đào tạo từ các đề tài nghiên cứu của họ. Tính

đến nay, trung bình mỗi giảng viên HVKTQS có 0,5 nghiên cứu sinh, 2,74 học viên cao

học và 4,14 học viên đại học là sản phẩm đào tạo từ các công trình nghiên cứu của mình.

Biểu đồ 3.24: Sản phẩm đào tạo từ các công trình NCKH tính trung bình

4,5

4,14

3,5

2,74

2,5

1,5

0,5

Nghiên cứu sinh

Cao học

Đại học

cho một giảng viên HVKTQS

130

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

Như vậy, chúng ra thấy rằng, số lượng sản phẩm đào tạo từ các đề tài nghiên cứu

tính trung bình cho 1 giảng viên HVKTQS còn khá ít. Bên cạnh đó, việc có sản phẩm

đào tạo gắn với các công trình nghiên cứu tập trung ở một bộ phận nhỏ cán bộ giảng

viên, nghiên cứu viên.

Bảng 3.16: Tỷ lệ cán bộ, giảng viên chưa có sản phẩm đào tạo gắn với

các đề tài nghiên cứu

Nội dung Tỷ lệ (%)

Giảng viên chưa có nghiên cứu sinh là sản phẩm của đề tài nghiên cứu 75,6

Giảng viên chưa có học viên cao học là sản phẩm của đề tài nghiên cứu 36,0

Giảng viên chưa có sinh viên đại học là sản phẩm của đề tài nghiên cứu 44,2

(Nguồn: Kết quả khảo sát của luận án)

Theo kết quả khảo sát, có tới 75,6% số giảng viên chưa có nghiên cứu sinh là sản

phẩm đào tạo gắn với các đề tài nghiên cứu của mình, 36% số giảng viên chưa có học

viên cao học là sản phẩm đào tạo gắn với các đề tài nghiên cứu, và 44,2% số giảng viên

chưa có học viên, sinh viên đại học là sản phẩm đào tạo gắn với các đề tài nghiên cứu

của mình. Điều đó cho thấy, việc gắn kết và huy động học viên, nghiên cứu sinh tham

gia trực tiếp vào quá trình thực hiện các nghiên cứu cùng với giảng viên là chưa cao.

3.3.3. Tác động của nghiên cứu khoa học đối với học viên

NCKH của học viên, sinh viên là hoạt động điển hình cho việc gắn kết NCKH và

đào tạo. HVKTQS là một trong các trường đại học có truyền thống về NCKH của học

viên, sinh viên (hoạt động này được triển khai từ năm 1979). Trong giai đoạn 2010 –

2019, các giảng viên của HVKTQS đã hướng dẫn 1886 đề tài NCKH của học viên (Biểu

đồ 3.25). Nhiều công trình nghiên cứu của học viên, sinh viên đã nhận được các giải thưởng

nghiên cứu khoa học của quân đội và của đất nước. Trong thời gian qua, học viên, và sinh

viên HVKTQS đã đạt được: 05 giải nhì, 04 giải ba, 02 giải khuyến khích tại giải thưởng

“Sáng tạo Kỹ thuật VIFOTEC”; 05 giải nhất, 10 giải nhì, 18 giải ba, 21 giải khuyến khích

tại giải thưởng “Tuổi trẻ sáng tạo trong quân đội”. Bên cạnh đó, học viên, sinh viên

HVKTQS còn tích cực tham gia vào hoạt động thi Olimpic sinh viên toàn quốc các môn

học và đạt được thành tích tốt với: 28 giải nhất, 16 giải nhì, 18 giải ba (đồng đội); 05 giải

đặc biệt, 64 giải nhất, 120 giải nhì, 138 giải ba, và 150 giải khuyến khích (cá nhân)

131

[HVKTQS, 2019]. Đặc biệt, các học viên của HVKTQS đã giành 02 chức vô địch “Cuộc

đua số 2017 và 2019 trong tổng số 03 lần giải được tổ chức. Cuộc đua số là cuộc thi lập

trình công nghệ thường niên do Tập đoàn FPT tổ chức dành cho các sinh viên yêu thích

công nghệ trên toàn quốc, được sự bảo trợ của Bộ KH&CN, sự đồng hành của 02 nhà tài

trợ: Tập đoàn HP và Lenovo.

235

250

216

214

204

187

200

175

165

151

150

100

2011

2012

2013

2014

2016

2017

2018

2019

2015 Năm

Biểu đồ 3.25: Số lượng đề tài NCKH của học viên HVKTQS giai đoạn 2010-2019

(Nguồn: [HVKTQS, 2015]; Báo cáo kết quả hoạt động KH&CN của HVKTQS)

Với sự nỗ lực của thầy và trò trong quá trình học tập, kết hợp với những ảnh

hưởng tích cực của NCKH, các học viên của HVKTQS đã đạt được kết quả học tập khá

tốt. Điều này một phần được thể hiện trong kết quả học tập của học viên khi tốt nghiệp.

Khá

Trung bình khá

Trung bình

Xuất sắc, Giỏi

2,2

33,7

Biểu đồ 3.26: Xếp loại học lực của học viên quân sự HVKTQS giai đoạn 2010-2018 (%)

(Nguồn: [HVKTQS, 2015; HVKTQS, 2019])

132

NCKH không chỉ giúp cho học viên nắm vững kiến thức hơn, đạt kết quả học tập

tốt hơn, luôn gắn kiến thức trên giảng đường với thực tiễn, mà còn giúp họ trưởng thành

hơn rất nhiều về khả năng tư duy, phát hiện vấn đề và chủ động giải quyết các vấn đề

mới đặt ra một cách tốt nhất và tự tin trình bày quan điểm của mình.

Hộp 3.4. Đánh giá của học viên về vai trò của NCKH

“Trong quá trình học tập đại học, tôi nhận thấy hoạt động NCKH có vai trò hết sức

quan trọng, giúp cho học viên, sinh viên phát triển và trưởng thành hơn về nhiều khía

cạnh, nhất là rèn luyện tính chủ động trong học tập, hình thành nên cách thức phát

hiện vấn đề, cách giải quyết vấn đề và trình bày sao cho logic và hợp lí nhất.” (Nam,

21 tuổi, Học viên)

(Nguồn: Kết quả phỏng vấn sâu của luận án)

Các nghiên cứu sinh và học viên cao học cũng đóng góp tích cực vào NCKH của

nhà trường như: viết báo đăng trên các tạp chí khoa học, tham gia hội nghị NCKH của

các nhà nghiên cứu trẻ và trực tiếp tham gia các đề tài NCKH các cấp. Việc tham gia

NCKH vừa là yêu cầu bắt buộc đối với nghiên cứu sinh, nhưng đồng thời cũng nâng cao

trình độ và kỹ năng của nghiên cứu sinh, theo các tiêu chuẩn chung của quốc tế (Bảng

3.17 và Hộp 3.5).

Bảng 3.17: Số lượng công bố khoa học của nghiên cứu sinh tại HVKTQS

trong giai đoạn 2015-2018

Năm Tổng số bài báo, Số công trình Số công trình

công trình khoa học công bố bằng thuộc danh mục

tiếng Anh ISI-SCOPUS

193 39 8 2015

272 57 12 2016

212 35 8 2017

198 31 16 2018

(Nguồn: Báo cáo kết quả đào tạo và rút kinh nghiệm công tác đào tạo nghiên

133

cứu sinh trong những năm gần đây của HVKTQS)

Hộp 3.5. Đánh giá của học viên cao học và nghiên cứu sinh về vai trò của NCKH

trong đào tạo sau đại học

“Nghiên cứu khoa học thực sự là cần thiết và quan trọng trong đào tạo đại học và

đặc biệt là đào tạo sau đại học. Nghiên cứu khoa học giúp cho người học làm chủ

được tri thức và khám phá ra những cái mới, sáng tạo ra những sản phẩm mới. Trên

cơ sở đó, họ sẽ có những công bố trên các ấn phẩm khoa học, đặc biệt là các ấn phẩm

khoa học uy tín trên thế giới, đảm bảo chất lượng đào tạo sau đại học phù hợp với

các tiêu chuẩn chung của thế giới” (Nữ, 33 tuổi, Nghiên cứu sinh)

“Nghiên cứu khoa học sẽ giúp học viên hình thành và rèn luyện được nhiều kỹ năng

nghiên cứu. Khi tham gia nghiên cứu khoa học với giáo viên hướng dẫn, tôi đã học

hỏi được nhiều kinh nghiệm và kỹ năng nghiên cứu từ thầy giáo của mình. Điều đó,

giúp ích rất nhiều cho tôi trong quá trình học tập, làm luận văn và cả trong công việc”

(Nam, 30 tuổi, Học viên cao học)

(Nguồn: Kết quả phỏng vấn của luận án)

Các đơn vị thực hiện tốt NCKH thì cũng có xếp loại học lực của học viên đào tạo

tốt. K1, K2, K8, V2 là những đơn vị có hoạt động nghiên cứu mạnh mà chúng ta đã phân

tích ở trên thì cũng có kết quả đào tạo nổi trội hơn các đơn vị khác.

Bảng 3.18: Xếp loại kỹ sư dân sự tốt nghiệp các ngành đào tạo của các đơn

vị trong HVKTQS giai đoạn 2014-2017 (%)

Ngành đào tạo Khoa đào tạo Xếp loại tốt nghiệp

Xuất Giỏi Khá TB khá Trung

sắc bình

0,0 7,0 74,4 16,3 2,3 K1 Công nghệ kỹ

thuật hóa học

0,76 13,1 56,6 14,4 15,2 K2 Công nghệ thông

tin

K7 0,0 1,2 43,2 18,2 37,5 Kỹ thuật cơ điện

tử

134

K4 0,0 3,1 42,7 26,3 27,9 Kỹ thuật cơ khí

K8 + K9 0 6,9 54,4 16,1 22,6 Kỹ thuật điện,

điện tử

V2 0,24 2,2 41,2 16,8 39,5 Kỹ thuật xây

dựng

(Nguồn: Kết quả thống kê của luận án)

Bên cạnh đó, chất lượng đào tạo của Học viện còn được phản ánh qua đánh giá

của các đơn vị sử dụng sản phẩm đào tạo. Trong công tác đào tạo và NCKH, Học viện

luôn quan tâm chú trọng đến nhu cầu, lợi ích của các bên liên quan và cố gắng để đáp

ứng được các nhu cầu một cách tốt nhất. Do đó, nhà trường đã luôn nhận được sự tín

nhiệm, đánh giá cao của các đơn vị sử dụng sản phẩm đào tạo, NCKH và các đối tác

trong và ngoài nước. Các mối quan hệ đào tạo, hợp tác NCKH của Nhà trường với các

đơn vị trong và ngoài quân đội, trong và ngoài nước ngày càng được củng cố và mở

rộng. Nhằm đánh giá sâu sát hơn chất lượng đào tạo, Học viện đã tổ chức lấy ý kiến

đánh giá của các đơn vị sử dụng học viên đã tốt nghiệp từ nhà trường. Qua phân tích các

ý kiến phản hồi, hầu hết các cơ quan, đơn vị quân đội đều có đánh giá chung là chương

trình và chất lượng đào tạo của Nhà trường cơ bản đáp ứng tốt các yêu cầu, nhiệm vụ

chiến đấu và sẵn sàng chiến đấu của đơn vị quân đội. Đội ngũ kỹ sư quân sự của Học

viện ra trường về các cơ quan, đơn vị trong toàn quân có trình độ chuyên môn tốt, quản

lý, khai thác và làm chủ được vũ khí trang bị, khí tài mới tại đơn vị, hoàn thành tốt chức

trách, nhiệm vụ trên các cương vị công tác.

3.4. Nhận xét về chức năng nghiên cứu khoa học của Học viện Kỹ thuật Quân sự

3.4.1. Những kết quả đã đạt được

Như vậy, trong giai đoạn vừa qua, hoạt động KH&CN của HVKTQS đã đạt được

nhiều kết quả, thành tựu. Số lượng đề tài nghiên cứu các cấp đã thực hiện là khá lớn và

tăng nhiều so với giai đoạn trước đó, trong đó, có nhiều đề tài thuộc các dự án, chương

trình lớn của Nhà nước và Quân đội. Cụ thể, trong giai đoạn 2013-2019, nhà trường đã

thực hiện 982 đề tài nghiên cứu, trong đó có: 713 đề tài cấp cơ sở, 117 đề tài cấp Bộ, 138

đề tài cấp Nhà nước (trong đó có 52 đề tài Nafosted). Số lượng đề tài nghiên cứu thực

hiện hàng năm lớn và tăng lên trong những năm gần đây: năm 2013 thực hiện 109 đề tài,

135

2014 thực hiện 116 đề tài, 2015 thực hiện 124 đề tài, 2016 thực hiện 188 đề tài, 2017 thực

hiện 155 đề tài, năm 2018 thực hiện 177 đề tài, năm 2019 thực hiện 130 đề tài.

Số lượng bài báo khoa học được công bố ở các tạp chí chuyên ngành trong và

ngoài nước đều tăng khá nhiều, trong đó đặc biệt là sự gia tăng số bài công bố trên các

tạp chí ISI và SCOPUS. Trong giai đoạn 2010 – 2019, đội ngũ cán bộ HVKTQS đã công

bố 3715 bài báo khoa học trên các tạp chí trong nước và 1096 bài báo khoa học trên các

tạp chí quốc tế. Như vậy, tính trung bình, mỗi năm các nhà khoa học của HVKTQS công

bố 412 bài báo trong nước và 121 bài báo quốc tế. Số lượng bài báo SCOPUS và ISI

tăng lên theo hằng năm. Trong 5 năm gần đây (2015-2019), HVKTQS đã có 409 bài

báo đăng trên các tạp chí thuộc danh mục ISI và SCOPUS.

Số lượng bài viết tham gia các hội thảo trong nước và quốc tế của đội ngũ giảng

viên của HVKTQS cũng tương đối nhiều. Từ năm 2015-2017, Học viện đã có 431 bài

viết tham gia hội thảo trong nước và 253 bài viết tham gia hội thảo quốc tế.

Chất lượng đề tài, nhiệm vụ KH&CN các cấp được chú trọng, đã có nhiều sản

phẩm nộp đơn đăng ký và được cấp bằng độc quyền sáng chế và bằng độc quyền giải

pháp hữu ích. Từ năm 2007 đến 5/2018, HVKTQS đã có 21 đơn đăng ký sáng chế được

nộp, 5 bằng độc quyền sáng chế và 2 bằng độc quyền giải pháp hữu ích được cấp. Nhiều

sản phẩm, dịch vụ được các đơn vị trong toàn quân đón nhận và đưa vào sử dụng có

hiệu quả, phục vụ quốc phòng, an ninh và phát triển kinh tế xã hội.

NCKH của Học viện đã gắn kết được với việc xây dựng đội ngũ và đào tạo nguồn

nhân lực, xây dựng nguồn lực KH&CN cho đơn vị, Quân đội và Đất nước. NCKH đã

hỗ trợ tích cực cho đào tạo, nâng cao trình độ, kỹ năng cho giảng viên, phát triển chương

trình đào tạo, giáo trình, tài liệu tham khảo phục vụ đào tạo, phát triển các tri thức và kĩ

năng cho học viên đáp ứng các yêu cầu của người quân nhân trong bối cảnh hội nhập

quốc tế. Kết quả đào tạo của Nhà trường trong giai đoạn 2010-2018 khá tốt, với 33,7%

học viên quân sự xếp loại giỏi, xuất sắc; 52% xếp loại khá, 12% xếp loại trung bình khá

và 2,2% xếp loại trung bình. NCKH của học viên, sinh viên khá sôi nổi với số lượng đề

tài ngày càng tăng và chất lượng đề tài được khẳng định với nhiều giải thưởng NCKH.

Học viên sau khi tốt nghiệp về nhận nhiệm vụ tại các đơn vị được đánh giá tốt về năng

136

lực chuyên môn, khả năng đáp ứng các yêu cầu thực tiễn.

3.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân

Bên cạnh những kết quả đáng ghi nhận đã đạt được, chức năng NCKH của

HVKTQS cũng vẫn còn những hạn chế, cần được quan tâm, điều chỉnh để chức năng

này ngày càng hoàn thiện. Cụ thể:

- Kết quả NCKH tuy đã tăng trưởng nhưng vẫn chưa tương xứng với năng lực

đội ngũ nhân lực KH&CN của Học viện. Vẫn còn những giảng viên, nghiên cứu viên

chưa thực sự quan tâm, tâm huyết với NCKH.

- Có sự chênh lệch trong NCKH giữa các đơn vị trong HVKTQS. Sự chênh lệch này

thể hiện ở kết quả NCKH của các đơn vị. Có những đơn vị rất mạnh trong NCKH nhưng

bên cạnh đó, vẫn còn có đơn vị chưa tâm huyết với nhiệm vụ này, kết quả nghiên cứu chưa

cao, trong đó có cả viện nghiên cứu. Vì vậy, nhà trường cần có sự quan tâm, tìm hiểu và có

chính sách tác động phù hợp để đẩy mạnh NCKH ở tất cả các đơn vị trong toàn trường.

- Cán bộ, giảng viên có trình độ TS trở lên chiếm tỷ lệ chưa cao (34,2%). Số

lượng GS, PGS cũng chưa nhiều. Tỷ lệ nhân lực KH&CN có trình độ đại học của Học

viện vẫn còn khá lớn (gần 22,4%).

- Hoạt động nghiên cứu tập trung ở đội ngũ trung niên. Độ tuổi hoạt động NCKH

mạnh nhất là từ 35-45 tuổi – đây là độ tuổi ổn định về công việc, cuộc sống và trình độ

chuyên môn nên có kết quả NCKH cao nhất. Đội ngũ trẻ chưa tích cực, chưa khẳng định

được vai trò trong NCKH. Họ thường đóng vai trò là người tham gia, thực hiện các công

việc do trưởng nhóm, chủ nhiệm đề tài phân công. Số lượng cán bộ nghiên cứu trẻ giữ

vai trò là chủ nhiệm đề tài các cấp vẫn ít, đặc biệt là các đề tài cấp ngành trở lên.

- Hệ thống thông tin KH&CN chưa đề cập đầy đủ các thông tin về hoạt động

KH&CN của nhà trường, của quân đội nên vẫn chưa tạo được điều kiện thuận lợi tối ưu

cho cán bộ trong quá trình thực hiện nghiên cứu, tìm kiếm thông tin, tài liệu nghiên cứu.

Cụ thể, hệ thống thông tin KH&CN của nhà trường chưa cung cấp được đầy đủ định

hướng nghiên cứu của Nhà nước, của Quân đội; chưa cung cấp được đầy đủ thông tin

về nhu cầu của các đơn vị trong quân đội đối với các sản phẩm KH&CN; chưa cung cấp

đầy đủ các nội dung bài báo khoa học của cán bộ, giảng viên trong trường,…

- Nguồn kinh phí đầu tư dài hạn cho các hướng nghiên cứu còn thiếu. Điều này

137

gây ra những khó khăn cho những nhà nghiên cứu khi triển khai các hướng nghiên cứu

lâu dài. Bên cạnh đó, chính sách hỗ trợ đối với các công bố khoa học còn thấp.

