Luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân trong 5 năm đầu của các cặp vợ chồng tại Hà Nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

------------------------------

Lưu Thị Lịch

SỰ HÀI LÒNG VỀ CUỘC SỐNG HÔN NHÂN

TRONG 5 NĂM ĐẦU CỦA CÁC CẶP VỢ CHỒNG

TẠI HÀ NỘI

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC

HÀ NỘI, 2020

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

Lưu Thị Lịch

SỰ HÀI LÒNG VỀ CUỘC SỐNG HÔN NHÂN TRONG 5 NĂM ĐẦU CỦA CÁC CẶP VỢ CHỒNG TẠI HÀ NỘI

hu h T họ M

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS.TS. Trầ Thu Hươ 2. PGS.TS. Phạm Thị Thu Hoa

XÁC NHẬN NCS ĐÃ CHỈNH SỬA THEO QUYẾT NGHỊ

CỦA HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ LUẬN ÁN

Người hướng dẫn khoa học

Chủ tịch hội đồng đánh giá Luận án Tiến sĩ

GS.TS. Trần Quốc Thành PGS.TS. Trần Thu Hương

HÀ NỘI, 2020

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu,

LỜI CAM ĐOAN

kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ

công trình nghiên cứu nào khác.

Tác giả luận án

Lƣu Thị Lịch

LỜI CẢM ƠN

Trước hết, tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến PGS.TS. Trần Thu Hương và

PGS.TS. Phạm Thị Thu Hoa đã luôn tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi, tạo động lực

cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Hai cô đã luôn sát sao và luôn

đưa ra các yêu cầu cao về chất lượng cũng như tiến độ nghiên cứu đã giúp tôi luôn

nỗ lực để hoàn thành luận án của mình.

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tập thể giảng viên Khoa Tâm lí học,

trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN cùng các thầy cô giáo

ngoài khoa đã quan tâm, giúp đỡ và có những góp ý quý báu cho nghiên cứu của tôi.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo và đồng nghiệp tại Viện Nghiên cứu

Con người, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã tạo điều kiện, hỗ trợ và

động viên, khuyến khích tôi trong thời gian tôi làm luận án.

Tôi xin gửi lời cảm ơn đặc biệt tới các cặp vợ chồng tại hai địa bàn là huyện

Thanh Trì và quận Hoàng Mai, thành phố Hà Nội đã đồng ý tham gia vào nghiên

cứu này và chia sẻ những trải nghiệm quý giá về cuộc sống hôn nhân của họ.

Tôi cũng xin gửi lời cám ơn chân thành đến những người bạn thân đã sẵn

sàng hỗ trợ, động viên khi tôi gặp khó khăn trong nghiên cứu, học tập cũng như

trong cuộc sống.

Lời cảm ơn cuối cùng, tôi xin gửi đến những người thân trong gia đình,

những người đã luôn ở bên tôi, tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi có thể thực hiện

những mục tiêu trong học tập, công việc và cuộc sống.

Bản thân tôi nhận thấy kinh nghiệm nghiên cứu khoa học của mình còn hạn

chế nên đề tài nghiên cứu vẫn còn nhiều thiếu sót. Kính mong được các thầy, cô

giáo và đồng nghiệp đóng góp ý kiến để tôi hoàn thiện luận án này tốt hơn.

Tác giả luận án

Lƣu Thị Lịch

TRÌNH TUYẾN

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC .................................................................................................................. 1

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................ 4

DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. 5

DANH MỤC BIỂU ĐỒ ............................................................................................ 7

MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 8

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................. 8

2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................... 11

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ............................................................... 11

4. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................... 11

5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................. 12

6. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................... 13

7. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 13

8. Đóng góp mới của luận án ............................................................................. 14

9. Cấu trúc của luận án ....................................................................................... 15

Chƣơng 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ SỰ HÀI LÒNG

VỀ CUỘC SỐNG HÔN NHÂN ............................................................................. 16

1.1. Các nghiên cứu trên thế giới về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân ................. 16

1.1.1. Hướng nghiên cứu về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

theo thời gian ............................................................................................................ 16

1.1.2. Hướng nghiên cứu sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân theo

các khía cạnh của đời sống hôn nhân ....................................................................... 19

1.1.3. Hướng nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng

về cuộc sống hôn nhân .............................................................................................. 24

1.2. Những nghiên cứu về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân ở Việt Nam ............ 30

1.2.1. Hướng nghiên cứu về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

theo thời gian ............................................................................................................ 31

1.2.2. Hướng nghiên cứu sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân theo

các khía cạnh của đời sống hôn nhân ....................................................................... 31

TRÌNH TUYẾN

1.2.3. Hướng nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng

về cuộc sống hôn nhân .............................................................................................. 32

Tiểu kết chương 1 .................................................................................................... 38

Chƣơng 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU SỰ HÀI LÒNG VỀ CUỘC

SỐNG HÔN NHÂN TRONG 5 NĂM ĐẦU CỦA CÁC CẶP VỢ CHỒNG ..... 39

2.1. Lý luận về cuộc sống hôn nhân giai đoạn 5 năm đầu ........................................ 39

2.1.1. Hôn nhân .................................................................................................. 39

2.1.2. Cuộc sống hôn nhân ................................................................................. 40

2.1.3. Một số đặc điểm của cuộc sống hôn nhân giai đoạn 5 năm đầu ............. 41

2.2. Lý luận về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân .................................................. 44

2.2.1. Sự hài lòng ................................................................................................ 44

2.2.2. Sự hài lòng về cuộc sống .......................................................................... 45

2.2.3. Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân .......................................................... 47

Tiểu kết chương 2 .................................................................................................... 60

Chƣơng 3. TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................ 61

3.1. Vài nét về địa bàn và khách thể nghiên cứu ...................................................... 61

3.1.1. Về địa bàn nghiên cứu .............................................................................. 61

3.1.2. Về khách thể nghiên cứu .......................................................................... 62

3.2. Tổ chức nghiên cứu............................................................................................ 63

3.2.1. Giai đoạn nghiên cứu lý luận ................................................................... 63

3.2.2. Giai đoạn nghiên cứu thực tiễn ................................................................ 64

3.2.3. Giai đoạn viết và hoàn thành luận án ...................................................... 65

3.3. Các phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 65

3.3.1. Phương pháp chọn mẫu ........................................................................... 65

3.3.2. Phương pháp thu thập thông tin............................................................... 66

3.3.3. Phương pháp phân tích trường hợp điển hình ......................................... 71

3.4. Phương pháp xử lý số liệu và thang đo .............................................................. 71

3.4.1. Xác định độ tin cậy của các thang đo ...................................................... 71

3.4.2. Xác định độ hiệu lực ................................................................................. 73

3.5. Phương pháp tính điểm và mức độ của các thang đo ........................................ 79

Tiểu kết chương 3 .................................................................................................... 80

TRÌNH TUYẾN

Chƣơng 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN VỀ SỰ HÀI LÒNG

VỀ CUỘC SỐNG HÔN NHÂN TRONG 5 NĂM ĐẦU

CỦA CÁC CẶP VỢ CHỒNG ................................................................................ 81

4.1. Thực trạng mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân trong 5 năm đầu

của các cặp vợ chồng ................................................................................................ 81

4.1.1. Đánh giá về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân chung của các cặp

vợ chồng .................................................................................................................... 81

4.1.2. Sự khác biệt về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân theo một số

biến nhân khẩu - xã hội ............................................................................................. 88

4.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng hôn nhân ............................................. 112

4.2.1. Mối quan hệ tương quan giữa các yếu tố ảnh hưởng và sự hài lòng .... 112

4.2.2. Dự báo về sự hài lòng hôn nhân ............................................................ 122

4.3. Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng qua phân tích

trường hợp điển hình ............................................................................................... 128

4.3.1. Trường hợp cặp vợ chồng hài lòng về cuộc sống hôn nhân .................. 128

4.3.2. Trường hợp cặp vợ chồng không hài lòng về cuộc sống hôn nhân ....... 136

Tiểu kết chương 4 .................................................................................................. 140

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 143

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN

ĐẾN LUẬN ÁN ..................................................................................................... 150

TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 151

PHỤ LỤC ............................................................................................................... 162

TRÌNH TUYẾN

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Phân tích khẳng định nhân tố CFA

Độ lệch chuẩn ĐLC

Điểm trung bình ĐTB

Phân tích khám phá nhân tố EFA

Hài lòng về cuộc sống hôn nhân HLHN

TRÌNH TUYẾN

DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1. Đặc điểm mẫu khách thể nghiên cứu ....................................................... 62

Bảng 3.2. Kết quả kiểm định độ tin cậy Cronbach‟s Alpha

của các thang đo yếu tố ảnh hưởng ........................................................................... 72

Bảng 3.3. Kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA ............................................... 73

Bảng 3.4. Các nhân tố của thang hài lòng hôn nhân ................................................ 74

Bảng 3.5. Độ tin cậy Cronbach‟s Alpha của các thành tố mới trong thang

hài lòng hôn nhân ...................................................................................................... 75

Bảng 3.6. Các thành tố của thang Cảm nhận về mối quan hệ với người bạn đời ......... 76

Bảng 3.7. Độ tin cậy Cronbach‟s Alpha của các thành tố trong thang

Cảm nhận về mối quan hệ với người bạn đời ........................................................... 76

Bảng 3.8. Các nhân tố của thang Hành vi giao tiếp với người bạn đời .................... 77

Bảng 3.9. Độ tin cậy Cronbach‟s Alpha của các thành tố trong thang

Hành vi giao tiếp với người bạn đời ......................................................................... 78

Bảng 3.10. Các nhân tố của thang Đáp ứng mong đợi về hôn nhân ........................ 78

Bảng 3.11. Độ tin cậy Cronbach‟s Alpha của các nhân tố

thang Đáp ứng mong đợi về hôn nhân ...................................................................... 79

Bảng 4.1. Thành tựu - cảm xúc tích cực trong cuộc sống hôn nhân

của các cặp vợ chồng ................................................................................................ 84

Bảng 4.2. Cảm nhận về mối quan hệ hôn nhân của các cặp vợ chồng .................... 86

Bảng 4.3. Cảm nhận về Ý nghĩa hôn nhân của các cặp vợ chồng

trong 5 năm đầu chung sống ..................................................................................... 87

Bảng 4.4. Khác biệt về hài lòng hôn nhân chung và các yếu tố

của sự hài lòng ở các cặp vợ chồng .......................................................................... 89

Bảng 4.5. Thời gian chung sống và sự hài lòng hôn nhân ....................................... 93

Bảng 4.6. Con cái và sự hài lòng hôn nhân .............................................................. 95

Bảng 4.7. Sự khác biệt về hài lòng hôn nhân theo biến học vấn của người vợ ..... 100

Bảng 4.8. Phân bố nhóm tuổi của các cặp vợ chồng .............................................. 101

Bảng 4.9. Phân bố mức thu nhập của các cặp vợ chồng ........................................ 104

Bảng 4.10. Tương quan giữa sự hài lòng hôn nhân và các yếu tố ảnh hưởng ....... 112

TRÌNH TUYẾN

Bảng 4.11. Tương quan của cảm nhận về sự hòa hợp vợ chồng

và sự hài lòng hôn nhân .......................................................................................... 113

Bảng 4.12. Tương quan của các hành vi giao tiếp với sự hài lòng hôn nhân

của các cặp vợ chồng .............................................................................................. 115

Bảng 4.13. Tương quan giữa hành vi giao tiếp với người bạn đời và sự hài lòng

về cuộc sống hôn nhân ............................................................................................ 116

Bảng 4.14. Tương quan giữa cảm nhận về mối quan hệ với người bạn đời

và sự hài lòng hôn nhân .......................................................................................... 119

Bảng 4.15. Tương quan giữa sự hài lòng hôn nhân của các cặp vợ chồng

và cách xử lí khi có mâu thuẫn ............................................................................... 120

Bảng 4.16. Dự báo của yếu tố Cảm nhận về sự hòa hợp vợ chồng đến sự hài lòng

hôn nhân theo mô hình hồi quy đơn biến ............................................................... 122

Bảng 4.17. Dự báo của hành vi giao tiếp với người bạn đời tới sự hài lòng

hôn nhân của các cặp vợ chồng theo mô hình hồi quy đơn biến ............................ 123

Bảng 4.18. Dự báo của cảm nhận về mối quan hệ với người bạn đời đến sự

hài lòng hôn nhân của các cặp vợ chồng theo mô hình hồi quy đơn biến .............. 125

Bảng 4.19. Dự báo của các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng hôn nhân

trong mô hình hồi quy đa biến ................................................................................ 126

Bảng 4.20. Dự báo của các biến ảnh hưởng đến sự hài lòng hôn nhân

của người chồng theo mô hình hồi quy đa biến ...................................................... 127

Bảng 4.21. Dự báo của các biến ảnh hưởng đến sự hài lòng hôn nhân

của người vợ theo mô hình hồi quy đa biến ........................................................... 127

Bảng 4.22. Đặc điểm nhân khẩu học của cặp vợ chồng hài lòng cao

với cuộc sống hôn nhân .......................................................................................... 128

Bảng 4.23. Đặc điểm nhân khẩu học của cặp vợ chồng hài lòng thấp

với cuộc sống hôn nhân .......................................................................................... 136

TRÌNH TUYẾN

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 4.1. Tỉ lệ % mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân

của các cặp vợ chồng trong 5 năm đầu chung sống .................................................. 81

Biểu đồ 4.2. ĐTB của sự hài lòng hôn nhân tổng thể và các khía cạnh

của sự hài lòng hôn nhân theo mô hình PERMA ..................................................... 83

Biểu đồ 4.3. Cảm xúc tích cực của người vợ và người chồng

trong cuộc sống hôn nhân ......................................................................................... 90

Biểu đồ 4.4. Cảm xúc tiêu cực của người vợ và người chồng

trong cuộc sống hôn nhân ......................................................................................... 90

Biểu đồ 4.5. Tuổi của con và hài lòng hôn nhân ...................................................... 96

Biểu đồ 4.6. Trình độ học vấn (HV) của vợ và chồng ............................................. 98

Biểu đồ 4.7. Trình độ học vấn của người chồng và sự khác biệt

trong các khía cạnh hài lòng hôn nhân ..................................................................... 99

Biểu đồ 4.8. Sự khác biệt về hài lòng hôn nhân theo nhóm tuổi người chồng ...... 101

Biểu đồ 4.9. Sự khác biệt về hài lòng hôn nhân theo biến số nhóm tuổi

của người vợ............................................................................................................ 102

Biểu đồ 4.10. Sự chênh lệch tuổi giữa các cặp vợ chồng và sự hài lòng

hôn nhân .................................................................................................................. 103

Biểu đồ 4.11. Sự khác biệt về thành tựu-cảm xúc tích cực theo biến số thu nhập

của người chồng ...................................................................................................... 105

Biểu đồ 4.12. Sự khác biệt về mối quan hệ tích cực theo biến số thu nhập

của vợ ...................................................................................................................... 106

Biểu đồ 4.13. Sự khác biệt về hài lòng hôn nhân của các cặp vợ chồng

theo biến hoàn cảnh nhà ở....................................................................................... 108

Biểu đồ 4.14. Sự khác biệt về cảm nhận ý nghĩa hôn nhân theo biến số

hoàn cảnh chung sống ............................................................................................. 109

Biểu đồ 4.15. Sự khác biệt về hài lòng hôn nhân theo biến số địa bàn sinh sống.. 111

Biểu đồ 4.16. Sự khác biệt về hài lòng hôn nhân của các cặp vợ chồng

theo biến số tình trạng chung sống ......................................................................... 111

TRÌNH TUYẾN

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Ngày nay, những nghiên cứu sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân (sau đây gọi

tắt là sự hài lòng hôn nhân, viết tắt là HLHN) ngày càng nhiều. Người ta cũng nhận

ra rằng sự hài lòng hôn nhân là một thành tố quan trọng khi nói tới các vấn đề sức

khỏe tâm thần của cả cá nhân và gia đình. Hơn thế, các nghiên cứu cũng cho thấy,

trong xã hội, số những cặp đôi hài lòng tăng lên có nghĩa là xã hội trở nên khỏe

mạnh hơn (Bradbury và cộng sự, 2000; Chapin, Chapin, và Sattler, 2001; Harway,

2005; Holman, 2002).

Hôn nhân là một tổ chức xã hội, theo đó một người đàn ông và một người

phụ nữ quyết định sống như vợ chồng bằng các cam kết hợp pháp và các nghi lễ tôn

giáo (Waite và Gallargher, 2001).

Hôn nhân là khởi đầu của sự hình thành và phát triển một gia đình. Cuộc

sống hôn nhân là một phần quan trọng trong cuộc sống của con người nói chung và

với người Việt Nam nói riêng. Cuộc sống hôn nhân vui vẻ, hạnh phúc, thoả mãn

hay ảm đạm, đau khổ, bế tắc đều ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực đến mỗi thành

viên trong gia đình, ảnh hưởng đến con trẻ. Tuy nhiên, không phải ai cũng dễ dàng

duy trì một cuộc sống hôn nhân khoẻ mạnh và bền vững.

Chất lượng của mối quan hệ thân mật có liên quan đến sức khoẻ thể chất

của mỗi người trong mối quan hệ đó (Holt-Lunstad, Smith, & Layton, 2010). Tình

trạng hôn nhân có liên quan đến việc giảm tỉ lệ tử vong và bệnh tật (Kiecolt-

Glaser và Newton, 2001).

Sự hài lòng hôn nhân là một trong những chỉ báo quan trọng của sự hạnh phúc

và sức khoẻ (Diener, 1984; Kamp Dush, Taylor, & Kroeger, 2008). Chất lượng hôn

nhân ở mức cao có tương quan tích cực đến cả tình trạng khoẻ mạnh, hạnh phúc hiện

tại và sau này của các cặp đôi. Ngược lại, các vấn đề trong hôn nhân có mối tương

quan tiêu cực với việc sức khoẻ được tự đánh giá thấp hơn (Hawkins và Booth, 2005;

Umberson và cộng sự, 2006), ít hài lòng với cuộc sống hơn (Whisman, Uebelacker,

Tolejko, Chatav, và McKelvie, 2006), tăng các biểu hiện của trầm cảm (Walker,

TRÌNH TUYẾN

Isherwood, Burton, Kitwe-Magambo, và Luszcz, 2013), và cảm thấy cô đơn nhiều

hơn (Dykstra và Fokkema, 2007).

Sự hài lòng hôn nhân là một bộ phận, một khía cạnh của hài lòng cuộc sống

(Nguyễn Thị Vân Hạnh, 2013) và sự hài lòng hôn nhân ảnh hưởng tích cực tới sự

hài lòng cuộc sống (Hoàng Bá Thịnh, 2013).

Quá trình công nghiệp hoá và hiện đại hoá tác động đến tất cả các lĩnh vực

xã hội và làm biến chuyển các gia đình hướng tới khuôn mẫu gia đình với cặp vợ

chồng là trung tâm. Quan niệm về hôn nhân, cách sống và cách thế hệ trẻ xây

dựng cuộc sống hôn nhân cũng có nhiều thay đổi so với hôn nhân ở trong khuôn

mẫu gia đình đa thế hệ trước đây. Giới trẻ đã tự do, cởi mở hơn trong chính suy

nghĩ, thái độ về cuộc sống hôn nhân. Vai trò của nam giới và nữ giới, cách thức

nuôi dạy con cái, vấn đề tài chính, vấn đề tình dục,… trong cuộc sống hôn nhân

cũng đã thay đổi theo xu thế chung của xã hội hiện đại. Tuy nhiên, cùng với hôn

nhân hiện đại, một hiện tượng đang được nhiều người quan tâm và lo lắng là các

vấn đề nảy sinh nhiều hơn, sớm hơn và đa dạng hơn ở các gia đình trẻ như bất

đồng quan điểm, ngoại tình, sự thất vọng về người bạn đời, sự không thoả mãn

trong đời sống tình dục... và cuối cùng là dẫn đến thất vọng, đổ vỡ và li hôn khi

mới kết hôn sau một vài năm chung sống.

Theo kết quả điều tra về Gia đình Việt Nam năm 2006 được Bộ Văn hoá -

Thể thao - Du lịch và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc thực hiện, tỷ lệ li hôn tại Việt

Nam đang tăng lên nhanh chóng. Tỷ lệ li hôn trong độ tuổi từ 18-60 là 2,6%, tỷ lệ

này ở thành thị là 3,3%, ở nông thôn là 2,4% và tỷ lệ phụ nữ xin li hôn cao gấp 2

lần so với nam giới. Trên 70% số vụ li hôn thuộc về các gia đình mà vợ chồng trong

độ tuổi từ 22-30, đây cũng là độ tuổi mà hầu hết các gia đình đang ở trong giai đoạn

đầu của cuộc sống hôn nhân. Trong đó, có trên 60% li hôn khi mới kết hôn từ 1-5

năm và hầu hết đã có con.

1 Số liệu được cung cấp trên trang tin điện tử của Tổng cục thống kê ,https://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=714 Trích xuất dữ liệu ngày 15/09/2019

Tỉ lệ li hôn ở Việt Nam những năm gần đây tiếp tục có xu hướng tăng. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê1, trong 5 năm gần đây (từ năm 2014 đến năm 2018),

TRÌNH TUYẾN

số vụ li hôn đã xét xử liên tục tăng. Năm 2014, tổng số vụ li hôn đã xét xử trên cả

nước là 19.960 vụ và đến năm 2018, tổng số vụ li hôn đã xét xử đã lên tới 28.076

vụ, tăng 28,9%.

Theo công trình nghiên cứu xã hội học của Nguyễn Minh Hòa (2000), tỷ lệ li

hôn ở Việt Nam là 31,4%, tức là cứ 3 cặp kết hôn lại có 1 cặp li hôn. 60% số vụ li

hôn này thuộc về các gia đình trẻ, tuổi vợ chồng chỉ từ 21 đến 30, trong đó 70% số

vụ li hôn khi kết hôn 1-7 năm và hầu hết đã có con.

Một nghiên cứu của Bộ Lao động Phúc lợi xã hội Nhật Bản về số vụ li hôn

theo thời gian chung sống cho thấy tỉ lệ những người li hôn dưới 5 năm là cao nhất

(trên 30%) so với 4 mốc thời gian là 5 đến 10 năm (khoảng 20 - 25%), 10 đến 15

năm (khoảng 15 - 20%), 15 - 20 năm (khoảng 10 - 15) và trên 20 năm - khoảng 10 -

20%) (dẫn theo Phan Cao Nhật Anh, 2018).

Về sự phát triển của cuộc sống hôn nhân, các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng

có 3 giai đoạn khủng hoảng hôn nhân; trong đó, giai đoạn khủng hoảng đầu tiên và

giai đoạn khủng hoảng thứ 2 rơi vào 5 đến 7 năm đầu chung sống. Giai đoạn thứ 2

là giai đoạn có nhiều nguy cơ tan vỡ nhất. Trong các giai đoạn của hôn nhân theo

thời gian, giai đoạn của những năm đầu mới cưới (3-5 năm) là giai đoạn được các

nhà nghiên cứu đặc biệt quan tâm. Bởi vì “đây là thời gian chuyển đổi lớn của các

cặp vợ chồng khi bước vào hôn nhân, thường là quá trình chuyển đổi làm cha mẹ,

và đây cũng là giai đoạn xảy ra nhiều cuộc li hôn” (Bramlett và Mosher, 2001). Ở

giai đoạn đó, các cặp đôi có nhiều biến đổi về vai trò, về tâm lí cũng như điều kiện

sinh sống. Do đó, nếu các cặp vợ chồng không thích nghi tốt ở giai đoạn này cũng

dễ dẫn đến tình trạng li hôn.

Hiện nay, tại Việt Nam có nhiều nghiên cứu tìm hiểu về mâu thuẫn trong đời

sống hôn nhân, gia đình, li hôn… Tuy nhiên, những nghiên cứu về hôn nhân hạnh

phúc, hôn nhân hài lòng còn thiếu. Chủ yếu các nghiên cứu về sự hài lòng hôn nhân

được lồng ghép là một nội dung nhỏ trong các nghiên cứu lớn hơn về gia đình hay

về sự hài lòng nói chung với cuộc sống.

Với những lí do trên, tác giả đã lựa chọn nghiên cứu đề tài “Sự hài lòng về

cuộc sống hôn nhân trong 5 năm đầu của các cặp vợ chồng tại Hà Nội”. Qua

nghiên cứu này, luận án mong muốn sẽ đưa ra được những đề xuất cho các cặp vợ

TRÌNH TUYẾN

chồng, các nhà nghiên cứu, nhà thực hành tâm lí một số gợi ý để giúp cho các cặp

đôi tăng mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân, từ đó, tăng chất lượng hôn nhân

của các cặp đôi, đóng góp cho sự phát triển chung của xã hội.

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu lý luận và thực tiễn mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân

trong 5 năm đầu của các cặp vợ chồng nhằm phân tích các thành tố của sự hài lòng

về cuộc sống hôn nhân và một số yếu tố ảnh hưởng tới sự hài lòng này; trên cơ sở

đó, đề xuất một số giải pháp tăng sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân trong 5 năm

đầu của các cặp vợ chồng.

3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Các thành tố của sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân và các yếu tố ảnh

hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân trong 5 năm đầu của các cặp vợ

chồng tại Hà Nội.

3.2. Khách thể nghiên cứu

Khách thể nghiên cứu gồm 209 cặp vợ chồng đang chung sống trong giai

đoạn 5 năm đầu của cuộc sống hôn nhân trên địa bàn thành phố Hà Nội bao gồm 1

huyện ngoại thành (huyện Thanh Trì) và 1 quận nội thành (quận Hoàng Mai).

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

4.1. Nghiên cứu lý luận

- Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và thế giới về sự hài lòng về cuộc

sống hôn nhân; trong đó, nêu ra các hướng tiếp cận chính, những điểm nổi bật

về phương pháp, kết quả nghiên cứu.

- Xây dựng cơ sở lý luận của đề tài nghiên cứu và hệ thống hóa các khái niệm căn

bản: Hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng; Xác định một số

yếu tố tâm lí - xã hội ảnh hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các

cặp vợ chồng.

4.2. Nghiên cứu thực tiễn

- Khảo sát thực trạng mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ

chồng trong 5 năm đầu chung sống và các thành tố của sự hài lòng hôn nhân.

TRÌNH TUYẾN

- Phân tích sự tương quan giữa các yếu tố ảnh hưởng và sự hài lòng về cuộc sống

hôn nhân của các cặp vợ chồng.

- Đề xuất một số giải pháp làm tăng mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân của

các cặp vợ chồng đang trong giai đoạn 5 năm đầu chung sống.

5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu

5.1. Phương pháp luận

Luận án được thực hiện dựa trên quan điểm và phương pháp luận của tâm lí

học gia đình và tâm lí học tích cực; chủ yếu dựa trên các lý luận về sự hài lòng của

con người, về tâm lí hôn nhân, gia đình. Do vậy, luận án có một số nguyên tắc và lí

thuyết mang tính phương pháp luận sau đây:

5.1.1. Lí thuyết hệ thống gia đình

Chúng tôi xem xét cuộc sống hôn nhân trong bối cảnh chung của hệ thống gia

đình. Theo nhà tâm lí học Murray Bowen, gia đình là một hệ thống trong đó mỗi

thành viên có một vai trò nhất định và có các mối quan hệ với nhau, đặc biệt là về

mặt cảm xúc. Ông khẳng định, gia đình như một hệ thống cảm xúc điều khiển cả

mặt sinh học và hành vi của các cá nhân. Mối liên hệ và khả năng thích ứng khiến

cho sự vận hành của các thành viên trong gia đình phụ thuộc lẫn nhau.

Gia đình được xem xét như một hệ thống mở gồm nhiều thành viên với những

mối quan hệ qua lại chằng chịt. Gia đình bao gồm nhiều tiểu hệ thống phụ thuộc lẫn

nhau, mỗi tiểu hệ thống thực hiện những chức năng đặc biệt để duy trì bản thân tiểu

hệ thống và bảo vệ duy trì cả hệ thống như một tổng thể (Nguyễn Khắc Viện, 1999).

Mỗi mối quan hệ được xem là một tiểu hệ thống bên trong gia đình. Cá nhân

có liên hệ về mặt chức năng và thứ bậc với các tiểu hệ thống và các cá nhân thành

viên khác trong gia đình. Tiểu hệ thống có thể được thành lập dựa trên các thứ bậc

(như vợ chồng, anh chị em…), hoặc theo chức năng (cha mẹ, ông bà, con cái…),

hoặc theo phái tính (mẹ và các con gái…).

Do đó, nghiên cứu sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân không thể bỏ qua các

yếu tố thuộc về mối quan hệ gia đình (chồng, vợ, gia đình chồng, gia đình vợ, mối

quan hệ cha mẹ - con cái,...), các yếu tố nhân khẩu, yếu tố tâm lí - xã hội,... có liên

quan đến sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân như hoàn cảnh chung sống với gia đình

nhà chồng, nhà vợ; yếu tố con (số con, thời gian sinh con).

TRÌNH TUYẾN

5.1.2. Nguyên tắc tiếp cận liên ngành

Khi trở thành vợ chồng và tham gia vào cuộc sống hôn nhân, các cặp vợ

chồng chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố tâm lí, xã hội, sinh học, văn hóa,... Do đó,

khi phân tích sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng và các yếu

tố ảnh hưởng tới sự hài lòng này, ngoài nền tảng lí thuyết về tâm lí học, luận án

cần sử dụng các tri thức của các ngành khoa học khác như xã hội học, văn hóa

học, nhân học.

5.2. Phương pháp nghiên cứu

Để giải quyết các nhiệm vụ đề ra, luận án sử dụng phối hợp các phương pháp

nghiên cứu sau:

- Phương pháp nghiên cứu tài liệu, văn bản

- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi

- Phương pháp phỏng vấn sâu

- Phương pháp phân tích chân dung tâm lí

- Phương pháp thống kê toán học (sử dụng phần mềm SPSS 22.0).

6. Giả thuyết nghiên cứu

Có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa người vợ và người chồng; giữa

những cặp kết hôn ở thời điểm khác nhau và giữa các cặp có số con khác nhau về

mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân trong 5 năm đầu của các cặp vợ chồng.

Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân nói chung và các thành tố của sự HLHN

có mối tương quan có ý nghĩa với các yếu tố Cảm nhận về mối quan hệ vợ chồng,

Hành vi giao tiếp với người bạn đời và Cảm nhận về sự hòa hợp vợ chồng.

Cảm nhận về mối quan hệ vợ chồng là yếu tố có khả năng dự báo cao nhất sự

thay đổi mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng.

7. Phạm vi nghiên cứu

7.1. Về nội dung

Luận án phân tích mức độ HLHN của các cặp vợ chồng nói chung, các thành

tố của sự HLHN và so sánh sự khác nhau ở các biến nhân khẩu - xã hội như giới

tính, trình độ học vấn, nơi sống, mô hình chung sống sau kết hôn, số con và thời

gian chung sống.

TRÌNH TUYẾN

Ngoài ra, luận án tìm hiểu mối tương quan của các yếu tố ảnh hưởng và sự

hài lòng về cuộc sống hôn nhân bao gồm: Cảm nhận về mối quan hệ vợ chồng,

Hành vi giao tiếp với người bạn đời, Mức độ đáp ứng mong đợi về hôn nhân, Cảm

nhận về sự hòa hợp vợ chồng.

7.2. Về khách thể và địa bàn nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện với các cặp vợ chồng đang trong giai đoạn 5 năm

đầu hôn nhân tại 1 quận nội thành (quận Hoàng Mai) và 1 huyện ngoại thành

(huyện Thanh Trì) thành phố Hà Nội.

8. Đóng góp mới của luận án

8.1. Đóng góp về mặt lý luận

Luận án đã tổng quan được một số xu hướng nghiên cứu chính về sự hài lòng

về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng trên thế giới và ở Việt Nam. Luận án

cũng bổ sung vào hệ thống lý luận khái niệm về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

của các cặp vợ chồng. Ngoài ra, luận án cũng chỉ ra được một số yếu tố ảnh hưởng

đến sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng.

Những cơ sở lý luận về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân mà luận án tổng

hợp, phân tích có thể được sử dụng như một tài liệu tham khảo trong lĩnh vực tâm lí

học gia đình, tâm lí học tích cực, tham vấn tâm lí và tâm lí học xã hội.

8.2. Đóng góp về mặt thực tiễn

Với việc áp dụng mô hình lí thuyết hạnh phúc PERMA vào phân tích và lí

giải sự hài lòng với cuộc sống hôn nhân, luận án đã mô tả mức độ HLHN chung của

các cặp vợ chồng tham gia vào nghiên cứu này với 3 thành tố của sự HLHN là

Thành tựu và cảm xúc tích cực; Mối quan hệ hôn nhân và Ý nghĩa hôn nhân.

Nghiên cứu cũng chỉ ra mối tương quan của sự HLHN và các yếu tố tâm lí -

xã hội của các cặp vợ chồng bao gồm: Cảm nhận về mối quan hệ vợ chồng; Hành vi

giao tiếp với người bạn đời; Cảm nhận về sự hòa hợp vợ chồng; Mức độ đáp ứng

mong đợi về cuộc sống hôn nhân.

Kết quả nghiên cứu đã chỉ ra đa số các cặp vợ chồng trong giai đoạn 5 năm

đầu chung sống tham gia vào nghiên cứu này hài lòng về cuộc sống hôn nhân hiện

tại của họ ở mức trung bình trở lên. Có sự khác biệt về mức độ HLHN giữa người

chồng và người vợ (người chồng hài lòng hôn nhân hơn người vợ), giữa người có

TRÌNH TUYẾN

con và chưa có con (người chưa có con hài lòng về hôn nhân hơn người có con),

giữa những người đang ở các giai đoạn khác nhau của cuộc sống hôn nhân (người ở

giai đoạn 1 năm đầu tiên chung sống hài lòng hôn nhân cao nhất và giảm dần ở hai

giai đoạn sau là trên 1 năm đến 3 năm, trên 3 năm đến 5 năm).

Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân nói chung có tương quan thuận với cảm

nhận tích cực về mối quan hệ vợ chồng, mức độ hòa hợp giữa hai vợ chồng, mức độ

đáp ứng kì vọng về cuộc sống hôn nhân, các hành vi giao tiếp tích cực. Kết quả này

cho thấy khi các cặp vợ chồng có cảm nhận về mối quan hệ vợ chồng càng tốt, cảm

nhận về sự hoà hợp vợ chồng càng cao và mức độ đáp ứng kỳ vọng về hôn nhân càng

nhiều thì mức độ hài lòng về hôn nhân càng cao. Sự HLHN nói chung có tương quan

nghịch với các yếu tố như cảm xúc tiêu cực, sự cô đơn, các hành vi giao tiếp tiêu cực.

Yếu tố cảm nhận về sự hoà hợp vợ chồng có khả năng dự báo về sự hài lòng

hôn nhân cao nhất.

Đề tài cũng gợi mở một số vấn đề cần tiếp tục được nghiên cứu thêm như

nghiên cứu sự biến đổi mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ

chồng theo thời gian chung sống (nghiên cứu theo chiều dọc để so sánh sự biến đổi

của 1 cặp vợ chồng tại các giai đoạn chung sống khác nhau); các yếu tố khác ảnh

hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân như sự thích ứng tâm lý của các cặp

vợ chồng trong giai đoạn đầu hôn nhân, kĩ năng giao tiếp của các cặp vợ chồng,...;

các nghiên cứu thực nghiệm về các biện pháp can thiệp giúp các cặp vợ chồng tăng

mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân.

