BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA VẬT LÝ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ THẾ HIGGS TRONG MÔ HÌNH 3-3-1 VỚI CƠ CHẾ CKS VÀ PHÂN LOẠI CÁC MÔ HÌNH 3-3-1 DỰA TRÊN DỮ LIỆU TÍCH YẾU

Chuyên ngành: Vật lý lý thuyết và Vật lý toán

Mã số: 9 44 01 03

Nghiên cứu sinh: Nguyễn Văn Hợp

Hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS. HoàngNgọc Long

2. TS. Nguyễn Huy Thảo

-2020-

LU(cid:138)N (cid:129)N TI(cid:152)N S(cid:158)

TH(cid:152) HIGGS TRONG M˘ H(cid:156)NH 3-3-1 V˛I

C(cid:204) CH(cid:152) CKS V(cid:128) PH(cid:133)N LO(cid:132)I C(cid:129)C M˘

H(cid:156)NH 3-3-1 D(cid:220)A TR(cid:150)N D(cid:218) LI(cid:155)U T(cid:157)CH Y(cid:152)U

Nguy„n V«n Hæp

Ng(cid:160)y 1 th¡ng 11 n«m 2020

L(cid:237)i c£m (cid:236)n

T(cid:230)i vŁn l(cid:160) mºt h(cid:229)c trÆ tinh t§n v(cid:160) c(cid:244)ng l(cid:160) mºt ng(cid:247)(cid:237)i thƒy ch«m ch¿, nh(cid:247)ng

ph£i th(cid:243) th“t r‹ng qu¢ng th(cid:237)i gian l(cid:160)m nghi¶n cøu sinh Ti‚n s(cid:190) l(cid:160) giai (cid:31)o⁄n

th¡ch thøc nh§t trong (cid:31)(cid:237)i t(cid:230)i t‰nh cho (cid:31)‚n l(cid:243)c n(cid:160)y. H(cid:160)nh tr…nh tr(cid:240) th(cid:160)nh Ti‚n

s(cid:190) t(cid:252)a nh(cid:247) mºt chuy‚n (cid:31)i ra bi”n l(cid:238)n. D(cid:242) c(cid:226) s(cid:252) chu'n b(cid:224) chu (cid:31)¡o (cid:31)‚n (cid:31)¥u, v(cid:160)

k” c£ khi (cid:31)¢ d(cid:252) li»u mºt (cid:31)‰ch (cid:31)‚n tŁt (cid:31)(cid:181)p, th… c£m gi¡c lo l›ng v(cid:160) (cid:31)(cid:230)i l(cid:243)c nao

n(cid:243)ng l(cid:160) kh(cid:230)ng th” tr¡nh kh(cid:228)i. May m›n l(cid:160) t(cid:230)i (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)i c(cid:242)ng mºt thıy thı (cid:31)o(cid:160)n

c(cid:226) hoa ti¶u d⁄n d(cid:160)y, c(cid:226) t(cid:160)i c(cid:230)ng ch›c tay l¡i, c(cid:226) (cid:31)(cid:231)ng (cid:31)ºi s¡t c¡nh, c(cid:242)ng nhœng

v… sao d¤n (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng l(cid:243)c (cid:31)¶m tŁi, (cid:31)” cuŁi c(cid:242)ng, gi(cid:237) (cid:31)¥y t(cid:230)i (cid:31)¢ (cid:31)(cid:176)t mºt ch¥n (cid:240) (cid:31)‰ch

(cid:31)‚n.

Tr(cid:247)(cid:238)c ti¶n, t(cid:230)i xin th(cid:160)nh k‰nh ghi (cid:236)n Thƒy t(cid:230)i, GS.TS. Ho(cid:160)ng Ng(cid:229)c Long,

ng(cid:247)(cid:237)i (cid:31)¢ nh“n t(cid:230)i v(cid:160)o nh(cid:226)m nghi¶n cøu, (cid:31)¢ (cid:31)(cid:224)nh h(cid:247)(cid:238)ng nghi¶n cøu, th(cid:224) ph⁄m

k(cid:255) n«ng v(cid:160) truy•n th(cid:246) ki‚n thøc chuy¶n m(cid:230)n cho t(cid:230)i tł b“c h(cid:229)c Th⁄c s(cid:190) tr(cid:247)(cid:238)c

(cid:31)¥y cho (cid:31)‚n b“c Ti‚n s(cid:190) lƒn n(cid:160)y. T(cid:230)i kh(cid:230)ng bao gi(cid:237) qu¶n (cid:236)n Thƒy t(cid:230)i, c(cid:242)ng t§t

c£ Thƒy C(cid:230) c(cid:244) tr(cid:247)(cid:238)c (cid:31)¥y, (cid:31)¢ vun (cid:31)›p cho t(cid:230)i nhœng n•n t£ng h(cid:229)c thu“t v(cid:160) khai

s¡ng cho t(cid:230)i nhœng b(cid:160)i h(cid:229)c cuºc sŁng (cid:31)” t(cid:230)i (cid:31)(cid:247)æc nh(cid:247) ng(cid:160)y h(cid:230)m nay.

T(cid:230)i r§t bi‚t (cid:236)n Thƒy h(cid:247)(cid:238)ng d¤n, TS. Nguy„n Huy Th£o, ng(cid:247)(cid:237)i (cid:31)¢ lu(cid:230)n

song h(cid:160)nh c(cid:242)ng t(cid:230)i trong chuy¶n m(cid:230)n, chia s· khi vui bu(cid:231)n v(cid:160) (cid:31)¢ hØ træ t(cid:230)i tŁi

(cid:31)a trong vi»c l“p k‚ ho⁄ch h(cid:229)c t“p c(cid:244)ng nh(cid:247) ho(cid:160)n t§t m(cid:229)i thı t(cid:246)c li¶n quan (cid:31)‚n

qu¡ tr…nh (cid:31)(cid:160)o t⁄o ti‚n s(cid:190).

T(cid:230)i xin c(cid:226) (cid:31)(cid:230)i dÆng c£m (cid:236)n TS. L¶ Th(cid:229) Hu», mºt ng(cid:247)(cid:237)i anh em k• vai s¡t

c¡nh c(cid:242)ng t(cid:230)i, chflng nhœng hØ træ t(cid:230)i nhœng kh(cid:226) kh«n trong sinh ho⁄t l(cid:243)c (cid:31)i

h(cid:229)c m(cid:160) cÆn cho t(cid:230)i nhœng ch¿ d¤n chuy¶n m(cid:230)n tł A (cid:31)‚n Z nhœng khi t(cid:230)i kh(cid:230)ng

1

c(cid:226) Thƒy b¶n c⁄nh. C£m (cid:236)n PGS.TS H(cid:160) Thanh H(cid:242)ng, ng(cid:247)(cid:237)i b⁄n sfin s(cid:160)ng chia

s‡ vui bu(cid:231)n, (cid:31)ºng vi¶n kh‰ch l» t(cid:230)i trong nhœng th¡ng ng(cid:160)y t(cid:230)i sŁng v(cid:160) l(cid:160)m vi»c

xa nh(cid:160).

Xin c£m (cid:236)n qu(cid:254) Thƒy C(cid:230), c¡c nh(cid:160) qu£n l(cid:254) v(cid:160) (cid:31)i•u h(cid:160)nh t⁄i tr(cid:247)(cid:237)ng (cid:30)⁄i

H(cid:229)c S(cid:247) Ph⁄m H(cid:160) Nºi 2, (cid:31)(cid:176)c bi»t l(cid:160) qu(cid:254) Thƒy C(cid:230) (cid:240) Khoa V“t L(cid:254) (cid:31)¢ t⁄o (cid:31)i•u

ki»n thu“n læi, h(cid:247)(cid:238)ng d¤n h(cid:229)c thu“t cho t(cid:230)i ho(cid:160)n th(cid:160)nh vi»c h(cid:229)c v(cid:160) nhi»t t…nh

hØ træ cho t(cid:230)i trong m(cid:229)i thı t(cid:246)c.

Xin ch¥n th(cid:160)nh c£m (cid:236)n c¡c (cid:31)(cid:231)ng nghi»p cıa t(cid:230)i t⁄i Tr(cid:247)(cid:237)ng (cid:30)⁄i H(cid:229)c Cƒn

Th(cid:236), (cid:31)(cid:176)c bi»t l(cid:160) TS. Nguy„n Th(cid:224) Kim Ng¥n, (cid:31)¢ (cid:31)(cid:231)ng c£m v(cid:160) g¡nh v¡c b(cid:238)t c(cid:230)ng

vi»c hº t(cid:230)i trong m(cid:229)i l(cid:243)c. Xin c£m (cid:236)n Thƒy hi»u tr(cid:247)(cid:240)ng - PGS.TS H(cid:160) Thanh

To(cid:160)n, c(cid:230) Tr(cid:247)(cid:240)ng Khoa KHTN - PGS.TS B(cid:242)i Th(cid:224) Bßu Hu¶, nhœng ng(cid:247)(cid:237)i (cid:31)¢

truy•n c£m høng cho t(cid:230)i.

Sau c(cid:242)ng, t(cid:230)i xin d(cid:160)nh vinh d(cid:252) v(cid:160) th(cid:160)nh qu£ n(cid:160)y cho Cha, M(cid:181), Anh Ch(cid:224)

Em, Væ v(cid:160) c¡c con cıa t(cid:230)i, nhœng ng(cid:247)(cid:237)i (cid:31)¢ lu(cid:230)n y¶u th(cid:247)(cid:236)ng, chia s‡, hy sinh

v(cid:160) dªi theo m(cid:229)i b(cid:247)(cid:238)c (cid:31)i cıa t(cid:230)i. Xin (cid:31)(cid:176)c bi»t c£m (cid:236)n con g¡i b£y tuŒi Nguy„n

Th(cid:242)y D(cid:247)(cid:236)ng cıa t(cid:230)i, tuy b† nh(cid:247)ng lu(cid:230)n l(cid:160) (cid:31)ºng l(cid:252)c, ni•m an ıi v(cid:160) l(cid:160) chØ d(cid:252)a

tinh thƒn vœng ch›c cıa t(cid:230)i.

Lu“n ¡n n(cid:160)y l(cid:160) th(cid:160)nh qu£ cıa ho⁄t (cid:31)ºng nghi¶n cøu trong kho£ng 3 n«m

t(cid:230)i (cid:31)(cid:247)æc l(cid:160)m vi»c trong nh(cid:226)m nghi¶n cøu do GS. Ho(cid:160)ng Ng(cid:229)c Long chı tr…. Mºt

lƒn nœa, t(cid:230)i xin g(cid:240)i l(cid:237)i c£m (cid:236)n GS. Ho(cid:160)ng Ng(cid:229)c Long, TS. Nguy„n Huy Th£o

v(cid:160) TS. L¶ Th(cid:229) Hu» (cid:31)¢ cho t(cid:230)i nhœng (cid:31)(cid:224)nh h(cid:247)(cid:238)ng, ch¿ d¤n chuy¶n m(cid:230)n v(cid:160) nhœng

hØ træ tinh thƒn, v“t ch§t trong th(cid:237)i gian vła qua.