- Trang thiết bị nghiên cứu, thí nghiệm, thực hành ở một số lĩnh vực, chuyên

ngành còn lạc hậu, thiếu trang thiết bị hiện đại để phục vụ những nghiên cứu, phép đo

thí nghiệm tiên tiến, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

- Các nhóm nghiên cứu còn những điểm chưa phù hợp để hoạt động hiệu quả và

thành công như: thiếu người lãnh đạo học thuật giỏi, tâm huyết, tích cực; trong trao đổi

chuyên môn vẫn còn sự phân biệt vị trí, vai trò, chức vụ giữa các thành viên trong nhóm…

- Nhiều thủ tục hành chính trong quá trình làm nghiên cứu, đặc biệt là khâu quyết

toán đề tài. Đây là khó khăn không chỉ những nhà nghiên cứu của HVKTQS gặp phải mà

là khó khăn chung của các nhà nghiên cứu ở Việt Nam hiện nay. Theo kết quả khảo sát

của đề tài, có tới 74,4% cán bộ nghiên cứu của Học viện đang gặp phải khó khăn này.

- Lượng sinh viên, học viên sau đại học gắn với các chương trình, đề tài nghiên

cứu còn ít.

- Nhiều sản phẩn nghiên cứu mới dừng ở sản phẩm mẫu, chưa hoàn thiện để đưa

vào sử dụng, phục vụ quân đội và chuyển giao vào thị trường. Tỷ lệ sản phẩm nghiên

cứu đưa vào ứng dụng, phục vụ quân đội và xã hội chưa cao.

3.4.3. Phân tích SWOT đối với chức năng nghiên cứu khoa học của Học viện Kỹ

thuật Quân sự

Qua phân tích, đánh giá thực trạng cho thấy, NCKH của HVKTQS có khá nhiều

điểm mạnh với những kết quả khá tốt. Bên cạnh đó, chức năng này vẫn còn những hạn chế,

những điểm yếu cần khắc phục. Trong quá trình hội nhập hiện nay, NCKH của HVKTQS

cũng đang có nhiều cơ hội để hợp tác với các đối tác trong và ngoài nước để phát triển,

nhưng cũng phải đối mặt với nhiều nguy cơ, thách thức. Dựa trên kết quả đã phân tích,

chúng ta có bảng phân tích SWOT đối với chức năng NCKH của HVKTQS như sau:

Bảng 3.19: Phân tích SWOT đối với chức năng NCKH của HVKTQS

S: Điểm mạnh W: Điểm yếu

- Kết quả nghiên cứu hàng năm khá tốt: - Hoạt động nghiên cứu đang tập trung

số lượng đề tài nghiên cứu, số bài báo nhiều vào nghiên cứu ứng dụng, nghiên

đăng trên tạp chí trong nước và quốc tế cứu cơ bản chưa phát triển và chưa được

138

khá nhiều; quan tâm nhiều;

- Nhiều sản phẩm nghiên cứu đã nộp đơn - Số lượng công trình nghiên cứu cùng

đăng ký sáng chế và có những sản phẩm phối hợp, hợp tác với các viện nghiên cứu,

đã được cấp bằng độc quyền sáng chế và các trường đại học nước ngoài chưa

bằng độc quyền giải pháp hữu ích; nhiều;

- Đã có nhiều sản phẩm được áp dụng hiệu - Hoạt động nghiên cứu có sự chênh lệch

quả vào thực tiễn hoạt động của các đơn giữa các đơn vị;

vị trong và ngoài quân đội, khẳng định - Tỷ lệ giảng viên có học hàm giáo sư, phó

thương hiệu; giáo sư chưa cao;

- Thực hiện các dịch vụ KH&CN mang lại - Trình độ ngoại ngữ (tiếng Anh) của

nguồn thu cho HVKTQS và các cá nhân giảng viên chưa cao, chưa đồng đều nên

thực hiện; còn khó khăn trong hợp tác và cùng

- Nguồn nhân lực KH&CN được đào tạo nghiên cứu với các đối tác nước ngoài;

bài bản, có trình độ. Tỷ lệ giảng viên có - Đội ngũ giảng viên trẻ tham gia nghiên

trình độ tiến sĩ khá cao so với mức trung cứu chưa mạnh;

bình của cả nước; - Hệ thống thông tin KH&CN còn thiếu,

- NCKH đã gắn với đào tạo và tác động chưa hỗ trợ tích cực cho hoạt động

tích cực đến hoạt động đào tạo. KH&CN.

- Lượng sinh viên, học viên sau đại học gắn

với các chương trình, đề tài nghiên cứu còn ít.

- Tỷ lệ sản phẩm nghiên cứu hoàn thiện,

đưa vào ứng dụng, chuyển giao cho các

đơn vị, tổ chức trong và ngoài quân đội

chưa cao.

O: Cơ hội T: Thách thức

- Nhà nước, Bộ Quốc phòng khuyến khích - Kinh phí nghiên cứu còn thấp;

các trường đại học, trong đó có HVKTQS - Nhiều thủ tục hành chính trong quá trình

tích cực tham gia vào hoạt động KH&CN; làm nghiên cứu;

- Nhà nước, Bộ Quốc phòng cho phép - Yêu cầu về trình độ chuyên môn, ngoại

tham gia hợp tác với nước ngoài, đặc biệt ngữ, kỹ năng hợp tác quốc tế cao đối với

139

trong hoạt động nghiên cứu để tiếp cận, của giảng viên, nghiên cứu viên;

làm chủ KH&CN hiện đại, tiên tiến; làm - Quy định trong lĩnh vực quân sự yêu cầu

chủ, sáng tạo ra các trang thiết bị, vũ khí rất khắt khe và chặt chẽ nên sẽ khó khăn

hiện đại, công nghệ cao; trong việc hợp tác với đối tác nước ngoài.

- Đã xây dựng mối quan hệ hợp tác với

khá nhiều trường đại học, viện nghiên cứu

trên thế giới;

- Hướng hợp tác nghiên cứu tập trung vào

các lĩnh vực tiên tiến, lĩnh vực mới.

(Nguồn: Kết quả phân tích của luận án)

3.5. Tiểu kết chương 3

Trong chương 3 đã phân tích thực trạng thực hiện chức năng NCKH của HVKTQS

trong thời gian qua. Kết quả cho thấy, HVKTQS đã thực hiện khá tốt chức năng NCKH,

đã có nhiều sản phẩm phục vụ cho quân đội và sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.

Đặc biệt, NCKH của HVKTQS đã có những tác động tích cực đối với hoạt động đào tạo,

góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, cung cấp nguồn nhân lực KH&CN chất lượng cao

cho quân đội và cho đất nước. Điều này được thể hiện cụ thể ở các khía cạnh: nâng cao

trình độ của đội ngũ giảng viên theo những chuẩn mực chung của thế giới; gia tăng số

lượng và chất lượng chương trình đào tạo, giáo trình, tài liệu tham khảo, học cụ; nâng cao

trình độ và kỹ năng cho học viên. Trong quá trình hội nhập quốc tế hiện nay, NCKH của

HVKTQS cũng có nhiều cơ hội để phát triển: Nhà nước và Bộ Quốc phòng khuyến khích

và sẵn sàng tạo cơ hội, điều kiện, đã xây dựng được mối quan hệ hợp tác với nhiều đối

tác trên thế giới... Bên cạnh đó, NCKH của HVKTQS hiện nay còn những hạn chế và

đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong quá trình hội nhập: còn hạn chế về các nguồn

lực nghiên cứu, nhiều thủ tục hành chính trong quá trình nghiên cứu, yếu tố đặc thù quân

sự...

Kết quả khảo sát thực tế đã cung cấp những luận cứ thực tiễn, làm cơ sở cho việc

đề xuất những giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện chức năng NCKH của HVKTQS,

giúp nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN quân sự trong bối cảnh hội

140

nhập quốc tế.

Chương 4

GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NHẰM

NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC KHOA HỌC VÀ

CÔNG NGHỆ QUÂN SỰ CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUÂN ĐỘI

4.1. Yêu cầu khách quan và các yếu tố chi phối việc hoàn thiện chức năng nghiên

cứu khoa học của các trường đại học quân đội

Trong các chương trước, tác giả luận án đã trình bày cơ sở lý luận và thực trạng

thực hiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội (qua trường hợp cụ thể của

Học viện Kỹ thuật quân sự), đây là những cơ sở quan trọng để đề xuất các giải pháp

hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội. Tuy nhiên, để đề xuất

được các giải pháp cụ thể, có tính khả thi cao, trong phần này tác giả luận án sẽ tiến

hành phân tích các yêu cầu khách quan và các yếu tố chi phối đến việc hoàn thiện chức

năng NCKH của các trường đại học quân đội, làm cơ sở cho việc đề xuất các nhóm giải

pháp trong các mục tiếp theo của Chương 4.

4.1.1. Yêu cầu khách quan của việc hoàn thiện chức năng nghiên cứu khoa học của

các trường đại học quân đội

4.1.1.1. Xuất phát từ yêu cầu của xã hội đối với các trường đại học quân đội

Xã hội ngày càng đặt ra những yêu cầu cao, khắt khe đối với hoạt động của các

trường đại học, trong đó có các trường đại học quân đội nhằm sử dụng hiệu quả các

nguồn lực của xã hội.

Thứ nhất là yêu cầu về chất lượng đào tạo, đặc biệt là vấn đề chuẩn đầu ra của

nguồn nhân lực do các trường đào tạo. Như ở trên đã phân tích, NCKH ảnh hưởng rất

tích cực đến chất lượng đào tạo của các trường đại học. NCKH sẽ giúp cho các trường

đại học quân đội đào tạo được nguồn nhân lực năng động, sáng tạo, biết khám phá và

tìm biện pháp thích ứng với tương lai luôn biến đổi, có kiến thức chuyên môn sát với

thực tiễn và có khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn để xã hội không phải đào tạo

lại, tránh lãng phí nguồn lực.

Thứ hai, các trường đại học là nơi tập trung đội ngũ nhân lực KH&CN có trình

độ cao chiếm tỷ lệ lớn so với các ngành nghề khác, đặc biệt là đội ngũ giảng viên. Đội

141

ngũ này vừa có khả năng giảng dạy, vừa có khả năng nghiên cứu. Nếu các giảng viên

chỉ tập trung chủ yếu cho hoạt động đào tạo mà chưa quan tâm, chú trọng đến công tác

NCKH và cung cấp các dịch vụ đáp ứng yêu cầu của xã hội thì năng lực của họ chưa

được phát huy hết và xã hội ít được thụ hưởng thành quả NCKH. Điều này không những

lãng phí chất xám mà còn lãng phí kinh phí của đất nước đầu tư cho hoạt động này. Vì

vậy, xã hội ngày nay yêu cầu các trường đại học cần phải thực hiện tốt cả chức năng

NCKH, phục vụ xã hội bên cạnh chức năng đào tạo.

4.1.1.2. Xuất phát từ yêu cầu hiện đại hóa quân đội

Hiện đại hóa quân đội là một trong những yêu cầu quan trọng đối với các quốc

gia. Trước sự phát triển mạnh mẽ của KH&CN trên thế giới, hình thái chiến tranh luôn

có thay đổi to lớn, vũ khí trang bị và dạng thức tác chiến truyền thống sẽ không thể thích

hợp với yêu cầu bảo vệ Tổ quốc và tác chiến trong tương lai. Bên cạnh đó, trong công

tác chính trị, tư tưởng, dân vận xuất hiện nhiều diễn biến mới với việc sử dụng các công

nghệ cao của các đối tượng thù địch, chống phá trong và ngoài nước. Như vậy, yêu cầu

hiện đại hóa quân đội đang được đặt ra trên tất cả các mặt: lý luận, tổ chức, biên chế,

nhân lực, vũ khí, trang bị, huấn luyện, ... Yêu cầu này đang đặt ra những nhiệm vụ mới

cho công tác khoa học quân sự, đòi hỏi có nhiều nghiên cứu mới về nghệ thuật quân sự,

về thiết kế, chế tạo vũ khí trang bị kỹ thuật hiện đại cho quân đội. Đó cũng là nhiệm vụ

KH&CN của các trường đại học quân đội.

Hai nhân tố cơ bản cần phải giải quyết để xây dựng quân đội hiện đại, tạo nên

sức mạnh quốc phòng của một quốc gia là con người và vũ khí trang bị, trong đó con

người là yếu tố quyết định, vũ khí trang bị là yếu tố rất quan trọng. Hiện đại hóa quân

đội không đơn thuần chỉ là hiện đại hóa vũ khí trang bị mà còn phải thông qua giáo dục,

huấn luyện để giải quyết mối quan hệ giữa con người với vũ khí trang bị. Một quân đội

dù vũ khí trang bị có hiện đại đến đâu chăng nữa nhưng nếu thiếu những con người vững

vàng về lập trường tư tưởng, bản lĩnh chính trị, ý chí cách mạng, hiện đại về tri thức,...

thì cũng trở thành vô nghĩa [Phùng Kim Lân, 2014]. Do đó, vai trò của các trường đại

học quân đội trong quá trình hiện đại hóa quân đội là rất quan trọng. Các trường đại học

này cần phải thực hiện tốt chức năng NCKH để có thể đáp ứng được các yêu cầu trong

142

quá trình hiện đại hóa quân đội.

4.1.1.3. Xuất phát từ nhu cầu của các trường đại học quân đội

Việc hoàn thiện chức năng NCKH không chỉ xuất phát từ yêu cầu của xã hội mà

còn là nhu cầu của chính các trường đại học, trong đó có các trường đại học quân đội.

Điều này được thể hiện ở các điểm nổi bật sau:

Thứ nhất, ngày nay, tốc độ đổi mới tri thức và công nghệ đã tăng lên gấp nhiều

lần so với một vài thập kỷ trước đây, nhất là đổi mới công nghệ trong lĩnh vực quân sự

- vốn luôn đi trước công nghệ phục vụ dân sinh. Do vậy, nếu không tiến hành NCKH

thì các trường đại học quân đội không những không thể đi tiên phong mà còn luôn luôn

lạc hậu về mặt tri thức và công nghệ. Khi đó, các trường đại học này sẽ không thể đào

tạo ra những sinh viên và học viên tốt nghiệp với năng lực và trình độ tiên tiến, đáp ứng

yêu cầu ngày càng tăng của xã hội và quân đội.

Thứ hai, khối lượng tri thức tích lũy được ở tất cả các lĩnh vực chuyên môn đã

đã đạt đến mức khổng lồ. Vì vậy, triết lý giáo dục đã chuyển mạnh sang việc lấy người

học làm trung tâm và mục đích của đào tạo chủ yếu là nhằm giúp cho người học hình

thành năng lực tự lựa chọn và thâu nạp cho mình những tri thức và kỹ năng, kinh nghiệm

mà họ cần, tức là hướng tới việc trang bị và trau dồi phương pháp NCKH hơn là trang

bị kiến thức khoa học. Muốn làm được điều này thì các giảng viên của các trường đại

học quân đội phải làm tốt và có kinh nghiệm trong NCKH.

Thứ ba, NCKH sẽ khẳng định vị thế và uy tín của các trường đại học quân đội.

Kết quả NCKH tốt sẽ là yếu tố quan trọng, góp phần nâng cao vị thế và uy tín của chính

bản thân giảng viên, đồng thời khẳng định vị thế và uy tín của trường đại học với xã hội.

Một trong những tiêu chí để đánh giá, xếp hạng các trường đại học trên thế giới là hoạt

động NCKH. Một trường đại học có kết quả NCKH tốt sẽ được đánh giá và xếp hạng

cao. Kết quả hoạt động NCKH của trường đại học quân đội thể hiện thông qua các đề

tài, chương trình, sản phẩm nghiên cứu, các công bố khoa học trên các tạp chí uy tín và

ảnh hưởng của các công trình nghiên cứu đối với nền KH&thế giới và những sản phẩm

ứng dụng phục vụ quân đội và phát triển kinh tế-xã hội.

Thứ tư, NCKH sẽ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo của các trường đại học

quân đội. NCKH sẽ nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng của đội ngũ giảng viên

và học viên, từ đó chất lượng đào tạo được nâng lên. Bên cạnh đó, NCKH trong các

143

trường đại học quân đội phát triển sẽ giúp có nhiều trang thiết bị hiện đại phục vụ NCKH

và đào tạo. Những trang thiết bị này vừa phục vụ hoạt động nghiên cứu nhưng đồng thời

cũng được huy động phục vụ cho hoạt động đào tạo, góp phần nâng cao chất lượng đào

tạo của các trường đại học quân đội.

Vai trò của NCKH là rất quan trọng đối với các trường đại học nhưng thực tế

hiện nay, NCKH của các trường đại học quân đội còn chưa tương xứng với tiềm lực đội

ngũ và cơ sở vật chất. Vì vậy, từ các yêu cầu khách quan trên, chúng ta thấy rằng, các

trường đại học quân đội muốn hoàn thành nhiệm vụ, muốn phát triển, không đánh mất

cơ hội trong bối cảnh KH&CN phát triển như vũ bão và khẳng định được vị thế của

mình thì phải hoàn thiện chức năng NCKH và phải gắn NCKH với đào tạo. Việc hoàn

thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội sẽ giúp nâng cao chất lượng

đào tạo nguồn nhân lực KH&CN quân sự và hiện đại hóa vũ khí trang bị kỹ thuật quân

sự cũng như đóng góp vào sự phát triển chung của đất nước.

4.1.2. Các yếu tố chi phối việc hoàn thiện chức năng nghiên cứu khoa học của các

trường đại học quân đội

Hầu hết các trường đại học quân đội đều nhận thức được vai trò của việc hoàn

thiện chức năng NCKH, tuy nhiên việc triển khai các giải pháp của các trường vẫn gặp

nhiều khó khăn và hiệu quả tác động đến NCKH còn chưa cao. Một trong những nguyên

nhân đó là các giải pháp đề ra không dựa trên việc đánh giá các yếu tố chi phối đến hoàn

thiện chức năng NCKH của nhà trường, dẫn đến tính khả thi của các giải pháp không cao.

Hiện nay, có ba yếu tố đang chi phối mạnh mẽ việc hoàn thiện chức năng NCKH

của các trường đại học quân đội đó là: (1) các chính sách của Đảng và Nhà nước; (2)

năng lực của các trường đại học quân đội; (3) môi trường hoạt động của các trường đại

học quân đội.

Các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước: Các trường đại học quân

đội có nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu là phục vụ quân đội, đảm bảo an ninh, quốc phòng của

đất nước. Do đó, các chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước có ảnh hưởng rất lớn

đến các hoạt động của các trường đại học quân đội. Các trường muốn định hướng phát

triển NCKH đúng, nắm bắt được thời cơ thì phải bám sát chủ trương, chính sách của Đảng

và Nhà nước, đặc biệt là về lĩnh vực giáo dục đào tạo, KH&CN và quốc phòng, an ninh.

Năng lực của các trường đại học quân đội: Bên cạnh việc nắm bắt chủ trương,

144

chính sách của Đảng và Nhà nước để nhận được sự đầu tư và đặt hàng nghiên cứu của

Nhà nước và các đối tác, các trường đại học quân đội cần phải có sự chủ động, tích cực

chuẩn bị về nguồn lực con người, cơ sở vật chất, năng lực thực hiện nhiệm vụ để sẵn

sàng cho việc hoàn thiện chức năng NCKH. Vai trò của lãnh đạo, quản lý các trường

đại học quân đội trong việc này là rất lớn. Họ cần phải có sự am hiểu sâu sắc, tư duy

nhạy bén, tâm huyết với hoạt động KH&CN và phải xây dựng môi trường làm việc tốt

để các nhà khoa học phát huy được hết khả năng. Họ phải tạo cho các giảng viên, nhà

nghiên cứu trong các trường đại học sự chủ động trong cập nhật tri thức mới, tâm huyết,

không ngại khó, ngại khổ và hăng say NCKH.

