Luận án tiến sĩ Y tế công cộng: Thực trạng và hiệu quả can thiệp nâng cao kiến thức và thực hành phòng bệnh Ung thư cổ tử cung của phụ nữ tỉnh Bình Định

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

VIỆN VỆ SINH DỊCH TỄ TRUNG ƯƠNG

-----------------*-----------------

NGUYỄN THỊ NHƯ TÚ

THỰC TRẠNG VÀ HIỆU QUẢ CAN THIỆP NÂNG CAO KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH PHÒNG BỆNH UNG THƯ CỔ TỬ CUNG CỦA PHỤ NỮ TỈNH BÌNH ĐỊNH

LUẬN ÁN TIẾN SỸ Y TẾ CÔNG CỘNG

HÀ NỘI - 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

VIỆN VỆ SINH DỊCH TỄ TRUNG ƯƠNG

-----------------*-----------------

NGUYỄN THỊ NHƯ TÚ

THỰC TRẠNG VÀ HIỆU QUẢ CAN THIỆP NÂNG CAO KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH PHÒNG BỆNH UNG THƯ CỔ TỬ CUNG CỦA PHỤ NỮ TỈNH BÌNH ĐỊNH

Chuyên ngành: Y TẾ CÔNG CỘNG

Mã số: 62 72 03 01

LUẬN ÁN TIẾN SỸ Y TẾ CÔNG CỘNG

Người hướng dẫn khoa học:

1. PGS.TS. Phan Trọng Lân 2. PGS.TS. Ngô Văn Toàn

HÀ NỘI - 2019

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi và nhóm nghiên cứu đã

thực hiện tại tỉnh Bình Định giai đoạn 2017-2018.

Các số liệu và kết quả trình bày trong luận án là trung thực và chưa được công bố

trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác.

Tác giả luận án

Nguyễn Thị Như Tú

iii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban Giám đốc, Phòng Đào tạo Sau đại

học, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương luôn tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình

học tập và hoàn thành luận án.

Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Phan Trọng Lân và

PGS.TS Ngô Văn Toàn, những người thầy có nhiều kiến thức, kinh nghiệm đã tận tình

giảng dạy và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập, thực hiện đề tài cũng như hoàn

thành luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc Trung tâm Y tế huyện Vân Canh và

Vĩnh Thạnh đã phối hợp tổ chức điều tra, thu thập số liệu của đề tài một cách chính xác

và khoa học. Đặc biệt là Đội Bảo vệ sức khỏe bà mẹ trẻ em và Kế hoạch hóa gia đình

huyện Vân Canh và Trạm Y tế, UBND và các tổ chức Đoàn thể của xã Canh Hòa đã

phối hợp triển khai các hoạt động can thiệp trong suốt một năm qua để đề tài có thể triển

khai và hoàn thành đảm bảo đúng tiến độ.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Sở Y tế Bình Định, Phòng Nghiệp vụ Y

và các đồng nghiệp đã tạo điều kiện, quan tâm và động viên tôi hoàn thành luận án này.

Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn chồng, con, cháu, anh chị em, bạn bè và

những người thân trong gia đình đã hết lòng ủng hộ, động viên tôi trong suốt quá trình

học tập và là động lực giúp tôi vượt qua những khó khăn để đạt được kết quả khoá học

và hoàn thành luận án./.

Hà nội, ngày 01 tháng 3 năm 2019

Nghiên cứu sinh

Nguyễn Thị Như Tú

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa ................................................................................................................ i

Lời cam đoan ................................................................................................................. ii

Lời cảm ơn .................................................................................................................... iii

Mục lục .......................................................................................................................... iv

Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt ......................................................................... x

Danh mục các bảng ....................................................................................................... xii

Danh mục các hình vẽ, đồ thị ........................................................................................ xv

ĐẶT VẤN ĐỀ .............................................................................................................. 1

CHƯƠNG 1 - TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................... 3

1.1. Dịch tễ học ung thư cổ tử cung .............................................................................. 3

1.1.1. Khái niệm ung thư cổ tử cung và sự phát triển của ung thư cổ tử cung ............. 3

1.1.2. Gánh nặng ung thư cổ tử cung ............................................................................ 4

1.1.2.1. Trên thế giới ..................................................................................................... 4

1.1.2.2. Tại Việt Nam .................................................................................................... 5

1.1.3. Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ gây ung thư cổ tử cung ............................. 6

1.1.3.1 Vi rút gây u nhú ở người: Căn nguyên của ung thư cổ tử cung ........................ 6

1.1.3.2 Các yếu tố nguy cơ của ung thư cổ tử cung ...................................................... 7

1.2. Chương trình dự phòng và kiểm soát ung thư cổ tử cung ...................................... 11

1.2.1. Các phương pháp dự phòng và kiểm soát UTCTC ............................................. 11

1.2.2. Các phương pháp sàng lọc, phát hiện sớm ung thư cổ tử cung .......................... 11

1.3. Thực trạng kiến thức và thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ ............ 13

1.3.1. Thực trạng kiến thức phòng ung thư cổ tử cung ................................................. 13

1.3.1.1. Kiến thức chung về ung thư cổ tử cung ........................................................... 13

1.3.1.2. Kiến thức về sàng lọc phát hiện sớm ung thư cổ tử cung ................................ 17

1.3.1.3. Kiến thức về nhiễm vi rút HPV và tiêm vắc xin phòng ung thư cổ tử cung .... 20

1.3.2. Thực trạng thực hành phòng chống ung thư cổ tử cung ..................................... 23

1.3.2.1. Thực hành sàng lọc phát hiện sớm ung thư cổ tử cung .................................... . 23

1.3.2.2. Thực hành tiêm vắc xin HPV phòng ngừa ung thư cổ tử cung ........................ 24

1.3.2.3. Thực hành tình dục an toàn để phòng tránh ung thư cổ tử cung ...................... 25

1.3.3. Nhóm yếu tố liên quan đến kiến thức, thực hành phòng ung thư cổ tử cung ..... 26

1.3.3.1. Nhóm yếu tố cá nhân........................................................................................ 26

1.3.3.2 Nhóm yếu tố liên quan đến cộng đồng ............................................................. 28

1.3.3.3. Nhóm yếu tố liên quan đến hệ thống y tế ........................................................ 29

1.4. Chương trình can thiệp dự phòng và kiểm soát ung thư cổ tử cung ...................... 31

1.4.1. Mô hình niềm tin sức khỏe .................................................................................. 31

1.4.1.1. Lý thuyết về mô hình niềm tin sức khỏe .......................................................... 31

1.4.1.2. Áp dụng mô hình niềm tin sức khỏe vào các dịch vụ phòng UTCTC ............. 32

1.4.2. Biện pháp và hiệu quả can thiệp dự phòng, kiểm soát ung thư cổ tử cung ........ 33

1.4.2.1. Biện pháp và hiệu quả can thiệp để tăng tỷ lệ tham dự sàng lọc của phụ nữ .. 33

1.4.2.2. Biện pháp và hiệu quả can thiệp để tăng tỷ lệ tiêm vắc xin HPV .................... 35

CHƯƠNG 2 - ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................... 38

2.1. Nghiên cứu mô tả cắt ngang ................................................................................... 38

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu.......................................................................................... 38

2.1.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ....................................................................... 38

2.1.2.1 Thời gian ........................................................................................................... 38

2.1.2.2. Địa điểm ........................................................................................................... 38

2.1.3. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 40

2.1.3.1. Thiết kế nghiên cứu .......................................................................................... 40

2.1.3.2 Cỡ mẫu nghiên cứu ........................................................................................... 40

2.1.3.3. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu ................................................................. 40

2.1.3.4. Nội dung nghiên cứu ........................................................................................ 41

2.1.3.5. Kỹ thuật thu thập thông tin và bộ công cụ thu thập dùng trong nghiên cứu .... 42

2.1.3.6. Tổ chức và quá trình thực hiện điều tra ........................................................... 42

2.1.3.7. Quy ước điểm số, cách tính điểm và phân loại kiến thức ................................ 44

2.2. Nghiên cứu can thiệp.............................................................................................. 45

2.2.1. Đối tượng nghiên cứu......................................................................................... 45

2.2.1.1. Đối tượng nghiên cứu phía sử dụng dịch vụ y tế ............................................ 45

2.2.1.2. Đối tượng nghiên cứu bên cung cấp dịch vụ y tế............................................ 45

2.2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ....................................................................... 45

2.2.2.1. Thời gian nghiên cứu ....................................................................................... 45

2.2.2.2. Địa điểm nghiên cứu ........................................................................................ 45

2.2.3. Thiết kế nghiên cứu ............................................................................................. 46

2.2.4. Cỡ mẫu ............................................................................................................... 47

2.2.4.1. Cỡ mẫu cho nghiên cứu định lượng ................................................................. 47

2.2.4.2. Cỡ mẫu nghiên cứu định đính .......................................................................... 47

2.2.5. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu .................................................................... 47

2.2.5.1. Chọn mẫu nghiên cứu định lượng .................................................................... 47

2.2.5.2. Chọn mẫu nghiên cứu định tính ....................................................................... 48

2.2.6. Hoạt động can thiệp tại xã Canh Hòa ................................................................. 48

2.2.6.1. Cơ sở xây dựng nội dung Mô hình nghiên cứu can thiệp tại Canh Hòa .......... 48

2.2.6.2. Những hoạt động can thiệp đã triển khai tại xã Canh Hòa .............................. 50

2.2.7. Điều tra trước và sau can thiệp............................................................................ 57

2.2.8. Biến số và chỉ số đánh giá hiệu quả can thiệp .................................................... 57

2.2.9. Cách đánh giá hiệu quả can thiệp ....................................................................... 57

2.3. Sai số và các biện pháp khống chế sai số ............................................................... 58

2.4. Phương pháp quản lý, xử lý và phân tích số liệu ................................................... 59

2.5. Đạo đức của nghiên cứu ......................................................................................... 59

vii

CHƯƠNG 3 - KẾT QUẢ ............................................................................................ 60

3.1. Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành phòng ung

thư cổ tử cung của phụ nữ 15 - 49 tại tỉnh Bình Định năm 2017................................. 60

3.1.1. Thực trạng kiến thức và thực hành phòng ung thư cổ tử cung .......................... 60

3.1.1.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu ....................................................... 60

3.1.1.2. Kiến thức của phụ nữ (15-49) tuổi về ung thư cổ tử cung ............................... 62

3.1.1.3. Thực hành của phụ nữ (15-49) tuổi về phòng ngừa ung thư cổ tử cung .......... 67

3.1.1.4. Tiếp cận thông tin và nguồn cung cấp thông tin về ung thư cổ tử cung .......... 67

3.2. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành phòng ung thư cổ tử cung

của phụ nữ 15 - 49 tại tỉnh Bình Định năm 2017 .......................................................... 69

3.2.1. Mối liên quan giữa một số yếu tố và kiến thức của phụ nữ (15-49) tuổi về

phòng ung thư cổ tử cung ............................................................................................. 69

3.2.2. Mối liên quan giữa một số yếu tố và thực hành về phòng ngừa ung thư cổ tử

cung của phụ nữ (15-49) tuổi ........................................................................................ 75

3.2. Hiệu quả sau một năm can thiệp nâng cao kiến thức, thực hành dự phòng và

kiểm soát ung thư cổ tử cung ở phụ nữ 15 – 49 tuổi bằng truyền thông và cải thiện

cung cấp dịch vụ tại một xã miền núi tỉnh Bình Định .................................................. 80

3.2.1. Mô tả đặc điểm của mẫu nghiên cứu .................................................................. 80

3.2.2. Kiến thức và thực hành của phụ nữ trong độ tuổi (15-49 tuổi) về dự phòng

và kiểm soát ung thư cổ tử cung sau một năm triển khai hoạt động can thiệp ............. 83

3.2.2.1. Kiến thức của phụ nữ về ung thư cổ tử cung ................................................... 83

3.2.2.2. Thực hành của phụ nữ về phòng ngừa ung thư cổ tử cung .............................. 92

CHƯƠNG 4 - BÀN LUẬN ......................................................................................... 97

4.1. Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành phòng ung

thư cổ tử cung của phụ nữ 15 - 49 tại tỉnh Bình Định năm 2017.................................. 97

4.1.1. Thưc trạng kiến thức phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 – 49 tuổi tại

tỉnh Bình Định ............................................................................................................... 97

viii

4.1.1.1. Thực trạng kiến thức về ung thư cổ tử cung, nhiễm HPV và tiêm vắc xin

HPV phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 – 49 tuổi tại tỉnh Bình Định ............... 97

4.1.1.2. Thực trạng kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV phòng ung thư

cổ tử cung của phụ nữ 15 – 49 tuổi tại tỉnh Bình Định ................................................. 101

4.1.2. Thực trạng thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 – 49 tuổi tại

tỉnh Bình Định ............................................................................................................... 104

4.1.2.1. Thực trạng khám sàng lọc phát hiện sớm ung thư cổ tử cung của phụ nữ

15– 49 tuổi tại tỉnh Bình Định....................................................................................... 104

4.1.2.2. Thực trạng tiêm vắc xin HPV phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 –

49 tuổi tại tỉnh Bình Định .............................................................................................. 108

4.1.2.3. Thực trạng kiến thức và thực hành của phụ nữ 15 – 49 tuổi tại tỉnh Bình

Định về các hành vi làm tăng nguy cơ ung thư cổ tử cung ........................................... 112

4.1.3. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành phòng bệnh ung thư cổ

tử cung ở phụ nữ tỉnh Bình Định .................................................................................. . 114

4.2.1. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ

(15-49) tuổi tại tỉnh Bình Định...................................................................................... 114

4.1.3.2. Một số yếu tố liên quan đến thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ

nữ (15-49) tuổi tại tỉnh Bình Định ................................................................................ 116

4.2. Hiệu quả của Chương trình truyền thông và sàng lọc phát hiện sớm ung thư cổ

tử cung bằng VIA dựa vào y tế xã ................................................................................ 119

4.2.1. Tính phù hợp của Chương trình can thiệp trên cơ sở dữ liệu thu được từ kết

quả nghiên cứu ngang và điều tra ban đầu trước can thiệp tại xã Canh Hòa ................ 119

4.2.2. Các hoạt động đã triển khai trong Chương trình can thiệp tại xã Canh Hòa ...... 121

4.2.3. Hiệu quả của Chương trình đối với việc nâng cao hiểu biết về ung thư cổ tử

cung của phụ nữ tại xã Canh Hòa ................................................................................. 124

4.2.3.1. Hiệu quả của Chương trình đối với việc nâng cao hiểu biết về ung thư cổ

tử cung của phụ nữ tại xã Canh Hòa ............................................................................. 124

4.2.3.2. Hiệu quả của Chương trình đối với việc nâng cao khả năng cung cấp dịch

vụ sàng lọc UTCTC bằng test VIA ............................................................................... 125

4.2.3.3. Hiệu quả của Chương trình đối với việc nâng cao kiến thức và thực hành

tiêm vắc xin HPV của phụ nữ (15-49) tuổi tỉnh Bình Định .......................................... 127

4.2.4. Tính mới và tính bền vững của Chương trình can thiệp tại xã Canh Hòa .......... 130

4.2.5. Khả năng nhân rộng và yêu cầu đảm bảo cho nhân rộng Chương trình ............. 132

4.2.6. Những khó khăn khi triển khai thực hiện nghiên cứu ......................................... 133

4.2.7. Hạn chế của nghiên cứu và cách khắc phục ........................................................ 134

KẾT LUẬN .................................................................................................................. 135

KHUYẾN NGHỊ .......................................................................................................... 136

DANH SÁCH CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Acid Deoxyribonucleic ADN

Age Standard Rate (Tỷ lệ chuẩn theo tuổi) ASR

Bộ phận sinh dục BPSD

BVBMTE Bảo vệ bà mẹ trẻ em

KHHGĐ Kế hoạch hóa gia đình

CBYT Cán bộ y tế

CSSKSS Chăm sóc sức khỏe sinh sản

Cổ tử cung CTC

Hộ gia đình HGĐ

Human Papilloma Virus (vi rút sinh u nhú ở người) HPV

Hiệu quả can thiệp HQCT

Herpes Simplex Virus typ 2 HSV-2

Ung thư cổ tử cung xâm lấn ICC

Khám sàng lọc KSL

Nhóm chứng NC

Nhóm can thiệp NCT

Pap Smear (Xét nghiệm tế bào học) Pap

Phụ nữ PN

Phỏng vấn sâu PVS

QHTD Quan hệ tình dục

Sau can thiệp SCT

Số lượng SL

STD

Sexually Transmitted Disease (Bệnh lây truyền qua đường tình dục) Trước can thiệp TCT

TCYTTG World Health Organization (Tổ chức Y tế thế giới)

TLN Thảo luận nhóm

TTYT Trung tâm Y tế

TYT Trạm Y tế

UTCTC Ung thư cổ tử cung

Visual Inspection with Acetic acid (Quan sát cổ tử cung với axit VIA axetic)

xii

xiii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 3.1.

Phân bố một số đặc điểm dân số học của phụ nữ 15-49 tuổi ..............................

Bảng 3.2.

Phân bố phơi nhiễm với một số nguy cơ gây ung thư cổ tử cung

của phụ nữ 15-49 .................................................................................................

Bảng 3.3. Kiến thức về yếu tố nguy cơ gây ung thư cổ tử cung ........................................

Bảng 3.4. Kiến thức về dấu hiệu nghi ngờ mắc ung thư cổ tử cung ..................................

Bảng 3.5. Kiến thức về cách phát hiện sớm ung thư cổ tử cung .........................................

Bảng 3.6. Kiến thức về biện pháp phòng ung thư cổ tử cung .............................................

Bảng 3.7. Kiến thức về khả năng phòng và điều trị về ung thư cổ tử cung ........................

Bảng 3.8. Kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV ..................................................

Bảng 3.9. Nguồn cung cấp thông tin về ung thư cổ tử cung mà phụ nữ

mong muốn nhận và đã được nhận trên thực tế ..................................................

Bảng 3.10. Mối liên quan giữa kiến thức phòng ung thư cổ tử cung của phụ

nữ (15-49) tuổi và các loại nguồn cung cấp thông tin .........................................

Bảng 3.11. Mối liên quan giữa thực hành phòng ung thư cổ tử cung của

phụ nữ (21-49) tuổi và các loại nguồn cung cấp thông tin ..................................

Bảng 3.12. Mô hình hồi quy logistic về mối liên quan giữa kiến thức chung

về ung thư cổ tử cung với một số yếu tố .............................................................

Bảng 3.13. Mô hình hồi quy logistic về mối liên quan giữa một số yếu tố

với kiến thức về nhiễm HPV, tiêm vắc xin HPV ...............................................

Bảng 3.14. Mối liên quan giữa thực hành sàng lọc phát hiệm sớm ung thư

cổ tử cung với kiến thức của phụ nữ (21-49 tuổi) đã có quan hệ

xiv

tình dục ................................................................................................................

Bảng 3.15. Mối liên quan giữa thực hành tiêm vắc xin HPV với kiến thức

của phụ nữ (15-49 tuổi) .......................................................................................

Bảng 3.16. Mối liên quan giữa xét nghiệm Pap Smear và một số đặc điểm

dân số học của phụ nữ trong độ tuổi (21-49) đã có quan hệ tình

dục .......................................................................................................................

Bảng 3.17. Mối liên quan giữa xét nghiệm VIA và một số đặc điểm dân số

học của phụ nữ trong độ tuổi (21-49) đã có quan hệ tình dục ............................

Bảng 3.18. Mô hình hồi quy logistic về mối liên quan giữa thực hành tiêm

vắc xin HPV của phụ nữ (15-49) tuổi và một số đặc điểm dân

số học ...................................................................................................................

Bảng 3.19. So sánh đặc điểm dân số học của phụ nữ 15-49 tuổi tại xã can

thiệp Canh Hòa và xã chứng Vĩnh Kim ..............................................................

Bảng 3.20. Phân bố một số đặc điểm dân số học của phụ nữ 15-49 tuổi tại

xã can thiệp Canh Hòa .........................................................................................

Bảng 3.21. Phân bố phơi nhiễm với một số nguy cơ gây ung thư cổ tử cung

của phụ nữ 15-49 tại xã can thiệp Canh Hòa ......................................................

Bảng 3.22. Kết quả can thiệp về kiến thức chung liên quan đến ung thư cổ

tử cung .................................................................................................................

Bảng 3.23. Kết quả can thiệp về kiến thức liên quan đến các yếu tố nguy

cơ ung thư cổ tử cung ..........................................................................................

Bảng 3.24. Kết quả can thiệp về kiến thức liên quan đến các biện pháp dự

phòng ung thư cổ tử cung ....................................................................................

Bảng 3.25. Kết quả can thiệp về kiến thức liên quan đến cách phát hiện

sớm ung thư cổ tử cung .......................................................................................

Bảng 3.26. Kết quả can thiệp về kiến thức nhiễm HPV và tiêm vắc xin

HPV .....................................................................................................................

Bảng 3.27. Kết quả can thiệp phân theo mức độ kiến thức chung về ung

thư cổ tử cung ......................................................................................................

Bảng 3.28. Kết quả can thiệp phân theo mức độ kiến thức về nhiễm HPV

và tiêm vắc xin HPV ...........................................................................................

Bảng 3.29. Kết quả can thiệp về thực hành khám sàng lọc ung thư cổ tử

cung bằng xét nghiệm VIA trong số phụ nữ khám phụ khoa .............................

Bảng 3.30. Kết quả can thiệp về thực hành khám phụ khoa .................................................

Bảng 3.31. Kết quả can thiệp về thực hành tiêm vắc xin HPV .............................................

xvi

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ

Trang

Hình 1.1.

Cơ chế sinh ung thư cổ tử cung của Human Papilloma virus .............................

Hình 1.2.

Tỷ lệ mắc và tử vong UTCTC chuẩn tuổi (thế giới) ...........................................

Hình 1.3. Mô hình niềm tin sức khỏe về sử dụng dịch vụ phòng UTCTC .........................

Hình 2.1.

Bản đồ hành chính tỉnh Bình Định ......................................................................

Hình 2.2.

Thiết kế nghiên cứu và quy trình triển khai nghiên cứu .....................................

Hình 2.3. Nội dung Mô hình can thiệp phòng ung thư cổ tử cung cho

PN (15-49) dựa vào y tế xã .................................................................................

Hình 2.4.

Chương trình sàng lọc UTCTC và chuyển tuyến tại y tế xã ...............................

Hình 2.5.

Chương trình truyền thông và đầu ra mong muốn trên đối

tượng đích ............................................................................................................

Hình 3.1. Kiến thức chung của phụ nữ về bệnh ung thư cổ tử cung ...................................

Hình 3.2. Kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV .................................................

Hình 3.3.

Tỷ lệ khám phát hiện sớm ở phụ nữ (21-49) đã quan hệ tình

dục .......................................................................................................................

Hình 3.4.

Tỷ lệ tiêm vắc xin của phụ nữ (15-49) đã từng nghe có vắc

xin HPV ...............................................................................................................

Hình 3.5.

Tỷ lệ phụ nữ (15-49) tuổi được cung cấp thông tin về UTCTC .........................

Hình 3.6.

Lý do phụ nữ chưa tiêm vắc xin HPV phòng UTCTC .......................................

ĐẶT VẤN ĐỀ

Cứ mỗi năm phút trôi qua lại có thêm ba phụ nữ (PN) trên thế giới bị tử vong do

ung thư cổ tử cung (UTCTC) [91]. Hàng năm ước tính vẫn còn khoảng 500.000 trường hợp UTCTC mới được chẩn đoán và hàng triệu PN chưa tiếp cận được với thông tin,

dịch vụ phòng ngừa và điều trị về UTCTC [138]. Thực sự UTCTC là một vấn đề sức

khỏe cộng đồng cần được ưu tiên can thiệp dự phòng và sàng lọc sớm, đặc biệt là các

nước đang phát triển [65].

Việt Nam không phải là ngoại lệ và hoạt động sàng lọc, điều trị tiền ung thư để

dự phòng UTCTC đã được đưa vào trong chiến lược Dân số và Sức khỏe sinh sản Việt

Nam giai đoạn 2011-2020 với một chỉ tiêu rất rõ ràng là “Tỷ lệ phụ nữ (30-54 tuổi)

được sàng lọc UTCTC đạt 20% vào năm 2015 và 50% vào năm 2020”. Đặc biệt gần

đây Bộ Y tế đã ban hành kế hoạch hành động riêng cho lĩnh vực này đó là “Kế hoạch

hành động quốc gia dự phòng và kiểm soát UTCTC giai đoạn 2016-2025”. Mặc dù vậy kết quả triển khai thực hiện các văn bản chính sách trên còn khá hạn chế và các thông

tin về thực trạng và hiệu quả của các giải pháp cũng chưa có nhiều đặc biệt ở các vùng

khó khăn và đồng bào dân tộc vì vậy kết quả của đề tài này sẽ góp phần vào cung cấp

các bằng chứng chính xác cho công tác triển khai những định hướng và xây dựng kế

hoạch của ngành y tế nói chung và tỉnh Bình Định nói riêng.

Theo báo cáo Bệnh viện K (2007-2011), người bệnh UTCTC điều trị tại bệnh

viện đa số ở giai đọan muộn, từ độ III trở lên (53,7%) [8]. Còn tại Bình Định tất cả

người bệnh UTCTC (100%) đều nhập viện trong giai đoạn muộn: 53% giai đoạn IV,

29% giai đoạn III và 18% giai đoạn II [20]. Một trong những lý do dẫn đến tình trạng này là các PN trên chưa được khám sàng lọc (KSL) định kỳ và tại Việt Nam chưa triển khai hệ thống phát hiện sớm UTCTC bằng các xét nghiệm thích hợp, dễ tiếp cận; và nếu họ được phát hiện ở giai đoạn tiền UTCTC thì cũng chưa được điều trị kịp thời và

hiệu quả [4]. Theo Nguyễn Thanh Hiệp tỷ lệ PN từng làm xét nghiệm Pap smear (4,8%) [17], của Lê Thị Phương Mai (7%) [28], của Bùi Thị Chi (9,6%) [5]; từ các kết quả nghiên cứu trên cho thấy tỷ lệ PN Việt Nam được KSL là quá thấp.

UTCTC là bệnh nguy hiểm nhưng có thể làm giảm tử vong và gánh nặng cho gia đình và xã hội nếu được tiêm phòng, phát hiện sớm ở giai đoạn tiền ung thư và điều

trị kịp thời. Do khoảng thời gian hình thành và tồn tại tổn thương tiền ung thư ở cổ tử

cung (CTC) tương đối dài; yếu tố nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ đã được xác

định; mặt khác CTC là bộ phận có thể tiếp cận trực tiếp để quan sát, thăm khám, lấy

bệnh phẩm và thực hiện các can thiệp điều trị nên đại đa số các trường hợp UTCTC có thể được phòng ngừa bằng cách sàng lọc, phát hiện sớm và điều trị các thương tổn tiền

ung thư. Hơn nữa, can thiệp cộng đồng bằng truyền thông giáo dục sức khỏe đa hình

thức và áp dụng sàng lọc bằng phương pháp quan sát CTC bằng mắt thường với acid

acetic (VIA) để phát hiện tổn thương tế bào CTC ở giai đoạn sớm ở ngay tuyến xã là

biện pháp can thiệp cộng đồng có độ bao phủ rộng nhất, ít tốn kém nhất nhưng hiệu quả cao nhất.

Kết quả của điều tra ngang về kiến thức và thực hành phòng UTCTC của 1.200 PN (15-49) tuổi tại tỉnh Bình Định và nghiên cứu định tính tại xã Canh Hòa cho thấy

những PN sống ở nông thôn, kinh tế khó khăn, học vấn thấp, đồng bào dân tộc và ít

tiếp cận với thông tin về UTCTC thì có kiến thức và thực hành phòng ngừa UTCTC

thấp hơn các PN khác, đó chính là cơ sở dữ liệu ban đầu để từ đó nhóm nghiên cứu có

thể thiết kế mô hình khung lý thuyết đề xuất cho Chương trình can thiệp để dự phòng

và kiểm soát UTCTC cho PN (15-49) tuổi dựa vào y tế xã một cách khoa học và có

tính khả thi nhằm cải thiện kiến thức và thực hành của các PN trên. Mặt khác từ thực

tiễn của các biện pháp can thiệp kiểm soát UTCTC dựa vào y tế xã đã áp dụng sẽ rút ra

được bài học kinh nghiệm, làm cơ sở, tiền đề cho việc triển khai một cách rộng rãi biện

pháp can thiệp này cho tất cả 159 xã trên phạm vi toàn tỉnh Bình Định và có thể xem

xét áp dụng tại một số địa phương có những đặc điểm tương đồng. Xuất phát từ thực tế

đó, nhóm nghiên cứu đã tiến hành đề tài: “Thực trạng và hiệu quả can thiệp nâng cao

kiến thức và thực hành phòng bệnh Ung thư cổ tử cung của phụ nữ tỉnh Bình Định” với hai mục tiêu:

1. Mô tả thực trạng và phân tích một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành

2. Đánh giá hiệu quả sau một năm can thiệp nâng cao kiến thức, thực hành dự phòng và kiểm soát ung thư cổ tử cung ở phụ nữ 15 – 49 tuổi bằng truyền thông và cải thiện cung cấp dịch vụ tại một xã miền núi tỉnh Bình Định.

phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 - 49 tại tỉnh Bình Định năm 2017;

Chương 1

TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Dịch tễ học ung thư cổ tử cung

1.1.1. Khái niệm ung thư cổ tử cung và sự phát triển của ung thư cổ tử cung

UTCTC xảy ra khi các tế bào ở CTC bắt đầu phát triển và nhân rộng một cách bất

thường và không kiểm soát được. Các tế bào này bị mất chức năng bình thường và hình

thành khối u. Các khối u ác tính ở CTC có thể di căn và phá huỷ các bộ phận khác của

cơ thể [58]. UTCTC hình thành trong mô CTC do nhiễm vi rút sinh u nhú ở người,

Human Papilloma Virus (HPV). Hầu hết các trường hợp UTCTC đều bắt đầu từ các tế

bào vùng chuyển tiếp giữa cổ trong và cổ ngoài bị tổn thương, nhiễm HPV và biến đổi

dần dần, phát triển thành tiền ung thư rồi UTCTC [58]. Nhiễm HPV là nguyên nhân

cần thiết gây UTCTC [88],[58], sau lần nhiễm đầu tiên, khoảng 5-10% có thể hình

thành các biến đổi [4],[58],[139]. PN bị nhiễm HPV nguy cơ cao và phối hợp thêm các

nguy cơ khác, tổn thương ban đầu có thể tồn tại và tiến triển trong 10 - 20 năm để hình

thành UTCTC với hệ miễn dịch bình thường [2],[57],[139] và chỉ 5-10 năm nếu bị suy

giảm miễn dịch [141]. Cơ chế sinh UTCTC được mô tả tại (Hình 1.1).

Hình 1.1. Cơ chế sinh ung thư cổ tử cung của Human Papilloma virus [37]

Một số yếu tố được xem làm tăng nguy cơ nhiễm HPV và phát triển UTCTC như

phụ nữ (PN) có quan hệ tình dục (QHTD) sớm, hoặc quan hệ với nhiều người, sinh

nhiều con, vệ sinh sinh dục không đúng cách, viêm CTC mạn tính, mắc các bệnh lây

truyền qua đường tình dục STDs, đặc biệt là viêm sinh dục do nhiễm Trichomonas,

Chlamydia trachomatis, Herpes simplex virus type 2 (HSV2)…; điều kiện dinh dưỡng

kinh tế xã hội thấp, sử dụng thuốc tránh thai đường uống loại phối hợp kéo dài, hút

thuốc lá, đái tháo đường, suy giảm miễn dịch như nhiễm HIV [4],[57],[58],[140].

1.1.2. Gánh nặng Ung thư cổ tử cung

1.1.2.1. Trên thế giới

Theo số liệu ung thư toàn cầu (GLOBOCAL 2018) tình hình mắc và tử vong do

UTCTC của PN trên toàn thế giới được mô tả chi tiết tại (Hình 1.2).