9. Cấu trúc của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, danh mục các công trình khoa học

đã công bố có liên quan đến luận án, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án được kết

cấu thành 4 chương:

Chƣơng 1: Tổng quan nghiên cứu về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân.

Chƣơng 2: Cơ sở lý luận nghiên cứu sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

trong 5 năm đầu của các cặp vợ chồng.

Chƣơng 3: Tổ chức và phương pháp nghiên cứu.

Chƣơng 4: Kết quả nghiên cứu thực tiễn về sự hài lòng về cuộc sống hôn

nhân trong 5 năm đầu của các cặp vợ chồng tại Hà Nội.

TRÌNH TUYẾN

Chƣơng 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ SỰ HÀI LÒNG

VỀ CUỘC SỐNG HÔN NHÂN

1.1. Các nghiên cứu trên thế giới về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân đã được nhiều nhà nghiên cứu trên thế

giới quan tâm từ những năm 70 của thế kỷ 20. Tuy nhiên, vì sự hài lòng là một yếu

tố mang tính chủ quan, nên với mỗi một quốc gia, mỗi một nhóm người và mỗi cặp

vợ chồng, sự cảm nhận về hài lòng rất khác nhau; và cho đến nay, người ta vẫn

chưa tìm ra một đáp số chung cho câu trả lời như thế nào được gọi là hài lòng về

cuộc sống hôn nhân. Nói cách khác, với mỗi cuộc hôn nhân, mỗi người trong cuộc

sẽ có những cảm nhận chủ quan về sự hài lòng.

1.1.1. Hướng nghiên cứu về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân theo thời gian

Mặc dù bức tranh về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân đã được mô tả

nhiều hơn ở các nghiên cứu cắt ngang, nhưng sự hài lòng này biến chuyển theo

thời gian như thế nào, yếu tố nào ảnh hưởng đến sự chuyển biến của hài lòng về

cuộc sống hôn nhân lại đòi hỏi những dữ liệu tốt nhất từ các nghiên cứu theo

chiều dọc. Kết quả khảo cứu tài liệu cho thấy không có kết luận chung về chiều

hướng thay đổi của sự hài lòng hôn nhân theo thời gian. Trong đó, phần nhiều

các nghiên cứu đều khẳng định rằng, sự hài lòng hôn nhân của các cặp đôi suy

giảm theo thời gian.

Khi tìm hiểu về sự hài lòng hôn nhân, Hudson và cộng sự (1991) quan tâm

tới 3 loại hình vi tình cảm xã hội (tình cảm, sự quan tâm về tình dục, cảm xúc tiêu

cực) của các cặp vợ chồng mới cưới cho đến hai năm. Phân tích mô hình chiều

dọc, nhóm tác giả tìm thấy sự suy giảm của hài lòng hôn nhân theo thời gian;

trong đó, người vợ có sự không hài lòng sớm hơn người chồng.

Tương tự, James K và cộng sự (2017) tiến hành 8 đợt nghiên cứu trong vòng

4-5 năm đầu tiên của 207 cuộc hôn nhân để xem xét sự hài lòng hôn nhân, sự thỏa

mãn về tình dục và tần suất quan hệ tình dục. Kết quả cho thấy cả ba biến trên đều

có tác động qua lại với nhau và đều giảm theo thời gian, mặc dù mỗi biến có tốc độ

thay đổi theo thời gian là khác nhau.

TRÌNH TUYẾN

Lavner và Bradbury (2010) cũng phát hiện ra rằng mặc dù một số cặp có sự

khác biệt nhưng nhìn chung, sự hài lòng trong hôn nhân của những cặp mới cưới ở

mức cao rồi giảm dần theo thời gian. Kết luận này được minh chứng bằng 8 lần đo

lường sự hài lòng được thu thập trong hơn 4 năm từ 464 phụ nữ mới cưới.

Khi đánh giá về các yếu tố làm cho sự hài lòng hôn nhân suy giảm, các tác

giả đã kiểm chứng nhiều biến khác nhau. Chung H. (1990) cho rằng đặc điểm tính

cách, sự căng thẳng, thái độ gây hấn và hành vi giao tiếp là những yếu tố tạo ra sự

thay đổi của hài lòng hôn nhân. Gottman và cộng sự (1989) tiến hành nghiên cứu

trong vòng 3 năm khám phá ra rằng sự tương tác giữa các cặp đôi (kể cả là những

tương tác khi giận dữ hay bất đồng) có thể gây hại cho cuộc hôn nhân của họ trong

trước mắt nhưng về lâu dài việc tương tác sẽ giúp cải thiện sự hài lòng hôn nhân.

Nghiên cứu về sự ảnh hưởng của những đứa trẻ đến sự hài lòng về cuộc sống hôn

nhân của các cặp vợ chồng ở 3 nền văn hóa Mỹ, Anh và Thổ Nhĩ kỳ của nhóm tác

giả Craig A. Wendorf, Todd Lucas, E. Olcay Imamoglu, Carol C. Weisfeld và

Glenn E. Weisfeld (2011) cho thấy sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp

vợ chồng giảm dần khi cuộc hôn nhân kéo dài.

Trong khi đó, một số nghiên cứu khác lại cho rằng sự hài lòng hôn nhân

không suy giản theo thời gian. Chẳng hạn: nghiên cứu về mối quan hệ thân mật và

hài lòng hôn nhân bằng phương pháp đánh giá thông qua cảm nhận cá nhân, giao tiếp

và sự hạnh phúc của Abraham P. và cộng sự (2011) đã chỉ ra rằng không có sự khác

biệt về sự hài lòng hôn nhân ở các giai đoạn khác nhau trong vòng đời gia đình.

Thậm chí, nghiên cứu của Gorchoff và cộng sự (2008) trên nhóm khách thể là phụ nữ

nhận thấy sự hài lòng hôn nhân không những không suy giảm mà còn tăng lên ở thời

kì trung niên. Đặc biệt ở những phụ nữ không bận rộn chuyện con cái nữa thì sự hài

lòng hôn nhân tăng lên tương quan thuận với việc họ dành thời gian hưởng thụ.

Một số nghiên cứu trường diễn khác khẳng định rằng sự biến đổi của mức độ

hài lòng về cuộc sống hôn nhân có xu hướng giảm dần theo thời gian ở những năm

đầu nhưng lại có thể tăng trong những năm sau đó. Các quan sát cũng chỉ ra sự hài

lòng về cuộc sống hôn nhân tăng lên vào những năm sau của cuộc hôn nhân

(Bradbury và cộng sự, 2000; Karney và Bradbury, 1995; Karney và Crown, 2007;

Orbuch, 1996).

TRÌNH TUYẾN

VanLaningham, Johnson, và Amato (2001) phát hiện ra rằng sự hài lòng về

hôn nhân có giảm mạnh trong những năm đầu tiên của cuộc sống hôn nhân. Mặt

khác, các nghiên cứu của Lavner và Bradbury (2010) đã chỉ ra rằng những cặp vợ

chồng có mức độ hài lòng về hôn nhân cao trong những năm đầu có thể duy trì sự

hài lòng này ở mức độ tương đối cao ở những năm sau đó. Trong khi đó, những

cặp vợ chồng có một mức độ hài lòng thấp hơn ở những năm đầu có nhiều khả

năng suy giảm sự hài lòng trong khoảng thời gian 10 năm đầu kết hôn. Các cặp vợ

chồng này khác nhau về đặc điểm tính cách, sự căng thẳng, gây hấn, và hành vi

giao tiếp.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng thời gian mới cưới là thời kỳ đỉnh cao của

sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp đôi và giảm dần sau đó (Burgess và

Wallin, 1953; Vailliant C.O. và Vailliant G.E., 1993). Tuy nhiên, gần đây một số

nghiên cứu cũng cho thấy mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ

chồng có xu hướng tăng lên khi những đứa trẻ rời khỏi gia đình (Gorchoff, John và

Helson, 2008).

Nhóm tác giả Klaus A. Schneewind và Anna - Katharina Gerhard (2002) đã

triển khai nghiên cứu “Mối quan hệ cá nhân, giải quyết xung đột và sự hài lòng hôn

nhân trong 5 năm đầu hôn nhân” trên 180 cặp đôi kết hôn lần đầu. Kết quả cho thấy

mối quan hệ cá nhân và việc giải quyết xung đột có sự tương quan đáng kể với sự

hài lòng về hôn nhân của các cặp vợ chồng trong 5 năm đầu hôn nhân. Theo thời

gian, phong cách giải quyết xung đột của các cặp vợ chồng trở nên có ảnh hưởng

nhiều hơn đến việc dự báo mức độ hài lòng với hôn nhân.

Nhóm nghiên cứu Cobb, Rebecca J., Sullivan, Kieran T. (2015) đã tiến hành

nghiên cứu về vấn đề giáo dục mối quan hệ trước hôn nhân và sự hài lòng hôn nhân

ở các cặp vợ chồng mới cưới. 191 cặp vợ chồng đã tham gia vào nghiên cứu này với

9 lần hoàn thành việc đánh giá sự hài lòng hôn nhân trong vòng 27 tháng. Kết quả

nghiên cứu cho thấy trong khi những người vợ tham gia vào chương trình giáo dục

về mối quan hệ trước hôn nhân có sự suy giảm sự hài lòng hôn nhân, thì những

người vợ không tham gia vào chương trình giáo dục này lại duy trì sự hài lòng hôn

nhân theo thời gian.

TRÌNH TUYẾN

1.1.2. Hướng nghiên cứu sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân theo các khía cạnh

của đời sống hôn nhân

Ở hướng nghiên cứu này, các tác giả đánh giá sự hài lòng hôn nhân ở các

khía cạnh trong đời sống hôn nhân. Có nhiều mô hình khác nhau được đưa ra.

Kaslo và cộng sự (1994) tin rằng các cặp vợ chồng có ý thức mạnh mẽ về

cảm nhận thuộc về nhau sẽ có sự hài lòng trong hôn nhân cao hơn. Từ nghiên cứu

của mình, các tác giả khẳng định rằng sự hài lòng trong hôn nhân cao nhất diễn ra

trong số những người bạn đời tương thích với nhau về triết lý sống, nhận thức của

họ về sự thỏa mãn tình dục, lượng thời gian họ dành cho nhau và cách họ dành thời

gian giải trí với nhau.

Bradbury và cộng sự (2000) đã công bố công trình nghiên cứu của mình từ

góc độ lý luận và thực tiễn trong ba thập kỉ trước năm 2000 về các khía cạnh của sự

hài lòng hôn nhân. Nhóm tác giả đã liệt kê ra các khía cạnh của hài lòng hôn nhân:

nhận thức, tình cảm, sinh lý, hành vi tương tác, sự hỗ trợ và bạo lực.

MuniRajamma (2012) cho rằng hài lòng hôn nhân bao gồm các thành phần:

1/Yếu tố nhận thức - sự phiên giải về hành vi của bạn đời (Ví dụ: Cô ta/Anh ta thật

lười biếng); 2/ Yếu tố sinh lí - thể hiện sự đồng bộ những quá trình sinh lý (nhịp

tim, cảm giác da) giữa hai vợ chồng; 3/Thói quen tương tác, chẳng hạn như đối đầu

hay lẩn tránh khi hai vợ chồng có xung đột; 4/Sự hỗ trợ tin cậy đối với bạn đời;

5/Bạo lực: sự xuất hiện các hành vi bạo lực/lạm dụng là một khía cạnh quan trọng

của sự hài lòng hôn nhân.

Zaheri và cộng sự (2016) trong một nghiên cứu tổng quan về hài lòng hôn

nhân đã tổng kết các khía cạnh được đo lường nhiều nhất khi đánh giá về sự hài

lòng hôn nhân bao gồm: 1/Khía cạnh tinh thần và tôn giáo; 2/Sự hài lòng về tình

dục; 3/Các yếu tố giao tiếp và 4/Sức khỏe tâm thần.

Bên cạnh các nghiên cứu sự hài lòng hôn nhân theo các khía cạnh trên thì

một số tác giả tập trung nghiên cứu về một trong số các khía cạnh đó, nhiều nhất là

sự hài lòng về tình dục, sự hài lòng về hành vi giao tiếp.

Tình dục và sự hài lòng hôn nhân

Sự hài lòng về tình dục trong hôn nhân là chủ đề được khám phá nhiều nhất

trong các khía cạnh hài lòng hôn nhân.

TRÌNH TUYẾN

Trong một nghiên cứu ở Mỹ và các nước nói tiếng anh khác, tác giả Julian

Hafner cho rằng, chính sự không thỏa mãn về tình dục là nhân tố chính trong các

cuộc hôn nhân không hòa hợp và đổ vỡ, và sẽ còn tiếp tục như thế cho đến khi nào

chúng ta thay đổi thái độ và những mong mỏi về tình dục trong hôn nhân. Nói khác

đi, một trong những mong mỏi về sự hài lòng hôn nhân chính là có đời sống tình

dục hòa hợp (Nguyễn Thanh Vân dịch, 1998).

Tayebe Ziaee và cộng sự (2013) đã thực hiện nghiên cứu về mối tương quan

giữa sự hài lòng về hôn nhân và tình dục trên 140 phụ nữ đang làm việc tại các

trung tâm giáo dục và y khoa của Đại học Y khoa Golestan Iran. Đây là những

người đã kết hôn được ít nhất 1 năm, đang chung sống với người bạn đời trong lần

kết hôn đầu tiên. Nghiên cứu chỉ ra rằng có mối tương quan thuận đáng kể giữa sự

hài lòng về cuộc sống hôn nhân và sự hài lòng về tình dục. Những người có sự hài

lòng về tình dục cao cũng có sự hài lòng hôn nhân cao. Mối tương quan của sự hài

lòng về tình dục với sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân được kiểm soát bởi số con

và trình độ giáo dục. Mặc dù việc có thêm con có thể làm giảm sự hài lòng về tình

dục và sự hài lòng về hôn nhân, nhưng sự gia tăng về số con làm tăng mối tương

quan giữa sự hài lòng hôn nhân và hài lòng về tình dục.

Các tác giả Ata Shakeriana, Ali-Mohammad Nazari, Mohsen Masoomi,

Painaz Ebrahimi, Saba Danai (2014) đã nghiên cứu về mối tương quan giữa sự hài

lòng về tình dục và các vấn đề hôn nhân trên 400 phụ nữ li hôn của thành phố

Sanandaj tỉnh Kudistan, Iran và chỉ ra có mối tương quan nghịch giữa sự hài lòng

về tình dục và các vấn đề hôn nhân. Những người có sự hài lòng về tình dục thấp thì

có nhiều vấn đề về mối quan hệ hôn nhân. Những người phụ nữ chủ động li hôn có

mức độ hài lòng về tình dục thấp và có các vấn đề về hôn nhân nhiều hơn. Các tác

giả này cũng nhận định rằng sự hài lòng về tình dục có thể dự báo những vấn đề về

hôn nhân.

Khazaei M., Rostami R., Zaryabi A. (2011) đã tiến hành nghiên cứu về mối

tương quan giữa vấn đề rối loạn chức năng tình dục và sự hài lòng về cuộc sống hôn

nhân trên 150 cặp đôi là sinh viên trường Tehran, Iran. Nghiên cứu đã cho thấy có

mối tương quan nghịch giữa các kiểu rối loạn chức năng tình dục và sự hài lòng về

TRÌNH TUYẾN

cuộc sống hôn nhân. Ở những cặp vợ chồng có sự hài lòng hôn nhân thấp, có xuất

hiện các kiểu rối loạn chức năng tình dục nhiều hơn. Cũng theo kết quả của nghiên

cứu này, đối với nam giới, các rối loạn chức năng tình dục phổ biến là rối loạn

cương dương và ở phụ nữ là rối loạn ham muốn tình dục. Các tác giả của nghiên

cứu cũng chỉ ra cần thiết phải tăng cường kiến thức về giới tính và tạo điều kiện cho

việc tư vấn về hôn nhân cho sinh viên có gia đình.

Hành vi giao tiếp và sự hài lòng hôn nhân

Bên cạnh yếu tố tình dục, các nghiên cứu về sự hài lòng trong giao tiếp hôn

nhân cũng rất đa dạng và phong phú.

Các nghiên cứu về sự tương tác giữa các cặp vợ chồng trong đời sống hôn

nhân có đề cập tới 2 khía cạnh bao gồm hành vi giao tiếp tích cực và hành vi giao

tiếp tiêu cực. Những hành vi tích cực được chỉ ra như sự lắng nghe, chấp nhận hay

khuyến khích đối tác, những hành vi tiêu cực như là sự chê bai, chỉ trích, đổ lỗi,…

cho đối tác trong cuộc sống hôn nhân.

Những hành vi tiêu cực như chỉ trích, chê bai đối tác có tương quan nghịch

với sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân (Christensen, 1987; Klinetob và Smith,

1996). Nhiều cặp vợ chồng không hài lòng thường đổ lỗi cho nhau. Đổ lỗi là một

cách quy gán nguyên nhân tiêu cực cho hành vi của vợ hay chồng. Những cặp vợ

chồng không hài lòng thường quy gán theo cách thức luôn cho hành vi của người

kia có màu sắc tiêu cực (McNulty và Karrney, 2001). Ngược lại, những hành vi như

lắng nghe, chấp nhận, khuyến khích đối tác trong hôn nhân có tương quan thuận với

sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân. Những cặp vợ chồng hài lòng với hôn nhân có

mức độ tức giận và thiếu tôn trọng đối tác ít hơn đáng kể so với những cặp vợ

chồng không hài lòng về hôn nhân (Pash và Bradbury, 1998).

Một khảo sát về Sự hài lòng hôn nhân, tương tác tiêu cực và tôn giáo:

nghiên cứu so sánh ở 3 nhóm tuổi được tiến hành bởi Joe D. Wilmotha, Abigail D.

Blaneya và Jennifer R. Smith (2015) trên một nhóm khách thể lớn bao gồm 45.387

người theo đạo Tin lành ở Mỹ {khách thể được lựa chọn là những người tham gia

vào cuộc khảo sát nhu cầu gia đình quốc gia (the national Family Needs Survey)},

trong đó có 17.818 người là nữ và 25.173 là nam. Tình trạng hôn nhân của nhóm

TRÌNH TUYẾN

khách thể nghiên cứu cũng rất đa dạng bao gồm 73,5% số người tham gia đã kết

hôn, 18,5% chưa kết hôn, 1,5% đính hôn và 6,2% không rõ tình trạng hôn nhân;

20,3% li hôn và 5,5% góa. Mẫu nghiên cứu được chia thành 3 nhóm tuổi là dưới 40

tuổi (32%), 40 - 59 tuổi (46%) và từ 60 tuổi trở lên (21%).

Nghiên cứu này đã đưa ra những hành vi giao tiếp tiêu cực như chỉ trích,

phủ nhận cảm xúc, quan điểm hay mong muốn của đối tác được xem là có mối

tương quan nghịch với sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân. Các tác giả cũng phân

tích và so sánh sự tương quan của những hành vi giao tiếp tiêu cực ở từng nhóm

tuổi với sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân. Kết quả phân tích đã chỉ ra nhóm các

cặp vợ chồng có tuổi cao nhất và có tương tác tiêu cực thấp nhất có mức độ

HLHN thấp nhất. Ngược lại, nhóm các cặp vợ chồng có tuổi cao nhất và có tương

tác tiêu cực nhiều nhất lại có mức độ HLHN cao nhất. Nhóm tác giả cũng lí giải

nguyên nhân của sự khác biệt này từ góc độ lí thuyết chọn lọc xã hội rằng các cá

nhân sẽ phụ thuộc nhiều hơn vào các đối tác hôn nhân mang đến sự đầy đủ về mặt

tình cảm trong tuổi già.

Để minh chứng cho kết quả này, nhóm tác giả cũng dẫn chứng thêm giải

thích của McNulty và Russell (2010) trong nghiên cứu về những cặp vợ chồng mới

cưới. McNulty và Russell cho rằng có lẽ những tương tác tiêu cực này thực sự là

một sự ủy thác cho sự gần gũi, thân mật hoặc khi cuộc hôn nhân đã trải qua một

thời gian dài đã tạo điều kiện cho hai người có sự cởi mở hơn. Như vậy, hành vi

giao tiếp tiêu cực có thể là tích cực tùy thuộc vào từng hoàn cảnh, phụ thuộc vào

mức độ nghiêm trọng của mâu thuẫn và vào bối cảnh của cuộc hôn nhân.

Phản ứng với mâu thuẫn

Mâu thuẫn trong các mối quan hệ là vấn đề được thảo luận nhiều trong các

nghiên cứu về sự hài lòng hôn nhân. Trong thực tế, theo lí thuyết xung đột (White

và Klein, 2008), một lượng xung đột nhất định là cần thiết trong gia đình để giải

quyết các vấn đề và bất đồng, cũng như để cải thiện giao tiếp và tương tác giữa các

thành viên trong gia đình mặc dù mâu thuẫn trong các mối quan hệ có thể dẫn đến li

hôn (Booth và Amato, 2001).

TRÌNH TUYẾN

Gottman qua các quan sát thực tế về việc duy trì mối quan hệ giữa các cặp vợ

chồng đã đưa ra những kết luận có giá trị rằng: Hình thức tương tác ở những cặp vợ

chồng là riêng biệt, tùy theo họ hạnh phúc hay bất hạnh. Những cặp vợ chồng hạnh

phúc, khi bất đồng với nhau dẫn đến cãi vã, thường giàn hòa với nhau bằng việc chấp

nhận để bên kia giải thích rõ vấn đề và thừa nhận lập trường của bên kia. Trái lại,

những cặp không hạnh phúc thường “thiếu hụt tương tác”. Họ không thể chấp nhận

và thừa nhận những lời giải thích của đối phương. Do đó, họ không thể đưa ra những

diễn đạt có thể được cả hai bên coi trọng. Những cặp vợ chồng này không thể có

được sự đồng nhất quan điểm của một trong hai bên. Họ luôn giam mình trong những

lập trường cứng nhắc, không để cho ai làm bất cứ một điều chỉnh nào và dường như

chỉ hướng tới thất bại. Trái lại, những cặp hạnh phúc đưa ra và tiếp nhận những diễn

đạt cho phép duy trì liên hệ của họ (dẫn theo Trần Thị Minh Đức, 2014).

Trong các gia đình có xung đột, hành vi gây hấn (như quát mắng, chỉ trích)

của hai vợ chồng cũng như hành vi né tránh của người chồng được chỉ ra là có liên

quan tới sự suy giảm mức độ hài lòng trong cuộc sống hôn nhân (Birditt, Brown,

Orbuch, và McIlvane, 2010). Tuy nhiên, hành vi mang tính xây dựng (ví dụ như

lắng nghe tích cực) chỉ có ích khi cả hai vợ chồng cùng hiểu và thực hiện hành vi

đó. Ví dụ một người có hành vi xây dựng và người kia lại có hành vi né tránh thì

khả năng li hôn không giảm. Các tác giả cho rằng sự né tránh của một người bạn

đời có thể được người kia cảm nhận như là sự thờ ơ và sự thiếu xây dựng trong các

mối quan hệ; và do đó, sự hài lòng về hôn nhân thấp hơn.

Như vậy có thể thấy sự tương tác tích cực hay tiêu cực giữa các cặp vợ

chồng là một trong những yếu tố có ảnh hưởng tích cực hay tiêu cực đến sự hài

lòng về cuộc sống hôn nhân của chính họ. Các nghiên cứu của các tác giả cũng đã

đề cập tới cả những tương tác tích cực và tương tác tiêu cực trong cuộc sống hôn

nhân. Bên cạnh việc đưa ra các minh chứng về ảnh hưởng tiêu cực của xung đột

tới sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân, các nhà nghiên cứu cũng cần xem xét đến

những mô hình tương tác tích cực để đưa ra những chứng cứ cho việc phát triển

các tương tác tích cực mang đến mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân cao cho

các cặp đôi.

TRÌNH TUYẾN

1.1.3. Hướng nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng về cuộc sống

hôn nhân

1.1.3.1. Sự khác biệt giới và sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra sự khác biệt giới dẫn đến những khác biệt về sự

hài lòng về cuộc sống hôn nhân ở các góc độ khác nhau như: các yếu tố ảnh hưởng

tới sự hài lòng hôn nhân của nam và nữ là khác nhau, các yếu tố dự báo sự hài lòng

về cuộc sống hôn nhân ở nam và nữ khác nhau hay mức độ hài lòng về cuộc sống

hôn nhân của nam và nữ cũng khác nhau.

Theo Rhoades (1994), các yếu tố ảnh hưởng nhiều đến sự hài lòng về cuộc

sống hôn nhân ở nam giới là vấn đề mối quan hệ của họ với con cái, sự chấp nhận

của gia đình họ và bạn bè về cuộc hôn nhân, vấn đề giao tiếp giữa hai vợ chồng, và

cuối cùng là tình cảm tốt đẹp. Koehne (2000) lại tìm thấy sự thân mật là yếu tố quan

trọng nhất của sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân đối với nam giới. Đối với nữ giới,

những yếu tố ảnh hưởng nhiều đến sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân là giao tiếp

giữa hai vợ chồng, sự chấp nhận của cha mẹ và bạn bè, tình cảm tốt đẹp, và cuối

cùng là mối quan hệ cha con (Rhoades, 1994). Ngoài ra, sự cam kết, sự ràng buộc

của người bạn đời với hôn nhân mà họ ít cần phải theo dõi hay nghĩ đến các lựa

chọn thay thế cũng là những yếu tố được tìm thấy là quan trọng nhất trong sự hài

lòng về cuộc sống hôn nhân đối với nữ giới (Koehne, 2000).

Sự hỗ trợ trong cuộc sống hôn nhân cũng có tương quan với sự hài lòng của

hai người trong hôn nhân (Lawrence, 2008). Những sự hỗ trợ này có sự khác biệt

theo giới tính. Theo Graham, Fischer, Crawford, Fitzpatrick, và Bina (2000), đối

với người vợ, sự hỗ trợ về tiền bạc ảnh hưởng đến sự hài lòng về hôn nhân hơn là

sự hỗ trợ về an toàn; trong khi những người chồng lại có xu hướng xem hỗ trợ về sự

an toàn là yếu tố quan trọng hơn. Hơn nữa, những hỗ trợ xã hội được chỉ ra rằng là

đặc biệt quan trọng đối với việc điều chỉnh hôn nhân của phụ nữ có con, nhưng

không phải là yếu tố có ý nghĩa với người chồng.

Hai tác giả Ayub và Iqbal (2012) trong nghiên cứu về các yếu tố dự báo sự hài

lòng về cuộc sống hôn nhân trên 300 cặp vợ chồng người Pakistan đã chỉ ra có sự

khác biệt giữa nam và nữ về các yếu tố dự báo sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân. Từ

TRÌNH TUYẾN

góc độ quan điểm của nữ giới, các yếu tố có ảnh hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống

hôn nhân bao gồm vấn đề giao tiếp, sự hiểu nhau, mối quan hệ gia đình, sự đồng

thuận và thu nhập của hai vợ chồng. Còn dưới góc độ quan điểm của nam giới, các

yếu tố ảnh hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân được đề cập là trình độ học

vấn của người bạn đời, thu nhập, sự hiểu nhau, sự trao đổi, mối quan hệ gia đình.

Jeffrey B.Jackson và các cộng sự người Mỹ (2014) đã tiến hành một nghiên

cứu tổng quan sự khác biệt giới về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân trên 226

nghiên cứu độc lập với tổng số 101.110 người tham gia vào phân tích này. Kết quả

phân tích tổng quan tài liệu này cho thấy có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa

vợ và chồng trong sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân nhưng sự khác biệt này rất

nhỏ, người vợ ít hài lòng hơn người chồng. Tuy nhiên, nhóm tác giả này cũng giải

thích sự khác biệt này là do việc lựa chọn mẫu nghiên cứu bao gồm cả những người

vợ đang trong quá trình trị liệu tâm lí. Đối với nhóm mẫu không có các trường hợp

đang tham gia vào các hoạt động can thiệp hôn nhân cho thấy không có sự khác biệt

đáng kể giữa người vợ và người chồng trong sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân.

Phân tích trong cùng một cặp vợ chồng cũng cho thấy không có sự khác biệt có ý

nghĩa giữa vợ và chồng trong sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân.

Các nghiên cứu trên thế giới đã tìm hiểu sự ảnh hưởng của giới tính đến sự

hài lòng về cuộc sống hôn nhân ở nhiều chiều cạnh khác nhau. Sự khác biệt về giới

dẫn đến sự khác biệt về các yếu tố ảnh hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống hôn

nhân; hay ở cùng một yếu tố, mức độ ảnh hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống hôn

nhân ở nam và nữ là khác nhau. Tuy nhiên, trong các nghiên cứu này còn ít những

phân tích về nguyên nhân của sự khác biệt giới trong mối liên hệ với sự hài lòng về

cuộc sống hôn nhân.

1.1.3.2. Đặc điểm cá nhân và sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Có hai xu hướng nghiên cứu về các đặc điểm cá nhân ảnh hưởng tới sự hài

lòng về cuộc sống hôn nhân đấy là các đặc điểm cá nhân có tương quan thuận với

sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân, và các đặc điểm cá nhân có tương quan nghịch

với sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân.

TRÌNH TUYẾN

Samaneh Najarpourian và cộng sự trường đại học Isfahan Iran (2012) đã

thực hiện nghiên cứu “Các kiểu tính cách và sự hài lòng hôn nhân” với sự tham gia

của 164 người đã kết hôn. Nhóm nghiên cứu đã lựa chọn ngẫu nhiên các khách thể

nghiên cứu ở trong cộng đồng, tuổi trung bình của nhóm khách thể nghiên cứu là 43

và số năm kết hôn trung bình là 14 năm. Trong đó, 12,5% số người tham gia trả lời

câu hỏi không có con, số khách thể còn lại có từ 1 đến 5 con. Kết quả nghiên cứu

của nhóm tác giả này đã chỉ ra những người có kiểu tính cách linh hoạt và cảm xúc

trong đó đặc trưng bởi sự kết hợp của kiểu hệ thần kinh yếu (low neuroticism) và

hướng ngoại cao (hight extraverson) có sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân ở mức

cao. Những nhóm này ít cảm thấy lo âu, ít có thái độ thù địch, trầm cảm, lo lắng và

có các đặc điểm như sự ấm áp, sự quảng giao, sự phấn khởi. Ngoài ra, các tác giả

này cũng phân tích, trong xã hội, người ta thường đánh giá cao những đặc điểm như

năng lực, nhân cách, thành tựu và kỉ luật nên những người có kiểu tính cách ý chí

phấn đấu cao (hight conscientiousness), đặc biệt là với nam giới được dự báo là sẽ

có mức độ hài lòng hôn nhân cao.

Ảo tưởng tích cực về người bạn đời có tác động tích cực đến sự hài lòng về

cuộc sống hôn nhân. Murray (1999) đề xuất rằng sự hài lòng và ổn định của một

mối quan hệ hôn nhân phụ thuộc vào việc phóng đại các phẩm chất tích cực của bạn

tình. “Lí tưởng hóa” bạn tình là một thành tố cơ bản của sự hài lòng với quan hệ

hôn nhân (Murray và Holmes, 1993, 1997; Neff và Karney, 2002).

Những người đang yêu luôn đánh giá quan hệ của mình tốt hơn so với những

người khác. Khi những khách thể được hỏi về chất lượng của các mối quan hệ rồi

so sánh kết quả đánh giá chủ quan đó với đánh giá, quan sát của những người gần

gũi khác như cha mẹ hoặc bạn bè, người ta thấy những người được hỏi nhìn nhận

quan hệ của mình tích cực và gặp ít khó khăn hơn so sánh với đánh giá của những

người quan sát gần gũi. (Knud S.Laren và Lê Văn Hảo, 2010).

Trí nhớ thiếu hoàn hảo của con người cũng hỗ trợ cho các ảo giác tích cực.

Việc không nhớ những thời điểm khó khăn hoặc tin rằng những ngày tháng đó

không đến nỗi tồi tệ như nó đã xảy ra trong thực tế sẽ giúp ích cho tuổi thọ của cuộc

hôn nhân. Sự thiên vị hôn nhân này tồn tại ở cả các nền văn hóa Âu, Mỹ lẫn Châu Á

(Endo, Heine, và Lehman, 2000; Knud S.Laren và Lê Văn Hảo, 2010)

TRÌNH TUYẾN

Các yếu tố cá nhân có tương quan nghịch với sự hài lòng về cuộc sống hôn

nhân như hành vi lạm dụng thuốc, uống rượu đặc biệt nặng và hút thuốc lá, cũng đã

được chứng minh là có tác động tiêu cực đến sự hài lòng về hôn nhân (Homish,

Leonard, Kozlowski và Cornelius, 2009).

Các nghiên cứu cũng đã chỉ ra nhân cách, sức khỏe thể chất, tinh thần của

người bạn đời là những yếu tố có tác động trực tiếp đến cuộc sống hôn nhân qua các

nghiên cứu. Các yếu tố cá nhân có thể ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực đến mối

quan hệ hôn nhân. Tuy nhiên, chúng tôi chưa tìm thấy các nghiên cứu phân tích cặp

đôi về sự phối hợp giữa các kiểu đặc điểm cá nhân khác nhau; hay còn thiếu các

nghiên cứu phân tích sự phù hợp và chưa phù hợp giữa các kiểu nhân cách khi

chung sống với nhau.

1.1.3.3. Niềm tin tôn giáo và sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng niềm tin tôn giáo có mối quan hệ tích cực với

sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân (Craddock, 1991; Flynn, 1987; Heaton và Pratt,

1990; Snow và Compton, 1996; Sullivan, 2001). Tuy nhiên, cũng có những nghiên

cứu chỉ ra rằng niềm tin tôn giáo có mối quan hệ tiêu cực với sự hài lòng về cuộc

sống hôn nhân (Astacio, 1999; Burchinal, 1957; Koehne, 2000; Vaughan, 2001).

Những mâu thuẫn trong các nghiên cứu có thể là do các định nghĩa và sự khác biệt

đo lường khác nhau, nhưng cũng có thể chỉ ra rằng tôn giáo có thể cải thiện hoặc

làm giảm sự hài lòng về hôn nhân phụ thuộc vào các yếu tố khác.

Sullivan (2001) khám phá ba mô hình mô tả mối liên hệ giữa tôn giáo và sự

hài lòng về hôn nhân. Mô hình ảnh hưởng trực tiếp, mô hình ảnh hưởng gián tiếp và

mô hình kết hợp. Với mô hình ảnh hưởng gián tiếp, có thể thấy các triết lí tôn giáo

thường trân trọng giá trị hôn nhân, lòng chung thủy, sự cam kết của các cặp vợ

chồng với hôn nhân nên khi kết hôn, các cặp đôi có niềm tin tôn giáo cao sẽ có mức

độ cam kết cao hơn, có thái độ tích cực với việc gìn giữ hôn nhân và tìm kiếm sự hỗ

trợ khi có vấn đề xảy ra trong cuộc sống hôn nhân. Ngoài ra, việc có chung niềm tin

tôn giáo cũng phản ánh một phần việc các cặp vợ chồng có cùng triết lí sống. Có

cùng triết lí sống cũng là một trong các yếu tố có ảnh hưởng tới sự hài lòng về cuộc

sống hôn nhân (Bradbury và cộng sự, 2000; Chinitz, 2001; Greeff, 2000;

Greenberg, 1996; Kaslow và Robinson, 1996; Kohn, 2001).

TRÌNH TUYẾN

Những nghiên cứu về sự tương đồng tôn giáo nói chung chỉ ra rằng các cặp

vợ chồng có cùng một niềm tin tôn giáo có tỉ lệ hài lòng về cuộc sống hôn nhân cao

hơn và tỉ lệ li hôn thấp hơn những cặp vợ chồng có niềm tin tôn giáo hỗn hợp

(Heaton và Pratt, 1990; Call và Heaton, 1997).