Môi trường hoạt động: Môi trường hoạt động cũng là một yếu tố ảnh hưởng lớn,

nó sẽ chi phối nội dung và biện pháp để hoàn thiện chức năng NCKH của các trường

đại học quân đội. Việc hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội

hiện nay được đặt trong điều kiện hội nhập quốc tế mạnh mẽ, sự phát triển của cách

mạng công nghiệp 4.0 và nền kinh tế thị trường.

Hội nhập quốc tế: Việt Nam đang hội nhập sâu rộng với thế giới trên tất cả các

lĩnh vực trong đó có giáo dục, KH&CN và an ninh - quốc phòng. Để tận dụng được thời

cơ do hội nhập quốc tế mang lại, các trường đại học nói chung, các trường đại học quân

đội nói riêng cần có sự điều chỉnh về chức năng, đặc biệt là chức năng NCKH để phù

hợp với thông lệ quốc tế - vốn luôn coi NCKH là một nhiệm vụ trọng tâm, cốt yếu,

không thể tách rời chức năng đào tạo. Các trường đại học quân đội cũng phải định hướng

hoạt động nghiên cứu cho phù hợp với xu hướng phát triển KH&CN tiên tiến trên thế

giới và chuẩn bị các nguồn lực đáp ứng yêu cầu hội nhập. Trong quá trình hội nhập quốc

tế hiện nay, các trường đại học quân đội có thuận lợi là Nhà nước, Bộ Quốc phòng cho

phép tham gia hợp tác với nước ngoài, đặc biệt trong hoạt động nghiên cứu để tiếp cận

với trình độ KH&CN tiên tiến trên thế giới. Bên cạnh đó, cũng có nhiều khó khăn mà

các trường đại học quân đội gặp phải khi tham gia vào quá trình hội nhập, cụ thể: những

quy định về hợp tác trong lĩnh vực quân sự rất khắt khe và chặt chẽ nên sẽ khó khăn

trong việc hợp tác với đối tác nước ngoài; yêu cầu cao về trình độ chuyên môn, ngoại

ngữ, kỹ năng hợp tác quốc tế đối với giảng viên, nghiên cứu viên và nhiều trường đại

học quân đội hiện nay chưa xây dựng được mối quan hệ, hợp tác với các trường đại học,

viện nghiên cứu trên thế giới.

145

Sự phát triển của cách mạng công nghiệp 4.0: Cách mạng công nghiệp 4.0 hiện

nay đang phát triển như vũ bão đòi hỏi các trường đại học phải thích ứng với sự thay đổi

đó nếu không sẽ lỡ cơ hội phát triển. Ảnh hưởng của cách mạng công nghiệp 4.0 tác

động đến tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó bao gồm tất cả các ngành

khoa học quân sự: nghệ thuật quân sự, KH&CN quân sự, khoa học xã hội nhân văn quân

sự… Do đó, các trường cần có sự đánh giá và cập nhật trong chiến lược phát triển của

mình, đặc biệt là về NCKH và đào tạo.

Kinh tế thị trường: Các trường đại học quân đội hiện nay không chỉ phục vụ quân

đội mà còn tham gia phát triển kinh tế - xã hội thông qua việc cung cấp các sản phẩm,

dịch vụ vào khu vực dân sự. Do đó, các trường đại học này cũng chịu sự tác động của

yếu tố kinh tế thị trường, chịu sự canh tranh của các trường đại học thuộc khối dân sự

và các tổ chức KH&CN khác trong hoạt động đào tạo và cung cấp các sản phẩm, dịch

vụ KH&CN. Các trường đại học quân đội phải xây dựng và thực hiện quyết liệt chiến

lược thương hiệu để phát huy danh tiếng, cạnh tranh, thu hút nhiều nguồn lực khác nhau

phục vụ cho quá trình phát triển của mình. Trong chiến lược cạnh tranh đó thì tiêu chí

và năng lực cạnh tranh quan trọng nhất chính là các sản phẩm đầu ra của trường đại học,

bao gồm nguồn nhân lực chất lượng cao, các sản phẩm KH&CN tiên phong và các dịch

vụ tri thức đáp ứng yêu cầu xã hội. Để đạt được ba loại sản phẩm đầu ra chất lượng cao

này thì giải pháp bền vững duy nhất chính là các trường đại học quân đội phải tích cực

NCKH và kết hợp nhuần nhuyễn giữa đào tạo và NCKH.

Môi trường Hội nhập quốc tế, Cách mạng công nghiệp 4.0, Kinh tế thị trường

Hệ thống Chính sách

Hoàn thiện chức năng NCKH

Năng lực của trường đại học

Hình 4.1: Sơ đồ các yếu tố chi phối việc hoàn thiện chức năng NCKH của các

trường đại học quân đội

146

(Nguồn: Kết quả nghiên cứu của luận án)

Đó là ba yếu tố chính chi phối việc hoàn thiện chức năng NCKH của các trường

đại học quân đội. Dưới sự tác động của các yếu tố trên, thêm một lần nữa khẳng định,

việc hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học là một yêu cầu bắt buộc trong

xu thế hội nhập hiện nay.

Vậy các trường đại học quân đội cần làm gì để hoàn thiện chức năng NCKH? Trên

cơ sở nghiên cứu lý luận, thực trạng NCKH, xu thế khách quan và các yếu tố chi phối đến

việc hoàn thiện chức năng NCKH của các nhà trường quân đội, tác giả luận án đề xuất 03

giải pháp chính để hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội như sau:

- Giải pháp về đa dạng hóa hoạt động KH&CN.

- Giải pháp về phát triển nguồn lực phục vụ NCKH.

- Giải pháp về tổ chức.

Các giải pháp này có mối quan hệ hữu cơ với nhau, việc thực hiện đồng bộ cả ba

giải pháp sẽ giúp các trường đại học quân đội hoàn thiện chức năng NCKH một cách

nhanh chóng, hiệu quả. Nội dung các giải pháp này sẽ được trình bày chi tiết trong các

mục 4.2, 4.3, 4.4 của chương.

4.2. Đa dạng hóa hoạt động khoa học và công nghệ

Việc đa dạng hóa các hoạt động KH&CN trong các trường đại học quân đội sẽ tạo

ra nhiều hoạt động nghiên cứu cho đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên, cũng như tạo ra

nhiều sản phẩm NCKH, vừa để khẳng định uy tín, thương hiệu của nhà trường, vừa có

thể đưa vào sử dụng trong thực tế, phục vụ quân sự, an ninh, quốc phòng và kinh tế, xã

hội của đất nước. Đồng thời khai thác được thế mạnh của từng cán bộ, giảng viên, từng

nhóm nghiên cứu, khac thác được nhiều nhu cầu của thị trường, nhu cầu của các đơn vị

quân đội. Đa dạng hóa hoạt động KH&CN có thể triển khai theo các nội dung cụ thể sau:

- Đa dạng hóa các loại hình nghiên cứu: nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng

và triển khai thực nghiệm;

- Đa dạng hóa lĩnh vực nghiên cứu: lĩnh vực dân sự, lĩnh vực lưỡng dụng, lĩnh

vực đặc thù quân sự;

- Đa dạng hóa sản phẩm hoạt động KH&CN: công bố khoa học, thiết kế chế tạo

sản phẩm mới, phát triển, cải tiến sản phẩm theo đặt hàng, dịch vụ tư vấn KH&CN, dịch

147

vụ chuyển giao công nghệ, ...

Về loại hình nghiên cứu, cần phải thực hiện cả 3 loại hình: nghiên cứu cơ bản,

nghiên cứu ứng dụng và triển khai thực nghiệm. Việc khuyến khích triển khai cả 3 loại

hình nghiên cứu sẽ giúp khai thác thế mạnh của giảng viên, nghiên cứu viên, tận dụng

được kinh phí nghiên cứu từ các nguồn khác nhau: các quỹ hỗ trợ nghiên cứu cơ bản (ví

dụ Quỹ hỗ trợ nghiên cứu cơ bản quốc gia Nafosted, Quỹ FIRST của Việt Nam, Quỹ

Newton của Vương quốc Anh, …), kinh phí từ các chương trình nghiên cứu khoa học,

các dự án KH&CN của Nhà nước, Bộ Quốc phòng (ví dụ các chương trình KC, KX,

chương trình hợp tác song phương, đa phương, chương trình tìm kiếm công nghệ quốc

gia,…), kinh phí từ các quỹ của doanh nghiệp (quỹ hỗ trợ nghiên cứu của tập đoàn

Vingroup, tập đoàn Phenikaa…). Đồng thời, việc đa dạng hóa loại hình nghiên cứu cũng

sẽ giúp khẳng định được uy tín học thuật quốc tế (thông qua công bố khoa học quốc tế),

khẳng định được thương hiệu của nhà trường thông qua các sản phẩm NCKH được ứng

dụng trong thực tế. Trong 3 loại hình nghiên cứu nói trên, sản phẩm của nghiên cứu cơ

bản chủ yếu là công bố khoa học (trong nước và quốc tế), chưa có thể thương mại hoặc

ứng dụng được, nhưng lại có tác động lớn đối với uy tín học thuật, phục vụ đào tạo và

xếp hạng của nhà trường. Do đó, ngoài việc khai thác kinh phí từ các quỹ tài trợ thì các

trường đại học quân đội cần có chính sách hỗ trợ các nghiên cứu cơ bản (hỗ trợ kinh phí

đăng báo hoặc tài trợ cho các đề tài nghiên cứu cơ bản…).

Về lĩnh vực nghiên cứu, ngoài nghiên cứu cho các ứng dụng đặc thù quân sự, các

trường đại học quân đội cũng giống như các trường đại học dân sự khác với lực lượng

giảng viên, nghiên cứu viên có trình độ chuyên môn và năng lực nghiên cứu giỏi của

mình cần tham gia vào lĩnh vực nghiên cứu lưỡng dụng như an toàn thông tin, cứu hộ

cứu nạn,… nghiên cứu phục vụ dân sinh: về y học, phòng chống thiên tai, các sản phẩm

KH&CN phục vụ phát triển kinh tế…, Ví dụ Học viện KTQS đã tham gia thiết kế chế

tạo thiết bị chế áp flycam theo đặt hàng của thành phố Hồ Chí Minh, Học viện Quân y

nghiên cứu, sản xuất tỏi đen và các loại thực phẩm chức năng… Việc tham gia vào các

lĩnh vực nghiên cứu này sẽ giúp khai thác được thế mạnh của đội ngũ giảng viên, nghiên

cứu viên của các nhà trường quân đội, đồng thời giúp khẳng định uy tín, thương hiệu,

cũng như đóng góp của nhà trường và quân đội đối với xã hội.

Về đa dạng hóa sản phẩm hoạt động KH&CN, các trường đại học quân đội muốn

148

phát triển NCKH và tham gia sâu rộng vào lĩnh vực KH&CN cần đa dạng hóa các sản

phẩm KH&CN, từ việc tăng số lượng công bố khoa học trong nước và quốc tế, đến thiết

kế, chế tạo các sản phẩm khoa học công nghệ, cải tiến, cải hoán vũ khí trang bị kỹ thuật,

cũng như cung cấp các dịch vụ tư vấn KH&CN, chuyển giao công nghệ. Sản phẩm

NCKH càng đa dạng, càng phát huy được thế mạnh của giảng viên, nghiên cứu viên, cơ

sở vật chất và thu hút được đông đảo lực lượng giảng viên, nghiên cứu viên tham gia.

Để đa dạng hóa hoạt động KH&CN, các trường đại học quân đội tùy vào đặc

điểm cụ thể của trường mình, cần xây dựng kế hoạch phát triển KH&CN gắn với định

hướng ưu tiên cho các lĩnh vực nghiên cứu và gắn với đặc điểm đội ngũ. Lãnh đạo nhà

trường phải nắm vững chủ trương, định hướng phát triển KH&CN, chiến lược phát triển

của Đảng, Nhà nước, Quân đội để xây dựng chiến lược phát triển KH&CN cho nhà

trường. Các khoa, viện, trung tâm và giảng viên, nghiên cứu viên, song song với việc

nắm vững chiến lược phát triển KH&CN của nhà trường, cũng phải bám sát các chương

trình NCKH của Nhà nước, quân đội, nhu cầu của các quân, binh chủng, cơ quan quản

lý chuyên ngành của Quân đội và các cơ quan, tổ chức, đơn vị, địa phương để xây dựng

kế hoạch phát triển KH&CN của cấp mình, đồng thời đề xuất đề tài, dự án NCKH, cũng

như các sản phẩm dịch vụ KH&CN. Nhà trường, cơ quan quản lý KH&CN cấp trường

cần xây dựng, phát triển các mối quan hệ với đối tác trong và ngoài quân đội, đồng thời

tạo điều kiện thuận lợi về thủ tục hành chính trong việc đăng ký, xét duyệt, thanh quyết

toán các đề tài, dự án, hợp đồng KH&CN… cho giảng viên, nghiên cứu viên.

Nói tóm lại, đa dạng hóa hoạt động KH&CN sẽ giúp các trường đại học quân đội

hoàn thiện chức năng NCKH của mình, đào tạo được đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên,

phát huy được thế mạnh của họ và cơ sở vật chất của nhà trường, đồng thời cũng giúp nâng

cao chất lượng đào tạo. Để việc đa dạng hóa hoạt động KH&CN đóng góp nhiều hơn cho

việc nâng cao chất lượng đào tạo, các trường đại học quân đội cũng cần chú ý tới việc thu

hút các học viên đại học năm cuối, học viên cao học, nghiên cứu sinh tham gia các hoạt

động KH&CN như một lực lượng NCKH chính. Thông qua việc tham gia này, học viên sẽ

nâng cao được kỹ năng NCKH, nâng cao được tay nghề và năng lực chuyên môn.

Tuy nhiên, việc đa dạng hóa hoạt động KH&CN cũng đòi hỏi các trường đại học

quân đội phải có sự đầu tư phát triển các nguồn lực và sự điều chỉnh các tổ chức nhằm

149

phát huy tốt nhất lợi thế của mình.

4.3. Phát triển các nguồn lực phục vụ nghiên cứu khoa học

Việc hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội không thể

thực hiện được nếu thiếu các nguồn lực phục vụ NCKH. Các nguồn lực đó gồm: nhân

lực, tài chính, cơ sở hạ tầng và thông tin KH&CN. Trong mục này tác giả luận án sẽ

trình bày những nội dung của giải pháp phát triển đối với từng nguồn lực: nhân lực, tài

chính, cơ sở hạ tầng và thông tin KH&CN.

4.3.1. Giải pháp phát triển nhân lực

Nhân lực có thể xem là yếu tố quan trọng nhất đối với tất cả các tổ chức, trong

đó có trường đại học quân đội. Chất lượng nguồn nhân lực quyết định chất lượng và

hiệu quả hoạt động đào tạo và NCKH của các trường đại học quân đội. Các trường đại

học quân đội muốn hoàn thiện chức năng NCKH phải tập trung nâng cao chất lượng

nguồn nhân lực giảng dạy, NCKH của mình, tức là phải có được một đội ngũ giảng viên,

nghiên cứu viên có trình độ chuyên môn giỏi, có kinh nghiệm, kỹ năng nghiên cứu tốt

và có thời gian dành cho việc nghiên cứu. Các quốc gia trên thế giới đặc biệt là các quốc

gia phát triển, các trường đại học thường có đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên rất

mạnh, đa số có trình độ tiến sĩ trở lên, có ngoại ngữ giỏi, có kinh nghiệm, năng lực tổ

chức NCKH tốt và họ thường dành rất nhiều thời gian cho hoạt động NCKH.

Tuy nhiên, qua nghiên cứu thực tế cho thấy, trình độ đội ngũ giảng viên, nghiên

cứu viên trong các trường đại học quân đội hiện nay vẫn còn hạn chế, tỷ lệ giảng viên

có trình độ tiến sĩ chưa cao, phần lớn chỉ đáp ứng được yêu cầu về mặt kỹ năng sư phạm

và phục vụ hoạt động giảng dạy là chính. Kỹ năng tổ chức và triển khai NCKH của đội

ngũ này còn hạn chế. Để khắc phục được tồn tại này, các trường đại học quân đội cần

có chính sách về đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên có trình độ cao,

đáp ứng yêu cầu của việc hoàn thiện chức năng NCKH và yêu cầu phát triển của nhà

trường. Bên cạnh đó, cũng cần đầu tư cho công tác thu hút nguồn nhân lực chất lượng

cao vào làm việc trong các trường đại học quân đội. Phần dưới đây sẽ trình bày các giải

pháp về chính sách đào tạo, bồi dưỡng nhân lực và chính sách thu hút nguồn nhân lực

chất lượng cao vào làm việc tại các trường quân đội.

4.3.1.1. Chính sách đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ cho đội ngũ giảng viên, nghiên

cứu viên.

150

Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ cho đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên

gồm 3 nội dung: đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ học vấn, chức danh; đào tạo, bồi

dưỡng nâng cao các kỹ năng NCKH, bao gồm kỹ năng tổ chức và triển khai hoạt động

NCKH, kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng viết công bố khoa học; đào tạo tài năng

KH&CN, … Về đào tạo, nâng cao trình độ học vấn cho giảng viên, nghiên cứu viên,

các trường đại học quân đội cần đặt mục tiêu có ít nhất 50% giảng viên phải đạt trình độ

tiến sĩ trở lên. Để đạt được điều này, cần làm tốt công tác xây dựng và tổ chức thực hiện

kế hoạch đào tạo. Kế hoạch đào tạo giảng viên phải được xây dựng đến từng cá nhân,

từng năm học. Việc đào tạo trình độ tiến sĩ có thể thực hiện ở trong nước và ngoài nước,

trong đó cần ưu tiên cho việc gửi đào tạo ở nước ngoài. Nhà trường phải tạo điều kiện

thuận lợi cho giảng viên khai thác triệt để các nguồn học bổng trong và ngoài nước (ví dụ

các chương trình học bổng đào tạo ở nước ngoài bằng ngân sách Nhà nước như 911, học

bổng diện hiệp định của Việt Nam với các nước, học bổng của tập đoàn Vingroup, học

bổng MEXT của Nhật Bản, các chương trình học bổng dành cho các nước thế giới thứ ba,

học bổng của giáo sư các trường nước ngoài…). Mỗi cá nhân giảng viên, nghiên cứu viên

cũng phải coi việc đào tạo, bồi dưỡng đạt trình độ TS là một nhiệm vụ bắt buộc và phải

chủ động chuẩn bị những điều kiện cần thiết về ngoại ngữ, bài báo khoa học, lựa chọn

định hướng nghiên cứu theo lộ trình đã lập ra trong kế hoạch đào tạo được phê duyệt.