Hình 1.2. Tỷ lệ mắc và tử vong UTCTC chuẩn tuổi (thế giới) [91]

Khu vực Châu Á và Châu Đại Dương thì tỷ lệ mắc UTCTC (ASR) chung (15,2),

thấp nhất Australia (4,9), cao nhất Ấn Độ (27), Campuchia (27,4); Mông Cổ (28,0) và

Nepal (32,0) [109]. Tại các nước có thu nhập trung bình và thấp (LMICs) cao nhất là ở

Đông Phi (Zimbabwe) và thấp nhất ở Tây Á [128]. Gần 90% trường hợp tử vong do

UTCTC trên thế giới xảy ra ở các khu vực đang phát triển trong đó 60.100 trường hợp

ở Châu Phi và Châu Mỹ Latin, vùng Caribê (28.600) và Châu Á là 144.400 [129].

1.1.2.2. Tại Việt Nam

Theo số liệu GLOBOCAL 2018 và thống kê của Cơ quan Quốc tế Nghiên cứu

Ung thư (IARC), hiện mỗi năm Việt Nam có hơn 164.000 ca mắc mới và khoảng

114.000 người tử vong vì ung thư [91].

UTCTC là một trong những loại ung thư phổ biến ở nữ giới Việt Nam [13]. Đối

với PN trong độ tuổi 15 - 44 tuổi thì UTCTC mắc phổ biến thứ 2 và tử vong xếp thứ 6

[63]. Theo số liệu gần đây nhất của GLOBOCAL 2018 và IARC Việt Nam có 2.420

trường hợp PN bị tử vong do UTCTC với ASR (4,0/100.000) [91]. Năm 2005

TCYTTG ước tính tỷ lệ mắc UTCTC ở Việt Nam là 16-24/100.000 do đó Việt Nam là

một trong các quốc gia có tỷ lệ mắc cao trên thế giới [11]. Năm 2010, Việt Nam có

5.664 trường hợp UTCTC với ASR (13,6/100.000) [134], Theo IARC (2012) tỷ lệ

UTCTC tại Việt Nam tương đương so với các nước trong khu vực như Indonesia,

Philippines, Brunei [89]. Năm 2016, tại Việt Nam có khoảng 36,91 triệu PN từ 15 tuổi

trở lên có nguy cơ bị UTCTC [85]. Theo GLOBOCAL 2018 Việt Nam có 4.177 trường

hợp UTCTC mắc mới với ASR (7,1/100.000), trung bình mỗi ngày có trên 11 PN được

phát hiện bị UTCTC và khoảng gần 7 PN bị tử vong do UTCTC [91].

Thực tế, việc PN Việt Nam bị UTCTC được tiếp cận với cơ sở y tế là rất thấp

và phần lớn đến khám và điều trị đều ở giai đoạn muộn. Bệnh nhân khám và điều trị tại

Bệnh viện K (2007-2011) đa số ở giai đoạn muộn gần 70%, riêng UTCTC giai đoạn III

và IV chiếm 57,8% [8]. Còn tại Bình Định 100% bệnh nhân UTCTC nhập viện đều ở

giai đọan muộn trong đó 53% giai đoạn IV, 29% giai đoạn III và 18% giai đoạn II [20].

1.1.3. Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ gây ung thư cổ tử cung

1.1.3.1. Vi rút gây u nhú ở người: Căn nguyên của ung thư cổ tử cung

Vi rút gây u nhú ở người (HPV) là một nhóm vi rút rất phổ biến trên toàn thế

giới [141]. Hiện có hơn 150 loại HPV [2],[57] trong đó có ít nhất 13 loại gây loạn sản

hoặc ung thư (được xem là loại có nguy cơ cao) [2],[141]. Hầu hết mọi người bị nhiễm

HPV không lâu sau khi bắt đầu có QHTD [135],[139].

UTCTC là do nhiễm khuẩn mắc phải với một số loại HPV qua đường tình dục.

Hai loại HPV (16 và 18) gây ra khoảng 70% các trường hợp UTCTC và các tổn thương

tiền UTCTC [57],[139],[141]. Ngay khi PN nhiễm vi rút HPV, hệ thống miễn dịch của

cơ thể thường loại bỏ các vi rút này nhưng nếu không loại trừ được, nó có thể phát triển

thành ung thư trong khoảng thời gian nhất định [2],[58]. Walboomers đã phát hiện hầu

như tất cả các PN bị UTCTC trên toàn thế giới đều liên quan đến sự hiện diện của

HPV, chiếm 99,7% [135].

HPV gây biến đổi các tế bào bị nhiễm dẫn đến diễn tiến tự nhiên của niêm mạc

CTC từ viêm nhiễm mãn tính  loạn sản nhẹ  loạn sản vừa  loạn sản nặng 

UTCTC; nhưng không phải tất cả các trường hợp nhiễm HPV đều tiến triển thành

UTCTC [57],[139]. Nhiễm HPV dù bất kỳ nhóm nào cũng đều có khả năng tự lui bệnh

và không để lại di chứng. Hơn 50% các trường hợp loạn sản nhẹ có khả năng tự thoái

lui, 10% các trường hợp loạn sản vừa và nặng có khả năng tiến triển nặng hơn trong

khoảng 2-4 năm, khoảng 50% loạn sản nặng sẽ trở thành UTCTC [58],[85],[138].

Tỷ lệ mắc UTCTC ở Việt Nam có liên quan chặt chẽ với tỷ lệ hiện mắc HPV, tỷ

lệ này ở miền Nam cao hơn so với miền Bắc. Nguyễn Đức Hinh tìm thấy tỷ lệ nhiễm

HPV ở bệnh nhân UTCTC (91%) [18] và Võ Văn Kha (92,9%) [22]. Nguyễn Đức

Hinh phát hiện nhiễm HPV type 16 (47%), type 18 (21%) [18] và Bùi Diệu và Vũ Thị

Hoàng Lan các type HPV nguy cơ (80,6%) [7]. Tại Việt Nam tỷ lệ nhiễm các type

HPV nguy cơ thấp thì thấp hơn type HPV nguy cơ cao, type HPV 11 (12%) và type

HPV 6 (3%) [4] còn Bùi Diệu và cộng sự tìm thấy nhiễm type HPV nguy cơ thấp

(8,7%) [7].

1.1.3.2. Các yếu tố nguy cơ của ung thư cổ tử cung

* Nhóm các yếu tố hành vi tình dục và sức khỏe sinh sản

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng các hành vi tình dục có liên quan đến việc nhiễm

HPV bao gồm: QHTD lần đầu sớm, quan hệ ngoài hôn nhân, nhiều bạn tình, viêm

CTC mạn tính, mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STDs)...

QHTD sớm làm tăng khả năng viêm nhiễm HPV do CTC chưa phát triển hoàn

toàn, lớp biểu mô chưa trưởng thành nên vi rút sẽ dễ dàng xâm nhập và gây bệnh

[85],[69]. Tuổi QHTD lần đầu càng sớm thì nguy cơ UTCTC càng cao, các nghiên cứu

đã chỉ ra rằng QHTD lần đầu trước 12 tuổi gấp 3,5 lần sau tuổi 17 [62], trước 15 tuổi

gấp 3,5 lần sau 24 tuổi [93], trước 18 tuổi gấp 3,5 lần sau 18 tuổi [62] và gấp 2 lần sau

22 tuổi [127], tổn thương tiền UTCTC gấp 6,6 lần so với QHTD sau 18 tuổi [53]. Nếu

QHTD trước 17 tuổi và có nhiều hơn 1 bạn tình nguy cơ UTCTC xâm lấn tăng lên 5,6

lần [93]. Tỷ lệ nhiễm HPV cao hơn nếu QHTD trước 18 tuổi [6] và tỷ lệ hiện mắc HPV

cao gấp 2,9 lần so với QHTD sau 18 tuổi [15].

Nhiều bạn tình có liên quan đến tổn thương tiền ung thư và UTCTC, một số

nghiên cứu tìm thấy: có từ 2 bạn tình trở lên tổn thương tiền UTCTC cao gấp 2,2 lần

[127] và nguy cơ UTCTC cao gấp 2,4 lần so với 1 hoặc không bạn tình [127]. PN có

nhiều bạn tình có liên quan đến sự xuất hiện UTCTC xâm lấn gấp 1,8 lần [106]. PN có

QHTD ngoài hôn nhân có nguy cơ UTCTC cao gấp 5,5 lần so với 1 vợ 1 chồng [62].

PN kết hôn sớm có nguy cơ UTCTC cao hơn: kết hôn ở tuổi (14-18) cao gấp 2,2

lần so với sau tuổi 28 [97], trước 17 tuổi cao gấp 8,9 lần sau 17 tuổi [73]. Và PN ly

thân/góa cũng có nguy cơ UTCTC gấp 1,4 lần so với PN chung sống với chồng [97].

Mang thai lần đầu sớm có liên quan đến UTCTC, một số nghiên cứu cho thấy

mang thai dưới 17 tuổi cao gấp đôi sau 25 [58], trước 22 tuổi gấp 1,4 lần sau 22 [45].

Sinh nhiều con thì nguy cơ UTCTC cao hơn: trên 2 con cao gấp 8,1 lần dưới 3

con [69], trên 4 con gấp 5,9 lần dưới 5 con [73] trên 6 con cao gấp 3,8 dưới 7 con [92].

PN bị viêm nhiễm CTC, Herpes âm đạo và nhiễm khuẩn Chlamydia

trachomatis sẽ làm tăng nguy cơ UTCTC do có khả năng kết hợp với nhiễm HPV

[104]. Một nghiên cứu tìm thấy tỷ lệ nhiễm HPV trên PN viêm CTC là 35% [43]. Có

liên quan giữa nhiễm HPV với PN có tiền căn viêm âm đạo hoặc có tổn thương CTC

trên lâm sàng [33],[23]. Nhiễm Herpes âm đạo có nguy cơ tiến triển thành UTCTC cao

gấp 2-3 lần [125]. PN có tiền sử STDs bị tổn thương tiền UTCTC cao gấp 3,2 lần

[127]. PN đã từng mắc bệnh phụ khoa có nguy cơ dương tính với VIA gấp 2,2 lần [53].

Sử dụng bao cao su là yếu tố bảo vệ trong nhiễm HPV do đó giảm hình thành

tổn thương tiền UTCTC [53]; nhóm PN sử dụng bao cao su để tránh thai có tỷ lệ nhiễm

HPV thấp [6]. Một nghiên cứu tìm thấy luôn luôn sử dụng bao cao su cũng chỉ bảo vệ,

phòng được HPV khoảng 70% [31].

Sử dụng viên thuốc uống tránh thai có liên quan đến tổn thương tiền ung thư và

UTCTC [58], [100]. Thời gian sử dụng thuốc càng dài thì tổn thương tiền ung thư và

UTCTC càng tăng; một nghiên cứu cho thấy những PN sử dụng thuốc tránh thai dưới 5

năm, từ 5 - 9 năm và trên 9 năm bị UTCTC cao hơn so với PN không sử dụng lần lượt

là: 1,1; 1,6 và 2,2 [124]. Nếu dùng trên 4 năm thì bị UTCTC xâm lấn cao hơn không

dùng là 3,3 lần [54]. Dùng thuốc trên 14 năm bị UTCTC cao hơn so với không dùng là

1,8 lần [127]. Những PN đã từng dùng viên thuốc tránh thai có nguy cơ phát triển các

tổn thương tiền ung thư cao hơn 6,7 lần so với chưa dùng [16]. Dùng trên 5 năm thì tổn

thương tiền ung thư cao hơn 2,5 lần [53]. Một nghiên cứu khác cũng tìm thấy uống

tránh thai trên 1 năm có tỷ lệ hiện mắc HPV cao hơn 2,1 lần so với dưới 1 năm [15].

* Nhóm các yếu tố kinh tế, văn hóa, dinh dưỡng và lối sống

Hơn 85% các trường hợp tử vong do UTCTC xảy ra ở các nước có thu nhập

thấp và thu nhập trung bình [138]. PN sống ở nông thôn và PN nghèo tại các nước phát

triển có nguy cơ UTCTC xâm lấn cao nhất [138].

Tình trạng kinh tế xã hội thấp làm tăng nguy cơ UTCTC [127]. PN gốc Tây Ban

Nha sống ở vùng kinh tế thấp có tỷ lệ UTCTC xâm lấn cao hơn 12,7 lần so với vùng đồng

bằng, kinh tế cao [77]. PN Châu Á sống ở vùng cao, điều kiện kinh tế thấp có tỷ lệ mắc

UTCTC cao hơn 6 lần so với vùng trung du, kinh tế cao [77]. PN ở gia đình có điều kiện

kinh tế khá thì nguy cơ phát triển các tổn thương tiền UTCTC giảm một nửa [16].

Tương tự PN có trình độ văn hóa thấp (không đi học hoặc trình độ tiểu học) có

nguy cơ dương tính với VIA so với PN có trình độ THCS trở lên là 4,3 lần [97]. Những

PN ở nông thôn, không có bảo hiểm y tế bị UTCTC giai đoạn muộn (III và IV) cao hơn

8 lần so với PN có bảo hiểm y tế [87]. PN có thu nhập mỗi ngày dưới 1 đô la mỹ có kết

quả tế bào học dương tính cao hơn 10,6 lần so với PN có thu nhập trên 1 đô la [73].

Thiếu các chất dinh dưỡng cũng được xem là một yếu tố liên quan đến UTCTC

do HPV. Những người ở tầng lớp kinh tế - xã hội thấp thường không nhận thức được

chế độ ăn của họ bị thiếu các chất dinh dưỡng, tình trạng này sẽ gây suy yếu hệ thống

miễn dịch. Nồng độ Vitamin A trong huyết thanh thấp có thể gây nguy cơ phát sinh

loạn sản tế bào biểu mô CTC [101]. Ngược lại chế độ ăn uống nhiều trái cây, rau quả,

giàu Vitamin B1, A, C và E sẽ làm giảm nguy cơ UTCTC [58],[74]. Chế độ ăn giàu

chất chống oxy hóa, vitamin A, C và E có hiệu quả bảo vệ chống lại UTCTC [101].

Chế độ ăn uống có tác dụng giúp cân bằng acid folic và vitamin C, E có thể làm tăng

khả năng của cơ thể chống lại nhiễm HPV và có thể giúp đảo hoặc trì hoãn quá trình

loạn sản của UTCTC [57].

Hút thuốc lá được chứng minh là yếu tố nguy cơ gây UTCTC [2],[73],

[83],[100]. Tại Nam Phi (7,7%) UTCTC gặp ở những PN có hút thuốc lá [86]. Hút

thuốc lá làm tăng nguy cơ UTCTC gấp 2 lần [56],[83]. Tiếp xúc với thuốc lá làm tăng

tổn thương tiền UTCTC lên 2,3-2,7 lần so với không tiếp xúc [53]. PN có HPV dương

tính mà hút thuốc thì tăng nguy cơ UTCTC [127]. Hút thuốc lá và nhiễm HPV có tác

dụng hiệp đồng làm tân sản nội biểu mô CTC (CIN) và sự phát triển của UTCTC [68].

Người có HPV âm tính, hút thuốc lá nguy cơ CIN 2,3 cao gấp đôi người không hút. PN

có hút thuốc lá nhiễm HPV nguy cơ mắc CIN 2,3 cao gấp 15 lần người không hút

thuốc và cao gấp 66 lần người có HPV âm tính và không hút thuốc lá [68].

PN uống rượu có nguy cơ phát triển tổn thương tiền UTCTC cao gấp 10 lần so

với PN không uống rượu [16].

PN sống trong điều kiện thiếu vệ sinh có liên quan đến tỷ lệ mắc UTCTC

[98],[64], PN sử dụng nước ao hồ có bất thường tế bào CTC cao hơn [23].

* Nhóm các yếu tố khác: tuổi, chủng tộc, di truyền, suy giảm miễn dịch

Tuổi của PN có liên quan đến UTCTC, vì sự tiến triển từ nhiễm HPV đến UTCTC

xâm lấn là rất chậm, thường kéo dài 10-20 năm nên UTCTC ít gặp ở PN dưới 30 tuổi, độ

tuổi mắc phổ biến nhất từ 35- 40 tuổi trở lên [138]. Kết quả các nghiên cứu cho thấy: PN

ở độ tuổi (40-59) mắc UTCTC cao gấp 4,3 lần so với PN dưới 40 tuổi [61]. PN ở độ tuổi

(45-59) có nguy cơ mắc UTCTC gấp 1,8 lần so với độ tuổi 25-34 [97]. Nghiên cứu khác

cho thấy PN (40–49) có tỷ lệ tổn thương tiền ung thư gấp 2,4 lần so với PN (30–39)

[127]. PN trên 55 tuổi bị UTCTC giai đoạn muộn (III và IV) cao hơn dưới 55 tuổi [87].

UTCTC có sự khác biệt ở một số nhóm chủng tộc. Thống kê tại Mỹ cho thấy tỷ

lệ mắc UTCTC cao nhất ở PN gốc Tây Ban Nha; những PN da đen có tỷ lệ UTCTC

cao gấp 2 lần so với da trắng, tỷ lệ tử vong do UTCTC ở PN da đen cao gấp đôi mức

trung bình quốc gia và PN gốc Tây Ban Nha cũng có tỷ lệ tử vong trên mức trung bình

[75]. PN Châu Phi được chẩn đoán UTCTC giai đoạn muộn (III và IV) cao hơn 1,8 lần

[87]. PN sinh ra ở Mỹ có tỷ lệ UTCTC thấp hơn so với PN sinh ở nước ngoài [77].

Tiền sử gia đình có liên quan đến phát triển các khối u và nguy cơ UTCTC. Một

số nhà nghiên cứu cho rằng có thể là do tình trạng di truyền khiến PN ít có khả năng

chống lại nhiễm HPV hơn những người khác. Nếu mẹ hoặc em gái bị UTCTC, cơ hội

phát triển UTCTC cao gấp 2 đến 3 lần [58]. PN c ó tiền sử gia đình bị UTCTC có

nguy cơ gấp 3,2 lần PN ở miền Đông Hoa Kỳ và gấp 2,6 lần PN ở Costa Rica [143].

Yếu tố di truyền góp phần làm tăng nguy cơ của UTCTC [138] và cũng có vai

trò trong việc phát sinh bệnh [122]. Hai loci 4q12 và 17q12 nguy cơ mới có liên quan

với UTCTC [122]. Các gen TNFA, HLA, IL12A, IL12B, IFNG, IL-10 và CTLA-4 có

liên quan đến UTCTC ở quần thể người châu Á và da trắng [66]. Sự thiếu hụt các gen

ức chế khối u (p53, pRb) và hoạt hóa các gen sinh ung thư (PIK3CA, Ras và EGFR)

đóng vai trò quan trọng trong việc phát sinh UTCTC. Một số đột biến gen như PTEN,

STK11, TP53, PIK3CA and KRAS 4-7 cũng có liên quan đến phát sinh UTCTC [111].

PN bị suy giảm miễn dịch như nhiễm HIV và ghép tạng có nguy cơ bị UTCTC

lần lượt gấp 6 lần và 2 lần so với PN bình thường [78]. Những PN sử dụng liệu pháp

thay thế nội tiết với estrogen, hoặc điều trị vô sinh nguyên phát, thứ phát, điều trị

hormon sau mãn kinh cũng có nguy cơ mắc UTCTC [2].

1.2. Chương trình dự phòng và kiểm soát ung thư cổ tử cung

1.2.1. Các phương pháp dự phòng và kiểm soát UTCTC

Theo TCYTTG khuyến cáo và nhiều quốc gia trên thế giới đã triển khai các

phương pháp kiểm soát UTCTC bao gồm dự phòng cấp 1, cấp 2 và cấp 3:

Dự phòng cấp 1 bao gồm tuyên truyền giáo dục nhằm giảm lối sống tình dục có

nguy cơ cao, QHTD an toàn, tiêm vắc xin phòng nhiễm HPV (tổng liều 03 mũi vào các

tháng 1, 2, 6 cho PN trong độ tuổi 9 đến 26) tránh hoặc làm giảm các yếu tố nguy cơ

khác như lập gia đình sớm, có con sớm, hút thuốc lá (kể cả chủ động và thụ động) [4].

Dự phòng cấp 2 bao gồm phát hiện các tổn thương tân sản nội biểu mô CTC và

xử trí phù hợp. Các phương pháp hiện được dùng trong phát hiện các tổn thương tiền

UTCTC bao gồm xét nghiệm tế bào CTC, quan sát CTC với dung dịch acid acetic hoặc

dung dịch Lugol, xét nghiệm ADN HPV. Sau khi được phát hiện, tổn thương tiền ung

thư có thể được điều trị bằng các phương pháp cắt bỏ (khoét chóp bằng dao, dao điện,

laser, LEEP) hoặc phá hủy (áp lạnh, đốt điện, hóa hơi bằng laser) [4].

Dự phòng cấp 3 bao gồm phát hiện các trường hợp ung thư xâm lấn ở giai đoạn

sớm và điều trị tại các cơ sở có đủ điều kiện [4].

Điều trị ung thư giai đoạn tiến xa và chăm sóc giảm nhẹ là các thành tố không

thể thiếu trong dự phòng và kiểm soát UTCTC [4].

1.2.2. Các phương pháp sàng lọc, phát hiện sớm ung thư cổ tử cung

Nhóm đích sàng lọc UTCTC là các PN (21-65) đã QHTD, ưu tiên PN (30-54);

PN có kết quả tế bào CTC hoặc VIA âm tính sẽ được sàng lọc lại sau 3 năm, PN có test

HPV âm tính sẽ được sàng lọc lại sau 5 năm. Sử dụng xét nghiệm tế bào CTC hoặc xét

nghiệm HPV để sàng lọc cho PN trên 50 tuổi, đặc biệt là PN đã mãn kinh, do test VIA

không phù hợp với độ tuổi này [4].

Pap smear là phương pháp đã được chứng minh có nhiều thành công đáng kể ở

các nước phát triển hơn 50 năm qua, đã làm giảm 70-80% tỉ lệ UTCTC ở

các nước phát triển [39]. Tuy nhiên, Pap smear khó được thiết lập và duy trì ở các quốc

gia đang phát triển, bởi vì chúng tốn kém và phức tạp như: giá thành đắt, yêu cầu lấy

tiêu bản phải tốt, có đủ phương tiện xử lý, kinh nghiệm đọc và phân tích mẫu bệnh

phẩm, lưu trữ thông tin và trả kết quả. Tại nhiều nước, hầu hết Pap smear chỉ thực hiện

được ở những vùng đô thị bởi vì ở những cơ sở y tế xa xôi, các chuyên gia về tế bào

học còn rất thiếu, thời gian xử lý và phân tích kết quả xét nghiệm thường kéo dài, và vì

không nhận được kết quả ngay, nhiều PN đã không quay trở lại nơi khám để lấy kết

quả và bị mất dấu trong quá trình theo dõi. Do vậy, việc tầm soát UTCTC bằng phương

pháp Pap smear ở các nước đang phát triển khó thực hiện đại trà, khó tồn tại và dễ thất

bại vì giới hạn về nguồn lực. Nhiều nghiên cứu ở Ấn Độ và Kenya cho thấy rằng

chỉ 1% dân số được tầm soát Pap smear [39].

VIA (Visual Inspection with Acetic acid) là phương pháp đang được khuyến cáo

sử dụng như là một xét nghiệm sàng lọc, phát hiện sớm đơn thuần [12], [21], [120].

VIA là phương pháp quan sát CTC kết hợp với chấm acid acetic, VIA đã được nghiên

cứu và đề xuất như là phương pháp bổ sung/thay thế cho xét nghiệm tế bào học ở

những cơ sở y tế không làm được xét nghiệm này [2]. Phương pháp VIA đơn giản, rẻ

tiền, tương đối chính xác, có hiệu quả cao, sử dụng để thăm dò thay cho phiến đồ âm

đạo ở các nước đang phát triển khi không có đủ nguồn lực để tiến hành xét nghiệm

sàng lọc Pap smear rộng rãi. Các nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra rằng VIA có độ

nhạy tương đương tế bào học (từ 66-96%). Phối hợp với VILI có thể làm tăng độ nhạy

và độ đặc hiệu cho VIA, người làm sàng lọc chỉ cần được đào tạo trong một thời gian

ngắn đã có thể làm được xét nghiệm VIA. Ngoài ra kết quả VIA có tức thì, KH (KH)

không cần đợi lâu, giảm thiểu nguy cơ mất theo dõi, có thể xác định các bước chẩn

đoán và điều trị tiếp theo ngay sau khi thực hiện kỹ thuật sàng lọc. Mặt khác đây là một

xét nghiệm rẻ tiền, dễ thực hiện, có thể tiến hành ở những cơ sở trang bị rất đơn giản,

nên phù hợp trong sàng lọc và phòng chống UTCTC tại tất cả các tuyến y tế, đặc biệt

đối với tuyến y tế cơ sở [120], [21], [97].

Phương pháp VILI (Visual Inspection with Lugol’s Iodine) dựa trên nguyên lý

bắt màu của glycogen có trong biểu mô vảy nguyên thủy và biểu mô dị sản vảy trưởng

thành của CTC khi tiếp xúc với dung dịch Lugol chứa Iod. Các biểu mô dị sản mới

hình thành, mô viêm, mô tiền ung thư và UTCTC không chứa hoặc chỉ chứa rất ít

glycogen, do đó không bắt màu dung dịch Lugol mằm trên biểu mô. Có thể thực hiện

VILI riêng hoặc phối hợp ngay sau khi đã làm test VIA.

Xét nghiệm AND HPV là một test chẩn đoán có thể phát hiện các type HPV nguy

cơ cao sinh ung thư, chúng có thể được sử dụng trong lâm sàng như là test sàng lọc sơ

cấp riêng biệt hoặc phối hợp với tế bào CTC.

1.3. Thực trạng kiến thức và thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ

1.3.1. Thực trạng kiến thức phòng ung thư cổ tử cung

1.3.1.1. Kiến thức chung về ung thư cổ tử cung

* Trên thế giới

Ấn Độ là nước có tỷ lệ mắc UTCTC cao nhất Nam Á [126]. Cứ năm PN bị

UTCTC trên thế giới thì có một người PN Ấn Độ. Mặc dầu vậy nhưng kiến thức chung

về UTCTC của PN Ấn Độ rất thấp kể cả các nữ thanh niên có học vấn cao, trình độ đại

học, đặc biệt là có sự thiếu hụt kiến thức và chênh lệch kiến thức giữa các khu vực,

cộng đồng dân cư. Nghiên cứu gần đây của Aswathy và cộng sự thì (89,2%) trong số

809 PN tham gia phỏng vấn không biết bất kỳ một yếu tố nguy cơ nào gây UTCTC,

hơn một nửa (48,8%) không biết các dấu hiệu và triệu chứng của UTCTC [60]. Một

nghiên cứu khác trên 299 PN tại một phòng khám phụ khoa ở Kolkata, Ấn Độ cho thấy

(84%) “không có kiến thức” hoặc ở mức “giới hạn” về UTCTC [118].

Raychaudhuri và cộng sự điều tra trên 133 PN ở khu vực nông thôn

(Kawakhali) và 88 PN trong khu ổ chuột đô thị (Shaktigarh) ở Bắc Bengal kết quả kiến

thức của các PN rất thấp: tỷ lệ % không biết nguyên nhân, dấu hiệu và triệu chứng,

cách phòng ngừa và dấu hiệu gợi ý bị UTCTC lần lượt là: 96,4; 93,7; 96,4; 90,0[116].

UTCTC là ung thư số một ở PN Nepal; tuy nhiên khảo sát trên 360 PN đi khám

bệnh tại phòng khám của Viện Khoa học sức khỏe Karnali, Jumla; kết quả tìm thấy

(87%) PN có kiến thức không đầy đủ về UTCTC [128].

Nghiên cứu khác trên 500 PN đã có chồng (14-58) tuổi tại Khartoum Sudan,

Châu Phi kết quả tìm thấy: (12,2%) chưa từng nghe nói về UTCTC. Hiểu biết về các

yếu tố nguy cơ rất thấp: (11%) kết hôn sớm; (1,4%) có thai sớm; (7%) nhiều bạn tình;

(4,6%) quan hệ với đàn ông có nguy cơ cao; (10,2%) hút thuốc; (13,2%) chế độ ăn

kiêng; (1,4%) nhiễm khuẩn STDs; (3%) sinh dày, sinh nhiều con; (13,4%) vệ sinh cá

nhân kém; (1%) kinh tế, xã hội kém; (42,4%) nhiễm HPV, HIV, Chlaumydia. (77,6%)

biết phát hiện sớm điều trị có kết quả tốt; (65,6%) biết UTCTC có thể phòng được [55].

Nghiên cứu của Tran, Choe (Hàn Quốc) trên 200 PN (đồng bằng và miền núi)

thì gần 40% chưa từng nghe về UTCTC. (42%) biết UTCTC là ung thư phổ biến nhất

của đường sinh sản. (55%) biết rằng tất cả PN đều có nguy cơ bị UTCTC. (3%) biết

UTCTC chủ yếu là kết quả của nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục. Ít hơn 40%

biết được các triệu chứng. (64%) không biết là UTCTC có thể phòng ngừa được [131].

Ả Rập là một trong những quốc gia có tỷ lệ mắc và tử vong do UTCTC thấp

nhất toàn cầu [90]; tuy nhiên nghiên cứu của Abdul-Aziz trên 283 PN đi khám tại Bệnh

viện của trường đại học Khoa học & Công nghệ Sana cho thấy kiến thức của PN

Yenmen, Ả Rập về yếu tố nguy cơ của UTCTC rất thấp và hiểu biết không đầy đủ

chiếm 42,3%. Kiến thức về phòng ngừa và khả năng điều trị không cao: gần 40%

không biết UTCTC có thể điều trị được nếu phát hiện sớm; Còn hiểu biết về cách

phòng bệnh rất hạn chế: (18,8%) cho là UTCTC không thể phòng ngừa được, (9,2%)

không biết có thể phòng ngừa được hay không, chỉ có (16,4%) cho là không nên sử

dụng viên uống tránh thai trong thời gian dài và không nên kết hôn sớm (7,4%) [51].

Yerramilli nghiên cứu quy mô quốc gia đã phỏng vấn 1193 PN (Mông Cổ) trên

29 tuổi; kết quả cho thấy PN 30 tuổi và trên 30 tuổi tự đánh giá kiến thức của họ về

UTCTC là “Không có gì cả” lần lượt là 25,7% và 22,1% và tỷ lệ PN biết có vắc xin

ngừa UTCTC là 17% [142].

Nghiên cứu của Di và cộng sự thực hiện trên 308 PN của 6 quận thuộc các vùng

kinh tế xã hội khác nhau của Trung Quốc; kết quả cho thấy (19,5%) có hiểu biết đúng

về UTCTC. PN có kiến thức đầy đủ về các triệu chứng là không nhiều: (99,4%) biết

được 1 triệu chứng và (61%) biết ít nhất hai triệu chứng. Phần lớn những PN tham gia

trả lời chính xác rằng “UTCTC là bệnh có thể chữa được” chiếm 81,8%, “UTCTC phát

hiện sớm có thể chữa khỏi” chiếm 66,9%; tuy nhiên 19,5% vẫn tin rằng “UTCTC là

một căn bệnh nan y’’ Tỷ lệ PN có kiến thức về các yếu tố nguy cơ của UTCTC thấp

chỉ đạt 13.6%. PN có kiến thức về các biện pháp phòng ngừa UTCTC chỉ đạt (16,2%).

Hầu hết trong số họ (27,4%) chỉ biết một trong những biện pháp phòng ngừa [71].

* Tại Việt Nam

Rất ít các nghiên cứu đã được thực hiện tại các cơ sở y tế, chủ yếu các nghiên

cứu tập trung mô tả về thực trạng kiến thức của các KH nữ khi đến khám chữa bệnh

qua đó phản ảnh một thực tế là có sự thiếu kiến thức của các PN về nguyên nhân gây

bệnh, yếu tố nguy cơ, triệu chứng, cách phòng bệnh UTCTC, mức độ hiểu biết thấp

dao động từ 4% đến 56%. Nghiên cứu của Bùi Thị Chi trên 500 PN đến khám tại

Trung tâm CSSKSS của tỉnh Thừa Thiên Huế (6,8%) biết nguyên nhân chủ yếu gây

UTCTC; (4%) biết một số triệu chứng, (4,8%); biết cách phòng ngừa [5]. Nghiên cứu

của Lê Thị Yến Phi và cộng sự trên 206 PN đến chủng ngừa HPV tại bệnh viện Hùng

Vương và Viện Pasteur thành phố Hồ Chí Minh chỉ có 15% PN biết nguyên nhân gây

UTCTC [32]. Nghiên cứu khác của Huỳnh Thị Thu Thủy trên 196 PN đi tiêm ngừa

HPV tại bệnh viện Từ Dũ thì tỷ lệ PN có kiến thức đúng về UTCTC (55,6%) [40].