Xin ch¥n th(cid:160)nh c£m (cid:236)n.

Nguy„n V«n Hæp

2

L(cid:237)i cam (cid:31)oan

T(cid:230)i xin cam (cid:31)oan c¡c k‚t qu£ khoa h(cid:229)c ch‰nh (cid:31)(cid:247)æc tr…nh b(cid:160)y trong lu“n

¡n n(cid:160)y l(cid:160) s£n ph'm khoa h(cid:229)c c(cid:226) (cid:31)(cid:247)æc do b£n th¥n t(cid:230)i (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p v(cid:160)o ho⁄t (cid:31)ºng

nghi¶n cøu trong th(cid:237)i gian 3 n«m t(cid:230)i l(cid:160)m nghi¶n cøu sinh t⁄i Tr(cid:247)(cid:237)ng ...

Trong lu“n ¡n n(cid:160)y, phƒn (cid:31)ƒu cıa Ch(cid:247)(cid:236)ng 1 gi(cid:238)i thi»u bŁi c£nh v(cid:160) c¡c th(cid:160)nh

t(cid:252)u khoa h(cid:229)c m(cid:160) d(cid:252)a tr¶n (cid:31)(cid:226) c¡c c(cid:230)ng tr…nh khoa h(cid:229)c c(cid:226) t(cid:230)i tham gia v(cid:160) lu“n

¡n cıa t(cid:230)i (cid:31)(cid:247)æc x¥y d(cid:252)ng, phƒn cÆn l⁄i cıa ch(cid:247)(cid:236)ng n(cid:160)y l(cid:160) (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p khoa h(cid:229)c

cıa nh(cid:226)m ch(cid:243)ng t(cid:230)i. Ch(cid:247)(cid:236)ng 2 v(cid:160) ch(cid:247)(cid:236)ng 3 tr…nh b(cid:160)y chı y‚u d(cid:252)a tr¶n c¡c c(cid:230)ng

tr…nh khoa h(cid:229)c cıa nh(cid:226)m nghi¶n cøu c(cid:226) t(cid:230)i tham gia. Phƒn k‚t lu“n t(cid:226)m t›t l⁄i

c¡c k‚t qu£ khoa h(cid:229)c ch‰nh cıa lu“n ¡n.

CuŁi c(cid:242)ng, t(cid:230)i xin cam k‚t c¡c k‚t qu£ ch‰nh trong lu“n ¡n "Th‚ Higgs

trong m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS v(cid:160) ph¥n lo⁄i c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1

d(cid:252)a tr¶n dœ li»u t‰ch y‚u" l(cid:160) th(cid:160)nh qu£ khoa h(cid:229)c cıa t(cid:230)i v(cid:160) nh(cid:226)m nghi¶n

cøu m(cid:160) t(cid:230)i tham gia, kh(cid:230)ng tr(cid:242)ng l(cid:176)p v(cid:238)i k‚t qu£ trong lu“n ¡n kh¡c hay c(cid:230)ng

tr…nh khoa h(cid:229)c kh¡c (cid:31)¢ c(cid:226).

(t¡c gi£)

3

M(cid:246)c l(cid:246)c

6 Danh m(cid:246)c c¡c k(cid:254) hi»u v(cid:160) chœ vi‚t t›t

7 Danh m(cid:246)c c¡c b£ng

10 Danh m(cid:246)c c¡c h…nh v‡

11 Phƒn m(cid:240) (cid:31)ƒu

19 Ch(cid:247)(cid:236)ng 1. M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS

1.1 S(cid:236) l(cid:247)æc v• c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:160) boson chu'n trung hÆa m(cid:238)i . . . 19

1.2 M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

1.2.1 Phƒn fermion cıa M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS . . . . . . 21

1.2.2 Boson chu'n, g(cid:226)c trºn v(cid:160) khŁi l(cid:247)æng cıa ch(cid:243)ng . . . . . . 24

1.2.3 X¡c (cid:31)(cid:224)nh gi(cid:238)i h⁄n tham sŁ m(cid:230) h…nh v(cid:160) gi(cid:238)i h⁄n khŁi l(cid:247)æng

cıa c¡c boson chu'n d(cid:252)a v(cid:160)o tham sŁ ρ . . . . . . . . . . . 27

1.2.4 Ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn cho qu¡ tr…nh sinh boson chu'n

n(cid:176)ng Z2 (cid:240) LHC theo c(cid:236) ch‚ Drell-Yan . . . . . . . . . . . . 30

Ch(cid:247)(cid:236)ng 2. Th‚ Higgs v(cid:160) mºt sŁ v§n (cid:31)• hi»n t(cid:247)æng lu“n c(cid:226) li¶n

quan (cid:31)‚n Higgs trong M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS 32

2.1 Th‚ Higgs to(cid:160)n phƒn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

2.2 Th‚ Higgs b£o to(cid:160)n sŁ lepton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2.3 C¡c tr(cid:247)(cid:237)ng hæp gi£n l(cid:247)æc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

2.3.1 Phƒn Higgs CP-l· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

2.3.2 Phƒn Higgs CP-chfin v(cid:160) Higgs nh(cid:247) m(cid:230) h…nh chu'n . . . . . 42

2.3.3 Phƒn Higgs mang (cid:31)i»n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

2.4 Th‚ Higgs vi ph⁄m sŁ lepton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

4

2.5 Mºt sŁ hi»n t(cid:247)æng lu“n li¶n quan (cid:31)‚n nºi dung Higgs trong M(cid:230)

h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

2.5.1 (cid:30)(cid:226)ng g(cid:226)p cıa phƒn v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng v(cid:160)o tham sŁ ρ . . . . . . . . 46

2.5.2 Hi»n t(cid:247)æng lu“n v• boson Higgs n(cid:176)ng H4 . . . . . . . . . . 50

2.5.3 M“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) cıa v“t ch§t tŁi (Dark matter relic density) 53

Ch(cid:247)(cid:236)ng 3. Bi»n lu“n c¡c (cid:31)(cid:176)c t‰nh cıa c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 d(cid:252)a v(cid:160)o dœ li»u t‰ch y‚u cıa 133Cs v(cid:160) cıa proton 57

3.1 Gi¡ tr(cid:224) th(cid:252)c nghi»m cıa t‰ch y‚u cıa 133Cs, proton v(cid:160) c(cid:230)ng thøc

t‰ch y‚u trong c¡c m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

3.2 Hi»n t(cid:247)æng APV trong M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS . . . . . . . 62

3.2.1 T(cid:247)(cid:236)ng t¡c dÆng trung hÆa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

3.2.2 Bi”u thøc bŒ (cid:31)‰nh t‰ch y‚u trong M(cid:230) h…nh 3-3-1 CKS . . . 63

3

3.3 Hi»n t(cid:247)æng APV trong c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 β . . . . . . . . . . . . . 65

3.3.1 APV trong m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i β = ± . . . . . . . . . . . 68

3.3.2 APV trong m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i β = ± 1√

3 . . . . . . . . . . . . 72 . . . . . . . . . . . . . 73

3.3.3 APV trong m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i β = 0

Phƒn k‚t lu“n 78

Ph(cid:246) l(cid:246)c A: (cid:30)(cid:226)ng g(cid:226)p cıa t‰ch y‚u h⁄t nh¥n v(cid:160)o APV . . . . . . . . . . 109

Ph(cid:246) l(cid:246)c B: Thi‚t l“p c(cid:230)ng thøc t‰ch y‚u . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

B.1 L(cid:247)u (cid:254) v• k(cid:254) hi»u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

B.2 T‰ch y‚u Q

SM W trong M(cid:230) h…nh chu'n . . . . . . . . . . . . . 110 BSM W trong c¡c m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng . . . . . . . . . 112

B.3 T‰ch y‚u Q

BSM W cıa m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng

B.4 BŒ (cid:31)‰nh t‰ch y‚u ∆Q . . . . . . 114

B.5 S(cid:252) (cid:31)ºc l“p pha cıa c(cid:230)ng thøc t‰ch y‚u trong m(cid:230) h…nh 3-3-1-β117

5

Danh m(cid:246)c c¡c k(cid:254) hi»u v(cid:160) chœ vi‚t t›t

APV Vi ph⁄m t‰nh chfin l· trong nguy¶n tß (Atom Parity Violation)

B.P.K.L B…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng

BSM M(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng tł M(cid:230) h…nh chu'n (Beyond Standard Model)

CKS Tł vi‚t t›t cıa t¶n c¡c t¡c gi£: C¡rcamo, Kovalenko v(cid:160) Schmidt

DM V“t ch§t tŁi

LHC M¡y gia tŁc hadron l(cid:238)n (Large Hadron Collider)

LNC B£o to(cid:160)n sŁ lepton (Lepton number conservation)

LNV Vi ph⁄m sŁ lepton (Lepton number violation)

M(cid:230) h…nh M331 M(cid:230) h…nh 3-3-1 tŁi thi”u (Minimal 3-3-1 model)

M(cid:230) h…nh 3-3-1-β M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i tham sŁ β trong bi”u thøc to¡n tß (cid:31)i»n t‰ch cıa m(cid:230) h…nh

PV Vi ph⁄m t‰nh chfin l· (Parity Violation)

PVES T¡n x⁄ electron vi ph⁄m t‰nh chfin l· (Parity Violation Electron Scattering)

SM M(cid:230) h…nh chu'n (Standard Model)

WIMP H⁄t n(cid:176)ng t(cid:247)(cid:236)ng t¡c y‚u (Weakly interacting massive particle)

6

Danh m(cid:246)c c¡c b£ng

1 23 SŁ l(cid:247)æng tß cıa c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng Higgs (cid:31)Łi v(cid:238)i nh(cid:226)m Z4×Z2

2 C¡c tr(cid:247)(cid:237)ng c(cid:226) sŁ lepton L kh¡c kh(cid:230)ng . . . . . . . . . . . . . . . . 24

3 B…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng cıa c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng Higgs CP-l· d(cid:247)(cid:238)i (cid:31)i•u

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 ki»n (2.45) v(cid:160) vχ(cid:29)vη.