Ngoài đào tạo về trình độ học vấn, để phát triển NCKH, các trường quân đội phải

chú ý đến việc đào tạo các kỹ năng NCKH cho đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên. Do

đặc thù của mình, nên từ trước đến nay trong hầu hết các trường đại học quân đội, các

giảng viên, dù có trình độ tiến sĩ, cũng chỉ làm nhiệm vụ giảng dạy là chính, chưa quan

tâm nhiều đến NCKH. Đào tạo và bồi dưỡng kỹ năng NCKH cho giảng viên, nghiên

cứu viên cần tập trung vào kỹ năng tổ chức và triển khai hoạt động NCKH, kỹ năng làm

việc nhóm, kỹ năng công bố khoa học, ngoại ngữ chuyên ngành, …. Trong đó, kỹ năng

tổ chức và triển khai hoạt động NCKH rất quan trọng, nó là những kỹ năng cơ bản mà

bất cứ nhà nghiên cứu nào cũng phải được trang bị như kỹ năng xây dựng nhiệm vụ

nghiên cứu, kế hoạch tổ chức nghiên cứu, xây dựng mô hình nghiên cứu, thiết lập thí

nghiệm, xử lý kết quả thí nghiệm, … Đồng thời, việc bồi dưỡng kỹ năng làm việc nhóm

cũng rất quan trọng bởi vì muốn hoạt động NCKH phát triển, các giảng viên, nghiên

151

cứu viên phải tham gia vào các nhóm nghiên cứu, nhóm nghiên cứu chỉ có thể phát huy

được hiệu quả khi các cá nhân tham gia nhóm có kỹ năng làm việc nhóm, cụ thể là biết

phân công nhiệm vụ, phối hợp với thành viên khác, khả năng thuyết trình và dẫn dắt

nhóm,… Bên cạnh đó, cần bồi dưỡng cho đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên về ngoại

ngữ chuyên ngành và kỹ năng công bố khoa học, đó là kỹ năng viết các bài báo khoa

học để đăng trên các tạp chí chuyên ngành trong nước và tạp chí quốc tế, đặc biệt là các

tạp chí thuộc danh mục ISI, Scopus… Việc đào tạo, bồi dưỡng các kỹ năng NCKH cho

giảng viên, nghiên cứu viên có thể thực hiện theo 4 cách:

Một là, mời các giáo sư, chuyên gia NCKH có uy tín của các trường đại học tiên

tiến trên thế giới và Việt Nam đến giảng dạy, tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng nghiên cứu

tại các trường đại học quân sự.

Hai là, gửi các giảng viên của các trường đại học quân đội sang các trường đại

học tiên tiến của thế giới để học tập, bồi dưỡng, thực tập nghiên cứu, tiếp thu kiến thức

và kinh nghiệm giảng dạy, nghiên cứu.

Ba là, các giảng viên tham gia vào các nghiên cứu hợp tác cùng các trường đại

học và các tổ chức KH&CN trên thế giới.

Bốn là, đào tạo kỹ năng NCKH thông qua các nhóm nghiên cứu mạnh của nhà trường.

Trong xu thế hội nhập quốc tế, việc giao lưu, hợp tác trong NCKH và giảng dạy

giữa các trường đại học quân đội với các trường đại học và các viện nghiên cứu ở trong

và ngoài nước là rất quan trọng để bồi dưỡng giảng viên. Nó sẽ giúp cho các giảng viên

học tập lẫn nhau và trao đổi tri thức, kết quả nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu. Từ

đó, các giảng viên của các trường đại học quân đội sẽ tiếp cận được với trình độ và

phương pháp nghiên cứu tiên tiến trên thế giới. Để tăng cường hoạt động hợp tác với

các đối tác nước ngoài, các trường đại học quân đội hàng năm cần xây dựng và tổ chức

thực hiện các kế hoạch đoàn ra và đoàn vào để đội ngũ cán bộ của nhà trường được giao

lưu và hợp tác với các nhà nghiên cứu, giảng viên ở các quốc gia khác đặc biệt là các

nước phát triển. Đồng thời học hỏi các mô hình và cách thức triển khai NCKH tiên tiến

trên thế giới để vận dụng một cách hợp lý vào môi trường các trường đại học quân đội.

Bên cạnh hoạt động hợp tác với các đối tác nước ngoài, các trường đại học quân

đội cũng tăng cường hợp tác với trường đại học và viện nghiên cứu trong nước để tăng

152

cường trao đổi học thuật, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, hợp tác sử dụng các trang thiết bị

nghiên cứu, cùng phối hợp thực hiện các công trình nghiên cứu. Thông qua các hoạt

động hợp tác trên, cán bộ nghiên cứu, giảng viên trong các trường đại học quân đội sẽ

học hỏi được nhiều kinh nghiệm thực tế, được cọ sát chuyên môn và trình độ sẽ nâng

lên rất nhanh, đáp ứng được yêu cầu về hội nhập KH&CN.

Kết quả khảo sát đã cho thấy, các giảng viên, nghiên cứu viên của HVKTQS

cũng rất mong muốn được tạo các điều kiện đi đào tạo, nâng cao trình độ chuyên môn

ở trong và ngoài nước để có thể thực hiện tốt hơn nhiệm vụ NCKH và giảng dạy. Cụ

thể, họ đang mong muốn được: đi khảo sát, bồi dưỡng ở nước ngoài (59,3%), trao đổi

nghiên cứu ở trong và ngoài nước (58,1%), thực tập ngắn hạn ở trong và ngoài nước

(45,3%) và hỗ trợ tham gia các hội thảo trong nước và quốc tế (62,8%) .

Thông qua việc đào tạo, bồi dưỡng nói trên, các trường đại học quân đội cần có

cơ chế phát hiện các tài năng NCKH để bồi dưỡng thành các cán bộ chủ trì học thuật,

trưởng nhóm nghiên cứu, chuyên gia đầu ngành. Đây là những cá nhân có sứ mệnh dẫn

dắt hoạt động giảng dạy và NCKH của nhà trường. Kinh nghiệm của các trường đại học

trên thế giới cho thấy, vai trò của đội ngũ các nhà khoa học chủ trì học thuật, chủ trì các

nhóm nghiên cứu, chuyên gia đầu ngành rất quan trọng, chính họ là những người chủ trì

xây dựng các PTN trọng điểm, trung tâm nghiên cứu xuất sắc, tư vấn chính sách

KH&CN, tham mưu các giải pháp KH&CN cho các vấn đề cấp thiết của đất nước, thu

hút tài trợ của các quỹ nghiên cứu, thúc đẩy số lượng và chất lượng công bố khoa học

(có nhiều công bố trên các tạp chí thuộc danh mục Q1, Q2,…). Đối với các tài năng này,

trường đại học quân đội cần có chính sách ưu tiên, hỗ trợ họ nguồn lực KH&CN, tạo

điều kiện để họ phát huy tốt nhất tài năng của mình. Làm được điều này, các trường đại

học quân đội có thể mong đợi những phát triển đột phá về NCKH.

4.3.1.2. Chính sách thu hút và sử dụng nhân lực khoa học và công nghệ

Chính sách thu hút và sử dụng nhân lực KH&CN rất quan trọng để đảm bảo được

nguồn nhân lực chất lượng cao, hoạt động hiệu quả trong các trường đại học quân đội.

Chính sách thu hút và sử dụng nhân lực KH&CN có mối quan hệ tương sinh, gắn kết

chặt chẽ với nhau. Khi thu hút nhân lực chất lượng cao về thì phải có chính sách sử dụng

hợp lý để họ phát huy được năng lực của mình, cống hiến cho tổ chức. Đồng thời, có

153

chính sách sử dụng nhân lực tốt sẽ là điều kiện cần thiết để tổ chức thu hút được đội ngũ

các nhà khoa học trình độ cao về công tác.

Để thu hút được các cá nhân có trình độ, năng lực vào làm việc và đồng thời phát

huy được năng lực của họ trong quá trình làm việc tại các trường đại học quân đội thì

cần có những chính sách hợp lý. Một trong những chính sách quan trọng đó là tạo điều

kiện và môi trường làm việc thuận lợi đối với đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên trong

các trường đại học quân đội. Tạo môi trường làm việc thuận lợi cho từng cá nhân và tập

thể phát huy năng lực sáng tạo của mình đặc biệt là trong NCKH là điều vô cùng quan

trọng. Môi trường thuận lợi sẽ động viên, khuyến khích các nhà khoa học say mê nghiên

cứu. Đó cũng sẽ là điều kiện tiên quyết để thu hút được nguồn nhân lực KH&CN chất

lượng cao vào làm việc tại các trường đại học quân đội. Môi trường làm việc tốt của các

giảng viên, nghiên cứu viên cần những gì?

Thứ nhất, môi trường đó phải tạo cho giảng viên được tự do trong công việc

chuyên môn [Håkan Carlsson, 2014, 18]. Họ được tự do lựa chọn những người có cùng

chuyên môn, cùng niềm đam mê, có thể phối kết hợp tốt với nhau trong công việc để

tạo thành nhóm nghiên cứu mạnh. Việc hình thành các nhóm nghiên cứu ảnh hưởng lớn

đến sự sáng tạo và chất lượng nghiên cứu. Mối liên kết mạnh mẽ giữa các thành viên

trong nhóm nghiên cứu và bầu không khí làm việc mang tinh thần tìm tòi, sáng tạo và

hăng say ảnh hưởng lớn đến chất lượng nghiên cứu. Sự tin tưởng giữa các thành viên

trong nhóm sẽ khuyến khích sự sáng tạo và sẵn sàng chấp nhận rủi ro để sáng tạo [Håkan

Carlsson, 2014, 19].

Thứ hai, môi trường nghiên cứu tốt luôn có sự hỗ trợ, tạo điều kiện để các nhà

nghiên cứu trẻ thể hiện và phát huy được năng lực của mình. Các môi trường nghiên

cứu thành công luôn có sự quan tâm tới các nhà nghiên cứu trẻ. Các nhà nghiên cứu trẻ

cần được quan tâm, định hướng, giúp đỡ và đãi ngộ xứng đáng trong hoạt động NCKH.

Các nhà lãnh đạo nghiên cứu, các trưởng nhóm nghiên cứu cần chủ động hỗ trợ các nhà

nghiên cứu trẻ tuổi. Nhiều nhà nghiên cứu thành công đã khẳng định, có một nhà nghiên

cứu cao cấp đóng vai trò là người cố vấn và mở đường cho họ là rất quan trọng. Những

người cố vấn này đóng vai trò như là những hình mẫu, mang lại hứng khởi chia sẻ kiến

thức và sự nhiệt huyết của họ, cho họ danh tiếng tốt và giúp họ hòa nhập vào những

mạng lưới nghiên cứu quan trọng. Các nhà nghiên cứu trẻ cần sự giúp đỡ để tạo ra các

154

mạng lưới trong các chủ đề nghiên cứu cốt lõi của họ, cũng như trong môi trường đại

học. Các trường đại học quân đội cần phối hợp với các trường đại học trong và ngoài

nước để giúp đỡ các nhà nghiên cứu trẻ của các trường đại học xây dựng mạng lưới cho

các mục đích nghiên cứu cụ thể ở cấp quốc gia hoặc quốc tế, tạo ra các mạng lưới liên

ngành, đa ngành, … Việc cho phép các nhà nghiên cứu trẻ tham gia các khóa đào tạo

liên kết và sử dụng cơ sở hạ tầng chung giữa các trường đại học sẽ làm tăng cường các

mối liên hệ và hỗ trợ hình thành các nghiên cứu tiềm năng.

Bên cạnh đó, các trường đại học quân đội cần khuyến khích sự năng động của

các nhà nghiên cứu trẻ. Các trường đại học quân đội cũng cần phải luôn ghi nhận tích

cực các kết quả nghiên cứu tốt, xuất sắc của các nhà nghiên cứu trẻ. Nhà trường cũng

nên sẵn sàng cung cấp các cơ hội nghề nghiệp, cơ hội thăng tiến cho các nhà nghiên cứu

trẻ tài năng để khuyến khích họ theo đuổi đam mê, cải thiện cơ hội thành công của các

nhà nghiên cứu trẻ và đảm bảo sự công bằng trong nghiên cứu. Các trường đại học quân

đội cũng nên khuyến khích các trường hợp thực tập sinh sau tiến sĩ. Các nghiên cứu sau

tiến sĩ cung cấp cho các nhà nghiên cứu trẻ một quan điểm mới và tạo động lực thúc đẩy

sau khi tốt nghiệp.

Thứ ba, môi trường nghiên cứu tốt phải cung cấp cơ sở hạ tầng tốt cho hoạt động

nghiên cứu bao gồm các nguồn lực kỹ thuật và là nơi tổ chức các cuộc hội thảo có sự

liên kết giữa các nhà nghiên cứu từ các khu vực khác nhau [Håkan Carlsson, 2014, 31].

Môi trường đó được đầu tư các trang thiết bị chuyên môn, đáp ứng nhu cầu giảng dạy,

nghiên cứu của giảng viên, nghiên cứu viên.

Thứ tư, trong một môi trường nghiên cứu tốt, các giảng viên và nghiên cứu viên

ít bị ràng buộc bởi các thủ tục hành chính. Các thủ tục hành chính liên quan đến nghiên

cứu rất minh bạch, đơn giản và tinh gọn. Gánh nặng thủ tục hành chính sẽ được bộ phận

hành chính chuyên nghiệp hỗ trợ, giải quyết [Håkan Carlsson, 2014, 31].

Thứ năm, nghiên cứu và giảng dạy được gắn kết chặt chẽ với nhau trong mối

quan hệ tương sinh ở trong một trường đại học có môi trường nghiên cứu tốt [Håkan

Carlsson, 2014, 31]. Các trường đại học quân đội cần quy định cụ thể lượng thời gian

dành cho nghiên cứu của giảng viên để đảm bảo sự cân bằng giữa công việc giảng dạy

và nghiên cứu của giảng viên. Từ đó, hoạt động nghiên cứu được chú trọng và chất

155

lượng nghiên cứu được nâng lên.

4.3.2. Giải pháp về tài chính

Tài chính cũng là một yếu tố rất quan trọng ảnh hưởng lớn đến số lượng và chất

lượng NCKH. Mức đầu tư cho NCKH và phát triển công nghệ thường được nêu lên như

là một trong những căn cứ quan trọng nhất trong đánh giá các nền KH&CN và là chỉ

tiêu hàng đầu trong mục tiêu của chiến lược phát triển KH&CN các nước [Hoàng Xuân

Long, 2014]. Các quốc gia có nền KH&CN phát triển và hiện đại thì thường có lượng

đầu tư tài chính lớn cho lĩnh vực này, trong đó có nghiên cứu công nghệ hàng không vũ

trụ quân sự, quốc phòng, an ninh. Nguồn tài chính cho KH&CN của các quốc gia là từ

ngân sách nhà nước và sự đầu tư của các doanh nghiệp [Hoàng Xuân Long, 2014]. Các

trường đại học nổi tiếng, có hoạt động nghiên cứu mạnh trên thế giới cũng là những nơi

có lượng kinh phí đầu tư hàng năm cho KH&CN rất lớn. Đối với các trường đại học

quân đội Việt Nam, hiện nay, nguồn tài chính cung cấp cho hoạt động NCKH chủ yếu

là từ ngân sách Nhà nước. Ngoài ra, còn có kinh phí bổ sung từ hoạt động dịch vụ

KH&CN, quỹ phát triển KH&CN, các khoản tài trợ của các tổ chức, cá nhân [Bộ Quốc

phòng, 2011]. Qua phân tích thực trạng, kinh phí dành cho NCKH của các trường đại

học quân đội hiện nay còn thấp nên việc đầu tư cho hoạt động nghiên cứu của các giảng

viên, nghiên cứu viên gặp nhiều khó khăn.

Vì vậy, để hoạt động KH&CN của các trường đại học quân đội phát triển thì cần

phải tăng nguồn kinh phí cho hoạt động này. Trước hết, là tăng ngân sách Nhà nước cho

hoạt động KH&CN, đồng thời cần tìm và huy động, cũng như có cơ chế để thu hút các

nguồn đầu tư khác cho hoạt động KH&CN của các trường đại học quân đội, trong đó có

việc hợp tác với các doanh nghiệp trong và ngoài quân đội đặc biệt là đối với các công

nghệ lưỡng dụng. Ngoài ra, cần có cơ chế chi cho hoạt động NCKH linh hoạt và hợp lý.

Vậy làm thế nào để huy động được nguồn tài chính đầu tư cho hoạt động KH&CN, cũng

như quản lý tốt được hoạt động này? Các chính sách để tăng nguồn tài chính cho

KH&CN của các trường đại học quân đội sẽ được đề cập và phân tích cụ thể dưới đây.

4.3.2.1. Chính sách đa dạng hóa nguồn tài chính đầu tư cho hoạt động KH&CN của các

trường đại học quân đội

Để tăng nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN của các trường đại học quân đội

156

thì việc quan trọng và cần thiết là phải đa dạng hóa nguồn tài chính cho hoạt động này.

Việc đa dạng hóa nguồn tài chính có thể tập trung vào các hoạt động sau:

Thứ nhất, cần tăng ngân sách Nhà nước cho hoạt động KH&CN của các trường

đại học quân đội. Như phân tích trong phần thực trạng, ngân sách thường xuyên cho

hoạt động KH&CN của các trường đại học quân đội còn rất thấp. Do đó, rất cần Nhà

nước, quân đội quan tâm để tăng lượng ngân sách thường xuyên cho hoạt động KH&CN

của các trường đại học quân đội.

Thứ hai, cần phải ưu tiên kinh phí đầu tư cho hoạt động KH&CN bên cạnh việc

đầu tư cho hoạt động đào tạo. Đầu tư kinh phí cho việc xây dựng và thực hiện các nhiệm

vụ KH&CN dưới các dạng đề tài, dự án KH&CN ở tất cả các loại hình: nghiên cứu cơ

bản, nghiên cứu ứng dụng, triển khai thực nghiệm, sản xuất thử nghiệm. Đặc biệt, các

hoạt động nghiên cứu thăm dò để làm nền tảng xây dựng các nhiệm vụ nghiên cứu tiếp

theo là rất cần thiết và quan trọng. Tuy nhiên, hoạt động này lại có nhiều rủi ro. Vì vậy,

các trường đại học quân đội cần được hỗ trợ tài chính, đầu tư cho hoạt động này để định

hướng, xây dựng các nhiệm vụ KH&CN. Bên cạnh đó, các trường đại học quân đội cũng

rất cần được đầu tư dài hạn cho các hướng nghiên cứu tiềm năng để tạo ra được các sản

phẩm chiến lược phục vụ sự nghiệp hiện đại hóa quân đội và xây dựng đất nước hiện

đại. Việc tăng cường đầu tư tài chính cho các hoạt động KH&CN sẽ góp phần làm đa

dạng hóa hoạt động KH&CN của các trường đại học quân đội và làm cho hoạt động

NCKH của các trường đại học này ngày càng phát triển. Hơn thế nữa, việc thực hiện

nhiều hoạt động KH&CN sẽ mang lại nguồn thu chính đáng cho các trường đại học quân

đội và đội ngũ các nhà nghiên cứu, từ đó sẽ khuyến khích họ tham gia vào công việc

nghiên cứu và giảng dạy, gắn bó với nhà trường. Kết quả khảo sát thực tiễn tại HVKTQS

cho thấy, có tới 69,8% số giảng viên, nghiên cứu viên được hỏi mong muốn được tăng

kinh phí NCKH và 59,3% số nhà khoa học được hỏi có mong muốn được đầu tư dài hạn

để phát triển hướng nghiên cứu. Thực tế hiện nay, cơ chế quản lý tài chính cho KH&CN

chưa chú trọng đến việc đầu tư dài hạn cho các hướng nghiên cứu. Điều này cũng sẽ gây

khó khăn cho các nhà khoa học theo đuổi các hướng nghiên cứu lâu dài.