Nghiên cứu trên đối tượng sinh viên lại càng hiếm hơn, chỉ có duy nhất một

nghiên cứu của Đặng Đức Nhu và cộng sự trên 370 sinh viên nữ năm thứ 3 của Đại học

Khoa học Xã hội và Nhân văn, kết quả cho thấy 60% biết các dấu hiệu nghi mắc

UTCTC, dấu hiệu được biết nhiều nhất là chảy dịch hôi qua âm đạo (29%). Biện pháp

phòng bệnh UTCTC được biết đến nhiều nhất là khám sức khỏe định kỳ (82,2%) [30].

Các nghiên cứu thực hiện tại cộng đồng đa dạng hơn, đối tượng nghiên cứu

không chỉ là PN và nghiên cứu thực hiện ở nhiều lứa tuổi khác nhau, phạm vi nghiên

cứu từ tỉnh lẻ cho đến thành phố, từ đồng bằng cho đến miền núi, kết quả nghiên cứu

phản ánh một thực trạng tương tự là có sự thiếu hụt kiến thức về UTCTC. Nghiên cứu

của Trần Thị Lợi và Bùi Thị Hồng Nhu trên 1615 PN (40-65) tuổi tại Thành phố Hồ

Chí Minh thì số PN đã từng nghe nói về UTCTC (56,6%), biết UTCTC gây nguy hiểm

chết người (54,8%) [27]. Một nghiên cứu khác cũng tiến hành tại thành phố Hồ Chí

Minh khảo sát trên 758 PN (18-65) tuổi thì số PN đã từng nghe nói về UTCTC

(82,2%), số PN biết UTCTC có thể phát hiện sớm (48,7%), UTCTC sẽ điều trị tốt hơn

nếu được phát hiện sớm (46,5%) và biết có thể bị UTCTC dù không có triệu chứng gì

(30,6%). Kiến thức về UTCTC ở mức trung bình và kém (72,3%) [17]. Nghiên cứu của

Phạm Thọ Dược trên 1.072 PN trong độ tuổi sinh đẻ tại Đắc Lắc cho thấy tỷ lệ

nghe/biết về UTCTC (83,1%), biết mức độ trầm trọng cuả bệnh (68,9%) và biết biểu

hiện bệnh (35,9%) [10]. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Như Tú và cộng sự trên 575 PN

(trên 17 tuổi) từ 1.193 HGĐ thuộc 30 xã của tỉnh Bình Định tìm thấy tỷ lệ PN có kiến

thức đúng về UTCTC là 31,5% [46]. Kết quả điều tra ban đầu của PATH, phỏng vấn

trên 1.072 bà mẹ và trẻ gái (11-14 tuổi) tại 06 huyện thuộc 03 tỉnh Hòa Bình, Nghê An,

Đồng Tháp và 02 thành phố là Hồ Chí Minh và Hà Nội: 77% đã từng nghe nói về

UTCTC, nhưng chỉ có 50% trong số đó xác định đúng một triệu chứng của UTCTC

[113]. Nghiên cứu khác của Lê Thị Phương Mai và cộng sự cho thấy 55,9 % bà mẹ của

các em gái từ 11-14 tuổi tại 5 tỉnh/thành phố đã kể được ít nhất 1 triệu chứng của

UTCTC [28]. Nghiên cứu của Trịnh Hữu Vách và cộng sự tại Hà Nội, Thừa Thiên Huế

và Hồ Chí Minh tìm thấy: PN có kiến thức về UTCTC (54%). Hai phần ba trong số

600 PN được hỏi về các yếu tố nguy cơ (64,3%) không biết bất kỳ 1 yếu tố nguy cơ

UTCTC nào. Gần (42%) không biết bất kỳ biện pháp phòng chống UTCTC nào. Vẫn

còn (1,2%) cho là UTCTC không thể phòng tránh được. Kiến thức về các dấu hiệu

hoặc triệu chứng cảnh báo của UTCTC thấp: (30,4%) biết chảy máu âm đạo bất

thường, (19,1%) biết chảy máu âm đạo sau khi QHTD và (13,7%) biết đau vùng chậu.

Ít hơn (10%) biết các dấu hiệu khác: giao hợp đau hoặc chảy máu sau khi QHTD.

(49,8%) không biết bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào [132].

Từ kết quả nghiên cứu của các tác giả trên cho thấy kiến thức chung về UTCTC

của PN ở các nhóm tuổi khác nhau đã được nhiều nghiên cứu đề cập tới trong cộng

đồng hoặc tại cơ sở điều trị, trường học. Mặc dù các nghiên cứu khác nhau về mục

đích, đối tượng, địa lý, quy mô nghiên cứu nhưng kết quả các nghiên cứu đều cho thấy

có sự thiếu hụt kiến thức chung về UTCTC của các PN trên thế giới và tại Việt Nam kể

cả ở nước giàu và nước nghèo. Mặc dù các PN đã báo cáo có nhận được thông tin về

UTCTC hoặc họ có quan tâm đến UTCTC, chủ động đi khám phụ khoa hoặc đi tiêm

phòng vắc xin HPV tuy nhiên các nghiên cứu đều bộc lộ, thể hiện rõ đa số PN hiểu

không đầy đủ và không chính xác về nguyên nhân, triệu chứng, các dấu hiệu gợi ý,

nghi ngờ UTCTC, cách phòng bệnh, cách phát hiện UTCTC ở giai đoạn sớm. Hầu hết

tác giả các nghiên cứu đều đưa ra khuyến nghị cần tăng cường truyền thông để nâng

cao kiến thức cho PN và cộng đồng về dự phòng, kiểm soát UTCTC.

1.3.1.2. Kiến thức về sàng lọc phát hiện sớm ung thư cổ tử cung

UTCTC là một trong số ít bệnh ung thư có thể phòng ngừa được thông qua sàng

lọc phát hiện sớm các tổn thương tiền ung thư và điều trị các các tổn thương bằng các

biện pháp thích hợp [79]. Tuy nhiên thiếu chương trình sàng lọc và hướng dẫn điều trị

hiệu quả là lý do chính của tỉ suất mắc bệnh UTCTC cao ở các nước đang phát triển

[39]. Vì vậy tìm hiểu kiến thức của PN về sàng lọc phát hiện sớm UTCTC là rất cần

thiết là cơ sở cho việc thiết kế các chương trình sàng lọc phù hợp hiệu quả để tăng độ

bao phủ sàng lọc của một địa phương hoặc một quốc gia do đó trên thế giới và tại Việt

Nam đã có nhiều nghiên cứu về vấn đề này.

* Trên thế giới

Nghiên cứu của Puri và cộng sự thì không có bất kỳ PN nào tại Changdigarh

biết về xét nghiệm Pap smear [114]. Nghiên cứu của Aswathy chỉ có (5,8%) biết

UTCTC có thể được phát hiện sớm bằng xét nghiệm Pap smear và (89,7%) PN không

biết khi nào nên làm xét nghiệm Pap smear [60]. Theo Raychaudhuri gần 10% biết xét

nghiệm Pap smear để sàng lọc UTCTC [115]. Nghiên cứu của Roy và Tang (5%) có

kiến thức đúng về xét nghiệm Pap smear [118]. (13%) người dân khu ổ chuột biết về

xét nghiệm Pap smear (Seth) [121]. Theo Almobarak (51,8%) PN đã từng nghe nói về

xét nghiệm Pap smear trong số đó (55,4%) cho biết xét nghiệm Pap smear để giúp phát

hiện sớm tổn thương CTC [55]. Nghiên cứu của Tran, Choe và cộng sự cho thấy tỷ lệ

PN ở nông thôn nghe nói về xét nghiệm Pap smear cao hơn PN ở đô thị (29% nông

thôn, 13% đô thị, p <0,01). Mặc dù mức độ nhận thức chung về UTCTC thấp nhưng

trong số những người đã từng nghe về xét nghiệm Pap smear, đa số đều biết về mục

đích của xét nghiệm Pap smear (76%) [131]. Nghiên cứu Touch trên 440 PN (20-69)

tuổi tại Kampong, Campuchia, tỷ lệ PN đã nghe nói về Pap smear chiếm 34% [130].

Nghiên cứu của Jassim và cộng sự gần (65%) đã nghe về Pap smear, trong số đó

(67,7%) biết mục đích của Pap smear, (64%) tin rằng Pap smear rất hữu ích trong việc

phát hiện tiền ung thư và UTCTC, (44,3%) cho rằng họ nên làm Pap smear ít nhất 3

năm một lần. Tuy nhiên vẫn còn nhiều PN chưa có niềm tin, không tin vào khả năng

phát hiện sớm tổn thương CTC bằng xét nghiệm Pap smear và thời gian nào PN nên

làm Pap smear, cụ thể (10%) cho rằng Pap smear không thể làm giảm tỷ lệ mắc và tử

vong do UTCTC. Gần (33,7%) cho rằng nên làm Pap smears kể từ khi bắt đầu QHTD

[95]. Nghiên cứu của Abdul-Aziz và cộng sự trên 283 PN Yenmen là KH của Trung

tâm CSSKSS của Bệnh viện Trường Đại học Khoa học – Kỹ thuật Sana, Ả Rập; mặc

dù họ là KH của Trung tâm CSSKSS nên họ có điều kiện tiếp xúc với CBYT và các

thông tin về CSSKSS hơn các PN khác tuy nhiên chỉ hơn một nửa PN tham gia phỏng

vấn biết tầm soát UTCTC hàng năm là một trong những biện pháp phòng ngừa

UTCTC chiếm 59% [51]. Nghiên cứu khác của Di và cộng sự phỏng vấn trực tiếp 308

PN tại 6 quận có điều kiện kinh tế khác nhau của Trung Quốc, nơi đã triển khai

Chương trình sàng lọc UTCTC miễn phí, kết quả cho thấy tỷ lệ PN tin rằng sàng lọc

UTCTC có thể “phát hiện sớm các tổn thương tiền UTCTC hoặc ung thư” (61,7%) và

“điều trị sớm các tổn thương tiền UTCTC hoặc ung thư” (59,1%) [71]. Hơn một nửa

(52,6%) số người tham gia biết rằng “sàng lọc UTCTC” có thể ngăn ngừa sự xuất hiện

của UTCTC[71]. Kiến thức đúng của PN về kết quả xét nghiệm sàng lọc dương tính là

(44,8%). Phần lớn những người tham gia trả lời chính xác rằng “kết quả xét nghiệm

dương tính có nghĩa là tổn thương CTC” (58,4%) và “kết quả xét nghiệm âm tính có

nghĩa là CTC không có tổn thương, nhưng vẫn cần sàng lọc mỗi 2-3 năm” (55,8%).

Tuy nhiên số PN kiến thức không đầy đủ hoặc chưa chính xác về kết quả xét nghiệm

sàng lọc cũng khá cao: “kết quả xét nghiệm âm tính có nghĩa là CTC không có tổn

thương nên không cần sàng lọc” (31,2%), “kết quả xét nghiệm dương tính có nghĩa là

bị UTCTC” (67,5%), “ kết quả xét nghiệm dương tính có nghĩa là bị tổn thương tiền

UTCTC” (77,3%), “kết quả xét nghiệm dương tính có nghĩa là UTCTC giai đoạn sớm”

(70,1%) [71]. Nghiên cứu của Di và cộng sự chỉ tìm hiểu kiến thức của những PN ở địa

phương có triển khai Chương trình sàng lọc; mặc dầu vậy kiến thức của các PN tại đây

chỉ ở mức độ thấp, từ đó có thể suy đoán kiến thức của các PN ở các địa phương không

triển khai Chương trình sàng lọc UTCTC tại Trung Quốc có thể càng thấp hơn.

* Tại Việt Nam

Nghiên cứu của Trịnh Hữu Vách (42,3%) PN không biết bất kỳ biện pháp nào

để phát hiện sớm UTCTC [132]. Nghiên cứu của Trần Thị Lợi và Bùi Thị Hồng Nhu,

PN biết khám phụ khoa để phát hiện sớm UTCTC (49,2%) [27]. Nghiên cứu của

Nguyễn Thanh Hiệp PN đã từng nghe nói về xét nghiệm Pap smear (70,7%), [17], của

Nguyễn Thị Như Tú là (28,5%) [46], của Bùi Thị Thu Hà là (56,2%) [14]. Tỷ lệ PN

biết mục đích của xét nghiệm Pap smear trong nghiên cứu Trần Thị Lợi và Bùi Thị

Hồng Nhu (18,5%) [27], của Nguyễn Thanh Hiệp (36,3%) [17]. Bùi Thị Thu Hà và

cộng sự tìm thấy (51,7%) PN biết soi CTC là một trong những phương pháp sàng lọc

phát hiện sớm UTCTC [14].

Có nhiều biện pháp để phát hiện sớm UTCTC như khám phụ khoa, nghiệm

pháp acid acetic (VIA), nghiệm pháp Lugol (VILI), soi CTC, xét nghiệm tế bào học âm

đạo (Pap smear) và xét nghiệm HPV (HPV DNA testing) [41]; Tuy nhiên xét nghiệm

tế bào học âm đạo (Pap smear) đã được chứng minh có nhiều thành công đáng kể ở các

nước phát triển đã làm giảm 70-80% tỷ lệ ung thư ở các nước phát triển [39]; có lẽ do

vậy mà hầu hết nghiên cứu trong và ngoài nước chỉ tập trung chủ yếu vào xét nghiệm

Pap smear; Nhìn chúng đa số các nghiên cứu chỉ dừng lại ở mức độ tìm hiểu có hay

không sự tiếp cận thông tin của PN về xét nghiệm này hoặc về tác dụng của xét nghiệm

này mà chưa đi sâu vào tìm hiểu chi tiết sự hiểu biết của PN về bản chất của xét

nghiệm là gì, đối tượng, thời gian nào nên xét nghiệm, và tần suất thực hiện, khi nào thì

chấm dứt, sự hiểu biết về kết quả của xét nghiệm khi được kết luận là dương tính…

Mặc dù vậy từ kết quả của các nghiên cứu cũng phản ánh được phần nào kiến

thức về khám sàng lọc UTCTC của PN là rất hạn chế, thể hiện sự thiếu hiểu biết hoặc

hiểu biết không đầy đủ về biện pháp sàng lọc UTCTC bằng xét nghiệm Pap smear.

1.3.1.3. Kiến thức về nhiễm vi rút HPV và tiêm vắc xin phòng ung thư cổ tử cung

HPV là yếu tố có liên quan nhiều nhất đến UTCTC: HPV DNA được tìm thấy

trong 95-100% UTCTC xâm lấn và trong 75-95% tổn thương tiền UTCTC mức độ

nặng (CIN II, CIN III) [1]. Tuy nhiên sự ra đời của vắc xin HPV đã góp phần đáng kể

trong việc làm giảm UTCTC. Theo giáo sư Ian Frazer, người phát minh ra vắc xin thì

tiêm vắc xin HPV cho các em gái trước khi có QHTD hoặc cho các PN chưa có tiền sử

viêm nhiễm các loại HPV này có khả năng bảo vệ 95% các nguy cơ UTCTC [49]; Do

đó tìm hiểu kiến thức của PN về mức độ, đường lây nhiễm, tần suất nhiễm, cách phòng

tránh lây nhiêm HPV để xây dựng những chương trình can thiệp, thúc đấy, mở rộng độ

bao phủ tiêm vắc xin HPV cho các PN trong diện chỉ định là hết sức cần thiết. Vì vậy

trên thế giới và tại Việt Nam đã có nhiều nghiên cứu tìm hiểu về vấn đề này.

* Trên thế giới

Theo Almobarak (46,6%) PN biết vi rút u nhú ở người (HPV) là tác nhân gây

bệnh [55], Abdul-Aziz tìm thấy tỷ lệ PN Yenmen biết tác nhân gây bệnh là 36,2% [51].

Trong một nghiên cứu để đánh giá nhận thức của y tá bệnh viện Tanzania về UTCTC

thì hơn 60% không biết UTCTC chủ yếu là do HPV gây ra, phát hiện này cũng phù

hợp với kết quả của một nghiên cứu được thực hiện ở Brazil bởi Moreira và các đồng

nghiệp, 67% PN trong nghiên cứu này không biết rằng HPV gây UTCTC [67].

Nguồn thông tin mà PN tiếp nhận được về HPV thấp, trên 60% PN Sudan, Châu

Phi chưa từng nghe nói về vắc xin tiêm phòng HPV [55]. Nghiên cứu của Jassim

(Bahrain) đã từng nghe về vắc-xin HPV (3,7%), (96,3%) là chưa nghe hoặc không biết

về vắc xin HPV [95]. Yerramilli, Dugee và cộng sự (16,8%) PN biết UTCTC có thể

phòng được bằng cách chủng ngừa (thành thị biết nhiều hơn nông thôn) còn (26,5%)

cho biết UTCTC không thể phòng được bằng cách chủng ngừa và (56,3%) đã trả lời họ

không biết có thể phòng được bằng cách chủng ngừa hay không [142]. Theo Touch

(35%) PN Kampong biết UTCTC có thể phòng bằng cách chủng ngừa [130]. Nhận

thức về tầm quan trọng của tiêm vắc xin HPV ở PN Hàn Quốc tăng từ 8,6% (2007) lên

36,9% (2016) (p <0,001). Kiến thức liên quan đến tác dụng của vắc xin HPV tăng hơn

năm 2007; nhận thức ở người trưởng thành về tiêm chủng HPV là biện pháp phòng

ngừa đã tăng từ năm 2007 [102]. Nghiên cứu của Di và cộng sự (Trung Quốc); (9,1%)

biết “chủng ngừa HPV trước khi QHTD” là biện pháp phòng ngừa UTCTC [71].

* Tại Việt Nam

Theo Nguyễn Thùy Linh tỷ lệ PN đã lập gia đình tại Huế, Cần Thơ, Thái

Nguyên đã từng nghe/xem/đọc thông tin về HPV (33,3%) [26]. Nghiên cứu Trần Thị

Vân PN (15-49) tuổi đã có chồng đã từng nghe nói đến HPV (45,8%) [50], của Phạm

Thọ Dược (33,8%) [10]. Tỷ lệ PN biết HPV là vi rút, lây truyền qua QHTD: Trần Thị

Vân (82,9%) [50], của Lê Thị Yến Phi (70,4%) [32], của Phạm Thọ Dược (20%) [10].

Kết quả điều tra ban đầu của PATH, tỷ lệ PN biết HPV gây UTCTC (50%) [113], của

Trần Thị Vân (49,3%) [50], của Lê Thị Yến Phi (15%) [32], của Trịnh Hữu Vách

(7,9%) [132]. Nghiên cứu của Lâm Đức Tâm và cộng sự cho thấy kiến thức đúng về

UTCTC, HPV và tiêm vắc xin HPV là (4,4%) [38]. Theo Huỳnh Thị Thu Thủy tỷ lệ

PN có kiến thức đúng về HPV (55,1%), kiến thức tăng sau tư vấn (94,9%) [40]. Nghiên

cứu của Trần Thị Vân PN (15-49) tuổi có chồng (89,3%) biết PN đã QHTD có nguy cơ

lây nhiễm HPV [50]. Theo Phạm Thọ Dược PN (15-49) biết yếu tố thuận lợi nhiễm

HPV (19,5%) [10]. Kết quả điều tra ban đầu của PATH, tỷ lệ bà mẹ và con gái biết

HPV là nguyên nhân lây truyền UTCTC lần lượt là (28,9%) và (19,9%) [113].

Nghiên cứu của Phạm Thọ Dược PN nghe/biết có vắc xin HPV (47,3%) [10],

của Trần Thị Vân (50,4%) [50], của Bùi Thị Thu Hà (51,1%) [14] nhưng theo Trịnh

Hữu Vách chỉ có (7%) người dân biết có vắc xin HPV [48]. Theo Lê Thị Yến Phi hầu

hết PN đều chưa nhận được đầy đủ thông tin về chủng ngừa HPV [32]. Gần một phần

tư chưa hiểu rõ về tác dụng của chủng ngừa: “Nghe nói có thuốc ngừa UTCTC thì đi

tiêm ngừa cho yên tâm nhưng cũng chưa biết rõ hết thông tin về thuốc” [32]. Chủng

ngừa HPV thì không bị UTCTC (18%) và (20%) nghĩ rằng sau chủng ngừa HPV

không cần làm xét nghiệm tế bào âm đạo [32]. Người dân biết tiêm vắc xin HPV là

cách để phòng UTCTC (7%) [132]. Kiến thức trên ở các nữ sinh viên tại Hà Nội

(81,6%) [30]. PN biết lứa tuổi được chỉ định tiêm vắc xin HPV của Phạm Thọ Dược

(14,8%) [10], của Bùi Thị Thu Hà (50%) [14]. Theo Bùi Thị Thu Hà PN biết nên tiêm

vắc xin HPV trước khi có QHTD lần đầu (11%) [14]. Nghiên cứu của Phạm Thọ Dược

PN biết cơ sở y tế có tiêm vắc xin HPV (14,8%) [10]. Theo Việt Thị Minh Trang tỷ lệ

bà mẹ có kiến thức đúng về chủng ngừa HPV là 10,7% [44].

Từ các nghiên cứu cho thấy kiến thức của PN ở đại đa số các quốc gia về nhiễm vi

rút HPV, đường lây và cách phòng lây truyền HPV là rất hạn chế; tương tự cũng có sự

thiếu hụt kiến thức về tiêm vắc xin HPV: lợi ích, chỉ định, số mũi tiêm và địa điểm tiêm.

Do vậy, can thiệp nâng cao kiến thức về dự phòng UTCTC là rất quan trọng trong công

tác phòng và chống ung thư.

1.3.2. Thực trạng thực hành phòng chống ung thư cổ tử cung

Theo khuyến cáo của TCYTTG và nhiều quốc gia trên thế giới để dự phòng và

kiểm soát UTCTC thì các hoạt động triển khai gồm tổ chức các chương trình sàng lọc

hiệu quả, tiêm vắc xin phòng nhiễm HPV, tuyên truyền giáo dục giảm lối sống tình dục

có nguy cơ cao, thực hành QHTD an toàn, làm giảm các yếu tố nguy cơ như lập gia

đình sớm, có con sớm, hút thuốc lá...[4].

1.3.2.1. Thực hành sàng lọc phát hiện sớm ung thư cổ tử cung

Sàng lọc là quy trình kiểm tra các đối tượng không có triệu chứng của một bệnh

nhưng có nguy cơ cao đối với bệnh đó [2]. Hầu hết các Chương trình sàng lọc UTCTC

ở các nước có thu nhập thấp đến trung bình phần lớn không có Chương trình sàng lọc

có số lượng lớn bao phủ toàn bộ dân số mục tiêu mà hầu hết Chính phủ các nước đều

theo hướng tăng dần quy mô, mở rộng độ bao phủ. Kết quả các nghiên cứu cho thấy:

Nhật Bản có tỷ lệ sàng lọc thấp nhất trong số tất cả các nước phát triển, (24%)

thấp hơn so với Hàn Quốc (41%) [105], Hoa Kỳ trên 80% PN được theo dõi định kỳ về

sàng lọc UTCTC [80]. Nhật Bản (3%) nữ sinh viên đã khám sàng lọc [80]. Theo Tran

và Choe tại Hàn Quốc (6%) PN đã từng làm Pap smear (Pap) [131]. Nhiều nghiên cứu

ở Ấn Độ và Kenya cho thấy rằng chỉ 1% dân số được tầm soát [39].Tại Ấn Độ, PN

được làm Pap rất thấp: theo Roy và Tang PN làm Pap ít nhất một lần trong đời (10%)

[118]. Theo Aswathy PN được làm Pap (6,9%) [60]. Nghiên cứu Touch (7%) PN

Kampong đã làm Pap [130]. Theo Almobarak PN Sudan, Châu Phi (15,8%) có làm Pap

[55]. Theo Thapa PN vùng nông thôn miền trung, Nepal (13,6%) PN được khám sàng

lọc [128]. PN vương quốc Bahrain (40,7%) đã làm Pap một lần trong đời [95]. Nghiên

cứu của Yerramilli PN từ 30 tuổi trở lên có làm Pap trong 3 năm qua (63,2%) [142].

Một số quốc gia chưa triển khai Chương trình sàng lọc quy mô toàn quốc như Peru

[96], Pakistan [99].Tương tự các nước Châu Á và Châu Phi tại Việt Nam tỷ lệ PN được

làm Pap rất thấp khoảng 5-10% theo Nguyễn Thanh Hiệp (4,8%) [17], Lê Thị Phương

Mai (7%) [28], Bùi Thị Chi (9,6%) [5]. Tại Bình Định khoảng 5,1% PN đã QHTD

được xét nghiệm Pap Smear [35].

Pap đã được sử dụng tại nhiều nước trên thế giới nhằm phát hiện tổn thương tiền

ung thư. Pap góp phần làm giảm 70-80% tỷ lệ mắc UTCTC tại các nước phát triển từ

những năm 1960s [123] nhưng hiện tỷ lệ mắc UTCTC vẫn còn cao ở các nước đang và

kém phát triển. Từ kết quả các nghiên cứu trên cho thấy PN được sàng lọc UTCTC vẫn

còn rất thấp tại nhiều nước vì vậy rất cần phòng viêm nhiễm từ đầu bằng tiêm vắc xin.

1.3.2.2. Thực hành tiêm vắc xin HPV phòng ngừa ung thư cổ tử cung

Năm 1983, Harold zur Hausen và các đồng nghiệp đã chỉ ra mối liên quan giữa

nhiễm HPV và UTCTC [119]. Walboomers và cộng sự đã phát hiện hầu như tất cả các

PN bị UTCTC trên toàn thế giới đều liên quan đến sự hiện diện của HPV, chiếm 99,7%

[135]. Tháng 6/2006 loại vắc xin đầu tiên chống nhiễm HPV là Gardasil đã được cấp

phép và đưa ra thị trường và đến tháng 6/2007 đã được đăng ký tại trên 70 quốc gia,

tiếp đó loại vắc xin thứ hai là Cervarix cũng được cấp phép [31]. Các thử nghiệm lâm

sàng cho thấy cả hai vắc xin này có hiệu quả ít nhất 95% trong việc phòng chống các

viêm nhiễm tái phát của HPV 16,18 và có hiệu quả 100% trong việc phòng chống các

tổn thương CTC đặc thù của từng loại vi rút khi sử dụng cho các em gái trước khi có

QHTD hoặc cho các PN không có tiền sử viêm nhiễm các loại HPV này. Việc sử dụng

rộng rãi vắc xin đơn thuần có khả năng giúp giảm 50% các ca tử vong do UTCTC

trong vài thập kỷ [31]. Mặc dù vậy việc thực hiện chương trình tiêm vắc xin HPV ở các

nước vẫn còn những thách thức đáng kể thể hiện qua kết quả các nghiên cứu sau:

Tại Sudan, Châu Phi, tỷ lệ tiêm ngừa vắc xin HPV (11,4%) [55]. Tại Hàn Quốc

( 2013) là 28,7%, 15,9% và 4,6% tương ứng độ tuổi: 19-26, 27-39 và 40-59 [110], tỷ lệ

tiêm của các nữ sinh trung học (1% -10%) [110]. Tại Campuchia (1%) PN Kampong

đã chủng ngừa [130]. Tại Philippin đã đưa vắc xin HPV vào Chương trình tiêm chủng

quốc gia có 780.000 em gái (10-14) tuổi đã được tiêm [34]. Tại Mã Lai có Chương

trình y tế học đường nên độ bao phủ chủng ngừa cho gái 13 tuổi cao 84,4% [29].

Tương tự các nước Châu Á tỷ lệ PN Việt Nam tiêm ngừa vắc xin HPV cũng

không cao: Nghiên cứu của Trịnh Hữu Vách (0,5%) [132], của Trần Thị Vân (0,5%)

[50], của Việt Thị Minh Trang 49% [44]. Theo Đặng Đức Nhu tỷ lệ nữ sinh viên đã

tiêm vắc xin HPV dưới 20% [30]. Tại Bình Định tỷ lệ PN (15-49) đã tiêm vắc xin HPV

(đủ 3 mũi) là 0,4% [35].

Từ các kết quả trên cho thấy hoạt động tiêm vắc xin HPV cho PN và các bé gái

ở hầu hết các nước Châu Á và Châu Phi còn hạn chế, tỷ lệ tiêm ngừa còn rất thấp.

1.3.2.3. Thực hành tình dục an toàn để phòng tránh ung thư cổ tử cung

Có thể phòng tránh UTCTC bằng cách tránh nhiễm HPV từ đầu thông qua kiêng

khem QHTD hoặc tuân thủ quan hệ một vợ một chồng, quan hệ thủy chung [31]. Tuy

nhiên có rất ít các nghiên cứu kể cả trong và ngoài nước về lĩnh vực này.

Nghiên cứu của Ghotbi và cộng sự cho thấy tại Nhật Bản 79% các cô gái có

QHTD lần đầu tiên trong độ tuổi từ 16 đến 19. Đối với nữ sinh trung học đã trải

nghiệm tình dục rất sớm từ những lớp đầu tiên của cấp học và càng lên lớp cao tỷ lệ

này càng nhiều: 39% năm thứ 3, 29% năm thứ 2 và 15% năm thứ nhất. Tỷ lệ sinh viên

có quan hệ với nhiều bạn tình cũng rất cao: sinh viên chỉ có một hoặc hai bạn tình

(59%), còn lại là ba hoặc bốn (22%), sinh viên có nhiều hơn bốn bạn tình (14%) [80].

Nghiên cứu cũng tìm thấy sinh viên Nhật Bản bắt đầu hoạt động tình dục sớm hơn và

có số lượng bạn tình cũng cao hơn rất nhiều so với sinh viên nước ngoài học tại Nhật

(Trung Quốc, Việt Nam, Hàn Quốc, Thái Lan, Indonesia và các quốc gia khác) [80].

Hầu hết sinh viên Nhật Bản và các nước đang du học tại Nhật sử dụng bao cao

su thấp ngoại trừ các sinh viên đến từ châu Âu và Bắc Mỹ; hơn một nửa sinh viên

không sử dụng bao cao su thường xuyên (56%), sinh viên luôn sử dụng bao cao su

(42%) [80]. Một nghiên cứu khác tại Việt Nam của Trần Thị Vân tìm thấy PN (15-49)

đã có chồng tại Phú Thọ đã dùng bao cao su để phòng nhiễm HPV tuy nhiên tỷ lệ PN

luôn dùng bao cao su (13,7%), thỉnh thoảng dùng (32%) và không dùng bao cao su

chiếm hơn một nửa (54,5%0 [50].

Các nghiên cứu về thực hành tình dục an toàn phòng nhiễm UTCTC ở thanh

thiếu niên không nhiều. Hành vi QHTD với nhiều người, QHTD sớm, có nhiều bạn

tình, không sử dụng bao cao su khi QHTD còn khá phổ biến, đặc biệt là ở giới trẻ.

Từ kết quả các nghiên cứu cho thấy việc tiếp cận dịch vụ sàng lọc của PN thấp,

độ bao phủ tiêm vắc xin HPV cũng thấp và thực hành tình dục an toàn phòng nhiễm

HPV cũng rất thấp vì vậy tìm hiểu rào cản của tiếp cận dịch vụ sàng lọc ở PN cũng như

những khó khăn, thách thức khi mở rộng độ bao phủ tiêm vắc xin HPV là rất thiết thực.

1.3.3. Nhóm yếu tố liên quan đến kiến thức, thực hành phòng ung thư cổ tử cung

Chidyaonga-Maseko và cộng sự thực hiện một báo cáo tổng quan từ 31 bài báo

toàn văn được xuất bản từ năm 2001 đến 2014 cho thấy các rào cản trong việc tiếp cận

và sử dụng các dịch vụ phòng ngừa UTCTC ở các nước thu nhập thấp và trung bình có

thể phân thành ba nhóm yếu tố bao gồm cá nhân, cộng đồng và hệ thống y tế [67].