Các nghiên cứu về ảnh hưởng của niềm tin tôn giáo đến sự hài lòng về cuộc

sống hôn nhân ở đây đã chỉ ra mức độ ảnh hưởng và lí giải nguyên nhân cho sự ảnh

hưởng đó. Các kết quả nghiên cứu này cho phép các cặp đôi xem xét yếu tố tôn giáo

như là một chỉ báo cho mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân khi xem xét lựa

chọn bạn đời. Ngoài ra, các nghiên cứu về mối tương quan giữa tôn giáo và sự hài

lòng hôn nhân cũng cho phép các nhà trị liệu về hôn nhân có thể xem xét yếu tố

niềm tin tôn giáo trong việc giải quyết các mâu thuẫn của các cặp đôi.

1.1.3.4. Con cái và sự hài lòng hôn nhân

Một trong những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng tới quan hệ hôn nhân là

quá trình trở thành cha mẹ của các cặp vợ chồng. Rất nhiều nghiên cứu đã khẳng

định rằng trẻ em có ảnh hưởng đến mối quan hệ hôn nhân. Sự hiện diện của con cái

có xu hướng tăng sự ổn định của hôn nhân nhưng lại làm giảm sự hài lòng về cuộc

sống hôn nhân (Belsky, 1990; Waite và Lillard, 1991).

Twenge và cộng sự (2003) đã tiến hành nghiên cứu tổng quan tài liệu về thời

kì làm cha mẹ và sự ảnh hưởng tới cuộc sống hôn nhân từ 97 bài báo khoa học

trong đó bao gồm tổng cộng có 47.692 người tham gia vào các nghiên cứu. Nghiên

cứu phân tích tổng quan của nhóm tác giả này đã chỉ ra những người là cha mẹ có

sự hài lòng hôn nhân thấp hơn những người không là cha mẹ. Nhóm tác giả cũng

đưa ra 4 mô hình lí thuyết lí giải cho sự ảnh hưởng của con cái đến sự hài lòng về

cuộc sống hôn nhân bao gồm: mô hình xung đột vai trò (the role conflict model),

mô hình hạn chế sự tự do (the restriction of freedom model), mô hình giảm sự hài

lòng về tình dục (the sexual dissatisfaction model), và mô hình chi phí tài chính (the

financial cost model).

Sự ra đời của đứa trẻ đầu tiên là một thách thức với hôn nhân của các cặp

vợ chồng, từ mối quan hệ cặp đôi chuyển sang mối quan hệ gia đình bao gồm 3

người hoặc hơn. Sự chuyển đổi này có ảnh hưởng ở cả góc độ tích cực và tiêu cực

đến các cặp vợ chồng. Một mặt, các cặp vợ chồng cảm thấy hài lòng và rất vui

TRÌNH TUYẾN

mừng với sự xuất hiện của đứa trẻ. Tuy nhiên, ở góc độ khác, họ phải trải qua cảm

giác mệt mỏi, thiếu thời gian cho bản thân, và nhiều sự bất đồng về vấn đề chăm

sóc đứa trẻ cũng như sự phân chia việc nhà (Belsky và Pensky, 1988; Twenge,

Campbell, và Foster, 2003).

Nhóm tác giả Hirchberger, Srivastava, Marsh, Cowan và Cowan (2009) đã

tiến hành nghiên cứu “Con cái, sự hài lòng về hôn nhân và li hôn trong 15 năm đầu

làm cha mẹ”. Nghiên cứu này nghiên cứu trên các cặp vợ chồng có 15 năm chung

sống sau khi sinh đứa con đầu tiên. Nghiên cứu chỉ ra sự hài lòng về hôn nhân giảm

dần sau 15 năm có con ở cả vợ và chồng. Nghiên cứu chia mẫu nghiên cứu làm 2

nhóm. Một nhóm gồm các gia đình đang trong thời kỳ mang thai đến khi đứa trẻ

đầu tiên được 5,5 tuổi và nhóm mẫu thứ 2 là các gia đình có con đầu tiên từ 4,5 đến

14,5 tuổi. Kết quả nghiên cứu cho thấy nhóm mẫu thứ 2 có mức độ hài lòng về hôn

nhân cao hơn nhưng nó không đối lập với kết quả chung là sự hài lòng về hôn nhân

giảm dần theo thời gian. Nhóm mẫu ban đầu có sự hài lòng thấp hơn được lí giải

xung quanh việc có đứa trẻ đầu tiên là một trong những nguyên nhân có thể dẫn đến

hôn nhân tan vỡ.

Nhóm tác giả Lê Văn Hảo và Knud S.Larsen (2010) đã đưa ra một số dẫn

chứng về ảnh hưởng của con cái đến sự hài lòng hôn nhân dựa trên các nghiên cứu

khác. Cụ thể, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc có con có thể tác động tiêu cực

đối với hạnh phúc hôn nhân (Myers, 2000). Sinh và nuôi dưỡng con cái đòi hỏi một

số điều kiện vì trẻ em cần sự tập trung chăm sóc của cha mẹ và vì thế hôn nhân có

thể trở nên tồi tệ. Thường vợ chồng không có lại được cảm giác hạnh phúc của thời

vợ chồng son cho đến khi con cái trưởng thành. Tuy nhiên, những cặp vợ chồng

luôn phấn đấu cho một mối quan hệ gần gũi lại thấy việc có con là phần thưởng

(Norman, McKenna, và Heyman, 2000).

Sự hài lòng trong cuộc sống hôn nhân của hai người thay đổi liên quan đến

con cái được mô tả như hình chữ U. Sự hài lòng trong cuộc sống hôn nhân giảm dần

khi đứa trẻ đầu tiên ra đời (Hirchberger, Srivastava, Marsh, Cowan và Cowan,

2009) và gia tăng sau khi những đứa trẻ cuối cùng trưởng thành (Anderson, Russell,

và Schuman, 1983; Gelles, 1995).

TRÌNH TUYẾN

Có thể thấy, các nghiên cứu được đề cập ở trên đã chỉ ra những ảnh hưởng

tích cực và tiêu cực của việc có con với cuộc sống hôn nhân. Bên cạnh đó, các tác

giả cũng đã tìm hiểu sự ảnh hưởng của việc có con ở từng giai đoạn phát triển của

con đến sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu về hôn

nhân cần xem xét và phân tích sự ảnh hưởng của việc có con đến cuộc sống hôn

nhân dưới góc độ văn hóa khác nhau; phân tích sâu các niềm tin, mong đợi, và quan

điểm của các cặp vợ chồng về việc có con ảnh hưởng tới mức độ hài lòng về cuộc

sống hôn nhân.

1.2. Những nghiên cứu về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân ở Việt Nam

Ở Việt Nam, đã có nhiều nghiên cứu đề cập đến sự hài lòng hôn nhân. Tuy

nhiên, khía cạnh sự hài lòng hôn nhân chỉ được lồng ghép đâu đó trong các nghiên

cứu này. Điển hình có nghiên cứu về gia đình nông thôn Việt Nam năm 2004, do

Viện Khoa học xã hội Việt Nam phối hợp cùng với Sida thực hiện; Điều tra gia

đình Việt Nam năm 2006; nghiên cứu liên ngành với tên gọi “Gia đình nông thôn

Việt Nam trong chuyển đổi” thuộc chương trình hợp tác nghiên cứu Việt Nam -

Thụy Điển giai đoạn 2004-2007; điều tra “Sự hài lòng về cuộc sống” năm 2011 của

nhóm nghiên cứu trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội .... Trong

nghiên cứu gia đình nông thôn Việt Nam năm 2004 có tìm hiểu “Nhìn chung cho

đến nay, ông/bà cảm thấy hài lòng về đời sống hôn nhân của mình ở mức độ nào?”.

Các nghiên cứu này đã bàn đến các yếu tố ảnh hưởng tới sự hài lòng hôn nhân như

giới, tuổi, học vấn, nghề nghiệp, tôn giáo ... Tuy nhiên, họ chưa phân đoạn thời kỳ

hôn nhân với sự hài lòng hôn nhân mà theo tác giả thấy đó là khoảng trống trong

các nghiên cứu này.

Nghiên cứu sự hài lòng về đời sống tinh thần2 trong đó có chiều cạnh về sự

hài lòng trong đời sống hôn nhân của tác giả Hoàng Thị Thu Hương cho thấy, sự

hài lòng về đời sống hôn nhân được đánh giá cao hơn sự hài lòng liên quan đến sức

khỏe, nghề nghiệp và thu nhập. Đặc biệt, sự hài lòng về đời sống hôn nhân có tác

động thuận chiều đến sự hài lòng về đời sống tinh thần bên cạnh các yếu tố khác 2 Nghiên cứu được thực hiện năm 2011 tại 4 tỉnh thành phố lớn Hà Nội, Hải Dương, Bình Dương, Thành phố Hồ Chí Minh bởi nhóm nghiên cứu trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc Gia với số mẫu là 2400 trong đó 49.2% là nam và 50.8% là nữ.

TRÌNH TUYẾN

như thu nhập và tài sản (Hoàng Thị Thu Hương, 2012). Điều đó cho phép liên

tưởng tới một điều rằng, muốn nâng cao chất lượng đời sống cho mỗi con người thì

cần chăm lo đời sống gia đình trong đó có đời sống hôn nhân.

Sự hài lòng hôn nhân là một bộ phận, một khía cạnh của hài lòng cuộc sống

(Nguyễn Thị Vân Hạnh, 2013) và sự hài lòng hôn nhân ảnh hưởng tích cực tới sự

hài lòng cuộc sống (Hoàng Bá Thịnh, 2013).

1.2.1. Hướng nghiên cứu về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân theo thời gian

Tại Việt Nam, vẫn còn ít những nghiên cứu về sự hài lòng hôn nhân theo

thời gian. Số năm kết hôn phản ánh độ dài thời gian trải nghiệm cuộc sống hôn nhân

giữa vợ và chồng. Thực tế, số năm kết hôn càng nhiều thì độ tuổi của vợ/chồng

càng lớn. Số năm kết hôn và độ tuổi có ảnh hưởng tới sự hài lòng hôn nhân. Cụ thể,

những người có nhóm tuổi lớn hơn có xu hướng hài lòng về hôn nhân giảm (Dương

Thị Thu Hương và Hoàng Bá Thịnh, 2013)

1.2.2. Hướng nghiên cứu sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân theo các khía cạnh

của đời sống hôn nhân

Nghiên cứu “Một số đặc trưng cơ bản của hôn nhân ở Việt Nam” của Viện

Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam trên tổng số mẫu định lượng là 1.819 trong đó có

48% nam, 52% là nữ. 55,6% ở nông thôn và 44,4% ở đô thị được thực hiện tại 7

tỉnh/thành phố đại diện cho các vùng miền địa lý gồm Hà Nội, Nam Định, Yên Bái,

Thừa Thiên Huế, Đắk Lắk, T.P HCM và Cần Thơ". Nghiên cứu cũng tìm hiểu một số

khía cạnh khác nhau của đời sống hôn nhân như tình cảm, hiểu biết lẫn nhau, ứng xử

vợ chồng, đời sống tình dục, đời sống vật chất trong sự hài lòng về hôn nhân. Nghiên

cứu đã chỉ ra yếu tố tình cảm, hiểu biết lẫn nhau và ứng xử vợ chồng là các yếu tố

được đánh giá cao nhất trong việc mang đến sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân. Chất

lượng hôn nhân đích thực đòi hỏi nhiều về các yếu tố tâm lí bên trong. Tình cảm vợ

chồng, tính cách và sự ứng xử tốt với nhau luôn là quan trọng nhất, tác động nhiều

nhất đến chất lượng của cuộc hôn nhân (Nguyễn Hữu Minh, 2012).

Quan hệ tình dục có vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống vợ chồng.

Ngoài mục đích sinh đẻ và duy trì nòi giống, hoạt động này còn mang ý nghĩa thể

hiện tình yêu, thỏa mãn nhu cầu tình cảm và là yếu tố tạo nên hạnh phúc và sự bền

vững của gia đình (Nguyễn Thanh Huyền, 2016).

TRÌNH TUYẾN

Trong nghiên cứu của Nguyễn Phương Thảo (2012), phụ nữ có vai trò tương

đối bình đẳng với nam giới trong quan hệ tình dục và có sự thay đổi trong hành vi

tình dục của nam giới nghĩa là họ chấp nhận bị từ chối tình dục một cách có “hiểu

biết” và không cố ép người phụ nữ quan hệ tình dục. Điều đó có nghĩa tình dục chỉ

có thể được thỏa mãn khi cả hai vợ chồng cùng mong muốn và đáp ứng lẫn nhau

hay nói cách khác là họ thấy hài lòng về đời sống tình dục. Chính những sự thay đổi

về khuôn mẫu tình dục theo mô hình cùng mong muốn và đáp ứng lẫn nhau khiến

cho các cặp vợ chồng có sự hài lòng hôn nhân thay vì người chồng hoàn toàn chủ

động trong quan hệ tình dục và người vợ chỉ làm theo (dù muốn hay không muốn).

Đôi khi nam giới có phần chủ động hơn nhưng sự chủ động này chỉ biểu hiện ở việc

nam giới gợi ý và khởi xướng quan hệ tình dục và phụ nữ vẫn có vai trò bình đẳng

khi tham gia vào hoạt động tình dục (Vũ Song Hà, 2005; Vũ Hồng Phong, 2006;

Trần Thị Vân Anh và Nguyễn Hữu Minh, 2008; Khuất Thu Hồng, 2009). Điều này

khiến cho sự hài lòng hôn nhân dễ xuất hiện hơn.

Sự hài lòng về tình dục tạo nên sự hòa hợp và hạnh phúc trong hôn nhân

(Bùi Vân Anh, 2008). Điểm đáng chú ý là có tới 97,3% người được hỏi cho rằng họ

có quan hệ tình dục lần đầu với vợ/chồng của mình và họ không bị ép buộc quan hệ

tình dục với vợ/chồng của họ (80,2%). Điều này cho thấy, hành vi tình dục của họ

vẫn gắn liền với hôn nhân gia đình, quan niệm truyền thống và tự nguyện. Đây là

điểm đáng lưu tâm khi so sánh với các nghiên cứu khác về sự hài lòng hôn nhân,

trong đó có sự hòa hợp về tình dục gắn với quan niệm truyền thống và tự nguyện.

1.2.3. Hướng nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng về cuộc sống

hôn nhân

1.2.3.1. Sự khác biệt giới và sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Giới tính có ảnh hưởng tới sự hài lòng hôn nhân (Hoàng Thị Thu Hương,

2012; Bùi Vân Anh, 2008; Dương Thị Thu Hương và Hoàng Bá Thịnh, 2013). Cụ

thể, nam giới có sự hài lòng về về đời sống hôn nhân cao hơn nữ giới (Hoàng Thị

Thu Hương, 2012; Dương Thị Thu Hương và Hoàng Bá Thịnh, 2013; Phan Thị Mai

Hương, Đặng Thị Thu Trang, Đỗ Thị Lệ Hằng, Phạm Phương Thảo, 2018), về mọi

mặt hôn nhân, ở mọi lứa tuổi (Hoàng Bá Thịnh, 2013). Tuy nhiên, cũng có những

TRÌNH TUYẾN

nghiên cứu khác chỉ ra không có sự chênh lệch đáng kể giữa nam và nữ về sự hài

lòng về cuộc sống hôn nhân (Nguyễn Hà Đông, 2015).

Nguyên nhân của sự khác biệt giữa nam và nữ về sự hài lòng về cuộc sống

hôn nhân được chỉ ra rằng sự khác biệt chủ yếu do bối cảnh kinh tế đất nước (trải qua

thời gian dài của quá trình bao cấp) và sự khác biệt vùng miền (Hoàng Thị Thu

Hương, 2012). Sau khi kết hôn, việc phân công lao động trong gia đình thường mang

tính truyền thống và phụ nữ phải gánh vác thêm các trọng trách mới trong gia đình

như làm việc nhà, chăm sóc con cái và có thể vì vậy họ ít thỏa mãn với hôn nhân hơn

khi không có hoặc ít có sự chia sẻ của người chồng trong các công việc gia đình

(Dương Thị Thu Hương và Hoàng Bá Thịnh, 2013).

Nghiên cứu của Vũ Thị Thanh (2018) cho thấy, nữ giới dường như không hài

lòng với người bạn đời của mình nhiều hơn nam giới. Khẳng định này cho thấy, chất

lượng hôn nhân của nữ giới thấp hơn nam giới. Điều đó cũng tương đồng với các

nghiên cứu trên thế giới rằng, có sự khác biệt về hài lòng hôn nhân giữa nam và nữ

(xem Amoto và cộng sự, 2007; Kok-mun và cộng sự, 2009; Kurdek, 2005; Mackey

cà O‟Brient, 1995) và nữ giới có sự hài lòng về hôn nhân ít hơn so với nam giới (xem

Allendorf và Ghimire, 2013; Bulanda, 2011 và Halpern-Meekin, Tach, 2013).

1.2.3.2. Đặc điểm cá nhân và sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Trong cuộc sống hôn nhân, vợ chồng là hai cá thể riêng biệt, có những ước

mơ, nhu cầu, tính cách sở thích và ý kiến khác nhau nhưng cùng chung sống dưới

một mái nhà. Hai con người ấy được sinh ra trong hai gia đình hoàn toàn khác nhau,

có lối sinh hoạt khác nhau và những thói quen khác nhau trong quá trình trưởng

thành. Và khi hôn nhân bắt đầu (thông qua kết hôn) những thói quen và cách sinh

hoạt khác nhau ấy theo hai con người vào gia đình mới.

Khi sự hài lòng hôn nhân không được đáp ứng bởi những khác biệt trong

tính cách thì rất dễ dẫn đến li hôn. Một nghiên cứu gần đây, thông qua việc phân

tích hồ sơ các vụ án li hôn ở tòa án nhân dân quận Thanh Xuân, Hà Nội cho thấy,

tính cách/tính tình không hợp nhau là nguyên nhân đứng vị trí hàng đầu trong số

các nguyên nhân li hôn, thậm chí nguyên nhân này có xu hướng tăng từ 26,8%

năm 2005 lên 71,3% năm 2010 (Phan Thị Luyện, 2015). Trong nghiên cứu này,

tính tình không hợp được lý giải là sự khác biệt trong tính cách, các nguyên tắc

TRÌNH TUYẾN

sống và sự khác biệt này lớn đến nỗi gây ra mâu thuẫn, xung đột giữa vợ và

chồng. Khi mâu thuẫn và xung đột đó không thể hòa giải thì ắt dẫn đến li hôn.

Điều đáng chú ý ở đây là trong số 71,3% số vụ án li hôn do tính cách không hợp

nhau thì có tới 34,1% số vụ li hôn xảy ra vào thời điểm ngay sau khi kết hôn nghĩa

là ngay trong giai đoạn đầu chung sống. Không chỉ ở những gia đình mới kết hôn

mà ở những gia đình tái hôn cũng có những mâu thuẫn vợ chồng do tính cách

không hợp nhau và dẫn đến li hôn.

Ở một nghiên cứu khác, những hành vi giao tiếp liên quan đến lối sống và

thói quen khiến người trả lời thấy không hài lòng nhất với vợ/chồng của mình. Và

khi có sự không hài lòng, phụ nữ có xu hướng phản ánh sự bất đồng nhiều hơn nam

giới trên tất cả các khía cạnh của đời sống hôn nhân (Vũ Thị Thanh, 2018). Sự khác

biệt giữa vợ và chồng trong suy nghĩ, tính cách, lối sống và thói quen rất dễ dẫn đến

sự không hài lòng trong đời sống hôn nhân (Nguyễn Minh Hòa, 2000; Vũ Tuấn

Huy, 2003) và dẫn đến li hôn (Mai Huy Bích, 1987; Levinger, 1976; Hart, 1976).

Khi sự hài lòng hôn nhân không được gọi tên thì li hôn được xem là giải pháp thay

thế của cặp vợ chồng để đi tìm sự hài lòng hôn nhân mới. Tuy nhiên, cũng có những

cặp vợ chồng không sống được với nhau do có những sự không hài lòng hôn nhân

đã tìm đến “lá ngón để chết” (Vũ Tuấn Huy, 2013). Như vậy, sự hài lòng hôn nhân

có vai trò vô cùng quan trọng không chỉ duy trì đời sống hôn nhân mà trong nhiều

trường hợp còn là duy trì mạng sống con người.

1.2.3.3. Con cái và sự hài lòngvề cuộc sống hôn nhân

Trong quan niệm của người Việt, con cái có vai trò vô cùng quan trọng đối

với mỗi cặp vợ chồng, được xem là nhu cầu tối thượng và được tôn vinh. Đặc biệt

là đạo Khổng mà như nhà nghiên cứu Đào Duy Anh nhận xét rằng: mỗi người Việt

Nam trong suốt cuộc đời của họ, đều hít thở không khí của Khổng tử, uống nước

của Khổng tử, ăn cơm của Khổng tử, và cho đến ngày tận thế vẫn sống trong vòng

cương tỏa của những nghi lễ Khổng giáo (Đào Duy Anh, 1994: 23). Thậm chí, đây

không chỉ là vấn đề tư tưởng mà còn được công nhận bởi pháp lý trong xã hội

truyền thống. Chẳng hạn, Kinh lễ cho phép người chồng được bỏ vợ nếu họ phạm

vào một trong bảy điều răn, trong đó không có con là điều đầu tiên. Những bất hạnh

của các cặp vợ chồng dẫn đến li hôn có xuất phát từ nguyên nhân không có con.

TRÌNH TUYẾN

Thậm chí có con thôi chưa đủ mà còn phải có con trai, nếu một cặp vợ chồng nào

đó không có con trai được xem là bất hiếu đối với dòng họ và tổ tiên bởi một trong

những giá trị của đứa con là để nhờ cậy lúc bố mẹ tuổi già và để nối dõi tông

đường, kế tục dòng họ (Trương Xuân Trường, 2015; Phạm Xuân Đại, 2015). Vì

vậy, việc có con trai trở thành một thước đo giá trị mạnh tới mức người đàn ông

dám vượt qua những giới hạn do nhà nước quy định chính thức về thể chế hôn nhân

và kế hoạch hóa gia đình để đi “thả cỏ” với mục đích kiếm được đứa con trai hoặc

với phụ nữ là “bỏ thai” nếu đã có con gái và thai nhi đó là đứa con gái (Nguyễn Văn

Chính, 2015). Sở dĩ, họ làm như vậy là do đạo Khổng đã ăn sâu bén rễ vào tư tưởng

của từng gia đình người Việt bên cạnh những sức ép về dư luận xã hội lên các cặp

vợ chồng chưa có con trai, đặc biệt là đối với những người đàn ông là con trai duy

nhất của gia đình. Những trường hợp điển hình trong nghiên cứu của Nguyễn Văn

Chính đều cảm thấy dằn vặt thậm chí là cảm thấy như tội đồ dù không có làm gì

nên tội khi chưa sinh được con trai. Rõ ràng, trong xã hội truyền thống, giá trị của

con trai chi phối mạnh mẽ đời sống gia đình, đặc biệt là đời sống hôn nhân của các

cặp vợ chồng. Những nghiên cứu này cho thấy việc có con, đặc biệt là có con trai

liên quan đến việc duy trì cuộc hôn nhân. Tuy nhiên, các nghiên cứu chưa chỉ ra

mối liên hệ giữa việc có con với sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân.

Con cái không chỉ là kết quả của tình yêu, hôn nhân giữa vợ và chồng mà còn

là cầu nối tình cảm giữa hai bên gia đình vợ và chồng. Theo quan niệm truyền thống,

từ góc độ gia đình, sau khi kết hôn mọi người đều mong đợi có con và đứa con là một

niềm vui, bất kể đó là con trai hay con gái (Mai Huy Bích, 2011: 91). Ở góc độ xã

hội, đứa con là minh chứng đầy đủ hơn về vai trò, vị thế, uy tín xã hội...của người

phụ nữ và nam giới đồng thời khẳng định địa vị mới của họ trong quan hệ gia đình và

dòng họ (Lê Ngọc Văn, 2011). Vì vậy, “sau khi kết hôn, nhất thiết phải có con và có

con là nhu cầu thiết yếu trong hôn nhân” (Đỗ Thị Bình và cộng sự, 2002; Bộ Văn

hóa Thể thao và du lịch và các cơ quan khác, 2008; Ngô Tuấn Dung, 2012; Viện Gia

đình và giới, 2010). Giá trị tinh thần của con cái đem lại cho bố mẹ được biển hiện

qua sự hài lòng, niềm vui, niềm hạnh phúc, là điều tốt đẹp nhất trong cuộc sống và do

đó con cái có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng và duy trì tính bền vững của

hôn nhân (Vũ Thị Cúc, 2013). Điều đó cho thấy, con cái có vai trò quan trọng đối với

TRÌNH TUYẾN

gia đình và gắn kết hôn nhân. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu trên thế giới lại chỉ ra con

cái có ảnh hưởng tiêu cực đến vào sự hài lòng hôn nhân.

1.2.3.4. Mô hình chung sống sau kết hôn và sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Kết hôn là một sự kiện quan trọng của đời người và là sự kiện đánh dấu sự

trưởng thành và sự độc lập, tự chủ trong đời sống của mỗi cá nhân. Việc tổ chức đời

sống gia đình sau khi kết hôn là vấn đề quan trọng không chỉ của cặp vợ chồng mới

cưới mà còn của cả gia đình lớn (có bố mẹ, anh chị em, ông bà). Ở Việt Nam, mô

hình chung sống sau kết hôn của vợ chồng mới cưới gồm 3 loại: sống chung với gia

đình nhà chồng, sống chung với gia đình nhà vợ hay gọi chung là gia đình mở rộng

và sống riêng hai vợ chồng ở nơi ở mới. Điều này phụ thuộc vào nhiều yếu tố: kinh

tế, văn hóa, hoàn cảnh gia đình, mong muốn của người trong cuộc...mà dẫn đến

“khả thi có thể, tính khả thi và sự mong muốn” một kiểu tổ chức gia đình nhất định

(Nguyễn Hữu Minh, 2008/2009/2011).

Trong mô hình sống chung sau kết hôn với bố mẹ (hai người sau khi kết hôn

sống chung với gia đình nhà chồng hoặc nhà vợ) có nhiều mối quan hệ gắn liền với

trách nhiệm và bổn phận của người con dâu, con rể phải đảm nhiệm. Nếu người con

dâu, con rể này có những ứng xử không đáp ứng được những mong đợi của gia đình

nhà chồng, nhà vợ thì rất dễ dẫn đến mâu thuẫn, kết quả là sự hài lòng hôn nhân

giữa hai vợ chồng bị ảnh hưởng. Trong nghiên cứu của Phan Thị Luyện (2015),

trong số 21,4% cặp vợ chồng sống trong các gia đình mở rộng thì có 4,6% cặp vợ

chồng li hôn. Nguyên nhân là do những mâu thuẫn trong cuộc sống chung với gia

đình nhà chồng, nhà vợ dẫn đến sự hài lòng hôn nhân bị tổn thương, quá trình này

diễn ra dai dẳng và các đương sự không muốn tiếp tục cuộc sống hôn nhân nữa. Lúc

này, trong đời sống vợ chồng, sự hài lòng dần mất chỗ đứng và thay vào đó là

những xung đột không được giải quyết, và kết quả là dẫn đến li hôn.

Sống chung với gia đình chồng có ảnh hưởng tới sự hài lòng hôn nhân (Lê

Nguyễn Đoan Khôi, Nguyễn Văn Nhiều Em, Nguyễn Thị Bảo Ngọc, 2012). Gia

đình ba thế hệ khó tránh khỏi mâu thuẫn, xung đột do sự khác biệt, thậm chí là trái

ngược nhau về nhu cầu, nhận thức, hành vi sinh hoạt của các thành viên (Nguyễn

Hữu Minh, 2013)

TRÌNH TUYẾN

1.2.3.5. Học vấn, nghề nghiệp và sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Những nghiên cứu ở Việt Nam đã chỉ ra rằng, ngoài các tiêu chuẩn về lựa

chọn bạn đời thì nghiên cứu tìm hiểu tính tương xứng/ tương đồng giữa vợ và chồng

cũng là những chỉ báo cụ thể để đo lường những thay đổi trong thiết chế hôn nhân.

Chẳng hạn, nghiên cứu của Barbieri và Vũ Tuấn Huy (1995) tìm hiểu về trình độ học

vấn, hoàn cảnh kinh tế gia đình của hai người vào thời điểm kết hôn thì có tới 65%

người trả lời nói vợ/chồng của họ có cùng trình độ học vấn và 75% người trả lời họ

có hoàn cảnh kinh tế gia đình gần giống như hoàn cảnh kinh tế gia đình của vợ/chồng

họ, 85% người trả lời nói rằng uy tín của gia đình họ tương tự với uy tín của gia đình

chồng/vợ họ. Bên cạnh sự tương xứng về học vấn thì nghề nghiệp và nơi ở cũng là

chỉ báo quan trọng khi kết hôn ở cả nông thôn và thành thị (Nguyễn Hữu Minh, 1979;

Bùi Thế Cường và cộng sự, 1991). Tuy các nghiên cứu không chỉ ra rằng, sự tương

đồng về học vấn, nghề nghiệp, nơi ở giúp cho các cặp vợ chồng có sự hài lòng hôn

nhân cao hơn nhưng tác giả hiểu rằng xu hướng hôn nhân dựa trên sự tương đồng về

học vấn, nghề nghiệp và nơi ở sẽ giúp cho người trong cuộc cảm thấy không bị hụt

hẫng hay phải thay đổi để thích nghi với cuộc sống mới sau hôn nhân. Việc sinh

sống trong cùng một cộng đồng, được giáo dục với mức học vấn như nhau hay có

công việc với tính chất tương tự nhau thì sẽ giúp họ khi sống chung dễ dàng tìm được

sự thấu hiểu và chia sẻ giúp cho hôn nhân của họ hạnh phúc hơn.

Không có sự khác biệt về hài lòng hôn nhân giữa các nhóm học vấn khác

nhau (Dương Thị Thu Hương và Hoàng Bá Thịnh, 2013; Bộ Văn hóa Thể thao và

Du lịch và cơ quan khác, 2008).

Những nhóm người có việc làm ổn định thường có chỉ số hài lòng về hôn nhân

cao so với những người thất nghiệp (Irena, 2010). Nhóm công chức là nhóm có xu

hướng hài lòng về hôn nhân cao nhất và cao hơn các nhóm khác như tiểu thủ công

nghiệp, lao động tự do, y dược… (Dương Thị Thu Hương và Hoàng Bá Thịnh, 2013)

Với cùng một trình độ học vấn, tỷ lệ nữ cho rằng gia đình mình không hòa

3 Nghiên cứu được thực hiện ở xã Phù Linh, huyện Sóc Sơn, Hà Nội với 370 người dân đang có vợ, chồng, chủ yếu làm nông nghiệp.

hợp, hạnh phúc (tiêu chí đo lường sự hài lòng hôn nhân) cao hơn nam giới (Bùi Vân Anh, 20083).

TRÌNH TUYẾN

Tiểu kết chương 1

Trên thế giới, đã có rất nhiều nghiên cứu về sự hài lòng về cuộc sống hôn

nhân được thực hiện bởi các nhà nghiên cứu Tâm lí học. Những nghiên cứu về sự

hài lòng về cuộc sống hôn nhân nói chung cũng như nghiên cứu về các yếu tố ảnh

hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân ở Việt Nam còn ít.

Qua một số nghiên cứu trên thế giới, có thể gợi ý cho các nhà nghiên cứu

Việt Nam về việc tìm hiểu sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các nhóm vợ

chồng khác nhau ở các môi trường, hoàn cảnh sống khác nhau; Cũng có thể thực

hiện các nghiên cứu về ảnh hưởng của các yếu tố cá nhân, liên cá nhân và ngoài cá

nhân tới sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân ở các cặp đôi người Việt Nam với

những đặc trưng văn hóa, xã hội riêng của Việt Nam

Từ việc lược thuật tài liệu nghiên cứu, tác giả thấy sự cần thiết phải nghiên cứu

về sự hài lòng hôn nhân của các cặp vợ chồng trong năm năm đầu chung sống, bởi lẽ:

Thứ nhất, hài lòng hôn nhân là thước đo ổn định và bền vững của gia đình và

là chỉ số đo lường chất lượng hôn nhân. Số liệu nghiên cứu về hài lòng hôn nhân

của cá nhân cho nhà nghiên cứu thấy được lăng kính để nghiên cứu sự không hài

lòng và tiềm ẩn sự không ổn định về gia đình. Nói cách khác, kết quả nghiên cứu sự

hài lòng hôn nhân là cơ sở đánh giá mức độ ổn định và bền vững của gia đình - tế

bào của xã hội. Do đó, là cơ sở để dự báo những chuẩn mực và “ổn định xã hội”.

Nghiên cứu sự hài lòng hôn nhân có thể dự báo được mức độ hạnh phúc của cá

nhân trong xã hội. Cái mà theo Hoàng Bá Thịnh (2013) hạnh phúc là một giá trị vô

hình, một cảm xúc thấm suốt tấm lòng và trí óc của con người lại làm cho con

người càng yêu đời, yêu gia đình, yêu bạn bè, yêu nước, yêu nhân loại và ngược lại,

tình yêu đó làm cho con người càng thấy hạnh phúc. Những tấm lòng hạnh phúc là

bảo vật của xã hội. Vì vậy, nếu các thành viên xã hội cảm thấy hạnh phúc thì xã hội

sẽ ổn định cho dù đời sống vật chất chưa cao (Phạm Minh Hạc, 2011). Cuối cùng,

nghiên cứu về sự hài lòng hôn nhân phản ánh đầy đủ hơn chất lượng vì sự phát triển

con người. Bởi xã hội càng phát triển, những nghiên cứu từ cách tiếp cận phi kinh tế

trong đó có nghiên cứu sự hài lòng về hôn nhân và cuộc sống thường được quan

tâm nhiều hơn.

TRÌNH TUYẾN

Chƣơng 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU

SỰ HÀI LÒNG VỀ CUỘC SỐNG HÔN NHÂN

TRONG 5 NĂM ĐẦU CỦA CÁC CẶP VỢ CHỒNG

2.1. Lý luận về cuộc sống hôn nhân giai đoạn 5 năm đầu

2.1.1. Hôn nhân

Hôn nhân không chỉ đơn thuần là mối quan hệ vợ chồng mà nó còn là một

thiết chế. Để tìm hiểu về thiết chế này, các nghiên cứu xã hội học đã cố gắng nhìn

nhận nó dưới nhiều góc độ khác nhau. Ở cách tiếp cận kinh tế vi mô, Becker (1974)

cho rằng các cá nhân có quyền tự do trong hôn nhân và sự lựa chọn của họ là hợp lý

khi có tính đến những lợi ích mà họ có thể có được trong hôn nhân. Và sự có lợi

này không chỉ tính đến các yếu tố kinh tế (thu nhập, tài sản...) đem đến sự hài lòng

về đời sống vật chất mà còn bao hàm cả các khía cạnh tình cảm, vị thế, giải trí...đem

đến sự hài lòng về đời sống tinh thần. Tiếp cận hôn nhân dưới góc nhìn hiện đại

hóa, Goode (1963) cho rằng, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa có tác động

đến tất cả các xã hội và làm biến chuyển các gia đình hướng tới khuôn mẫu gia đình

với cặp vợ chồng là trung tâm, có đặc trưng kiểu gia đình hạt nhân, kết hôn muộn

và cá nhân có nhiều quyền tự do hơn trong việc lựa chọn bạn đời. Cho dù áp dụng

cách tiếp cận nào thì việc cuối cùng là cần xác định những chiều cạnh cụ thể của

hôn nhân trong đó sự hài lòng hôn nhân là chiều cạnh khó có thể thiếu khi nghiên

cứu về quan hệ vợ chồng.

