BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH
VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM
Đỗ Xuân Phú
SƠN TRUYỀN THỐNG TRONG NGHỆ THUẬT TRANG TRÍ
QUẦN THỂ DI TÍCH CỐ ĐÔ HUẾ
Chuyên ngành: Lý luận và Lịch sử Mỹ thuật
Mã số: 9210101
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHỆ THUẬT
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS NGUYỄN QUỐC HÙNG
Hà Nội - 2018
1
LỜI CAM ĐOAN
Công trình nghiên cứu luận án của NCS, được thực hiện dưới sự
hướng dẫn của PGS,TS. Nguyễn Quốc Hùng, Nguyên Phó Cục trưởng Cục Di
sản Văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch với sự góp ý nhiệt tình của các
nhà khoa học, các nhà quản lý....
Luận án tiến sĩ: Sơn truyền thống trong nghệ thuật trang trí Quần
thể di tích cố đô Huế là do NCS viết và chưa công bố.
Các trích dẫn, số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và có xuất
xứ rõ ràng.
NCS xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan này.
Hà Nội, ngày tháng năm 2018
Tác giả luận án
Đỗ Xuân Phú
2
MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN............................................................................................ 1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT............................................................. 3
DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN ÁN............................................ 4
MỞ ĐẦU……...………………...……………………...........…..…............... 5
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN, TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN
CỨU VỀ SƠN TRUYỀN THỐNG TRONG NGHỆ THUẬT TRANG
TRÍ QTDTCĐH.............................................................................................15
1.1. Khái niệm sơn truyền thống và một số thuật ngữ ....................................15
1.2. Sơn truyền thống trong nghệ thuật trang trí thời Nguyễn…....................19
1.3. Tổng quan các vấn đề nghiên cứu ...........................................................42
Tiểu kết chương 1............................................................................................54
Chương 2. NHỮNG GIÁ TRỊ TIÊU BIỂU NGHỆ THUẬT TRANG TRÍ
CỦA SƠN TRUYỀN THỐNG TRONG QTDTCĐH................................56
2.1. Hiệu quả trang trí trong các đề tài mỹ thuật ............................................56
2.2. Giá trị tạo hình nghệ thuật trang trí trên sơn truyền thống ......................67
2.3. Tính biểu đạt của sơn truyền thống..........................................................91
2.4. Giá trị bền vững của chất liệu kết dính.....................................................97
2.5. Hội tụ và lan tỏa của sơn truyền thống trong đời sống VHXH................99
Tiểu kết chương 2...............….…………………….....…..……...…............103
Chương 3. BÀN LUẬN VỀ NHỮNG GIÁ TRỊ CỦA SƠN TRUYỀN
THỐNG CÓ TÍNH KHOA HỌC TRONG NGHỆ THUẬT TRANG TRÍ
QTDTCĐH……...................................................................…………........105
3.1. Cơ sở khoa học chứng minh sơn truyền thống.......................................106
3.2. Vị trí của sơn truyền thống trong dòng chảy..........................................115
3.3. Vai trò quan trọng của mỗi loại sơn ......................................................128
3.4. Một vài biện luận về tính mới của luận án.............................................138
Tiểu kết chương 3.....……………………..........................……...................141
KẾT LUẬN………………….…....……………......……………...............144
DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU..........................................151
TÀI LIỆU THAM KHẢO ………………............................….................152
PHỤ LỤC………….........................…………………………....................164
3
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
Chữ viết tắt
Chữ viết đầy đủ
B.A.V.H.
: Bulletin des Amis du Vieux Huế
(Những người bạn cố đô Huế)
C
: Chương
DTCĐH
: Di tích cố đô Huế
GS
: Giáo sư
H
: Hình
HS
: Họa sĩ
KĐĐNHĐSL
: Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ
NCS
: Nghiên cứu sinh
NKT
: Ngoài Kinh thành
Nxb
: Nhà xuất bản
PGS
: Phó giáo sư
PL
: Phụ lục
QTDTCĐH
: Quần thể Di tích cố đô Huế
TCT
: Tử Cấm Thành
THT
: Trong Hoàng thành
TKT
: Trong Kinh thành
TLTK
: Tài liệu tham khảo
Tp
: Thành phố
tr
: trang
TS
: Tiến sĩ
TTBTDTCĐH
: Trung tâm Bảo tồn Di tích cố đô Huế
VHXH
: Văn hóa xã hội
Xb
: Xuất bản
4
DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN ÁN
Trang
Bảng 1. Thống kê các họa tiết trang trí bằng sơn truyền thống.......................31
Bảng 2. Thống kê số lượng của các hiện vật trong nội và ngoại thất kiến trúc
gỗ được trang trí bằng sơn truyền thống.........................................31
Bảng 3. Họa tiết trang trí trên 11 ô hộc tại án thờ Thế Miếu..........................64
Bảng 4. Họa tiết trang trí trên 11 ô hộc tại án thờ Hưng Miếu (mặt tiền)......64
Bảng 5. Họa tiết trang trí trên 13 ô hộc tại án thờ Hưng Miếu (mặt hậu).......65
Bảng 6. Thành phần và tính chất của bột màu................................................82
Bảng 7. Vị trí sơn truyền thống ngoài Kinh thành (NKT) và kiểu thức trang trí
.......................................................................................................119
Bảng 8. Vị trí sơn truyền thống trong Kinh thành (TKT) và kiểu thức trang trí
.......................................................................................................120
Bảng 9. Vị trí sơn truyền thống trong Hoàng thành (THT) và kiểu thức trang
trí ..................................................................................................121
Bảng 10. Vị trí sơn truyền thống trong Tử Cấm Thành (TCT) và Kiểu thức
trang trí………......................................……................................121
Bảng 11. Tóm tắt quy trình các lớp sơn trên nền gỗ trong DTCĐH.............136
Bảng 12. Tóm tắt các lớp thí son, thếp vàng lá và phủ hoàng kim trên kiểu
thức trang trí tại di tích cố đô Huế................................................137