1.3.3.1. Nhóm yếu tố cá nhân

Thiếu nhận thức về UTCTC và kiến thức về phòng ngừa UTCTC là rào cản

chính bao gồm thiếu hoặc không đủ kiến thức về bệnh, không quen với khái niệm

chăm sóc sức khỏe dự phòng và không thể tiếp cận với các dịch vụ do yếu tố địa lý và

kinh tế, kiến thức về UTCTC và đặc biệt là sự liên quan giữa UTCTC với HPV [67].

Một cuộc khảo sát được tiến hành tại một quận Wufeng thu nhập thấp ở miền trung

Trung Quốc cho thấy những PN có kiến thức về UTCTC sẵn sàng sử dụng dịch vụ hơn

những người không có kiến thức. Dự án triển khai Chương trình tiêm vắc-xin HPV

miễn phí cho các bé gái ở bốn nước Ấn Độ, Peru, Uganda và Việt Nam thì cha mẹ và

người giám hộ của những bé gái cho biết lý do khiến con họ không tiêm vắc-xin hoặc

tiêm không đủ ba mũi là vì thiếu nhận thức về chương trình tiêm chủng [67].

Rào cản lớn đối với sàng lọc bằng Pap smear bao gồm kiến thức không đầy đủ

về xét nghiệm và hạn chế khả năng tiếp cận dịch vụ [67].

Tình trạng hôn nhân có thể liên quan đến sàng lọc của PN. Một nghiên cứu tại

Malaysia, phát hiện PN đã kết hôn có kiến thức về các yếu tố nguy cơ UTCTC cao hơn

so với những người chưa kết hôn, tương tự nghiên cứu Mingo và McFarland [67].

Nghiên cứu tại Belgrade (Serbia) năm 2010 cho thấy PN có tình trạng kinh tế

thấp hơn ít có khả năng trải qua sàng lọc UTCTC ngay cả đối với các dịch vụ sàng lọc

có sẵn miễn phí. Trong nghiên cứu của Wofeng, PN có trình độ học vấn và thu nhập

cao hơn có trình độ hiểu biết cao hơn về UTCTC và sẵn sàng đi khám sàng lọc UTCTC

hơn nhiều so với những người có trình độ học vấn và thu nhập ít hơn [67].

Một số PN không đi sàng lọc và điều trị vì sợ biết bị UTCTC và do UTCTC có

liên quan đến nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục (STI), vì có sự kỳ thị liên

quan đến STI. Một nghiên cứu ở Zambia cho thấy những PN có nhận thức về sự kỳ thị

liên quan đến STI không đi khám sàng lọc UTCTC [67].

Một số trường hợp, không đi sàng lọc UTCTC vì ngại ngùng và lo sợ. Điều này

đã được tìm thấy trong một nghiên cứu ở Madagascar, Malawi, Nigeria, Uganda,

Tanzania và Zambia, nhằm đánh giá khả năng chấp nhận và tính khả thi của chương

trình phòng ngừa UTCTC với phương pháp "xem để điều trị" dựa trên VIA và liệu

pháp đông lạnh. Một nghiên cứu đã phỏng vấn 75 PN cho thấy sự nhút nhát và lo sợ là

lý do khiến họ từ chối sàng lọc với tỷ lệ lần lượt là 3% và 51%. Trong một nghiên cứu

khác ở bang Chuuk, liên bang Micronesia, PN cho biết họ không muốn tham gia sàng

lọc UTCTC vì họ không muốn để lộ bộ phận sinh dục của mình cho bất cứ ai khác

ngoài chồng của họ. Họ tuyên bố rằng việc khoe vùng kín cho người khác là thiếu tôn

trọng và họ cảm thấy xấu hổ nếu có người khác, kể cả các bác sĩ nhìn thấy bộ phận

sinh dục của họ. Mặt khác, một số người chồng không muốn bác sĩ nhìn thấy những

phần riêng tư của vợ. PN cũng không muốn các bác sĩ nam khám cho họ và do đó họ

báo cáo rằng các ông chồng sẽ không cho phép họ đi khám sàng lọc UTCTC [67].

Cũng lưu ý rằng PN rất sợ chẩn đoán UTCTC đến nỗi họ thà chết còn hơn biết

rằng họ bị UTCTC. Trong một số nền văn hóa, ung thư nói chung được coi là bản án tử

hình. Một nghiên cứu ở Thành phố Panama Tây Ban Nha PN khái niệm ung thư là bản

án tử hình. Những PN có nền tảng tôn giáo mạnh mẽ thực sự có niềm tin về sự tiên

đoán thiêng liêng được gọi là thuyết định mệnh. Theo đó, với niềm tin này, Chúa sẽ

định mệnh số phận của một số cá nhân mắc bệnh như UTCTC. Loại niềm tin này ngăn

cản PN trên các tầng lớp xã hội tìm kiếm các dịch vụ sàng lọc vì họ nghĩ rằng căn bệnh

này nằm ngoài tầm kiểm soát của họ [67].

Rào cản văn hóa xã hội tương tự cũng được thấy rõ trong tiêm chủng HPV. Nỗi

lo sợ của cha mẹ về tác dụng phụ của vắc xin có thể gây vô sinh hoặc hoạt động tình

dục sớm hơn và sự an toàn của vắc-xin đã khiến các bé gái tránh xa tiêm vắc-xin [67].

1.3.3.2. Nhóm yếu tố liên quan đến cộng đồng

Tình dục được xác định là một chủ đề cấm kỵ đối với các bậc cha mẹ muốn bảo

vệ danh tiếng gia đình và khuyến khích sự kín đáo của các con gái. Điều này dẫn đến

việc PN trẻ không được giáo dục sức khỏe tình dục cần thiết. Trong một nghiên cứu

được thực hiện bởi Markovic (2005) ở miền trung Serbia, phát hiện việc thiếu giáo dục

tình dục chính thức là một rào cản đối với sàng lọc UTCTC [67].

Những người tham gia cũng đề cập rằng có sự kỳ thị khi thảo luận về các vấn đề

sức khỏe sinh sản trong cộng đồng, điều này góp phần làm PN có ít kiến thức về

UTCTC và phòng ngừa UTCTC. Trong số các cộng đồng dân tộc thiểu số da đen và

dân tộc thiểu số trong nghiên cứu được thực hiện bởi Thomas và cộng sự cũng có báo

cáo rằng các cộng đồng Châu Phi không bao giờ nói về một số bệnh ung thư, đặc biệt

là UTCTC vì nó được coi là điều cấm kỵ. Vai trò giới và vị thế thấp của PN trong gia

đình và xã hội đã hạn chế việc tham dự sàng lọc UTCTC của PN [67].

Trong một nghiên cứu tại Mexico, nhằm phân tích vai trò của một số yếu tố văn

hóa và xã hội liên quan đến việc phát hiện sớm UTCTC, đã có báo cáo rằng PN sợ bị

bạn đời bỏ rơi khi được chẩn đoán bị UTCTC. Nghiên cứu chủ yếu tập trung vào ảnh

hưởng của đối tác QHTD và các mạng xã hội liên quan đến việc sử dụng xét nghiệm tế

bào học (Pap smear). Nỗi lo sợ như vậy khiến PN không đi kiểm tra UTCTC [67].

1.3.3.3. Nhóm yếu tố liên quan đến hệ thống y tế

Bingham và cộng sự, trong một bài viết tóm tắt kinh nghiệm nghiên cứu ở

Bolivia, Peru, kenya, Nam Phi và Mexico, đã báo cáo rằng đối với một số PN, đặc biệt

là những người sống trong các cộng đồng mà khả năng cung cấp dịch vụ CSSK hạn

chế và ở xa địa điểm cung cấp dịch vụ sàng lọc cũng là những yếu tố quan trọng quyết

định sự tham gia của họ. Rào cản địa lý gặp ở hầu hết các nước nghèo, một nghiên cứu

ở Peru đã phát hiện tỷ lệ sàng lọc thấp hơn nhiều ở các vùng xa xôi hoặc khó tiếp cận

dịch vụ. Độ bao phủ khám sàng lọc cũng cao hơn ở khu vực có nhiều dịch vụ dễ tiếp

cận hoặc nơi có tổ chức các chiến dịch di động mang dịch vụ đến cho PN [67].

Các nghiên cứu được thực hiện bởi ACCP ở Mexico và miền tây Kenya, PN báo

cáo rằng chi phí đi lại và khoảng cách là những rào cản. Ở một số vùng nông thôn PN

phải thuê taxi để đi khám sàng lọc vì không có phương tiện giao thông công cộng, điều

này cản trở PN họ tham gia các chương trình sàng lọc. Các nghiên cứu của Kenya cũng

cho thấy PN không thể tham gia vì họ phải di chuyển tới tám giờ và với chi phí trung

bình là một ngày công làm ruộng để tiếp cận dịch vụ [67].

Một nghiên cứu ở các quốc gia Đông, Trung và Nam Phi (ECSA), cho thấy sự

không có hoặc thiếu hụt thường xuyên các vật tư y tế và thuốc cần thiết để sàng lọc và

điều trị bệnh cũng là một rào cản quan trọng. Trong các hệ thống y tế sử dụng phương

pháp sàng lọc tế bào học (Pap smear), khoảng cách xa xôi và chi phí gửi bệnh phẩm

phết tế bào đến các trung tâm có thể làm xét nghiệm Pap smear cũng trở thành một

thách thức đối với việc sàng lọc UTCTC ở một số khu vực địa lý của hệ thống [67].

Trong nghiên cứu Markovic năm 2005 những PN đã đề cập rằng việc tiếp cận

với nhân viên y tế là vấn đề đối với họ, sự có mặt thường xuyên của nhân viên y tế tại

cơ sở y tế cũng góp phần vào việc sử dụng dịch vụ. Họ phàn nàn rằng đôi khi họ đến

cơ sở y tế để sàng lọc UTCTC, không có nhân viên y tế nào cung cấp cho họ dịch vụ

cụ thể mà họ muốn. Ngay cả khi có nhân viên y tế thì thời gian chờ đợi để được khám

rất lâu, họ phải đợi đến bốn tiếng trước khi được nhân viên y tế khám và trong một số

trường hợp các nhà cung cấp dịch vụ vắng mặt không làm việc cả ngày. Các nghiên

cứu định tính ở các nước Mỹ Latinh do ACCP thực hiện đã báo cáo rằng hầu hết PN

đều cảm thấy lo lắng trong khi chờ đợi kết quả xét nghiệm, điều này góp phần vào nỗi

sợ bị ung thư nói chung và do đó họ đã không sử dụng dịch vụ. Cách thức các nhà cung

cấp dịch vụ phòng ngừa UTCTC có thể cản trở PN yêu cầu các dịch vụ. Mặc khác mối

quan hệ giữa nhà cung cấp và KH ảnh hưởng đến mức độ hài lòng của KH. Bingham

và cộng sự chỉ ra rằng cách nhà cung cấp truyền đạt thông tin đến PN, sự linh hoạt

trong đặt câu hỏi từ nhà cung cấp đối với PN, quy trình đồng ý và tôn trọng quyền

riêng tư và bảo mật có thể khiến họ không quay trở lại dịch vụ. Từ nghiên cứu được

thực hiện ở Peru, Mexico, Kenya và Nam Phi, cho thấy rằng PN sẽ không sử dụng dịch

vụ nếu nhà cung cấp không danh thời gian để trò chuyện với họ, trả lời câu hỏi của họ,

giải thích các thủ tục và khuyến khích họ. Trong nghiên cứu của Markovic, một PN

cho biết lý do không sử dụng dịch vụ bởi vì đã không được các bác sĩ tôn trọng và

phòng chờ chật kín PN [67].

Trong nghiên cứu triển khai tiêm phòng HPV được thực hiện ở Ấn Độ, Peru,

Uganda và Việt Nam, rào cản chính đối với việc tiêm vắc-xin là các bé gái vắng mặt ở

trường vào ngày tiêm chủng, hệ thống y tế không cung cấp đủ thông tin về UTCTC và

khó khăn trong việc xác định điều kiện của bé gái (đã có QHTD hay chưa) [67].

Trong các hệ thống y tế, mà CSSK không được miễn phí thì việc tiếp cận các

dịch vụ phòng ngừa UTCTC là không dễ dàng đối với một số PN, nó gây khó khăn cho

cả PN và gia đình. Vì phải chi trả phí dịch vụ và không có bảo hiểm y tế đã khiến PN

không thể sử dụng các dịch vụ phòng ngừa UTCTC. Ở hầu hết các nước thu nhập thấp

và trung bình, giá vắc-xin HPV được cung cấp cho khu vực công dao động từ 15 đến

hơn 130 đô la Mỹ mỗi liều nên hầu hết các gia đình không đủ khả năng tiêm cho con

gái. Mặt khác, thời gian tiêm vắc-xin HPV cũng đặt ra một thách thức đối với các cô

gái. Vắc-xin được cho là tiêm ba liều trong khoảng thời gian sáu tháng. Điều này có thể

làm cha mẹ hoặc người giám hộ không khuyến khích đưa bé gái đi tiêm phòng hoặc

không hoàn thành cả ba liều cần thiết. Nghiên cứu cũng tìm thấy hệ thống y tế của các

nước thu nhập thấp và trung bình đã chỉ ra rằng việc hệ thống y tế không thể cung cấp

dịch vụ cho PN và cũng không thể cung cấp dịch vụ chất lượng cao. Mặt khác việc

cung cấp các dịch vụ thiếu sự thoải mái và riêng tư của cơ sở, thiếu CBYT và chi phí

cho cấc dịch vụ phải tốn tiền cũng đã góp phần hạn chế việc sử dụng các dịch vụ [67].

Hiểu các rào cản cá nhân, cộng đồng và hệ thống y tế đã cản trở việc sử dụng

dịch vụ phòng ngừa UTCTC của PN là điều cần thiết. Thông tin trên rất quan trọng

trong việc thiết kế các chương trình kiểm soát UTCTC hiệu quả, phù hợp tại địa

phương để giảm rào cản tăng tiếp cận dịch vụ ngừa UTCTC.

1.4. Chương trình can thiệp dự phòng và kiểm soát ung thư cổ tử cung

1.4.1. Mô hình niềm tin sức khỏe

1.4.1.1. Lý thuyết về mô hình niềm tin sức khỏe

Mô hình niềm tin sức khoẻ (HBM) là một mô hình tâm lý xã hội được đề xuất

bởi Rosenstock (1966) ở Stanhope và Lancaster để nghiên cứu và thúc đẩy việc tiếp

nhận dịch vụ sức khoẻ ví dụ như hoạt động sàng lọc. Mô hình giải thích các hành vi

phòng bệnh. Mô hình niềm tin sức khỏe là một trong những mô hình được biết đến

rộng rãi nhất trong lĩnh vực thay đổi hành vi. HBM được giới thiệu từ những năm 1950

bởi các nhà tâm lý học làm việc tại cơ quan y tế cộng đồng Mỹ [59].

Mô hình giả định rằng niềm tin và thái độ của con người là những yếu tố quyết

định quan trọng về các hành động liên quan đến sức khoẻ của họ. Nó cho rằng khi các

tín hiệu cho hành động có mặt, các sự thay đổi trong việc tiếp nhận các hành vi có thể

bị chi phối bởi niềm tin liên quan đến bốn nhóm biến số. Chúng bao gồm:

- Quan điểm của cá nhân về khả năng dễ mắc bệnh. Nếu một cá nhân không

nhìn thấy mình như có nguy cơ bị bất cứ vấn đề gì về sức khỏe thì họ sẽ không tìm

kiếm dịch vụ chăm sóc sức khỏe.

- Niềm tin về mức độ nghiêm trọng của căn bệnh. Các vấn đề liên quan đến căn

bệnh có thể khó được nhìn thấy do đó ít tạo nên nhu cầu tìm kiếm dịch vụ chăm sóc

sức khỏe.

- Nhận thức của người dân về những lợi ích liên quan với hành động để giảm

mức độ đe dọa hoặc tính dễ tổn thương.

- Đánh giá của cá nhân về rào cản tiềm ẩn liên quan đến các hành động được dự

kiến; điều này có thể là về thể chất, tâm lý, tài chính và xã hội.

HBM cũng giúp cho xác định điểm đòn bẩy của sự thay đổi. Một người hút

thuốc nghĩ rằng họ không thể tự bỏ thuốc sẽ được nhận những thông tin đặc hiệu và

được động viên để tham gia vào chương trình cai thuốc lá có trợ giúp [59].

1.4.1.2. Áp dụng mô hình niềm tin sức khỏe vào các dịch vụ phòng UTCTC

Hình 1.3. Mô hình niềm tin sức khỏe về sử dụng dịch vụ phòng UTCTC

Hình 1.3 sử dụng để minh họa khung lý thuyết của ba thành phần chính của Mô

hình niềm tin sức khoẻ liên quan đến nhận thức và sử dụng các dịch vụ phòng UTCTC.

Ba thành phần chính của Mô hình niềm tin sức khoẻ là: nhận thức cá nhân, các

yếu tố hỗ trợ và các biến số ảnh hưởng đến khả năng hành động:

- Nhận thức cá nhân: Nhận thức là quá trình tìm hiểu hiện tượng khách quan,

tính chất hoặc mối quan hệ thông qua các giác quan. Nhận thức của cá nhân về nguy cơ

UTCTC sẽ khuyến khích họ tìm kiếm các dịch vụ dự phòng.

- Các yếu tố hỗ trợ: Đây là các biến số làm thay đổi hoặc tăng khả năng thực

hiện các hành động. Chúng bao gồm các biến số nhân khẩu học, mức độ giáo dục, vị trí

của cơ sở y tế, phương tiện thông tin đại chúng.... Chúng ảnh hưởng đến nhận thức về

mối đe dọa; kiến thức khoa học về UTCTC được nâng cao sẽ dẫn đến nhận thức đúng

về mối đe dọa.

- Khả năng hành động: Một cá nhân sẽ hành động nếu họ hiểu rằng có nhu cầu và

chính hành động cụ thể nào đó sẽ giúp đáp ứng được nhu cầu của họ. Họ cũng sẽ hành

động nếu các rào cản đối với việc sử dụng các dịch vụ đó là rất nhỏ.

1.4.2. Biện pháp và hiệu quả can thiệp dự phòng, kiểm soát ung thư cổ tử cung

1.4.2.1. Biện pháp và hiệu quả can thiệp để tăng tỷ lệ tham dự sàng lọc của phụ nữ

Mặc dù nhiều biện pháp can thiệp đã được phát triển để tăng tỷ lệ PN tham gia

khám sàng lọc, nhưng hiệu quả của các loại can thiệp khác nhau vẫn chưa rõ ràng.

Thông tin về hiệu quả của các biện pháp can thiệp sẽ là nguồn dữ liệu cần thiết cho

việc thiết kế những can thiệp phù hợp để giảm tỷ lệ PN không tham gia sàng lọc [76].

Yabroff và cộng sự đã thực hiện một báo cáo tổng quan hệ thống gồm 46 nghiên

cứu với 63 can thiệp riêng được công bố từ năm 1980 đến tháng 4 năm 2001; kết quả

cho thấy có 24 nghiên cứu can thiệp nhắm vào PN thì hầu hết các can thiệp đều tăng tỷ

lệ sử dụng Pap smear. Các can thiệp như nhận thức, kết hợp nhận thức và hành vi hoặc

can thiệp xã hội học nói chung là không hiệu quả. Hai can thiệp toàn diện kết hợp các

yếu tố hành vi, nhận thức và xã hội học có hiệu quả lần lượt là 36,0% và 18,0% [72].

Các biện pháp can thiệp hành vi nhắm vào bệnh nhân (ví dụ: nhắc nhở qua đường bưu

điện hoặc qua điện thoại) đã tăng mức sử dụng Pap smear lên tới 18,8%; Một can thiệp

xã hội học bằng cách sử dụng một nhân viên y tế là giáo dân đã tăng sử dụng 18,0%.

Các can thiệp nhằm vào cả bệnh nhân và nhà cung cấp dường như không hiệu quả hơn

các can thiệp nhằm vào bệnh nhân hoặc nhà cung cấp. Một trong những biện pháp can

thiệp hiệu quả nhất là kết hợp tại phòng khám có sẵn một bác sĩ hoặc hộ sinh có thể

thực hiện sàng lọc trong cùng ngày đó, đã làm tăng tỷ lệ sàng lọc lên 32,7% [72].

Albrow và cộng sự đã thực hiện một báo cáo tổng quan về những can thiệp để

làm tăng tỷ lệ khám sàng lọc ở các PN trẻ dưới 35 tuổi; kết quả cho thấy không có sự

khác biệt về tỷ lệ PN tham dự khám sàng lọc giữa PN nhận được thư mời có giải thích

về xét nghiệm tầm soát CTC chi tiết với PN nhận thư mời không giải thích [53]. Ba

phương pháp khác nhau áp dụng nhắc nhở PN trẻ tham dự sàng lọc CTC bao gồm: thư

nhắc nhở, nhắc nhở qua điện thoại và nhắc nhở từ bác sĩ. Cả ba nghiên cứu đều cho

thấy có sự gia tăng số lượng PN tham gia sàng lọc sau khi nhận được thư nhắc nhở so

với những người không nhận thư, báo cáo gợi ý thư nhắc nhở có tác động tích cực đến

tỷ lệ sàng lọc ở PN trẻ [53]. Hai nghiên cứu đã can thiệp bằng lời nhắc qua điện thoại

cho thấy gia tăng tỷ lệ PN tham gia sàng lọc CTC sau khi nhận được lời nhắc qua điện

thoại (6,3% và 21,7%); McDowell và cộng sự cũng báo cáo hiệu quả của nhắc nhở từ

máy tính tạo ra cho các bác sĩ để nhắc nhở PN trẻ về tham gia kiểm tra CTC bị quá

hạn, tăng 2,4% PN tham gia sàng lọc sau khi bác sĩ nhắc nhở [53]. Việc tự lấy mẫu xét

nghiệm HPV có vẻ hiệu quả hơn thư nhắc nhở, với sự gia tăng tỷ lệ sàng lọc là 5,1%.

Những PN trẻ nhận bộ dụng cụ Delphi để tự lấy mẫu HPV và họ được nhận thêm một

tập sách mỏng về sàng lọc CTC và nhiễm HPV. Mặc dù số lượng PN trẻ tham gia

nghiên cứu tương đối nhỏ, nhưng hiệu quả tích cực cho thấy sự can thiệp này có thể

được đánh giá cao như một lựa chọn thay thế cho những người không đáp ứng trong

các chương trình đã sử dụng thư mời và nhắc nhở [53].

Everett và cộng sự thực hiện một báo cáo tổng quan từ 38 thử nghiệm can thiệp

để tăng tỷ lệ sàng lọc UTCTC ở PN, kết quả cho thấy đối với các nước phát triển thư

mời và can thiệp giáo dục sức khỏe là phương pháp hiệu quả nhất tuy nhiên thư mời

với cuộc hẹn có hiệu quả hơn thư mời đơn thuần, nhưng nếu cuộc hẹn cố định thì có

hiệu quả hơn thư mời với cuộc hẹn mở [76]. Tài liệu giáo dục (tờ rơi, tranh lật, video)

được đánh giá là hiệu quả nhất. Ngoài ra việc sử dụng y tá để khuyến khích các hoạt

động nâng cao sức khỏe có thể xem là một can thiệp đầy hứa hẹn [76]. Trong thư mời

cũng cần ghi rõ giới tính của người làm Pap smear để tăng tỷ lệ PN tham gia [76].

Abiodun và cộng sự đã tìm thấy ảnh hưởng của can thiệp GDSK bằng một bộ

phim đến kiến thức và nhận thức về UTCTC và sự tham dự sàng lọc CTC ở PN trưởng

thành ở các cộng đồng nông thôn ở Nigeria; kết quả cho thấy sự can thiệp đã nâng mức

độ nhận thức về UTCTC và sàng lọc lên 100% (p <0,0001). Tỷ lệ PN có kiến thức rất

tốt về UTCTC và sàng lọc tăng từ 2% lên 70,5% ( χ 2 = 503,7, p <0,0001) trong khi tỷ

lệ những người có nhận thức tốt đã tăng từ 5,1% lên 95,1% (p <0,0001). Kiến thức

trung bình và điểm nhận thức trung bình cũng tăng lên (p <0,0001). Tỷ lệ PN đã thực

hiện sàng lọc CTC tăng từ 4,3% lên 8,3% (p = 0,038). Lý do chính mà PN không khám

nghiệm CTC là do thiếu nhận thức về UTCTC và sàng lọc. Có sự khác biệt có ý nghĩa

thống kê giữa NCT và NC có liên quan đến thái độ kiến thức và thực hành của họ đối

với CTC và sàng lọc (p <0,05) sau can thiệp. Mục đích của video là để thúc đẩy khám

sàng lọc UTCTC và tiêm vắc xin HPV bằng cách nêu bật các yếu tố nguy cơ, triệu

chứng của UTCTC và giáo dục họ về cách phòng tránh UTCTC [52].

1.4.2.2. Biện pháp và hiệu quả can thiệp để tăng tỷ lệ tiêm vắc xin HPV

Hoạt động tiêm vắc-xin HPV trên toàn thế giới đạt tỷ lệ 80% ước tính sẽ ngăn

ngừa được 2/3 trường hợp UTCTC mắc mới [141].

Walling và cộng sự đã thực hiện một báo cáo tổng quan gồm 51 bài viết từ 1/1/

2006 đến 30/4/2015, kết quả về can thiệp thông tin cho thấy: Một can thiệp nhắm vào

các bậc cha mẹ có thu nhập thấp ở Hoa Kỳ và cung cấp giáo dục về HPV, kết quả là

(58% so với 42%). Một chiến dịch thông tin truyền thông trên toàn cộng đồng tại Hoa

Kỳ nhắm mục tiêu vào các cậu bé vị thành niên dẫn đến tỷ lệ tiêm vắc-xin HPV ở

nhóm can thiệp cao hơn [136]. Năm bài báo mô tả về can thiệp hành vi nhằm hỗ trợ

bệnh nhân đưa ra quyết định trong đó có một can thiệp tại một trường đại học ở Úc đã

kiểm tra tác dụng của các tài liệu thông tin khác nhau: một cuốn sách nhỏ nhấn mạnh

đến UTCTC, HPV và phòng ngừa mụn cóc sinh dục so với một cuốn sách nhỏ chỉ nhấn

mạnh đến phòng ngừa UTCTC, HPV. Hai tháng sau can thiệp, những PN nhận được

cuốn sách nhỏ nhấn mạnh cả UTCTC và phòng ngừa mụn cóc sinh dục có tỷ lệ tiêm

phòng cao hơn (42% so với 33%) [136]. Hopfer và cộng sự chứng minh rằng nữ sinh

viên đại học ở Hoa Kỳ đã chiếu một video giáo dục về HPV được thuật lại bởi một

người ngang hàng và một chuyên gia có tỷ lệ tiêm chủng cao hơn đáng kể so với nhóm

đối chứng (21,8% so với 11,8%) [136]. Một can thiệp tại các phòng y tế ở trường học

Hoa Kỳ đã sử dụng tin nhắn để nhắc nhở tiêm vắc xin sau 10 tháng cho thấy mặc dù ý

định tiêm vắc-xin tăng nhưng không có ảnh hưởng đến hành vi tiêm vắc xin [136].

Tương tự, Wegwarth và cộng sự phát hiện ra rằng các học sinh tại một trường học ở

Đức đã nhận được tờ rơi nên đã cải thiện sự hiểu biết về HPV nhưng không có sự khác

biệt trong hành vi tiêm chủng [136]. Szilagyi và cộng sự đã mô tả một can thiệp bằng

cuộc điện thoại và thư nhắc nhở đến thăm HGĐ, họ đã tìm thấy tỷ lệ tiêm vắc-xin cao

hơn đáng kể (58,5% so với 42,9%). Hai can thiệp sử dụng nhắc nhở tin nhắn văn bản;

cả hai đều cho thấy tỷ lệ cao hơn đáng kể trong nhóm can thiệp (51,6% so với 35%) 67

và (16% so với 5%) [136]. Gilkeyet và cộng sự đã chọn ngẫu nhiên 91 phòng khám

thành 3 nhóm: tư vấn AFIX trực tiếp, tư vấn AFIX trực tuyến hoặc kiểm soát. Tỷ lệ

hoàn thành tiêm vắc xin HPV cao nhất trong số các phòng khám nhận được tư vấn

AFIX trực tiếp. Moss và cộng sự đã quan sát thấy sự gia tăng nhỏ nhưng có ý nghĩa

thống kê về tỷ lệ tăng sau khi tư vấn AFIX 1 lần trong 1 tháng [136].

Một cách tiếp cận bao gồm giáo dục tập trung vào bệnh nhân và nhắc nhở qua

điện thoại với các cảnh báo của bác sĩ và một kịch bản để giải quyết các mối lo ngại

của phụ huynh, kết quả nhóm can thiệp tăng gần 10 lần so với nhóm đối chứng [136].

Chương trình tại Brazil và Nam Phi bao gồm các chiến dịch giáo dục và tiêm chủng

miễn phí, kết quả tỷ lệ tiêm HPV là 85% và 58,6% (ít nhất 1 liều) [136]. Một can thiệp

ở Peru bao gồm sàng lọc UTCTC của một người thân lớn tuổi và HPV miễn phí dẫn

đến tỷ lệ hoàn thành chuỗi cao (65%). Một can thiệp nhắm vào PN bán dâm ở

Campuchia, bao gồm xét nghiệm HPV, STD miễn phí, nhắc nhở và chuyển tuyến đến

phòng y tế, dẫn đến tỷ lệ hoàn thành hàng loạt là 54%. Một can thiệp khác nhắm vào

PN ở nông thôn, tại Hoa Kỳ đã cung cấp miễn phí vắc xin HPV và bồi dưỡng 25$ khi

trả lời bảng câu hỏi. Chưa đến một nửa (44,9%) những người tham gia ký thỏa thuận

đã nhận được liều tiêm đầu tiên. Một chiến dịch giáo dục toàn quốc ở Cameroon với

chi phí tiêm HPV giảm hoặc miễn phí tỷ lệ hoàn thành 84,6% [136]. Tương tự, tỷ lệ

tiêm chủng ở Canada khác nhau tùy theo tỉnh. Đảo Hoàng tử Edward có tỷ lệ cao sau

năm thứ sáu của Chương trình tiêm HPV tại trường: hoàn thành tương ứng 85% và

79% cho trẻ em gái và trẻ em trai. Tại Ontario, tỷ lệ hoàn thành tiêm chủng tăng hàng

năm trong 3 năm (51%, 58% và 59%) [136]. Ba nước Tây Ban Nha, Scotland và Thụy

Sĩ đã triển khai Chương trình tiêm HPV tại trường, tỷ lệ hoàn thành tiêm chủng cao sau

một và ba năm tại các địa phương thực hiện chương trình (lần lượt là 77,3%, 81,0% và

61,4%). Đáng chú ý, các nước đang phát triển cũng có tỷ lệ tiêm chủng cao. Chương

trình Công nghệ với Sức khỏe của một tổ chức y tế toàn cầu phi lợi nhuận và phi chính

phủ triển khai tại 4 quốc gia sử dụng chiến dịch giáo dục và tiêm vắc xin HPV miễn

phí tại các trường học và phòng khám dẫn đến tỷ lệ hoàn thành cao ở Ấn Độ (87,8%),

Peru (82,6%), Uganda (88,9%), và Việt Nam (98,6) [136].

Chương 2

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Nghiên cứu mô tả cắt ngang

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu: PN độ tuổi (15-49), có hộ khẩu hoặc tạm trú lâu dài tại

Bình Định.

- Tiêu chuẩn chọn: Những PN trong độ tuổi trên, có thời gian sống tại địa bàn từ

6 tháng trở lên, tỉnh táo hoàn toàn, đủ khả năng tiếp xúc và trả lời các câu hỏi (không bị

câm, điếc, mắc các bệnh tâm thần...). Tự nguyện, đồng ý tham gia nghiên cứu.