Thứ ba, các trường đại học quân đội tăng cường hợp tác cùng nghiên cứu và sản

xuất theo đơn đặt hàng của các tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài quân đội. Các đơn

157

vị đặt hàng sẽ cung cấp kinh phí phục vụ cho quá trình nghiên cứu và sản xuất sản phẩm.

Hình thức này sẽ huy động được thêm nguồn tài chính đầu tư cho hoạt động KH&CN

của các trường đại học quân đội và đồng thời sản phẩm nghiên cứu sẽ được áp dụng vào

thực tiễn. Hiệu quả đầu tư cho hoạt động KH&CN sẽ được nâng lên. Các giảng viên sẽ

có thêm nhiều hoạt động nghiên cứu, các đơn vị có sản phẩm tốt để áp dụng vào sản

xuất, hoạt động. Để hoạt động hợp tác này ngày càng phát triển và hiệu quả thì giảng

viên, nghiên cứu viên của các trường đại học quân đội phải có sự am hiểu, cọ sát với

thực tiễn để nắm bắt được nhu cầu của thực tiễn cũng như trau dồi kiến thức chuyên

môn phù hợp với điều kiện KH&CN trong thực tiễn. Do đó, việc bồi dưỡng giảng viên

qua thực tiễn tại các đơn vị trong và ngoài quân đội là rất cần thiết.

Thứ tư, bổ sung nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN từ hoạt động dịch vụ

KH&CN của nhà trường. Các trường đại học quân đội tạo ra được các sản phẩm, dịch

vụ hữu dụng từ hoạt động nghiên cứu của mình và tiến hành thương mại hóa các sản

phẩm và dịch vụ đó. Các sản phẩm, dịch vụ được thương mại hóa của các trường đại

học quân đội bao gồm: các dịch vụ đào tạo chuyên môn, dịch vụ tư vấn, chuyển giao

công nghệ, bán sản phẩm KH&CN…cho các đơn vị, tổ chức, cá nhân trong và ngoài

quân đội. Các dịch vụ này không chỉ góp phần phục vụ hữu ích cho quân đội và xã hội

mà còn mang lại một nguồn thu đáng kể hàng năm cho các trường đại học quân đội và

các nhà nghiên cứu. Nguồn thu này cũng sẽ được trích lại một phần vào quỹ phát triển

KH&CN để tái đầu tư cho hoạt động KH&CN của nhà trường.

4.3.2.2. Chính sách hỗ trợ cho hoạt động khoa học và công nghệ của các trường đại học

quân đội

Để đẩy mạnh chức năng NCKH, khuyến khích các giảng viên, nghiên cứu viên

tham gia tích cực hoạt động KH&CN, các trường đại học quân đội cần có chính sách tài

chính hỗ trợ hoạt động KH&CN, trong đó chú ý một số nội dung sau đây.

Thứ nhất, nên có quỹ đầu tư rủi ro. NCKH là tìm tòi, khám phá những quy luật

mới, sáng tạo các sản phẩm mới, do đó có thể thành công và không thành công. Việc

nghiên cứu thiết kế, chế tạo các sản phẩm có hàm lượng chất xám cao, cũng như các sản

phẩm đặc thù phục vụ quân đội thường có tỷ lệ rủi ro cao. Điều này khiến nhiều giảng

viên, nhà khoa học thường chọn thực hiện các nghiên cứu an toàn, không dám mạo hiểm

158

thực hiện các nghiên cứu đột phá vì nếu không thành công, họ phải trả giá bằng những

khoản đầu tư kinh tế lớn, thậm chí là cả sự nghiệp. Do đó, các trường đại học nói chung,

trường đại học quân đội nói riêng, nếu muốn thúc đẩy NCKH phát triển, muốn tạo ra

các sản phẩm nghiên cứu mang tính đột phá cần chia sẻ rủi ro với các nhà khoa học bằng

cách lập các quỹ đầu tư rủi ro để cấp kinh phí cho các hoạt động nghiên cứu. Quỹ này

có thể huy động từ các nhà tài trợ, từ nguồn kinh phí thương mại hóa các sản phẩm, dịch

vụ KH&CN…

Thứ hai, hỗ trợ hoạt động thương mại hóa kết quả nghiên cứu của các trường

đại học quân đội. Từ sản phẩm nghiên cứu đến hàng hóa đưa ra ngoài thị trường cần

một quá trình, trong đó có sự đầu tư đáng kể về mặt tài chính để hoàn thiện sản phẩm

và xây dựng quy trình sản xuất và quy trình thương mại. Các nhà khoa học sẽ không thể

hoặc rất khó có đủ tiềm lực tài chính, điều kiện và năng lực để tự mình thực hiện được

quá trình này nên họ rất cần sự hỗ trợ từ các trường đại học quân đội và các tổ chức

chuyên nghiệp để đưa sản phẩm nghiên cứu ra thị trường, đưa vào áp dụng thực tế. Hình

thức hỗ trợ tài chính trong trường hợp này có thể là cho vay ưu đãi hoặc bảo lãnh thực

hiện hợp đồng.

Ngoài ra, để khuyến khích các nhà khoa học tăng cường thương mại hóa các sản

phẩm NCKH, các trường đại học quân đội cần xây dựng và ban hành quy chế quản lý

đối với sáng chế được tạo ra trong nhà trường. Quy chế cần quy định cụ thể về quyền

lợi kinh tế của tác giả, chủ sở hữu sáng chế khi tiến hành khai thác, thương mại hóa sáng

chế, vừa nhằm động viên tác giả sáng chế, vừa tránh các trường hợp tranh chấp trong

quá trình khai thác. Bên cạnh đó, các trường đại học quân đội cũng cần phải tăng cường

quảng bá, giới thiệu các sáng chế của mình đến thị trường để tăng cường thương mại

hóa các sáng chế, đem lại lợi ích kinh tế cho nhà trường, nhà khoa học, xã hội và đồng

thời có nguồn lực tài chính để tái đầu tư cho hoạt động nghiên cứu.

Thứ ba, hỗ trợ việc công bố, xuất bản các kết quả nghiên cứu. Việc công bố, xuất

bản các kết quả nghiên cứu là việc làm cần thiết trong nền KH&CN hiện đại, hội nhập

ngày nay đặc biệt là các công bố khoa học quốc tế. Nó vừa là hoạt động khẳng định vị

trí, uy tín của các nhà khoa học và các tổ chức, vừa là để chia sẻ, trao đổi học thuật, tri

thức. Để có được các công bố khoa học quốc tế, các nhà khoa học phải dành nhiều thời

159

gian, công sức và cả kinh phí cho việc này. Do đó, họ rất cần sự hỗ trợ, động viên từ các

trường đại học quân đội nơi mình công tác, học tập. Sự hỗ trợ tài chính của các trường

đại học quân đội đối với việc công bố quốc tế vừa là hoạt động san sẻ chi phí cùng các

nhà khoa học, trả công cho hoạt động nghiên cứu xứng đáng của họ đồng thời sẽ tạo ra

động lực thôi thúc các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu. Vì thành quả nghiên cứu của

họ được công nhận, uy tín của họ được khẳng định và công sức của họ được trả công

xứng đáng. Kết quả khảo sát thực tiễn tại HVKTQS cho thấy, chính sách hỗ trợ cho các

công bố khoa học đặc biệt là các công bố khoa học quốc tế của HVKTQS so với các

trường đại học của Việt Nam hiện nay là còn thấp. Vì vậy, 57% số cán bộ khoa học được

hỏi mong muốn nhà trường tăng cường hỗ trợ kinh phí cho công bố khoa học để khuyến

khích và tạo động lực cho họ thực hiện tốt hơn hoạt động này.

4.3.2.3. Đổi mới cơ chế quản lý tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ

Thủ tục tài chính khi thanh, quyết toán các đề tài, dự án thực hiện bằng ngân sách

Nhà nước luôn là một khó khăn, vướng mắc lớn đối với các nhà khoa học. Các nhà khoa

học phải dành quá nhiều thời gian để hoàn thiện hồ sơ quyết toán đề tài, trong đó có cả

những giấy tờ mang tính chất đối phó, điền cho đủ hồ sơ chứ chưa phản ánh hoạt động

thực tế. Do đó, các nhà khoa học đều mong muốn cơ chế quản lý tài chính đối với hoạt

động KH&CN tiếp tục được đổi mới để họ được thuận lợi hơn trong công việc nghiên

cứu, dành nhiều thời gian hơn cho NCKH thay vì hoàn thiện hồ sơ, giấy tờ mang tính

hành chính. Theo đó, cơ quan chủ quản chỉ phê duyệt dự toán đề tài, nhiệm vụ khoa học

với một số hạng mục chi ngân sách như: nhân công, vật tư, hóa chất tiêu hao, mua sắm

thiết bị... Trên cơ sở đó, đơn vị thực hiện nhiệm vụ dự án, đề tài có toàn quyền chủ động

quyết định các khoản chi.

4.3.3. Cơ sở vật chất phục vụ nghiên cứu khoa học

Cơ sở vật chất là yếu tố cần thiết và quan trọng đối với NCKH của các trường đại

học quân đội, là công cụ, phương tiện để triển khai hoạt động nghiên cứu. Cơ sở hạ tầng

tốt sẽ thu hút các nhà nghiên cứu và thúc đẩy sự phát triển của các nghiên cứu [Håkan

Carlsson, 2014]. Cơ sở vật chất phục vụ NCKH bao gồm các phòng thí nghiệm, phòng

nghiên cứu phát triển, các xưởng sản xuất, chế thử, phòng hội nghị, hội thảo khoa học.

Hiện nay, với sự phát triển như vũ bão của KH&CN, trong đó có KH&CN quân

160

sự, đòi hỏi các trường đại học quân đội phải có sự đổi mới theo hướng hiện đại về cơ sở

vật chất phục vụ đào tạo và NCKH, đặc biệt là về các trang thiết bị nghiên cứu, thực

nghiệm, các phòng thí nghiệm, phòng nghiên cứu phát triển, xưởng chế thử để đáp ứng

yêu cầu trong tình hình mới. Để sử dụng hiệu quả, đáp ứng yêu cầu NCKH, các trường

đại học quân đội nên đầu tư cơ sở vật chất phục vụ NCKH theo các nhóm sau.

Nhóm thứ nhất, các cơ sở vật chất vừa phục vụ đào tạo vừa phục vụ NCKH.

Thông thường, những trang thiết bị thí nghiệm, thực nghiệm vừa phục vụ đào tạo vừa

phục vụ NCKH là những trang thiết bị không đòi hỏi độ chính xác cao, kỹ năng vận

hành phức tạp, có tuổi thọ, độ tin cậy hoạt động tốt. Việc dùng chung cho cả đào tạo và

NCKH sẽ giúp tiết kiệm kinh phí đầu tư, nâng cao hiệu quả khai thác.

Nhóm thứ hai, các cơ sở vật chất phục vụ nghiên cứu chuyên sâu. Đây thường là

những trang thiết bị đắt tiền, có độ chính xác cao, đòi hỏi người sử dụng phải có kỹ năng

vận hành. Nằm trong nhóm cơ sở vật chất này là các phòng thí nghiệm nghiên cứu chuyên

sâu với các trang thiết bị đo đạc hiện đại, đạt chuẩn quốc tế, các phòng nghiên cứu phát

triển sản phẩm, các xưởng sản xuất, chế thử mẫu, sản phẩm pilot. Các cơ sở vật chất này

giúp các nhà khoa học tìm ra các quy luật mới phục vụ công bố khoa học quốc tế, chế tạo

các sản phẩm có hàm lượng chất xám cao. Nhu cầu sử dụng cơ sở vật chất thuộc nhóm

này là các nhóm nghiên cứu mạnh, các nhà khoa học có khả năng công bố khoa học quốc

tế, các nhóm phát triển sản phẩm công nghệ cao phục vụ quân đội và đất nước. Đối với

các trường đại học kỹ thuật, công nghệ quân đội, các phòng thí nghiệm với các trang thiết

bị hiện đại là rất quan trọng để thực hiện các nghiên cứu. Kết quả khảo sát của đề tài tại

HVKTQS, có một tỷ lệ rất cao người được hỏi mong muốn được trang bị phòng thí

nghiệm hiện đại để hỗ trợ tốt hơn cho hoạt động nghiên cứu của họ (52,3%).

Nhóm thứ ba, đó là các phòng hội nghị, hội thảo khoa học phục vụ tổ chức các

hoạt động hội thảo, xemina, tọa đàm khoa học… Các phòng hội nghị, hội thảo khoa học

đáp ứng được yêu cầu tổ chức các hội thảo khoa học trong nước và quốc tế là cần thiết

và quan trọng trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay [Håkan Carlsson, 2014, 31].

Nhóm cơ sở vật chất này không đòi hỏi những khoản kinh phí đầu tư lớn, nhưng cần

được các trường đại học quân đội quan tâm, đầu tư đạt chuẩn quốc tế.

Khi điều kiện còn khó khăn, kinh phí đầu tư cho hoạt động KH&CN còn thấp,

161

các trường đại học quân đội không có đủ nguồn tài chính để đầu tư cơ sở vật chất phục

vụ nghiên cứu thì có thể lựa chọn các giải pháp như: liên kết với các phòng thí nghiệm

của các trường đại học, viện nghiên cứu trong nước hoặc nước ngoài, sử dụng trang thiết

bị của các nhà máy, viện nghiên cứu của quân đội, nhất là để triển khai thực nghiệm,

chế tạo pilot, đặc biệt là phục vụ các nghiên cứu thuộc lĩnh vực quân sự. Tăng cường

hợp tác với các tổ chức trong và ngoài quân đội, trong và ngoài nước là một giải pháp

hiệu quả để khai thác, sử dụng trang thiết bị nghiên cứu mà không phải đầu tư nhiều về

mặt tài chính. Đối với các nghiên cứu cơ bản, thông thường sản phẩm là các công bố

khoa học nên có thể hợp tác với các trường đại học nước ngoài có trang thiết bị thí

nghiệm hiện đại để cùng tiến hành các nghiên cứu và công bố khoa học chung. Hiện

nay, hợp tác quốc tế là một trong những tiêu chí xếp hạng trường đại học nên các trường

đại học nước ngoài rất có thiện chí triển khai các hoạt động NCKH chung.

Bên cạnh đó, các trường đại học quân đội cần nâng cao hiệu quả quản lý, khai

thác các cơ sở kỹ thuật phục vụ NCKH. Các trường đại học quân đội cần chú trọng triển

khai một số giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả khai thác, sử dụng các cơ sở kỹ

thuật, vũ khí, trang bị kỹ thuật đã được đầu tư. Cụ thể:

- Hoàn thiện hệ thống cơ sở kỹ thuật nhằm nâng cao khả năng sử dụng chung

giữa các đơn vị trong nhà trường và phát huy tối đa hiệu quả khai thác, sử dụng.

- Bổ sung, hoàn thiện các văn bản hướng dẫn thực hiện công tác kỹ thuật tại nhà

trường, trong đó thực hiện nghiêm “Quy chế khai thác chung các cơ sở kỹ thuật” và sửa

đổi, hoàn thiện “Tiêu chí đánh giá hiệu quả khai thác các cơ sở kỹ thuật” trên cơ sở đánh

giá lưu lượng đào tạo, các sản phẩm của cơ sở kỹ thuật (bài báo, bài thí nghiệm, sản

phẩm nghiên cứu, chế thử). Các đơn vị trong các trường đại học quân đội phải xây dựng

kế hoạch khai thác cơ sở kỹ thuật chặt chẽ, tỉ mỉ.

- Các trường đại học quân đội cần quản lý chặt chẽ được số lượng và chất lượng

trang thiết bị nghiên cứu và đội ngũ nhân viên chuyên môn kỹ thuật, cần xây dựng và

phát triển phần mềm quản lý trang bị kỹ thuật để quản lý chất lượng, số lượng, tình trạng

trang thiết bị của các cơ sở kỹ thuật, phòng thí nghiệm. Mọi thông tin về tình trạng của

các trang thiết bị nghiên cứu phải được cập nhật liên tục lên mạng thông tin nội bộ của

nhà trường để các nhà nghiên cứu và các đơn vị trong nhà trường có thể phối hợp, liên

162

kết để sử dụng hiệu quả.

4.3.4. Thông tin khoa học và công nghệ

Thông tin cũng là một nguồn lực quan trọng phục vụ cho hoạt động KH&CN của

các trường đại học quân đội, do đó hệ thống thông tin KH&CN tốt sẽ là công cụ hỗ trợ

đắc lực cho hoạt động nghiên cứu. Vì vậy các nhà trường quân đội cần đầu tư xây dựng

và hoàn thiện hệ thống thông tin KH&CN, đặc biệt là kênh thông tin điện tử trên mạng

nội bộ của nhà trường để phục vụ đắc lực cho hoạt động nghiên cứu của các nhà khoa

học. Hệ thống thông tin KH&CN trên mạng nội bộ của các trường đại học quân đội cần

đảm bảo đầy đủ các nội dung sau:

- Thư viện điện tử: Hệ thống thư viện của nhà trường cần được đầu tư trang bị

nhiều và đa dạng các loại giáo trình, tài liệu tham khảo phục vụ các chuyên ngành đào

tạo của nhà trường. Hệ thống giáo trình, tài liệu được số hóa, có thể sử dụng dưới dạng

file điện tử và được cung cấp trên mạng nội bộ của nhà trường. Điều này sẽ điều kiện

thuận lợi cho việc truy cập và sử dụng tài liệu, giáo trình của giảng viên, học viên trong

trường. Thư viện sẽ phục vụ được số lượng lớn độc giả cùng một lúc.

- Hoạt động nghiên cứu và chuyển giao công nghệ: Trong mục này cần cung

cấp thông tin về: các định hướng nghiên cứu của Nhà nước và Bộ Quốc phòng; các chương

trình nghiên cứu; các nhóm nghiên cứu và hoạt động của các nhóm nghiên cứu; danh mục

các bài báo đã công bố trong nước và ngoài nước; danh mục đề tài, dự án đã nghiệm thu;

danh mục đề tài, dự án đang thực hiện; các hội đồng khoa học ngành và liên ngành.

- Tạp chí KH&CN: cung cấp các thông tin liên quan đến tạp chí của nhà trường

với các nội dung chính: thể lệ gửi bài đăng Tạp chí, bản online các số Tạp chí đã xuất

bản. Để phục vụ tốt nhất NCKH, cũng như nâng cao uy tín của nhà trường, các trường

đại học quân đội cũng cần được đầu tư để nâng cấp các tạp chí của trường đạt các tiêu

chuẩn quốc tế, nằm trong danh mục ISI, SCOPUS. Ngoài ra, cần cung cấp thông tin về

các tạp chí trong nước và quốc tế.