Xét về khái niệm, hôn nhân cũng được xem xét dưới nhiều góc độ khác nhau

với những cách định nghĩa khác nhau.

Hôn nhân là sự kết hợp của các cá nhân về mặt tình cảm, xã hội, và hoặc tôn

giáo một cách hợp pháp. Hôn nhân có thể là kết quả của tình yêu. Hôn nhân là một

mối quan hệ cơ bản trong gia đình ở hầu hết các xã hội. Về mặt xã hội, lễ cưới

thường là sự kiện đánh dấu sự chính thức của hôn nhân. Về mặt luật pháp, đó là

việc đăng ký kết hôn.

Theo Từ điển bách khoa Việt Nam tập 2 (2002), hôn nhân là thể chế xã hội

kèm theo những nghi thức xác nhận quan hệ tính giao giữa hai hay nhiều người

TRÌNH TUYẾN

thuộc hai giới khác nhau (nam, nữ) được coi nhau là vợ và chồng, quy định mối

quan hệ trách nhiệm giữa họ với nhau và giữa con cái với họ. Sự xác nhận đó trong

quá trình phát triển xã hội, dần dần mang thêm những yếu tố mới.

Hôn nhân là một dạng liên kết giới tính tương đối ổn định được tập quán

và/hoặc pháp luật công nhận (Endruweil và Trommsdorff, 2002). Hôn nhân có ý

nghĩa rất quan trọng bởi hầu hết gia đình - một giá trị không thể thiếu trong các xã

hội cận đại và hiện đại - được hình thành từ hôn nhân. Có các tình trạng hôn nhân

chủ yếu sau: chưa kết hôn, sống chung chưa kết hôn, đang có vợ/chồng, góa, ly thân

và li hôn.

Ngày nay khi nói tới hôn nhân, người ta không chỉ nói tới hai giới là nam và

nữ mà đã có một số nước chấp nhận hôn nhân đồng giới. Trong nghiên cứu này, tôi

chỉ giới hạn trong việc nghiên cứu những cặp đôi kết hôn (có tổ chức lễ cưới

và/hoặc có đăng ký kết hôn chung sống với nhau) là nam và nữ.

Như vậy, trong nghiên cứu này, khái niệm hôn nhân được xem xét là sự kết

hợp tương đối ổn định của hai cá nhân về mặt tình cảm, xã hội được tập quán

và/hoặc pháp luật công nhận.

Hai người ở đây không quy định về giới tính. Tuy nhiên, nghiên cứu này chỉ

xem xét hôn nhân của những người khác giới ở đó người chồng là nam và người vợ

là nữ.

2.1.2. Cuộc sống hôn nhân

Cuộc sống hôn nhân chính là môi trường chung sống của cặp vợ chồng sau

khi kết hôn. Cặp vợ chồng từ bỏ cuộc sống độc thân cũ, bắt đầu chung sống, tập

cách chia sẻ công việc, trách nhiệm gia đình, trách nhiệm về tài chính, hỗ trợ nhau

trong việc duy trì các mối quan hệ trong hôn nhân như mối quan hệ với hai bên gia

đình, bạn bè; quyết định chung về chuyện chăn gối, chuyện sinh con (Trần Đình

Tuấn, 2013).

Trong cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng, các yếu tố chính để duy

trì cuộc sống hôn nhân bao gồm: Mối quan hệ vợ chồng ở đó bao gồm sự tương

tác của hai vợ chồng; việc thực hiện các vai trò, trách nhiệm của mỗi người như

TRÌNH TUYẾN

trách nhiệm về tình cảm, về tài chính, về tình dục, trách nhiệm làm cha mẹ;

Nghiên cứu chỉ ra rằng các tương tác thường xuyên giữa các cặp vợ chồng dù giản

dị nhưng có vai trò quan trọng trong việc củng cố mối quan hệ vợ chồng (Nguyễn

Hà Đông, 2015).

Quan hệ hôn nhân vợ chồng được coi là nền tảng và có ảnh hưởng mạnh

mẽ đến hạnh phúc, độ bền vững và phát triển của gia đình nói chung (Nguyễn Hữu

Minh, 2012). Quan hệ vợ chồng phải là mối quan hệ chủ đạo, quan trọng nhất

trong các mối quan hệ của gia đình. Khi quan hệ vợ chồng tốt đẹp, những quan hệ

gia đình khác sẽ có nhiều khả năng trở nên tốt đẹp (ví dụ vợ chồng thương yêu

nhau sẽ dễ thành công hơn trong việc làm cha mẹ, dạy dỗ con cái) (Trần Đình

Tuấn, 2013).

Một trong những mục đích của hôn nhân là để thừa nhận quan hệ tình dục

giữa hai người kết hôn. Đời sống tình dục là một phần quan trọng trong cuộc sống

hôn nhân của các cặp vợ chồng. Vợ chồng có quan hệ tình dục tốt đẹp có nhiều khả

năng hạnh phúc hơn nhiều so với những cặp vợ chồng không có mối quan hệ này.

Khái niệm về quan hệ tình dục tốt đẹp là một khái niệm có tính chủ quan, nó có thể

khác nhau tùy theo từng cặp vợ chồng và tùy theo từng giai đoạn của cuộc sống hôn

nhân. Tuy vậy, một tiêu chuẩn chung có thể được đưa ra xem xét là cảm giác hài

lòng và gắn bó với cuộc sống lứa đôi (Trần Đình Tuấn, 2013).

Cuộc sống hôn nhân trong nghiên cứu này được hiểu là môi trường chung

sống của cặp vợ chồng sau khi kết hôn. Các khía cạnh của cuộc sống hôn nhân bao

gồm: yếu tố cảm xúc (xúc cảm, tình cảm vợ chồng); Các mối quan hệ trong đó mối

quan hệ vợ chồng là mối quan hệ chủ đạo; Sự gắn kết của các cặp vợ chồng với

cuộc sống chung và thành tựu hai người có được trong cuộc sống chung đó.

2.1.3. Một số đặc điểm của cuộc sống hôn nhân giai đoạn 5 năm đầu

Năm năm đầu tiên chung sống sau khi kết hôn là giai đoạn có nhiều yếu tố

tác động và ảnh hưởng đến cuộc sống hôn nhân của các cặp đôi. Đây là giai đoạn

mà nhiều cặp vợ chồng đã phải đối mặt với những khó khăn, thách thức để có thể

chung sống và duy trì một cuộc sống hôn nhân hạnh phúc.

TRÌNH TUYẾN

Dựa vào những đặc điểm của cuộc sống hôn nhân giai đoạn 5 năm đầu chung

sống, chúng tôi xem xét cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng ở 3 giai đoạn

nhỏ bao gồm: Giai đoạn 1 năm đầu chung sống, giai đoạn trên 1 năm đến 3 năm và

giai đoạn trên 3 năm đến 5 năm.

2.1.3.1. Giai đoạn 1 năm đầu tiên chung sống

Đây là giai đoạn các cặp vợ chồng mới cưới hay còn gọi là giai đoạn trăng

mật thiên đường. Nhưng đây cũng là giai đoạn khủng hoảng đầu tiên khi hai vợ

chồng bắt đầu xuất hiện những mâu thuẫn, va chạm khi mới tham gia vào cuộc

sống chung.

Hầu hết các nghiên cứu về sự thỏa mãn với hôn nhân đều nhất trí rằng ở Mỹ

giai đoạn các cặp vợ chồng thỏa mãn nhất chính là vào thời kỳ bắt đầu cuộc sống

gia đình (Mai Huy Bích, 2009).

Đây cũng là thời kì các cặp đôi tận hưởng thời kì “vợ chồng son”. Đời sống

tình dục và đời sống tình cảm ở thời kì này được các cặp đôi quan tâm và chăm sóc

nhiều hơn. Với những người mà đời sống tính dục chỉ bắt đầu sau và trong hôn

nhân, thì đây có thể coi là thời kỳ của quan hệ tính dục. Với những người đã có kinh

nghiệm tính dục (nhất là ở các khu đô thị, nơi tính dục trước và ngoài hôn nhân có

xu hướng tăng lên trong thời gian gần đây), thì tình hình liên quan đến giai đoạn

này có khác; nhưng dù sao trong bối cảnh Việt Nam hiện nay, khi bước vào giai

đoạn này của đời sống gia đình, họ mới thật sự được tự do tính dục. Có thể giả định

rằng với sự phổ biến của các phương tiện và biện pháp tránh thai, nhiều cặp sẽ tận

dụng chúng để tận hưởng tự do tính dục và kéo dài thời kỳ trăng mật của quan hệ

vợ chồng (Mai Huy Bích, 2009).

Bên cạnh những điều tốt đẹp để nuôi dưỡng đời sống hôn nhân, giai đoạn

này cũng là giai đoạn các cặp đôi bắt đầu nhen nhóm những mâu thuẫn của cuộc

sống chung về thói quen sinh hoạt hàng ngày, về quan điểm sống, quan điểm trong

Hành vi giao tiếp, giao tiếp hay thực hiện vai trò của hai bên.

Trước khi cưới, họ gắn bó với gia đình gốc nhiều hơn là với vợ (chồng)

tương lai. Khi cưới xong, họ phải lập gia đình riêng, độc lập với gia đình gốc. Họ

phải chuyển sự gắn bó từ gia đình gốc sang gia đình riêng mới thành lập, và thương

TRÌNH TUYẾN

lượng quan hệ khó khăn với cả gia đình gốc của mình lẫn với bố mẹ anh chị em bên

chồng (hoặc vợ), và phải gắn bó nhiều hơn với cái gia đình mới. Gia đình gốc phải

chấp nhận sự chuyển đổi này, và mở cửa cho một người ngoài vào làm thành viên

mới của mình. Đây là điều không dễ dàng.

Với những cặp đôi chung sống với gia đình nhà chồng hay gia đình nhà vợ,

giai đoạn này cũng là một thử thách khi họ phải thích nghi và điều chỉnh bản thân

để thích ứng với vai trò làm con dâu và con rể. Bắt đầu xuất hiện những mâu thuẫn

về giá trị, về quan điểm.

2.1.3.2. Giai đoạn trên 1 năm đến 3 năm

Giai đoạn này được đánh dấu bởi sự xuất hiện của trẻ em trong cuộc sống

hôn nhân. Khi đó, bên cạnh vai trò làm vợ, làm chồng, các cặp đôi sẽ có thêm vai

trò mới là vai trò làm cha, mẹ. Ở trong nghiên cứu này, chúng tôi không xem xét

khả năng làm cha mẹ của các cặp đôi, chúng tôi chỉ nhìn nhận sự kiện có con như

một yếu tố tác động tới mối quan hệ hôn nhân của hai vợ chồng và ảnh hưởng tới sự

hài lòng về cuộc sống hôn nhân của hai vợ chồng.

Sự ra đời của đứa trẻ đầu tiên là một thách thức với hôn nhân của các cặp vợ

chồng. Từ mối quan hệ cặp đôi chuyển sang mối quan hệ gia đình bao gồm 3 người

hoặc hơn. Sự chuyển đổi này có ảnh hưởng ở cả góc độ tích cực và tiêu cực đến các

cặp vợ chồng. Một mặt, các cặp vợ chồng cảm thấy hài lòng và rất vui mừng với sự

xuất hiện của đứa trẻ. Tuy nhiên, ở góc độ khác, họ phải trải qua cảm giác mệt mỏi,

thiếu thời gian cho bản thân, và nhiều sự bất đồng về vấn đề chăm sóc đứa trẻ cũng như

sự phân chia việc nhà (Belsky và Pensky, 1988; Twenge, Campbell và Foster, 2003).

Đứa con ra đời có thể tạo ra căng thẳng trong hôn nhân, do phải phục vụ

những nhu cầu của nó và do người vợ người chồng thường không còn thời gian và

tâm trí dành cho nhau như trước. Nhưng đứa con cũng có thể dẫn tới cảm giác thỏa

mãn và tạo ra ý nghĩa mới và sự gắn bó cho quan hệ vợ chồng. Điều này đặc biệt

quan trọng ở người Kinh Việt Nam (Mai Huy Bích, 2009). Đối với nhiều phụ nữ đi

làm, việc đứa con đầu lòng ra đời nghĩa là sự đứt đoạn trong nghề nghiệp. Yêu cầu

về tài chính giai đoạn này cũng tăng lên nên những va chạm về vấn đề tài chính

cũng nhiều hơn.

TRÌNH TUYẾN

Người vợ rơi vào giai đoạn có bầu và sinh con lần đầu. Những ảnh hưởng

của thay đổi tâm sinh lý khi làm mẹ cũng là yếu tố có thể tác động đến mối quan hệ

vợ chồng, ảnh hưởng đến đời sống tình dục và trên hết là ảnh hưởng tới cảm nhận

về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân.

Có thể thấy, đây là giai đoạn các cặp vợ chồng gặp nhiều khó khăn trong

cuộc sống hôn nhân đòi hỏi người vợ và người chồng cần có sự hiểu biết và kĩ năng

để thích ứng và vượt qua giai đoạn này.

2.1.3.3. Giai đoạn trên 3 năm đến 5 năm

Không có nhiều biến động về vai trò và sự kiện so với giai đoạn trước, tuy

nhiên ở giai đoạn này, mối quan hệ vợ chồng có thể trở nên căng thẳng hơn khi các

mâu thuẫn nảy sinh ở giai đoạn trước chưa được giải quyết triệt để. Sự thiếu quan

tâm và nhàm chán trong đời sống tình cảm, đời sống tình dục có thể dẫn đến những

mâu thuẫn nghiêm trọng hơn.

Nhiều gia đình có thêm con thứ 2 trong giai đoạn này dẫn đến mối quan hệ

hôn nhân tiếp tục bị “bỏ rơi” để tập trung cho mối quan hệ cha mẹ - con. Hai vợ

chồng tiếp tục rơi vào áp lực kinh tế khi nhu cầu về vật chất tăng lên. Đời sống tình

dục có thể tiếp tục bị ảnh hưởng do quá trình làm mẹ và những căng thẳng của cuộc

sống gia đình. Áp lực kinh tế có thể tăng lên khi có thêm đứa trẻ thứ 2, trong khi đó

đây chưa phải giai đoạn chín muồi và phát triển về nghề nghiệp, thu nhập của cả hai

vợ chồng. Đây cũng vẫn là giai đoạn các cặp vợ chồng còn phải đương đầu với

nhiều khó khăn của cuộc sống hôn nhân chung.

2.2. Lý luận về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

2.2.1. Sự hài lòng

Trước hết, khái niệm hài lòng chủ yếu được xem xét bởi các nhà kinh tế học

khi họ đề cập tới sự hài lòng của khách hàng với các sản phẩm, dịch vụ. Bachelet

(1995) cho rằng sự hài lòng của khách hàng như một phản ứng mang tính cảm xúc

của khách hàng đáp lại với kinh nghiệm của họ với một sản phẩm hay một dịch vụ.

Theo Fornell (1995) sự hài lòng hoặc sự thất vọng sau khi tiêu dùng, được định

nghĩa như là phản ứng của khách hàng về việc đánh giá bằng cảm nhận sự khác

nhau giữa kỳ vọng trước khi tiêu dùng với cảm nhận thực tế về sản phẩm sau khi

tiêu dùng nó.

TRÌNH TUYẾN

Kotler and Clarke (1987) định nghĩa sự hài lòng là một trạng thái cảm xúc

của một người trải nghiệm một vấn đề nào đó hoặc đạt được các kết quả một cách

mỹ mãn như mong đợi.

Kotler (2000), định nghĩa “Sự hài lòng như là một cảm giác thỏa mãn hoặc

thất vọng của một người bằng kết quả của việc so sánh thực tế nhận được của sản

phẩm (hay kết quả) trong mối liên hệ với những mong đợi của họ” (dẫn theo

Reshma Nikhat, 2017:37).

Hoyer và MacInnis (2001) cho rằng sự hài lòng có thể gắn liền với cảm giác

chấp nhận, hạnh phúc, giúp đỡ, phấn khích, vui sướng.

Nhà triết học Ba Lan Wadysaf Takarkiewicz đã nêu trong một bài báo luận

về hạnh phúc viết từ những năm phát xít Đức chiếm đóng Ba lan, ông gọi hạnh

phúc là sự hài lòng mang tính bền vững về cuộc sống và được chứng minh cơ sở tồn

tại (dẫn theo Trần Thị Minh Đức, 2008).

Nghiên cứu này nhìn nhận hài lòng là cảm nhận của mỗi người gắn liền với

những cảm xúc tích cực như sự vui sướng, sự phấn khích, sự chấp nhận. Sự hài

lòng mang tính ổn định chính là hạnh phúc.

2.2.2. Sự hài lòng về cuộc sống

Có rất nhiều nhà nghiên cứu, nhà khoa học đã đưa ra khái niệm sự hài lòng

về cuộc sống. Theo Sumner (1966) sự hài lòng về cuộc sống là “sự đánh giá tích

cực về các điều kiện trong cuộc sống của một người, một nhận định dựa trên sự cân

bằng, và nó được đo lường dựa trên tiêu chuẩn và kì vọng của người đó về cuộc

sống” (dẫn theo Rituparna Prasoon và K R Chaturvedi, 2016: 26).

Sự hài lòng về cuộc sống là một quá trình đánh giá nhận thức chủ quan. Shin

và Johnson (1978) định nghĩa sự hài lòng với cuộc sống là “một sự đánh giá tổng

thể về chất lượng cuộc sống của một cá nhân dựa trên những tiêu chuẩn của chính

người đó” (Diener, 1985: 71).

Quá trình đánh giá về sự hài lòng dựa vào sự so sánh giữa thực trạng đời

sống của cá nhân với những gì mà cá nhân đó lựa chọn làm tiêu chuẩn để đánh

giá, nó hoàn toàn mang tính cá nhân chủ quan. Và việc các cá nhân hài lòng hay

không hài lòng về cuộc sống của mình là dựa vào sự so sánh của họ trên cơ sở các

TRÌNH TUYẾN

chuẩn mực cụ thể chứ không phải trên các giá trị. Bởi các cá nhân có thể chia sẻ

một hệ thống giá trị cùng nhau (như cùng hướng đến những mong đợi về sức

khỏe, sự giàu có, sự thành đạt…) nhưng quan niệm hay chuẩn mực riêng của các

cá nhân về từng giá trị này lại không giống nhau (chẳng hạn với anh, sở hữu một

tài sản trị giá 1 tỷ đồng đã được xem là giàu có nhưng với tôi thì phải gấp 20 lần

số đó tôi mới thấy hài lòng; hoặc với anh, làm đến chức trưởng phòng có thể xem

là thành đạt, nhưng với tôi, phải là chức giám đốc hoặc cao hơn) (Nguyễn Thị Vân

Hạnh, 2013).

Theo Jussi Suikkanen (2011), tồn tại 3 cách lý giải mang tính lí thuyết khác

nhau về sự hài lòng trong cuộc sống.

Cách lý giải thứ nhất cho rằng một cá nhân nào đó chỉ có thể cảm thấy hài

lòng với cuộc sống của họ tại một thời điểm khi mà họ có những suy nghĩ, nhận thức,

hình dung hay thậm chí kế hoạch cụ thể về cuộc đời họ cho tới thời điểm đó và họ

cảm nhận được rằng cuộc sống thực tế của họ về cơ bản hoặc hoàn toàn phù hợp với

những hình dung hay mong đợi hoặc kế hoạch của bản thân họ. Quan điểm này được

gọi là những quan điểm thuộc lí thuyết nhận thức về sự hài lòng với cuộc sống.

Ở cách lý giải thứ hai, một số nhà khoa học cho rằng quan điểm mang tính

nhận thức này quá cứng nhắc và đòi hỏi cá nhân phải xem xét cuộc sống của mình

một cách lý trí. Đối với họ, cảm giác hài lòng của cá nhân có thể chỉ bắt nguồn từ

cảm xúc hết sức chủ quan của cá nhân đó mà không bao hàm sự đối chiếu hay so

sánh với đời sống thực tế. Đây là quan điểm lí thuyết xúc cảm về sự hài lòng với

cuộc sống.

Quan điểm này cho rằng một cá nhân sẽ cảm thấy hài lòng với cuộc sống của

họ khi tại thời điểm đưa ra đánh giá họ có những cảm xúc tích cực và thỏa mãn với

những gì mà họ đã và đang có.

Bên cạnh đó, tồn tại dạng quan điểm thứ ba mang tính tích hợp về sự hài lòng

đối với cuộc sốngcủa cá nhân. Theo đó, tại một thời điểm nhất định, cá nhân có nhận

thức, hình dung, mong đợi hay kế hoạch cho cuộc đời của mình và bản thân họ cảm

thấy hài lòng, thỏa mãn với những gì mà họ có, so sánh đối chiếu với những gì mà họ

mong đợi (cho dù thực tế nó có thực sự đáp ứnghay giống hoàn toàn hay không).

TRÌNH TUYẾN

Lucas (1996) phát hiện ra rằng sự hài lòng về cuộc sống có liên quan đến

lòng tự trọng và nhận thức tích cực về tất cả các lĩnh vực cuộc sống.

Cũng như khái niệm về sự hài lòng, có nhiều tác giả quan niệm sự hài lòng về

cuộc sống gắn liền với sự hạnh phúc với cuộc sống. Hạnh phúc có liên quan chặt chẽ

với lòng tự trọng, sức khỏe và sự hài lòng cuộc sống (Diener, E., Diener, M., 1995).

Theo Phan Thị Mai Hương (2014), hạnh phúc là cảm giác hài lòng/thỏa mãn

của cá nhân hay một nhóm về cuộc sống của mình. Hay nhà tâm lí học tích cực

Seligman cũng nhìn nhận hạnh phúc đích thực chính là sự hài lòng về cuộc sống

(Seligman, 2011).

Như vậy, có nhiều cách nhìn nhận về sự hài lòng về cuộc sống. Nghiên cứu

này nhìn nhận sự hài lòng về cuộc sống là cảm nhận chủ quan tích cực về cuộc

sống mà một người tham gia vào. Sự hài lòng có liên quan chặt chẽ với sự hạnh

phúc. Hạnh phúc với cuộc sống là sự hài lòng một cách ổn định.

2.2.3. Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

2.2.3.1. Các lí thuyết nghiên cứu về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

a. Lí thuyết trao đổi xã hội trong hôn nhân (Social Exchange Theory)

Lí thuyết này bắt nguồn từ quan điểm của Thibaut và Kelley (1959) cho rằng

"các mối quan hệ phát triển, tốt lên hay xấu đi hay và tan rã như là kết quả của một

quá trình trao đổi xã hội có thể được hình thành như một sự trao đổi cái được - cái

mất giữa các đối tác và giữa nhóm và ngoài nhóm” (Brett Laursen và Lauri

A.Jensen Campbell, 1999:51). Vận dụng quan điểm này, Levinger (1965, 1976) cho

rằng thành công hay thất bại của một cuộc hôn nhân phụ thuộc vào chất lượng của

mối quan hệ (những thứ người ta đạt được như: sự an toàn về cảm xúc, sự thỏa mãn

tình dục, vị thế xã hội; những rào cản hôn nhân: sự ràng buộc trách nhiệm, chi phí

tài chính, tôn giáo; sự hấp dẫn bên ngoài). Như vậy, sự hài lòng hôn nhân chính là

một sự trao đổi xã hội của các cặp đôi.

b. Lí thuyết hành vi trong hôn nhân (Behavioral Theory)

Theo lí thuyết trao đổi xã hội, sự hài lòng hôn nhân được hiểu là kết quả của

việc cá nhân cân nhắc sự hấp dẫn thực tế và các lựa chọn thay thế - đây là khía cạnh

nhận thức chứ không phải là hành động (Gottman, 1982; Newcomb và Bentler,

TRÌNH TUYẾN

1981). Trong khi đó lí thuyết hành vi trong hôn nhân tập trung vào hành vi tích cực

hay tiêu cực đối với hôn nhân. Do đó, theo thời gian, sự tích lũy kinh nghiệm tương

tác giữa các cặp đôi và đánh giá của họ về kinh nghiệm đó sẽ ảnh hưởng đến sự hài

lòng cũng như các quyết định hôn nhân (Bradbury vàvà Fincham, 1991; Gottman,

1990/1993b). Mỗi sự thỏa mãn ở một hành vi tương tác sẽ thúc đẩy sự hài lòng tiếp

theo. Vì vậy, Markman (1991) đã lưu ý, "mức độ bất đồng trong hôn nhân bình

thường không được xử lý tốt, những cảm giác tiêu cực chưa được giải quyết bắt đầu

tích tụ, thúc đẩy các mô hình phá hủy tương tác hôn nhân và cuối cùng là xói mòn

và tấn công các khía cạnh tích cực của mối quan hệ”. Theo lí thuyết này, hôn nhân

được mô tả như một hiện tượng năng động được đặc trưng bởi sự phản hồi liên tục

sự tương tác của người bạn đời.

c. Lí thuyết gắn bó trong hôn nhân (Attachment Theory)

Lí thuyết này bắt nguồn từ nghiên cứu của Bowlby (1969) về mối quan hệ

giữa trẻ sơ sinh và người chăm sóc chính. Bowlby cho rằng chất lượng của mối

quan hệ chặt chẽ đầu tiên này xác định chất lượng của các mối quan hệ gần gũi

của một cá nhân trong suốt quá trình sống. Có ba loại gắn bó: (i) An toàn (Secure

attachment) được xem là kiểu gắn bó lí tưởng, cung cấp cho trẻ cơ sở để khám phá

thế giới xung quanh; (ii) Lo lắng (Anxious /ambivalent attachment) mô tả người

mẹ có phản ứng không nhất quán với trẻ, dẫn đến trạng thái mâu thuẫn ở trẻ là vừa

khao khát vừa phẫn nộ với người chăm sóc; (iii) Né tránh (Avoidant attachment)

là kiểu cha mẹ không đáp ứng nhu cầu của trẻ; do đó, trẻ tránh tiếp xúc với người

chăm sóc và không buồn khi phải chia ly. Kazan và Shaver (1987/1994; Kazan và

Shaver (1987/1994); Shaver, Kazan, và Bradshaw (1988) đã áp dụng các ý tưởng

của Bowlby trong nghiên cứu về mối quan hệ thân mật của người lớn. Nhóm tác

giả khẳng định sự hài lòng về mối quan hệ phụ thuộc phần lớn vào sự thỏa mãn

các nhu cầu cơ bản về sự thoải mái, sự quan tâm và thỏa mãn tình dục (Kazan và

Shaver, 1994).

d. Lí thuyết khủng hoảng trong hôn nhân (Crisis Theory)

Lí thuyết khủng hoảng xuất phát từ những quan điểm của Hill (1949) giải

thích cách các gia đình phản ứng với các sự kiện căng thẳng. Khi hôn nhân phải đối

TRÌNH TUYẾN

diện với một tình huống căng thẳng, Hill đề xuất mô hình ABCX: các sự kiện căng

thẳng (A) đòi hỏi một số điều chỉnh của hôn nhân; Mỗi hôn nhân/gia đình có các

nguồn lực nhất định (B) và và có sự giải thích khác nhau về các sự kiện (C). Trong

mọi trường hợp, mức độ mà các nguồn lực sẵn có đủ để đáp ứng các yêu cầu theo

quan điểm của một gia đình về một sự kiện xác định bản chất của cuộc khủng

hoảng (X) và quyết định xem cuộc hôn nhân đó có phục hồi thành công hay không.

McCubbin và Patterson (1982) cho rằng mô hình của Hill (1949) chỉ tập trung vào

các biến tồn tại khi khủng hoảng xảy ra nên họ đã “gấp đôi” các yếu tố vào mô hình

lí thuyết khủng hoảng. Ví dụ, những nỗ lực để đối phó với sự kiện (A) có thể tạo ra

thêm các yếu tố gây căng thẳng, mức độ nguồn lực (B) có thể được tăng cường để

đáp ứng với sự kiện; ngoài nhận thức ban đề về sự kiện (C) còn có những nhận thức

tiếp theo về quá trình ứng phó và cuối cùng là phản ứng (X). Giải thích về sự hài

lòng hôn nhân theo lí thuyết khủng hoảng thì mức độ hài lòng cũng như kết quả của

cuộc hôn nhân phụ thuộc vào cách mà các cặp đôi đối mặt với khủng hoảng. Việc

vượt qua khủng hoảng hôn nhân phụ thuộc vào cách các cặp đôi nhận thức về

khủng hoảng cũng nguồn lực mà họ có.

e. Lí thuyết về sự hạnh phúc theo mô hình PERMA

Lí thuyết về hạnh phúc được tác giả Martin E.P. Seligman nêu lên trong cuốn

sách Flourish xuất bản năm 2011. Trong cuốn sách này, ông cho rằng hạnh phúc

đích thực (authentic happiness) được định nghĩa chính là sự hài lòng với cuộc sống,

tiêu chuẩn để đo lường hạnh phúc chính là sự hài lòng với cuộc sống (Seligman,

2011: 13). Sau này, Seligman đã phát triển lí thuyết về cảm nhận hạnh phúc (well-

being), khi đó, ông chỉ ra cảm nhận hạnh phúc được đo lường bởi 5 thành tố

PERMA bao gồm: Cảm xúc tích cực (possitive emotion), Sự gắn kết (Engagament),

Ý nghĩa (Meaning), Mối quan hệ tích cực (Positive relationship) và Thành tích

(Accomplishment).

Cảm xúc tích cực

Cảm xúc tích cực bao gồm những cảm giác hưởng lạc như hạnh phúc, hoan

lạc và thoải mái. Những cảm xúc tích cực đóng vai trò như là một dấu hiệu của sự

thành đạt. Ngoài ra, Frederickson (2001) cho rằng cảm xúc tích cực cũng tạo ra sự

TRÌNH TUYẾN

thành đạt và đáng được nuôi dưỡng. Ví dụ, theo mô hình mở rộng và xây dựng những

cảm xúc tích cực, cảm xúc tích cực có thể mở rộng 1 tư tưởng - hành động của một cá

nhân, để từ đó tạo ra nguồn lực bền vững cho cá nhân đó (Fredrickson 1998).

Sự gắn kết

Sự gắn kết nói đến sự kết nối tâm lí sâu sắc (ví dụ như cảm thấy quan tâm,

tham gia vào và say mê) vào một hoạt động, một tổ chức hay 1 mục đích cụ thể.

Mức độ toàn diện của sự gắn kết được định nghĩa như là trạng thái của “dòng chảy”

(flow). Csikszentmihalyi (1990/1997) định nghĩa trạng thái “flow” giống như sự

đắm chìm tâm trí, một trạng thái tập trung cao nhất vào một nhiệm vụ thúc đẩy bên

trong. Nhận thức về thời gian có thể mờ nhạt, và suy nghĩ tích cực, và cảm giác có

thể không xuất hiện trong suốt trạng thái flow.

Mối quan hệ

Mối quan hệ bao gồm cảm giác kết nối với xã hội và cộng đồng, cảm giác

được quan tâm bởi một người được yêu, và cảm thấy hài lòng với mạng lưới xã hội

của một người. Hỗ trợ từ những mối quan hệ xã hội đã được liên hệ tới vấn đề ít bị

trầm cảm và rối loạn tâm thần, sức khỏe thể chất tốt hơn, tỉ lệ tử vong thấp hơn và

những kết quả tích cực khác (Cohen, 2004; Perissinotto, Cenzer và cộng sự, 2012).

Có bằng chứng cho thấy những mối quan hệ xã hội có lợi cho những hành vi sức

khỏe như tự quản lý bệnh tật và giảm xu hướng tự tử (Tay, Tan và cộng sự, 2013).

Ý nghĩa

Cảm thấy có ý nghĩa được định nghĩa là có định hướng trong cuộc sống, kết

nối với môi trường bên ngoài bản thân mỗi người, cảm thấy cuộc sống của mình có

giá trị và đáng giá và có mục đích. Những người cho rằng họ cảm thấy cuộc sống có

ý nghĩa hơn cũng thường thấy rằng nhìn chung họ khá hạnh phúc và hài lòng với

cuộc sống, mặc dù cuộc sống có ý nghĩa không hoàn toàn là một người hạnh phúc.

(Baumeister, Vohs và cộng sự, 2013)

Thành tựu

Ở nhiều nền văn hóa, việc tạo ra quá trình hướng đến mục tiêu của một

người và đạt được kết quả tốt có thể dẫn đến cả sự công nhận ở bên ngoài và ý

thức cá nhân của sự thành đạt. Mặc dù sự thành đạt được định nghĩa với thuật ngữ

TRÌNH TUYẾN

mục tiêu, nó cũng đưa ra hoài bão cá nhân, nghị lực, và sự khác biệt cá nhân. Ví

dụ, đối với một người mẹ, chăm sóc gia đình tốt có thể xem như là một sự thành

công lớn, nhưng chồng của họ có thể lại xem sự thành công là đạt được sự thăng

tiến trong công việc. (Butler và Kern, 2016). Thêm vào đó, sự thành đạt thường

được theo đuổi vì chính nó. Ví dụ, nghiên cứu chỉ ra rằng cầu thủ chuyên nghiệp

được điều khiển để chơi tốt nhất trong khả năng tốt nhất của mình, thậm chí họ

thua, họ cảm nhận được Thành tựu trong sự nhận thức rằng họ đã chơi tốt

(Seligman, 2011).

Lí thuyết về cảm nhận hạnh phúc đã được các nhà nghiên cứu sử dụng để

xem xét hạnh phúc ở trong cuộc sống nói chung, cảm nhận hạnh phúc trong môi

trường làm việc. Ví dụ như nhóm tác giả Kazuhiro Watanabe, Margaret L. Kern và

cộng sự (2018) đã áp dụng mô hình cảm nhận hạnh phúc PERMA để đo sự hạnh

phúc trong môi trường công việc của những người công nhân Nhật Bản. Hay nhóm

tác giả Seong Pil Choi, Chunhui Choi, Chunhui Suh, Jea Won Yang, Byung Jin

Chae Kwan Le, Byung Chul Son and Maco Choi (2019) cũng đã tiến hành nghiên

cứu sự hạnh phúc trong môi trường làm việc của những công nhân Hàn Quốc từ mô

hình cảm nhận hạnh phúc PERMA của Seligman.

Nghiên cứu này chưa tìm thấy nghiên cứu nào sử dụng mô hình hạnh phúc

PERMA để đánh giá hạnh phúc trong môi trường hôn nhân. Đây là nghiên cứu đầu

tiên áp dụng mô hình hạnh phúc PERMA để xem xét sự hạnh phúc trong cuộc sống

hôn nhân.

Từ quan niệm hạnh phúc đích thực là sự hài lòng với cuộc sống và được đo

lường bằng sự hài lòng với cuộc sống của Seligman; hay nhà Triết học Ba Lan

Wadysaf Takarkiewicz đã nêu trong một bài báo luận về hạnh phúc viết từ những

năm phát xít Đức chiếm đóng Ba lan, ông gọi hạnh phúc là sự hài lòng mang tính

bền vững về cuộc sống và được chứng minh cơ sở tồn tại (dẫn theo Trần Thị Minh

Đức, 2008); Hạnh phúc có liên quan chặt chẽ với lòng tự trọng, sức khỏe và sự hài

lòng cuộc sống (Diener, E., Diener, M., 1995); Nghiên cứu này cũng nhìn nhận

rằng hạnh phúc chính là sự hài lòng mang tính ổn định. Nếu một người hạnh phúc

thì họ cũng hài lòng với cuộc sống.