- Tiêu chuẩn loại trừ: Những PN không có mặt tại hộ gia đình (HGĐ) trong thời

điểm điều tra, những PN không đồng ý tham gia nghiên cứu.

2.1.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu

2.1.2.1 Thời gian: Từ tháng 01/2017 đến tháng 3/2017.

2.1.2.2. Địa điểm: Tại tỉnh Bình Định.

Bình Định là tỉnh duyên hải miền Trung Việt Nam, dài 110 km theo hướng Bắc

- Nam, diện tích tự nhiên 6.039,56 km2 và vùng lãnh hải 36.000 km2. Bắc giáp Quảng

Ngãi, Nam giáp Phú Yên, Tây giáp Gia Lai, Đông giáp biển Đông. Có bờ biển dài 134

km2 và diện tích rừng trên 207.307 ha. Dân số 1.558.687 người, mật độ 256 người/km2.

Bình Định có 11 đơn vị hành chính: thành phố Quy Nhơn, thị xã An Nhơn và 9 huyện

gồm An Lão, Vĩnh Thạnh, Vân Canh (miền núi), Tây Sơn, Hoài Ân (trung du), Hoài

Nhơn, Phù Mỹ, Phù Cát, Tuy Phước (đồng bằng). Có 159 xã, phường, thị trấn (sau đây

gọi chung là xã). Bình Định có nhiều dân tộc chung sống, dân tộc Kinh chiếm 98% so

với tổng dân số, dân tộc thiểu số chiếm 2% chủ yếu là 3 dân tộc: Ba Na, H’re, Chăm

sinh sống tại 113 làng của 22 xã thuộc 05 huyện miền núi và trung du [47].

Tại tỉnh Bình Định đã triển khai Chương trình Phòng chống Ung thư từ năm

2010 chủ yếu tập trung tập huấn cho cán bộ y tế (CBYT) về dấu hiệu phát hiện sớm

bệnh ung thư chung và cấp phát tờ rơi cho cơ sở y tế nhưng với số lượng rất ít; Chương

trình phòng chống UTCTC chưa triển khai tại tỉnh nhưng cũng có triển khai tiêm

phòng HPV tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật dưới dạng vắc xin dịch vụ với chi phí

khoảng 2.340.000 đến 3.600.000 đồng. Hiện tại chưa có Trung tâm Ung bướu, chỉ có

khoa Ung bướu thuộc Bệnh viện đa khoa tỉnh nhưng chưa triển khai điều trị UTCTC.

Đã triển khai đào tạo Test VIA cho chuyên trách SKSS ở cả 3 tuyến từ năm 2012

nhưng việc thực hiện test VIA tại các trạm y tế xã chưa đạt hiệu quả [35].

Hình 2.1. Bản đồ hành chính tỉnh Bình Định

2.1.3. Phương pháp nghiên cứu

2.1.3.1. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang.

2.1.3.2 Cỡ mẫu nghiên cứu: Áp dụng công thức sau để tính cỡ mẫu [94].

Trong đó:

+ n: cỡ mẫu.

+ Z(1-/2) : Hệ số tin cậy (Với độ tin cậy 95% thì Z(1-/2) = 1,96).

+ p: Tỷ lệ phụ nữ có kiến thức đúng vể UTCTC.

Kết quả nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thị Như Tú (2010) tỷ lệ phụ nữ có kiến

thức đúng vể UTCTC tại Bình Định là 31,5%, nên chọn p = 0,315 [46].

+ d: Sai số tuyệt đối giữa mẫu nghiên cứu và quần thể (d = 4%).

+ DE: Hệ số hiệu quả thiết kế (DE = 2).

Thay vào công thức trên ta có cỡ mẫu n=1.038, dự kiến tỷ lệ bỏ cuộc 15% nên

tổng số PN cần điều tra 1.194 PN. Thực tế, nghiên cứu bao gồm 1.200 PN.

2.1.3.3. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu: Sử dụng phương pháp lấy mẫu nhiều

giai đoạn: giai đoạn 1 chọn xã theo PPS; giai đoạn 2 chọn thôn theo kỹ thuật mẫu ngẫu

nhiên đơn; giai đoạn 3 chọn HGĐ đầu tiên dựa vào bảng số ngẫu nhiên và chọn HGĐ

kế tiếp theo quy luật cổng liền cổng.

Giai đoạn 01: Xác định 30 cụm, mỗi cụm tương ứng 01 xã

 Lập danh sách xã (theo mã số của huyện, thành phố) từ 01 đến 159;

 Lập bảng dân số cộng dồn, xác định m là tổng số cá thể của quần thể

nghiên cứu (m = tổng dân số tỉnh Bình Định là 1.558.687);

 Chọn điều tra 30 xã;

 Tìm khoảng cách mẫu k: k = m/30 (k = 1558.687/30 = 51.956);

 Dùng bảng số ngẫu nhiên để chọn một số ngẫu nhiên R có giá trị từ 01

đến k, số ngẫu nhiên R được chọn là 1.976 ;

 Xác định xã đầu tiên là 1.977;

 Tìm các xã có tần số dồn chứa các số R + ik (i từ 0 đến 29) để đưa vào

mẫu nghiên cứu, cụ thể: 53.932, 105.888, 157.844. . .

Như vậy đã xác định được 30 xã trong số 159 xã đưa vào nghiên cứu (phụ lục 1).

Giai đoạn 02: Xác định 30 chùm, mỗi chùm tương ứng 01 thôn.

Tất cả 30 xã đều làm theo trình tự như sau:

 Liệt kê tên tất cả các thôn/ khu vực (sau đây gọi chung là thôn) trong xã;

 Mỗi thôn tương ứng một thăm, bốc ngẫu nhiên chọn 01 thăm, thăm được chọn

tương ứng với thôn được chọn trong xã;

Như vậy đã xác định được 30 thôn (30 chùm) của 30 xã trong diện nghiên cứu.

Giai đoạn 03: Xác định 40 PN của mỗi thôn đưa vào nghiên cứu

Tất cả 30 thôn đều làm theo trình tự như sau:

 Lập danh sách tất cả các chủ hộ gia đình (HGĐ) trong thôn (xếp tên chủ HGĐ

theo ký tự a,b,c), sau đó đánh số theo thứ tự từ 01 đến hết;

 Chọn HGĐ đầu tiên dựa vào bảng số ngẫu nhiên;

 Các HGĐ tiếp theo được chọn theo quy luật cổng liền cổng. HGĐ thứ 02 là hộ

có cổng liền kề đi về hướng phải, cứ tiếp tục cho đến khi điều tra đủ 40 PN.

 Tất cả các PN có mặt ở HGĐ tại thời điểm điều tra đều được đưa vào mẫu

*Khái niệm cổng liền cổng được hiểu là cổng có cự lý tính theo đường chim bay gần nhất.

nghiên cứu.

2.1.3.4. Nội dung nghiên cứu

- Đánh giá mức độ hiểu biết đúng của phụ nữ (15-49 tuổi), (sau đây gọi chung là PN) về UTCTC, HPV và vắc xin phòng HPV, bằng cách sử dụng bộ câu hỏi để phỏng vấn;

- Đánh giá mức độ thực hành đúng của PN về KSL phát hiện sớm UTCTC và tiêm vắc xin HPV phòng UTCTC thông qua sử dụng bộ câu hỏi để phỏng vấn; - Phân tích các yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành của PN, trên cơ sở đó lựa chọn những biện pháp, nội dung can thiệp phù hợp để xây dựng hoạt động can thiệp nhằm tăng kiến thức về bệnh: UTCTC, HPV, KSL và tăng tỷ lệ KSL của các PN trên.

2.1.3.5. Kỹ thuật thu thập thông tin và bộ công cụ thu thập dùng trong nghiên cứu

Điều tra viên là các trưởng hoặc phó trạm y tế xã của 30 xã đã được chọn (phụ

lục 1) đã được tập huấn về cách điều tra. Họ đã trực tiếp thu thập thông tin bằng cách

phỏng vấn PN trong diện nghiên cứu theo mẫu thống nhất (phụ lục 2).

- Kỹ thuật thu thập thông tin/ dữ liệu áp dụng trong nghiên cứu

+ Phỏng vấn trực tiếp đối tượng nghiên cứu (ĐTNC), sử dụng cách gợi hỏi, gợi

nhớ, hồi niệm để ĐTNC được phỏng vấn nhớ lại chính xác các thông tin;

+ Điều tra viên đã tuân thủ trình tự, hướng dẫn, các bước chuyển trong bộ phiếu

điều tra, không cung cấp thông tin quá mức hoặc gợi ý trả lời cho ĐTNC;

+ Ghi nhận đầy đủ, chính xác các thông tin mà ĐTNC cung cấp;

+ Điền đầy đủ, chính xác các thông tin trong bộ phiếu điều tra;

+ Có kiểm tra chéo, đảm bảo thống nhất các thông tin mà đối tượng cung cấp.

- Bộ công cụ nghiên cứu: Sử dụng bộ phiếu (phụ lục 2) để phỏng vấn trực tiếp 1.200

PN trong diện nghiên cứu tại HGĐ, nội dung phỏng vấn bao gồm:

+ Phần A: Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu (thông tin cá nhân).

+ Phần B: Kiến thức về bệnh UTCTC, vắc xin HPV và sàng lọc UTCTC.

+ Phần C: Phơi nhiễm với các yếu tố nguy cơ gây UTCTC.

+ Phần D: Thực hành phòng ngừa UTCTC, tiêm vắc xin và KSL

+ Phần E: Tiếp cận các nguồn thông tin phòng bệnh UTCTC

2.1.3.6. Tổ chức và quá trình thực hiện điều tra

- Lựa chọn điều tra viên và giám sát viên

+ Điều tra viên: Là 30 trưởng hoặc phó trạm y tế xã. Các điều tra viên có đủ các tiêu

chuẩn như kỹ năng, kinh nghiệm điều tra, nhiệt tình, trách nhiệm, nghiêm túc, gần gũi

và hiểu rõ về phong tục tập quán, thói quen sinh hoạt của ĐTNC, sử dụng những từ

ngữ của địa phương nên việc tiếp cận ĐTNC rất thuận lợi. Tỷ lệ ĐTNC tham gia trả lời

bộ câu hỏi phỏng vấn đạt 100% (1.200 PN trong diện nghiên cứu đồng ý tham gia).

+ Giám sát viên: Là 04 cán bộ của nhóm nghiên cứu và nghiên cứu sinh.

- Điều tra thử nghiệm và hoàn chỉnh bộ phiếu điều tra

+ Bộ phiếu điều tra được sử dụng điều tra thử trên 10 PN tại 10 HGĐ đang sinh sống

tại phường Trần Phú, thành phố Quy Nhơn;

+ Sau điều tra thử nghiệm, nhóm nghiên cứu đã chỉnh sửa bộ phiếu điều tra tại các nội

dung (B2, B8, B17, D2, E2) để đảm bảo rõ ràng, dễ hiểu, dễ trả lời (phụ lục 2).

+ Kết quả bộ phiếu điều tra đã được sử dụng rất thuận lợi, ngoại trừ khi điều tra PN

đồng bào dân tộc vì đa số ĐTNC học vấn thấp và sự hợp tác của ĐTNC không cao.

- Tập huấn điều tra: Tất cả 30 Điều tra viên và 05 giám sát viên đều được tập huấn

về các nội dung:

+ Bốc thăm ngẫu nhiên chọn thôn;

+ Cách chọn HGĐ đầu tiên dựa vào bảng số ngẫu nhiên;

+ Cách xác định HGĐ tiếp theo theo quy luật cổng liền cổng;

+ Cách điền thông tin vào phiếu điều tra;

+ Cách kiểm tra thông tin mà ĐTNC cung cấp qua phỏng vấn;

+ Các tình huống mà ĐTNC không hợp tác (các câu hỏi nhạy cảm);

+ Cách gợi hỏi, gợi nhớ, hồi niệm để ĐTNC nhớ lại;

- Công tác phối hợp và triển khai điều tra

+ Trưởng/ Phó trạm y tế phối hợp với trưởng thôn và y tế thôn thông báo cho PN các

HGĐ về khoảng thời gian sẽ đến điều tra tại HGĐ;

+ Khi tiến hành điều tra đối với PN đồng bào dân tộc, những điều tra viên không phải

là người dân tộc thì luôn có người phiên dịch đi kèm, hỗ trợ dịch tiếng địa phương;

+ Kết quả là việc điều tra tại 30 thôn thuộc 30 xã trên địa bàn toàn tỉnh diễn ra thuận

lợi và đảm bảo chính xác, đúng tiến độ với tổng số phiếu thu được là 1.200 phiếu.

- Hoạt động giám sát điều tra: Các giám sát viên tiến hành giám sát các hoạt động

của điều tra viên: việc lập danh sách HGĐ, chọn HGĐ đầu tiên và việc chọn HGĐ tiếp

theo đảm bảo tuân thủ theo quy luật cổng liền cổng, việc thu thập thông tin, phỏng vấn

tại HGĐ. Kết quả tổng số mẫu đã giám sát là 60 mẫu, chiếm 5% tổng số mẫu thu thập.

2.1.3.8. Quy ước điểm số, cách tính điểm và phân loại kiến thức

- Quy ước điểm số và cách tính điểm

+ Mỗi câu hỏi trong từng nội dung trả lời đúng được tính tương ứng 1 điểm

nhân với hệ số, nếu trả lời sai không có điểm;

+ Cách xây dựng hệ số tùy thuộc vào mức độ, ý nghĩa, tầm quan trọng của nội

dung được hỏi, trên cơ sở tham khảo ý kiến của 03 chuyên gia về lĩnh vực sản khoa tại

tỉnh, nhóm nghiên cứu đã tự xây dựng hệ số cho bộ phiếu khảo sát (phụ lục 5);

+ Cách tính điểm kiến thức chung của PN về UTCTC: Điểm kiến thức UTCTC

chung/toàn diện là tổng điểm của kiến thức về nguyên nhân/ yếu tố nguy cơ (12 điểm),

khả năng phòng ngừa và điều trị (6 điểm), biện pháp phòng (10 điểm), các dấu hiệu

nghi ngờ (7 điểm), cách phát hiện sớm (5 điểm), kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc

xin HPV (8 điểm). Điểm kiến thức chung/toàn diện UTCTC (48 điểm).

- Bảng đánh giá kiến thức và: Chi tiết mô tả tại phụ lục 4.

- Kiến thức được phân loại như sau:

+ Kiến thức đạt: Nếu tổng số điểm đạt ≥ 50% tổng số điểm;

+ Kiến thức không đạt: Nếu tổng số điểm đạt < 50% tổng số điểm;

+ Kiến thức tốt: Nếu tổng số điểm đạt ≥ 80% tổng số điểm;

+ Kiến thức còn hạn chế: Nếu tổng số điểm đạt 50 - 79% tổng số điểm;

+ Không có kiến thức đồng nghĩa kiến thức không đạt.

2.2. Nghiên cứu can thiệp

2.2.1 Đối tượng nghiên cứu

2.2.1.1. Đối tượng nghiên cứu phía sử dụng dịch vụ y tế: PN trong độ tuổi từ 15 –

49, có hộ khẩu tại 02 xã Canh Hòa và Vĩnh Kim của tỉnh Bình Định, có khả năng hiểu

và trả lời các câu hỏi nghiên cứu. Tự nguyện, đồng ý tham gia nghiên cứu.

2.2.1.2. Đối tượng nghiên cứu bên cung cấp dịch vụ y tế

- Lãnh đạo Sở Y tế và Trưởng Phòng Nghiệp vụ Y;

- Lãnh đạo Trung tâm CSSKSS tỉnh và TTYT huyện Vân Canh;

- Lãnh đạo Đội BVBMTE&KHHGĐ huyện Vân Canh;

- Trưởng trạm y tế xã Canh Hòa và chuyên trách CSSKBMTE xã Canh Hòa;

- Tất cả cán bộ y tế trạm y tế (TYT) xã Canh Hòa.

2.2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu

2.2.2.1. Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 8/2017 đến tháng 10/2018

2.2.2.2. Địa điểm nghiên cứu: Vĩnh Kim là xã đối chứng và Canh Hòa là xã can thiệp.

Đây là 02 xã miền núi thuộc 02 huyện Vĩnh Thạnh và Vân Canh, có sự tương

đồng về mọi mặt: Xã Vĩnh Kim đa số người dân sống phụ thuộc vào nông nghiệp, làm

nương rẫy. Toàn xã có 2.001 nhân khẩu trong đó đồng bào dân tộc chiếm 95% tổng số

dân. Đời sống kinh tế rất khó khăn, năm 2016 tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo chiếm

87,9%. Xã Canh Hòa đa số người dân cũng sống phụ thuộc vào nông nghiệp. Toàn xã

có 1.977 nhân khẩu trong đó đồng bào dân tộc chiếm 95% tổng số dân. Đời sống kinh

tế cũng rất khó khăn, năm 2016 tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo chiếm 91,8%. Xã Canh

Hòa được chọn là xã can thiệp vì có sự đồng thuận và ủng hộ rất cao từ Lãnh đạo

TTYT Vân Canh, trạm Y tế xã, Đảng ủy và Ủy ban nhân dân xã. Mặt khác chọn xã can

thiệp là xã miền núi vì nhóm nghiên cứu hy vọng nếu các hoạt động can thiệp triển

khai thành công tại Canh Hòa có thể dễ dàng nhân rộng tại các xã khác trên địa bàn

tỉnh vì tại đây dân trí thấp, kinh tế người dân khó khăn, đi lại không thuận lợi, xa thành

phố, việc cung cấp dịch vụ của CBYT hạn chế, tỷ lệ PN sử dụng dịch vụ cũng hạn chế.

2.2.3. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu can thiệp cộng đồng, có đánh giá trước, sau

can thiệp và có đối chứng.

Thiết kế nghiên cứu và quy trình triển khai nghiên cứu được mô tả tóm tắt ở

Hình 2.2 bên dưới:

Hình 2.2. Thiết kế nghiên cứu và quy trình triển khai nghiên cứu

2.2.4. Cỡ mẫu

2.2.4.1. Cỡ mẫu cho nghiên cứu định lượng

n =

{Z1−α/2√2P̅(1−P̅)+ Z1−β√P1(1−P1)+P2(1−P2)} (P1−P2)2

Áp dụng công thức sau để tính cỡ mẫu [94].

Trong đó:

n: Cỡ mẫu can thiệp tối thiểu

p1: Ước tính tỷ lệ % PN có kiến thức đúng vể UTCTC

Kết quả nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thị Như Tú (2010) tỷ lệ PN có kiến thức

đúng vể UTCTC tại Bình Định là 31,5%, nên chọn P1 = 0,315 [46].

p2 : Giả thiết là can thiệp có thể làm tăng tỷ lệ PN có kiến thức đúng về

UTCTC sau can thiệp là 41,5% (tăng lên 10% so với trước can thiệp)

: Độ tin cậy là 5%

: Lực mẫu mong muốn 80%

Cỡ mẫu tối thiểu tính từ công thức trên là 286, dự kiến tỷ lệ bỏ cuộc 5% nên tổng

số PN (15-49) cần điều tra tại mỗi xã là 300. Thực tế điều tra được 300 PN cho mỗi xã.

2.2.4.2. Cỡ mẫu nghiên cứu định đính: 07 phỏng vấn sâu và 03 thảo luận nhóm

2.2.5. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu:

2.2.5.1. Chọn mẫu nghiên cứu định lượng

- Chọn HGĐ: Tại 02 xã Canh Hòa và Vĩnh Kim đều chọn HGĐ đầu tiên dựa vào bảng

số ngẫu nhiên; Các HGĐ tiếp theo được chọn theo quy luật cổng liền cổng. Nhà thứ 2

là nhà có cổng liền kề đi về hướng bên phải, cứ tiếp tục như vậy cho đến khi điều tra

đủ số mẫu. Trên thực tế tại mỗi xã đã điều tra được 300 PN trong độ tuổi 15-49.

- Chọn đối tượng điều tra: Tất cả các PN trong độ tuổi 15-49 có mặt ở HGĐ tại thời

điểm điều tra, tỉnh táo hoàn toàn, đủ khả năng tiếp xúc và trả lời các câu hỏi (không bị

câm, điếc...). Tự nguyện, đồng ý tham gia nghiên cứu đều được phỏng vấn.

2.2.5.2 Chọn mẫu nghiên cứu định tính: Có chủ đích

*Phỏng vấn sâu: 07 cuộc

- Tại Sở Y tế, chúng tôi phỏng vấn sâu Phó giám đốc Sở Y tế (phụ trách lĩnh vực

CSSKSS ) và Trưởng Phòng Nghiệp vụ Y: 02 cuộc;

- Tại Trung tâm CSSKSS tỉnh Bình Định, chúng tôi phỏng vấn sâu 01 Phó giám đốc

(phụ trách chuyên môn): 01 cuộc;

- Tại Trung tâm y tế huyện Vân Canh: Chúng tôi phỏng vấn 01 Giám đốc và 01 Đội

trưởng Đội BVBM&KHHGĐ: 02 cuộc;

- Tại Trạm y tế xã Canh Hòa: Chúng tôi phỏng vấn 01 trưởng trạm y tế và 01 nữ hộ

sinh chuyên trách CSSKSS: 02 cuộc.

* Thảo luận nhóm: 03 cuộc; tất cả những người tham gia đều đồng ý, tự nguyện.

- Cuộc thứ nhất gồm 06 nhân viên công tác tại trạm y tế xã Canh Hòa;

- Cuộc thứ hai gồm 06 PN thuộc thôn Canh Thành xã Canh Hòa, PN tuổi nhỏ nhất là

24 và lớn nhất là 31 tuổi;

- Cuộc thứ ba gồm 06 PN có con trong độ tuổi 9-26 tuổi thuộc thôn Canh Thành xã

Canh Hòa, trong đó PN tuổi nhỏ nhất là 26 và lớn nhất là 40 tuổi.

2.2.6. Hoạt động can thiệp tại xã Canh Hòa

2.2.6.1. Cơ sở xây dựng nội dung Mô hình nghiên cứu can thiệp tại xã Canh Hòa

* Kết quả thu được từ điều tra ngang trên 1.200 PN (15-49) tuổi tại 30 xã của tỉnh:

- Có sự thiếu hụt kiến thức một cách trầm trọng về nguyên nhân/ yếu tố nguy cơ, hiểu

biết về khả năng phòng ngừa và điều trị, các biện pháp phòng, các dấu hiệu nghi ngờ,

cách phát hiện sớm UTCTC, kiến thức về nhiễm HPV và hiểu về tiêm vắc xin HPV;

- Số PN được khám sàng lọc, làm Pap Smear và VIA để phát hiện sớm UTCTC thấp;

- Số PN đã được tiêm vắc xin HPV để phòng UTCTC là quá thấp;

- Số PN nhận được thông tin về UTCTC và tiêm vắc xin trên thực tế là quá thấp nhưng

nhu cầu mong muốn được nhận thông tin thì cao;

- Nguồn thông tin mà PN mong muốn được nhận nhiều nhất là cán bộ y tế, đài truyền

hình, internet và loa phát thanh xã và ít muốn nhận nhất là tờ rơi;

- Những PN ở nông thôn có kiến thức thấp hơn ở thành thị;

- Những PN được tiếp cận cùng lúc với nhiều nguồn thông tin (từ 3 nguồn trở lên) có

kiến thức tốt hơn so với không được tiếp xúc hoặc tiếp xúc với 1-2 nguồn thông tin;

- Những PN có kiến thức tốt hơn thì thực hành sàng lọc phát hiện sớm UTCTC (Pap

Smear và VIA) cũng nhiều hơn và tương tự tiêm vắc xin HPV cũng cao hơn;

- Thiếu thông tin về HPV, giá thành vắc xin cao và vắc xin chưa sẵn có tại xã, huyện là

lý do khiến việc tiêm vắc xin HPV thấp;

- Những PN dưới 30 tuổi, đồng bào dân tộc, làm nông, làm rẫy hoặc lao động tự do,

nội trợ... xét nghiệm Pap Smear ít hơn các PN khác;

- Những PN làm nông, làm rẫy hoặc lao động tự do, nội trợ... xét nghiệm VIA ít hơn so

với PN là công chức/ viên chức.

* Kết quả thu được từ điều tra ngang trên 300 PN (15-49) tuổi tại xã Canh Hòa cho

thấy cũng có những vấn đề tồn tại tương tự như điều tra ngang.

* Kết quả nghiên cứu định tính (07 phỏng vấn sâu, 03 thảo luận nhóm) cho thấy:

- Thông điệp (UTCTC, vắc xin HPV) phải ngắn, gọn thì mới giúp PN dễ nhớ, dễ hiểu;

- Giá thành vắc xin hiện nay là rào cản làm giảm tiếp cận của PN xã Canh Hòa;

- Có sự thiếu hụt kiến thức (UTCTC, vắc xin HPV) một cách trầm trọng của các CBYT

tại trạm y tế xã Canh Hòa;

- Không có tài liệu truyền thông về UTCTC, vắc xin HPV tại trạm y tế xã;

- Nhu cầu được cung cấp tài liệu truyền thông của CBYT tại xã Canh Hòa là thiết thực;

- Tập huấn về UTCTC, vắc xin HPV cho tất cả CBYT tại xã Canh Hòa là rất cần thiết;

- Thể hiện thiếu tự tin trong tư vấn, đọc và thông báo kết qủa VIA của hộ sinh tại TYT;

Từ kết quả điều tra ngang và điều tra ban đầu kể cả định tính và định lượng tại

xã Canh Hòa và dựa vào ’’Lý thuyết can thiệp truyền thông làm thay đổi hành vi sức

khỏe’’ và ‘’Mô hình niềm tin sức khỏe’’; nhóm nghiên cứu đã đề xuất Nội dung Mô

hình nghiên cứu can thiệp phòng UTCTC tại xã Canh Hòa (Hình 2.3).

Hình 2.3. Nội dung Mô hình can thiệp phòng ung thư cổ tử cung cho

PN (15-49) tuổi dựa vào y tế xã

2.2.6.2. Những hoạt động can thiệp đã triển khai tại xã Canh Hòa

Mô hình can thiệp phòng UTCTC dựa vào y tế xã có 03 hoạt động chính đó là:

Giám sát hỗ trợ hoạt động cung cấp dịch vụ phòng chống UTCTC của TYT xã; hoạt

động cung cấp dịch vụ phòng chống UTCTC của y tế xã: các hoạt động truyền thông

trực tiếp, gián tiếp và thực hiện kỹ thuật VIA tại TYT xã và hoạt động sử dụng dịch vụ

phòng chống UTCTC của PN trong độ tuổi sinh đẻ (15-49).

Để thực hiện các hoạt động này, TYT xã đóng vai trò trung tâm, tuyến trên đóng

vai trò hỗ trợ và có sự tham gia của cộng đồng [53]. Vì thế các thành phần của Chương

trình sẽ được trình bày như sau:

- Nhân lực y tế xã:

Trong nghiên cứu này, nhân viên y tế xã tham gia vào Chương trình là nữ hộ

sinh chuyên trách chăm sóc sức khỏe bà mẹ trẻ em (CSSKBMTE) và các y, bác sĩ của

TYT và nhân viên y tế thôn của xã, đây là nguồn nhân lực chính tham gia vào các hoạt

động cung cấp dịch vụ trong Chương trình.

Nguồn nhân lực này được đào tạo về các vấn đề cơ bản liên quan đến phòng

chống UTCTC như:

+ Kiến thức về UTCTC (bao gồm nguyên nhân, các yếu tố nguy cơ, các biện

pháp dự phòng và kiểm soát UTCTC như hoạt động tiêm vắc xin, hoạt động sàng lọc

và hoạt động truyền thông).

+ Kỹ năng thực hiện kỹ thuật VIA - kỹ thuật phát hiện tổn thương CTC, kỹ

thuật này thực hiện ngay tại TYT do nữ hộ sinh chuyên trách CSSKBMTE của TYT

thực hiện và chỉ định chuyển tuyến khi phát hiện có tổn thương CTC.

+ Kỹ năng truyền thông giáo dục sức khỏe như thảo luận nhóm, tư vấn, thăm

HGĐ, sử dụng các tài liệu truyền thông.

- Hoạt động cung cấp dịch vụ phòng chống UTCTC:

+ Sàng lọc tổn thương CTC bằng kỹ thuật VIA và chỉ định chuyển tuyến

• Tổ chức sàng lọc:

→ Sàng lọc định kỳ: thăm khám định kỳ, theo lịch hẹn của cán bộ y tế.

→ Sàng lọc cơ hội: được thực hiện bất kỳ trong một lần thăm khám.

• Người thực hiện: Nữ hộ sinh chuyên trách CSSKBMTE của TYT đã được đào

tạo, tập huấn về VIA và được hỗ trợ sau tập huấn thông qua giám sát hỗ trợ.

• Nơi thực hiện: Trạm y tế xã.

Hình 2.4. Chương trình sàng lọc UTCTC và chuyển tuyến tại y tế xã

+ Hoạt động truyền thông

• Nhân lực tham gia hoạt động truyền thông: là 03 trưởng thôn (trưởng làng),

cán bộ Văn phòng Mặt trận tổ quốc Việt Nam xã, Chủ tịch Hội phụ nữ xã, Chủ tịch

Hội nông dân, Chủ tịch Hội cựu chiến binh, Thủ lĩnh thanh niên xã, 03 cán bộ PN thôn,

06 nhân viên TYT và 03 nhân viên y tế thôn.

Các thành phần này được tập huấn về kiến thức về UTCTC, các kỹ năng cơ bản

về truyền thông, cách sử dụng tờ rơi, áp phích về phòng chống UTCTC. Riêng 03 y tế

thôn bản và 06 nhân viên TYT được tập huấn thêm về kỹ năng thăm HGĐ.

Hình 2.5. Chương trình truyền thông và đầu ra mong muốn trên đối tượng đích

• Nội dung thông điệp truyền thông bao gồm 03 nhóm thông tin chính là:

UTCTC, nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV cụ thể: UTCTC là gì, mức độ nguy hiểm và

trầm trọng, nguyên nhân/ các yếu tố nguy cơ, biện pháp phòng, dấu hiệu, biểu hiện của

UTCTC, các biện pháp sàng lọc phát hiện sớm, khả năng chữa trị UTCTC; HPV là gì,

hiểu về kết quả của HPV, đường lây truyền; Mục đích của tiêm vắc xin HPV, điều kiện

tiêm, tổng số mũi, giá thành 03 mũi tiêm, địa điểm cung cấp dịch vụ...

• Tài liệu truyền thông do nhóm nghiên cứu xây dựng trên cơ sở các nguồn dữ

liệu từ Kế hoạch hành động quốc gia phòng chống ung thư, Viện Vệ sinh dịch tễ trung

ương, các kết quả nghiên cứu trong và ngoài nước và từ các số liệu điều tra ngang và

điều tra ban đầu kể cả định tính và định lượng tại xã Canh Hòa; đồng thời có điều

chỉnh cho phù hợp với ngôn ngữ và văn hóa ở địa điểm nghiên cứu.

• Cung cấp thông điệp truyền thông: Hình thức cả trực tiếp và gián tiếp.

→ Cung cấp tờ rơi về UTCTC tại HGĐ, tại các buổi họp PN thôn hàng tháng

lồng ghép giáo dục sức khỏe, buổi tư vấn trực tiếp, các buổi khám phụ khoa tại TYT

cho các PN và trong hộp tài liệu truyền thông để những người đến khám bệnh tại trạm

y tế có nhu cầu được mang về tham khảo tại gia đình. Áp phích được treo tại UBND

xã, TYT xã, nhà rông của thôn và tại trường học.