- Tiềm năng hợp tác: cung cấp các thông tin về các đối tác sẵn sàng hợp tác với

trường trong hoạt động NCKH, nhu cầu của các đối tác đối với các sản phẩm KH&CN

mà nhà trường có thể cung cấp,…

- Quỹ hỗ trợ NCKH: cung cấp thông tin về các quỹ hỗ trợ NCKH trong nước

163

và quốc tế cũng như quy chế hoạt động của các quỹ này để các nhà khoa học có thể tiếp

cận và nhận được tài trợ của các quỹ cho hoạt động nghiên cứu.

- Sở hữu trí tuệ: cung cấp các thông tin về các sản phẩm đăng ký SHTT của nhà

trường, các văn bản, biểu mẫu liên quan đến SHTT, hỏi đáp về SHTT để giúp các nhà

khoa học tra cứu thông tin và chủ động tìm hiểu các thông tin về SHTT liên quan đến

sản phẩm sáng tạo của mình.

- Các đơn vị nghiên cứu: cung cấp thông tin về các đơn vị nghiên cứu và thế

mạnh nghiên cứu của các đơn vị này.

- Văn bản – Quy chế: cung cấp các văn bản quy định trong lĩnh vực quản lý KH&CN.

- Kho dữ liệu KH&CN: cần có sự kết nối với kho dữ liệu của Trung tâm thông tin

KH&CN quốc gia và Trung tâm Thông tin Khoa học Quân sự của Bộ Quốc phòng, các

trung tâm thông tin khoa học của các trường đại học, các viện nghiên cứu, các đơn vị trong

và ngoài quân đội để cập nhật, trao đổi thông tin KH&CN liên tục. Các trường đại học quân

đội cũng cần được đầu tư mua cơ sở dữ liệu các bài báo đăng trên các tạp chí uy tín của thế

giới về các hướng chuyên ngành, các hướng học thuật của trường mình để các giảng viên,

nghiên cứu viên, học viên có thể tra cứu, tham khảo phục vụ cho các NCKH của họ.

4.4. Hình thành và phát triển các tổ chức khoa học và công nghệ trong trường đại

học quân đội

Mỗi một tổ chức đều có chức năng cụ thể. Các chức năng sẽ hoạt động hiệu quả

khi tổ chức có mô hình cơ cấu tổ chức phù hợp để thực hiện các chức năng đó. Các

trường đại học quân đội có các chức năng: đào tạo, NCKH và phục vụ quân đội và xã

hội. Do đó, cơ cấu tổ chức của các trường đại học quân đội phải phù hợp để thực hiện

tốt cả 3 chức năng này. Trong đó, để thúc đẩy chức năng NCKH, thì các trường đại học

trên thế giới thường có một hệ thống các tổ chức KH&CN trực thuộc bao gồm các khoa,

bộ môn, tổ chức nghiên cứu và triển khai, doanh nghiệp spin-off, phòng thí nghiệm,

trung tâm giới thiệu và chuyển giao công nghệ. Vì vậy, để thực hiện tốt chức năng

NCKH, các trường đại học quân đội cần phải hình thành và phát triển các tổ chức nghiên

cứu và triển khai, các R&D Spin-off, phòng thí nghiệm trọng điểm, trung tâm giới thiệu

và chuyển giao công nghệ bên cạnh các khoa và bộ môn như truyền thống đã có.

4.4.1. Khoa, bộ môn

164

Ở trường đại học quân đội, bộ môn là đơn vị cơ sở, vừa có chức năng đào tạo,

vừa có chức năng NCKH. Khoa là đơn vị chuyên môn trực thuộc trường đại học có chức

năng lập kế hoạch và tổ chức thực hiện các hoạt động giáo dục, đào tạo, các hoạt động

KH&CN [Thủ tướng Chính phủ, 2014; Bộ Quốc phòng, 2016]. Tuy nhiên, trong thời

gian vừa qua, vẫn có những khoa và bộ môn trong các trường đại học quân đội chưa

quan tâm đến NCKH mà vẫn chỉ là những tổ chức thuần túy đào tạo. Vì vậy cần phải

tăng cường hoạt động NCKH ở tất cả các khoa và bộ môn trong các trường đại học quân

đội bởi đây là hạt nhân của nhà trường, nơi các giảng viên, các nhà khoa học có mối

quan hệ chặt chẽ về học thuật và công tác chuyên môn với nhau, cũng là nơi có thể xuất

hiện những ý tưởng khoa học, là nơi mà mối quan hệ giữa NCKH và đào tạo được thể

hiện rõ nhất. Trường đại học quân đội nếu chú ý tốt đến việc tổ chức hoạt động KH&CN

từ cấp bộ môn, khoa sẽ là nền tảng cho sự thành công trong phát triển KH&CN. Để tăng

cường NCKH của khoa, bộ môn, nhà trường cần làm tốt một số nội dung sau:

Một là, cần phát huy vai trò của chủ nhiệm khoa, bộ môn. Đây là những cá nhân

trực tiếp chịu trách nhiệm tổ chức hoạt động NCKH và đào tạo của khoa, bộ môn, nắm

được thế mạnh của từng giảng viên, nên vừa có thể hỗ trợ trực tiếp cho các giảng viên

trong hoạt động nghiên cứu khoa học, vừa tham mưu, đề xuất xây dựng, điều chỉnh các

chính sách về KH&CN của nhà trường để đạt hiệu quả cao nhất.

Hai là, cần phát huy vai trò của Hội đồng khoa học và đào tạo khoa trong việc tư

vấn lựa chọn định hướng nghiên cứu, xây dựng các nhiệm vụ nghiên cứu, định hướng

xây dựng cơ sơ vật chất phục vụ nghiên cứu của khoa, từng bộ môn trong khoa. Thực

tiễn chứng minh, ở nơi nào Hội đồng khoa học và đào tạo của Khoa hoạt động tốt, nơi

đó hoạt động KH&CN sẽ phát triển.

4.4.2. Viện nghiên cứu, trung tâm nghiên cứu trong trường đại học quân đội

Các tổ chức nghiên cứu và triển khai trong trường đại học quân đội được tổ chức

dưới hình thức viện nghiên cứu, trung tâm nghiên cứu, phòng thí nghiệm để triển khai

các hoạt động KH&CN và áp dụng tiến bộ KH&CN để nâng cao chất lượng đào tạo,

phục vụ nhiệm vụ quân sự, an ninh, quốc phòng và phát triển kinh tế - xã hội. Các trường

đại học quân đội cần phải có các viện, trung tâm nghiên cứu trực thuộc. Viện nghiên

cứu vừa có chức năng nghiên cứu, vừa có chức năng đào tạo, trong đó, chức năng nghiên

165

cứu rất được chú trọng. Ngoài ra, viện và trung tâm cũng sẽ là nơi thực hiện các đơn đặt

hàng của khách hàng. Các kết quả nghiên cứu sẽ gắn với đào tạo, phục vụ đào tạo và

sản xuất. Vì vậy, đào tạo sẽ cập nhật được những thông tin, tri thức mới nhất và sát với

yêu cầu thực tiễn. Trong các trường đại học lớn trên thế giới, đặc biệt là các trường đại

học nghiên cứu thì số lượng các viện nghiên cứu thường chiếm tỷ trọng khá lớn trong

cơ cấu tổ chức của trường.

Bảng 4.2: Số lượng viện nghiên cứu ở một số trường đại học nghiên cứu trên thế giới

Tên trường đại học Số viện nghiên cứu (Institute)

Đại học Seoul 60

Đại học Myong Ji 18

Đại học Kangwon 36

Đại học North Carolina 50

Đại học Tsinghua 37 viện + 23 trung tâm + 15 phòng thí nghiệm

(Nguồn: [Trịnh Ngọc Thạch, 2017])

Các trường đại học quân đội của các quốc gia trên thế giới cũng có số viện nghiên

cứu rất lớn. Ví dụ: Học viện Quân sự Hoa Kỳ có 21 trung tâm nghiên cứu và đồng thời

hợp tác với 2 trung tâm nghiên cứu khác [USMA]. Trường Đại học Công nghệ Quốc

phòng Trung Quốc có 10 trường đại học/học viện thành viên với hơn 40 Khoa/Bộ môn,

Viện R&D và phòng thí nghiệm, trong đó có 4 phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia

Trung Quốc và 1 phòng thí nghiệm trọng điểm cấp Bộ Giáo dục Trung Quốc [QS

Topuniversities].

Do đó, để thúc đẩy NCKH trong trường đại học quân đội thì việc hình thành và

phát triển các viện, trung tâm nghiên cứu trong trường đại học quân đội là một lẽ tất

nhiên. Để hình thành các viện nghiên cứu trực thuộc các trường đại học quân đội có thể

có nhiều cách làm khác nhau.

Thứ nhất, có thể chuyển đổi các khoa thành các viện. Mô hình này, một số trường

đại học của Việt Nam cũng đã thực hiện gần đây, trong đó phải kể đến Đại học Bách

Khoa Hà Nội với việc chuyển đổi các khoa chuyên ngành thành các viện. HVKTQS

cũng đã chuyển đổi Khoa Công trình thành Viện Kỹ thuật công trình đặc biệt. Việc

chuyển đổi này rất thuận lợi vì không bị xáo trộn nhiều về mặt nguồn lực. Hoạt động

166

NCKH sẽ được đẩy mạnh lên trong khi hoạt động đào tạo vẫn được thực hiện tốt.

Thứ hai, hình thành các viện nghiên cứu mới trực thuộc trường, đặc biệt là đối

với các lĩnh vực nghiên cứu mới.

Thứ ba, sáp nhập các viện nghiên cứu trong quân đội có cùng hướng chuyên môn

nghiên cứu vào các trường đại học quân đội. Cách làm này sẽ khó và đòi hỏi có sự đồng

thuận của nhiều bên liên quan hơn nhưng nếu triển khai được thì sẽ sử dụng hiệu quả

nhiều nguồn lực.

4.4.3. Tổ chức Spin-off

Đây là một tổ chức rất cần thiết trong các trường đại học quân đội để chuyển giao

kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Spin-off trong các trường đại học quân đội là tổ chức

kế thừa kết quả nghiên cứu và triển khai, hoàn thiện sản phẩm nghiên cứu và đưa sản

phẩm vào sử dụng trong thực tiễn.

Theo mô hình chung, Spin-off được hình thành do trường đại học cùng với các nhà

khoa học đang sở hữu bằng sáng chế, công nghệ tự xây dựng và phát triển (“tự khởi

nghiệp”) để thương mại hóa kết quả NCKH. Các Spin-off được hiểu là các công ty công

nghệ triển khai các kết quả nghiên cứu ứng dụng của các nhà khoa học với hình thức đồng

sở hữu của cơ sở nghiên cứu và nhà phát minh, và được quản lý độc lập với cơ sở nghiên

cứu. Công ty này phát triển và sản xuất sản phẩm từ công nghệ được phát triển bởi nhà

nghiên cứu, và bán sản phẩm ra thị trường thông qua các kênh phân phối thích hợp. Hoặc

ở quy mô thấp hơn, công ty spin-off có thể là một kênh trung gian để tiếp tục phát triển

công nghệ nhằm chuyển giao tới các doanh nghiệp sản xuất lớn hơn [Ngô Đức Thế, 2014].

Spin – off là hình thức tổ chức phát triển KH&CN rất thành công trên thế giới, đặc biệt ở

các nước phát triển. Nó xuất phát từ một thực tế là các thành tựu KH&CN cao cần phải

nhanh chóng đưa vào ứng dụng, nhưng theo các phương pháp chuyển giao, mua bán công

nghệ thông thường thì khó hoặc không thể thực hiện được vì những lý do:

- Công nghệ còn quá mới mẻ, xã hội và nhà đầu tư chưa có điều kiện hiểu hết để

đầu tư. Mặt khác, chính bản thân công nghệ cũng cần được tiếp tục hoàn thiện trong quá

trình đưa vào sử dụng;

- Công nghệ là một phát kiến mới hoặc trình độ quá cao đến mức các doanh

nghiệp không đủ trình độ để nhận chuyển giao;

167

- Điều kiện rủi ro cao chưa thực sự hấp dẫn các nhà đầu tư;

- Công nghệ thuộc lĩnh vực kinh tế tri thức, kinh tế số rất cần phát triển nhanh để

chiếm lĩnh thị trường, nhưng đòi hỏi hàm lượng chất xám cao nên không thể tách khỏi

người sáng tạo ở ngay thời điểm đó [Phạm Huy Tiến, 2006].

Spin-off thỏa mãn được những yêu cầu rất khó thực hiện của cơ chế quản lý

KH&CN đó là vừa đưa kết quả khoa học vào ứng dụng, vừa phát triển được KH&CN.

Spin-off và trường đại học gắn với nhau để tận dụng lợi thế của hai loại hình tổ chức

này. Trong trường đại học quân đội, các Spin-off rất cần thiết để phát triển và khai thác

các sản phẩm nghiên cứu ứng dụng.

4.4.4. Trung tâm giới thiệu và hỗ trợ chuyển giao công nghệ

Đây là một tổ chức rất cần thiết trong việc đưa kết quả nghiên cứu vào trang bị

cho quân đội, đến thị trường và phục vụ đời sống nhân dân. Trung tâm sẽ hỗ trợ các đơn

vị nghiên cứu trong trường đại học quân đội tăng hiệu quả của quá trình chuyển giao

các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn sản xuất. Trung tâm có nhiệm vụ tìm kiếm, tuyển

chọn ở các khoa, các bộ môn, các phòng thí nghiệm, các viện nghiên cứu trong trường

danh sách đề tài, dự án nghiên cứu đã được nghiệm thu ở giai đoạn nghiên cứu cơ bản

và có tiềm năng ứng dụng cao để đưa vào ươm tạo, nâng cao giá trị và chuyển giao vào

thực tiễn. Trung tâm này sẽ có các nhiệm vụ cụ thể sau:

- Tư vấn xây dựng hồ sơ tìm kiếm nguồn tài trợ của Chính phủ, tổ chức quốc tế,

các cấp chính quyền địa phương nhằm hoàn thiện công nghệ đến quy mô công nghiệp

để có thể thương mại hóa hoặc chuyển qua giai đoạn ươm tạo doanh nghiệp (đặc biệt là

đối với các công nghệ lưỡng dụng);

- Tư vấn xác lập, khai thác và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ: Trung tâm là nơi hỗ

trợ các nhà khoa học của các trường đại học tiến hành các thủ tục đăng kí các sáng chế,

giải pháp hữu ích, xác lập quyền sở hữu trí tuệ của nhà trường đối với các sản phẩm

KH&CN. Trong xã hội mà công nghệ thông tin, mạng internet phát triển mạnh mẽ như

hiện nay và nền kinh tế thị trường cạnh tranh gay gắt thì vấn đề sở hữu trí tuệ rất quan

trọng. Việc xác lập quyền sở hữu trí tuệ đối với các kết quả nghiên cứu được tạo ra trong

trường đại học sẽ giúp bảo vệ các thành quả sáng tạo của các giảng viên, cá nhân trong

trường đại học, bảo vệ lợi ích chính đáng của các chủ thể sáng tạo và chủ thể đầu tư cho

168

sự sáng tạo đó. Từ đó, sẽ tạo động lực, khuyến khích các cá nhân, tổ chức tích cực tham

gia vào hoạt động NCKH và phát triển công nghệ, cung cấp dịch vụ phục vụ nhu cầu

của xã hội. Trung tâm cũng là nơi hỗ trợ để khai thác hiệu quả các tài sản trí tuệ được

tạo ra từ quá trình nghiên cứu, đặc biệt là thông qua hoạt động thương mại hóa kết quả

nghiên cứu và bảo vệ các tài sản nghiên cứu.

- Thương thảo các hợp đồng chuyển giao công nghệ: Trung tâm sẽ là nơi kết nối

các sản phẩm KH&CN với thị trường. Trung tâm sẽ có nhiệm vụ giới thiệu về các sản

phẩm KH&CN của trường đại học quân đội, tìm kiếm đối tác, khách hàng trong và ngoài

quân đội. Đồng thời, tìm hiểu thị trường để đặt hàng các đơn vị nghiên cứu trong trường

đại học quân đội.

4.4.5. Xây dựng các nhóm nghiên cứu mạnh hoạt động hiệu quả

Các trường đại học quân đội không thể nằm ngoài xu thế hiện nay của các trường

đại học trong nước và quốc tế, đó là cần tập trung nguồn lực xây dựng và hỗ trợ các

nhóm nghiên cứu mạnh, hoạt động hiệu quả. Đây là giải pháp phổ biến, hiệu quả được

áp dụng thành công ở nhiều trường đại học trên thế giới.

Để hình thành và phát triển các nhóm nghiên cứu mạnh, các trường đại học quân

đội cần xây dựng quy chế hoạt động của nhóm nghiên cứu mạnh, trong đó quy định các

các tiêu chí cụ thể, cũng như xác định các hình thức hỗ trợ, ưu tiên của nhà trường đối

với nhóm nghiên cứu mạnh. Các nhóm nghiên cứu muốn được công nhận là nhóm

nghiên cứu mạnh cần xây dựng đề án, trong đó xác định rõ mục tiêu, định hướng nghiên

cứu, kế hoạch hành động của nhóm. Các nhóm nghiên cứu mạnh trong các trường đại

học quân đội nên bám sát các hướng hiện đại hóa quân đội, bám sát các định hướng phát

triển vũ khí trang bị kỹ thuật của quân đội, đáp ứng yêu cầu thực tiễn hiện nay và định

hướng tương lai. Lãnh đạo, chỉ huy các cấp trong nhà trường cần quan tâm, định hướng

xây dựng, tạo môi trường hoạt động cho các nhóm nghiên cứu để các nhóm nghiên cứu

hoạt động hiệu quả, sáng tạo, đóng góp nhiều cho hoạt động KH&CN của nhà trường.

Một trong những vấn đề quan tâm đầu tiên là phải lựa chọn được những nhà lãnh đạo

học thuật, trưởng nhóm nghiên cứu, chuyên gia đầu ngành đủ tài năng, đủ uy tín và tâm

huyết, nhiệt tình với công tác nghiên cứu và giảng dạy. Thứ hai, cần định hướng để các

nhóm nghiên cứu không quá đông, số lượng từ 6-10 người là hợp lý. Số lượng nhà

169

nghiên cứu trong nhóm quá đông sẽ hạn chế sự trao đổi giữa các thành viên trong nhóm

và làm giảm sự sáng tạo của nhóm. Các thành viên trong nhóm có sự tôn trọng, học hỏi

lẫn nhau, tư vấn hiệu quả cho nhau và không có sự phân biệt vị trí. Thứ ba, khuyến

khích các giảng viên, nghiên cứu viên tham gia vào các nhóm nghiên cứu đa ngành,

trong đó các thành viên đến từ nhiều tổ chức khác nhau để các cá nhân trong nhóm sẽ

bổ trợ kiến thức và kỹ năng cho nhau để thực hiện được những đề tài rộng hơn.

Hiện nay, một số trường đại học quân đội đã xác định rõ được tầm quan trọng

của các nhóm nghiên cứu mạnh trong xu thế hội nhập quốc tế. Ví dụ, HVKTQS đã xây

dựng được 16 nhóm nghiên cứu mạnh, phụ trách các hướng nghiên cứu khác nhau.