TRÌNH TUYẾN

Nghiên cứu này sử dụng mô hình lí thuyết về cảm nhận hạnh phúc PERMA

của Seligman để đánh giá và giải thích sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân. Theo đó,

sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân cũng có thể được xem xét ở 5 yếu tố: cảm xúc

tích cực, sự gắn kết, mối quan hệ tích cực, ý nghĩa và thành tựu trong cuộc sống

hôn nhân. Những yếu tố này sẽ được phân tích kĩ hơn ở phần khái niệm sự hài lòng

về cuộc sống hôn nhân.

Sau khi phân tích các lí thuyết sử dụng cho nghiên cứu về sự hài lòng hôn

nhân hiện nay, tác giả luận án nhận thấy lí thuyết về cảm nhận hạnh phúc của

Seligman với mô hình 5 thành tố PERMA là mô hình thích hợp và đầy đủ nhất để

đánh giá và giải thích về sự hài lòng hôn nhân. Vì vậy, luận án chọn lí thuyết của

Seligman làm cách tiếp cận của luận án.

2.2.3.2. Khái niệm sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân là một khái niệm được nhiều nhà nghiên

cứu trên thế giới xem xét với những quan điểm và góc nhìn khác nhau.

Sự hài lòng hôn nhân là một khía cạnh của chất lượng hôn nhân và chất lượng

hôn nhân là một thuật ngữ khá đa chiều (Glenn, 1990). Theo trường phái “cảm xúc”,

chất lượng hôn nhân được đánh giá chủ quan bởi một người về mức độ hài lòng hôn

nhân và cảm nhận hạnh phúc về hôn nhân của họ. Theo trường phái “điều chỉnh” coi

chất lượng hôn nhân là đặc điểm tương đối khách quan về mối quan hệ như sự đồng

hành, giao tiếp, xung đột...giữa vợ và chồng. Một cuộc hôn nhân có chất lượng là

cuộc hôn nhân đem lại cho vợ chồng cảm giác hạnh phúc chứ không phải là bất hạnh,

niềm vui nhiều hơn nỗi buồn, làm người vợ, người chồng cảm thấy hài lòng, thỏa

mãn với cuộc sống hôn nhân của mình (Phan Thị Mai Hương, 2018).

Theo tác giả Gelles, sự hài lòng về hôn nhân được định nghĩa là "đánh giá

chủ quan của một cá nhân về bản chất chung của hôn nhân" (Gelles, 1995: 232),

hay Bahr lại cho rằng sự hài lòng về hôn nhân phản ánh mức độ kỳ vọng của một cá

nhân đối với chính cuộc hôn nhân của họ (Bahr, 1989; Gelles, 1995).

Theo Hendrick và Hendrick (1997:336), “sự hài lòng hôn nhân được định

nghĩa là thái độ liên quan đến chất lượng của mối quan hệ hôn nhân và được mô tả

như một quá trình dễ bị thay đổi theo thời gian”.

TRÌNH TUYẾN

Sự hài lòng hôn nhân được xem xét bởi chất lượng cảm nhận của sự tương

tác giữa các cặp vợ chồng. Mức độ hài lòng về hôn nhân được xác định bởi mức độ

hạnh phúc với mối quan hệ giữa cặp vợ chồng, cảm xúc của họ về chính cuộc hôn

nhân, nhận thức và quan điểm của họ về hôn nhân nói chung (Harway, 2005;

Holman, 2002; Nichols, 2005).

Bên cạnh việc xem xét hài lòng hôn nhân là cảm nhận chủ quan của một

người về chính cuộc sống hôn nhân, tồn tại những quan điểm xem hài lòng chính là

hạnh phúc. Sự hài lòng hôn nhân được đo bằng cảm nhận hạnh phúc chủ quan của

mỗi người (Nguyễn Thị Thúy, 2018).

Từ việc áp dụng mô hình lí thuyết cảm nhận hạnh phúc PERMA để phân tích

và lý giải sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân, luận án đã xây dựng khái niệm về sự

hài lòng về cuộc sống hôn nhân như sau:

Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân là cảm nhận chủ quan của một người về

những trải nghiệm trong cuộc sống hôn nhân của chính họ dựa trên những cảm

xúc tích cực, sự gắn kết, mối quan hệ tích cực, ý nghĩa và những thành tựu đạt được

trong cuộc sống hôn nhân.

Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân trong 5 năm đầu của các cặp vợ chồng là

cảm nhận chủ quan của các cặp vợ chồng về cuộc sống hôn nhân ở giai đoạn 5

năm đầu tiên dựa trên những cảm xúc tích cực, sự gắn kết, mối quan hệ tích cực, ý

nghĩa và những thành tựu đạt được trong cuộc sống hôn nhân.

2.2.3.3. Biểu hiện của sự hài lòng hôn nhân

Nghiên cứu đã áp dụng mô hình PERMA để phân tích và lí giải về sự hài lòng

hôn nhân. Khi áp dụng thang đo PERMA profiler vào đo lường sự HLHN, kết quả

phân tích nhân tố cho thấy tồn tại mô hình 3 thành tố PERMA về hài lòng hôn nhân

bao gồm: Thành tựu - cảm xúc tích cực; Mối quan hệ hôn nhân và Ý nghĩa hôn nhân

(Phần này được phân tích rõ ở Chương 3: Tổ chức và phương pháp nghiên cứu).

Theo đó, một người hài lòng về cuộc sống hôn nhân của họ khi họ cảm nhận

họ đang đi tới đạt được các mục tiêu và có những cảm xúc tích cực; họ cảm nhận

được các mối quan hệ tích cực trong cuộc sống hôn nhân và họ thấy rằng cuộc sống

hôn nhân của họ rất có ý nghĩa đối với chính họ.

TRÌNH TUYẾN

Thành tựu - cảm xúc tích cực

Thành tựu là những kết quả mong đợi một người đạt được trong cuộc sống

hôn nhân của mình. Đây là cảm giác hoàn thành được mục tiêu, mong đợi mà người

đó đặt ra cho cuộc sống hôn nhân. Ví dụ như mục tiêu của cuộc sống hôn nhân mà

hai người đặt ra là hai vợ chồng yêu thương, chia sẻ với nhau; có được một người

bạn đời phù hợp với lí tưởng và mong đợi về hình thức, về tính cách, về nghề

nghiệp, về cách giao tiếp, ứng xử,… hay thành tựu đơn giản chỉ là cảm giác hài

lòng, thỏa mãn với việc hoàn thành nhiệm vụ, vai trò là người vợ, người chồng.

Việc đạt được các thành tựu này cũng đem đến cho chủ thể của cuộc hôn nhân

những cảm xúc tích cực.

Cảm xúc tích cực trong cuộc sống hôn nhân là cảm giác vui vẻ, thú vị, và

thoải mái mà người vợ và người chồng có được trong cuộc sống hôn nhân. Cảm xúc

tích cực còn bao hàm cả việc hạn chế hoặc sự vắng mặt của các cảm xúc tiêu cực

như buồn chán, lo lắng, cô đơn.

Như vậy, về mặt thành tựu-cảm xúc tích cực, sự hài lòng được thể hiện ở các

biểu hiện: cảm giác đang tiến tới hoặc đã hoàn thành mục tiêu, mong đợi đặt ra cho

cuộc sống hôn nhân; có nhiều những cảm xúc tích cực và ít sự xuất hiện của những

cảm xúc tiêu cực.

Mối quan hệ hôn nhân

Mối quan hệ trong cuộc sống hôn nhân là sự kết nối, cảm giác là một thành

viên của cuộc sống hôn nhân. Bao gồm sự kết nối tích cực với chính người bạn đời,

với các mối quan hệ khác trong cuộc sống hôn nhân như là gia đình người bạn đời,

bạn bè, đồng nghiệp của người bạn đời. Mối quan hệ tích cực được thể hiện ở việc

một người cảm thấy được yêu thương, được quan tâm, được hỗ trợ và cảm thấy hài

lòng với những kết nối mình đang có trong cuộc sống hôn nhân.

Về mặt mối quan hệ, sự hài lòng được thể hiện ở việc người đó cảm thấy

được yêu thương, được quan tâm, được hỗ trợ từ phía người bạn đời cũng như

những mối quan hệ khác trong cuộc sống chung như mối quan hệ với gia đình hai

bên, với con. Người đó cũng cảm thấy mối quan hệ đó là tốt đẹp, tích cực. Trong

các mối quan hệ hôn nhân, cảm nhận tích cực về mối quan hệ vợ chồng là yếu tố

quan trọng nhất biểu hiện sự hài lòng về mối quan hệ hôn nhân.

TRÌNH TUYẾN

Ý nghĩa hôn nhân

Ý nghĩa hôn nhân đối với một người là người đó cảm thấy cuộc sống hôn

nhân mà họ đang tham gia vào là có giá trị, đáng giá và có mục đích rõ ràng. Đối

với họ, cuộc sống hôn nhân là quan trọng. Họ quan tâm và tham gia vào cuộc sống

chung của hai vợ chồng. Họ cảm thấy cuộc sống của họ có ý nghĩa hơn khi kết hôn

và cùng người bạn đời xây dựng cuộc sống chung. Cuộc sống hôn nhân cũng là một

thành phần quan trọng trong cuộc sống chung và đóng góp tích cực vào sự phát

triển của người đó.

Biểu hiện của sự hài lòng ở khía cạnh Ý nghĩa của cuộc sống hôn nhân bao

gồm sự quan tâm và tham gia vào cuộc sống chung, có mục đích rõ ràng cho cuộc

sống hôn nhân và họ cảm thấy mình có giá trị khi kết hôn (có giá trị với người bạn

đời và có giá trị với chính cuộc sống của bản thân họ).

2.2.3.4. Một số yếu tố ảnh hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Trong nghiên cứu này, với các đặc điểm của đời sống của các cặp vợ chồng

trong 5 năm đầu chung sống và bối cảnh hôn nhân ở văn hóa Việt Nam, nghiên cứu

đã xem xét một số yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các

cặp vợ chồng bao gồm: các yếu tố nhân khẩu – xã hội: giới tính, thời gian chung

sống, con cái; các yếu tố tâm lý – xã hội: cảm nhận về mối quan hệ vợ chồng (cảm

nhận tích cực và cảm nhận tiêu cực), cảm nhận về sự hòa hợp vợ chồng, hành vi

giao tiếp với người bạn đời (hành vi giao tiếp tích cực và hành vi giao tiếp tiêu cực)

và sự đáp ứng mong đợi về hôn nhân (đáp ứng mong đợi về đời sống tình cảm và

đáp ứng mong đợi về người bạn đời).

a. Giới tính

Người vợ và người chồng là hai giới khác nhau: nam giới và nữ giới. Ngay

từ khi còn nhỏ, xã hội đã gán cho nam giới và nữ giới những vai trò khác nhau

trong hôn nhân, gia đình. Nam giới và nữ giới cũng nhìn về mối quan hệ hôn nhân

qua đôi mắt khác nhau. Theo đó, họ có thể nhận thấy những lợi ích của hôn nhân,

những chi phí của hôn nhân khác nhau (Heaton and Blake, 1999). Vì vậy, họ có thể

đánh giá sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân khác nhau.

TRÌNH TUYẾN

Sự khác biệt giới dẫn đến những khác biệt về sự hài lòng về cuộc sống hôn

nhân ở các góc độ khác nhau như: các yếu tố ảnh hưởng tới sự hài lòng với cuộc

sống hôn nhân của nam và nữ là khác nhau, các yếu tố dự báo sự hài lòng về cuộc

sống hôn nhân ở nam và nữ khác nhau hay mức độ hài lòng với cuộc sống hôn nhân

của nam và nữ cũng khác nhau.

Đối với nữ giới, những yếu tố ảnh hưởng mạnh đến sự hài lòng với cuộc

sống hôn nhân là giao tiếp giữa hai vợ chồng, sự chấp nhận của cha mẹ và bạn bè,

sức khỏe tình cảm, và cuối cùng là mối quan hệ cha con (Rhoades, 1994); sự cam

kết, sự ràng buộc của người bạn đời với hôn nhân mà họ ít cần phải theo dõi hay

nghĩ đến các lựa chọn thay thế (Koehne, 2000).

Đối với nam giới, các yếu tố ảnh hưởng nhiều đến sự hài lòng với cuộc sống

hôn nhân là vấn đề mối quan hệ của họ với con cái, sự chấp nhận của gia đình họ và

bạn bè về cuộc hôn nhân, vấn đề giao tiếp giữa hai vợ chồng, và cuối cùng là sự

khỏe mạnh về tình cảm (Theo Rhoades, 1994); sự thân mật (Koehne, 2000)

b. Thời gian chung sống

Thời gian chung chống cũng là một yếu tố có ảnh hưởng tới cuộc sống hôn

nhân. Sự biến đổi của mức độ hài lòng với cuộc sống hôn nhân có xu hướng giảm

dần theo thời gian ở những năm đầu nhưng lại có thể tăng trong những năm sau đó.

Sự hài lòng về hôn nhân có giảm mạnh trong những năm đầu tiên của cuộc

sống hôn nhân (VanLaningham, Johnson, và Amato, 2001) và tăng lên vào những

năm sau của cuộc hôn nhân (Bradbury và cộng sự., 2000; Karney và Bradbury,

1995; Karney và Crown, 2007; Orbuch, 1996) khi những đứa trẻ rời khỏi gia đình

(Gorchoff, John, và Helson, 2008).

c. Con cái

Nhóm tác giả Jean M. Twenge (khoa Tâm lí, Đại học Tiểu bang San Diego,

Mỹ) và cộng sự (2003) đã đưa ra 4 mô hình lí thuyết lí giải cho sự ảnh hưởng của con

cái đến sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân bao gồm: mô hình xung đột vai trò (the

role conflict model), mô hình hạn chế sự tự do (the restriction of freedom model), mô

hình giảm sự hài lòng về tình dục (the sexual dissatisfaction model), và mô hình chi

phí tài chính (the financial cost model).

TRÌNH TUYẾN

Sự hiện diện của con cái có xu hướng tăng sự ổn định của hôn nhân nhưng lại

làm giảm sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân (Belsky, 1990; Waite và Lillard, 1991).

Sự ra đời của đứa trẻ đầu tiên là một thách thức với hôn nhân của các cặp

vợ chồng. Từ mối quan hệ cặp đôi chuyển sang mối quan hệ gia đình bao gồm 3

người hoặc hơn. Sự chuyển đổi này có ảnh hưởng ở cả góc độ tích cực và tiêu cực

đến các cặp vợ chồng. Một mặt, các cặp vợ chồng cảm thấy hài lòng và rất vui

mừng với sự xuất hiện của đứa trẻ. Tuy nhiên, ở góc độ khác, họ phải trải qua cảm

giác mệt mỏi, thiếu thời gian cho bản thân, và nhiều sự bất đồng về vấn đề chăm

sóc đứa trẻ cũng như sự phân chia việc nhà (Belsky và Pensky, 1988; Twenge,

Campbell, và Foster, 2003).

Đối với người Việt Nam, con cái có giá trị tinh thần lớn lao. “Sau khi kết hôn,

nhất thiết phải có con và có con là nhu cầu thiết yếu trong hôn nhân” (Bộ Văn hóa,

Thể thao và Du lịch và các cơ quan khác, 2008; Ngô Tuấn Dung, 2012). Tuy nhiên,

việc có con có cả những ảnh hưởng tích cực và ảnh hưởng tiêu cực vào cuộc sống

hôn nhân. Mặc dù với người Việt Nam, có con là một phần thưởng và mang đến

hạnh phúc cho người làm cha mẹ. Tuy nhiên, sinh con và nuôi dưỡng con cái đòi

hỏi một số điều kiện vì trẻ em cần sự tập trung chăm sóc của cha mẹ và vì thế hôn

nhân có thể trở nên xấu đi. Thường vợ chồng không có lại được cảm giác hạnh phúc

của thời vợ chồng son cho đến khi con cái trưởng thành (Aron, Norman, Aron,

McKenna và Heyman, 2000) (Dẫn theo Lê Văn Hảo và Knud S. Larsen, 2010).

d. Mô hình chung sống sau kết hôn

Ở Việt Nam, mô hình chung sống sau kết hôn của cặp vợ chồng mới cưới

gồm 3 hình thức: sống chung với gia đình nhà chồng, sống chung với gia đình nhà

vợ hay gọi chung là gia đình mở rộng và sống riêng hai vợ chồng ở nơi ở mới. Điều

này phụ thuộc vào nhiều yếu tố: kinh tế, văn hóa, hoàn cảnh gia đình, mong muốn

của người trong cuộc ... (Nguyễn Hữu Minh, 2011).

Trong mô hình sống chung sau kết hôn với bố mẹ (hai người sau khi kết hôn

sống chung với gia đình nhà chồng hoặc nhà vợ) có nhiều mối quan hệ gắn liền với

trách nhiệm và bổn phận của người con dâu, con rể phải đảm nhiệm. Nếu người con

TRÌNH TUYẾN

dâu, con rể này có những ứng xử không đáp ứng được những mong đợi của gia đình

nhà chồng, nhà vợ thì rất dễ dẫn đến mâu thuẫn, kết quả là sự hài lòng hôn nhân

giữa hai vợ chồng bị ảnh hưởng.

e. Cảm nhận về sự hòa hợp vợ chồng

Nghiên cứu đã chỉ ra yếu tố tình cảm, hiểu biết lẫn nhau và ứng xử vợ

chồng là các yếu tố được đánh giá cao nhất trong việc mang đến sự hài lòng về

cuộc sống hôn nhân. Chất lượng hôn nhân đích thực đòi hỏi nhiều về các yếu tố

tâm lí bên trong. Tình cảm vợ chồng, tính cách và sự ứng xử tốt với nhau luôn là

quan trọng nhất, tác động nhiều nhất đến chất lượng của cuộc hôn nhân (Nguyễn

Hữu Minh, 2012).

Trong sự hòa hợp vợ chồng, một yếu tố cũng có ảnh hưởng mạnh đến sự hài

lòng hôn nhân là sự hòa hợp về tình dục. Quan hệ tình dục có vai trò vô cùng quan

trọng trong đời sống vợ chồng. Ngoài mục đích sinh đẻ và duy trì nòi giống thì hoạt

động này còn mang ý nghĩa thể hiện tình yêu, thỏa mãn nhu cầu tình cảm và là yếu

tố tạo nên hạnh phúc và sự bền vững của gia đình (Nguyễn Thanh Huyền, 2016).

Những người có sự hài lòng về tình dục thấp thì có nhiều vấn đề về mối quan

hệ hôn nhân. Đối với những người phụ nữ chủ động li hôn có mức độ hài lòng về

tình dục thấp và có các vấn đề về hôn nhân nhiều hơn (Ata Shakeriana, Ali-

Mohammad Nazari, Mohsen Masoomi, Painaz Ebrahimi, Saba Danai, 2014). Ở

những cặp vợ chồng có sự hài lòng hôn nhân thấp có xuất hiện các kiểu rối loạn

chức năng tình dục nhiều hơn (Khazaei M., Rostami R., Zaryabi A, 2011).

f. Hành vi giao tiếp với người bạn đời

Kiểu tương tác của các cặp vợ chồng có thể ảnh hưởng đến việc họ hài lòng

như thế nào về cuộc hôn nhân của mình. Kiểu tương tác theo xu hướng chỉ trích,

hay cằn nhằn về người bạn đời và sự né tránh sự đối đầu và thảo luận về vấn đề nảy

sinh thường liên quan đến sự không hài lòng về hôn nhân (Christensen, 1987;

Klinetob và Smith, 1996).

Ngược lại, những hành vi như lắng nghe, chấp nhận, khuyến khích đối tác

trong hôn nhân có tương quan thuận với sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân. Những

TRÌNH TUYẾN

cặp vợ chồng hài lòng với hôn nhân có mức độ tức giận và thiếu tôn trọng đối tác ít

hơn đáng kể so với những cặp vợ chồng không hài lòng về hôn nhân (Pash và

Bradbury, 1998).

Hành vi bạo hành là một hành vi tiêu cực có sự liên hệ chặt chẽ với sự hài

lòng hôn nhân. Những cặp vợ chồng có hành vi bạo hành ít hài lòng hơn những cặp

vợ chồng không có bạo hành.

Một bộ phận các cặp vợ chồng đang phải trải qua một cuộc sống hôn nhân

không hạnh phúc. Những bất hòa về ứng xử và khó khăn về kinh tế là hai nguyên

nhân chủ yếu khiến cho các cặp vợ chồng không hài lòng về cuộc hôn nhân của

mình và điều đó có liên quan đến xung đột và bạo lực trong gia đình (Nguyễn Hữu

Minh, 2012).

g. Cảm nhận về mối quan hệ với người bạn đời

Ảo tưởng tích cực về người bạn đời có tác động tích cực đến sự hài lòng về

cuộc sống hôn nhân. Murray (1999) đề xuất rằng sự hài lòng và ổn định của một

mối quan hệ hôn nhân phụ thuộc vào việc phóng đại các phẩm chất tích cực của bạn

tình. “Lí tưởng hóa” bạn tình là một thành tố cơ bản của sự hài lòng với quan hệ

hôn nhân (Murray và Holmes, 1993/1997; Neff và Karney, 2002).

Những người đang yêu luôn đánh giá quan hệ của mình tốt hơn so với những

người khác. Khi những khách thể được hỏi về chất lượng của các mối quan hệ rồi

so sánh kết quả đánh giá chủ quan đó với đánh giá, quan sát của những người gần

gũi khác như cha mẹ hoặc bạn bè, người ta thấy những người được hỏi nhìn nhận

quan hệ của mình tích cực và gặp ít khó khăn hơn so sánh với đánh giá của những

người quan sát gần gũi. (Knud S.Laren và Lê Văn Hảo, 2010).

h. Mong đợi về cuộc sống hôn nhân

Sự đáp ứng mong đợi về người bạn đời cũng là một yếu tố có ảnh hưởng tới

cảm nhận hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng.

Giá trị của người bạn đời là những mong muốn của một người về người bạn

đời của mình. Ví dụ như sự hấp dẫn về thể chất, trí tuệ, nhân cách. Những cuộc hôn

nhân có sự khác biệt về giá trị của người bạn đời là những cuộc hôn nhân thường

đối mặt với vấn đề ngoại tình và bất mãn trong hôn nhân.

TRÌNH TUYẾN

Tiểu kết chương 2

Trong chương 2, luận án xây dựng cơ sở lý luận của vấn đề sự hài lòng về

cuộc sống hôn nhân trong 5 năm đầu của các cặp vợ chồng. Luận án đã phân tích

một số lí thuyết phân tích và lí giải về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân, xác

định nội dung khái niệm Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân; Biểu hiện của sự hài

lòng về cuộc sống hôn nhân; Một số yếu tố ảnh hưởng tới sự hài lòng về cuộc

sống hôn nhân.

Một số lí thuyết phân tích và lí giải về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

bao gồm: Lí thuyết trao đổi xã hội trong hôn nhân, lí thuyết hành vi trong hôn

nhân; Lí thuyết gắn bó trong hôn nhân; lí thuyết khủng hoảng trong hôn nhân; và

Lí thuyết hạnh phúc theo mô hình PERMA của Seligman. Luận án sử dụng lí

thuyết hạnh phúc theo mô hình PERMA để phân tích và lí giải về sự hài lòng về

cuộc sống hôn nhân.

Chương 2 của luận án đã xây dựng được khái niệm Sự hài lòng về cuộc sống

hôn nhân là cảm nhận chủ quan của một người về những trải nghiệm trong cuộc

sống hôn nhân của người đó dựa trên 5 yếu tố bao gồm: cảm xúc tích cực, sự gắn

kết, mối quan hệ tích cực, ý nghĩa và thành tựu có được trong cuộc sống hôn nhân.

Luận án cũng chỉ ra những đặc điểm cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ

chồng Việt Nam trong giai đoạn 5 năm đầu chung sống với 3 mốc thời gian là: 1 năm

đầu tiên, trên 1 năm đến 3 năm và trên 3 năm đến 5 năm. Sự phân chia giai đoạn thời

gian này chỉ mang tính chất tương đối. Sự biến đổi tâm lí của các cặp vợ chồng có thể

khác nhau tùy thuộc vào các yếu tố khác nữa như sự xuất hiện của đứa con đầu lòng,

môi trường chung sống, sự hòa hợp và thích ứng của các cặp vợ chồng.

Có rất nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân.

Tuy nhiên, từ những nghiên cứu lý luận về cuộc sống hôn nhân giai đoạn 5 năm đầu

chung sống và trong bối cảnh của văn hóa Việt Nam, luận án chỉ xem xét một số

yếu tố ảnh hưởng bao gồm: cảm nhận về sự hòa hợp vợ chồng, cảm nhận về mối

quan hệ vợ chồng, Hành vi giao tiếp với người bạn đời, và sự đáp ứng mong đợi về

hôn nhân.

TRÌNH TUYẾN

Chƣơng 3. TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

3.1. Vài nét về địa bàn và khách thể nghiên cứu

3.1.1. Về địa bàn nghiên cứu

Thành phố Hà Nội là một thành phố trực thuộc Trung ương, là một trong hai

thành phố lớn của cả nước, dân số thành phố Hà Nội hiện nay có khoảng 7 triệu

người sinh sống, trong đó có khoảng 4 triệu người sống ở khu vực thành thị và 3

triệu người sống ở khu vực nông thôn. Hà Nội là địa phương có số vụ li hôn đã xét

xử cao thứ 2 trong cả nước sau thành phố Hồ Chí Minh (Hà Nội: 1.273 vụ, thành phố Hồ Chí Minh: 2.520 vụ li hôn năm 20174. Trong 5 năm gần đây, số vụ li hôn đã

xét xử có xu hướng tăng rõ rệt trên cả nước. Năm 2013, cả nước có tổng số vụ là

18.308 vụ, đến năm 2017, thống kê sơ bộ đã cho tổng số vụ là 27.948 vụ. Hà Nội

cũng là địa phương có số vụ li hôn tăng lên. Năm 2015 số vụ li hôn ở Hà Nội là 875

vụ, năm 216 là 884 vụ và sơ bộ năm 2017 là 1.273 vụ.

Hà Nội cũng là nơi tập trung nhiều các cặp vợ chồng trẻ đến sinh sống và

làm việc. Do đó, chúng tôi có thể tiếp cận với đa dạng khách thể nghiên cứu để có

những phân tích, so sánh như các cặp vợ/chồng có trình độ học vấn khác nhau, có

ngành nghề, tôn giáo khác nhau, có điều kiện kinh tế, nhà ở khác nhau,…

Nghiên cứu này tiến hành khảo sát ở 2 địa bàn dân cư của thành phố Hà

Nội bao gồm những cặp vợ chồng sống ở nội thành Hà Nội (quận Hoàng Mai) và

ngoại thành Hà Nội (Huyện Thanh Trì). Trong đó, có 224 người (112 cặp) sống ở

khu vực nội thành Hà Nội, chiếm 54% tổng số khách thể và 194 người (97 cặp)

sống ở khu vực ngoại thành Hà Nội, chiếm 46% tổng số khách thể tham gia vào

nghiên cứu.

Quận Hoàng Mai là một quận nội thành mới được thành lập và có tốc độ đô

thị hóa mạnh nhất trong các quận mới thành lập. Nơi đây cũng có nhiều các khu

dân cư bao gồm cả người dân bản địa sinh sống và nhiều các cặp vợ chồng trẻ từ

các tỉnh khác đến lập nghiệp, sinh sống và định cư tại các tòa nhà chung cư mới

xây dựng. 4 Số liệu thống kê sơ bộ năm 2017 – Tổng cục Thống kê http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=714 Trích xuất dữ liệu ngày 15/4/2018.

TRÌNH TUYẾN

Huyện Thanh Trì là một huyện ven đô nằm ở phía Nam thành phố Hà Nội. Nơi

đây có nhiều người dân bản địa sinh sống. Do đó, khảo sát tiếp cận được với nhiều cặp

đôi được sinh ra và lớn lên ở đây, ít nhất là một trong hai người: vợ hoặc chồng.

3.1.2. Về khách thể nghiên cứu

Tổng số khách thể tham gia nghiên cứu là 209 cặp vợ chồng; trong đó, 10

cặp vừa tham gia trả lời bảng hỏi, vừa tham gia trả lời các cuộc phỏng vấn sâu cá

nhân (tách riêng vợ và chồng).

Bảng 3.1. Đặc điểm mẫu khách thể nghiên cứu

Đặc điểm Số lƣợng Tỉ lệ %

Giới

Nam 209 người 50,0

Nữ 209 người 50,0

Trình độ học vấn

Từ THPT trở xuống 190 người 45,5

Cao đẳng/Đại học và trên đại học 228 người 54,5

Địa bàn sinh sống

53,6 112 cặp Nội thành Hà Nội

46,4 97 cặp Ngoại thành Hà Nội

Số năm kết hôn

34,9 73 cặp 1 năm đầu

33,5 70 cặp Từ trên 1 năm đến 3 năm

31,6 66 cặp Từ trên 3 năm đến 5 năm

Số con

23,4 49 cặp Chưa có con

57,4 120 cặp 1 con

19,1 40 cặp 2 con

Tình trạng chung sống

44,7 94 cặp Sống riêng

47,1 98 cặp Sống chung với gia đình chồng

8,1 17 cặp Sống chung với gia đình vợ

TRÌNH TUYẾN

Bảng số liệu trên cho thấy, nhóm khách thể tham gia vào nghiên cứu này là

những cặp đôi đang chung sống trong giai đoạn 5 năm đầu của cuộc sống hôn nhân.

Khoảng hơn một nửa các cặp vợ chồng (120 cặp) có 1 con, khoảng ¼ số cặp vợ

chồng (49 cặp) chưa có con và khoảng 20% số cặp vợ chồng (40 cặp) có 2 con. Về

tình trạng chung sống, có khoảng gần 1 nửa số cặp vợ chồng sống riêng hai vợ

chồng, số còn lại sống chung với gia đình nhà chồng hoặc nhà vợ trong đó chủ yếu

các cặp vợ chồng sống chung với gia đình nhà vợ. Đây là những đặc điểm có ảnh

hưởng tới mức độ HLHN của các cặp vợ chồng cũng như mức độ biểu hiện ở các

thành tố của sự HLHN.

3.2. Tổ chức nghiên cứu

Tổ chức nghiên cứu được tiến hành qua 3 giai đoạn:

- Giai đoạn 1: Nghiên cứu lý luận

- Giai đoạn 2: Khảo sát thực tiễn (bao gồm điều tra thử và điều tra chính thức).

- Giai đoạn 3: Viết và hoàn thành luận án

3.2.1. Giai đoạn nghiên cứu lý luận

Mục đích

- Xây dựng, hoàn thiện đề cương nghiên cứu của luận án: Tìm các tài liệu liên quan

đến sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng trong 5 năm đầu

chung sống; trên cơ sở đó phân tích, tổng hợp hệ thống tài liệu để xây dựng và hoàn

thiện đề cương nghiên cứu.

- Tổng quan một số nghiên cứu trong và ngoài nước về những vấn đề liên quan tới sự

hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng trong 5 năm đầu chung sống.

- Hệ thống hóa các công trình nghiên cứu và các quan điểm của các nhà nghiên cứu

trong nước và quốc tế về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân, sự hài lòng về cuộc

sống hôn nhân của các cặp vợ chồng trong giai đoạn mới cưới (khoảng 5 năm đầu

chung sống) và các yếu tố ảnh hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các

cặp vợ chồng trong 5 năm đầu chung sống.

- Hệ thống hóa một số lý luận cơ bản về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân; từ đó

lựa chọn khung lí thuyết cho đề tài nghiên cứu.

TRÌNH TUYẾN

- Xây dựng khái niệm công cụ của đề tài (hôn nhân, sự hài lòng về cuộc sống hôn

nhân); chỉ ra một số thành phần của sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp

vợ chồng cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

của các cặp vợ chồng.

Thời gian: Từ 12/2014 - 2/2016

3.2.2. Giai đoạn nghiên cứu thực tiễn

Nghiên cứu thực tiễn được triển khai qua hai giai đoạn là giai đoạn khảo sát

thử và và giai đoạn khảo sát chính thức.

3.2.2.1. Khảo sát thử

Mục đích

- Xác định độ tin cậy và độ hiệu lực của các thang đo trong bảng hỏi của đề tài, trên

cơ sở đó, chỉnh sửa các biến quan sát chưa đạt yêu cầu để hoàn thiện bảng hỏi.

- Chỉnh sửa các phiếu phỏng vấn sâu, các phiếu phỏng vấn nhóm và bảng quan sát

trước khi khảo sát chính thức.

Thời gian, địa điểm

- Thời gian: từ tháng 3/2016 - 5/2016.

- Địa điểm: Hà Nội

Kết quả khảo sát thử

Có tất cả 12 thang đo được sử dụng trong luận án và được khảo sát ngẫu nhiên

trên 88 cặp vợ chồng đang trong giai đoạn 5 năm đầu chung sống. Sau khi tiến hành

điều tra thử, kết quả cho thấy có 02 thang đo cần điều chỉnh cho phù hợp với thực

tiễn, gồm: thang đo PERMA về sự hài lòng hôn nhân, thang đo về mối quan hệ vợ

chồng. Các thang đo còn lại không có sự điều chỉnh nào. Chi tiết của kết quả từng

thang đo sẽ được trình bày cụ thể ở phần Phƣơng pháp xử lý dữ liệu và thang đo.

Sau khi điều chỉnh, các thang đo được đưa vào sử dụng để thu thập dữ liệu

thực tế trong giai đoạn khảo sát chính thức.

3.2.2.2. Giai đoạn khảo sát chính thức

Mục đích

Thu thập các dữ liệu cả định tính và định lượng về sự hài lòng về cuộc sống

hôn nhân của các cặp vợ chồng, các yếu tố ảnh hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống

hôn nhân, các yếu tố nhân khẩu.

TRÌNH TUYẾN

Nội dung

- Tiến hành điều tra bằng bảng hỏi với khách thể là 209 cặp vợ chồng. Phỏng vấn

sâu với 10 cặp và xử lí số liệu thu được từ bảng hỏi và phỏng vấn sâu.

- Nguyên tắc điều tra: Khách thể tham gia điều tra trên tinh thần tự nguyện, độc lập

theo các suy nghĩ và đánh giá. Trước khi tham gia vào điều tra, họ được điều tra

viên nói rõ mục đích nghiên cứu, nguyên tắc bảo mật thông tin và quyền tham gia

cũng như từ chối tham gia của họ. Trong quá trình điều tra, điều tra viên luôn sẵn

sàng để giải thích những nội dung mà khách thể cảm thấy khó hiểu.

Thời gian thực hiện

- Điều tra bằng bảng hỏi: Từ tháng 5/2017 đến tháng 12/2017.

- Điều tra bằng phỏng vấn sâu: Từ tháng 1/2018 - 6/2018.

3.2.3. Giai đoạn viết và hoàn thành luận án

Mục đích

Với những thông tin thu được từ nghiên cứu lý luận và nghiên cứu thực tiễn,

tác giả luận án tổng hợp, phân tích và viết thành bản luận án hoàn chỉnh thể hiện

được các kết quả nghiên cứu cơ bản và giải quyết được các nhiệm vụ nghiên cứu

khoa học đề ra trong luận án.