Đã in ấn và cấp phát cho y tế xã 1.500 tờ rơi và 02 áp phích. Cấp phát cho 03

thôn mỗi thôn 500 tờ rơi và 06 áp phích;

→ Tổ chức giáo dục sức khỏe về UTCTC lồng ghép tại các buổi họp thôn hàng

tháng do 03 PN và 03 trưởng thôn phối hợp thực hiện là chủ yếu, thỉnh thoảng có sự

tham gia của Chủ tịch Hội PN xã; hoạt động này diễn ra liên tục 12 tháng từ tháng

10/2017 đến 9/2018, Tổng số buổi đã thực hiện là 36 buổi tại 03 thôn;

→ Tổ chức thăm HGĐ (PN trong diện có nguy cơ cao) do 03 y tế thôn thực hiện

hàng tháng, mỗi HGĐ được thăm ít nhất 1 lần/năm, từ tháng 10/2017 đến 9/2018. Tổng

số HGĐ đã được y tế thôn đến thăm là 300 hộ tại 03 thôn;

→ Phát thanh thông điệp về phòng UTCTC, tiêm vắc xin HPV và sàng lọc

UTCTC trên loa truyền thanh xã hàng ngày, mỗi ngày 2 lần (sáng sớm và chiều) phát

liên tục từ 10/2017 đến 9/2018;

→ Tăng cường tư vấn về UTCTC và sàng lọc UTCTC (VIA) cho các PN đến

khám phụ khoa hoặc sử dụng dịch vụ KHHGĐ hiện đại tại TYT do 01 nữ hộ sinh

chuyên trách CSSKBMTE của TYT thực hiện; tư vấn về UTCTC, nhiễm HPV và sàng

lọc UTCTC cho tất cả những người dân (trên 14 tuổi) kể cả nam và nữ đến TYT để

khám bệnh do 04 y, bác sĩ của TYT thực hiện; Tư vấn về tiêm phòng vắc xin HPV

phòng UTCTC cho tất cả những người dân kể cả nam và nữ có con gái trong độ tuổi

(9-26) chưa lập gia đình đến TYT để khám bệnh do 04 y, bác sĩ của TYT thực hiện.

* Hoạt động đào tạo, tập huấn cho các tổ chức, đoàn thể tại xã Canh Hòa: 09 lớp

- Tổ chức 03 lớp tập huấn cho 17 cán bộ gồm UBND xã, Đảng ủy, mặt trận, đoàn

thanh niên, Hội cựu chiến binh, Hội nông dân, Hội phụ nữ xã, đài phát thanh xã, 03

trưởng làng, 03 PN thôn, 03 y tế thôn thuộc xã Canh Hòa về kiến thức UTCTC, nhiễm

HPV và tiêm vắc xin HPV vào ngày thứ 5 của tuần đầu mỗi tháng, liên tục trong 3

tháng; Lớp đầu dạy tổng quan các nội dung, lớp 02 dạy chi tiết và lớp 03 mở rộng;

- Tổ chức 03 lớp tập huấn cho 17 đối tượng trên về kỹ năng truyền thông và kỹ năng

sử dụng tờ rơi, áp phích về phòng UTCTC, nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV vào ngày

thứ 5 của tuần thứ hai mỗi tháng, liên tục trong 03 tháng từ tháng 8-10/2017;

- Tổ chức 03 lớp tập huấn cho 03 y tế thôn và 06 y tế xã về kỹ năng thăm HGĐ để họ

thực hiện tư vấn trực tiếp về phòng UTCTC, nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV vào

ngày thứ 3 của tuần thứ hai mỗi tháng, liên tục trong 03 tháng từ tháng 8-10/2017.

Hầu hết các học viên đều thích thú và tham gia tích cực, nhiệt tình.

* Hoạt động đào tạo, tập huấn cho cán bộ y tế xã và huyện: 02 lớp

- Tổ chức 01 lớp tập huấn cho 04 cán bộ Đội BVBMTE&KHHGĐ và 06 cán bộ TYT

xã về kiến thức bệnh UTCTC, nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV trong tháng 9/2017.

- Tổ chức 01 lớp tập huấn cho 04 cán bộ Đội BVBMTE&KHHGĐ và 02 cán bộ TYT

xã về sàng lọc phát hiện sớm bằng VIA (lý thuyết và thực hành) trong tháng 10/2017.

* Hoạt động giám sát về kỹ năng truyền thông và sàng lọc đối với y tế xã

- Giám sát hỗ trợ về kỹ năng truyền thông nhóm của 03 PN thôn do 02 y, bác sĩ tại

TYT thực hiện liên tục 03 tháng, từ tháng 10-12/2017, tổng cộng 09 lần trong 3 tháng;

- Giám sát về kỹ năng thăm HGĐ của các y tế thôn do nữ hộ sinh chuyên trách

CSSKSS xã thực hiện liên tục từ tháng 10-12/2017, tổng cộng 15 HGĐ trong 3 tháng;

- Giám sát về kỹ năng tư vấn và kỹ năng sàng lọc UTCTC và chỉ định chuyển tuyến tại

xã Canh Hòa do Đội BVBMTE&KHHGĐ huyện Vân Canh thực hiện liên tục trong 03

tháng, từ tháng 10-12/2017, tổng cộng 15 trường hợp và 15 phiếu VIA trong 3 tháng;

- Chuyên gia tuyến tỉnh tổ chức giám sát hỗ trợ về kỹ năng khám, tư vấn, nghiệm pháp

VIA và chỉ định chuyển tuyến của xã và Đội BVSKBMTE&KHHGĐ

* Hoạt động tăng cường, mở rộng cung cấp dịch vụ tai TYT xã Canh Hòa

- Hàng quý tổ chức thêm 01 đợt khám phụ khoa tại TYT do nữ hộ sinh thực hiện. Tổng

cộng trong 12 tháng đã tổ chức được 04 đợt vào tháng 11/2017 và tháng 3,5,9/2018;

- Tổ chức thêm 02 đợt chiến dịch khám phụ khoa do cán bộ Đội BVBMTE&KHHGĐ

huyện Vân Canh thực hiện vào tháng 12/2017 và tháng 6/2018;

- Tất cả các PN đến khám phụ khoa trong và ngoài chiến dịch đều được tư vấn làm

nghiệm pháp VIA;

- Tất cả các PN đã được tư vấn Test VIA, nếu đồng ý thì được làm Test VIA miễn phí;

- Cung cấp hóa chất (axic acetic), vật tư y tế (bông), găng tay, dung dịch sát khuẩn tay

nhanh theo nhu cầu thực tế của TYT;

* Hoạt động tăng cường, hỗ trợ chính sách từ Sở Y tế :

- Phát hành văn bản quy định việc báo cáo kết quả thực hiện khám sàng lọc (VIA);

- Phát hành văn bản đề nghị tăng cường sự phối hợp của các tổ chức chính trị - xã hội

trong vận động PN tham gia khám phụ khoa, Test VIA và tiêm vắc xin HPV;

- Thông báo chỉ tiêu tại TYT xã Canh Hòa, cụ thể ít nhất 80% các trường hợp PN độ

tuổi 30 - 49 đi khám phụ khoa phải được tư vấn Test VIA và làm Test VIA miễn phí

(nếu sau khi tư vấn khách hàng đồng ý).

Xã đối chứng, không tiến hành bất kỳ một hoạt động can thiệp nào và sau khi

kết thúc can thiệp, xã đối chứng cũng được cung cấp các hoạt động can thiệp nhằm

đảm bảo tính đạo đức trong nghiên cứu.

2.2.7. Điều tra trước và sau can thiệp

- Điều tra viên (600 phiếu) và giám sát viên (30 phiếu) đã sử dụng Phiếu điều tra (phụ

lục 4) để phỏng vấn trực tiếp PN trong độ tuổi từ 15 – 49 tuổi tại HGĐ của 02 xã Canh

Hòa và Vĩnh Kim trước can thiệp và sau can thiệp;

- Nghiên cứu viên và nhóm nghiên cứu trước và sau can thiệp đã thực hiện:

+ Sử dụng phiếu Hướng dẫn phỏng vấn sâu (phụ lục 5) để phỏng vấn trực tiếp những

đối tượng trong diện nghiên cứu (14 cuộc phỏng vấn sâu).

+ Sử dụng phiếu Hướng dẫn thảo luận nhóm (phụ lục 6) để thu thập thông tin từ 02

nhóm PN trong diện nghiên cứu (04 cuộc thảo luận nhóm).

+ Sử dụng phiếu Hướng dẫn thảo luận nhóm (phụ lục 7) để thu thập thông tin từ tất cả

các cán bộ của TYT xã Canh Hòa (02 cuộc thảo luận nhóm).

2.2.8. Biến số và chỉ số đánh giá hiệu quả can thiệp: Chi tiết tại phụ lục 3

2.2.9. Cách đánh giá hiệu quả can thiệp

- Sử dụng công thức sau để đánh giá hiệu quả can thiệp:

- Để kiểm định sự khác biệt của nhóm can thiệp (NCT) và nhóm chứng (NC) tại 2

thời điểm trước can thiệp (TCT) và sau can thiệp (SCT) và kiểm định hiệu quả can

thiệp, nhóm nghiên cứu đã sử dụng test Chi bình phương,

- Các nhóm chỉ số chính dùng để đánh giá hiệu quả can thiệp:

+ Tỷ lệ kiến thức đạt về UTCTC, dự phòng và sàng lọc UTCTC ở các xã can thiệp

và xã chứng tại hai thời điểm trước can thiệp (TCT) và sau can thiệp (SCT);

+ Tỷ lệ khám phụ khoa ở xã can thiệp và xã chứng tại hai thời điểm TCT và SCT.

+ Tỷ lệ được tư vấn VIA, được làm VIA ở xã can thiệp và xã chứng tại hai thời

điểm TCT và SCT.

+ Tỷ lệ tiêm vắc xin HPV (PN và con gái) ở các xã can thiệp và xã chứng tại hai

thời điểm TCT và SCT.

2.3. Sai số và các biện pháp khống chế sai số

- Sai số do trình độ CBYT trong khâu thực hiện phỏng vấn và điền thông tin vào

phiếu điều tra có thể không đồng đều (trung cấp, đại học hoặc sau đại học).

Cách khống chế: Mời CBYT có kinh nghiệm, có kỹ năng giao tiếp tốt, có trình độ

từ cao đẳng, đại học trở lên làm điều tra viên, tiến hành tập huấn kỹ cho điều tra viên

trước khi tham gia điều tra, trong thời gian diễn ra điều tra có triển khai hoạt động giám

sát, sẵn sàng hỗ trợ để giải quyết các khó khăn vướng mắc;

- Sai số có thể gặp trong phỏng vấn do sử dụng ngôn từ địa phương giữa người

phỏng vấn và người được phỏng vấn. Hạn chế sai số bằng cách chọn trưởng hoặc phó

TYT xã và luôn có y tế thôn, PN thôn cùng đi phỏng vấn làm phiên dịch;

- Cỡ mẫu được tính đủ lớn để hạn chế sai số;

- Bộ công cụ được thiết kế rõ ràng, dễ hiểu, thống nhất và có sự cố vấn của các

chuyên gia về lĩnh vực y tế công cộng và ung thư cổ tử cung;

- Tiến hành điều tra thử nghiệm bộ câu hỏi trước khi tiến hành điều tra; Thực tế

trong điều tra ngang đã điều tra 10 phiếu tại Quy Nhơn và trong điều tra định lượng

trước can thiệp tại Canh Hòa và Vĩnh Kim cũng đã điều tra thử 10 phiếu tại Canh Hòa;

- Địa bàn can thiệp và đối chứng đảm bảo sự tương đồng và cách biệt xa nhau;

- Điều tra viên, cán bộ giám sát đều được tập huấn, giao nhiệm vụ cụ thể và

được giám sát khi thực hiện các hoạt động điều tra.

2.4. Phương pháp quản lý, xử lý và phân tích số liệu

- Số liệu điều tra từ HGĐ được kiểm tra, làm sạch, mã hóa và nhập liệu bằng phần

mềm EpiData và xử lý số liệu trên phần mềm Stasta 14.00.

- Phân tích đơn biến để mô tả tần suất, tỷ lệ phần trăm các đặc điểm đối tượng

nghiên cứu, sự khác biệt coi là có ý nghĩa thống kê khi p < 0,05.

- Phân tích hồi quy logistics đơn biến và đa biến để xác định các yếu tố liên

quan và mối tương quan giữa kiến thức, thực hành với các yếu tố với mức ý nghĩa

được chọn là 0,05 và tỷ suất chênh OR được trình bày với khoảng tin cậy 95%.

- Nguyên lý chọn biến số đưa vào mô hình hồi quy đa biến là từ tài liệu tham

khảo trong và ngoài nước, kết quả phân tích đơn biến và kinh nghiệm bản thân;

- Sử dụng test khi bình phương để kiểm định sự khác biệt giữa 2 tỷ lệ trước và sau

can thiệp của nhóm chứng và nhóm can thiệp;

- Kiểm định hiệu quả can thiệp, nhóm nghiên cứu đã sử dụng test Chi bình phương,

- Tổng hợp phân tích số liệu định tính dựa trên kết quả của TLN, PVS, ghi chép và

đối thoại trực tiếp theo chủ đề để phân tích hoặc trích dẫn từ gỡ băng ghi âm.

2.5. Đạo đức của nghiên cứu

- Đề cương nghiên cứu được phê duyệt và thông qua Hội đồng xét duyệt đề cương

của Viện Vệ sinh dịch tể trung ương trước khi triển khai và được địa phương, cộng

đồng chấp thuận cho phép triển khai thực hiện;

- Đề cương nghiên cứu cũng đã được chấp thuận của Hội đồng đạo đức của Viện

Vệ sinh dịch tể trung ương được thành lập theo Quyết định số 278/QĐ-VSDTTU ngày

23/3/2016 về các khía cạnh khoa học và đạo đức trong nghiên cứu;

- Nghiên cứu viên chính đã tuân thủ theo các đánh giá của Hội đồng đạo đức y

sinh học trong quá trình thực hiện nghiên cứu;

- Tất cả các thời điểm, tính an toàn luôn đảm bảo cho bệnh nhân trong quá trình

thực hiện nghiên cứu. Các thông tin do đối tượng cung cấp được cam kết giữ bí mật và

chỉ sử dụng cho mục đích của nghiên cứu.

Chương 3

KẾT QUẢ

3.1. Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 - 49 tại tỉnh Bình Định năm 2017

3.1.1. Thực trạng kiến thức và thực hành phòng ung thư cổ tử cung

3.1.1.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu

Bảng 3.1.Phân bố một số đặc điểm dân số học của phụ nữ 15-49 tuổi (n=1200)

Đặc điểm dân số học

Nhóm tuổi 15-17 18-29 30-49

Dân tộc

Kinh Khác

Nơi sinh sống

Thành thị Nông thôn Tình trạng hôn nhân

Chưa kết hôn Đã kết hôn Số lượng (SL) 77 341 782 1080 120 400 800 210 990 Tỷ lệ % 6,4 28,4 65,2 90,0 10,0 33,3 66,7 17,5 82,5

Trình độ học vấn

Mù chữ - tiểu học Phổ thông cơ sở và trung học Trên phổ thông trung học

Nghề nghiệp

Nông/ lâm nghiệp Công chức/ Viên chức Học sinh/ Sinh viên Khác

Điều kiện kinh tế hộ gia đình Nghèo, cận nghèo Trên cận nghèo 383 650 167 451 155 119 475 200 1000 31,9 54,2 13,9 37,6 12,9 9,9 39,6 16,7 83,3

Nhóm tuổi của PN từ 30 trở lên chiếm 65,2%, PN đã kết hôn chiếm 82,5%. Tỷ lệ

PN mù chữ và học vấn từ tiểu học trở xuống chiếm 31,9%; số PN làm nông hay làm

rẫy chiếm 37,6%; PN thuộc hộ gia đình nghèo và cận nghèo chiếm 16,7%.

Bảng 3.2. Phân bố phơi nhiễm với một số nguy cơ gây ung thư cổ tử cung của

phụ nữ 15-49 (n=1200)

Yếu tố nguy cơ

Số lượng

Tỷ lệ (%)

11-17

6,1

Từ 18 tuổi trở lên

809

80,7

Tuổi quan hệ tình dục lần đầu *

Không nhớ, không trả lời

132

13,2

Dưới 3 lần

633

63,2

Số lần mang thai*

Từ 3 lần trở lên

342

34,1

Chưa mang thai

2,7

Không

827

84,8

Sẩy thai**

Có

148

15,2

Không

949

97,3

Nạo hút thai**

Có

2,7

Dưới 3 con

700

71,8

Số con hiện tại**

Từ 3 con trở lên

262

26,9

Chưa có con

1,3

Không

602

60,1

Mắc bệnh phụ khoa*

Có

400

39,9

Không dùng

828

82,6

Dùng dưới 5 năm

103

10,3

Dùng thuốc tránh thai đường uống*

Từ 5 năm trở lên

7,1

Không

580

48,3

Hít khói thuốc lá/ thuốc lào

Có

620

51,7

(*): Tính trên số đã QHTD (n=1002); (**): Tính trên số đã mang thai (n=975)

PN có QHTD lần đầu trước 18 tuổi, mang thai trên 2 lần, sẩy thai, nạo hút thai,

có trên hai con, bị bệnh phụ khoa, dùng thuốc tránh thai đường uống trên 5 năm, có

tiếp xúc thụ động hoặc hút thuốc lá/ thuốc lào chiếm tỷ lệ % lần lượt: 6,1; 34,1; 15,2;

2,7; 26,9; 39,9; 7,1 và 51,7.

3.1.1.2. Kiến thức của phụ nữ (15-49) tuổi về ung thư cổ tử cung

Bảng 3.3. Kiến thức về yếu tố nguy cơ gây ung thư cổ tử cung (n=1200)

Có kiến thức Kiến thức về các yếu tố nguy cơ gây UTCTC

SL %

Quan hệ tình dục không an toàn 176 14,7

Vệ sinh bộ phận sinh dục không đúng cách 180 15,0

Bị nhiễm HPV 76 6,3

Sinh đẻ nhiều từ 4 lần trở lên 59 4,9

Quan hệ tình dục sớm trước 16 tuổi 53 4,4

Hút thuốc lá/ thuốc lào 19 1,6

Hít khói thuốc lá/ thuốc lào 13 1,1

Dùng thuốc tránh thai từ 5 năm trở lên 12 1,0

Quan hệ tình dục với nhiều người 71 5,9

Dinh dưỡng kém 10 0,8

Viêm cổ tử cung mạn tính, nhiễm khuẩn STDs 208 17,3

Kinh tế xã hội thấp 21 1,8

Biết ít nhất 01 yếu tố nguy cơ gây bệnh UTCTC 463 38,6

Tỷ lệ PN biết về các yếu tố nguy cơ gây UTCTC rất thấp trong khoảng (0,8 –

17,3%). Trong đó yếu tố nguy cơ mà PN biết nhiều nhất là viêm CTC mạn tính, nhiễm

khuẩn STDs (17,3%) và thấp nhất là dinh dưỡng kém (0,8%). Tỷ lệ PN không biết bất

kỳ một yếu tố nguy cơ nào có thể gây UTCTC chiếm 61,4%.

Bảng 3.4. Kiến thức về dấu hiệu nghi ngờ mắc ung thư cổ tử cung (n=1200)

Có kiến thức

Các dấu hiệu nghi ngờ

SL

%

Dịch âm đạo có màu trắng, mùi hôi 269 22,4

Đau bụng dưới và đau lưng (vùng chậu) 207 17,3

Chảy máu âm đạo sau mãn kinh 126 10,5

Chảy máu âm đạo sau QHTD 59 4,9

Chảy máu âm đạo bất thường giữa các kỳ kinh 276 23,0

Đau khi QHTD 53 8,8

Sút cân, thiếu máu không có lý do rõ ràng 55 4,6

Tỷ lệ PN biết các dấu hiệu nghi ngờ mắc UTCTC thấp (4,6 – 23%); trong đó

Biết ít nhất một dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh UTCTC 580 48,3

dấu hiệu PN biết nhiều nhất là chảy máu âm đạo bất thường giữa các kỳ kinh nguyệt

(23%) và dấu hiệu ít biết nhất là sút cân, thiếu máu không có lý do rõ ràng (4,6%). PN

không biết bất kỳ một dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh UTCTC nào chiếm 51,7%.

Bảng 3.5. Kiến thức về cách phát hiện sớm ung thư cổ tử cung (n=1200)

Có kiến thức Các biện pháp để phát hiện sớm bệnh UTCTC

SL %

Khám phụ khoa định kỳ 486 40,5

Làm xét nghiệm tế bào âm đạo (Pap Smear) 297 24,8

Làm xét nghiệm VIA 57 4,8

Khám bác sĩ khi có triệu chứng bất thường 138 11,5

Tỷ lệ PN biết các biện pháp để phát hiện sớm bệnh UTCTC thấp (4,8 – 40,5%)

Biết ít nhất 1 biện pháp phát hiện sớm bệnh UTCTC 732 61,0

trong đó biện pháp PN biết nhiều nhất là khám phụ khoa định kỳ (40,5%) và biện pháp

biết ít nhất là xét nghiệm VIA (4,8%). Tỷ lệ PN không biết bất kỳ một biện pháp nào

để phát hiện sớm bệnh UTCTC chiếm 39%.

Bảng 3.6. Kiến thức về biện pháp phòng ung thư cổ tử cung (n=1200)

Có kiến thức Các biện pháp phòng UTCTC

SL %

Không sinh đẻ nhiều hơn 4 lần 78 6,5

Không quan hệ tình dục sớm trước 16 tuổi 74 6,2

Không quan hệ tình dục với nhiều người 103 8,6

Tiêm vắc xin HPV 288 24,0

Vệ sinh bộ phận sinh dục đúng cách 260 21,7

Khám phụ khoa định kỳ sau 30 tuổi và điều trị bệnh nếu mắc 319 26,6

Không hút thuốc lá/ thuốc lào và tránh hít khói thuốc thụ động 19 1,6

Không nạo phá thai 59 4,9

Quan hệ tình dục an toàn (Mang bao cao su) 106 8,8

Biết ít nhất 01 biện pháp phòng UTCTC 680 56,7

Tỷ lệ PN biết về các biện pháp phòng UTCTC rất thấp trong khoảng (1,6 –

26,6%). Trong đó yếu tố nguy cơ UTCTC mà PN biết nhiều nhất là khám phụ khoa

định kỳ sau 30 tuổi và điều trị bệnh theo tư vấn bác sĩ nếu bị mắc bệnh (26,6%) và thấp

nhất là không hút thuốc lá/ thuốc lào và tránh hít khói thuốc thụ động (1,6%). Tỷ lệ PN

biết các biện pháp phòng UTCTC liên quan đến sức khỏe sinh sản rất thấp như không

nạo phá thai, sinh đẻ nhiều, QHTD sớm, với nhiều người và QHTD an toàn lần lượt là:

4,9; 6,5; 6,2; 8,6; 8,8. Tỷ lệ PN không biết bất kỳ một biện pháp phòng UTCTC 43,3%.

Bảng 3.7. Kiến thức về khả năng phòng và điều trị về ung thư cổ tử cung (n=1200)

Nội dung phỏng vấn

Có kiến thức SL %

703 58,6 UTCTC là bệnh có thể phòng ngừa được

745 62,1 UTCTC không lây từ người này qua người khác

741 61,7 UTCTC nếu được phát hiện sớm thì có khả năng chữa khỏi

UTCTC nếu phẫu thuật sẽ di căn và chết sớm là quan niệm sai lầm 242 20,2

484 40,3 UTCTC không phải là bệnh nan y vô phương cứu chữa

Phỏng vấn trực tiếp hiểu biết của các PN cho thấy: 41,4% không biết UTCTC là

334 27,8 UTCTC giai đoạn sớm thường khó có thể nhận biết được

bệnh có thể phòng ngừa được. 37,9% PN không biết hoặc ngộ nhận đây là bệnh lây

nhiễm. 38,3% không biết nếu được phát hiện sớm thì có khả năng chữa khỏi. 79,8%

cho rằng UTCTC nếu phẫu thuật sẽ di căn và chết sớm. 59,7% cho rằng UTCTC là

bệnh nan y. 72,2% không biết UTCTC giai đoạn sớm thường khó nhận biết được.

Bảng 3.8. Kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV (n=1200)

Có kiến thức

Nội dung phỏng vấn

SL

%

HPV là nguyên nhân chủ yếu gây UTCTC 76 6,3

Xét nghiệm có HPV không phải đã bị UTCTC 175 14,6

Tiêm đủ 03 mũi vắc xin HPV cũng có thể mắc bệnh UTCTC 150 12,5

Đa số các trường hợp nhiễm HPV là tự khỏi 97 8,1

Nữ (9-26) chưa QHTD tiêm vắc xin HPV để phòng UTCTC 206 17,2

Kiến thức của PN về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV thấp (6,3 – 17,2%).

Sau tiêm vắc xin HPV vẫn cần phải làm XN tế bào âm đạo 177 14,8

Hình 3.1. Kiến thức chung của phụ nữ về bệnh ung thư cổ tử cung (n=1200)

Kiến thức chung của PN về bệnh UTCTC ở mức độ đạt rất thấp (0,7 – 15,9%);

trong đó đạt cao nhất là biết cách phát hiện sớm chiếm 15,9% và thấp nhất là kiến thức

về yếu tố nguy cơ (0,7%). Kiến thức chung về UTCTC ở mức độ đạt rất thấp 1,8%.

Hình 3.2. Kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV (n=1200)

Kiến thức của PN về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV xếp mức độ đạt 15,2%.

3.1.1.3. Thực hành của phụ nữ (15-49) tuổi về phòng ngừa ung thư cổ tử cung

Hình 3.3. Tỷ lệ khám phát hiện sớm ở phụ nữ (21-49) đã quan hệ tình dục (n=980)

Tỷ lệ PN (21-49) tuổi đã có QHTD đã tham dự khám sàng lọc chiếm 26,5%.

Có

Không

95.6%

51.1%

48.9%

4.4%

Đã nghe về vắc xin HPV (n=1200)

Đã tiêm vắc xin HPV (n=613)

Hình 3.4. Tỷ lệ tiêm vắc xin của phụ nữ (15-49) đã từng nghe có vắc xin HPV

Trong số 1200 PN (15-49) tuổi thì có 613 PN đã từng nghe thông tin về vắc xin

HPV chiếm 51,1%, nhưng chỉ có 4,4% đã tiêm vắc xin HPV trong số các PN này .

3.1.1.4. Tiếp cận thông tin và nguồn cung cấp thông tin về ung thư cổ tử cung

Bảng 3.9. Nguồn cung cấp thông tin về ung thư cổ tử cung mà phụ nữ

mong muốn nhận và đã được nhận trên thực tế (n=1200)

Phụ nữ mong muốn nhận Phụ nữ đã nhận Nguồn cung cấp

thông tin Số lượng Tỷ lệ % Số lượng Tỷ lệ %

Cán bộ y tế xã 328 27,3 203 16,9

Bác sĩ 129 10,8 109 9,1

Đài truyền hình 257 21,4 308 25,7

Đài phát thanh 87 7,3 99 8,3

Loa phát thanh của xã 93 7,8 62 5,2

Internet 107 8,9 127 10,6

Tờ rơi, tờ gấp 49 4,1 44 3,7

Nhu cầu nhận thông tin về bệnh UTCTC từ cán bộ y tế xã, bác sĩ, loa phát thanh

xã và tờ rơi, tờ gấp cao hơn so với thực tế PN đã nhận được.

Hình 3.5. Tỷ lệ phụ nữ (15-49) tuổi được cung cấp thông tin về UTCTC (n=1200)

Trên một nửa PN không nhận được thông tin về UTCTC (57,3%). Tỷ lệ PN

nhận được 1, 2, 3 hoặc trên 3 nguồn thông tin lần lượt là 19,6 %, 13,4%, 6,3% và 3,4%.

3.2. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành phòng ung thư cổ tử

cung của phụ nữ 15 - 49 tại tỉnh Bình Định năm 2017

3.2.1. Mối liên quan giữa một số yếu tố và kiến thức của phụ nữ (15-49) tuổi về

phòng ung thư cổ tử cung

Bảng 3.10. Mối liên quan giữa kiến thức phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ

(15-49) tuổi và các loại nguồn cung cấp thông tin (n=1200)

Số PN đạt kiến thức chung về

Số PN đạt kiến thức về

ung thư cổ tử cung

nhiễm HPV và tiêm HPV

Nguồn cung cấp thông tin

SL (%)

OR (95% CI)

SL (%)

OR (95% CI)

Không

11 (1,1)

122 (12,2)

Cán bộ y tế xã

Có

11 (5,4)

5,1*** (2,2-12,01)

60 (29,6)

3,0 ***(2,11-4,30)

Không

15 (1,4)

158 (14,5)

Bác sĩ

Có

7 (6,4)

4,9** (2,0-12,35)

24 (22,0)

1,7 * (1,03-2,70)

Không

11 (1,2)

99 (11,1)

Đài truyền hình

Có

11 (3,6)

3,0* (1,27-6,91)

83 (26,9)

3,0 *** (2,13-4,10)

Không

18 (1,6)

159 (14,4)

Đài phát thanh

Có

4 (4,0)

2,5 (0,84-7,64)

23 (23,2)

1,8* (1,09-2,94)

Không

18 (1,6)

161 (14,1)

Loa xã

Có

4 (6,5)

4,3* (1,41-13,09)

21 (33,9)

3,1***(1,79-5,40)

Không

10 (0,9)

130 (12,1)

Internet

Có

12 (9,4)

11,1*** (4,69-26,24)

52 (40,9)

5,0 ***(3,38-7,49)

Không

19 (6,8)

165 (14,3)

Tờ rơi, tờ gấp

Có

3 (6,8)

4,4* (1,25-15,39)

17 (38,6)

3,8***(2,02-7,09)

(*): p<0,05; (**): p<0,01; (***): p<0,001

Bảng trên chỉ ra có sự khác biệt kiến thức về phòng UTCTC giữa các nhóm PN

với việc tiếp cận các nguồn thông tin. Những PN được tư vấn trực tiếp từ các CBYT,

bác sĩ hoặc được nhận thông tin từ internet, tờ rơi, loa phát thanh xã và đài truyền hình

có kiến thức xếp mức độ đạt cao hơn rất nhiều so với PN không được tiếp xúc với các

nguồn thông tin trên với OR lần lượt là: 5,1 lần; 4,9 lần; 11,1 lần; 4,4 lần; 4,3 lần và 3

lần. Những PN nhận được thông tin từ CBYT xã có kiến thức chung về UTCTC cao

nhất (OR=5,1; 95% CI: 2,2-12,01) và thấp nhất là nhận thông tin về UTCTC từ đài

truyền hình (OR=3; 95% CI: 1,27-6,91). Có khác biệt giữa kiến thức nhóm PN có tiếp

cận với đài phát thanh so với PN không tiếp cận nhưng không có ý nghĩa (p>0,05).

Những PN được nhận thông tin từ internet, tờ rơi, loa phát thanh xã, đài truyền

hình, cán bộ y tế, đài phát thanh, bác sĩ có kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin

HPV xếp mức độ đạt cao hơn so với PN không được cung cấp thông tin từ các nguồn

trên với OR lần lượt là: 5 lần; 3,8 lần; 3,1 lần, 3 lần, 3 lần, 1,8 lần và 1,7 lần. Những

PN nhận được thông tin từ internet có kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV

cao nhất (OR=5; 95% CI: 3,38-7,49) và thấp nhất là nhận thông tin về nhiễm HPV và

tiêm vắc xin HPV từ bác sĩ (OR=1,7; 95% CI: 1,03-2,70).

Bảng 3.11. Mối liên quan giữa thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ

(21-49) tuổi và các loại nguồn cung cấp thông tin (n=980)

Số PN đã làm XN Pap smear

Số PN đã làm Test VIA

Nguồn cung cấp thông tin

SL (%)

OR (95% CI)

SL (%)

OR (95% CI)

Không

142 (17,9)

16 (2,0)

Cán bộ y tế xã

Có

41 (21,8)

1,3 (0,86-1,89)

13(6,9)

3,6 ***(1,70-7,63)

Không

150 (17,1)

22 (2,5)

Bác sĩ

Có

33 (31,4)

2,2** (1,42-3,47)

7 (6,7)

2,8 * (1,15-6,65)

Không

130 (1,8,3)

14 (2,0)

Đài truyền hình

Có

53 (19,8)

1,1 (0,77-1,58)

15 (5,6)

3,0 ** (1,41-6,21)

Không

173 (19,3)

27 (3,0)

Đài phát thanh

Có

10 (11,9)

0,6 (0,29-1,12)

2 (2,4)

0,8 (0,18-3,36)

Không

177 (19,1)

26 (2,8)

Loa xã

Có

6 (11,5)

0,6 (0,23-1,32)

3 (5,8)

2,1 (0,62-7,26)

Không

143 (16,0)

20 (2,2)

Internet

Có

40 (47,1)

4,7*** (2,95-7,42)

9 (10,6)

5,2***(2,28-11,77)

Không

182 (19,3)

28 (3,0)

Tờ rơi, tờ gấp

Có

1 (2,9)

0,12* (0,02-0,91)

1 (2,9)

0,9 (0,13-7,29)

(*): p<0,05; (**): p<0,01; (***): p<0,001

Bảng trên chỉ ra có sự khác biệt thực hành về phòng UTCTC giữa các nhóm

PN với việc tiếp cận các nguồn thông tin.