4 B…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng cıa c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng Higgs CP-chfin d(cid:247)(cid:238)i (cid:31)i•u

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 ki»n (2.57) v(cid:160) vχ(cid:29)vη.

5 C¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c vector v(cid:160) vector-tr(cid:246)c d(cid:242)ng cho c¡c t‰nh

to¡n APV trong nguy¶n tß cesium d(cid:252)a theo M(cid:230) h…nh chu'n v(cid:160)

d(cid:252)a theo M(cid:230) h…nh 3-3-1 CKS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

6 C¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c vector v(cid:160) vector-tr(cid:246)c cƒn (cid:31)” t‰nh APV

trong M(cid:230) h…nh 3-3-1β. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

3 (cid:31)(cid:247)æc r(cid:243)t

7 C¡c c“n d(cid:247)(cid:238)i cıa MZ2[TeV] trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = ±

ra d(cid:252)a v(cid:160)o dœ li»u APV cıa cesium. . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

8 C¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c vector v(cid:160) vector-tr(cid:246)c cƒn (cid:31)” t‰nh APV

trong c¡c M(cid:230) h…nh 3-3-1 tŁi thi”u. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

.

72

. . . . . . 74 9 Mi•n gi¡ tr(cid:224) cıa MZ2 (cid:31)(cid:247)æc ti¶n (cid:31)o¡n b(cid:240)i M(cid:230) h…nh 3-3-1 tŁi thi”u. 10 Mi•n gi¡ tr(cid:224) cıa MZ2 (TeV) trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = ± 1√ 3

11 Mi•n gi¡ tr(cid:224) (cid:31)(cid:247)æc ti¶n (cid:31)o¡n cıa MZ2 trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = 0. . . . 75

12 Li¶n h» giœa c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c cıa dÆng vector-tr(cid:246)c v(cid:160) cıa

dÆng vector (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p v(cid:160)o APV trong nguy¶n tß cesium x†t trong

M(cid:230) h…nh chu'n v(cid:160) trong M(cid:230) h…nh 3-3-1 CKS. . . . . . . . . . . . . 112

7

Danh m(cid:246)c c¡c h…nh v‡

1 H…nh tr¡i m(cid:230) t£ tham sŁ ρ l(cid:160) h(cid:160)m cıa vχ, c¡c (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng thflng ngang

l(cid:160) c“n tr¶n v(cid:160) d(cid:247)(cid:238)i cıa ρ d(cid:252)a theo (1.35). H…nh ph£i th” hi»n mŁi

Z2, c¡c (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng thflng ngang l(cid:160) c“n tr¶n v(cid:160) d(cid:247)(cid:238)i

li¶n h» giœa vχ v(cid:160) M 2

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 cıa vχ.

2 H…nh tr¡i m(cid:230) t£ ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh Z2 theo c(cid:236) ch‚

S = 13 TeV l(cid:160) h(cid:160)m theo khŁi l(cid:247)æng Z2.

Drell-Yan (cid:240) LHC v(cid:238)i

H…nh ph£i th” hi»n ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh Z2 theo c(cid:236)

S = 28 TeV l(cid:160) h(cid:160)m theo khŁi l(cid:247)æng Z2. . . . . . . . . . . . . . . . 30

ch‚ Drell-Yan (cid:240) møc n«ng l(cid:247)æng d(cid:252) ki‚n (cid:31)(cid:247)æc n¥ng c§p t⁄i LHC √

. C¡c mi•n m(cid:160)u

3 (cid:30)(cid:231) th(cid:224) m(cid:230) t£ tham sŁ ρ (c¡c (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng ch§m døt n†t) v(cid:160) cıa MZ (cid:48)

1

(c¡c (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng li•n m(cid:160)u (cid:31)en) l(cid:160) h(cid:160)m cıa vχ v(cid:160) mH +

xanh l(cid:160) v(cid:242)ng kh(cid:230)ng gian tham sŁ b(cid:224) lo⁄i trł d(cid:252)a v(cid:160)o dœ li»u th(cid:252)c

nghi»m m(cid:238)i (cid:31)¥y cıa tham sŁ ρ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

4 Ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh H4 theo c(cid:236) ch‚ truy•n gluon (cid:240)

S = 13 TeV l(cid:160) h(cid:160)m theo vχ x†t trong

LHC trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp

(cid:31)i•u ki»n (2.57) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

5 Ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh H4 theo c(cid:236) ch‚ truy•n gluon (cid:240)

S = 28 TeV l(cid:160) h(cid:160)m theo vχ x†t trong

LHC trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp

(cid:31)i•u ki»n (2.57). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

8

6 M“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) Ωh2 l(cid:160) h(cid:160)m theo khŁi l(cid:247)æng mϕ cıa øng vi¶n v“t

ch§t tŁi v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng ϕ, khi x†t v(cid:238)i mºt sŁ gi¡ tr(cid:224) cıa h» sŁ v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng

b“c hai λh2ϕ2 = 0.5, 0.7, 0.8, 0.9, 1, t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i c¡c (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng cong tł

tr¶n xuŁng d(cid:247)(cid:238)i. (cid:30)(cid:247)(cid:237)ng thflng n‹m ngang th” hi»n gi¡ tr(cid:224) quan

s¡t (cid:31)(cid:247)æc Ωh2 = 0.1198 [207] cıa m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247). C¡c (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng thflng

(cid:31)øng t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i c¡c gi¡ tr(cid:224) bi¶n d(cid:247)(cid:238)i 300 GeV v(cid:160) bi¶n tr¶n 570

GeV cıa khŁi l(cid:247)æng mϕ d(cid:252)a theo ph†p (cid:31)o th(cid:252)c nghi»m (cid:31)Łi v(cid:238)i

m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) v“t ch§t tŁi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

7 T(cid:247)(cid:236)ng quan giœa h‹ng sŁ v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng b“c hai v(cid:160) khŁi l(cid:247)æng mϕ cıa

Ωh2 = 0.1198 cıa m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) v“t ch§t tŁi.

øng vi¶n v“t ch§t tŁi v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng ϕ, ph(cid:242) hæp v(cid:238)i gi¡ tr(cid:224) th(cid:252)c nghi»m

∆QCKS

. . . . . . . . . . . . 56

W (p) l(cid:160) h(cid:160)m cıa MZ2

∆Q331

8 . . . . . . . . . . . . . . 64

W (Cs) v(cid:160) ∆QCKS W (Cs) l(cid:160) h(cid:160)m theo MZ2 khi x†t (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh lo⁄i A (h…nh

9

3. Hai

b¶n tr¡i) v(cid:160) C (h…nh b¶n ph£i) trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = ±

(cid:31)(cid:247)(cid:237)ng ngang m(cid:160)u (cid:31)(cid:228) øng v(cid:238)i hai bi¶n tr¶n v(cid:160) d(cid:247)(cid:238)i cıa gi¡ tr(cid:224)

W (MZ2) = 0.246 v(cid:160)

g = 0.636 [180].

th(cid:252)c nghi»m cıa ∆QW (Cs). T‰nh to¡n v(cid:238)i s2

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

3 (h…nh b¶n tr¡i) v(cid:160) lo⁄i C v(cid:238)i β = −

10 Mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ (cid:31)(cid:247)æc ph†p trong m(cid:176)t phflng MZ2 − tv (cid:240) √ 3 m(cid:230) h…nh lo⁄i A v(cid:238)i β =

(h…nh b¶n ph£i), trong (cid:31)(cid:226) mi•n m(cid:160)u cam l(cid:160) mi•n th(cid:230)ng sŁ b(cid:224) lo⁄i

trł b(cid:240)i (cid:31)i•u ki»n tv≤3.4 (tv≥0.3). Mi•n m(cid:160)u xanh v(cid:160) v(cid:160)ng l(cid:160) v(cid:242)ng

tham sŁ b(cid:224) lo⁄i trł d(cid:252)a v(cid:160)o dœ li»u APV cıa cesium v(cid:160) dœ li»u

PVES cıa proton. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

W (Cs) l(cid:160) h(cid:160)m theo MZ2 (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh 3-3-1 lo⁄i A (h…nh

11 ∆QM331

W (MZ2) = 0.246

b¶n tr¡i) v(cid:160) lo⁄i C (h…nh b¶n ph£i). T‰nh to¡n v(cid:238)i s2

v(cid:160) g = 0.636 [180]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

9

12 Mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ (cid:31)(cid:247)æc ph†p trong m(cid:176)t phflng MZ2 − tv

cıa M(cid:230) h…nh 3-3-1 tŁi thi”u lo⁄i C. V(cid:242)ng m(cid:160)u cam l(cid:160) mi•n tham

sŁ b(cid:224) lo⁄i trł do (cid:31)i•u ki»n tv≥0.3. C¡c mi•n m(cid:160)u xanh v(cid:160) v(cid:160)ng

lƒn l(cid:247)æt l(cid:160) c¡c mi•n tham sŁ b(cid:224) lo⁄i trł d(cid:252)a v(cid:160)o dœ li»u APV cıa

cesium v(cid:160) dœ li»u PVES cıa proton. . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

3 (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh lo⁄i A

W (Cs) l(cid:160) h(cid:160)m theo MZ2 v(cid:238)i β = ± 1√ (h…nh b¶n tr¡i) v(cid:160) lo⁄i C (h…nh b¶n ph£i).