Thời gian: từ tháng 6/2016 đến tháng 6/2019

3.3. Các phƣơng pháp nghiên cứu

3.3.1. Phương pháp chọn mẫu

Các cặp vợ chồng tham gia vào nghiên cứu này được lựa chọn theo phương

pháp thuận tiện và quả bóng tuyết. Ban đầu, chúng tôi xác định một số đặc điểm

mẫu cần đảm bảo bao gồm: khảo sát cả người vợ và người chồng trong cùng một

cặp; cặp vợ chồng đó đang chung sống trong giai đoạn 5 năm đầu tiên của cuộc

sống hôn nhân; cặp vợ chồng đang sống và làm việc tại Hà Nội.

Tại quận Hoàng Mai, chúng tôi bắt đầu tiếp cận với mẫu nghiên cứu từ

những trường hợp quen biết, được giới thiệu. Tại huyện Thanh Trì, chúng tôi gặp tổ

trưởng tổ dân phố để họ dẫn chúng tôi đến gặp các cặp vợ chồng đáp ứng tiêu chí

được đưa ra (đang chung sống trong giai đoạn 5 năm đầu) tại địa bàn họ đang theo

dõi. Trong quá trình tiếp cận với các cặp vợ chồng thông qua quen biết ban đầu và

TRÌNH TUYẾN

qua tổ trưởng tổ dân phố, chúng tôi sử dụng kết hợp phương pháp Quả bóng tuyết

để tìm kiếm thêm các cặp đôi khác: đề nghị các cặp đôi đang trả lời phỏng vấn giới

thiệu các cặp đôi khác mà họ biết để mời họ tham gia vào nghiên cứu.

3.3.2. Phương pháp thu thập thông tin

3.3.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu, văn bản

Mục đích: Xây dựng cơ sở lý luận, xác định các quan điểm chủ đạo của luận án.

Nội dung nghiên cứu

- Tổng hợp, phân tích, hệ thống về mặt lý luận các nghiên cứu về sự hài lòng về

cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng trong 5 năm đầu chung sống ở trong và

ngoài nước nhằm xác định những vấn đề cần nghiên cứu: các thành phần, biểu hiện

và mức độ của sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng, các yếu tố

ảnh hưởng đến sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng.

Cách thức tiến hành

- Thu thập những tài liệu, văn bản có liên quan tới đề tài

- Đọc và ghi ghép lại các tài liệu quan trọng

- Nguồn tài liệu: Sách, báo, tạp chí, công trình nghiên cứu (luận án, bài báo…).

3.3.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi

Mục đích

- Tìm hiểu thực trạng mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng.

- Tìm hiểu mối tương quan giữa sự hài lòng hôn nhân với các thành tố của cuộc

sống hôn nhân hạnh phúc.

- Tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp

vợ chồng.

a. Cách thức tiến hành xây dựng bảng hỏi

- Xây dựng nội dung theo mục đích nghiên cứu

- Xin ý kiến đóng góp của chuyên gia

- Điều tra thử

- Đánh giá độ tin cậy và xử lý số liệu

- Hoàn thiện bảng hỏi và tiến hành điều tra chính thức.

TRÌNH TUYẾN

b. Các loại thang đo và nội dung cơ bản

Bảng hỏi được xây dựng bao gồm các thang đo và các câu hỏi mở, câu hỏi có

sẵn các phương án trả lời để tìm hiểu các thông tin cơ bản về người trả lời (các thông

tin về nhân khẩu học như giới, tuổi, trình độ học vấn, tình trạng hôn nhân; số con, thu

nhập,…); quan điểm của người trả lời về các nội dung nghiên cứu của luận án.

Các thang đo

Thang Hài lòng hôn nhân PERMA profiler

Nghiên cứu này sử dụng thang đo PERMA profiler của Julie Butler,

Margaret L. Kern (2016) để đo lường sự hài lòng hôn nhân.

Thang đo PERMA profiler được xây dựng để đo lường sự hạnh phúc với

cuộc sống nói chung theo mô hình cảm nhận hạnh phúc 5 thành tố PERMA của nhà

tâm lí học tích cực Seligman. Thang đo này đã được một số tác giả thích ứng để đo

lường cảm nhận hạnh phúc của công nhân trong môi trường công việc. Ví dụ như

nhóm tác giả Kazuhiro Watanabe, Margaret L. Kern và cộng sự (2018) đã sử dụng

thang đo PERMA profiler để đo sự hạnh phúc trong môi trường công việc của

những người công nhân Nhật Bản. Nghiên cứu này đã khẳng định thang đo

PERMA profiler tại nơi làm việc phiên bản tiếng Nhật đã được chứng minh đảm

bảo độ tin cậy và độ hiệu lực của thang đo (Hệ số Cronbach alpha nằm trong

khoảng 0,75 đến 0,96; phân tích nhân tố khám phá khẳng định mô hình 5 nhân tố

PERMA là phù hợp). Thang đo này có thể sử dụng hữu ích để đánh giá hạnh phúc

tại nơi làm việc.

Tương tự như vậy, nhóm tác giả Seong Pil Choi, Chunhui Choi, Chunhui

Suh, Jea Won Yang, Byung Jin Chae Kwan Le, Byung Chul Son and Maco Choi

(2019) cũng đã tiến hành nghiên cứu thích ứng thang đo PERMA profiler để đo sự

hạnh phúc trong môi trường làm việc của những công nhân Hàn Quốc. Kết quả

nghiên cứu này cũng chỉ ra thang đo PERMA profiler có độ tin cậy và độ hiệu lực

tốt. Giá trị Cronbach alpha nằm trong khoảng từ 0,7 đến 0,95. Phân tích nhân tố

khẳng định chỉ ra mô hình 5 nhân tố PERMA này là phù hợp. Phiên bản Hàn Quốc

của PERMA profiler tại nơi làm việc có thể sử dụng như một công cụ đánh giá cho

các can thiệp tích cực về sức khoẻ tinh thần tại nơi làm việc.

TRÌNH TUYẾN

Chúng tôi chưa tìm thấy những nghiên cứu thích ứng thang đo PERMA

profiler để đo lường hạnh phúc về cuộc sống hôn nhân của các tác giả khác trên thế

giới. Có thể, đây là nghiên cứu đầu tiên thích ứng thang đo PERMA profiler để

đánh giá cảm nhận hạnh phúc trong cuộc sống hôn nhân.

Như đã trình bày ở phần chương 2, luận án cũng sử dụng mô hình lí thuyết 5

thành tố PERMA để đánh giá và lý giải về sự hài lòng với cuộc sống hôn nhân. Do

đó, luận án đã tiến hành thích ứng thang đo PERMA profiler để đo lường sự hài

lòng về cuộc sống hôn nhân trong 5 năm đầu của các cặp vợ chồng tại Hà Nội .

Thang đo PERMA profiler được tiến hành thích ứng theo quy trình: 1/Dịch

từ tiếng Anh sang tiếng Việt bởi hai người dịch khác nhau; 2/Điều chỉnh các nội

dung hỏi về cuộc sống nói chung thành hỏi về cuộc sống hôn nhân; 3/Khảo sát thử

trên các cặp vợ chồng với mục tiêu kiểm tra việc hiểu của các cặp vợ chồng về nội

dung của từng mệnh đề trong các thang đo; 4/Điều chỉnh nội dung của các mệnh đề

dựa trên các ý kiến của các cặp vợ chồng; 5/Khảo sát trên 88 cặp vợ chồng để đánh

giá độ tin cậy Cronbach‟s Alpha của các thang đo và các tiểu thang đo; 6/Điều

chỉnh các mệnh đề cho phù hợp; 7/Điều tra khảo sát chính thức.

Thang đo gốc PERMA profiler bao gồm 23 mệnh đề, trong đó có các tiểu

thang đo sau: Cảm xúc tích cực (P): 3 mệnh đề; Sự cam kết (E): 3 mệnh đề; Mối

quan hệ tích cực (R): 3 mệnh đề; Ý nghĩa (M): 3 mệnh đề; Thành tựu (A): 3 mệnh

đề; Cảm xúc tiêu cực: 3 mệnh đề; Sự cô đơn: 1 mệnh đề; Sức khỏe: 3 mệnh đề; Sự

hạnh phúc nói chung: 1 mệnh đề.

Khi áp dụng vào đo lường sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân, nhóm tác giả

đã có những điều chỉnh bao gồm: Chỉ sử dụng 15 mệnh đề của 5 thành tố chính

PERMA, 3 mệnh đề của thành tố Cảm xúc tiêu cực, 1 mệnh đề về sự cô đơn và 1

mệnh đề về sự hạnh phúc chung. Chúng tôi gọi thang đo này là Thang đo Hài lòng

hôn nhân PERMA.

Như vậy, thang đo Hài lòng hôn nhân PERMA bao gồm 20 mệnh đề. Điểm

của sự hài lòng hôn nhân PERMA tổng thể được tính là điểm trung bình của 15

mệnh đề của 5 thành tố PERMA và 1 mệnh đề hạnh phúc nói chung. Điểm của các

tiểu thang đo cảm xúc tiêu cực và sự cô đơn được tính bằng điểm trung bình của các

mệnh đề của tiểu thang đo.

TRÌNH TUYẾN

Với cả 20 mệnh đề của thang PERMA profiler, khoảng điểm của từng mệnh

đề được đánh giá từ 1- Không bao giờ/Rất tệ/Hoàn toàn không đến 10- Luôn

luôn/Rất tốt/Hoàn toàn có.

Các thang đo về các yếu tố ảnh hưởng

Các thang đo về một số yếu tố ảnh hưởng tới sự hài lòng hôn nhân, dựa vào

việc xác định nội hàm khái niệm của các yếu tố ảnh hưởng, chúng tôi tự xây dựng

thang đo theo quy trình chung bao gồm: 1/Xây dựng các mệnh đề dựa trên nội hàm

của các khái niệm cần đo lường; 2/Khảo sát thử trên các cặp vợ chồng với mục tiêu

kiểm tra việc hiểu của các cặp vợ chồng về nội dung của từng mệnh đề trong các

thang đo; 3/Điều chỉnh nội dung của các mệnh đề dựa trên các ý kiến của các cặp

vợ chồng; 4/Khảo sát thử trên 88 cặp vợ chồng để đánh giá độ tin cậy Cronbach‟s

Alpha của các thang đo và các tiểu thang đo; 5/Điều chỉnh các mệnh đề cho phù

hợp; 6/Điều tra khảo sát chính thức.

1/ Thang đo cảm nhận về mối quan hệ vợ chồng: bao gồm 6 mệnh đề tìm

hiểu về cảm nhận sự tiến triển tốt đẹp trong mối quan hệ với người bạn đời, những

suy nghĩ tích cực và tiêu cực về mối quan hệ với người bạn đời.

2/ Thang đo Cảm nhận về sự hòa hợp vợ chồng: bao gồm 7 mệnh đề tìm

hiểu đánh giá của người trả lời về mức độ hòa hợp của vợ chồng họ về quan điểm

sống, giá trị sống; tính cách; thói quen sinh hoạt hàng ngày, ứng xử với những

người xung quanh; chi tiêu quản lý tài chính trong gia đình; tình dục và niềm tin tôn

giáo, tín ngưỡng.

3/ Thang đo về hành vi giao tiếp với người bạn đời trong cuộc sống hôn

nhân: bao gồm 18 mệnh đề tìm hiểu về các hành vi giao tiếp tích cực và tiêu cực

của người vợ và người chồng với người bạn đời. Các hành vi giao tiếp tích cực như

khen ngợi, động viên; quan tâm, chăm sóc; dành thời gian riêng cho người bạn đời;

bàn bạc cùng nhau đưa ra quyết định quan trọng. Các hành vi giao tiếp tiêu cực bao

gồm: chỉ trích, đổ lỗi cho người bạn đời; hạ thấp, thiếu tôn trọng người bạn đời,

đánh, ngoại tình. Và cuối cùng là việc nói, bàn đến chuyện li hôn (hành vi này

chúng tôi không xếp vào hành vi tích cực hay tiêu cực, tùy vào hoàn cảnh).

Với 3 thang đo này, chúng tôi sử dụng thang đo Likert 11 mức điểm từ 0-

không bao giờ/hoàn toàn không đến 10-luôn luôn/hoàn toàn có.

TRÌNH TUYẾN

4/ Thang đo mức độ đáp ứng mong đợi về cuộc sống hôn nhân: bao gồm 9

mệnh đề tìm hiểu đánh giá của người trả lời về mức độ đáp ứng mong đợi của họ về

các yếu tố trong cuộc sống hôn nhân như mong đợi về người bạn đời (tính cách, công

việc, gia đình, thu nhập, hình thức, sức khỏe); mong đợi về đời sống tình cảm vợ

chồng (bao gồm tính cách của người bạn đời, tình cảm vợ chồng, tình dục, bầu không

khí của cuộc sống hôn nhân). Chúng tôi đưa ra 5 khoảng mức độ đáp ứng mong đợi

để người trả lời đánh giá bao gồm: < 20%, 20 - 40%, 40 - 60%, 60 - 80% và > 80%.

5/ Thang đo về hành vi của người bạn đời: bao gồm nhìn nhận của người trả

lời về các hành vi tiêu cực (sử dụng bia, rượu, thuốc lá, chơi điện tử) và việc sử

dụng thời gian (thời gian cho công việc, cho bạn bè, cho gia đình, cho bản thân, cho

người vợ/chồng) của người bạn đời. Những câu hỏi này được đánh giá với thang

Likert 4 mức điểm từ 4 - quá nhiều đến 1 - không có.

c. Cách thức thu thập thông tin từ bảng hỏi

Bảng hỏi dành cho người vợ và người chồng có nội dung và hình thức giống

như nhau. Mỗi phiếu hỏi được mã hóa và được để ở hai phong bì riêng để giao cho

người vợ và người chồng. Người vợ và người chồng được yêu cầu hoàn thành bảng

hỏi riêng lẻ và không cho người bạn đời biết câu trả lời của mình. Sau khi hoàn

thành bảng hỏi, người trả lời được yêu cầu để phiếu hỏi vào trong phòng bì, dán lại

và đưa cho người thu thập thông tin.

3.3.2.3 Phương pháp phỏng vấn sâu

Mục đích

Thu thập, bổ sung và làm rõ thông tin đã thu được từ phương pháp điều tra

bằng bảng hỏi và quan sát để có thêm những đánh giá khách quan, phong phú và

sâu sắc hơn về mức độ và các biểu hiện, các yếu tố ảnh hưởng tới sự hài lòng về

cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng.

Nội dung phỏng vấn

Các cuộc phỏng vấn sâu xoay quanh các vấn đề về nhìn nhận của họ về chính cuộc

sống hôn nhân của mình. Những điểm khiến họ hài lòng hay chưa hài lòng về cuộc

sống hôn nhân của họ. Các biểu hiện của việc hài lòng hay chưa hài lòng về cuộc

sống hôn nhân; lí do dẫn tới sự hài lòng hay không hài lòng; các yếu tố có thể ảnh

TRÌNH TUYẾN

hưởng tới cảm nhận hài lòng hay không hài lòng. Các cách thức có thể giúp cho họ

thấy hài lòng hơn với cuộc sống hôn nhân.

Cách thức tiến hành

Các câu hỏi phỏng vấn sâu được chuẩn bị theo một số nội dung chính dưới

hình thức câu hỏi mở để thu thập các thông tin cần thiết về khách thể và vấn đề cần

nghiên cứu, gồm: thông tin cá nhân, quan điểm của người trả lời về hạnh phúc hôn

nhân, đánh giá của họ về cuộc sống hôn nhân của bản thân, nhìn nhận của họ về các

yếu tố ảnh hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân. Trong quá trình phỏng

ván, các câu hỏi được sử dụng linh hoạt theo hướng tiếp cận vấn đề của khách thể

mà vẫn đảm bảo được mục tiêu phỏng vấn.

3.3.3. Phương pháp phân tích trường hợp điển hình

Mục đích: Phân tích phác họa chân dung 02 cặp vợ chồng, trong đó 1 cặp có mức

độ HLHN cao và 1 cặp đang không hài lòng, hạnh phúc với cuộc sống hôn nhân của

mình nhằm đóng góp thêm minh chứng cho những lý luận và các kết quả tìm thấy

từ các phương pháp nghiên cứu khác trong luận án.

Nội dung: Tác giả luận án tập trung mô tả và phân tích sự HLHN của các cặp đôi

theo các biểu hiện của sự HLHN, các yếu tố ảnh hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống

hôn nhân và so sánh giữa người vợ và người chồng trong cùng 1 cặp để nhìn thấy rõ

sự tương đồng hay khác biệt trong các đánh giá của người chồng và người vợ.

Cách thức tiến hành

Dựa trên thông tin thu thập được từ khảo sát thực trạng, qua quá trình quan

sát và phỏng vấn sâu, tác giả nghiên cứu tiến hành lựa chọn và phân tích trường hợp

điển hình theo nội dung trên.

3.4. Phƣơng pháp xử lý số liệu và thang đo

Số liệu thu được từ điều tra bảng hỏi được xử lý bằng phần mềm SPSS phiên

bản 22.0. Chúng tôi sử dụng phép phân tích thống kê mô tả và thống kê suy luận để

phân tích các kết quả nghiên cứu.

3.4.1. Xác định độ tin cậy của các thang đo

Độ tin cậy của các khái niệm trong nghiên cứu này được kiểm định bằng hệ

số Cronbach Alpha với 0,6 ≤ Cronbach Alpha ≤ 1 và hệ số tương quan biến tổng tối

thiểu 0,3. Cụ thể như sau:

TRÌNH TUYẾN

Thang đo hài lòng hôn nhân PERMA được kiểm tra độ tin cậy kĩ lưỡng với

từng thành tố riêng lẻ. Khi tiến hành kiểm định độ tin cậy của các thang đo ở 5

thành tố riêng lẻ, 4 thành tố chính của mô hình PERMA (Cảm xúc tích cực, mối

quan hệ, ý nghĩa và Thành tựu) đảm bảo độ tin cậy với hệ số Cronbach Alpha trong

khoảng 0,6 ≤ Cronbach Alpha ≤ 1. Riêng thành tố sự gắn kết (E) có hệ số Cronbach

Alpha = 0,54 < 0,6. Khi chúng tôi tiến hành loại bỏ 1 biến quan sát có hệ số tương

quan biến tổng thấp nhất (Anh chị quên cả thời gian khi làm những việc mình thích

cho cuộc sống hôn nhân ở mức độ nào?), hệ số Cronbach Alpha của thành tố này

tăng lên là 0,74. Chúng tôi nhận thấy đây là một mệnh đề khá trừu tượng với người

trả lời nên nó có thể ảnh hưởng đến độ tin cậy của cả thang đo. Như vậy, thang đo

hài lòng hôn nhân PERMA còn lại 15 biến quan sát bao gồm 14 biến quan sát của 5

thành tố PERMA chính và 1 biến quan sát về sự hạnh phúc tổng thể.

Thành tố Cảm xúc tiêu cực (3 biến quan sát) cũng có hệ số Cronbach alpha

nằm trong khoảng tin cậy. Sự cô đơn và cảm nhận hạnh phúc tổng thể là những biến

quan sát riêng lẻ nên chúng tôi không tiến hành kiểm định độ tin cậy Cronbach alpha.

Các thang đo khác là thang đo cảm nhận về mối quan hệ vợ chồng, hành vi

giao tiếp với người bạn đời, cảm nhận về sự hòa hợp vợ chồng, mức độ đáp ứng

mong đợi về cuộc sống hôn nhân cũng được tiến hành kiểm định độ tin cậy trước

khi đưa vào bảng hỏi điều tra chính thức.

Kết quả kiểm định độ tin cậy của các thang thang đo như trong bảng dưới đây:

Bảng 3.2. Kết quả kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha

của các thang đo yếu tố ảnh hƣởng

Nhóm biến Số biến quan sát Cronbach’s Alpha

Hài lòng hôn nhân PERMA 15 0,89

Cảm nhận về mối quan hệ vợ chồng 6 0,86

Cảm nhận về sự hòa hợp vợ chồng 7 0,86

Hành vi giao tiếp với người bạn đời 18 0,82

Mức độ đáp ứng mong đợi về 9 0,89 hôn nhân

TRÌNH TUYẾN

Với kết quả kiểm định độ tin cậy cho kết quả hệ số  của tất cả các thang đo

đều > 0,6 lớn hơn mức ý nghĩa, đảm bảo độ tin cậy. Như vậy, kết quả nghiên cứu

cho phép kết luận rằng thang đo HLHN PERMA và các thang đo cảm nhận về mối

quan hệ vợ chồng, cảm nhận về sự hòa hợp vợ chồng, hành vi giao tiếp với người

bạn đời, sự hài lòng về ứng xử của người bạn đời và mức độ đáp ứng mong đợi về

hôn nhân đảm bảo độ tin cậy và có thể đưa vào sử dụng để đo lường sự HLHN.

3.4.2. Xác định độ hiệu lực

Sau khi kiểm tra độ tin cậy, nghiên cứu xác định độ hiệu lực thông qua thực

hiện phân tích nhân tố khám phá (EFA) để rút gọn dữ liệu từ nhiều biến quan sát

thành ít nhân tố hơn mà vẫn phản ánh được ý nghĩa của dữ liệu nghiên cứu.

Phân tích nhân tố nhằm xem xét sự ảnh hưởng của các thành tố của thang đo

hạnh phúc hôn nhân của các cặp vợ chồng có độ kết dính cao hay không và có thể

nhóm lại thành các nhóm như dự kiến ban đầu không. Chỉ số đánh giá với hệ số

KMO trong khoảng từ 0,5 - 1, kiểm định Bartlett có p-value < 0,05, hệ số

Eigenvalue tối thiểu bằng 1, phương sai giải thích tối thiểu là 50%.

Để đánh giá độ ổn định bên trong của các tiểu thang đo ở mỗi thang đo và

của các thang đo tổng thể, nghiên cứu tiến hành phân tích nhân tố bằng kỹ thuật

phân tích thành tố chính, với phép xoay Varimax trên phần mềm SPSS.

Phân tích nhân tố khám phá EFA cho kết quả như sau:

Bảng 3.3. Kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA

Hệ số Phƣơng sai Số nhân Nhóm biến p KMO trích (%) tố

Hài lòng hôn nhân PERMA 0,93 0,00 74,4 3

Cảm nhận về mối quan hệ 0,86 0,00 79,3 2 vợ chồng

Hành vi giao tiếp với người 0,87 0,00 75,3 3 bạn đời

Mức độ đáp ứng mong đợi về 0,89 0,00 68,6 2 hôn nhân

TRÌNH TUYẾN

Kết quả phân tích nhân tố của các thang đo trên cho thấy chỉ số KMO > 0,5

chứng tỏ dữ liệu dùng để phân tích nhân tố là hoàn toàn thích hợp. Kết quả kiểm

định Barlett‟s với mức ý nghĩa (p_value) sig = 0,000 < 0,05 có nghĩa là các biến có

tương quan với nhau, thỏa mãn điều kiện phân tích nhân tố. Tổng phương sai trích

> 50% cho thấy mô hình phân tích nhân tố EFA là phù hợp.

Sau khi tiến hành phân tích nhân tố EFA với các thang đo, phép kiểm định

độ tin cậy của các nhân tố đã được thực hiện.

Kết quả phân tích nhân tố của các thang đo được mô tả cụ thể ở các bảng

dưới đây:

Thang hài lòng hôn nhân PERMA

Phân tích nhân tố với phép xoay Varimax có hệ số tải biến từ 0,5 cho kết quả

như sau:

Bảng 3.4. Các nhân tố của thang hài lòng hôn nhân

Hệ số tải biến Các biến quan sát 1 2 3

Anh/chị cảm thấy mình đang tiến tới đạt được mục tiêu 0,86 mình đặt ra cho cuộc sống hôn nhân.

Anh/chị cảm thấy mình đạt được những mục tiêu quan

trọng anh/chị đặt ra cho cuộc sống hôn nhân thường 0,68

xuyên như thế nào?

Anh/chị cảm thấy hài lòng về cuộc sống hôn nhân của 0,65 mình ở mức độ nào?

Anh/chị cảm thấy mình có định hướng rõ ràng cho 0,64 cuộc sống hôn nhân ở mức độ nào?

Anh/chị cảm thấy tích cực ở mức độ nào? 0,61

Nhìn chung, anh/chị cảm thấy thú vị với cuộc sống hôn 0,59 nhân của anh/chị thường xuyên như thế nào?

Anh/chị hài lòng với những mối quan hệ trong cuộc 0,55 sống hôn nhân của anh/chị ở mức độ nào?

TRÌNH TUYẾN

Trong cuộc sống hôn nhân, anh/chị nhận được sự giúp

đỡ và hỗ trợ (từ bạn đời, từ gia đình hai bên,…) khi 0,85

anh/chị cần ở mức độ nào?

Anh/chị cảm thấy phấn khích và quan tâm đến mọi thứ 0,83 trong cuộc sống hôn nhân của mình đến mức nào?

Anh/chị cảm thấy được yêu thương ở mức độ như thế 0,61 nào?

Anh/chị cảm thấy những việc mình làm cho cuộc sống 0,56 hôn nhân là rất giá trị và đáng giá ở mức độ nào?

Anh/chị có thể quản lý trách nhiệm của mình trong 0,82 cuộc sống hôn nhân ở mức độ nào?

Anh/chị cảm thấy say mê với những việc mình làm 0,62 cho cuộc sống hôn nhân thường xuyên như thế nào?

Anh/chị đã có một cuộc sống hôn nhân có mục tiêu/có 0,60

Kết quả phân tích nhân tố cho thấy tất cả các item đều có hệ số tải biến > 0,5

ý nghĩa đến mức nào?

đều phù hợp để đưa vào thang đo. Phân tích nhân tố với phép xoay Varimax của

thang đo cho ra 3 thành tố mới, các nhân tố được tìm thấy gọi tên là:

- Nhân tố 1: Thành tựu và cảm xúc tích cực (AP)

- Nhân tố 2: Mối quan hệ hôn nhân (R)

- Nhân tố 3: Ý nghĩa hôn nhân (M).

Tương tự như các thang đo trước, sau khi phân tích nhân tố, nghiên cứu tiến

hành kiểm định độ tin cậy của các thành tố được tìm thấy. Kết quả được thể hiện

như ở bảng số liệu dưới đây:

Bảng 3.5. Độ tin cậy Cronbach’s Alpha của các thành tố mới trong thang

hài lòng hôn nhân

Nhân tố Số biến quan sát Cronbach’s Alpha

Thành tựu và cảm xúc tích cực (PA) 6 0,88

Mối quan hệ hôn nhân (R) 4 0,89

Ý nghĩa hôn nhân (M) 4 0,88

TRÌNH TUYẾN

Kết quả kiểm định độ tin cậy của 3 thành tố mới của thang đo HLHN cho

thấy hệ số  của cả 3 thành tố đều > 0,6 cho phép kết luận rằng thang đo HLHN

đảm bảo độ tin cậy và độ hiệu lực cấu trúc với 3 thành tố mới được tìm thấy.

Thang Cảm nhận về mối quan hệ với người bạn đời

Kết quả phân tích nhân tố với phép xoay Varimax của thang cảm nhận về

mối quan hệ với người bạn đời như sau:

Bảng 3.6. Các thành tố của thang Cảm nhận về mối quan hệ với ngƣời bạn đời

Hệ số tải biến Các biến quan sát 2 1

Tôi cảm thấy may mắn khi kết hôn với người bạn đời hiện tại. 0,90

Tôi nghĩ rằng mối quan hệ giữa tôi và người bạn đời tiến triển tốt 0,88

Nếu được lựa chọn lại, tôi vẫn muốn kết hôn với người bạn đời 0,86 hiện tại

Tôi cảm thấy có thể tâm sự với bạn đời của tôi hầu như bất cứ 0,82 điều gì

Tôi nghĩ có ai đó khác dành cho tôi 0,90

0,82

Kết quả phân tích nhân tố cho thấy tất cả các item đều có hệ số tải biến > 0,5;

Gần đây tôi đã suy nghĩ lại mối quan hệ này

phép xoay Varimax cho ra 2 nhân tố mới. Chúng tôi đặt tên 2 nhân tố mới được tìm

thấy là:

- Nhân tố 1: Cảm nhận tích cực

- Nhân tố 2: Cảm nhận tiêu cực

Nghiên cứu tiếp tục thực hiện phép kiểm định độ tin cậy của 2 nhân tố mới

được tìm thấy của thang Cảm nhận về mối quan hệ với người bạn đời. Kết quả kiểm

định độ tin cậy của các thành tố được thể hiện cụ thể như ở bảng dưới đây:

Bảng 3.7. Độ tin cậy Cronbach’s Alpha của các thành tố trong thang

Cảm nhận về mối quan hệ với ngƣời bạn đời

Nhân tố Số biến quan sát Cronbach’s Alpha

Cảm nhận tích cực 4 0,89

Cảm nhận tiêu cực 2 0,86

TRÌNH TUYẾN

Kết quả kiểm định độ tin cậy Cronbach alpha cho thấy hệ số  > 0,6 mức ý

nghĩa cho phép khẳng định thang đo đảm bảo độ tin cậy.

Thang đo Hành vi giao tiếp với người bạn đời

Kết quả phân tích nhân tố với phép xoay Varimax cho kết quả như sau:

Bảng 3.8. Các nhân tố của thang Hành vi giao tiếp với ngƣời bạn đời

Hệ số tải biến Biến quan sát 1 2 3

Chồng nói và bàn đến chuyện li hôn 0,89

Chồng đánh vợ 0,87

Chồng hạ thấp, thiếu tôn trọn vợ 0,83

Chồng ngoại tình 0,75

Chồng chỉ trích, đổ lỗi cho vợ 0,69

Vợ hạ thấp, thiếu tôn trọng chồng 0,81

Vợ đánh chồng 0,80

Vợ chỉ trích, đổ lỗi cho chồng. 0,74

Vợ chủ động nói và bàn đến chuyện li hôn 0,71

Vợ ngoại tình 0,63

Chồng khen ngợi, động viên vợ 0,88

Chồng quan tâm, chăm sóc vợ 0,84

Chồng dành thời gian riêng cho vợ 0,83

Vợ quan tâm, chăm sóc chồng 0,73

Chồng bàn bạc với vợ khi đưa ra quyết định quan trọng 0,70

Vợ dành thời gian riêng cho chồng 0,69

Vợ khen ngợi, động viên chồng 0,61

0,55 Vợ bàn bạc với chồng khi đưa ra quyết định quan trọng

Kết quả trên cho thấy tất cả các item đều có hệ số tải biến > 0,5 nên các item

này có thể đưa vào sử dụng trong thang đo. Với 3 nhân tố được tìm thấy, chúng tôi

đặt tên cho ba nhân tố này là:

- Nhân tố 1: Hành vi giao tiếp tiêu cực của chồng

- Nhân tố 2: Hành vi giao tiếp tiêu cực của vợ

- Nhân tố 3: Hành vi giao tiếp tích cực của hai vợ chồng

TRÌNH TUYẾN

Chúng tôi tiếp tục tiến hành kiểm định độ tin cậy của các thành tố mới được

tìm thấy. Kết quả thu được như sau:

Bảng 3.9. Độ tin cậy Cronbach’s Alpha của các thành tố trong thang

Hành vi giao tiếp với ngƣời bạn đời

Nhân tố Số biến quan Cronbach’s

sát Alpha

Hành vi giao tiếp tiêu cực của chồng 5 0,89

Hành vi giao tiếp tiêu cực của vợ 5 0,89

Hành vi giao tiếp tích cực của hai vợ chồng 8 0,81

Kết quả kiểm định độ tin cậy cho hệ số  > 0,6 cho phép kết luận các nhân tố

được tìm thấy đảm bảo độ tin cậy.

Thang đo Đáp ứng mong đợi về hôn nhân

Kết quả phân tích nhân tố với phép xoay Varimax cho kết quả như sau:

Bảng 3.10. Các nhân tố của thang Đáp ứng mong đợi về hôn nhân

Hệ số tải biến Các biến quan sát 2 1

Đáp ứng mong đợi về bầu không khí của cuộc sống hôn nhân 0,89

Đáp ứng mong đợi về tình cảm vợ chồng 0,87

Đáp ứng mong đợi về mối quan hệ của anh/chị với người 0,84 bạn đời

Đáp ứng mong đợi về đời sống tình dục 0,77

Đáp ứng mong đợi về tính cách của người bạn đời 0,62

Đáp ứng mong đợi về thu nhập của người bạn đời 0,90

Đáp ứng mong đợi về công việc/nghề nghiệp của người bạn đời 0,78

Đáp ứng mong đợi về hình thức của người bạn đời 0,70

Tất cả các item đều có hệ số tải biến > 0,6 cho thấy tất cả các item này đều có

Đáp ứng mong đợi về sức khỏe của người bạn đời 0,63

thể đưa vào sử dụng trong thang đo. Phép xoay varimax cho ra 2 nhân tố bao gồm:

- Nhân tố 1: Đáp ứng mong đợi về đời sống tình cảm vợ chồng

TRÌNH TUYẾN

- Nhân tố 2: Đáp ứng mong đợi về người bạn đời

Kết quả kiểm định cho thấy hệ số độ tin cậy của cả hai nhân tố  > 0,6 cho

phép kết luận các tiểu thang đo này đảm bảo độ tin cậy.

Bảng 3.11. Độ tin cậy Cronbach’s Alpha của các nhân tố

thang Đáp ứng mong đợi về hôn nhân

Nhân tố Số biến quan sát Cronbach’s Alpha

Đáp ứng mong đợi về đời sống tình cảm 5 0,88

Đáp ứng mong đợi về người bạn đời 4 0,86

3.5. Phƣơng pháp tính điểm và mức độ của các thang đo

Tính điểm trung bình

Thang hài lòng về cuộc sống hôn nhân PERMA: Chúng tôi tính ĐTB chung

của sự HLHN theo cách tính của thang đo PERMA profiler do hai tác giả Butler, J

và Kern, M.L. xây dựng. Theo đó, điểm trung bình mức độ HLHN tổng thể được

tính bằng điểm trung bình của 14 mệnh đề của 3 nhân tố PERMA và mệnh đề hài

lòng hôn nhân tổng thể. Tiểu thang đo Cảm xúc tiêu cực và các nhân tố của sự

HLHN: Thành tựu - cảm xúc tích cực, Mối quan hệ hôn nhân và Ý nghĩa hôn nhân

được tính bằng điểm trung bình của các biến quan sát của tiểu thang đo/nhân tố đó.

Các thang đo khác được tính điểm trung bình bằng điểm trung bình của tổng

số các mệnh đề của từng thang đo.

Điểm trung bình của cặp vợ chồng

Kết quả thống kê cho ra ĐTB HLHN chồng = 7,5 (ĐLC = 1,3; hệ số

skewness = -0,56) và ĐTB HLHN vợ = 7,4 (ĐLC = 1,2; hệ số skewness = - 0,95)

cho thấy mức độ phân tán của các khách thể nghiên cứu tương đối thấp. Do đó,

chúng tôi tính ĐTB của cặp vợ chồng theo công thức: ĐTB_HLHN của cặp vợ

chồng = (ĐTB_HLHN vợ + ĐTB_HLHN chồng)/2 ở từng mệnh đề hoặc ở tiểu

thang đo, thang đo.

Phép tính này cũng được áp dụng tương tự với các thang đo khác.

Xác định mức độ HLHN

Mức độ HLHN được xác định bằng công thức: ĐTB ± 2 ĐLC.

TRÌNH TUYẾN

ĐTB HLHN của cặp vợ chồng = 7,47 (ĐLC = 1,16). Theo đó, các mức độ HLHN

của các cặp vợ chồng được xác định như sau:

- Mức độ thấp: 3,07 đến dưới 5,15

- Mức độ trung bình thấp: 5,15 đến dưới 6,31

- Mức độ trung bình/phổ biến: Từ 6,31 đến dưới 7,47

- Mức độ trung bình cao: Từ 7,47 đến dưới 8,63

- Mức độ cao: Từ 8,63 đến 9,87.