Những PN được tư vấn trực tiếp từ các bác sĩ thì tham dự xét nghiệm Pap

smear nhiều gấp 2,2 lần (OR=2,2; 95% CI: 1,42-3,37) so với PN không được bác sĩ tư

vấn. Những PN được nhận thông tin từ internet thì tham dự xét nghiệm Pap smear cao

hơn so với PN không được tiếp xúc với internet gấp 4,7 lần (OR=4,7; 95% CI: 2,95-

7,42). Có khác biệt giữa các nhóm PN có tiếp cận với cán bộ y tế xã, đài phát thanh,

đài truyền hình so với PN không tiếp cận nhưng không có ý nghĩa (p>0,05).

Những PN được nhận thông tin từ cán bộ y tế, bác sĩ, đài truyền hình và

internet, có tham dự làm test VIA cao hơn so với PN không được cung cấp thông tin từ

các nguồn trên với OR lần lượt là: 3,6 lần; 2,8 lần; 3,0 lần; 5,2 lần. Những PN nhận

được thông tin từ internet có khác biệt cao nhất, gấp 5,2 lần (OR=5,2; 95% CI: 2,28-

11,79). Kế đến là những PN nhận được thông tin từ cán bộ y tế xã có khác biệt cao gấp

3,6 lần (OR=3,6; 95% CI: 1,7-7,63). Có khác biệt giữa các nhóm PN có tiếp cận với

bác sĩ, đài phát thanh, loa xã, tờ rơi, tờ gấp so với những PN không tiếp cận với các

nguồn thông tin trên nhưng không có ý nghĩa (p>0,05).

Bảng 3.12. Mô hình hồi quy logistic về mối liên quan giữa kiến thức chung về ung thư cổ tử cung với một số yếu tố (n=1200)

4 (5,2)

15-17

18-29

10 (2,9)

0,6 (0,17-1,81)

0,2 (0,02-1,99)

Biến độc lập OR (95% CI) aOR (95% CI) Số PN KT đạt (%)

8 (1,0)

0,2* (0,06-0,65)

0,05* (0,01-0,75)

30-49

21 (1,9)

Kinh

Nhóm tuổi

Khác

1 (0,8)

0,4 (0,06-3,18)

0,5 (0,03-7,52)

Thành thị

17 (4,3)

Dân tộc

Nông thôn

5 (0,6)

0,1* (0,05-0,39)

0,2** (0,04-0,55)

Chưa kết hôn

8 (3,8)

Nơi sống

Đã kết hôn

14 (1,4)

0,4* (0,15-0,88)

2,2 (0,41-12,0)

Mù chữ, tiểu học

1 (0,3)

Hôn nhân

PTCS-PTTH

11 (1,7)

6,6 (0,84-51,40)

4,9 (0,54-44,32)

Học vấn

Khác

10 (6,0)

7,3 (0,71-75,11)

24,3***(2,97- 199,38)

Nông/lâm nghiệp

2 (0,4)

Công/ viên chức

10 (6,5)

15,5* (3,26-73,59)

2,5 (0,28-21,22)

5 (4,2)

9,8* (1,85-52,32)

0,8 (0,03-21,67)

Học sinh/Sinh viên

Khác

5 (1,1)

2,4 (0,46-12,40)

0,7 (0,08-6,40)

Nghèo/cận nghèo

3 (1,5)

Nghề nghiệp

Khác

19 (1,9)

1,3 (0,37-4,34)

0,6 (0,11-3,04)

Chưa tiếp xúc

5 (0,7)

1 nguồn

2 (0,9)

1,2 (0,23-6,09)

1,3 (0,23-7,28)

2 nguồn

4 (2,5)

3,5 (0,92-13,16)

2,9 (0,71-12,12)

3 nguồn

7 (9,2)

13,9*** (4,17-46,01)

19,4***(4,65-81,22)

Kinh tế HGĐ

≥4nguồn

4 (10,0)

15,2*** (3,81-60,53)

17,1***(3,59-81,57)

(*): p<0,05; (**): p<0,01; (***): p<0,001 *Mô hình kiểm soát bởi các yếu tố tuổi, dân tộc, nơi sống, hôn nhân, học vấn nghề nghiệp, kinh tế, thông tin

Mức độ tiếp cận các nguồn thông tin về UTCTC

Phân tích logistic đơn biến cho thấy có mối liên quan giữa nhóm tuổi, nơi sinh

sống, hôn nhân, học vấn, nghề nghiệp và mức độ tiếp cận thông tin với kiến thức chung

của PN về UTCTC; Chưa tìm thấy mối liên quan giữa yếu tố dân tộc và kinh tế với

kiến thức chung của PN về UTCTC (p>0,05). Phân tích hồi quy logistic tìm thấy

những PN (30-49) tuổi có kiến thức thấp hơn PN trẻ dưới 18 tuổi (OR=0,05;

95%CI:0,01-0,75); PN sống ở nông thôn kiến thức thấp hơn thành thị (OR=0,2;

95%CI: (0,04-0,55); PN tiếp cận với 1 hoặc 2 nguồn thông tin có sự khác biệt nhưng

không có nghĩa so với những PN chưa được tiếp xúc với nguồn thông tin nào (p>0,05).

Tuy nhiên PN tiếp cận với 3 nguồn hoặc trên 3 nguồn thông tin trở lên làm cho kiến

thức chung về UTCTC của PN tốt hơn rất nhiều, với aOR cao gấp (17,1-19,4 lần ) lần

lượt là (aOR=19,4; 95%CI: 4,65-81,22) và (aOR=17,1; 95%CI: 3,59-81,57).

Bảng 3.13. Mô hình hồi quy logistic về mối liên quan giữa một số yếu tố với kiến thức về nhiễm HPV, tiêm vắc xin HPV (n=1200)

Các yếu tố

OR (95% CI)

aOR (95% CI)

Số PN có KT đạt (%)

15-17

16 (20,8)

18-29

58 (17,0)

0,8 (0,42-1,45)

0,9 (0,37-2,44)

108 (13,8)

0,6 (0,34-1,10)

0,9 (0,30-2,42)

30-49

Kinh

176 (16,3)

Nhóm tuổi

6 (5,0)

0,3*** (0,12-0,62)

0,7 (0,25-2,16)

Khác

Thành thị

121 (30,2)

Dân tộc

Nông thôn

61 (7,6)

0,2*** (0,14-0,27)

0,3*** (0,16-0,37)

Chưa kết hôn

44 (21,0)

Nơi sống

Đã kết hôn

138 (13,9)

0,6** (0,42-0,89)

1,2 (0,58-2,35)

Mù chữ, tiểu học

22 (5,7)

PTCS-PTTH

105 (16,2)

3,2*** (1,95-5,13)

2,2** (1,29-3,73)

Hôn nhân

Khác

55 (32,9)

8,1*** (4,52-14,35)

3,6*** (1,80-7,08)

Nông/lâm nghiệp

27 (6,0)

Công/ viên chức

48 (31,0)

7,0*** (4,07-12,19)

1,5 (0,74-3,03)

Học vấn

Học sinh/Sinh viên

29 (24,4)

5,1*** (2,80-9,14)

2,0 (0,66-5,85)

78 (16,4)

3,1*** (1,94-4,91)

1,1 (0,60-1,89)

Khác

Nghèo/cận nghèo

15 (7,5)

Nghề nghiệp

167 (16,7)

2,5*** (1,42-4,29)

1,2 (0,59-2,42)

Khác

57 (8,3)

Chưa

42 (17,9)

2,4*** (1,56-3,72)

1 nguồn

2,4***(1,50-3,84)

50 (31,1)

5,0*** (3,19-7,80)

2 nguồn

4,2***(2,64-6,78)

16 (21,1)

3,0*** (1,59-5,49)

3 nguồn

3,8***(1,88-7,86)

Kinh tế HGĐ

17 (42,5)

8,2*** (4,03-16,60)

≥4nguồn

5,5***(2,58-11,53)

Mức độ tiếp cận các nguồn cung cấp thông tin

(*): p<0,05; (**): p<0,01; (***): p<0,001 *Mô hình kiểm soát bởi các yếu tố tuổi, dân tộc, nơi sống, hôn nhân, học vấn nghề nghiệp, kinh tế, thông tin

Mô hình hồi quy đa biến với biến đầu ra là kiến thức về HPV và tiêm vắc xin

và các biến độc lập là tuổi, dân tộc, nơi sinh sống, hôn nhân, học vấn, nghề nghiệp,

kinh tế HGĐ và mức độ tiếp cận các nguồn cung cấp thông tin cho thấy aOR của các

mức độ tiếp cận đã có sự thay đổi so với mô hình đơn biến. Có thể hiểu rằng, mối liên

quan giữa mức độ tiếp cận các nguồn cung cấp thông tin và kiến thức của PN đã được

hiệu chỉnh do các yếu tố gây nhiễu là trình độ học vấn và nơi sinh sống. Như vậy sau

khi hiệu chỉnh với các yếu tố trình độ học vấn và nơi sinh sống, có thể thấy việc có tiếp

cận với các nguồn thông tin giúp kiến thức về UTCTC của PN tốt hơn, với aOR cao

gấp (2,4-5,5 lần ) so với những PN chưa được tiếp xúc với nguồn thông tin nào. PN

tiếp xúc với nhiều nguồn thông tin thì kiến thức tốt hơn, mức độ đạt cao hơn.

3.2.2. Mối liên quan giữa một số yếu tố và thực hành về phòng ngừa ung thư cổ

tử cung của phụ nữ (15-49) tuổi

Bảng 3.14. Mối liên quan giữa thực hành sàng lọc phát hiệm sớm ung thư cổ tử

cung với kiến thức của phụ nữ (21-49 tuổi) đã có quan hệ tình dục (n=980)

Xét nghiệm Pap Smear Xét nghiệm VIA Các yếu tố

SL (%)

OR (95% CI)

SL (%)

OR (95% CI)

176 (18,2)

26 (2,7)

Không đạt

Kiến thức chung về UTCTC

Đạt

7 (46,7)

3,9* (1,4-10,96)

3 (20,0)

9,0 ** (2,4-33,93)

132 (15,8)

13 (1,6)

Không đạt

51 (35,9)

3,0*** (2,0-4,43) 16 (11,3)

8,1***(3,79-17,15)

Đạt

Kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin (*): p<0,05; (**): p<0,01; (***): p<0,001

Bảng trên chỉ ra sự khác biệt giữa nhóm PN có kiến thức chung về UTCTC,

HPV và tiêm vắc xin HPV ở mức độ đạt làm Pap Smear với OR cao gấp (3-3,9 lần) so

với PN khác. Tương tự nhóm PN có kiến thức chung về UTCTC, HPV và tiêm vắc xin

HPV ở mức độ đạt làm VIA với OR cao gấp (8,1-9,0 lần) so với PN khác.

Bảng 3.15. Mối liên quan giữa thực hành tiêm vắc xin HPV với kiến thức của phụ nữ (15-49 tuổi) (n=1200)

Tiêm vắc xin HPV Các yếu tố

Không đạt

25 (2,1)

thức chung về

Kiến UTCTC

Đạt

4,6* (1,02-20,88)

2 (9,1)

Không đạt

17 (1,7)

Kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV

Đạt

3,4** (1,54-7,63)

10 (5,5)

(*): p<0,05; (**): p<0,01.

OR (95% CI) SL (%)

Phân tích đơn biến cho thấy nhóm PN có kiến thức chung về UTCTC ở mức độ

đạt tiêm vắc xin với OR cao gấp 4,6 lần so với PN khác (cOR=4,6, 95%CI:1,02-20,88).

Tương tự nhóm PN có kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin ở mức độ đạt tiêm vắc

4,2%

Không có thuốc ở địa phương, không có thời gian…

5,7%

Không quan tâm

6,4%

Không cần thiết phải tiêm

13,8%

Không được CBYT tư vấn

26,3%

Giá tiền 3 mũi tiêm cao

50%

Chưa từng nghe tiêm vacxin HPV phòng UTCTC

xin với OR gấp 3,4 lần so với PN kiến thức thấp (cOR=3,4; 95%CI:1,54-7,63).

Hình 3.6. Lý do phụ nữ chưa tiêm vắc xin HPV phòng UTCTC (n=1.173)

Phỏng vấn 1.173 PN (15-49) chưa tiêm phòng vắc xin HPV để tìm hiểu lý do

kết quả cho thấy: số PN chưa từng nghe thông tin có vắc xin HPV phòng UTCTC

(50%), giá tiền 03 mũi vắc xin cao (26,3%), không được CBYT tư vấn (13,8%). Một số

PN cho biết không cần thiết phải tiêm vắc xin HPV (6,4%), lý do không quan tâm

(5,7%) và các lý do khác (thuốc tiêm không sẳn có tại địa phương, không có thời gian,

việc đi lại khó khăn…chiếm 4,2%).

Bảng 3.16. Mối liên quan giữa xét nghiệm Pap Smear và một số đặc điểm dân số

học của phụ nữ trong độ tuổi (21-49) đã có quan hệ tình dục (n=980)

21-29

21 (9,8)

Các yếu tố SL (%) OR (95% CI) aOR (95% CI)

30-49

162 (21,1) 2,5 *** (1,52-3,99)

2,7*** (1,60-4,49)

Kinh

181 (20,7)

Nhóm tuổi

Khác

2 (1,9)

0,1 *** (0,02-0,31)

0,2* (0,03-0,70)

Thành thị

79 (25,2)

Dân tộc

Nông thôn

104 (15,6)

0,6 *** (0,39-0,76)

0,9 (0,62-1,29)

Mù chữ, tiểu học

52 (14,6)

PTCS-PTTH

97 (19,2)

1,4 (0,96-2,01)

1,1 (0,76-1,67)

Nơi sống

Khác

34 (28,6)

2,3*** (1,42-3,86)

1,3 (0,66-2,49)

Nông/lâm nghiệp

48 (11,1)

Công/ viên chức

39 (31,5)

3,7*** (2,23-6,04)

3,1***(1,58-5,96)

Học vấn

Học sinh/Sinh viên

Khác

96 (22,7)

2,4*** (1,61-3,45)

1,8** (1,17-2,78)

Nghèo/cận nghèo

15 (8,8)

Nghề nghiệp

Khác

168 (20,7)

2,7***(1,55-4,72)

0,9 (0,50-1,80)

(*): p<0,05; (**): p<0,01; (***): p<0,001 Mô hình được kiểm soát bởi các yếu tố nhóm tuổi, dân tộc, nơi sống, học vấn, nghề nghiệp, kinh tế (n=978)

Kinh tế HGĐ

Phân tích hồi quy logistic cho thấy PN (30-49) tuổi làm Pap Smear với OR gấp

2,7 lần so với PN (21-29) tuổi (aOR=2,7; 95%CI:1,6-4,49). PN dân tộc làm Pap Smear

ít hơn người kinh (aOR=0,2; 95%CI:0,03-0,07). PN là công chức, viên chức, những

PN làm công việc buôn bán, nội trợ, lao động tự do... làm Pap Smear với OR cao gấp

lần lượt là 3,1 lần và 1,8 lần so với PN làm nông hoặc làm rẫy với tỷ suất chênh đã

hiệu chỉnh lần lượt là (aOR=3,1; 95%CI:1,58-5,96) và (aOR=1,8; 95%CI:0,5-1,8).

Bảng 3.17. Mối liên quan giữa xét nghiệm VIA và một số đặc điểm dân số học của phụ nữ trong độ tuổi (21-49) đã có quan hệ tình dục (n=980)

21-29

5 (2,3)

Các yếu tố SL (%) OR (95% CI) aOR (95% CI)

1,4 (0,51-3,59)

1,7 (0,59-4,64)

30-49

24 (3,1)

Kinh

28 (3,2)

Nhóm tuổi

0,3 (0,04-2,18)

0,7 (0,07-7,42)

Khác

1 (1,0)

Thành thị

16 (5,1)

Dân tộc

13 (1,9)

0,4 ** (0,18-0,80)

0,6 (0,26-1,33)

Nông thôn

Mù chữ, tiểu học

5 (1,4)

PTCS-PTTH

20 (4,0)

2,9* (1,07-7,81)

2,4 (0,85-7,02)

Nơi sống

Khác

4 (3,4)

2,4 (0,64-9,28)

1,0 (0,21-4,94)

Nông/lâm nghiệp

5 (1,2)

Công/ viên chức

7 (5,6)

5,2** (1,58-16,57)

5,6* (1,27-24,59)

Học vấn

Học sinh/Sinh viên

Khác

17 (4,0)

3,6*** (1,30-9,85)

2,5 (0,78-8,27)

Nghèo/cận nghèo

4 (2,4)

Nghề nghiệp

Khác

25 (3,1)

1,3 (0,45-3,85)

0,5 (0,14-1,72)

(*): p<0,05; (**): p<0,01; (***): p<0,001 *Mô hình được kiểm soát bởi các yếu tố nhóm tuổi, dân tộc, nơi sống, nghề nghiệp, kinh tế hộ gia đình (n=978)

Kinh tế HGĐ

Mô hình hồi quy đa biến với biến đầu ra là thực hành xét nghiệm VIA của các

PN (21-49) tuổi đã có QHTD và các biến độc lập là tuổi, dân tộc, nơi sinh sống, học

vấn, nghề nghiệp và kinh tế HGĐ tìm thấy không có bằng chứng cho thấy có mối liên

quan giữa tuổi, dân tộc, nơi sinh sống, học vấn và kinh tế HGĐ với xét nghiệm VIA

của PN. Trong đó có mối liên quan giữa nghề nghiệp của PN và thực hành xét nghiệm

VIA, có ý nghĩa (p<0,05); PN là công chức hoặc viên chức làm xét nghiệm VIA với

aOR cao hơn gấp 5,6 lần so với PN làm nghề nông (aOR=5,6; 95% CI: 1,27-24,59).

Bảng 3.18. Mô hình hồi quy logistic về mối liên quan giữa thực hành tiêm vắc xin HPV của phụ nữ (15-49) tuổi và một số đặc điểm dân số học (n=1200)

15-17

2 (2,6)

18-29

8 (2,3)

0,9 (0,19-4,34)

0,9 (0,11-7,68)

Các yếu tố OR (95% CI) aOR (95% CI) Số PN tiêm vắc xin (%)

30-49

17 (2,2)

0,8 (0,19-3,68)

1,2 (0,11-12,58)

Kinh

27 (2,5)

Nhóm tuổi

Khác

Chưa kết hôn

7 (3,3)

Dân tộc

Đã kết hôn

20 (2,0)

0,6 (0,25-1,43)

0,8 (0,20-3,05)

Thành thị

17 (4,2)

Hôn nhân

Nông thôn

10 (1,2)

0,3***(0,13-0,63)

0,4* (0,14-0,87)

Mù chữ, tiểu học

6 (1,6)

10(1,5)

PTCS-PTTH

0,9 (0,36-2,74)

0,8 (0,27-2,49)

Nơi sống

Khác

11 (6,6)

4,4** (1,60-12,35)

2,2 (0,57-8,71)

Nông/lâm nghiệp

6 (1,3)

Công/ viên chức

10 (6,5)

5,1*** (1,81-14,48)

1,3 (0,30-5,88)

Học vấn

Học sinh/Sinh viên

4 (3,4)

2,6 (0,71-9,33)

0,9 (0,10-9,63)

Khác

7 (1,5)

1,1 (0,37-3,33)

0,5 (0,14-1,72)

Nghề nghiệp

Nghèo/cận nghèo

2 (1,0)

Khác

25 (2,5)

2,5 (0,60-10,80)

1,2 (0,26-5,39)

(*): p<0,05; (**): p<0,01; (***): p<0,001 *Mô hình được kiểm soát bởi các yếu tố nhóm tuổi, dân tộc, nơi sống, nghề nghiệp, kinh tế

Kinh tế HGĐ

Sau khi khử các yếu tố nhiễu là nơi sống, học vấn, nghề nghiệp cho thấy có liên

quan giữa nơi sống và thực hành tiêm vắc xin HPV. PN sống ở nông thôn tiêm vắc xin

HPV thấp với aOR bằng 0,4 lần so với PN ở thành thị (aOR=0,4; 95% CI: 0,14-0,87).

3.2. Hiệu quả sau một năm can thiệp nâng cao kiến thức, thực hành dự phòng và

kiểm soát ung thư cổ tử cung ở phụ nữ 15 – 49 tuổi bằng truyền thông và cải thiện cung cấp dịch vụ tại một xã miền núi tỉnh Bình Định.

3.2.1. Mô tả đặc điểm của mẫu nghiên cứu

Bảng 3.19. So sánh đặc điểm dân số học của phụ nữ 15-49 tuổi tại xã can thiệp

Canh Hòa và xã chứng Vĩnh Kim (n=600)

Canh Hòa (n1 = 300)

Vĩnh Kim (n2 = 300)

p

15 - 29

145

52,3

132

47,7

>0,05

30 - 39

48,0

103

52,0

Các yếu tố

40 - 49

48,0

52,0

Đã kết hôn

247

48,5

262

51,5

>0,05

Nhóm tuổi

Khác

58,2

41,8

Kinh

55,3

44,7

>0,05

Hôn nhân

Khác

279

49,6

283

50,4

Nghèo, cận nghèo

265

50,4

261

49,6

>0,05

Dân tộc

Khác

47,3

52,7

43,0

57,0

Từ tiểu học trở xuống

Kinh tế HGĐ

>0,05

Học vấn

Khác

257

51,6

243

48,4

Nông dân

248

48,4

264

51,6

>0,05

Khác

59,1

40.9

Có sự phân bố đồng nhất về đặc điểm dân số học bao gồm nhóm tuổi, tình trạng hôn

nhân, dân tộc, kinh tế, học vấn và nghề nghiệp của phụ nữ hai xã Canh Hòa (xã can thiệp) và

Vĩnh Kim (xã chứng) (p > 0,05).

Nghề nghiệp

Bảng 3.20.Phân bố một số đặc điểm dân số học của phụ nữ 15-49 tuổi tại

xã can thiệp Canh Hòa (n=300)

Đặc điểm dân số học Số lượng (SL) Tỷ lệ %

145 95 60 48,3 31,7 20,0 Nhóm tuổi 15-29 30-39 40-39

Dân tộc

21 279 7,0 93,0 Kinh Khác

Tình trạng hôn nhân Đã kết hôn Khác 247 53 82,3 17,7

Trình độ học vấn

Mù chữ - tiểu học Khác 43 257 14,3 85,7

Nghề nghiệp

Nông/ lâm nghiệp Khác 248 52 82,7 17,3

Điều kiện kinh tế hộ gia đình Nghèo, cận nghèo Trên cận nghèo 265 35 88,3 11,7

Trong số 300 PN (15-49) tuổi tại xã can thiệp Canh Hòa tự nguyện tham gia

phỏng vấn thì số PN dưới 30 tuổi chiếm gần một nửa (48,3%) trong đó PN đã kết hôn

chiếm 82,3%, phần lớn là đồng bào dân tộc chiếm 93%, đại đa số làm nông hoặc đi rẫy

chiếm 82,7%, hầu hết thuộc diện hộ gia đình nghèo và cận nghèo chiếm 88,3%.

Bảng 3.21. Phân bố phơi nhiễm với một số nguy cơ gây ung thư cổ tử cung của

phụ nữ 15-49 tại xã can thiệp Canh Hòa (n=300)

Yếu tố nguy cơ

Số lượng

Tỷ lệ (%)

Trung bình

19,5 ± 2,65

14-17

22,6

Tuổi quan hệ tình dục lần đầu *

18-28

205

77,4

Trung bình

2,3 ± 1,43

1 – 2 lần

185

69,8

Số lần mang thai*

3 – 9 lần

29,1

Chưa mang thai

1,1

Không

157

98,1

Nạo hút thai**

Có

1,9

Trung bình

19,5 ± 2,65

1 – 2 lần

208

78,5

Số con hiện tại*

3 – 8 lần

20,0

Chưa có con

1,5

Không dùng

244

92,1

Dùng dưới 5 năm

7,2

Dùng thuốc tránh thai đường uống*

Từ 5 năm trở lên

0,7

Không

295

98,3

Hút thuốc lá/ thuốc lào

Có

1,7

Không

178

59,3

Tiếp xúc khói thuốc lá/ thuốc lào

Có

122

40,7

(*): Tính trên số đã QHTD (n=265); (**): Tính trên số đã mang thai (n=262)

Tuổi QHTD lần đầu trung bình là 19,5 ± 2,65, tuổi QHTD lần đầu sớm nhất là

14, tỷ lệ PN QHTD lần đầu trước 18 tuổi 22,6%; PN mang thai nhiều nhất là 9 lần, tỷ

lệ PN mang thai từ 3 lần trở lên 29,1%; PN hiện có số con sinh sống nhiều nhất là 8

con, PN có từ 3 con trở lên 20%; PN có tiếp xúc với khói thuốc lá/ thuốc lào là 40,7%.

3.2.2. Kiến thức và thực hành của phụ nữ trong độ tuổi (15-49 tuổi) về dự phòng

và kiểm soát ung thư cổ tử cung sau một năm triển khai hoạt động can thiệp

3.2.2.1. Kiến thức của phụ nữ về ung thư cổ tử cung

Bảng 3.22. Kết quả can thiệp về kiến thức chung liên quan đến ung thư cổ tử cung

Nhóm can thiệp Nhóm chứng HQCT Biết về ung thư cổ tử cung Trước Sau Trước Sau (%)

n=300 n=300 n=300 n=300

SL 62 258 26 57 55,0 Biết được ít nhất 1 nguy (%) (20,7) (86,0) (8,7) (19,0) cơ UTCTC <0,001 <0,001 <0,001 p

SL 104 264 58 82 45,3 UTCTC có thể phòng (%) (34,7) (88,0) (19,3) (27,3) ngừa được p <0,001 <0,05 <0,001

SL 80 254 47 58 54,4 Biết được ít nhất 1 biện (%) (26,7) (84,7) (15,7) (19,3) pháp phòng UTCTC p <0,001 >0,05 <0,001

SL 70 159 45 58 25,4 UTCTC không phải là (%) (23,3) (53,0) (15,0) (19,3) bệnh lây p <0,001 >0,05 <0,001

SL 73 264 46 76 53,7 Biết được ít nhất 1 cách (%) (24,3) (88,0) (15,3) (25,3) phát hiện sớm UTCTC p <0,001 <0,01 <0,001

SL 118 264 87 86 48,4 UTCTC có thể chữa khỏi (%) (39,3) (88,0) (29,0) (28,7) nếu được phát hiện sớm p <0,001 >0,05 <0,001

SL 69 250 45 65 53,6 Biết được ít nhất 1 triệu (%) (23,0) (83,3) (15,0) (21,7) chứng gợi ý UTCTC p <0,001 <0,05 <0,001

SL 26 171 14 21 UTCTC nếu đụng dao 46,0 (%) (8,7) (57,0) (4,7) (7,0) kéo vào sẽ di căn và chết

sớm là quan niệm sai lầm p <0,001 >0,05 <0,001

SL 6 162 6 12 Giai đoạn sớm của 50,0 (%) (2,0) (54,0) (2,0) (4,0) UTCTC thường khó có

thể nhận biết được p <0,001 >0,05 <0,001

Trước can thiệp chúng tôi tìm hiểu mức độ kiến thức liên quan đến UTCTC của

PN tại xã Canh Hòa thông qua các buổi thảo luận nhóm với PN tại xã Canh Hòa và

CBYT của trạm y tế xã để làm cơ sở cho việc xây dựng tài liệu truyền thông phù hợp và

hiệu quả; Kết quả cho thấy kể cả PN của xã và CBYT cũng rất mơ hồ về UTCTC:

“Tôi không biết, chưa từng nghe về UTCTC, đi khám cũng không nghe các cô

chú ở trạm nói nên không biết’’ (TLN phụ nữ (1,4,5), tại thôn Canh Thành). “UTCTC

là bệnh PN, do bị nấm, bị ra máu, gây chết” (TLN phụ nữ (3), 30 tuổi tại thôn Canh

Thành). “UTCTC làm bí đái, gây khó chịu không đái được’’ (TLN phụ nữ (2), 38 tuổi

tại thôn Canh Thành). “UTCTC gây sốt kéo dài” (TLN(2) phụ nữ (3), 34 tuổi tại

thôn Canh Thành). “Hồi giờ tỉnh chưa tập huấn về UTCTC lần nào nên cũng không

biết, nhưng tôi nghĩ nó là do con HIV gây ra, nó lây qua đường máu và nếu bị là chết,

không thể chữa khỏi” (TLN CBYT (2), Nam 42 tuổi tại thôn Canh Thành). “Có nghe

qua khi đi tập huấn dưới tỉnh do Sở Y tế tổ chức về phòng chống ung thư nhưng không

biết UTCTC do con gì gây ra”(TLN CBYT (1), Nam 40 tuổi, Trưởng trạm)

Tỷ lệ PN có kiến thức liên quan đến UTCTC tăng cao SCT ở NCT (p < 0,001).

Tỷ lệ PN có kiến thức tăng lên do can thiệp khá cao; thấp nhất là “UTCTC không phải

là bệnh lây” chiếm 25,4% và cao nhất là “Biết được ít nhất 1 nguy cơ UTCTC” ( 55%).

Khác biệt kết quả do can thiệp ở NCT và NC đều có ý nghĩa thống kê với p < 0,001.

Bảng 3.23. Kết quả can thiệp về kiến thức liên quan đến các yếu tố nguy cơ

ung thư cổ tử cung

Nhóm can thiệp Nhóm chứng

Biết về yếu tố nguy cơ UTCTC HQCT (%) Trước n=300 Sau n=300 Trước n=300 Sau n=300

40,0 SL (%) 3 (1,0) 134 (44,7) 1 (0,3) 12 (4,0) QHTD không an toàn

p <0,001 <0,01 <0,001

46,3 21 (7,0) 177 (59,0) 13 (4,3) 30 (10,0) Vệ sinh BPSD không đúng cách SL (%) p <0,001 <0,01 <0,001

41,6 2 (0,7) 134 (44,7) 1 (0,3) 6 (2,7) Nhiễm HPV

SL (%) p <0,001 <0,05 <0,001

40,0 SL (%) 4 (1,3) 124 (41,3) 3 (1,0) 3 (1,0) Sinh đẻ ≥ 4 lần

p <0,001 >0,05 <0,001

48,6 8 (2,7) 154 (51,3) 2 (0,7) 2 (0,7) QHTD < 16 tuổi

<0,001 >0,05 <0,001

37,0 1 (0,3) 115 (38,3) 1 (0,3) 4 (1,3) Hút thuốc lá/thuốc lào

SL (%) p SL (%) p <0,001 >0,05 <0,001

29,0 SL (%) 1 (0,3) 90 (30,0) 0 (0,0) 2 (0,7) Hít thuốc lá/thuốc lào

p <0,001 >0,05 <0,001

16,3 tránh thai SL (%) 0 (0,0) 49 (16,3) 2 (0,7) 2 (0,7) Dùng viên uống ≥ 5 năm

p <0,001 >0,05 <0,001

45,0 SL (%) 12 (4,0) 152 (50,3) 3 (1,0) 7 (2,3) QHTD với nhiều người

p <0,001 >0,05 <0,001

8,0 SL (%) 0 (0,0) 24 (8,0) 1 (0,3) 1 (0,3) Dinh dưỡng thấp

p <0,001 >0,05 <0,001

5,0 SL (%) 0 (0,0) 15 (5,0) 0 (0,0) 0 (0,0) Kinh tế xã hội thấp

p <0,001 <0,001

19,0 SL (%) 24 (8,0) 93 (31,0) 6 (2,0) 18 (6,0) Viêm CTC mạn tính

p <0,001 <0,01 <0,001

38,7 SL (%) 29 (9,7) 150 (53,0) 14 (4,7) 28 (9,3) Mắc STDs

<0,05 p

<0,001 <0,001 Tỷ lệ PN có kiến thức liên quan đến yếu tố nguy cơ UTCTC tăng cao SCT ở

NCT (p < 0,001). Tỷ lệ PN có kiến thức tăng lên do can thiệp khá cao; cao nhất là

“QHTD dưới 16 tuổi” chiếm 48,6% và thấp nhất là “Kinh tế xã hội thấp” chiếm 5%.