Trong những năm qua, các nhóm nghiên cứu mạnh này đã khẳng định được vai trò và

hiệu quả làm việc của họ thông qua số lượng các công trình nghiên cứu và các bài báo

công bố. Tuy nhiên, số lượng nhóm nghiên cứu mạnh này là còn ít so với đội ngũ cán

bộ KH&CN của Học viện. Vì vậy, trong thời gian tới, nhà trường cần định hướng, hỗ

trợ để có nhiều nhóm nghiên cứu trở thành nhóm nghiên cứu mạnh của Học viện và của

Quân đội. Các nhà nghiên cứu cũng rất mong muốn phát triển các nhóm nghiên cứu

mạnh để hỗ trợ tốt hơn cho hoạt động NCKH và hội nhập quốc tế.

Hộp 4.1. Phát triển nhóm nghiên cứu mạnh, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế

“Để tham gia vào hợp tác hiệu quả với các đối tác nước ngoài thì phải phát triển các nhóm

nghiên cứu mạnh gắn với các chuyên gia đầu ngành, được đầu tư trang thiết bị hiện đại, tài

chính để tiếp cận trình độ thế giới” (Nam, 42 Tuổi, PGS.TS, Cán bộ quản lý)

(Nguồn: Kết quả phỏng vấn sâu của luận án)

4.4.6. Xây dựng phòng thí nghiệm trọng điểm, liên ngành

Xây dựng các phòng thí nghiệm trọng điểm, sử dụng liên ngành là một điều cần

thiết đối với các trường đại học quân đội đặc biệt là các trường đại học kỹ thuật, công

nghệ. Các phòng thí nghiệm trọng điểm được đầu tư các nguồn lực phục vụ nghiên cứu:

nhân lực trình độ cao, tài chính, cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại phục vụ nghiên

cứu. Các phòng thí nghiệm trọng điểm cần phải có tính mở tức là nó không chỉ phục vụ

nội bộ phòng thí nghiệm mà nó còn phục vụ các khoa, viện khác trong trường đại học

và cả các đơn vị khác ở bên ngoài khi họ có nhu cầu sử dụng các trang thiết bị nghiên

cứu của phòng thí nghiệm. Điều này sẽ hình thành được mạng lưới nghiên cứu liên

170

ngành và liên kết các nhà khoa học một cách linh hoạt theo các nhiệm vụ nghiên cứu. Như

chúng ta đã biết, hiện nay các lĩnh vực đa ngành, các nghiên cứu đa ngành đã xuất hiện và

ngày càng nhiều. Vì vậy, những phòng thí nghiệm trực thuộc bộ môn, trực thuộc khoa, chỉ

phục vụ riêng cho một chuyên ngành sẽ không thể phát huy được hiệu quả đối với những

lĩnh vực nghiên cứu mới đó. Và khi đầu tư xây dựng các phòng thí nghiệm trọng điểm, liên

ngành thì các nguồn lực sẽ được sử dụng hiệu quả hơn. Các trường đại học lớn, xếp hạng

cao, có hoạt động nghiên cứu mạnh trên thế giới đều có hệ thống các phòng thí nghiệm

được đầu tư lớn và rất hiện đại, nhiều khoa, viện có thể cùng khai thác và sử dụng.

4.4.7. Đề xuất thay đổi cơ cấu tổ chức để hoàn thiện chức năng nghiên cứu khoa học

của các trường đại học quân đội

Đa dạng hóa chức năng thì cần có cơ cấu tổ chức phù hợp để thực hiện các chức

năng đó. Do đó, các trường đại học quân đội cần phải thay đổi cơ cấu tổ chức cho phù

hợp để thực hiện tốt và liên kết chặt chẽ ba chức năng: đào tạo, NCKH và phục vụ xã

hội và quân đội với nhau. Bên cạnh các khoa, phòng ban chức năng, các trường đại học

quân đội phải hình thành một số tổ chức KH&CN khác để thuận lợi cho hoạt động

KH&CN, đó là: các viện; trung tâm nghiên cứu; các spin-off; các nhóm nghiên cứu các

phòng thí nghiệm trọng điểm, liên ngành; trung tâm giới thiệu và chuyển giao công

nghệ. Bộ Quốc phòng cần định hướng và điều chỉnh quy định về cơ cấu tổ chức của các

trường đại học quân đội trong “Điều lệ các trường đại học quân đội” cho phù hợp. Tùy

theo đặc điểm, lĩnh vực nghiên cứu và đào tạo, các trường đại học quân đội có thể hình

thành và phát triển một số hoặc tất cả các loại hình tổ chức KH&CN nói trên.

Ví dụ như đối với HVKTQS và các trường đại học quân đội đào tạo, nghiên cứu

các ngành kỹ thuật thì mô hình cơ cấu tổ chức nên được xây dựng như mô hình 4.2.

Trong cơ cấu tổ chức của HVKTQS và các trường đại học quân đội thuộc lĩnh vực kỹ

thuật, Hội đồng khoa học và đào tạo của Nhà trường sẽ có chức năng tư vấn cho Ban

Giám đốc (Ban Giám hiệu) về các hoạt động đào tạo, nghiên cứu và chuyển giao tri

thức, công nghệ. Ban Giám đốc (Ban Giám hiệu) sẽ chỉ đạo các hoạt động của các đơn

vị trực thuộc trong trường. Các đơn vị trực thuộc trong trường đại học quân đội có quan

hệ phối hợp với nhau trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ đào tạo, nghiên cứu và

phục vụ xã hội. Các Khoa, các viện, trung tâm nghiên cứu và các phòng thí nghiệm trực

171

thuộc trường vừa thực hiện chức năng nghiên cứu, vừa thực hiện đào tạo và thường

xuyên phối hợp, liên kết với nhau trong hoạt động đào tạo và nghiên cứu, cùng sử dụng,

khai thác các trang thiết bị nghiên cứu, trong đó chú trọng sự liên kết để phát huy sức

mạnh tổng hợp, đa ngành, đa lĩnh vực của nhà trường và nhằm tạo ra các sản phẩm có

độ tích hợp cao. Các khoa, viện, trung tâm nghiên cứu và các phòng thí nghiệm phối

hợp với các tổ chức spin-off để hoàn thiện sản phẩm nghiên cứu và đưa sản phẩm vào

sử dụng trong thực tiễn. Trung tâm giới thiệu và chuyển giao công nghệ sẽ phối hợp với

các khoa, viện, trung tâm nghiên cứu và các phòng thí nghiệm để giới thiệu và đưa các

kết quả nghiên cứu đến thị trường, bảo vệ các quyền lợi chính đáng của chủ thể đối với

Ban Giám đốc

Hội đồng khoa học và đào tạo

(Ban Giám hiệu)

Khoa

Viện, trung tâm nghiên cứu

kết quả nghiên cứu.

Phòng thí nghiệm trọng điểm

Bộ môn

Nhóm nghiên cứu mạnh

Các Spin-off

Trung tâm giới thiệu và CGCN

Các phòng, ban chức năng

Ghi chú: Các quan hệ: Chỉ đạo Tư vấn Phối hợp

Hình 4.2: Mô hình cơ cấu tổ chức của HVKTQS để thực hiện tốt các chức

năng đào tạo, NCKH và phục vụ quân đội, xã hội

(Nguồn: Kết quả nghiên cứu của luận án)

172

Kết quả khảo sát của đề tài cho thấy, tỷ lệ rất cao các nhà khoa học của HVKTQS

đồng ý rằng các trường đại học quân đội muốn thực hiện tốt chức năng NCKH thì cần

có các tổ chức KH&CN sau: viện nghiên cứu (50%), trung tâm nghiên cứu (64%), trung

tâm giới thiệu và chuyển giao công nghệ (51,2%), phòng thí nghiệm trọng điểm (54,7%).

Việc đầu tư phòng thí nghiệm trọng điểm được các giảng viên, nhà nghiên cứu trong

HVKTQS rất ủng hộ, để hỗ trợ tốt hơn cho hoạt động nghiên cứu. Họ cũng mong muốn,

phòng thí nghiệm trọng điểm được đầu tư theo yêu cầu của nhiệm vụ nghiên cứu, tránh

đầu tư dàn trải, không đúng mục đích. Việc thành lập trung tâm giới thiệu và chuyển

giao công nghệ cũng được các giảng viên, nhà nghiên cứu trong HVKTQS ủng hộ để

hỗ trợ việc đăng ký bảo hộ Sở hữu trí tuệ các sản phẩm nghiên cứu và tăng cường chuyển

giao công nghệ, khai thác hiệu quả các sản phẩm nghiên cứu.

Hộp 4.2. Đề xuất của các nhà khoa học về các tổ chức KH&CN trong trường đại

học quân đội

“Phòng thí nghiệm trọng điểm hỗ trợ rất tốt cho nghiên cứu. Tuy nhiên việc đầu tư

phải xuất phát từ yêu cầu thực tế, tránh việc đầu tư dàn trải, không đúng mục đích”

(Nam, 45 tuổi, TS, Giảng viên)

“…Cần có hỗ trợ để xây dựng các phòng thí nghiệm có chất lượng, có khả năng

nghiên cứu và công bố quốc tế, có khả năng nghiên cứu ứng dụng với các phép đo

chính xác” (Nam, 43 tuổi, PGS.TS, Trưởng phòng thí nghiệm)

“…Nên lựa chọn các nhóm nghiên cứu có tổ chức tốt, tiềm lực nghiên cứu mạnh để

đầu tư trang thiết bị nghiên cứu hiện đại gắn với giao nhiệm vụ đào tạo sau đại học

và NCKH cụ thể” (Nam, 43 tuổi, PGS.TS, Chủ nhiệm khoa)

“…Trung tâm giới thiệu và chuyển giao công nghệ sẽ thúc đẩy việc đăng ký sáng chế,

ngoài ra còn có tác dụng tâm lý nhằm làm cho các cán bộ, giáo viên tự tin và mạnh

dạn hơn trong đăng ký cũng như khai thác tốt hơn các sản phẩm nghiên cứu” (Nam,

45 tuổi, TS, Chủ nhiệm bộ môn)

173

(Nguồn: Kết quả phỏng vấn sâu của luận án)

4.5. Những điều kiện cần thiết để thực hiện các giải pháp hoàn thiện chức năng

NCKH nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực khoa học và công nghệ

quân sự của các trường đại học quân đội

4.5.1. Xây dựng mối quan hệ chặt chẽ giữa đào tạo và nghiên cứu trong các trường

đại học quân đội

Các trường đại học quân đội cần xác định, NCKH là một nhiệm vụ bắt buộc,

quan trọng bên cạnh chức năng đào tạo truyền thống. NCKH trong các trường đại học

quân đội luôn gắn bó chặt chẽ và phục vụ hoạt động đào tạo, nhằm nâng cao chất lượng

đào tạo của nhà trường. Các trường đại học quân đội cần tăng cường quán triệt để mỗi

cán bộ, giảng viên nhận thức rõ trách nhiệm của mình trong hoạt động KH&CN. Mỗi

cá nhân giảng viên, nghiên cứu viên trong các trường đại học quân đội cần phải xác định

hoạt động NCKH là nhiệm vụ bắt buộc. Mỗi giảng viên cần chủ động xác định hướng

nghiên cứu chính của bản thân và tham gia vào các nhóm nghiên cứu có hoạt động

nghiên cứu phù hợp. Các nhà khoa học có học hàm, học vị cao chủ động nắm bắt định

hướng NCKH của cấp trên, nhu cầu thực tiễn của đơn vị để tổ chức nhóm nghiên cứu,

xác định hướng nghiên cứu và xây dựng kế hoạch thực hiện.

Để thực hiện tốt được điều này, các trường đại học quân đội cần hoàn thiện quy

định hành chính về nhiệm vụ NCKH, coi NCKH là nhiệm vụ quan trọng và bắt buộc

đối với các giảng viên. Hàng năm, giảng viên phải có công trình khoa học công bố dưới

dạng: đề tài nghiên cứu, bài báo khoa học đăng trên các tạp chí chuyên ngành, báo cáo

tham gia tại các hội nghị, hội thảo khoa học trong và ngoài nước, sáng kiến cải tiến kỹ

thuật, xây dựng bài thí nghiệm, viết sách giáo trình, tài liệu tham khảo…Theo lộ trình,

từng bước, cần quy định tăng lượng thời gian dành cho NCKH của giảng viên trong các

trường đại học quân đội. Tỷ lệ thời gian dành cho các hoạt động đào tạo – NCKH – học

tập, bồi dưỡng các nhiệm vụ chuyên môn khác của giảng viên trong các trường đại học

quân đội hiện nay là 5-3-2, từng bước nâng tỷ lệ này lên thành 4-4-2 (đặc biệt là đối với

các trường đại học quân đội định hướng xây dựng thành đại học nghiên cứu).

Bên cạnh đó, các trường đại học quân đội cần tiếp tục đẩy mạnh hoạt động NCKH

ở học viên, sinh viên để tăng cường việc gắn kết đào tạo với NCKH. Các học viên, sinh

174

viên đặc biệt là học viên sau đại học phải trở thành lực lượng tham gia vào các nghiên

cứu cùng với đội ngũ giảng viên. Các định hướng nghiên cứu, chủ đề luận văn, luận án

cần bám sát các hướng nghiên cứu đang được triển khai của các giảng viên, nghiên cứu

viên. Việc gắn kết chặt chẽ giữa nghiên cứu và đào tạo mang lại rất nhiều lợi ích tiềm

năng. Học viên được đào tạo cả về kiến thức, năng lực cho nghề nghiệp tương lai, được

cung cấp những hiểu biết sâu sắc về nghiên cứu và sẽ là nguồn tuyển dụng thuận lợi cho

hoạt động nghiên cứu. Nghiên cứu sẽ tạo kinh nghiệm cho sinh viên đối với kiến thức

môn học và giúp sinh viên, học viên đạt được các kỹ năng nghiên cứu chuẩn mực. Ngược

lại, sinh viên, học viên có thể đóng góp nhiều hơn cho các nghiên cứu theo nhiều cách

khác nhau. Những ý tưởng nghiên cứu mới nổi có thể được thử nghiệm trong bối cảnh

giáo dục và sinh viên, học viên có thể tích cực tham gia vào các hoạt động nghiên cứu

một cách rộng rãi hơn. Do đó, đào tạo có thể cung cấp một "môi trường thí nghiệm" cho

các ý tưởng nghiên cứu, và các sinh viên, học viên đặc biệt là học viên sau đại học là

một phần của các nỗ lực nghiên cứu.

Tuy nhiên, để có thể thực hiện được liên kết chặt chẽ giữa nghiên cứu và đào tạo

thì đòi hỏi các trường đại học quân đội phải có sự lãnh đạo học thuật mạnh mẽ. Điều

này phải trở thành mục tiêu, một nét văn hóa của các trường đại học quân đội. Các giảng

viên cần phải xác định làm tốt cả công việc giảng dạy và nghiên cứu. Họ luôn có ý thức

gắn nghiên cứu với giảng dạy, thực hiện giảng dạy theo phong cách NCKH và truyền

cảm hứng, đam mê, kinh nghiệm nghiên cứu cho học viên, sinh viên. Bên cạnh đó, các

giảng viên phải luôn sẵn sàng đón nhận và tạo điều kiện để các sinh viên, học viên có

năng lực tham gia vào các nghiên cứu của mình. Hơn nữa, các trường đại học quân đội

cần có cơ chế khuyến khích học viên tham gia vào hoạt động nghiên cứu. Một trong

những cơ chế đó là sẵn sàng tạo cơ hội nghề nghiệp tại trường hoặc các đơn vị tốt cho

những học viên, sinh viên có năng lực và đam mê nghiên cứu và có thành tích tốt trong

hoạt động nghiên cứu.

Kết quả điều tra thực tế tại HVKTQS, cho thấy, hầu hết các giảng viên, nhà

nghiên cứu được hỏi (98,8%) đều có quan điểm cho rằng: việc gắn kết giữa nghiên cứu

và đào tạo trong các trường đại học quân đội là cần thiết. Điều đó, chứng tỏ, các giảng

viên, nghiên cứu viên đều nhận thức rõ được tác động của hoạt động nghiên cứu đối với

175

đào tạo và tầm quan trọng của việc gắn kết chặt chẽ giữa hai hoạt động này trong các

trường đại học quân đội. Do đó, khi kết hợp với sự quan tâm, chỉ đạo của lãnh đạo, chỉ

huy, điều này hoàn toàn có thể thực hiện tốt ở các trường đại học quân đội.

4.5.2. Xây dựng mối liên kết giữa các trường đại học quân đội với các viện nghiên

cứu và các đơn vị sản xuất

Việc xây dựng và phát triển các mối liên kết giữa các trường đại học quân đội

với các viện nghiên cứu và các đơn vị sản xuất nhằm tăng cường việc gắn kết giữa đào

tạo với nghiên cứu và sản xuất. Trường đại học quân đội hợp tác với các viện nghiên

cứu sẽ sử dụng hiệu quả các nguồn lực khoa học và công nghệ, đặc biệt là các trang thiết

bị nghiên cứu tiên tiến, hiện đại, cần đầu tư lớn. Điều này là cực kì quan trọng trong

hoạt động NCKH của các trường đại học quân đội vì các trang thiết bị quân sự thường

có sự kết hợp rất nhiều công nghệ tiên tiến, hiện đại mà máy móc, trang thiết bị đi thuê

bên ngoài khó có thể đạt được và liên quan đến yếu tố bí mật quân sự.

Việc gắn kết giữa các trường đại học và các đơn vị sản xuất đặc biệt là các doanh

nghiệp, nhà máy sản xuất quốc phòng giúp hoạt động đào tạo, nghiên cứu của trường

đại học quân đội phù hợp và phục vụ hiệu quả cho sản xuất. Tham gia vào hoạt động

sản xuất trực tiếp tại các doanh nghiệp, nhà máy quốc phòng, các đơn vị trong toàn quân

sẽ giúp cho các giảng viên của các trường đại học quân đội nắm được các yêu cầu của

thực tiễn về các kiến thức và kỹ năng cần thiết đối với đội ngũ nhân lực KH&CN quân

sự để xây dựng chương trình đào tạo phù hợp. Bên cạnh đó, các giảng viên cũng biết

được hoạt động sản xuất đang cần gì để thực hiện các nghiên cứu đáp ứng nhu cầu đó.

Sự cần thiết và tầm quan trọng của việc xây dựng mối liên kết giữa các trường đại học

quân đội với các viện nghiên cứu và các đơn vị sản xuất đã được khẳng định qua các ý

kiến phỏng vấn sâu và các ý kiến của các nhà lãnh đạo các tổ chức trong quân đội tại

các hội thảo khoa học (Hộp 4.3, Hộp 4.4, Hộp 4.5).