13 ∆Q331

. . . . . . . . . . . . . . 74

W (Cs) l(cid:160) h(cid:160)m theo MZ2 v(cid:238)i β = 0 (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh lo⁄i A (h…nh

14 ∆Q331

b¶n tr¡i) v(cid:160) lo⁄i C (h…nh b¶n ph£i). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

15 Mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ (cid:31)(cid:247)æc ph†p trong m(cid:176)t phflng MZ2 − tv

(cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh lo⁄i A v(cid:238)i β = 0. C¡c mi•n m(cid:160)u cam, xanh l¡

tv ≤ 3.4, dœ li»u APV cıa cesium v(cid:160) dœ li»u PVES cıa proton.

v(cid:160) v(cid:160)ng lƒn l(cid:247)æt l(cid:160) c¡c mi•n tham sŁ b(cid:224) lo⁄i trł do c¡c (cid:31)i•u ki»n

tv≥0.3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

V(cid:242)ng m(cid:160)u xanh bi”n l(cid:160) mi•n tham sŁ b(cid:224) lo⁄i trł b(cid:240)i (cid:31)i•u ki»n

16 Mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ (cid:31)(cid:247)æc ph†p cıa m(cid:230) h…nh lo⁄i C trong

m(cid:176)t phflng MZ2 − tv. C¡c mi•n m(cid:160)u xanh l¡ v(cid:160) v(cid:160)ng lƒn l(cid:247)æt l(cid:160)

c¡c mi•n tham sŁ b(cid:224) lo⁄i trł d(cid:252)a v(cid:160)o dœ li»u APV cıa cesium v(cid:160)

dœ li»u PVES cıa proton. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

10

Phƒn m(cid:240) (cid:31)ƒu

T‰nh c§p thi‚t cıa (cid:31)• t(cid:160)i

V“t l(cid:254) h⁄t c(cid:236) b£n l(cid:160) mºt ng(cid:160)nh khoa h(cid:229)c nghi¶n cøu nhœng v§n (cid:31)• c(cid:236) b£n

nh§t cıa khoa h(cid:229)c, tr£ l(cid:237)i nhœng c¥u h(cid:228)i c(cid:252)c k(cid:253) quan tr(cid:229)ng v• nhœng th(cid:160)nh tŁ

g… c(cid:236) b£n nh§t t⁄o n¶n m(cid:229)i thø v(cid:160) kh¡m ph¡ c¡c quy lu“t, t(cid:247)(cid:236)ng t¡c giœa c¡c

th(cid:160)nh tŁ (cid:31)(cid:226), (cid:31)(cid:231)ng th(cid:237)i l(cid:160) (cid:31)ºng l(cid:252)c th(cid:243)c (cid:31)'y v(cid:160) sinh ra nhi•u nh¡nh khoa h(cid:229)c,

cºng ngh» kh¡c. V‰ d(cid:246) nh(cid:247) kh¡m ph¡ ra ph¥n tß, nguy¶n tß l(cid:160) ti•n (cid:31)• cho s(cid:252)

ph¡t tri”n nh£y v(cid:229)t cıa h(cid:226)a h(cid:229)c, sinh h(cid:229)c v(cid:160) c¡c ng(cid:160)nh c(cid:230)ng ngh»; kh¡m ph¡

ra electron l(cid:160) c(cid:243) h‰ch cho s(cid:252) ph¡t tri”n cıa (cid:31)i»n h(cid:229)c, khoa h(cid:229)c v“t li»u v(cid:160) khoa

h(cid:229)c m¡y t‰nh; t…m ra t(cid:247)(cid:236)ng t¡c (cid:31)i»n tł v(cid:160) h⁄t photon l(cid:160) ch…a kh(cid:226)a cho s(cid:252) ph¡t

tri”n ng(cid:160)nh (cid:31)i»n tß-vi„n th(cid:230)ng; s(cid:252) hi”u v• t(cid:247)(cid:236)ng t¡c m⁄nh v(cid:160) c¡c h⁄t quark l(cid:160)

c(cid:236) s(cid:240) ph¡t tri”n c(cid:230)ng ngh» h⁄t nh¥n v(cid:160) t⁄o ra c¡c øng d(cid:246)ng (cid:31)ºt ph¡ trong y

h(cid:229)c, sinh h(cid:229)c v(cid:160) n(cid:230)ng nghi»p,v.v...

C(cid:244)ng nh(cid:247) nhi•u ng(cid:160)nh khoa h(cid:229)c kh¡c, nhœng th(cid:160)nh t(cid:252)u m(cid:160) ng(cid:160)nh v“t l(cid:254) h⁄t

c(cid:236) b£n (cid:31)⁄t (cid:31)(cid:247)æc nh(cid:247) ng(cid:160)y nay l(cid:160) d(cid:252)a v(cid:160)o nghi¶n cøu l(cid:254) thuy‚t v(cid:160) nghi¶n cøu

th(cid:252)c nghi»m, ch(cid:243)ng bŒ sung cho nhau, d(cid:252)a v(cid:160)o nhau v(cid:160) th(cid:243)c (cid:31)'y nhau c(cid:242)ng

ph¡t tri”n. Trong qu¡ tr…nh ph¡t tri”n, ng(cid:160)nh V“t l(cid:254) h⁄t c(cid:236) b£n l(cid:254) thuy‚t ti‚n

h(cid:160)nh ho⁄t (cid:31)ºng m(cid:230) h…nh h(cid:226)a, tøc l(cid:160) x¥y d(cid:252)ng c¡c l(cid:254) thuy‚t v“t l(cid:254) m(cid:230) t£ mºt

c¡ch c(cid:226) h» thŁng c¡c h⁄t c(cid:236) b£n v(cid:160) c¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c cıa ch(cid:243)ng, tr¶n c(cid:236) s(cid:240) (cid:31)(cid:226) (cid:31)i•u

ch¿nh, ho(cid:160)n thi»n nhœng hi”u bi‚t c(cid:244) (cid:31)(cid:231)ng th(cid:237)i (cid:31)• xu§t ra nhœng ti¶n (cid:31)o¡n v(cid:160)

k‚t qu£ m(cid:238)i, g(cid:226)p phƒn th(cid:243)c (cid:31)'y s(cid:252) ti‚n bº cıa n•n khoa h(cid:229)c, c(cid:230)ng ngh» cıa

QuŁc gia v(cid:160) cıa nh¥n lo⁄i.

11

(cid:30)• t(cid:160)i cıa lu“n ¡n n(cid:160)y thuºc chuy¶n ng(cid:160)nh V“t l(cid:254) h⁄t c(cid:236) b£n l(cid:254) thuy‚t, b¡m

s¡t v(cid:160)o ph⁄m vi nghi¶n cøu v(cid:160) m(cid:246)c ti¶u nghi¶n cøu chung cıa chuy¶n ng(cid:160)nh,

tł (cid:31)(cid:226) tri”n khai th(cid:252)c hi»n c¡c ho⁄t (cid:31)ºng nghi¶n cøu trong ph⁄m vi v(cid:160) v(cid:238)i m(cid:246)c

TŒng quan t…nh h…nh nghi¶n cøu ngo(cid:160)i n(cid:247)(cid:238)c v(cid:160) trong n(cid:247)(cid:238)c

ti¶u nghi¶n cøu c(cid:246) th” h(cid:236)n, nh(cid:247) s‡ (cid:31)(cid:247)æc tr…nh b(cid:160)y (cid:240) phƒn d(cid:247)(cid:238)i (cid:31)¥y.

- T‰nh t§t y‚u ph£i m(cid:240) rºng M(cid:230) h…nh chu'n:

V“t l(cid:254) h⁄t c(cid:236) b£n l(cid:254) thuy‚t (cid:31)¢ tr£i qua h(cid:160)nh tr…nh d(cid:160)i v(cid:238)i c¡c kh¡m ph¡ v(cid:160)

th(cid:160)nh t(cid:252)u (cid:31)(cid:247)æc th(cid:252)c nghi»m x¡c nh“n, h(cid:160)nh tr…nh (cid:31)(cid:226) c(cid:244)ng (cid:31)(cid:231)ng th(cid:237)i (cid:31)(cid:224)nh h…nh

n¶n mºt (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng lŁi ph¡t tri”n chı (cid:31)⁄o v(cid:160) nh§t qu¡n (cid:31)(cid:247)æc g(cid:229)i l(cid:160) c¡ch thøc x¥y

d(cid:252)ng nºi dung h⁄t c(cid:236) b£n v(cid:160) c¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c giœa ch(cid:243)ng d(cid:252)a tr¶n c¡c nh(cid:226)m (cid:31)Łi

xøng chu'n. Theo (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng lŁi (cid:31)(cid:226), t(cid:247)(cid:236)ng t¡c (cid:31)i»n tł [5, 7] v(cid:160) t(cid:247)(cid:236)ng t¡c y‚u [5, 6]

(cid:31)(cid:247)æc m(cid:230) t£ hæp nh§t th(cid:160)nh t(cid:247)(cid:236)ng t¡c (cid:31)i»n y‚u (The Glashow-Weinberg-Salam

Model) [1(cid:21)4] (cid:31)” r(cid:231)i sau (cid:31)(cid:226) hæp nh§t lu(cid:230)n c£ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c m⁄nh [5(cid:21)7] th(cid:160)nh M(cid:230)

h…nh chu'n cıa v“t l(cid:254) h⁄t c(cid:236) b£n (The Standard Model of Particle Physics), g(cid:229)i

t›t l(cid:160) M(cid:230) h…nh chu'n [6(cid:21)13], m(cid:160) s(cid:252) khflng (cid:31)(cid:224)nh th(cid:252)c nghi»m (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh

n(cid:160)y (cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)¡nh gi¡ v(cid:160) x¡c nh“n t⁄i hºi ngh(cid:224) Tokyo Rochester [8].

M(cid:230) h…nh chu'n l(cid:160) tinh hoa cıa V“t l(cid:254) h⁄t c(cid:236) b£n, n(cid:226) (cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)a ra c¡c k‚t

qu£ v(cid:160) ti¶n (cid:31)o¡n ph(cid:242) hæp tuy»t v(cid:237)i v(cid:238)i c¡c sŁ li»u th(cid:252)c nghi»m, (cid:31)(cid:176)c bi»t l(cid:160) s(cid:252)

ki»n h⁄t boson Higgs 126 GeV m(cid:160) m(cid:230) h…nh n(cid:160)y ti¶n (cid:31)o¡n (cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)æc kh¡m ph¡

(cid:240) LHC [17, 18]. Ng(cid:160)y nay M(cid:230) h…nh chu'n (cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)æc c(cid:230)ng nh“n rºng r¢i [5, 14] v(cid:160)

tr(cid:240) th(cid:160)nh ki‚n thøc gi¡o khoa v• h⁄t c(cid:236) b£n. M(cid:230) h…nh chu'n (cid:31)¢ ho(cid:160)n th(cid:160)nh sø

m⁄ng cıa n(cid:226) x†t (cid:240) kh‰a c⁄nh (cid:31)¢ m(cid:230) t£ (cid:31)(cid:247)æc c¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c m⁄nh, (cid:31)i»n tł v(cid:160)

t(cid:247)(cid:236)ng t¡c y‚u; nºi dung h⁄t c(cid:236) b£n m(cid:160) n(cid:226) x¥y d(cid:252)ng t§t c£ (cid:31)•u (cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)æc th(cid:252)c

nghi»m x¡c nh“n.