Xác định điểm trung vị theo phân vị 10

Thang đo HLHN chung của cặp vợ chồng được chia theo phân vị 10. Giá trị

thấp nhất (min) của thang đo là 3,07; giá trị cao nhất (max) của thang đo là 9,87.

Công thức tính khoảng phân vị là: (Max - Min)/10.

PV1: 3,07 - 3,75; PV2: 3,75 - 4,43; PV3: 4,43 - 5,11; PV4: 5,11 - 5,79; PV5:

5,79 - 6,47; PV6: 6,47 - 7,15; PV7: 7,15 - 7,83; PV8: 7,83 - 8,51; PV9: 8,51 -

9,19; PV10: 9,19 - 9,87.

Kết quả tính phân vị 10 của thang HLHN chung của cặp vợ chồng như sau:

Tiểu kết chương 3

Trong chương 3, tác giả luận án đã trình bày về tiến trình thực hiện đề tài

nghiên cứu qua 3 giai đoạn và các phương pháp được sử dụng để nghiên cứu lý luận

cũng như nghiên cứu thực tiễn. Các giai đoạn nghiên cứu gồm: i) Giai đoạn1:

Nghiên cứu lý luận; ii) Giai đoạn 2: Khảo sát thực tiễn (bao gồm điều tra thử và

điều tra chính thức), iii) Giai đoạn 3: Viết và hoàn thành luận án. Các phương pháp

tác giả đã sử dụng gồm: Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, phương pháp phỏng

vấn sâu, phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học, phương pháp phân tích

trường hợp điển hình…. Các công cụ điều tra đã được tiến hành nghiên cứu thử

nghiệm và chỉnh sửa, bổ sung, hoàn thiện trước khi điều tra chính thức. Độ tin cậy,

độ hiệu lực của các thang đo cũng đã được thực hiện nhằm đảm bảo tính chính xác

và khoa học của kết quả nghiên cứu thực tiễn. Đây là cơ sở để tác giả luận án đưa ra

được các kết luận về thực trạng vấn đề nghiên cứu của mình.

TRÌNH TUYẾN

Chƣơng 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN VỀ

SỰ HÀI LÒNG VỀ CUỘC SỐNG HÔN NHÂN TRONG 5 NĂM ĐẦU

CỦA CÁC CẶP VỢ CHỒNG

4.1. Thực trạng mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân trong 5 năm đầu của

các cặp vợ chồng

4.1.1. Đánh giá về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân chung của các cặp vợ chồng

4.1.1.1. Mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân chung của các cặp vợ chồng

Trong thang điểm từ 0 đến 10, sự HLHN của 209 cặp vợ chồng dao động từ

điểm thấp nhất là 3,07 đến điểm cao nhất là 9,87. ĐTB của mức độ HLHN chung là

7,47, điểm trung vị là 7,67. Nếu chia thang đo theo phân vị 10, ĐTB mức độ HLHN

của các cặp vợ chồng nằm trong khoảng phân vị 7 thang đo. Như vậy, có thể nói,

nhìn chung, các cặp vợ chồng trong 5 năm đầu chung sống có sự hài lòng về cuộc

sống hôn nhân từ mức trung bình cao trở lên. Cụ thể, tỉ lệ các mức độ HLHN chung

của các cặp vợ chồng như ở biểu đồ dưới đây:

13%

14%

39%

HLHN ở mức thấp

HLHN ở mức trung bình thấp HLHN ở mức trung bình

HLHN ở mức trung bình cao

HLHN ở mức cao

30%

Biểu đồ 4.1. Tỉ lệ % mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân

của các cặp vợ chồng trong 5 năm đầu chung sống

TRÌNH TUYẾN

Có tới 52% cặp vợ chồng có ĐTB mức độ HLHN ở mức trung bình cao

(39%) và ở mức cao (13%), nằm ở khoảng phân vị 7 đến phân vị 10 của thang đo.

Chỉ có 18% cặp vợ chồng ít HLHN hơn ở mức trung bình thấp (14%) và ở mức

thấp (4%). Như vậy, đa số các cặp vợ chồng trong mẫu nghiên cứu này hài lòng về

cuộc sống hôn nhân của họ ở mức trung bình cao trở lên.

Lí giải cho kết quả này, chúng tôi cho rằng những người đồng ý cả vợ và

chồng tham gia vào nghiên cứu này là những người đang vui vẻ, bình thường trong

mối quan hệ với người bạn đời. Để kiểm chứng cho nhận định này, nghiên cứu đã

hỏi người tham gia về tình trạng mối quan hệ của họ tại thời điểm họ trả lời những

câu hỏi chúng tôi đưa ra, kết quả cho thấy có 80% số người trả lời nói rằng mối

quan hệ của họ với người bạn đời đang vui vẻ, 18% số người trả lời nói rằng mối

quan hệ của họ với người bạn đời đang bình thường (không có vấn đề gì nghiêm

trọng) và chỉ có 2% số người trả lời nói rằng họ với người bạn đời đang trong tình

trạng mâu thuẫn, buông xuôi, chán nản.

Các nghiên cứu về sự hài lòng của người Việt Nam gần đây cũng cho thấy

người Việt Nam cũng hài lòng về cuộc sống nói chung cũng như về các mặt khác

nhau của cuộc sống như hài lòng về công việc, về dịch vụ, về hôn nhân ở mức

trung bình trở lên. Ví dụ, nghiên cứu của Dương Thị Thu Hương (2012) cho thấy

có tới 92,3% những người được hỏi cảm thấy hài lòng về đời sống tinh thần của

họ (từ mức trung bình trở lên); tỉ lệ đánh giá đời sống tinh thần của họ ở dưới mức

trung bình chỉ chiếm mức rất nhỏ 7,7%. Hoàng Bá Thịnh (2013) trong nghiên cứu

về sự hài lòng về cuộc sống của người dân thông qua các chỉ báo về hôn nhân, gia

đình, việc làm, thu nhập, chi tiêu, điều kiện nhà ở, các mối quan hệ xã hội đã chỉ

ra rằng mức độ hài lòng về cuộc sống của người Việt Nam khá cao, nhất là các chỉ

báo về hôn nhân, gia đình, con cái.

4.1.1.2. Các khía cạnh của sự hài lòng hôn nhân

Xem xét về sự HLHN ở từng khía cạnh, nghiên cứu thu được kết quả

thể hiện ở biểu đồ sau:

TRÌNH TUYẾN

Ý nghĩa hôn nhân

7,48

Mối quan hệ hôn nhân

7,67

Thành tựu và cảm xúc tích cực

7,25

Hài lòng hôn nhân

7,47

0.00 1.00 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00 7.00 8.00 9.00 10.00

Biểu đồ 4.2. ĐTB của sự hài lòng hôn nhân tổng thể và các khía cạnh

của sự hài lòng hôn nhân theo mô hình PERMA

Kết quả từ biểu đồ trên cho thấy, ở từng khía cạnh của sự HLHN, ĐTB mức

độ hài lòng cũng nằm trong khoảng từ 7,25 đến 7,67, nằm trong khoảng phân vị 7

của thang đo theo phân vị 10. Giữa các khía cạnh của HLHN không có sự chênh

lệch đáng kể, thấp nhất là khía cạnh Thành tựu - cảm xúc tích cực, đứng thứ hai là

khía cạnh Ý nghĩa hôn nhân và cuối cùng là khía cạnh Mối quan hệ hôn nhân.

a. Thành tựu - cảm xúc tích cực

Thang đo được xây dựng với 6 biến quan sát để đo lường Thành tựu - cảm

xúc tích cực trong cuộc sống hôn nhân. Trong đó, thành tựu được đề cập đến như

việc có định hướng rõ ràng cho cuộc sống hôn nhân và đạt được hoặc cảm nhận

đang tiến tới để đạt được các mục tiêu mà mỗi người đặt ra cho cuộc sống hôn

nhân; cảm xúc tích cực bao gồm cảm thấy thú vị, tích cực và cảm thấy hài lòng

trong cuộc sống hôn nhân. Kết quả mức độ của yếu tố Thành tựu - cảm xúc tích cực

được thể hiện cụ thể như ở bảng số liệu dưới đây:

TRÌNH TUYẾN

Bảng 4.1. Thành tựu - cảm xúc tích cực trong cuộc sống hôn nhân

của các cặp vợ chồng

ĐTB ĐLC ĐTB ĐLC ĐTB ĐLC Cảm nhận về Thành tựu -

cảm xúc tích cực Chồng Vợ Hai vợ chồng

Cảm nhận sự tiến tới đạt được

mục tiêu đặt ra cho cuộc sống 6,98 1,87 6,68 1,97 6,83 1,75

hôn nhân

Cảm thấy thú vị trong cuộc sống 1,81 6,73 1,93 1,52 7,36 7,06 hôn nhân

Cảm nhận đạt được những mục

tiêu quan trọng đã đặt ra cho 7,17 2,03 6,86 2,16 7,03 1,85

cuộc sống hôn nhân

Cảm thấy tích cực trong cuộc 1,51 7,18 1,59 1,31 7,55 7,37 sống hôn nhân

Cảm nhận có định hướng rõ ràng 7,45 1,55 7,14 1,69 7,29 1,31 cho cuộc sống hôn nhân

Cảm thấy hài lòng về cuộc sống 1,47 7,80 1,75 1,45 7,95 7,87 hôn nhân

Kết quả ở bảng số liệu trên cho thấy các biến quan sát về cảm xúc tích cực

trong hôn nhân có ĐTB cao hơn các biến quan sát nói về thành tựu. Biến quan sát

“cảm thấy hài lòng về cuộc sống hôn nhân” có ĐTB cao nhất (ĐTB = 7,87, ĐLC =

1,45) trong các biến quan sát. Biến quan sát có ĐTB thấp nhất là “cảm thấy đang

tiến tới để đạt được mục tiêu cho cuộc sống hôn nhân” (ĐTB = 6,83 ĐLC = 1,75),

hay “cảm thấy đạt được các mục tiêu quan trọng trong cuộc sống hôn nhân” (ĐTB

= 7,03 ĐLC = 1,85).

Ở giai đoạn đầu của cuộc sống hôn nhân, yếu tố Thành tựu có thể chưa thể

hiện rõ ràng vì họ mới ở chặng đầu tiên của cuộc sống hôn nhân. Do vậy tính hướng

mục tiêu hay cảm nhận đạt được mục tiêu mình đặt ra chưa rõ ràng và hiện diện như

những cảm nhận về cảm xúc.

TRÌNH TUYẾN

Trong giai đoạn 5 năm đầu, các cặp vợ chồng có thể cảm nhận đạt được mục

tiêu của cuộc sống hôn nhân như có được những đứa trẻ đáp ứng được mong đợi về

giới tính, sức khỏe, sự phát triển về trí tuệ; có được một người bạn đời phù hợp với

lí tưởng và mong đợi về hình thức, về tính cách, về nghề nghiệp, về cách giao tiếp,

ứng xử,… hay thành tựu đơn giản chỉ là cảm giác hài lòng, thỏa mãn với việc hoàn

thành nhiệm vụ, vai trò là người vợ, người chồng.

Những cảm xúc tích cực đóng vai trò như là một dấu hiệu của sự thành

đạt, cảm xúc tích cực cũng tạo ra sự thành đạt và đáng được nuôi dưỡng

(Frederickson, 2001). Điều này được hiểu là khi cặp vợ chồng nuôi dưỡng được

những cảm xúc tích cực trong cuộc sống hôn nhân, đó cũng là một thành tựu

đáng được ghi nhận. Và chính điều này sẽ có đóng góp tích cực vào sự HLHN

nói chung.

Trong nghiên cứu này, bên cạnh việc xem xét các cảm xúc tích cực, nghiên

cứu cũng đưa vào những cảm xúc tiêu cực bao gồm: cảm thấy buồn, lo lắng, tức

giận và sự cô đơn trong cuộc sống hôn nhân để có cái nhìn tổng thể hơn về cuộc

sống hôn nhân. Kết quả nghiên cứu cho thấy mức độ xuất hiện cảm xúc tiêu cực và

sự cô đơn thấp chỉ bằng một nửa yếu tố cảm xúc tích cực và thành tựu (ĐTB của

cảm xúc tiêu cực = 3,86, ĐLC = 2,24 và ĐTB của sự cô đơn = 3,1, ĐLC = 2,3).

Cuộc sống hôn nhân không chỉ toàn những cảm xúc tích cực, cảm xúc tiêu

cực cũng là một thành phần rất tự nhiên của cuộc sống, kể cả những người hài

lòng, hạnh phúc nhất với cuộc sống thì vẫn tồn tại những cảm xúc tiêu cực. Tuy

nhiên, ở những người có sự HLHN cao thì mức độ xuất hiện những cảm xúc tiêu

cực ít hơn.

b. Mối quan hệ tích cực

Mối quan hệ tích cực trong cuộc sống hôn nhân được thể hiện ở việc một

người cảm thấy được yêu thương, được quan tâm, được hỗ trợ và cảm thấy hài lòng

với những kết nối mình đang có trong cuộc sống hôn nhân. Kết quả nghiên cứu cho

thấy mức độ cảm nhận về mối quan hệ hôn nhân của các cặp vợ chồng như ở bảng

dưới đây:

TRÌNH TUYẾN

Bảng 4.2. Cảm nhận về mối quan hệ hôn nhân của các cặp vợ chồng

ĐTB ĐLC ĐTB ĐLC ĐTB ĐLC Cảm nhận về mối quan hệ

hôn nhân Chồng Vợ Hai vợ chồng

Cảm nhận sự giúp đỡ,

được hỗ trợ trong cuộc sống 7,47 1,99 7,44 1,80 7,45 1,62

hôn nhân

Cảm thấy phấn khích và

quan tâm đến mọi thứ trong 7,50 1,67 1,56 1,39 8,00 7,76

cuộc sống hôn nhân

Cảm thấy được yêu thương 1,67 7,87 1,93 1,60 8,04 7,95 trong cuộc sống hôn nhân

Cảm thấy hài lòng với

những mối quan hệ trong 7,62 1,44 7,41 1,46 7,52 1,25

cuộc sống hôn nhân

Nghiên cứu sử dụng 4 biến quan sát để xác định mức độ cảm nhận về mối

quan hệ trong cuộc sống hôn nhân. Kết quả nghiên cứu cho thấy “cảm thấy được

yêu thương” có ĐTB cao nhất (ĐTB = 7,95; ĐLC = 1,6) và thấp nhất là “cảm thấy

mình được hỗ trợ, giúp đỡ trong cuộc sống hôn nhân” (ĐTB = 7,45; ĐLC = 1,62).

Nhìn chung, các cặp vợ chồng cảm nhận có mối quan hệ tích cực trong cuộc sống

hôn nhân.

“Mình thấy rằng việc xây dựng tình cảm tốt, mối quan hệ tốt trong hôn nhân

là rất cần thiết. Vì mối quan hệ tốt đẹp sẽ tạo nên sự thoải mái, vui vẻ. Nếu mối

quan hệ căng thẳng thì cuộc sống sẽ ngột ngạt lắm, đặc biệt những lúc hai vợ

chồng mà căng thẳng với nhau thì mình không muốn làm gì”_vợ_kết hôn 2

năm_Hoàng Mai.

Nhiều nhà nghiên cứu cũng nhận định quan hệ vợ chồng trong cuộc sống

hôn nhân là quan hệ nền tảng, có ảnh hưởng mạnh mẽ đến hạnh phúc và sự bền

vững của gia đình (Nguyễn Hữu Minh, 2012). Khi quan hệ vợ chồng tốt đẹp, những

TRÌNH TUYẾN

quan hệ gia đình khác sẽ có nhiều khả năng trở nên tốt đẹp, ví dụ vợ chồng thương

yêu nhau sẽ dễ thành công hơn trong việc làm cha mẹ, dạy dỗ con cái. (Trần Đình

Tuấn, 2013).

c. Ý nghĩa của cuộc sống hôn nhân

Ý nghĩa của cuộc sống hôn nhân nghĩa là một người cảm thấy cuộc sống hôn

nhân mà họ đang tham gia vào là có giá trị, đáng giá và có mục đích rõ ràng. Đối

với họ, cuộc sống hôn nhân là quan trọng. Họ cảm thấy cuộc sống của họ có ý nghĩa

hơn khi tham gia vào đời sống hôn nhân.

Nghiên cứu sử dụng 4 biến quan sát để đánh giá về cảm nhận ý nghĩa của cuốc

sống hôn nhân của các cặp vợ chồng. Kết quả được thể hiện như ở bảng số liệu sau:

Bảng 4.3. Cảm nhận về Ý nghĩa hôn nhân của các cặp vợ chồng

trong 5 năm đầu chung sống

ĐTB ĐLC ĐTB ĐLC ĐTB ĐLC Ý nghĩa hôn nhân Chồng Vợ Hai vợ chồng

Cảm thấy say mê với những

việc mình làm cho cuộc sống 7,09 1,93 6,96 1,86 7,01 1,62

hôn nhân

Cảm nhận cuộc sống hôn nhân 7,71 1,46 7,47 1,57 7,59 1,31 có mục tiêu/có ý nghĩa

Cảm thấy những việc mình làm

cho cuộc sống hôn nhân là rất 1,61 7,94 1,39 1,23 7,77 7,85

giá trị và đáng giá

Cảm nhận có thể quản lý trách

nhiệm của mình trong cuộc 7,67 1,60 7,25 197 7,47 1,47

sống hôn nhân

Bảng số liệu trên cho thấy biến quan sát Cảm nhận về giá trị của những việc

mình làm cho cuộc sống hôn nhân là có giá trị và đáng giá có ĐTB cao nhất (ĐTB =

7,85; ĐLC = 1,23), và thấp nhất là Cảm thấy say mê với những việc mình làm cho

TRÌNH TUYẾN

cuộc sống hôn nhân (ĐTB = 7,01; ĐLC = 1,62). Không có sự khác biệt đáng kể về

ĐTB của người vợ và người chồng ở từng biến quan sát.

Lí giải cho kết quả này bằng những ý kiến trả lời phỏng vấn sâu cho thấy các

cặp vợ chồng hiểu mình muốn gì trong cuộc sống hôn nhân và cũng đặt ra những

mục tiêu quan trọng cho cuộc sống hôn nhân: “Mục tiêu trong cuộc sống hôn nhân

của em là hai vợ chồng yêu thương nhau và nuôi dạy con cái cho tốt. Kinh tế thì

dần dần rồi tích lũy. Em hiểu rất rõ em muốn gì cho cuộc sống hôn nhân của

mình”_Chồng, kết hôn 1 năm, Hoàng Mai. Hay người vợ nói “Em rất trân trọng

cuộc sống hôn nhân và dành ưu tiên cho nó. Em thường ít mang việc về nhà. Về tới

nhà là em tập trung mọi thứ cho chồng con. Thời gian cũng qua đi rất nhanh và em

không thấy mệt mỏi”_ Vợ, kết hôn 1 năm, Hoàng Mai.

Như vậy, có thể thấy các cặp vợ chồng tham gia vào nghiên cứu này có mức

độ HLHN chủ yếu tập trung ở mức trung bình cao. Ít người không hài lòng về cuộc

sống hôn nhân. Ở ba biểu hiện của sự hài lòng hôn nhân, yếu tố cảm nhận về mối

quan hệ hôn nhân được đánh giá tích cực nhất, tiếp đến là cảm nhận về ý nghĩa của

cuộc sống hôn nhân và cuối cùng là cảm nhận về thành tựu và cảm xúc tích cực

trong cuộc sống hôn nhân.

4.1.2. Sự khác biệt về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân theo một số biến nhân

khẩu - xã hội

4.1.2.1. Giới tính và sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Nhiều nghiên cứu trên thế giới cũng như ở Việt nam đã chỉ ra, giữa người vợ

và người chồng có sự khác biệt về mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân của hai

người. Tuy nhiên, cũng có những nghiên cứu chỉ ra không có sự khác biệt có ý nghĩa

giữa người chồng và người vợ về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân. Nghiên cứu này

cho thấy có sự khác biệt về sự HLHN tổng thể giữa người chồng và người vợ.

Nghiên cứu sử dụng phép so sánh Paired Sample t test để tìm hiểu sự khác

biệt về sự HLHN giữa vợ và chồng, kết quả cho thấy:

TRÌNH TUYẾN

Bảng 4.4. Khác biệt về hài lòng hôn nhân chung và các yếu tố

của sự hài lòng ở các cặp vợ chồng

Sự khác biệt cặp Cặp so Các khía cạnh T df p sánh (chồng so với vợ) ĐTB ĐLC

1 HLHN tổng thể 0,17 1,02 2,448 205 0,015

2 Thành tựu và cảm xúc 0,37 1,17 4,503 205 0,000

3 Mối quan hệ -0,28 1,27 -0,323 205 0,747

Kết quả nghiên cứu cho thấy người chồng có sự HLHN tổng thể (ĐTB=7,55)

4 Ý nghĩa hôn nhân 0,16 1,37 1,662 205 0,098

cao hơn vợ (ĐTB=7,38). Ở hai thành tố là thành tố Thành tựu và cảm xúc tích cực,

thành tố Ý nghĩa hôn nhân, ĐTB của người chồng cũng cao hơn người vợ. Riêng ở

thành tố Mối quan hệ hôn nhân thì người vợ lại có ĐTB cao hơn chồng. Tuy nhiên

mức ý nghĩa (p) cho thấy, sự khác biệt giữa chồng và vợ chỉ có ý nghĩa thống kê ở

sự HLHN tổng thể và thành tố Thành tựu và cảm xúc tích cực (kiểm định t test p <

0,05). Như vậy, nhìn chung trong mẫu nghiên cứu này, có sự khác biệt có ý nghĩa

thống kê giữa người vợ và người chồng về cảm nhận HLHN tổng thể, thành tựu và

cảm xúc tích cực trong cuộc sống hôn nhân; không có sự khác biệt có ý nghĩa về

cảm nhận trong mối quan hệ hôn nhân và ý nghĩa hôn nhân.

Kết quả nghiên cứu này tương đồng với nhiều nghiên cứu trước đây, ví dụ như

Jeffrey B.Jackson và các cộng sự người Mĩ (2014) đã tiến hành một nghiên cứu

tổng quan sự khác biệt giới về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân trên 226 nghiên

cứu độc lập với tổng số 101.110 người tham gia vào phân tích này. Kết quả phân

tích tổng quan tài liệu này cho thấy có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa vợ và

chồng trong sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân nhưng sự khác biệt này rất nhỏ,

người vợ ít hài lòng hơn người chồng.

Về mặt Thành tựu - cảm xúc tích cực, một số nguyên nhân có thể dẫn đến

người vợ ít hài lòng hơn người chồng ở những cặp vợ chồng trong giai đoạn 5 năm

đầu tiên chung sống ở xã hội Việt Nam. Ở khu vực Hà Nội, người phụ nữ hầu hết

đều có công việc bên ngoài xã hội. Tuy nhiên, khi về nhà, họ vẫn là người gánh vác

chính trong các công việc gia đình như nấu cơm, dọn nhà, chăm sóc con nhỏ... Do

TRÌNH TUYẾN

đó, họ đang chịu những tác động kép của xã hội hiện đại. Có thể vì vậy, họ ít thỏa

mãn với hôn nhân hơn khi không có hoặc ít có sự chia sẻ của người chồng trong các

công việc gia đình (Dương Thị Thu Hương và Hoàng Bá Thịnh, 2013).

Một người vợ chia sẻ “Anh ấy đi làm cả ngày, khi anh ấy về thì mọi việc

cũng đã xong xuôi rồi. Em một mình phải lo chăm sóc và đưa đón hai đứa con đi

học. Em cũng vẫn làm việc và kiếm tiền. Em nói anh ấy về làm cùng với em để cùng

có thời gian phụ em việc gia đình nhưng anh ấy không muốn. Em cảm thấy rất mệt

7,8

Hài lòng

7,2

Vợ

Tích cực

7,6

Chồng

6,7

Thú vị

7,4

mỏi và căng thẳng” _ Vợ, kết hôn 4 năm, Hoàng Mai.

3,2

Cô đơn

2,9

4,2

Buồn

3,5

Vợ

Chồng

4,8

Tức giận

3,9

3,5

Lo lắng

3,2

Biểu đồ 4.3. Cảm xúc tích cực của ngƣời vợ và ngƣời chồng trong cuộc sống hôn nhân

Biểu đồ 4.4. Cảm xúc tiêu cực của ngƣời vợ và ngƣời chồng trong cuộc sống hôn nhân

TRÌNH TUYẾN

Kết quả ở hai biểu đồ trên cho thấy với những người vợ, cảm xúc tích cực

(đặc biệt là cảm thấy thú vị) của họ có xu hướng thấp hơn người chồng trong khi

đó cảm xúc tiêu cực của người vợ (nhất là cảm xúc buồn và tức giận) lại nhiều

hơn. ĐTB chung của sự HLHN cũng cho thấy người chồng HLHN cao hơn người

vợ. Như vậy, kết quả này có thể khẳng định thêm về mặt Thành tựu và cảm xúc

tích cực, người chồng có nhiều cảm xúc tích cực hơn người vợ và có thể theo đó,

người chồng HLHN hơn người vợ. Trong cuộc sống lứa đôi, tỷ lệ vui/buồn quyết

định hạnh phúc hay bất hạnh. Phần vui càng nhiều hơn so với phần buồn thì gia

đình càng hạnh phúc. Điều quan trọng và may mắn ở đây là trong hoàn cảnh bình

thường, con người hoàn toàn có thể chủ động được, hoặc có thể được giúp đỡ để

có được sự chủ động này, trong việc tạo ra tỷ lệ vui/buồn giữa hai vợ chồng (Trần

Đình Tuấn, 2013).

Lí giải cho kết quả này bằng ý kiến của người vợ trả lời phỏng vấn sâu cá nhân:

“Thời gian em có bầu và mới sinh con, em cảm thấy rất căng thẳng. Dường như anh ấy

không quan tâm tới suy nghĩ và cảm xúc của em. Em ở nhà với con cả mấy tháng trời,

anh ấy vẫn đi làm. Công việc của em cũng còn rất nhiều mà em không có thời gian để

giải quyết. Mặc dù anh ấy cũng có chia sẻ việc nhà với em nhưng em thấy anh ấy cần

hiểu và chia sẻ với em nhiều hơn”_ Nữ, kết hôn 2 năm, Hoàng Mai.

Một nguyên nhân khác dẫn đến người chồng HLHN hơn người vợ là do

phụ nữ thường bộc lộ mình nhiều hơn nam giới (Dindiavà Allen, 1992). Bên cạnh

đó, giai đoạn 5 năm đầu chung sống, người phụ nữ chịu nhiều tác động từ các yếu

tố tâm lí (thích nghi với nhà chồng, tâm lí khi mang thai và sinh con, ở nhà chăm

sóc con nhỏ...) và sinh lý (thay đổi hormon khi mang thai và sinh con). Đây có thể

là những yếu tố ảnh hưởng tiêu cực đến yếu tố cảm xúc của người vợ trong cuộc

sống hôn nhân.

Một người chồng cũng chia sẻ “Tôi cũng có những lúc cảm thấy căng thẳng

và không hài lòng về cuộc sống hôn nhân của chúng tôi. Nhưng tôi cũng ít khi nói

với người khác vì tôi nghĩ chuyện mâu thuẫn cũng là bình thường. Chúng tôi cũng

sẽ tự giải quyết được vấn đề với nhau” _ Nam, kết hôn 4 năm, Thanh Trì.

TRÌNH TUYẾN

Hay khi nghiên cứu phỏng vấn sâu hai vợ chồng, người chồng thường có xu

hướng đánh giá vấn đề ít nghiêm trọng hơn người vợ khi gặp các vấn đề trong cuộc

sống hôn nhân. Một cặp đôi chia sẻ trong đó người chồng nói “Mình nghĩ là cuộc

sống hôn nhân của mình ổn, không có vấn đề gì. Mình vẫn đi làm và hoàn thành

trách nhiệm của người vợ. Công việc của mình có về muộn nhưng vì cần phải lo

cho gia đình, và cô ấy cũng muốn mình kiếm tiền nên chuyện đó là bình thường”,

trong khi đó người vợ trong cặp vợ chồng này lại nói “Em thấy rất chán nản và mệt

mỏi. Anh ấy dành nhiều thời gian cho công việc và các mối quan hệ và ít quan tâm

tới cảm xúc của em”. Hay cũng cặp vợ chồng này, khi được hỏi anh/chị có hài lòng

về đời sống tình dục của mình không thì người chồng nói rằng “có hài lòng”, “đời

sống tình dục là rất quan trọng” trong khi đó người vợ lại nói “em không quan

trọng chuyện tình dục lắm”, “em chưa hài lòng về đời sống tình dục” _cặp vợ

chồng, kết hôn 3,5 năm, Thanh Trì.

Như vậy, có thể thấy trong cùng một cuộc hôn nhân, về cơ bản người vợ và

người chồng có cùng cảm nhận về cuộc sống hôn nhân của hai người. Trong 5 năm

đầu chung sống, thành tố Thành tựu và cảm xúc của người vợ thấp hơn người chồng

do những ảnh hưởng về tâm sinh lí, hoàn cảnh của cuộc sống hôn nhân ở giai đoạn

mới cưới và mới có con.

4.1.2.2. Thời gian chung sống và sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Dựa vào đặc điểm của giai đoạn 5 năm đầu chung sống, chủ yếu từ góc độ

thời điểm có con của các cặp vợ chồng, nghiên cứu chia giai đoạn 5 năm đầu

chung sống thành 3 giai đoạn nhỏ bao gồm: Giai đoạn 1 năm đầu tiên, trên 1 năm

đến 3 năm và trên 3 năm đến 5 năm. Kiểm định sự khác biệt về sự HLHN trong 3

giai đoạn của 5 năm đầu chung sống bằng phép kiểm định One way Anova với kết

quả mức ý nghĩa p<0,05 cho thấy có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về HLHN

theo thời gian.

Mức độ HLHN xem xét theo thời gian chung sống được thể hiện như ở bảng

số liệu dưới đây:

TRÌNH TUYẾN

Bảng 4.5. Thời gian chung sống và sự hài lòng hôn nhân

Trên 1 năm Trên 3 năm < 1 năm Mức ý nghĩa đến 3 năm đến 5 năm Các khía cạnh

ĐTB (ĐLC)

F(2,209) = 5,39 Thành tựu và 7,51 (1,26) 7,56 (0,86) 7,01 (1,46) cảm xúc tích cực p = 0,005

F(2,209) = 14,54 Mối quan hệ 7,90 (1,00) 7,18 (1,45) 8,56 (0,73) hôn nhân p = 0,000

F(2,209) = 5,136 Ý nghĩa hôn nhân 7,21 (0,92) 7,74 (0,96) 7,23 (1,41) p = 0,007

Số liệu cho thấy, trong 5 năm đầu sống chung, sự HLHN có xu hướng suy

F(2,209) = 7,009 HLHN tổng thể 8,21 (0,80) 7,88 (1,02) 7,34 (1,42) p = 0,001

giảm theo thời gian. Cụ thể là, hôn nhân trong 3 năm đầu có ĐTB = 7,8 đến 8,2 nằm

ở khoảng phân vị 8 trong 10 phân vị của thang đo; trong khi đó, ở giai đoạn từ trên 3

năm đến 5 năm, ĐTB HLHN của các cặp vợ chồng là 7,34 nằm ở khoảng phân vị 7.

Thời gian 1 năm đầu tiên có ĐTB cao nhất (ĐTB = 8,21; ĐLC = 0,80). Như vậy, có

thể thấy các cặp vợ chồng chung sống trong giai đoạn 1 năm đầu tiên có sự HLHN

cao nhất, tiếp đó là những người ở giai đoạn trên 1 năm đến 3 năm và thấp nhất là

những cặp vợ chồng đang chung sống trong giai đoạn trên 3 năm đến 5 năm.

Trong từng thành tố của sự HLHN, thành tố Thành tựu - cảm xúc tích cực và

Ý nghĩa hôn nhân có xu hướng: thời gian trên 1 năm đến 3 năm có ĐTB cao nhất,

tiếp đó là giai đoạn 1 năm đầu và cuối cùng là giai đoạn trên 3 năm đến 5 năm. Tuy

nhiên sự chênh lệch giữa các giai đoạn không nhiều. Trong khi đó, ở khía cạnh mối

quan hệ hôn nhân, ĐTB có cùng xu hướng với sự HLHN nói chung.

Kết quả ở bảng số liệu trên cho thấy, khía cạnh Mối quan hệ hôn nhân có

ĐTB = 8,56 (ĐLC = 0,73) cao nhất ở những cặp vợ chồng đang chung sống trong

năm đầu tiên và giảm ở những năm tiếp theo. Kết quả này cũng dễ nhìn thấy do

một năm đầu tiên sau khi kết hôn là thời kì “trăng mật thiên đường” của các cặp

đôi. Đây cũng là lúc các cặp đôi tận hưởng thời kì “vợ chồng son”, hai vợ chồng

TRÌNH TUYẾN

có nhiều thời gian để chăm sóc cho mối quan hệ vợ chồng và dành thời gian cho

nhau (Mai Huy Bích, 2009).

Khác với giai đoạn một năm đầu tiên, những năm tiếp theo của cuộc sống

chung, nhiều cặp vợ chồng đã có con. Khi có con, hai vợ chồng tập trung sự quan

tâm, chú ý của mình cho việc chăm sóc con khi lần đầu làm cha mẹ. Sự đầu tư và

dành thời gian cho nhau giảm đi, thời gian dành cho các mối quan hệ khác cũng

giảm đi. Do đó, sau năm thứ nhất, khi các cặp đôi bắt đầu xuất hiện trẻ em và có

nhiều những va chạm trong cuộc sống chung thì cảm nhận về mối quan hệ của hai

người thường có xu hướng giảm hơn so với năm đầu tiên.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng thời gian mới cưới là thời kỳ đỉnh cao của

sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp đôi và giảm dần sau đó (Burgess và

Wallin, 1953; Vailliant C.O. và Vailliant G.E., 1993). Đến giai đoạn tiếp theo, với

sự xuất hiện của đứa con đầu lòng, việc chuyển từ trạng thái một cặp “vợ chồng

son” sang một gia đình là một thay đổi lớn, đòi hỏi sự thích nghi cao của cặp vợ

chồng với tình huống mới. Không phải cặp nào cũng thích nghi được như vậy. Đứa

con ra đời có thể tạo ra căng thẳng trong hôn nhân, do phải phục vụ những nhu cầu

của nó và do người vợ người chồng thường không còn thời gian và tâm trí dành cho

nhau như trước (Mai Huy Bích, 2009). Sự ảnh hưởng của con cái với sự HLHN sẽ

được phân tích kĩ ở phần biến số con cái phía sau.

Các nghiên cứu của Lavner và Bradbury (2010) đã chỉ ra rằng những cặp vợ

chồng có mức độ hài lòng về hôn nhân cao trong những năm đầu có thể duy trì sự

hài lòng này ở mức độ tương đối cao ở những năm sau đó. Trong khi đó, những cặp

vợ chồng có một mức độ hài lòng thấp hơn ở những năm đầu có nhiều khả năng suy

giảm sự hài lòng trong khoảng thời gian 10 năm đầu kết hôn.

4.1.2.3. Con cái và sự hài lòng hôn nhân

Rất nhiều nghiên cứu đã khẳng định rằng trẻ em có ảnh hưởng đến mối quan

hệ hôn nhân. Sự hiện diện của con cái có xu hướng tăng sự ổn định của hôn nhân

nhưng lại làm giảm sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân (Belsky, 1990; Waite và

Lillard, 1991). Kết quả từ nghiên cứu này cũng cho thấy sự xuất hiện của những

đứa con có ảnh hưởng tới sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của bố mẹ.