Hộp 4.3. Liên kết trường đại học quân đội, viện nghiên cứu và doanh nghiệp, nhà

máy quốc phòng để hỗ trợ NCKH và đào tạo

“…Việc tăng cường hợp tác với các viện nghiên cứu của quân đội và các nhà máy

quốc phòng sẽ rất tốt để cùng sử dụng các trang thiết bị nghiên cứu và làm tăng hàm

lượng công nghệ cao trong sản phẩm nghiên cứu bằng việc kết hợp nhiều ý kiến của

176

các chuyên gia” (Nam, 43 tuổi, TS, Giảng viên)

“…Sự hợp tác này mang ý nghĩa to lớn nhằm xây dựng nguồn nhân lực chất lượng

cao, phối hợp cùng giải quyết các bài toán nhằm nâng cao năng suất và hiệu quả khai

thác, sử dụng các trang thiết bị, góp phần tự chủ trong sản xuất, tránh nhập khẩu,

nhất là trong tình hình biến động của thế giới hiện nay” (Nam, 44 tuổi, PGS.TS,

trưởng phòng thí nghiệm)

“… Đội ngũ cán bộ có trình độ và hiểu rõ nhu cầu đơn vị” (Nam, PGS.TS, 43 tuổi,

Trưởng Trung tâm, trưởng nhóm nghiên cứu mạnh)

“…Rất tốt. Hiện nay nhiều viện nghiên cứu, nhà máy được đầu tư trang thiết bị rất hiện

đại, nếu có cơ chế thích hợp sẽ nâng cao hiệu quả khai thác và tránh để hư hỏng, xuống

cấp” (Nam, 42 tuổi, PGS.TS, Cán bộ quản lý)

(Nguồn: Kết quả phỏng vấn sâu của luận án)

Hộp 4.4. Ý kiến của lãnh đạo Cục Cán bộ, Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân

dân Việt Nam

“Thực hiện tốt công tác liên kết trong đào tạo giữa nhà trường với các viện nghiên

cứu, cơ sở kỹ thuật, đơn vị để giảng viên, giáo viên, học viên được tiếp cận với các

loại vũ khí, trang bị kỹ thuật, các công nghệ mới, hiện đại mà nhà trường chưa được

trang bị, góp phần nâng cao kiến thức thực tiễn, năng lực thực hành cho người học”

(Nguồn: Báo cáo tại Hội thảo:“Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và những vấn đề

đặt ra đối với hệ thống Nhà trường Quân đội”)

Hộp 4.5. Ý kiến của lãnh đạo Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng

“… Tạo điều kiện để đội ngũ cán bộ trẻ của Tổng cục có trình độ tiến sĩ và kinh

nghiệm thực tiễn được tham gia giảng dạy, hướng dẫn luận án tại HVKTQS; mở các

đề tài nghiên cứu có nhân sự tham gia của các thầy và các kĩ sư tại nhà máy công

nghiệp Quốc phòng”

(Nguồn: Báo cáo tại Hội thảo: “HVKTQS – 50 năm công tác đào tạo và NCKH đáp ứng yêu cầu thực tiễn)

4.5.3. Xây dựng định hướng đổi mới sáng tạo trong các trường đại học quân đội

Xây dựng hệ thống khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (STI) là yêu cầu cần

177

thiết đối với các quốc gia hiện nay. Trong đó, các trường đại học (bao gồm cả các trường

đại học quân đội) là một nhân tố quan trọng trong hệ thống này. Vì vậy, các trường đại học

quân đội cần tăng cường các hoạt động đổi mới sáng tạo, bám sát các chương trình, chính

sách đổi mới - sáng tạo của quốc gia. Hiện nay, Việt Nam đang thực hiện một số chính sách

nổi bật về đổi mới – sáng tạo, trong đó có “Chương trình Đổi mới – sáng tạo” (IPP) và Đề

án “Hỗ trợ Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới, sáng tạo quốc gia đến năm 2025”.

“Chương trình Đổi mới – sáng tạo” làm việc với các doanh nghiệp, công sở

và các tổ chức đào tạo tri thức như các trường đại học và các viện nghiên cứu với

mục đích tăng cường các hoạt động đổi mới - sáng tạo ở Việt Nam. Các trường đại học

quân đội tham gia vào các hoạt động của chương trình để học hỏi, biết làm như thế nào

trong quá trình đổi mới sáng tạo và tăng cường năng lực đổi mới sáng tạo của tổ chức.

Bên cạnh đó, Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới, sáng tạo quốc gia

đến năm 2025” nhằm tạo lập môi trường thuận lợi để thúc đẩy, hỗ trợ quá trình

hình thành và phát triển loại hình doanh nghiệp có khả năng tăng trưởng nhanh

dựa trên khai thác tài sản trí tuệ, công nghệ, mô hình kinh doanh mới. Đề án này

đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt theo Quyết định số 844/QĐ-TTg ngày 18

tháng 05 năm 2016. Đề án nhằm khẩn trương hoàn thiện hệ thống pháp lý hỗ trợ

khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, thiết lập được Cổng thông tin khởi nghiệp đổi mới

sáng tạo quốc gia. Mục tiêu của Đề án nhằm hỗ trợ được 800 dự án, 200 doanh

nghiệp khởi nghiệp, trong đó 50 doanh nghiệp gọi được vốn thành công từ các

nhà đầu tư mạo hiểm, thực hiện mua bán và sáp nhập, với tổng giá trị ước tính

khoảng 1.000 tỷ đồng. Đến năm 2025, Đề án sẽ:

- Hỗ trợ phát triển 2.000 dự án khởi nghiệp đổi mới sáng tạo;

- Hỗ trợ phát triển 600 doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo;

- 100 doanh nghiệp tham gia Đề án gọi được vốn đầu tư từ các nhà đầu tư mạo

hiểm;

Các trường đại học quân đội cần bám sát Đề án để sử dụng Ngân sách Nhà nước

hỗ trợ hình thành và phát triển các doanh nghiệp khởi nghiệp dựa trên các kết quả nghiên

cứu của nhà trường để đưa sản phẩm nghiên cứu ra thị trường, phục vụ quân đội và đời

sống thực tiễn, đồng thời mang lại lợi ích kinh tế cho các nhà khoa học và các trường

178

đại học quân đội.

4.5.4. Tăng cường hợp tác quốc tế

Trong thời kỳ hội nhập quốc tế sâu và rộng hiện nay, các trường đại học quân đội

cần tiếp tục đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong hoạt động đào tạo và NCKH. Trong hoạt

động hợp tác quốc tế, ngoài các đối tác truyền thống như Liên bang Nga, các nước thuộc

khối SNG, Đông Âu, Trung Quốc, Nhật Bản,… các trường đại học quân đội cần mở

rộng hợp tác với các đối tác có nền giáo dục, khoa học, công nghệ phát triển như Úc,

Hàn Quốc, Đức, Pháp,… nhằm tận dụng các cơ hội hợp tác, các chỉ tiêu học bổng cho

cán bộ, giáo viên và học viên đi học tập, bồi dưỡng ở nước ngoài. Trong quan hệ hợp

tác quốc tế, các trường đại học quân đội ưu tiên lựa chọn những chuyên ngành mà Quân

đội đang có nhu cầu và các nước đối tác lại sẵn sàng phối hợp, hỗ trợ triển khai. Các

trường đại học quân đội cần chủ động xây dựng các nhiệm vụ hợp tác quốc tế sử dụng

kinh phí từ các chương trình hợp tác quốc tế về KH&CN của Nhà nước…Về hình thức

hợp tác, các trường đại học quân đội nên đa dạng hóa các hình thức hợp tác với các đối

tác nước ngoài như: thực hiện các nghiên cứu chung, cùng hướng dẫn nghiên cứu sinh,

học viên, cùng tổ chức hội thảo, cùng tổ chức các ngành đào tạo, cùng tổ chức khóa bồi

dưỡng ngắn hạn và dài hạn,…

Để quá trình hợp tác quốc tế thuận lợi và hiệu quả thì các trường đại học quân đội

phải chuẩn bị tốt các tiềm lực, tương đồng với đối tác. Các cá nhân giảng viên, nhà nghiên

cứu phải chuẩn bị đủ năng lực để tham gia vào quá trình hợp tác trong đó có năng lực ngoại

ngữ và năng lực chuyên môn. Trong mỗi lĩnh vực, các trường đại học quân đội cần xây

dựng các nhóm nghiên cứu mạnh gắn với các chuyên gia đầu ngành, có trình độ chuyên

môn sâu, khả năng tổ chức, trình độ ngoại ngữ tốt, được đầu tư cơ sở vật chất hiện đại phục

vụ nghiên cứu, luôn sẵn sàng triển khai các hoạt động nghiên cứu, dự án sản xuất chung

hoặc tổ chức các hội nghị khoa học quốc tế…Các trường đại học quân đội cần chủ động

báo cáo, chủ động phát hiện các hướng, lĩnh vực hợp tác để đề xuất đưa vào các chương

trình, đề án của Bộ Quốc phòng để thuận lợi cho quá trình triển khai.

Bên cạnh đó, quy trình, thủ tục hợp tác ngày càng được chuẩn hóa, giúp rút ngắn

thời gian và thuận lợi cho các bên trong hợp tác đào tạo và nghiên cứu. Việc tăng cường

tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các trường đại học quân đội trong vấn đề hợp tác

179

quốc tế liên quan đến các hướng nghiên cứu cơ bản và các công nghệ lưỡng dụng là rất

cần thiết để việc hợp tác diễn ra thuận lợi và hiệu quả. Các ý kiến phỏng vấn sâu và quan

điểm của các nhà lãnh đạo tổ chức trong quân đội cũng đều khẳng định cần mở rộng

hợp tác với nước ngoài trong công tác đào tạo và NCKH cả về nội dung và các hình thức

hợp tác (Hộp 4.6 và Hộp 4.7).

Hộp 4.6. Đề xuất của cán bộ quản lý, nhà nghiên cứu về hợp tác quốc tế

“…Hiện nay, các ngành đặc thù quân sự thì nhiều đối tác nước ngoài chưa đáp ứng,

chưa sẵn sàng để hợp tác sâu. Do đó, các trường đại học quân đội cần mở rộng và

đa dạng hóa các đối tác, lĩnh vực hợp tác theo cả kênh quân sự và dân sự, tích cực

tìm kiếm các đối tác có nhiều thiện chí để hợp tác nghiên cứu và đào tạo” (Nam, 42

tuổi, PGS.TS, Cán bộ quản lý).

“Tăng cường và đa dạng hóa các hình thức hợp tác như cùng thực hiện các nghiên

cứu chung; cùng hướng dẫn luận án, luận văn; cùng tổ chức các hội thảo khoa học;

cùng đào tạo các ngành, chuyên ngành sẽ giúp cho quá trình hợp tác thuận lợi và

hiệu quả hơn và sẽ phục vụ nhiều cho hoạt động đào tạo” (Nam, 43 tuổi, PGS.TS,

Giảng viên chính).

(Nguồn: Kết quả phỏng vấn sâu của luận án)

Hộp 4.7. Ý kiến của lãnh đạo Viện Chiến lược Quốc phòng

“Nội dung hợp tác quốc tế bao gồm: trao đổi thông tin, nội dung, chương trình, tài

liệu đào tạo; trao đổi, hợp tác bồi dưỡng giáo viên tại nước ngoài và tại Việt Nam;

hợp tác, hỗ trợ xây dựng nhà trường, trung tâm giảng dạy công nghệ cao về quân sự;

hợp tác nghiên cứu, sản xuất sản phẩm công nghệ cao, lưỡng dụng của các trung tâm,

cơ sở của Nhà trường Quân đội”.

(Nguồn: Báo cáo tại Hội thảo:“Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và những vấn đề

đặt ra đối với hệ thống Nhà trường Quân đội”).

4.6. Tiểu kết chương 4

Quá trình hội nhập quốc tế đang đặt ra những yêu cầu mới đối với các trường đại

học quân đội. Để đáp ứng được đòi hỏi ngày càng cao của Quân đội và Nhà nước trong giai

đoạn hiện nay, các trường đại học quân đội cần phải thực hiện tốt được cả 3 chức năng: đào

180

tạo, NCKH, phục vụ quân đội và xã hội. NCKH sẽ là cây cầu gắn kết và hỗ trợ tích cực đối

với hoạt động đào tạo và sản xuất (phục vụ quân đội và xã hội) của các trường đại học quân

đội. Vì vậy, hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội là yêu cầu tất

yếu. Để hoàn thiện chức năng NCKH, các trường đại học quân đội cần tiến hành đồng bộ

ba nội dung:

Thứ nhất, đa dạng hóa hoạt động KH&CN, tức là đa dạng hóa các loại hình

nghiên cứu: nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng và triển khai thực nghiệm; đa dạng

hóa lĩnh vực nghiên cứu: lĩnh vực dân sự, lĩnh vực lưỡng dụng, lĩnh vực đặc thù quân

sự và đa dạng hóa sản phẩm hoạt động KH&CN: công bố khoa học, thiết kế chế tạo sản

phẩm mới, phát triển, cải tiến sản phẩm theo đặt hàng, dịch vụ tư vấn KHCN, dịch vụ

chuyển giao công nghệ, ...

Thứ hai, tăng cường các nguồn lực phục vụ hoạt động KH&CN: nhân lực, tài

chính, cơ sở vật chất, thông tin KH&CN. Trong đó, nhân lực KH&CN có vai trò quan

trọng nhất, quyết định sự thành công của việc hoàn thiện chức năng NCKH của trường

đại học quân đội.

Thứ ba, hình thành và phát triển các tổ chức khoa học và công nghệ trong các

trường đại học quân đội hay nói cách khác là thay đổi cơ cấu tổ chức của các trường đại

học quân đội. Việc xây dựng và phát triển các viện nghiên cứu, các trung tâm nghiên

cứu, nhóm nghiên cứu mạnh, phòng thí nghiệm trọng điểm, trung tâm giới thiệu và

chuyển giao công nghệ trong các trường đại học quân đội là rất cần thiết để phát triển

hoạt động NCKH và hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội.

Để NCKH phục vụ tốt hoạt động đào tạo, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo

thì các trường đại học quân đội phải luôn định hướng NCKH gắn với đào tạo, lực lượng

giảng viên, nghiên cứu viên vừa tham gia đào tạo vừa trực tiếp NCKH. Việc thực hiện

tốt cả 2 nhiệm vụ giảng dạy và nghiên cứu đối với giảng viên, nghiên cứu viên nên được

xây dựng như một nét văn hóa trong các trường đại học quân đội.

Đối với mỗi trường đại học quân đội, tùy thuộc vào điều kiện hiện tại của mình

và những đặc điểm của lĩnh vực đào tạo và nghiên cứu mà có những biện pháp, chính

sách cụ thể để hoàn thiện chức năng NCKH của mình dựa trên 3 nội dung trên. Chức

năng NCKH được hoàn thiện sẽ ảnh hưởng tích cực đến chất lượng đào tạo, nâng cao

181

chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội trong xu thế hội nhập quốc tế.

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

Kết luận

NCKH trong các trường đại học (bao gồm cả các trường đại học quân đội và các

trường đại học dân sự) là một chức năng quan trọng và luôn được quan tâm phát triển.

Hiện nay, trên thế giới đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về chức năng NCKH của

các trường đại học. Các tác giả đã phân tích khá sâu và khá đa dạng về các nguyên nhân

dẫn đến NCKH của các trường đại học chưa tốt và đã đề xuất được khá nhiều biện pháp

để cải thiện hoạt động này, trong đó tập trung nhiều nhất vào mảng các nguồn lực phục

vụ cho nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, vẫn còn những vấn đề, những khoảng trống mà

các nghiên cứu đi trước chưa đề cập đến, chưa trả lời, đó là:

- Chưa so sánh sự khác biệt giữa chức năng NCKH trong trường đại học quân

đội với các trường đại học thuộc khối dân sự;

- Chưa đánh giá một cách hệ thống sự tương tác giữa chức năng đào tạo và chức

năng nghiên cứu trong trường đại học quân đội, đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập quốc tế;

- Chưa có những biện pháp cụ thể nhằm hoàn thiện chức năng NCKH của các

trường đại học quân đội.

Từ phân tích tổng quan các công trình đi trước, tác giả rút ra những nội dung mà

Luận án cần tập trung làm rõ, bao gồm:

- Chỉ ra đặc trưng của trường đại học quân đội và sự khác biệt trong NCKH giữa

các trường đại học quân đội với các trường đại học thuộc khối dân sự;

- Phân tích sự tương tác giữa chức năng nghiên cứu và chức năng đào tạo trong

trường đại học đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập quốc tế;

- Khảo sát thực tế tình hình thực hiện chức năng NCKH trong các trường đại học quân

đội và sự tác động của NCKH đến chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội;

- Khuyến nghị các giải pháp để hoàn thiện chức năng NCKH trong các trường

đại học quân đội nhằm nâng cao chất lượng đào tạo.

Qua quá trình nghiên cứu lý luận và thực tiễn, các kết quả chính của luận án có

thể được tóm tắt như sau:

Thứ nhất, quá trình hội nhập quốc tế đang đặt ra những yêu cầu mới đối với giáo

182

dục đại học Việt Nam, trong đó có các trường đại học quân đội. Các trường đại học quân

đội hiện nay cần phải thực hiện tốt được cả 3 chức năng: đào tạo, NCKH, phục vụ quân

đội và xã hội. NCKH sẽ là cây cầu gắn kết và hỗ trợ tích cực đối với hoạt động đào tạo

và sản xuất (phục vụ quân đội và xã hội) của các trường đại học quân đội. NCKH trong

các trường đại học quân đội có những đặc điểm giống với NCKH của các trường đại

học thuộc khối dân sự nhưng cũng có những đặc điểm đặc trưng, riêng biệt của mình

như: ưu tiên các nghiên cứu ứng dụng trong lĩnh vực quân sự, nhiều kết quả nghiên cứu

không được công bố rộng rãi công khai, phục vụ phát triển tri thức khoa học quân sự,…

Thứ hai, chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội rất được quan tâm

và chú trọng trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Các tiêu chí đo lường chất lượng đào tạo

của các trường đại học quân đội bao gồm: tuyển sinh và nhập học, thiết kế và rà soát

chương trình dạy học, giảng dạy và học tập, đánh giá người học, hoạt động phục vụ và

hỗ trợ người học, kết quả đào tạo. Chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội

cũng có những nét đặc thù so với các trường đại học thuộc khối dân sự nên việc đánh

giá chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội cũng có những tiêu chí riêng.

Sản phẩm đào tạo của các trường đại học quân đội là các sỹ quan Quân đội nhân dân Việt

Nam, nên họ phải có đầy đủ các tiêu chuẩn của người sỹ quan và các tiêu chuẩn này phải

được rèn luyện và tích lũy trong các trường đại học quân đội. Ngoài việc có trình độ chuyên

môn tốt, các học viên tốt nghiệp các trường đại học quân đội phải có bản lĩnh chính trị vững

vàng, tuyệt đối trung thành với tổ quốc, với nhân dân; luôn có tinh thần cảnh giác cách

mạng cao, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh, hoàn hành tốt mọi nhiệm vụ được giao; có phẩm

chất đạo đức cách mạng, gương mẫu chấp hành đường lối, chủ trương của Đảng, chính

sách, pháp luật của Nhà nước; phát huy dân chủ, giữ nghiêm kỷ luật quân đội; tôn trọng và

đoàn kết với nhân dân, với đồng đội.

Thứ ba, NCKH tác động rất lớn đến chất lượng đào tạo của các trường đại học quân

đội, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Điều này được thể hiện trong các tiêu chí:

- NCKH sẽ nâng cao trình độ, kỹ năng của giảng viên, đạt được trình độ quốc tế,

đáp ứng các tiêu chuẩn của giảng viên quốc tế. Điều này được thể hiện thông qua các

bài báo khoa học được công bố, đặc biệt là các bài báo đăng trên các tạp chí uy tín quốc

tế; các bằng sáng chế, giải pháp hữu ích; các đề tài nghiên cứu hợp tác với các tổ chức

183

nghiên cứu, trường đại học quốc tế; các giải thưởng khoa học của các giảng viên trong

các trường đại học quân đội;