Tuy nhi¶n, d(cid:242) l(cid:160) mºt l(cid:254) thuy‚t th(cid:160)nh c(cid:230)ng nh(cid:247)ng M(cid:230) h…nh chu'n v¤n c(cid:226)

mºt sŁ h⁄n ch‚ kh(cid:230)ng th” gi£i quy‚t (cid:31)(cid:247)æc, v‰ d(cid:246) nh(cid:247): (1) v§n (cid:31)• khŁi l(cid:247)æng

neutrino [15, 16], (2) v§n (cid:31)• s(cid:252) ph¥n b“c rºng cıa phŒ khŁi l(cid:247)æng v(cid:160) g(cid:226)c trºn

12

c¡c h⁄t fermion v(cid:160) (3) kh(cid:230)ng c(cid:226) c(cid:236) s(cid:240) cho vi»c x¥y d(cid:252)ng sŁ th‚ h» h⁄t ph£i l(cid:160)

ba. Mºt c¡ch (cid:31)” gi£i quy‚t c¡c t(cid:231)n t⁄i cıa M(cid:230) h…nh chu'n l(cid:160) m(cid:240) rºng m(cid:230) h…nh

n(cid:160)y. Cho (cid:31)‚n l(cid:243)c n(cid:160)y, c¡c m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng tł M(cid:230) h…nh chu'n (t¶n ti‚ng Anh l(cid:160)

"Extended/Enlarged/Beyond Standard Models", th(cid:247)(cid:237)ng (cid:31)(cid:247)æc vi‚t t›t l(cid:160) BSM)

v¤n (cid:31)ang (cid:31)(cid:247)æc x¥y d(cid:252)ng v(cid:160) ho(cid:160)n thi»n, ch(cid:243)ng chflng nhœng (cid:31)¢ kh›c ph(cid:246)c (cid:31)(cid:247)æc

mºt sŁ t(cid:231)n t⁄i cıa M(cid:230) h…nh chu'n m(cid:160) cÆn cho th§y nhœng tri”n v(cid:229)ng trong vi»c

ti¶n (cid:31)o¡n c¡c v“t l(cid:254) m(cid:238)i.

- Vi»c x¥y d(cid:252)ng c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 nh(cid:247) l(cid:160) mºt trong nhœng c¡ch

thøc m(cid:240) rºng M(cid:230) h…nh chu'n:

Trong M(cid:230) h…nh chu'n, c§u tr(cid:243)c theo th‚ h» cıa c¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Yukawa kh(cid:230)ng

b(cid:224) h⁄n ch‚ b(cid:240)i b§t bi‚n chu'n. Do (cid:31)(cid:226), c¡c khŁi l(cid:247)æng v(cid:160) g(cid:226)c trºn fermion kh(cid:230)ng

cŁ (cid:31)(cid:224)nh (cid:31)Łi v(cid:238)i c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng ph¥n c(cid:252)c tr¡i, v(cid:160) M(cid:230) h…nh chu'n kh(cid:230)ng (cid:31)(cid:247)a ra s(cid:252) gi£i

th‰ch cho s(cid:252) ph¥n b“c rºng cıa c¡c (cid:31)⁄i l(cid:247)æng n(cid:160)y, s(cid:252) ph¥n b“c vŁn tr£i rºng

trong kho£ng n«m b“c (cid:31)º l(cid:238)n n‚u ch¿ x†t ri¶ng phƒn quark v(cid:160) t«ng l¶n (cid:31)ºt bi‚n

(cid:31)‚n kho£ng 11 b“c (cid:31)º l(cid:238)n n‚u ch(cid:243)ng ta x†t gºp c£ v(cid:160)o c¡c neutrino. Th“m ch‰

trong M(cid:230) h…nh chu'n c¡c tham sŁ n(cid:160)y ch¿ c(cid:226) m(cid:176)t trong c¡c sŁ h⁄ng t(cid:247)(cid:236)ng t¡c

Yukawwa m(cid:160) kh(cid:230)ng n‹m trong c¡c sŁ h⁄ng khŁi l(cid:247)æng t(cid:247)(cid:237)ng minh, c(cid:236) ch‚ n(cid:160)y

kh(cid:230)ng gi£i th‰ch (cid:31)(cid:247)æc c¡c gi¡ tr(cid:224) cıa c¡c tham sŁ, m(cid:160) ch¿ chuy”n v§n (cid:31)• sang

vi»c ch¿ (cid:31)(cid:224)nh c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Yukawa t(cid:247)(cid:236)ng øng, cø mØi h‹ng sŁ cho mØi

khŁi l(cid:247)æng v(cid:160) v(cid:238)i nhœng gi¡ tr(cid:224) kh¡c nhau cho mºt v(cid:160)i trong sŁ §y. Ngu(cid:231)n gŁc

cıa g(cid:226)c trºn quark v(cid:160) b“c cıa vi ph⁄m CP trong phƒn fermion n(cid:160)y c(cid:244)ng l(cid:160) mºt

v§n (cid:31)• cƒn l(cid:160)m rª. Do (cid:31)(cid:226) hy v(cid:229)ng c(cid:226) mºt l(cid:254) thuy‚t c«n b£n h(cid:236)n (cid:31)” l(cid:160)m s¡ng t(cid:228)

c(cid:236) ch‚ (cid:31)ºng l(cid:252)c h(cid:229)c cho v§n (cid:31)• khŁi l(cid:247)æng v(cid:160) g(cid:226)c trºn n(cid:160)y.

Trong khi c¡c g(cid:226)c trºn trong phƒn quark r§t nh(cid:228), trong phƒn lepton trung

hÆa l⁄i c(cid:226) hai g(cid:226)c trºn l(cid:238)n v(cid:160) mºt g(cid:226)c trºn nh(cid:228). (cid:30)i•u n(cid:160)y gæi (cid:254) (cid:31)‚n mºt c¡ch ti‚p

c“n m(cid:238)i (cid:31)Łi v(cid:238)i phƒn neutrino so v(cid:238)i c¡ch thøc hi»n t⁄i (cid:240) phƒn g(cid:226)c trºn v(cid:160) khŁi

l(cid:247)æng quark. C¡c th(cid:252)c nghi»m v(cid:238)i neutrino lÆ ph£n øng, neutrino kh‰ quy”n v(cid:160)

neutrino m(cid:176)t tr(cid:237)i cho th§y b‹ng chøng rª r(cid:160)ng v• s(cid:252) chuy”n h(cid:226)a neutrino d(cid:252)a

13

v(cid:160)o s(cid:252) kh¡c bi»t khŁi l(cid:247)æng (cid:31)o (cid:31)(cid:247)æc cıa c¡c neutrino. (cid:30)i•u n(cid:160)y l(cid:160) b‹ng chøng

thuy‚t ph(cid:246)c chøng t(cid:228) r‹ng c(cid:226) ‰t nh§t hai neutrino c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng kh¡c kh(cid:230)ng,

nh(cid:247)ng nh(cid:228) h(cid:236)n nhi•u b“c (cid:31)º l(cid:238)n so v(cid:238)i khŁi l(cid:247)æng c¡c fermion mang (cid:31)i»n trong

M(cid:230) h…nh chu'n, v(cid:160) c(cid:226) ba th‚ h» neutrino trºn nhau.

V§n (cid:31)• cıa M(cid:230) h…nh chu'n v• ph¥n b“c khŁi l(cid:247)æng giœa c¡c th‚ h» fermion v(cid:160)

v§n (cid:31)• cƒn l(cid:160)m s¡ng t(cid:228) t⁄i sao sŁ th‚ h» fermion ph£i l(cid:160) ba cho th§y cƒn c(cid:226) V“t l(cid:254)

m(cid:238)i (cid:31)” gi£i th‰ch phƒn khŁi l(cid:247)æng v(cid:160) g(cid:226)c trºn kh¡c hfln (cid:240) phƒn fermion. (cid:30)” gi£i

quy‚t c¡c h⁄n ch‚ cıa M(cid:230) h…nh chu'n, ng(cid:247)(cid:237)i ta th(cid:252)c hi»n c¡c m(cid:240) rºng kh¡c nhau,

g(cid:231)m vi»c m(cid:240) rºng phƒn fermion ho(cid:176)c phƒn v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng, (cid:31)(cid:231)ng th(cid:237)i m(cid:240) rºng c¡c

nh(cid:226)m chu'n (cid:31)” c(cid:226) th¶m c¡c (cid:31)Łi xøng th‚ h», nh(cid:247) trong c¡c c(cid:230)ng tr…nh [20(cid:21)72].C¡c

c(cid:230)ng tr…nh tŒng k‚t v• (cid:31)Łi xøng th‚ h» (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)• c“p trong [73(cid:21)78]. Mºt ti‚p c“n

kh¡c (cid:31)” m(cid:230) t£ phƒn g(cid:226)c trºn v(cid:160) khŁi l(cid:247)æng fermion bao g(cid:231)m vi»c ti¶n (cid:31)• h(cid:226)a

phƒn c¡c ma tr“n khŁi l(cid:247)æng c(cid:246) th”, nh(cid:247) trong [28, 79(cid:21)107]. Ngo(cid:160)i ra, s(cid:252) ph¥n

b“c cıa fermion mang (cid:31)i»n c(cid:244)ng (cid:31)(cid:247)æc gi£i th‰ch b‹ng c¡ch x†t c¡c ma tr“n

Yukawa cıa ch(cid:243)ng, v(cid:238)i (cid:31)i”m (cid:31)(cid:176)c tr(cid:247)ng l(cid:160) s(cid:252) ph¥n b“c m⁄nh trong phŒ tr(cid:224) ri¶ng

cıa c¡c ma tr“n n(cid:160)y, nh(cid:247) trong c(cid:230)ng bŁ [108] m(cid:238)i (cid:31)¥y. C¡c m(cid:230) h…nh nh(cid:247) th‚

n(cid:160)y v(cid:238)i s(cid:252) m(cid:240) rºng nh(cid:226)m (cid:31)Łi xøng chu'n SU (3)c × SU (3)L × U (1)X, cÆn (cid:31)(cid:247)æc

g(cid:229)i l(cid:160) c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 [109(cid:21)120], chflng nhœng c(cid:226) th” gi£i th‰ch ngu(cid:231)n gŁc cıa

c§u tr(cid:243)c c¡c th‚ h» fermion m(cid:160) cÆn c(cid:226) nhi•u (cid:247)u (cid:31)i”m kh¡c nh(cid:247) s‡ n(cid:226)i (cid:240) phƒn

1.1. Nh(cid:247) v“y, vi»c x¥y d(cid:252)ng nh(cid:226)m c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 c(cid:244)ng ch‰nh l(cid:160) mºt trong

nhœng c¡ch thøc m(cid:240) rºng M(cid:230) h…nh chu'n. C¡c t‰nh to¡n, kh£o s¡t cıa (cid:31)• t(cid:160)i

Ph¥n t‰ch, (cid:31)¡nh gi¡ nhœng v§n (cid:31)• cÆn t(cid:231)n t⁄i li¶n quan (cid:31)‚n (cid:31)•

t(cid:160)i lu“n ¡n m(cid:160) c¡c c(cid:230)ng tr…nh tr(cid:247)(cid:238)c (cid:31)(cid:226) ch(cid:247)a (cid:31)• c“p ho(cid:176)c gi£i

quy‚t ch(cid:247)a tri»t (cid:31)” ho(cid:176)c cÆn nhi•u (cid:254) ki‚n kh¡c nhau cƒn ti‚p t(cid:246)c

nghi¶n cøu

n(cid:160)y s‡ n‹m trong khu(cid:230)n khŒ c¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y.