TRÌNH TUYẾN

Trong 209 cặp vợ chồng tham gia nghiên cứu này, có 47 cặp vợ chồng chưa

có con, 122 cặp vợ chồng có 1 con và 40 trường hợp có 2 con. So sánh sự HLHN

theo biến số số con chúng tôi thu được kết quả thể hiện ở bảng sau:

Bảng 4.6. Con cái và sự hài lòng hôn nhân

Chƣa có 1 con 2 con Mức ý nghĩa con Các khía cạnh

ĐTB (ĐLC)

F(2,209) = 7,418 7,90 (0,76) 7,17 (1,21) 7,14 (1,39) Thành tựu và cảm xúc p = 0,001

F(2,209) = 7,447 Mối quan hệ hôn nhân 8,26 (0,77) 7,54 (1,36) 7,36 (1,21) p = 0,001

F(2,209) = 0,703 7,60 (0,86) 7,50 (1,23) 7,31 (1,34) Ý nghĩa hôn nhân p = 0,50

Bảng số liệu trên cho thấy những người chưa có con là những người có mức

F(2,209) = 7,077 Hài lòng hôn nhân chung 8,26 (0,67) 7,53 (1,30) 7,52 (1,26) p = 0,003

độ HLHN cao nhất (ĐTB = 8,26; ĐLC = 0,67), mức độ HLHN giảm ở những người

có con. Không có sự khác biệt về mức độ HLHN của những người có 1 con và

những người có hai con.

Trong ba khía cạnh HLHN, ở khía cạnh Ý nghĩa hôn nhân, việc có con hay

không không làm ảnh hưởng đến cảm nhận về Ý nghĩa của cuộc sống hôn nhân, nhưng

ở hai khía cạnh còn lại có cùng xu hướng là: những cặp vợ chồng không có con có cảm

nhận về Mối quan hệ tích cực hơn, cảm nhận về thành tích và cảm xúc tích cực cũng

nhiều hơn những người có con, những người có một con mức độ cảm nhận của hai

thành tố này cũng cao hơn những người có hai con (dù sự chênh lệch không cao).

Kết quả này cũng tương đồng với nhiều nghiên cứu trước đây. Ví dụ như

Jean M. Twenge và cộng sự (2003) đã tiến hành nghiên cứu tổng quan tài liệu về

thời kì làm cha mẹ và sự ảnh hưởng tới cuộc sống hôn nhân từ 97 bài báo khoa học

trong đó bao gồm tổng cộng có 47,692 người tham gia vào các nghiên cứu. Nghiên

cứu phân tích tổng quan của nhóm tác giả này đã chỉ ra những người là cha mẹ thì

có sự HLHN thấp hơn những người không là cha mẹ.

TRÌNH TUYẾN

Khi có con, tình yêu hôn nhân chuyển sang giai đoạn mới, giai đoạn mà vợ

chồng phải lo toan nhiều việc ăn, ở, mặc, chăm sóc con cái. Chức năng làm vợ, làm

mẹ trở thành hiện thực đối với nữ, chức năng làm cha đối với nam. Khi có con, mối

quan hệ hôn nhân, gia đình nảy nở nhiều quan hệ phức tạp vốn có của một gia đình

mà các giai đoạn khác không có (Ngô Công Hoàn, 1993).

Ở giai đoạn này, các cặp vợ chồng từ mối quan hệ cặp đôi chuyển sang mối

quan hệ gia đình bao gồm 3 người hoặc hơn. Một mặt, các cặp vợ chồng cảm thấy

hài lòng và rất vui mừng với sự xuất hiện của đứa trẻ. Tuy nhiên, ở góc độ khác, họ

phải trải qua cảm giác mệt mỏi, thiếu thời gian cho bản thân, và nhiều sự bất đồng

về vấn đề chăm sóc đứa trẻ cũng như sự phân chia việc nhà (Belsky và Pensky,

1988; Twenge, Campbell, và Foster, 2003). Do đó, mức độ hài lòng về cuộc sống

hôn nhân có thể giảm khi đứa trẻ đầu tiên ra đời và trong những năm đầu tiên cặp

vợ chồng trở thành cha mẹ.

Để tìm hiểu rõ hơn về sự ảnh hưởng của con cái đến sự HLHN của các cặp

vợ chồng, nghiên cứu tiến hành kiểm định sự khác biệt về HLHN xét theo độ tuổi

của con (con đầu lòng). Với mức ý nghĩa p<0,01 cho thấy ở cả 3 khía cạnh hài lòng

cũng như HLHN tổng thể thì trong số 162 cặp có con có độ tuổi khác nhau có sự

6,98

Trên 2 tuổi

7,72

Từ 1 đến dưới 2 tuổi

a h g n Ý

n â h n n ô h

7,76

Dưới 1 tuổi

6,99

Trên 2 tuổi

n a u q

7,83

Từ 1 đến dưới 2 tuổi

n â h n

n ô h ệ h

ố M

7,76

Dưới 1 tuổi

6,79

Trên 2 tuổi

7,53

Từ 1 đến dưới 2 tuổi

c ự c h c í t

u ự t h n à h T

7,13

c ú x m ả c à v

Dưới 1 tuổi

7,15

Trên 2 tuổi

g n ò

7,87

l i

Từ 1 đến dưới 2 tuổi

à H

n â h n n ô h

7,54

Dưới 1 tuổi

6.20 6.40 6.60 6.80 7.00 7.20 7.40 7.60 7.80 8.00

khác biệt có ý nghĩa thống kê (số liệu chi tiết thể hiện ở biểu đồ 4.5).

Biểu đồ 4.5. Tuổi của con và hài lòng hôn nhân

TRÌNH TUYẾN

Số liệu ở biểu đồ trên cho thấy trong 3 độ tuổi của con thì những cặp vợ

chồng có con ở độ tuổi từ 1 đến 2 tuổi có sự hài lòng cao nhất, đứng thứ hai là các

cặp vợ chồng có con dưới 1 tuổi và thấp nhất là những trường hợp có con trên 2

tuổi. Sở dĩ có sự phân hóa này do các cặp vợ chồng có con đầu lòng trên 2 tuổi đa

phần có con thứ hai nên những căng thẳng trong cuộc sống của họ gia tăng. Tương

tự, giai đoạn con dưới 1 tuổi là lúc cha mẹ phải đối mặt với nhiều thách thức để

thích ứng với vai trò mới là vai trò làm cha mẹ. Vì vậy, sau khi thích ứng được với

vai trò này thì sự HLHN tăng lên khi con cái của họ được 1-2 tuổi.

Nhóm tác giả M. Twenge và cộng sự (2003) cũng đưa ra 4 mô hình lí thuyết

lí giải cho sự ảnh hưởng của con cái đến sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân bao

gồm: mô hình xung đột vai trò (the role conflict model), mô hình hạn chế sự tự do

(the restriction of freedom model), mô hình giảm sự hài lòng về tình dục (the sexual

dissatisfaction model), và mô hình chi phí tài chính (the financial cost model). Bốn

mô hình lí thuyết này cũng giải thích rất rõ sự ảnh hưởng của con cái đến sự HLHN

của các cặp vợ chồng trong giai đoạn 5 năm đầu tiên chung sống. Ở giai đoạn này,

các cặp vợ chồng phải thích nghi với các vai trò mới như vai trò làm vợ, làm chồng,

con dâu, con rể, làm cha, làm mẹ. Trong cùng một lúc, họ phải thích nghi với nhiều

vai trò mới khác nhau và có những lúc các vai trò có sự mâu thuẫn. Cũng trong giai

đoạn này, từ những người độc thân tự do, họ phải phụ thuộc vào người bạn đời, vào

con cái nên sự tự do của họ cũng hạn chế hơn. Họ cũng ít dành thời gian hơn cho

đời sống tình dục do cả yếu tố về sinh lý của người vợ (trong thời gian mang bầu và

mới sinh con), cả về thời gian do phải ưu tiên chăm sóc cho con. Đặc biệt, với nhiều

cặp đôi ở giai đoạn 5 năm đầu, họ vẫn chưa có sự ổn định về tài chính nên khi có

con, họ sẽ phải tăng thêm các chi phí cho cuộc sống gia đình, điều này cũng ảnh

hưởng không nhỏ tới mối quan hệ hôn nhân.

Một người vợ chia sẻ “Giai đoạn mà em căng thẳng nhất là khi em sinh đứa

thứ 2. Khi đó, gia đình em cũng còn khó khăn về kinh tế. Anh nhà em vẫn phải đi

làm đến 10h đêm mới về. Một mình em xuay với hai đứa trẻ. Em rất mệt mỏi. Bây

giờ thì mọi thứ cũng dần đỡ rồi. Con em giờ một đứa 4 tuổi, đứa nhỏ 1 tuổi.”_ Nữ,

kết hôn 5 năm, Hoàng Mai.

TRÌNH TUYẾN

Với sự xuất hiện của đứa con đầu lòng, việc chuyển từ trạng thái một cặp

“vợ chồng son” sang một gia đình là một thay đổi lớn, đòi hỏi sự thích nghi cao của

cặp vợ chồng với tình huống mới. Đứa con ra đời có thể tạo ra căng thẳng trong hôn

nhân, do phải phục vụ những nhu cầu của nó và do người vợ người chồng thường

không còn thời gian và tâm trí dành cho nhau như trước. Nhưng đứa con cũng có

thể dẫn tới cảm giác thỏa mãn và tạo ra ý nghĩa mới và sự gắn bó cho quan hệ vợ

chồng. Điều này đặc biệt quan trọng ở người Kinh Việt Nam. (Mai Huy Bích, 2009)

4.1.2.4. Trình độ học vấn và sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Trong mẫu nghiên cứu của luận án, tỉ lệ những người vợ có trình độ học vấn

dưới cao đẳng, đại học cao hơn tỉ lệ những người chồng ở cùng trình độ học vấn

này. Nói cách khác, nhìn chung, đa phần những người chồng có học vấn cao hơn

50.0

45,9

45.0

38,8

40.0

41,3

35.0

34,0

30.0

25.0

HV chồng

20.0

HV vợ

15.0

11,5

10,2

10.0

9,7

8,6

5.0

0.0

THCS

THPT

Trên ĐH

Cao đẳng/ Đại học

người vợ (chi tiết ở sơ đồ sau).

Biểu đồ 4.6. Trình độ học vấn (HV) của vợ và chồng

Chúng tôi sử dụng phân tích One way Anova để so sánh sự khác biệt về

HLHN theo biến số trình độ học vấn của chồng và trình độ học vấn của vợ. Kết

quả cho thấy có sự tác động khác nhau giữa trình độ học vấn của chồng và vợ đến

sự HLHN.

a. Trình độ học vấn của chồng và sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Sự khác biệt về trình độ học vấn của chồng không tạo ra sự khác biệt về sự

HLHN nói chung (p>0,05). Sự khác biệt theo biến số trình độ học vấn của chồng

TRÌNH TUYẾN

chỉ thể hiện ở khía cạnh hài lòng về Thành tựu - cảm xúc tích cực và hài lòng về ý

nghĩa hôn nhân (p<0,05). Xu hướng của sự khác biệt ở hai khía cạnh này đó là:

các cuộc hôn nhân có chồng có trình độ THCS có ĐTB về Thành tựu - cảm xúc

tích cực và Ý nghĩa hôn nhân cao nhất, tiếp theo các cặp có chồng có trình độ cao

đẳng, đại học trở lên và đứng cuối cùng là sự nhóm những cặp vợ chồng có chồng

có trình độ THPT.

Sự khác biệt ở hai khía cạnh Thành tựu - cảm xúc tích cực và Ý nghĩa hôn

7,39

Trên ĐH

7,60

CĐ/ĐH

7,17

THPT

n â h n n ô h a h g n Ý

8,24

THCS

7,22

Trên ĐH

c ú x m ả c

7,41

CĐ/ĐH

c ự c h c í t

7,07

THPT

8,06

THCS

à v u ự t h n à h T

6.40

6.60

6.80

7.00

7.20

7.40

7.60

7.80

8.00

8.20

8.40

nhân được thể hiện như ở biểu đồ dưới đây:

Biểu đồ 4.7. Trình độ học vấn của ngƣời chồng và sự khác biệt

trong các khía cạnh hài lòng hôn nhân

Kết quả nghiên cứu cho thấy người chồng có trình độ học vấn THCS có

ĐTB về Thành tựu - cảm xúc tích cực và Ý nghĩa hôn nhân cao hơn khá nhiều so

với các nhóm có trình độ học vấn ở bậc khác.

b. Trình độ học vấn của vợ và sự hài lòng hôn nhân

So sánh sự khác biệt HLHN theo biến số sự khác biệt học vấn của người vợ

cho thấy yếu tố học vấn tạo ra sự khác biệt trên các khía cạnh HLHN cũng như sự

HLHN nói chung, kết quả thể hiện ở bảng sau:

TRÌNH TUYẾN

Bảng 4.7. Sự khác biệt về hài lòng hôn nhân theo biến học vấn của ngƣời vợ

THCS THPT CĐ/ĐH Trên ĐH Mức ý nghĩa Các khía cạnh ĐTB (ĐLC)

Thành tựu 7,83 7,19 7,44 6,92 F(3,209) = 2,699

và cảm xúc (0,81) (1,20) (1,23) (1,18) p = 0,047

Mối quan hệ 8,53 7,54 7,64 7,38 F(3,209) = 4,104

hôn nhân (0,52) (1,51) (1,06) (1,18) p = 0,007

8,15 7,23 7,64 7,16 F(3,209) = 4,754 Ý nghĩa hôn nhân (0,76) (0,76) (1,20) (1,18) p = 0,03

Cùng xu hướng với trình độ học vấn của người chồng, ở những cặp vợ chồng

F(3,209) = 3,458 8,31 7,49 7,81 7,35 HLHN tổng thể p = 0,017 (0,64) (1,33) (1,18) (1,08)

có vợ với trình độ học vấn THCS (mức học vấn thấp nhất) có sự hài lòng cao nhất

về đời sống hôn nhân, ngược lại trường hợp có vợ có trình độ học vấn trên đại học

(mức học vấn cao nhất) lại có sự hài lòng về hôn nhân thấp nhất.

c. Sự chênh lệch trình độ học vấn giữa chồng và vợ với sự hài lòng hôn nhân

Trong mẫu nghiên cứu gồm 209 cặp vợ chồng thì có 25,7% trường hợp

chồng có học vấn thấp hơn vợ, 40,3% trường hợp trình độ học vấn hai người bằng

nhau và 34,0% cặp có chồng cao hơn vợ về trình độ học vấn. So sánh sự khác biệt

về HLHN theo biến số chênh lệch về học vấn giữa chồng và vợ, kết quả cho thấy

không có sự khác biệt có ý nhĩa thống kê về sự HLHN theo biến số này (p>0,05).

Như vậy, có thể khẳng định sự chênh lệch về trình độ học vấn giữa hai vợ chồng

không tạo ra sự khác biệt về sự HLHN. Kết quả này cũng tương đồng với một số

nghiên cứu khác cho thấy rằng không có sự khác biệt về HLHN giữa các nhóm học

vấn khác nhau (Dương Thị Thu Hương và Hoàng Bá Thịnh, 2013; Bộ Văn hóa Thể

thao và Du lịch và cơ quan khác, 2008).

4.1.2.5. Tuổi tác và sự hài lòng hôn nhân

Để xem xét sự khác biệt về HLHN theo biến số tuổi tác, chúng tôi chia mẫu

nghiên cứu thành 3 nhóm tuổi bằng cách chia đều phân bố tỉ lệ phần trăm (khoảng

33% mỗi nhóm). Sự phân bố của ba nhóm tuổi thể hiện ở bảng sau:

100

TRÌNH TUYẾN

Bảng 4.8. Phân bố nhóm tuổi của các cặp vợ chồng

Tuổi trung Nhóm trẻ Nhóm trung Nhóm lớn Tuổi bình tuổi bình tuổi

Tuổi của chồng 31.1 tuổi < 28 tuổi 28 đến < 33 tuổi 33 - 45 tuổi

Tuổi của vợ 27.2 tuổi < 24 tuổi 24-28 tuổi 28- 43 tuổi

a. Tuổi của chồng và sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Kết quả so sánh theo biến số tuổi của chồng bằng phép so sánh One way

Anova cho thấy có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về sự HLHN, ở hai khía cạnh

Thành tựu - cảm xúc tích cực và Ý nghĩa hôn nhân, có sự khác biệt giữa các cặp đôi

có người chồng ở độ tuổi khác nhau (p<0,01), riêng ở khía cạnh hài lòng về mối

quan hệ hôn nhân thì sự khác biệt này không có ý nghĩa thống kê (p>0,05).

9,36 8,95

10.00 9.00 8.00 7.00 6.00 5.00 4.00 3.00 2.00 1.00 0.00

Nhóm tuổi trẻ

Nhóm lớn tuổi

Nhóm tuổi trẻ

Nhóm lớn tuổi

Nhóm tuổi trung bình

Thành tựu và cảm xúc tích cực

Ý nghĩa hôn nhân

7,48 7,39 7,31 7,13

Biểu đồ 4.8. Sự khác biệt về hài lòng hôn nhân theo nhóm tuổi ngƣời chồng

Quan sát biểu đồ trên ta thấy ở các khía cạnh của HLHN hay HLHN nói

chung thì nhóm những cặp vợ chồng có chồng thuộc nhóm đàn ông trẻ tuổi nhất

trong mẫu (dưới 28 tuổi) có mức độ hài lòng cao nhất, ở cả 3 lĩnh vực ĐTB đều ở

mức 9 trong phân vị 10 của thang đo. Nhóm cặp đôi có chồng nhiều tuổi nhất (33-

35 tuổi) trong mẫu thì có sự HLHN thấp thứ hai và nhóm cặp đôi có chồng ở độ

tuổi trung bình trong mẫu (28-35 tuổi) có sự HLHN thấp nhất trong 3 nhóm tuổi của

người chồng, ĐTB ở khoảng phân vị 7 trong thang phân vị 10.

101

TRÌNH TUYẾN

b. Tuổi của vợ và sự hài lòng hôn nhân

Phép so sánh One way anova cho thấy biến số tuổi của vợ tạo ra sự khác biệt

trên tất cả các khía cạnh của sự HLHN cũng như sự HLHN tổng thể của vợ chồng

nói chung trong 5 năm đầu chung sống (p<0,05). Cụ thể, mức độ hài lòng thể hiện ở

7,40

Nhóm lớn tuổi

g n ò

8,09

l i

Nhóm tuổi trung bình

à H

n â h n n ô h

7,68

Nhóm tuổi trẻ

7,25

Nhóm lớn tuổi

7,86

Nhóm tuổi trung bình

n â h n

7,42

Nhóm tuổi trẻ

n ô h a h g n Ý

7,37

Nhóm lớn tuổi

n a u q

7,94

Nhóm tuổi trung bình

n â h n

n ô h ệ h

ố M

7,79

Nhóm tuổi trẻ

7,02

Nhóm lớn tuổi

7,72

Nhóm tuổi trung bình

c ự c h c í t

u ự t h n à h T

c ú x m ả c à v

7,34

Nhóm tuổi trẻ

6.40

6.60

6.80

7.00

7.20

7.40

7.60

7.80

8.00

8.20

bảng số liệu sau:

Biểu đồ 4.9. Sự khác biệt về hài lòng hôn nhân theo biến số nhóm tuổi

của ngƣời vợ

Số liệu cho thấy những cặp vợ chồng có vợ ở nhóm tuổi trung bình (24-28

tuổi) trong mẫu nghiên cứu có mức hài lòng cao nhất ở tất cả các khía cạnh cũng

như sự hài lòng nói chung, ĐTB thuộc mức 8 trong 10 phân vị. Còn lại, nhóm các

cặp vợ chồng có vợ ở nhóm tuổi trẻ nhất (dưới 24 tuổi) so với toàn mẫu có sự hài

lòng cao hơn nhóm các cặp vợ chồng có vợ ở độ tuổi lớn nhất (28-43 tuổi) trong

mẫu nghiên cứu.

Như vậy, xét về độ tuổi của cả hai vợ chồng thì có thể thấy những cặp đôi ở

nhóm độ tuổi lớn nhất trong toàn mẫu đều có mức độ hài lòng thấp hơn so với cặp

đôi có độ tuổi trẻ hơn.

102

TRÌNH TUYẾN

c. Sự chênh lệch tuổi giữa vợ và chồng với sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân

Trong số những cặp vợ chồng được hỏi thì có 2,7% trường hợp chồng kém

tuổi vợ, 11,8% hai vợ chồng bằng tuổi và 85,6% cặp có chồng hơn tuổi vợ (trong

đó: chồng hơn vợ dưới 5 tuổi chiếm 67.4%, chồng hơn vợ trên 5 tuổi chiếm 18%).

Kiểm định sự khác biệt giữa ba nhóm khách thể này bằng phép so sánh One way

Anova, chúng tôi nhận thấy chỉ có sự hài lòng về ý nghĩa hôn nhân có sự khác biệt

có ý nghĩa thống kê theo biến số nhóm tuổi (p=0,005) (mức độ khác biệt thể hiện

ở biểu đồ sau). Còn lại, các khía cạnh khác và sự HLHN nói chung có mức ý

8.65

9.00

8.50

7.77

7.57

7.63

8.00

7.50

7.00

Chồng kém vợ

Chồng bằng vợ

Chồng hơn vợ 1-5 tuổi

Chồng hơn vợ trên 5 tuổi

nghĩa p>0,05.

Biểu đồ 4.10. Sự chênh lệch tuổi giữa các cặp vợ chồng và sự hài lòng hôn nhân

Kết quả nghiên cứu ở biểu đồ trên là một trong những điểm đáng chú ý của

luận án khi phát hiện ra rằng những cặp vợ chồng có chồng kém tuổi vợ đánh giá

cao về ý nghĩa của hôn nhân (ĐTB nằm trong khoảng phân vị 9). Đứng thứ hai là

những cặp vợ chồng có sự chênh lệch độ tuổi cao nhất so với toàn mẫu (chồng hơn

vợ trên 5 tuổi). Nhóm cặp vợ chồng có tuổi bằng nhau có mức độ hài lòng về ý

nghĩa hôn nhân ở mức thấp nhất.

Lí giải cho kết quả này với những chia sẻ của các cặp vợ chồng, rất thú vị là

chính sự chín chắn của những người vợ hơn tuổi chồng là yếu tố hài hòa sự khác

biệt trong quan hệ hôn nhân. “Ban đầu gia đình mình cấm đoán vì nghĩ rằng vợ

103

TRÌNH TUYẾN

mình già hơn. Bố mẹ mình cũng sợ sau này vợ già hơn chồng gia đình sẽ không

hạnh phúc. Nhưng thực tế chúng mình lại rất hiểu nhau. Cô ấy chín chắn và năng

động, rất tự chủ và không hay giận hờn vô cớ. Có lẽ vì thế mà chúng mình ít khi cãi

vã nhau vì những chuyện nhỏ nhặt”_ Chồng, kết hôn 3 năm, Hoàng Mai.

Hay một người vợ chia sẻ “Tôi hơn tuổi chồng nhưng chúng tôi không có

vấn đề gì lớn lắm. Gần như chúng tôi quên mất tuổi của mình. Anh ấy vẫn là người

hiểu tôi và chia sẻ với tôi công việc hàng ngày. ”

Theo quan niệm thông thường của nhiều người Việt Nam, chồng phải hơn vợ

thì mới đúng theo lẽ thường. Chồng là người gánh vác trách nhiệm trong gia đình,

là trụ cột của gia đình nên cần sự chín chắn, chững chạc. Do đó, khi người chồng

hơn người vợ về tuổi, người ta tin rằng sẽ giúp cho gia đình hạnh phúc. Tuy nhiên,

chúng tôi nhận thấy rằng khi người vợ nhiều tuổi, sự chín chắn của người vợ cũng

đóng góp vào việc xây dựng hạnh phúc hôn nhân.

4.1.2.6. Thu nhập và sự hài lòng hôn nhân

Số liệu thống kê cho thấy thu nhập của 209 cặp vợ chồng phân bố như sau:

Bảng 4.9. Phân bố mức thu nhập của các cặp vợ chồng

Mức thu Mức thu nhập Mức thu Thu nhập Điểm trung vị nhập thấp trung bình nhập cao

Chồng 8 triệu < 6 triệu 6-10 triệu >10 triệu

Vợ 5 triệu <4 triệu 4-6 triệu >6 triệu

Cả hai 13.5 triệu <11 triệu 11-17 triệu >17 triệu

Do mức độ phân tán về thu nhập giữa các khách thể là rất lớn, độ lệch chuẩn

về thu nhập cao hơn điểm trung bình nên chúng tôi lấy điểm trung vị để mô tả giá

trị trung bình của thu nhập của các cặp đôi. Khi phân chia khách thể thành 3 nhóm

theo biến số thu nhập, ta có 3 nhóm khách thể được phân bố theo bảng trên.

a. Thu nhập của chồng và sự hài lòng hôn nhân

Đánh giá sự khác biệt của thu nhập từ người chồng và sự HLHN, kết quả cho

thấy, sự khác biệt về thu nhập của người chồng sự tạo sự khác biệt về sự hài lòng ở

104

TRÌNH TUYẾN

khía cạnh Thành tựu - cảm xúc tích cực (p = 0,04), còn các mặt khác cũng như sự

HLHN nói chung không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). Sự khác

biệt về sự hài lòng ở khía cạnh Thành tựu - cảm xúc tích cực theo biến mức thu

7,29

Nhóm thu nhập cao

7,79

Nhóm thu nhập trung bình

7,86

Nhóm thu nhập thấp

7.00

7.20

7.40

7.60

7.80

8.00

nhập của chồng thể hiện ở biểu đồ sau:

Biểu đồ 4.11. Sự khác biệt về thành tựu-cảm xúc tích cực theo biến số thu nhập

của ngƣời chồng

Số liệu ở biểu đồ trên cho thấy, cặp đôi có nhóm thu nhập thấp có sự hài lòng

về Thành tựu - cảm xúc tích cực ở mức cao nhất, tiếp theo là nhóm cặp đôi chồng

có mức thu nhập trung bình. Đáng ngạc nhiên là nhóm cặp đôi có chồng có thu

nhập cao nhất trong nhóm thì có điểm hài lòng ở khía cạnh này thấp nhất. Có thể,

do sự HLHN là cảm nhận chủ quan của mỗi người, và theo thuyết kì vọng thì sự

HLHN phụ thuộc vào mức độ kì vọng và mức độ đáp ứng mong đợi về cuộc sống

hôn nhân của người đó. Do vậy, có thể những người có thu nhập cao cũng có sự kì

vọng cao về cả thu nhập đến các khía cạnh khác trong cuộc sống nói chung.

b. Thu nhập của vợ và sự hài lòng hôn nhân

Kết quả kiểm định mức thu nhập của vợ với sự HLHN qua phép so sánh One

way Anova cho thấy: chỉ ở khía cạnh hài lòng về mối quan hệ mới có sự khác biệt

theo biến số thu nhập của vợ (p=0,03). Sự khác biệt mức độ hài lòng về mối quan

hệ theo biến số này thể hiện ở biểu đồ sau:

105

TRÌNH TUYẾN

Nhóm thu nhập cao

7,29

Nhóm thu nhập trung bình

7,79

Nhóm thu nhập thấp

7.00

7.20

7.40

7.60

7.80

8.00

7,86

Số liệu trên cho thấy, những cặp đôi có vợ thuộc nhóm thu nhập thấp so với

Biểu đồ 4.12. Sự khác biệt về mối quan hệ tích cực theo biến số thu nhập của vợ

toàn mẫu thì có mức hài lòng về mối quan hệ cao nhất. Ngược lại, cặp đôi có người

vợ thuộc nhóm thu nhập cao nhất trong nhóm khách thể nghiên cứu thì lại có sự hài

lòng về mối quan hệ thấp nhất.

c. Tổng thu nhập và sự chênh lệch về thu nhập giữa vợ và chồng với sự hài lòng

hôn nhân

Khi đánh giá sự khác biệt về HLHN theo biến số tổng thu nhập của hai vợ

chồng thì kết quả cho thấy không có sự khác biệt nào có ý nghĩa thống kê (phép so

sánh One way Anova p>0,05).

Trong 209 cặp đôi được hỏi, có 15 trường hợp chồng thu nhập thấp hơn vợ,

32 trường hợp chồng thu nhập bằng vợ và 9 trường hợp chồng thu nhập cao hơn vợ

(73 trường hợp không tiết lộ thông tin thu nhập). Kết quả kiểm định sự khác biệt

của 3 nhóm khách thể này cho thấy không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về

HLHN nói chung cũng như ở ba khía cạnh của HLHN.

Chúng tôi xét các yếu tố khác có liên quan đến yếu tố thu nhập và thấy

rằng các cặp đôi ở nhóm thu nhập thấp thì chỉ có 2 cặp vợ chồng có người vợ thu

nhập cao hơn người chồng. Còn lại, 57 cặp (chiếm 96,6%) có thu nhập vợ và

chồng ngang nhau hoặc chồng thu nhập hơn vợ. Còn ở những người chồng thuộc

nhóm thu nhập cao thì có tới 9 cặp ở đó người vợ có thu nhập cao hơn người

106

TRÌNH TUYẾN

chồng. Phải chăng theo quan niệm truyền thống, người chồng phải hơn vợ về tài

chính vẫn còn ảnh hưởng đến cảm nhận hài lòng của chính người chồng trong

cuộc sống hôn nhân.

Chúng tôi cũng xem xét mức độ tương quan của các yếu tố tài chính trong

cuộc sống hôn nhân bao gồm mức độ hòa hợp trong chi tiêu tài chính, sự hài lòng

về ứng xử với người bạn đời trong chi tiêu tài chính và mức độ đáp ứng mong đợi

về thu nhập của người bạn đời với sự HLHN. Kết quả cho thấy hai yếu tố có tương

quan mạnh hơn đến sự hài lòng hôn nhân của người chồng là sự hài lòng về ứng xử

của người bạn đời trong chi tiêu tài chính (hệ số tương quan Pearson r = 0,7) và

mức độ hòa hợp trong chi tiêu tài chính (hệ số tương quan Pearson r = 0,67), yếu tố

đáp ứng mong đợi về thu nhập của người bạn đời có tương quan rất thấp với sự

HLHN (hệ số tương quan Pearson r = 0,19). Kết quả mối tương quan của các yếu tố

trên với sự HLHN của người vợ cũng có xu hướng tương tự như người chồng.

Khi khoảng cách thu nhập giữa chồng và vợ càng nhỏ thì phân công lao động

nội trợ giữa vợ và chồng càng bình đẳng (Blair và Lighter 1991; Kamo 1994;

Shelton và John, 1993; Vũ Tuấn Huy, 2015). Chính quan niệm này xuất phát từ thu

nhập của người phụ nữ ảnh hưởng tới mối quan hệ giữa vợ và chồng trong gia đình

mà trực tiếp ở đây là quyền ra quyết định - yếu tố tham gia đóng góp vào sự hài

lòng hôn nhân.

Như vậy có thể thấy trong nhóm khách thể nghiên cứu của luận án, thu nhập

là một yếu tố có ảnh hưởng tới sự HLHN và có sự ảnh hưởng khác nhau ở người

chồng và người vợ. Với người chồng, thu nhập ảnh hưởng tới cảm nhận về Thành

tựu và cảm xúc trong cuộc sống hôn nhân, trong khi đó, đối với người vợ, thu nhập

lại có ảnh hưởng tới cảm nhận về mối quan hệ hôn nhân.

4.1.2.7. Hoàn cảnh nhà ở, chung sống và sự hài lòng hôn nhân

a. Hoàn cảnh nhà ở và sự hài lòng hôn nhân

Bằng so sánh One way anova nghiên cứu phát hiện ra rằng điều kiện về nhà

ở có tác động đến tất cả các khía cạnh HLHN cũng như sự HLHN nói chung của

các cặp đôi trong 5 năm đầu chung sống (p<0,01). Kết quả chi tiết được trình bày ở

biểu đồ sau:

107

TRÌNH TUYẾN

7,27

Không ổn định

8,38

Đi thuê nhà

n ô h g n ò

n â h n

7,44

l i

Ở nhờ nhà người khác

à H

7,51

Nhà riêng hai vợ chồng

6,52

Không ổn định

8,01

Đi thuê nhà

n â h n

7,33

Ở nhờ nhà người khác

n ô h a h g n Ý

7,30

Nhà riêng hai vợ chồng

6,81

Không ổn định

8,31

Đi thuê nhà

ệ h n a u q

7,22

Ở nhờ nhà người khác

n â h n n ô h

ố M

7,51

Nhà riêng hai vợ chồng

6,55

Không ổn định

8,06

Đi thuê nhà

c ự c

7,03

Ở nhờ nhà người khác

h c í t c ú x m ả c

à v u ự t h n à h T

7,04

Nhà riêng hai vợ chồng

0.00 1.00 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00 7.00 8.00 9.00

Biểu đồ 4.13. Sự khác biệt về hài lòng hôn nhân của các cặp vợ chồng

theo biến hoàn cảnh nhà ở

Trong 4 nhóm khách thể khác biệt về điều kiện nhà ở thì nhóm những cặp vợ

chồng đi thuê nhà lại có mức HLHN cao nhất trên tất cả các khía cạnh. Đứng thứ

hai là những cặp vợ chồng có nhà riêng, tiếp theo là những cặp đôi đi ở nhờ nhà

người khác (bố mẹ chồng/vợ/người thân,…). Nhóm có mức độ hài lòng đứng ở vị

trí cuối cùng là nhóm không có nhà ở ổn định.

b. Hoàn cảnh chung sống và sự hài lòng hôn nhân

Xem xét ảnh hưởng của hoàn cảnh chung sống với sự HLHN cho thấy:

không có sự khác biệt về sự HLHN nói chung và hai yếu tố Thành tựu - cảm xúc

tích cực, Mối quan hệ hôn nhân theo biến số hoàn cảnh chung sống. Trong khi đó,

yếu tố Ý nghĩa hôn nhân có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê, p=0,02. Trong đó,

mức độ hài lòng cao nhất là những cặp vợ chồng sống riêng, thứ hai là những cặp

vơ chồng sống với nhà chồng và thấp nhất là những cặp vợ chồng sống với nhà vợ.

108

TRÌNH TUYẾN

7,74

7,30

7.80 7.70 7.60 7.50 7.40 7.30 7.20 7.10 7.00 6.90 6.80

Ở riêng hai vợ chồng

Sống chung với bố mẹ chồng

Sống chung với bố mẹ vợ

7,17

Biểu đồ 4.14. Sự khác biệt về cảm nhận ý nghĩa hôn nhân theo biến số

hoàn cảnh chung sống

Trong mẫu nghiên cứu này, chúng tôi nhận định rằng đa số các cặp vợ chồng

khá hài lòng về cuộc sống hôn nhân nên hoàn cảnh chung sống không phải là yếu tố

có tác động nhiều. Có thể, với những cặp vợ chồng ít hài lòng về cuộc sống hôn

nhân, hoàn cảnh chung sống có thể có những tác động có ý nghĩa.

Sống chung với gia đình chồng có ảnh hưởng tới sự hài lòng hôn nhân (Lê

Nguyễn Đoan Khôi, Nguyễn Văn Nhiều Em, Nguyễn Thị Bảo Ngọc, 2012). Gia

đình ba thế hệ khó tránh khỏi mâu thuẫn, xung đột do sự khác biệt, thậm chí là trái

ngược nhau về nhu cầu, nhận thức, hành vi sinh hoạt của các thành viên (Nguyễn

Hữu Minh, 2013).