Khác biệt kết quả do can thiệp ở NCT và NC đều có ý nghĩa thống kê với p < 0,001.

Kết quả TLN cho thấy, sự thay đổi kiến thức của PN tại xã Canh Hòa tăng lên

có thể là do PN nhận được thông tin UTCTC từ loa phát thanh xã, tờ rơi và y tế thôn:

“Ngày nào loa phát thanh xã cũng nói về UTCTC và tôi xem trong tờ rơi do cô

H phát thì biết UTCTC là do con HPV, do QHTD sớm, quan hệ với nhiều người, do

viêm, do hút thuốc lá” (TLN phụ nữ (6), Nữ 24 tuổi tại thôn Canh Thành). “Cô y tế

thôn tới nhà thăm cũng khuyên không nên sinh thêm con nữa vì đã có 3 con rồi nếu

sinh thêm sẽ có nguy cơ bị UTCTC”(TLN phụ nữ (5), 31 tuổi tại thôn Canh Thành).

Bảng 3.24. Kết quả can thiệp về kiến thức liên quan đến các biện pháp dự phòng ung thư cổ tử cung Nhóm can thiệp Nhóm chứng

Biết về các biện pháp dự phòng UTCTC HQCT (%)

29,7 Trước n=300 0 (0,0) Sau n=300 98 (32,7) Trước n=300 2 (0,7) Sau n=300 11 (3,7) SL (%) Không sinh đẻ ≥ 4 lần <0,001 <0,01 <0,001 p

46,9 SL (%) 6 (2,0) 151 (50,3) 4 (1,3) 8 (2,7) Không QHTD khi <16 tuổi p <0,001 >0,05 <0,001

45,4 SL (%) 14 (4,7) 152 (50,7) 5 (1,7) 7 (2,3) Không QHTD với nhiều người p <0,001 >0,05 <0,001

44,6 SL (%) 9 (3,0) 148 (49,3) 4 (1,3) 9 (3,0) Tiêm vắc xin HPV

p <0,001 >0,05 <0,001

22,6 SL (%) 2 (0,7) 70 (23,3) 2 (0,7) 2 (0,7) Không nạo phá thai

p <0,001 >0,05 <0,001

43,8 49 (16,3) 182 (60,7) 32 (10,7) 34 (11,3) Khám phụ khoa hàng năm <0,001 >0,05 <0,001

17,6 hút/hít thuốc SL (%) p SL (%) 2 (0,7) 55 (18,3) 1 (0,3) 1 (0,3) Không lá/thuốc lào p <0,001 >0,05 <0,001

18,4 7 (2,3) 64 (21,3) 2 (0,7) 4 (1,3) QHTD an toàn

SL (%) p <0,001 >0,05 <0,001

32,1 SL (%) 22 (7,3) 126 (42,0) 20 (6,7) 28 (9,3) Điều trị nếu bị STDs

<0,001 >0,05 p

<0,001 Tỷ lệ PN có kiến thức liên quan đến các biện pháp dự phòng UTCTC tăng cao

SCT ở NCT (p < 0,001). Tỷ lệ PN có kiến thức tăng lên do can thiệp khá cao; thấp nhất là “Không hút/hít thuốc lá/thuốc lào” chiếm 16,6% và cao nhất là “Không QHTD dưới 16 tuổi” chiếm 46,9%. Sự khác biệt giữa kết quả do can thiệp ở NCT và NC đều có ý nghĩa thống kê với p < 0,001. Kết quả TLN cho thấy kiến thức PN tăng lên rõ rệt:

“Không sinh đẻ nhiều, nạo phá thai nhiều lần để phòng bệnh UTCTC” (TLN

phụ nữ (2), Nữ 31 tuổi (2) tại thôn Canh Thành). “Không QHTD lúc còn nhỏ, không

QHTD với nhiều người thì không bị UTCTC” (TLN phụ nữ (2), Nữ 28 tuổi (4) tại

thôn Canh Thành). “Tiêm vắc xin HPV và phải đi điều trị khi bị viêm để phòng

UTCTC” (TLN phụ nữ (1), Nữ 40 tuổi (2) tại thôn Canh Thành).“Phải vệ sinh phần

kín sau khi QHTD, giữ vùng kín khô ráo và ăn thêm trứng gà, rau xanh vì thiếu chất,

thiếu vitamin và dơ sẽ bị UTCTC”(TLN phụ nữ (2), 31 tuổi tại thôn Canh Thành).

Bảng 3.25. Kết quả can thiệp về kiến thức liên quan đến cách phát hiện sớm ung thư cổ tử cung Nhóm can thiệp Nhóm chứng

Biết về cách phát hiện sớm UTCTC HQCT (%) Trước n=300 Sau n=300 Trước n=300 Sau n=300

56,0 50 (16,7) 232 (77,3) 35 (11,7) 49 (16,3) Khám phụ khoa hàng năm <0,001 <0,05 <0,001 SL (%) p

17,6 2 (0,7) 55 (18,3) 2 (0,7) 2 (0,7) Xét nghiệm Pap smear <0,001 >0,05 <0,001

26,0 8 (2,7) 87 (29,0) 3 (1,0) 4 (1,3) Khám sức khỏe định kỳ <0,001 >0,05 <0,001 SL (%) p SL (%) p

42,3 7 (2,3) 139 (46,3) 3 (1,0) 8 (2,7) Xét nghiệm VIA

<0,001 >0,05 <0,001 SL (%) p

29,3 SL (%) 22 (7,3) 133 (44,3) 19 (6,3) 42 (14,0) Đi khám khi có dấu hiệu bất thường p <0,001 <0,001 <0,001

Tỷ lệ PN có kiến thức liên quan đến cách phát hiện sớm UTCTC tăng cao sau

can thiệp ở nhóm can thiệp (p < 0,001). Tỷ lệ khác biệt do can thiệp về kiến thức liên

quan đến cách phát hiện sớm UTCTC của PN chiếm tỷ lệ khá cao; cao nhất là “Khám

phụ khoa hàng năm” chiếm 56%, tiếp đến là “Xét nghiệm VIA” chiếm 42,3%. Sự khác

biệt giữa kết quả do can thiệp ở nhóm can thiệp và nhóm chứng đều có ý nghĩa thống

kê với p < 0,001. Qua thảo luận nhóm trước can thiệp cho thấy hầu hết PN rất mơ hồ,

thiếu kiến thức trầm trọng liên quan đến cách phát hiện sớm UTCTC: “Muốn phát hiện

sớm UTCTC thì đi siêu âm và xét nghiệm máu” (TLN phụ nữ (3), thôn Canh Thành).

”Khi nào bị ngứa thì mới đi khám còn bình thường thì không đi khám phụ khoa” (TLN

phụ nữ (1,2,5,6), tại thôn Canh Thành) nguyên nhân có thể là do thiếu thông tin và tài

liệu truyền thông: “Có nghe tivi nói nhưng không rõ họ nói gì, nói dài, nói nhiều nên

nghe rồi quên liền không nhớ, không biết gì cả, còn ở trạm thì chưa được nghe các cô

chú y tế bảo phải làm gì” (TLN phụ nữ (1,2,3,6), tại thôn Canh Thành). Kể cả nhân

viên y tế, đa số cũng thiếu thông tin “Từ trước đến giờ chúng em chưa được tập huấn

về UTCTC và cũng không được cấp phát tờ rơi hay áp phích gì liên quan đến UTCTC”

(TLN cán bộ y tế (1,2,3,4,5), tại trạm y tế xã Canh Hoà). Kết quả thảo luận nhóm sau

can thiệp một năm cho thấy đa số PN đã biết đi khám phụ khoa, làm Test VIA là để

phát hiện sớm UTCTC, có thể là nhờ hoạt động truyền thông của các PN thôn và

trưởng làng “Buổi họp thôn nào, trưởng làng và phụ nữ thôn cũng đều nhắc nhở cần

phải đi khám phụ khoa định kỳ và làm Test VIA để phát hiện bệnh sớm và chữa trị kịp

thời nếu không sẽ bị chết”(TLN phụ nữ (1,2,4,6), tại thôn Canh Thành). Nhờ hoạt

động đào tạo, tập huấn các y, bác sĩ tại trạm cũng tự tin hơn và tư vấn cho khách hàng

thường xuyên hơn “Hầu hết ai đến trạm khám bất cứ bệnh gì sau khám bệnh xong tôi

cũng đều tư vấn về UTCTC, nhờ được Chương trình tập huấn và cung cấp tờ rơi mà

giờ tôi không cảm thấy khó khăn khi tư vấn nữa, tôi rất tự tin tư vấn cho họ về nguyên

nhân gây bệnh, yếu tố nguy cơ, cách phát hiện bệnh sớm và thay đổi lối sống để giảm

yếu tố nguy cơ, lợi ích của tiêm vắc xin HPV và khám phụ khoa, khám sàng lọc VIA.

Tôi cũng đã phát tờ rơi cho họ mang về đọc, đối với các PN không biết chữ thì bảo nhờ

con đọc giùm để nghe, để nhớ và làm theo” (TLN cán bộ y tế (1), trạm Canh Hoà).

Bảng 3.26. Kết quả can thiệp về kiến thức nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV

Nhóm can thiệp Nhóm chứng

Biết về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV phòng UTCTC HQCT (%)

68,5 Trước n=300 19 (6,3) Sau n=300 236 (78,8) Trước n=300 9 (3,0) Sau n=300 21 (7,0) HPV là nguyên nhân chủ yếu gây UTCTC <0,001 <0,05 <0,001

63,4 26 (8,7) 227 (75,7) 5 (1,7) 16 (5,3) HPV lây qua đường tình dục

<0,001 <0,01 <0,001 SL (%) p SL (%) p

29,0 17 (5,7) 114 (38,0) 3 (1,0) 13 (4,3)

Sau tiêm vắc xin HPV vẫn cần phải làm xét nghiệm tế bào âm đạo <0,001 <0,01 <0,001

61,0 22 (7,3) 229 (76,3) 6 (2,0) 30 (10,0) SL (%) p SL (%) Tiêm vắc xin HPV là để phòng UTCTC <0,001 <0,001 <0,001 p

18,0 15 (5,0) 75 (25,0) 3 (1,0) 9 (3,0) SL (%) Số mũi vắc xin cần thiết phải tiêm là 2 <0,001 <0,05 <0,001 p

22,6 5 (1,7) 73 (24,3) 4 (1,3) 4 (1,3) SL (%) Xét nghiệm có HPV không phải đã bị UTCTC <0,001 >0,05 <0,001 p

43,3 2 (0,7) 132 (44,0) 0 (0,0) 0 (0,0) SL (%) Đa số trường hợp nhiễm HPV là tự khỏi <0,001 <0,001 p

62,7 22 (7,3) 188 (72,7) 3 (1,0) 11 (3,7) SL (%) Độ tuổi tiêm vắc xin HPV là từ 9-26 <0,001 <0,05 <0,001 p

Tỷ lệ PN có kiến thức liên quan đến HPV và vắc xin HPV tăng cao SCT ở NCT

(p < 0,001). Tỷ lệ do can thiệp về kiến thức liên quan đến HPV và vắc xin HPV của PN

chiếm khá cao; cao nhất là “HPV là nguyên nhân chủ yếu gây UTCTC” chiếm 68,5%,

kế đến “HPV lây truyền qua đường tình dục” chiếm 63,4%, “độ tuổi tiêm vắc xin HPV

là từ 9-26” chiếm 62,7%. Sự khác biệt giữa kết quả do can thiệp ở NCT và NC đều có

ý nghĩa với p < 0,001.

SCT, Kiến thức của PN đã cải thiện rõ rệt có thể là nhờ tư vấn của CBYT xã và

nguồn thông tin từ tài liệu truyền thông:“Khi minh đi khám bệnh mình có nghe cô V ở

trạm y tế bảo cho con gái đi tiêm vắc xin HPV để phòng UTCTC, minh muốn tiêm cho

2 con gái 1 đứa 13 tuổi, 1 đứa 12 tuổi nhưng nhiều tiền quá mình chưa đủ tiền nên

chưa cho con đi tiêm”(TLN PN(2), 30 tuổi tại thôn Canh Thành). “Đi họp ở nhà

rông thấy tờ giấy dán (áp phích) nói về tiêm vắc xin HPV phòng UTCTC, muốn tiêm

cho con mà phải đi xa đến tận Quy Nhơn và tiền cao quá nên chưa có điều kiện cho

con đi tiêm” (TLN PN (1,3,4,5,6), tại thôn Canh Thành).

Bảng 3.27. Kết quả can thiệp phân theo mức độ kiến thức chung về ung thư

cổ tử cung

Nhóm can thiệp Nhóm chứng

Kiến thức chung HQCT (%)

26,6 SL (%) Trước n=300 0 (0,0) Sau n=300 81 (27,0) Trước n=300 1 (0,3) Sau n=300 2 (0,7) Kiến thức còn hạn chế p <0,001 >0,05 <0,001

TCT, hầu như PN ở hai xã Canh Hòa và Vĩnh Kim không có kiến thức chung về

9,3 thức SL (%) 0 (0,0) 28 (9,3) 0 (0,0) 0 (0,0) Kiến tốt p <0,001 <0,001

UTCTC. SCT kiến thức chung PN Vĩnh Kim không thay đổi; PN xã Canh Hòa có kiến

thức còn hạn chế (27%) và kiến thức tốt (9,3%) tăng đáng kể so với TCT (p<0,001).

Bảng 3.28. Kết quả can thiệp phân theo mức độ kiến thức về nhiễm HPV và tiêm

vắc xin HPV

Nhóm can thiệp Nhóm chứng

Kiến thức chung HQCT (%)

23,7 Trước n=300 15 (5,0) Sau n=300 95 (31,7) Trước n=300 2 (0,7) Sau n=300 11 (3,7) Kiến thức còn hạn chế SL (%) p <0,001 <0,05 <0,001

38,3 SL (%) 2 (0,7) 117 (39,0) 2 (0,7) 2 (0,7) Kiến thức tốt

p <0,001 >0,05 <0,001

Trước can thiệp, tỷ lệ phụ nữ ở hai xã Canh Hòa và Vĩnh Kim không có kiến

thức chung về HPV và vắc xin HPV lần lượt là 94,3% và 98,6% (p < 0,05); có kiến

thức chung còn hạn chế lần lượt là 5% và 0,7% (p < 0,05).

SCT, tỷ lệ PN xã Canh Hòa có kiến thức về HPV và vắc xin HPV ở mức còn

hạn chế (31,7%) và kiến thức tốt (39%) tăng lên đáng kể so với TCT (p<0,001).

3.2.2.2. Thực hành của phụ nữ về phòng ngừa ung thư cổ tử cung

Bảng 3.29. Kết quả can thiệp về thực hành khám sàng lọc ung thư cổ tử cung

bằng xét nghiệm VIA trong số phụ nữ khám phụ khoa

Nhóm can thiệp Nhóm chứng HQCT Nội dung (%) Trước n=120 Sau n=224 Trước n=120 Sau n=117

SL 11 218 17 18 86,9 Được tư vấn làm (%) (9,2) (97,3) (14,2) (15,4) VIA p <0,0001 >0,05 <0,0001

SL Được làm xét 15 213 15 16 81,4

nghiệm VIA (%) (12,5) (95,1) (12,5) (13,7)

p <0,001 >0,05 <0,001

Trước can thiệp, có 12,5% PN xã Canh Hòa và Vĩnh Kim đã từng được làm xét

nghiệm VIA trong các đợt khám phụ khoa trước đây. Theo nhóm nghiên cứu có thể kết

quả này không phản ảnh thực tế tại hai xã trên và điều này đã được tìm hiểu làm rõ qua

phỏng vấn sâu; kết quả cho thấy một số PN tại xã Canh Hòa đã được làm Test VIA

trong các đợt chiến dịch do Đội Kế hoạch hóa gia đình huyện thực hiện và hầu hết các

PN đó không biết mình đã được làm Test VIA nếu kết quả bình thường vì vậy khi được

phỏng vấn họ trả lời chưa từng được làm Test VIA:“Trong những năm qua Canh Hòa

là một trong bốn xã đặc biệt khó khăn của huyện đã được Tỉnh cho triển khai mỗi năm

hai đợt chiến dịch để khám và phát hiện sớm các bệnh viêm nhiễm đường sinh sản và

thực hiện các dịch vụ KHHGĐ hiện đại. Trong các đợt chiến dịch này Đội đã thực hiện

làm Test VIA tuy nhiên không làm đại trà mà chỉ thực hiện với những trường hợp nghi

ngờ, những trường hợp có bất thường thì mới báo cho chị em biết còn không thì cứ âm

thầm làm và không thông báo cho nên chị em không biết là mình đã làm Test VIA hay

chưa, đó là cái cần khắc phục trong thời gian tới’’(PVS Đội trưởng Đội KHHGĐ

huyện Vân Canh). Mặt khác việc ít khách hàng, thiếu tự tin của hộ sinh tại trạm y tế

và thiếu hóa chất, y dụng cụ cũng là nguyên nhân:‘’Bản thân tôi đã được tham gia tập

huấn thực hiện nghiệm pháp VIA do Trung tâm CSSKSS tỉnh tổ chức 2-3 lần, nhưng

bản thân chưa nắm chắc chuyên môn nên không được tự tin lắm khi đọc kết quả Test

VIA để thông báo cho khách hàng, mặc khác bình thường trạm y tế ít PN đến khám phụ

khoa, hóa chất lúc có lúc không, nên việc triển khai Test VIA không thường xuyên nên

lâu rồi trạm không làm Test VIA’’ (PVS hộ sinh tại trạm y tế xã Canh Hoà). “Hầu

như các chuyên trách đều đã được tập huấn nhưng họ chưa tự tin để làm một mình vì

dù họ có thể làm được kỹ thuật VIA nhưng họ sợ đọc kết quả không chính xác; lâu nay

chỉ có cán bộ Đội xuống xã làm thay cho chuyên trách xã. Theo tôi việc tổ chức đào

tạo lại và hoạt động hỗ trợ giám sát theo kiểu cầm tay chỉ việc là rất cần thiết để giúp

chuyên trách xã có thể tự tin hơn và có thể thực hiện Test VIA độc lập tại trạm một

mình” (PVS Đội trưởng Đội KHHGĐ huyện Vân Canh).

Sau 12 tháng can thiệp, có 95,1% PN xã Canh Hòa được làm Test VIA. Hiệu quả

can thiệp là 81,4% khác biệt giữa nhóm can thiệp và nhóm chứng trước và sau can

thiệp đều có ý nghĩa (p<0,001). Qua kết quả thảo luận nhóm sau can thiệp cho thấy,

các PN khi được y tế thôn thông báo đã đến trạm khám phụ khoa, tại đây đã được tư

vấn làm Test VIA, cũng được cán bộ tại trạm làm Test VIA và thông báo về kết quả

Test VIA: “Trước đây tôi không đi khám phụ khoa vì thấy không cần thiết nhưng từ

đầu năm đến giờ tôi đã đi khám phụ khoa ở trạm 2 lần khi được y tế thôn thông báo,

trong lúc khám phụ khoa tôi đã được cô H tư vấn làm Test VIA để phát hiện sớm

UTCTC và đã được cô H làm Test VIA, tôi cũng được thông báo kết quả bình thường,

tôi thấy cô H làm Test VIA nhẹ nhàng, không thấy khó chịu hay đau đớn gì cả” (TLN

phụ nữ (1), thôn Canh Thành).

Bảng 3.30. Kết quả can thiệp về thực hành khám phụ khoa

Nhóm chứng HQCT Nội dung (%)

35,7 Khám phụ SL (%) Nhóm can thiệp Sau Trước n=300 n=300 224 120 (74,7) (40,0) Trước n=300 120 (40,0) Sau n=300 117 (39,0) khoa <0,001 p <0,001 >0,05

TCT có 40% PN Canh Hòa và Vĩnh Kim được khám phụ khoa trong vòng 1

năm. Qua cuộc TLN một số PN thôn Canh Thành xã Canh Hòa đã cho biết lý do vì sao

không đi khám phụ khoa: (1) không có lợi ích gì nên không đi khám; (2) không cần

thiết phải đi khám; (3) bận đi làm trên rẫy không có thời gian; (4) chưa có chồng nên

không đi khám; (5) không thích người khác thấy vùng kín của mình ngoài chồng; (6)

con gái chưa chồng mà đi khám phụ khoa người ta nghĩ không đàng hoàng có quan hệ

lăng nhăn; (7) người khỏe mạnh bình thường mắc gì phải đi khám phụ khoa.

SCT có 74,9% PN Canh Hòa được khám phụ khoa trong vòng 1 năm. Kết quả

can thiệp về khám phụ khoa tại xã Canh Hòa tăng lên đáng kể với HQCT 35,7%..

Bảng 3.31. Kết quả can thiệp về thực hành tiêm vắc xin HPV

Nội dung HQCT (%)

2,0 Nhóm can thiệp Sau Trước n=300 n=300 6 0 (2,0) (0,0) Nhóm chứng Sau n=300 0 (0,0) Trước n=300 0 (0,0) SL (%) Tiêm vắc xin HPV của PN (15-49) tuổi <0,05 p <0,05

1,0 SL (%) 0 (0,0) 1 (1,0) 0 (0,0) 0 (0,0)

Ghi chú: (*): Mẫu số chỉ tính các bà mẹ có con gái từ 9-26 tuổi. (n=97)

Tiêm vắc xin HPV cho con gái 9-26 tuổi (*) >0,05 p >0,05

Trước can thiệp, tất cả PN được hỏi chưa từng được tiêm vắc xin HPV. SCT có

6 PN xã Canh Hòa (2%) đã tiêm vắc xin HPV (đủ 03 mũi). Sự khác biệt giữa kết quả

do can thiệp ở NCT và NC có ý nghĩa với p < 0,05. Kết quả thảo luận nhóm trước can

thiệp cho thấy có thể không có tiền và không sẵn có thuốc tại địa phương là lý do khiến

không có bất cứ PN nào được tiêm vắc xin: “Mình rất muốn nhưng mà không thể cho

con đi tiêm được, không phải do chồng mình không cho tiêm mà do mình không đủ

tiền, có nghe bạn mình nói muốn tiêm phải đi tận Quy Nhơn và tốn rất nhiều tiền, mất

khoảng 2-3 triệu” (TLN (2) phụ nữ (3), Nữ 30 tuổi tại thôn Canh Thành). Mặt khác

có thể là do thiếu thông tin:“Tôi không biết có vắc xin, tiêm ngừa UTCTC (TLN phụ nữ

(5), Nữ 29 tuổi tại thôn Canh Thành). Bên cạnh đó còn có sự lo lắng của các bà mẹ

về vắc xin HPV:“Tiêm vắc xin đó vào có ảnh hưởng đến việc sinh đẻ không, sau này lỡ

nó không đẻ được thì sao” (TLN phụ nữ (5), Nữ 29 tuổi tại thôn Canh Thành). Qua

kết quả phỏng vấn sâu trước can thiệp cho thấy việc thiếu kiến thức của CBYT cũng có

thể góp phần:“Trước giờ bản thân em cũng chưa được tập huấn về dự phòng UTCTC

nên cũng không biết rõ. Có đọc trên mạng và nghe loáng thoáng trên ti vi có vắc xin

tiêm phòng UTCTC nhưng cũng không để ý, cũng không biết tên vắc xin là gì, liều tiêm

gồm mấy mũi và tổng số tiền là bao nhiêu” (PVS hộ sinh tại trạm y tế xã Canh Hoà).

Cũng gợi ý thêm về việc cán bộ tại trạm y tế chưa hiểu rõ khả năng phòng ngừa của

vắc xin HPV: “Nếu đã tiêm vắc xin HPV rồi thì em gái được bảo vệ nên khỏi cần làm

xét nghiệm Pap Smear” (PVS hộ sinh tại trạm y tế xã Canh Hoà).

Kết quả thảo luận nhóm sau can thiệp cho thấy tỷ lệ tiêm vắc xin HPV thấp có

thể là do không có tiền và không có thời gian mặc dầu đã được bác sĩ tại trạm tư vấn

trực tiếp: “Khi khám bệnh cho bà con tại trạm tôi đã tư vấn cho con gái họ đi tiêm vắc

xin HPV, họ bảo họ rất muốn nhưng kinh tế họ khó khăn, không có đủ tiền để tiêm và

cũng không có thời gian để đi” (TLN cán bộ y tế (6), Nữ 26 tuổi, trạm y tế Canh

Hòa). Hầu hết các bà mẹ đều muốn tiêm cho con “Giảm giá tiền xuống thì mới có điều

kiện tiêm cho con gái được” (TLN phụ nữ (2,3,4), tại thôn Canh Thành).“Tôi sẽ để

dành tiền hàng tháng, khi nào đủ tiền thì sẽ cho con gái đi tiêm vắc xin” (TLN phụ nữ

(4), tại thôn Canh Thành).

Tuy nhiên nếu vắc xin HPV được trợ giá hoặc đưa vào chương trình tiêm chủng

quốc gia, tiêm miễn phí thì có lẽ tỷ lệ tiêm vắc xin HPV sẽ tăng lên vì đó chính là

mong muốn của các bà mẹ có con trong độ tuổi tiêm: “Trong thời gian tới nếu Đảng,

nhà nước cho tiêm miễn phí thì sẽ cho con gái đi tiêm liền” (TLN phụ nữ (1,2,3,4,5,6),

tại thôn Canh Thành). Qua kết quả PVS cán bộ y tế cũng gợi ý, rào cản của việc tiếp

cận vắc xin của các bé gái chính là kinh phí chi trả cho việc tiêm vắc xin còn thái độ

của các bậc cha mẹ sẽ hưởng ứng, ủng hộ cao nếu được tiêm miễn phí “Việc tiêm vắc

xin HPV là rất có lợi cho các bé gái (9-13) tuổi để phòng UTCTC nên tôi chắc chắn

nếu có Chương trình tiêm miễn phí thì họ sẽ cho con gái họ tiêm đông 100%, còn bây

giờ họ nghèo quá nên không có tiền đi tiêm. Ở xã đây có tình trạng QHTD sớm, con

gái lấy chồng mới 15 tuổi là khá phổ biến. Tôi đề nghị Nhà nước quan tâm tạo điều

kiện để cho các bé gái ở các vùng xa xôi, nghèo khó như xã Canh Hòa được tiêm vắc

xin HPV miễn phí hoặc trợ giá thì mới may ra các bé gái được tiêm và phòng ngừa

được lây nhiễm HPV, phòng được UTCTC” (PVS trưởng trạm y tế xã Canh Hòa).

Chương 4

BÀN LUẬN

4.1. Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành phòng ung

thư cổ tử cung của phụ nữ 15 - 49 tại tỉnh Bình Định năm 2017

4.1.1. Thưc trạng kiến thức phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 – 49 tuổi tại

tỉnh Bình Định

4.1.1.1. Thực trạng kiến thức về ung thư cổ tử cung, nhiễm HPV và tiêm vắc xin

HPV phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 – 49 tuổi tại tỉnh Bình Định

Hiện tại Việt Nam nói chung và Bình Định nói riêng chưa triển khai Chương

trình dự phòng và kiểm soát UTCTC một cách toàn diện. Hoạt động truyền thông

phòng chống UTCTC cũng chưa được triển khai tại Bình Định; điều đó có thể giải

thích cho kết quả tìm được trong nghiên cứu của chúng tôi. Trong số 1.200 PN trong

độ tuổi (15-49) tuổi được phỏng vấn thì số PN có kiến thức chung về UTCTC xếp mức

độ đạt là 1,8%. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi thấp hơn của Lâm Đức Tâm (4,4%)

[38] và Nguyễn Thanh Hiệp (27,7%) [17]. Theo nhóm nghiên cứu sự chênh lệch hiểu

biết này có thể là do một số lý do sau: (1) đối tượng nghiên cứu không giống nhau; (2)

độ tuổi của đối tượng nghiên cứu cũng khác nhau; (3) thành phố Hồ Chí Minh và Cần

Thơ là hai thành phố lớn đã triển khai Chương trình tầm soát UTCTC, các phương

tiện thông tin đại chúng tuyên truyền đưa tin về UTCTC cũng như nhiễm HPV và

tiêm phòng HPV phục vụ hoạt động tầm soát UTCTC có thể đã tác động trực tiếp đến

kiến thức, sự hiểu biết của PN; (4) khái niệm kiến thức chung về UTCTC trong nghiên

cứu của chúng tôi bao quát, toàn diện hơn, bao gồm kiến thức về nguyên nhân/ yếu tố

nguy cơ (12 nội dung), khả năng phòng ngừa và điều trị (6 nội dung), biện pháp phòng

(9 nội dung), các dấu hiệu nghi ngờ (7 nội dung), cách phát hiện sớm (4 nội dung), kiến

thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV (6 nội dung). Tương tự nghiên cứu của chúng

tôi cũng thấp hơn rất nhiều các tác giả ngoài nước khác của Aswathy và cộng sự thì

(89,2%) trong số 809 PN tham gia phỏng vấn không biết bất kỳ một yếu tố nguy cơ

nào gây UTCTC, hơn một nửa (48,8%) không biết các dấu hiệu và triệu chứng của

UTCTC [60]. Một nghiên cứu khác trên 299 PN tại một phòng khám phụ khoa ở

Kolkata, Ấn Độ cho thấy (84%) “không có kiến thức” hoặc ở mức “giới hạn” về

UTCTC [118]. Raychaudhuri và cộng sự điều tra trên 133 PN ở khu vực nông thôn

(Kawakhali) và 88 PN trong khu ổ chuột đô thị (Shaktigarh) ở Bắc Bengal kết quả kiến

thức của các PN rất thấp: tỷ lệ % không biết nguyên nhân, dấu hiệu và triệu chứng,

cách phòng ngừa và dấu hiệu gợi ý bị UTCTC lần lượt là: 96,4; 93,7; 96,4; 90,0[116].

Khảo sát trên 360 PN đi khám bệnh tại phòng khám của Viện Khoa học sức khỏe

Karnali, Jumla, Nepal tìm thấy (87%) PN có kiến thức không đầy đủ về UTCTC [128].

Nghiên cứu khác trên 500 PN đã có chồng (14-58) tuổi tại Khartoum Sudan, Châu Phi

kết quả tìm thấy: (12,2%) chưa từng nghe nói về UTCTC. Hiểu biết về các yếu tố nguy

cơ rất thấp: (11%) kết hôn sớm; (1,4%) có thai sớm; (7%) nhiều bạn tình; (4,6%) quan

hệ với đàn ông có nguy cơ cao; (10,2%) hút thuốc; (13,2%) chế độ ăn kiêng; (1,4%)

nhiễm khuẩn STDs; (3%) sinh dày, sinh nhiều con; (13,4%) vệ sinh cá nhân kém; (1%)

kinh tế, xã hội kém; (42,4%) nhiễm HPV, HIV, Chlaumydia. (77,6%) biết phát hiện

sớm điều trị có kết quả tốt; (65,6%) biết UTCTC có thể phòng được [55]. Nghiên cứu

của Tran, Choe (Hàn Quốc) trên 200 PN (đồng bằng và miền núi) thì (55%) biết rằng

tất cả PN đều có nguy cơ bị UTCTC. (3%) biết UTCTC lây truyền qua đường tình dục.

Ít hơn 40% biết được các triệu chứng và 36%) biết UTCTC có thể phòng được [131].

Mặc dầu Ả Rập là một trong những quốc gia có tỷ lệ mắc và tử vong do UTCTC

thấp nhất toàn cầu [90]; tuy nhiên nghiên cứu của Abdul-Aziz trên 283 PN đi khám tại

Bệnh viện của trường đại học Khoa học & Công nghệ Sana cho thấy kiến thức của PN