Trong phƒn l(cid:238)n c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1, mºt tr(cid:247)(cid:237)ng tam tuy‚n n(cid:176)ng v(cid:238)i trung

14

b…nh ch¥n kh(cid:230)ng (cid:240) thang n«ng l(cid:247)æng cao ph¡ v(cid:239) (cid:31)Łi xøng SU (3)L × U (1)X v•

nh(cid:226)m (cid:31)i»n y‚u m(cid:230) h…nh chu'n SU (2)L × U (1)Y v(cid:160) sinh khŁi l(cid:247)æng cho c¡c boson

chu'n v(cid:160) c¡c fermion m(cid:240) rºng, cÆn l⁄i hai tam tuy‚n nh(cid:181) h(cid:236)n v(cid:238)i c¡c trung

b…nh ch¥n kh(cid:230)ng (cid:240) thang (cid:31)i»n y‚u th(cid:252)c hi»n ph¡ v(cid:239) (cid:31)Łi xøng (cid:31)i»n y‚u [96]

v(cid:160) sinh khŁi l(cid:247)æng cho c¡c h⁄t m(cid:230) h…nh chu'n. (cid:30)” x¥y d(cid:252)ng phƒn g(cid:226)c trºn

v(cid:160) khŁi l(cid:247)æng cıa c¡c fermion m(cid:230) h…nh chu'n (cid:31)¢ bi‚t, c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i

(cid:31)Łi xøng th‚ h» [49(cid:21)61, 134(cid:21)137] v(cid:160) c(cid:236) ch‚ seesaw bøc x⁄ (radiative seesaw

mechanism) [96, 134, 138(cid:21)147] ph£i (cid:31)(cid:247)æc th¶m v(cid:160)o m(cid:230) h…nh. Tuy nhi¶n, mºt sŁ

trong c¡c m(cid:230) h…nh (cid:31)(cid:226) chøa c¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c kh(cid:230)ng t¡i chu'n h(cid:226)a (cid:31)(cid:247)æc [55(cid:21)58, 61],

mºt sŁ m(cid:230) h…nh t¡i chu'n h(cid:226)a (cid:31)(cid:247)æc nh(cid:247)ng l⁄i kh(cid:230)ng gi£i quy‚t (cid:31)(cid:247)æc phƒn g(cid:226)c

trºn v(cid:160) khŁi l(cid:247)æng cıa c¡c fermion (cid:31)¢ bi‚t do s(cid:252) ph¥n b“c l(cid:238)n kh(cid:230)ng gi£i th‰ch

(cid:31)(cid:247)æc cıa c¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Yukawa [49, 51(cid:21)54, 136, 137, 148] v(cid:160) nhœng m(cid:230) h…nh cÆn

l⁄i ch¿ t“p trung gi£i quy‚t ho(cid:176)c v§n (cid:31)• ph¥n b“c khŁi l(cid:247)æng quark [50, 142, 145]

ho(cid:176)c phƒn neutrino [134, 138(cid:21)141, 143, 146, 147, 149, 150], ho(cid:176)c ch¿ x¥y d(cid:252)ng s(cid:252)

ph¥n b“c khŁi l(cid:247)æng fermion m(cid:230) h…nh chu'n m(cid:160) kh(cid:230)ng gi£i quy‚t v§n (cid:31)• g(cid:226)c

trºn fermion [144]

(cid:30)” x¥y d(cid:252)ng mºt c¡ch gi£i quy‚t kh¡c (cid:31)Łi v(cid:238)i v§n (cid:31)• g(cid:226)c trºn v(cid:160) khŁi l(cid:247)æng

cıa phƒn fermion (cid:31)¢ bi‚t,m(cid:160) v¤n trong khu(cid:230)n khŒ c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1, ta gi£ thi‚t

r‹ng ch(cid:243)ng c(cid:226) ngu(cid:231)n gŁc tł c¡c (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p bŒ (cid:31)‰nh vÆng gi£m tuƒn t(cid:252) (sequential

loop suppression). C(cid:246) th” l(cid:160), c¡c khŁi l(cid:247)æng (cid:31)(cid:247)æc sinh ra nh(cid:247) sau: khŁi l(cid:247)æng top

quark n(cid:176)ng nh§t (cid:240) b“c c¥y, khŁi l(cid:247)æng c¡c fermion nh(cid:181) h(cid:236)n g(cid:231)m quark bottom,

charm, c¡c lepton mu, tau (cid:240) b“c mºt vÆng v(cid:160) khŁi l(cid:247)æng b“c hai vÆng (cid:31)Łi v(cid:238)i

c¡c h⁄t r§t nh(cid:181) nh(cid:247) c¡c quark up, down, strange v(cid:160) cho c£ electron v(cid:160) neutrino.

C¡ch thøc x¥y d(cid:252)ng s(cid:252) ph¥n b“c khŁi l(cid:247)æng fermion m(cid:230) h…nh chu'n n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)(cid:236)c

c(cid:230)ng bŁ lƒn (cid:31)ƒu ti¶n trong t(cid:160)i li»u [151], tuy nhi¶n m(cid:230) h…nh n(cid:160)y v¤n cÆn bao

g(cid:231)m c£ c¡c sŁ h⁄ng Yukawa kh(cid:230)ng t¡i chu'n h(cid:226)a (cid:31)(cid:247)æc v(cid:238)i thang "cutoff" r§t

th§p.

M(cid:238)i (cid:31)¥y, M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS (cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)æc c(cid:230)ng nh“n [170], ngo(cid:160)i nhœng

15

(cid:247)u (cid:31)i”m chung cıa lo⁄i m(cid:230) h…nh 3-3-1, m(cid:230) h…nh n(cid:160)y cÆn th” hi»n nhœng (cid:247)u (cid:31)i”m

nŒi b“t h(cid:236)n hfln: l(cid:160) m(cid:230) h…nh 3-3-1 (cid:31)ƒu ti¶n t¡i chu'n h(cid:226)a (cid:31)(cid:247)æc, gi£i quy‚t (cid:31)(cid:247)æc

v§n (cid:31)• ph¥n b“c cıa khŁi l(cid:247)æng v(cid:160) g(cid:226)c trºn cıa phƒn fermion, ngo(cid:160)i ra m(cid:230) h…nh

n(cid:160)y c(cid:244)ng cho d(cid:252) (cid:31)o¡n v• c¡c øng vi¶n v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng v(cid:160) fermion cho v“t ch§t tŁi. (cid:30)¥y

l(cid:160) m(cid:230) h…nh 3-3-1 m(cid:238)i, v(cid:238)i nhi•u tr⁄ng th¡i v“t l(cid:254), c¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c v(cid:160) c¡c kh(cid:230)ng

gian tham sŁ cƒn (cid:31)(cid:247)æc x¥y d(cid:252)ng v(cid:160) ho(cid:160)n ch¿nh, v(cid:160) c(cid:226) th” chøa (cid:31)(cid:252)ng c¡c th(cid:230)ng

tin V“t l(cid:254) m(cid:238)i. V… th‚, (cid:31)• t(cid:160)i lu“n ¡n n(cid:160)y s‡ (cid:31)(cid:224)nh h(cid:247)(cid:238)ng khai th¡c v(cid:160) ph¡t tri”n

c¡c nºi dung v“t l(cid:254) li¶n quan (cid:31)‚n m(cid:230) h…nh n(cid:160)y.

Mºt kh‰a c⁄nh (cid:31)¡ng l(cid:247)u (cid:254) l(cid:160), thu“t ngœ nh(cid:226)m c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 ng(cid:246) (cid:254) r‹ng

c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 ngo(cid:160)i vi»c c(cid:226) nhœng (cid:31)i”m chung th… ch(cid:243)ng v¤n c(cid:226) nhœng kh¡c

bi»t nh§t (cid:31)(cid:224)nh. D(cid:229)c theo l(cid:224)ch sß x¥y d(cid:252)ng c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1, ta th§y ch(cid:243)ng

(c(cid:244)ng nh(cid:247) c¡c m(cid:230) h…nh v“t l(cid:254) n(cid:226)i chung) (cid:31)(cid:247)æc x¥y d(cid:252)ng, bŒ sung v(cid:160) ho(cid:160)n thi»n

dƒn, cho (cid:31)‚n nay c(cid:226) th” n(cid:226)i r‹ng c¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y (cid:31)¢ (cid:31)(cid:224)nh h…nh rª r(cid:160)ng, (cid:31)ƒy (cid:31)ı.

V… nh(cid:247) th‚ m(cid:160) n£y sinh c¥u h(cid:228)i trong sŁ (cid:31)(cid:226) c(cid:226) m(cid:230) h…nh n(cid:160)o s›c s£o h(cid:236)n, (cid:247)u vi»t

h(cid:236)n hay kh(cid:230)ng. Mºt trong nhœng c¡ch g(cid:226)p phƒn tr£ l(cid:237)i c¥u h(cid:228)i n(cid:160)y l(cid:160): d(cid:252)a v(cid:160)o

mºt sŁ (cid:31)⁄i l(cid:247)æng n(cid:160)o (cid:31)(cid:226) vŁn (cid:31)¢ c(cid:226) dœ li»u th(cid:252)c nghi»m tin c“y v(cid:160) c(cid:244)ng (cid:31)(cid:247)æc x¥y

d(cid:252)ng trong c¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y (cid:31)” ch(cid:243)ng ta t…m ra c¡c t(cid:247)(cid:236)ng quan, c¡c r(cid:160)ng buºc

cıa c¡c tham sŁ m(cid:230) h…nh (cid:31)” l(cid:160)m c(cid:236) s(cid:240) bi»n lu“n møc (cid:31)º hæp l(cid:254) cıa c¡c tham

sŁ trong c¡c m(cid:230) h…nh (cid:31)(cid:226). (cid:30)• t(cid:160)i n(cid:160)y sß d(cid:246)ng c¡c dœ li»u th(cid:252)c nghi»m m(cid:238)i nh§t

cıa tham sŁ ρ, t‰ch y‚u cıa nguy¶n tß cesium v(cid:160) cıa proton (cid:31)” l(cid:160)m c(cid:236) s(cid:240) bi»n

lu“n cho mºt sŁ tham sŁ trong c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 kh¡c nhau. Tł (cid:31)¥y, ch(cid:243)ng t(cid:230)i

ch¿ ra r‹ng, c¡c sŁ li»u th(cid:252)c nghi»m n(cid:226)i tr¶n c(cid:226) kh£ n«ng (cid:31)¡nh gi¡ (cid:31)(cid:247)æc c¡c m(cid:230)

h…nh 3-3-1 n(cid:160)o cÆn ph(cid:242) hæp.

Khi b›t (cid:31)ƒu qu¡ tr…nh nghi¶n cøu, nh(cid:226)m nghi¶n cøu (cid:31)¢ (cid:31)(cid:224)nh h(cid:247)(cid:238)ng ti‚n h(cid:160)nh

kh£o s¡t, t‰nh to¡n c¡c qu¡ tr…nh r¢ Higgs trong khu(cid:230)n khŒ c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:160)

c¡c m(cid:230) h…nh si¶u (cid:31)Łi xøng. Sau mºt th(cid:237)i gian tri”n khai, (cid:240) giai (cid:31)o⁄n t‰nh to¡n

v(cid:238)i c¡c M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS, nh(cid:226)m ch(cid:243)ng t(cid:230)i (cid:31)¢ thu (cid:31)(cid:247)æc c¡c k‚t qu£

khoa h(cid:229)c (cid:31)(cid:247)æc nh“n (cid:31)«ng tr¶n c¡c t⁄p ch‰ khoa h(cid:229)c chuy¶n ng(cid:160)nh h(cid:160)ng (cid:31)ƒu.

16

Do c¡c c(cid:230)ng tr…nh khoa h(cid:229)c n(cid:160)y (cid:31)¡p øng (cid:31)ı h(cid:160)m l(cid:247)æng khoa h(cid:229)c theo y¶u

cƒu v(cid:160) th(cid:237)i h⁄n nghi¶n cøu (cid:31)¢ (cid:31)‚n, n¶n (cid:31)• t(cid:160)i nghi¶n cøu trong lu“n ¡n n(cid:160)y

(cid:31)(cid:247)æc gi(cid:238)i h⁄n trong ph⁄m vi x†t c¡c nºi dung v“t l(cid:254) trong khu(cid:230)n khŒ M(cid:230) h…nh

3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS v(cid:160) bi»n lu“n mºt sŁ (cid:31)(cid:176)c t‰nh cıa c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 n(cid:226)i

chung, phƒn nghi¶n cøu (cid:31)Łi v(cid:238)i c¡c qu¡ tr…nh v“t l(cid:254) trong c¡c m(cid:230) h…nh si¶u (cid:31)Łi

Nhœng v§n (cid:31)• m(cid:160) lu“n ¡n cƒn t“p trung gi£i quy‚t

xøng v¤n l(cid:160) mºt d(cid:252) (cid:31)(cid:224)nh nghi¶n cøu ti‚p theo.

a) Trong khu(cid:230)n khŒ M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS:

- X¥y d(cid:252)ng phƒn boson chu'n v(cid:160) Higgs cıa m(cid:230) h…nh.

- D(cid:252)a v(cid:160)o c¡c dœ li»u th(cid:252)c nghi»m c(cid:226) li¶n quan (cid:31)‚n c¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c, c¡c qu¡

tr…nh v“t l(cid:254) c(cid:226) trong m(cid:230) h…nh (cid:31)” bi»n lu“n c¡c (cid:31)(cid:176)c t‰nh m(cid:230) h…nh, v‰ d(cid:246) nh(cid:247) gi(cid:238)i

h⁄n cıa c¡c tham sŁ cıa m(cid:230) h…nh.

b) Sß d(cid:246)ng dœ li»u t‰ch y‚u cıa nguy¶n tß cesium v(cid:160) cıa proton k‚t hæp v(cid:238)i

sŁ li»u v• gi(cid:238)i h⁄n nhi„u lo⁄n cıa h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Yukawa (cid:31)Łi v(cid:238)i quark top

M(cid:246)c ti¶u nghi¶n cøu

(cid:31)” l(cid:160)m c(cid:236) s(cid:240) bi»n lu“n mºt sŁ (cid:31)(cid:176)c t‰nh cıa c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1.

- Cıng cŁ v(cid:160) n¥ng cao ki‚n thøc v• l(cid:254) thuy‚t h⁄t c(cid:236) b£n, c¡c k(cid:255) n«ng t‰nh

to¡n trong l(cid:190)nh v(cid:252)c l(cid:254) thuy‚t h⁄t c(cid:236) b£n.

- R–n luy»n (cid:31)(cid:231)ng th(cid:237)i kh£ n«ng l(cid:160)m vi»c (cid:31)ºc l“p v(cid:160) k(cid:255) n«ng l(cid:160)m vi»c nh(cid:226)m

khi tham gia ho⁄t (cid:31)ºng nghi¶n cøu.

- T⁄o ra c¡c k‚t qu£ nghi¶n cøu m(cid:238)i (cid:31)⁄t chu'n theo quy (cid:31)(cid:224)nh (cid:31)” ho(cid:160)n th(cid:160)nh

b“c h(cid:229)c ti‚n s(cid:190).

- C(cid:226) kh£ n«ng ti‚p t(cid:246)c duy tr… v(cid:160) ph¡t tri”n h(cid:247)(cid:238)ng nghi¶n cøu sau khi k‚t

th(cid:243)c b“c h(cid:229)c.

17

(cid:30)Łi t(cid:247)æng v(cid:160) ph⁄m vi nghi¶n cøu

- C¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 (ph⁄m vi nghi¶n cøu: tŒng quan).

- M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS (ph⁄m vi nghi¶n cøu: nºi dung c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng

boson chu'n v(cid:160) tr(cid:247)(cid:237)ng Higgs, c¡c khŁi l(cid:247)æng v(cid:160) g(cid:226)c trºn).

- X¡c (cid:31)(cid:224)nh c¡c bi”u thøc r(cid:160)ng buºc v(cid:160) gi(cid:238)i h⁄n kh(cid:230)ng gian c¡c tham sŁ cıa

c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 (ph⁄m vi nghi¶n cøu: ph¥n t‰ch v(cid:160) bi»n lu“n d(cid:252)a tr¶n dœ li»u

th(cid:252)c nghi»m cıa tham sŁ ρ v(cid:160) t‰ch y‚u QW trong hi»n t(cid:247)æng vi ph⁄m chfin l·

nguy¶n tß (Atom Parity Violation - vi‚t t›t l(cid:160) APV) (cid:31)Łi v(cid:238)i cesium v(cid:160) trong hi»n

t(cid:247)æng t¡n x⁄ electron vi ph⁄m t‰nh chfin l· (Parity Violation Electron Scattering

- vi‚t t›t l(cid:160) PVES) (cid:31)Łi v(cid:238)i proton k‚t hæp v(cid:238)i sŁ li»u v• gi(cid:238)i h⁄n nhi„u lo⁄n cıa

Ph(cid:247)(cid:236)ng ph¡p nghi¶n cøu

h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Yukawa (cid:31)Łi v(cid:238)i quark top).

- Ph(cid:247)(cid:236)ng ph¡p l(cid:254) thuy‚t tr(cid:247)(cid:237)ng l(cid:247)æng tß.

- Kh£o s¡t sŁ v(cid:160) bi»n lu“n c¡c k‚t qu£ d(cid:252)a v(cid:160)o phƒm m•m m¡y t‰nh Mathe-

matica.

18

Ch(cid:247)(cid:236)ng 1

M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS

1.1 S(cid:236) l(cid:247)æc v• c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:160) boson chu'n trung hÆa

m(cid:238)i

Trong phƒn m(cid:240) (cid:31)ƒu, ch(cid:243)ng ta (cid:31)¢ n(cid:226)i v• v• (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng lŁi ph¡t tri”n chı (cid:31)⁄o cıa V“t

l(cid:254) h⁄t c(cid:236) b£n l(cid:254) thuy‚t cho (cid:31)‚n hi»n t⁄i v(cid:160) t‰nh t§t y‚u cıa vi»c m(cid:240) rºng M(cid:230)

h…nh chu'n. Trong sŁ c¡c m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng cıa M(cid:230) h…nh chu'n, c¡c m(cid:230) h…nh x¥y

d(cid:252)ng d(cid:252)a tr¶n nh(cid:226)m (cid:31)Łi xøng chu'n SU(3)C × SU(3)L × U(1)X [110(cid:21)116] ((cid:31)(cid:247)æc

g(cid:229)i chung l(cid:160) c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1) (cid:31)ang d(cid:160)nh (cid:31)(cid:247)æc nhi•u quan t¥m nghi¶n cøu

b(cid:240)i nhi•u kh‰a c⁄nh thuy‚t ph(cid:246)c. C¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y c(cid:226) nhœng (cid:247)u (cid:31)i”m nh(cid:247) sau:

(i) c§u tr(cid:243)c ba th‚ h» cıa fermion c(cid:226) th” (cid:31)(cid:247)æc gi£i th‰ch th(cid:230)ng qua s(cid:252) khß d(cid:224)

th(cid:247)(cid:237)ng chiral v(cid:160) t‰nh ti»m c“n t(cid:252) do trong QCD, (ii) v§n (cid:31)• ba th‚ h» (cid:31)(cid:247)æc xß l(cid:254)

d(cid:247)(cid:238)i mºt bi”u di„n kh¡c gi(cid:243)p gi£i th‰ch s(cid:252) ch¶nh l»ch l(cid:238)n v• khŁi l(cid:247)æng giœa th‚

h» quark n(cid:176)ng nh§t v(cid:238)i hai th‚ h» kia nh(cid:181) h(cid:236)n, (iii) c¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y cho ph†p

l(cid:247)æng tß h(cid:226)a (cid:31)i»n t‰ch [121, 122], (iv) c¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y chøa v(cid:160)i ngu(cid:231)n vi ph⁄m

CP [123, 124], (v) c¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y gi£i th‰ch (cid:31)(cid:247)æc t⁄i sao g(cid:226)c trºn Weinberg

4, (vi) c¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y chøa (cid:31)Łi xøng Peccei-Quinn t(cid:252) nhi¶n, vŁn (cid:31)” gi£i th‰ch v§n (cid:31)• CP-m⁄nh [125(cid:21)128]. (vii) C¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1

th(cid:228)a m¢n sin2 θW < 1

chøa c¡c neutrino tr(cid:236) (sterlie) c(cid:226) th” l(cid:160) øng vi¶n v“t ch§t tŁi l⁄nh v(cid:238)i t(cid:247) c¡ch

c¡c h⁄t c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng t(cid:247)(cid:236)ng t¡c y‚u (WIMPs) [129(cid:21)132]. Th£o lu“n t(cid:226)m t›t

ng›n g(cid:229)n v• c¡c h⁄t WIMPs trong c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 (cid:31)(cid:247)æc m(cid:230) t£ trong [133].

19

C«n cø v(cid:160)o tham sŁ β (cid:31)(cid:247)æc d(cid:242)ng (cid:31)” (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a to¡n tß (cid:31)i»n t‰ch c¡c h⁄t

trong c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 nh(cid:247) d(cid:247)(cid:238)i (cid:31)¥y

Q = T3 + βT8 + X,

(1.1)

β =

3 thuºc lo⁄i c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 tŁi thi”u (minimal 3-3-1 models) [111(cid:21)113],

c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 (cid:31)(cid:247)æc x‚p v(cid:160)o hai lo⁄i/phi¶n b£n ch‰nh: nhœng m(cid:230) h…nh v(cid:238)i

3 t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i nh(cid:226)m c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c¡c neutrino ph¥n c(cid:252)c

v(cid:160) β = − 1√

ph£i (3-3-1 model with right-handed neutrinos) [110, 114(cid:21)116].

Hi»n nay, ch(cid:243)ng ta v¤n (cid:31)ang (cid:31)Łi m(cid:176)t v(cid:238)i v§n (cid:31)• ph£i gi£i th‰ch t‰nh ph¥n

b“c cıa phŒ h⁄t v(cid:160) c§u tr(cid:243)c cıa nh(cid:226)m h⁄t fermion. Tuy nhi¶n, phƒn l(cid:238)n c¡c

nghi¶n cøu v• c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 n(cid:226)i tr¶n kh(cid:230)ng (cid:31)• c“p (cid:31)‚n s(cid:252) kh¡c bi»t l(cid:238)n

giœa c¡c th‚ h» h⁄t (xem c¡c tr‰ch d¤n k” trong t(cid:160)i li»u [170]). Ch(cid:243)ng ta c(cid:244)ng

bi‚t r‹ng c¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Yukawa l(cid:160) kh(cid:230)ng (cid:31)ı (cid:31)” sinh ra khŁi l(cid:247)æng v(cid:160) c¡c g(cid:226)c

trºn fermion. Theo hi”u bi‚t hi»n t⁄i, c(cid:230)ng tr…nh (cid:31)ƒu ti¶n gi£i quy‚t (cid:31)(cid:247)æc v§n (cid:31)•

n(cid:226)i tr¶n (cid:31)Łi v(cid:238)i phƒn quark l(cid:160) (cid:240) t(cid:160)i li»u [183] theo c¡ch thøc (cid:31)(cid:247)æc g(cid:229)i l(cid:160) c(cid:236) ch‚

Froggatt-Nielsen. M(cid:238)i (cid:31)¥y, mºt c¡ch thøc kh¡c (cid:31)(cid:247)æc g(cid:229)i l(cid:160) c(cid:236) ch‚ ¡p vÆng tuƒn

t(cid:252) (cid:31)(cid:247)æc xem l(cid:160) thuy‚t ph(cid:246)c h(cid:236)n v… h» sŁ ¡p (suppression factor) xu§t ph¡t tł

h» sŁ vÆng l ≈ (1/4π)2, c¡ch thøc n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)æc g(cid:229)i l(cid:160) c(cid:236) ch‚ CKS, nh(cid:247) (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:176)t d(cid:252)a

theo t¶n c¡c t¡c gi£ (cid:31)• xu§t n(cid:226) [151]. C(cid:236) ch‚ Froggatt-Nielsen (cid:31)(cid:247)æc ¡p d(cid:246)ng cho

c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 (cid:31)(cid:247)æc b(cid:160)n trong t(cid:160)i li»u [185]. Trong c(cid:230)ng tr…nh m(cid:238)i (cid:31)¥y [170]

3 g¥y ch(cid:243) (cid:254) (cid:240) chØ l(cid:160)m cho m(cid:230) h…nh thu (cid:31)(cid:247)æc tr(cid:240) n¶n t¡i chu'n h(cid:226)a (cid:31)(cid:247)æc, (cid:31)” ng›n g(cid:229)n ch(cid:243)ng ta g(cid:229)i (cid:31)¥y

c(cid:236) ch‚ CKS (cid:31)(cid:247)æc ¡p d(cid:246)ng cho m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i β = − 1√

l(cid:160) m(cid:230) h…nh 3-3-1 CKS, ti‚p theo (cid:31)(cid:226) nºi dung Higgs v(cid:160) phƒn boson chu'n (cid:31)(cid:247)æc

x¥y d(cid:252)ng v(cid:160) bi»n lu“n [152].

Trong phƒn boson chu'n cıa c¡c m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng, h⁄t (cid:31)(cid:247)æc ti¶n (cid:31)o¡n l(cid:160)

boson chu'n trung hÆa Z(cid:48) (cid:31)ang tr(cid:240) th(cid:160)nh mºt trong c¡c chı (cid:31)• n(cid:226)ng cıa V“t l(cid:254)

h⁄t hi»n nay b(cid:240)i tri”n v(cid:229)ng kh¡m ph¡ c¡c neutrino ph¥n c(cid:252)c ph£i d(cid:252)a v(cid:160)o c¡c

h⁄t tr⁄ng th¡i cuŁi c(cid:226) th” nh“n di»n (cid:31)(cid:247)æc (cid:240) LHC [226]. V(cid:238)i gi(cid:238)i h⁄n khŁi l(cid:247)æng

c(cid:239) 2.5 TeV, c¡c thuy‚t minh cho th§y n(cid:226) c(cid:226) th” (cid:31)(cid:247)æc kh¡m ph¡ b(cid:240)i LHC. (cid:30)i•u

20

n(cid:160)y d¤n (cid:31)‚n nhu cƒu th(cid:252)c hi»n nghi¶n cøu s¥u h(cid:236)n c¡c kh‰a c⁄nh kh¡c nhau

(cid:31)” x¡c (cid:31)(cid:224)nh khŁi l(cid:247)æng c(cid:242)ng c¡c (cid:31)(cid:176)c t‰nh kh¡c cıa boson Z(cid:48). (cid:30)” x¡c (cid:31)(cid:224)nh c¡c

tham sŁ m(cid:230) h…nh, ta th(cid:247)(cid:237)ng d(cid:252)a v(cid:160)o c¡c (cid:31)⁄i l(cid:247)æng v“t l(cid:254) kinh (cid:31)i”n chflng h⁄n

nh(cid:247) tham sŁ ρ, bŒ (cid:31)‰nh t‰ch y‚u cıa c¡c h⁄t nh¥n,v.v... (cid:30)¥y l(cid:160) m(cid:246)c (cid:31)‰ch ch‰nh

cıa lu“n ¡n n(cid:160)y. Mºt l(cid:247)u (cid:254) quan tr(cid:229)ng l(cid:160) c¡c (cid:31)⁄i l(cid:247)æng nh(cid:247) tham sŁ ρ hay bŒ

(cid:31)‰nh t‰ch y‚u (cid:31)•u li¶n quan (cid:31)‚n boson chu'n trung hÆa v(cid:160) do (cid:31)(cid:226) ph(cid:246) thuºc v(cid:160)o

m(cid:230) h…nh. Cho n¶n mØi khi tri”n khai t‰nh to¡n, kh£o s¡t (cid:240) mØi m(cid:230) h…nh, ch(cid:243)ng

ta (cid:31)•u ph£i d(cid:160)nh mºt s(cid:252) quan t¥m nh§t (cid:31)(cid:224)nh (cid:31)Łi v(cid:238)i phƒn boson chu'n trung

1.2 M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS

1.2.1 Phƒn fermion cıa M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS

hÆa cıa n(cid:226).

Trong c(cid:236) ch‚ CKS, ch¿ c¡c h⁄t n(cid:176)ng nh§t nh(cid:247) c¡c fermion ngo⁄i lai v(cid:160) quark top

nh“n khŁi l(cid:247)æng (cid:240) b“c c¥y. C¡c h⁄t c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng trung b…nh ti‚p theo (cid:31)(cid:226) nh(cid:247):

quark bottom v(cid:160) charm, c¡c lepton tau, mu nh“n khŁi l(cid:247)æng (cid:240) b“c mºt vÆng.

Sau c(cid:242)ng l(cid:160) c¡c h⁄t nh(cid:181) nh§t nh(cid:247): quark up, down, strange v(cid:160) electron c(cid:226) khŁi

l(cid:247)æng (cid:240) b“c hai vÆng. (cid:30)” c§m c¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Yukawa th(cid:230)ng th(cid:247)(cid:237)ng (c¡c t(cid:247)(cid:236)ng

t¡c Yukawa sinh khŁi l(cid:247)æng b“c c¥y nh(cid:247) th(cid:230)ng th(cid:247)(cid:237)ng) th… ta ph£i d(cid:242)ng (cid:31)‚n

c¡c (cid:31)Łi xøng r(cid:237)i r⁄c. V… th‚, (cid:31)Łi xøng (cid:31)ƒy (cid:31)ı cıa m(cid:230) h…nh n(cid:160)y l(cid:160)

SU (3)C × SU (3)L × U (1)X × Z4 × Z2 × U (1)Lg ,

(1.2)

trong (cid:31)(cid:226) Lg l(cid:160) sŁ lepton to(cid:160)n phƒn (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a trong c¡c t(cid:160)i li»u [141, 170].

(cid:30)¡ng ch(cid:243) (cid:254) l(cid:160) c¡c neutrino nh(cid:181) trong m(cid:230) h…nh n(cid:160)y nh“n khŁi l(cid:247)æng nh(cid:237) k‚t hæp

cıa c£ hai c(cid:236) ch‚ seesaw ng(cid:247)æc v(cid:160) seesaw tuy‚n t‰nh (cid:240) b“c hai vÆng.

C(cid:244)ng nh(cid:247) trong c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 th(cid:230)ng th(cid:247)(cid:237)ng chøa h⁄t mang (cid:31)i»n t‰ch

ngo⁄i lai, c¡c quark (cid:31)(cid:247)æc s›p x‚p theo bi”u di„n SU (3)C × SU (3)L × U (1)X nh(cid:247)

sau [170]:

21

QnL = (Dn , −Un , Jn)T

,

n = 1, 2,

3, 3,

Q3L = (U3 , D3 , T )T

L ∼

L ∼ (3, 3∗, 0), (cid:16) 1 3

(cid:17)

3, 1, −

3, 1,

i = 1, 2, 3,

,

,

DiR ∼

UiR ∼

(cid:16) (cid:17) (cid:16) (cid:17) (1.3)

3, 1, −

3, 1,

,

,

JnR ∼

TR ∼

2 3 (cid:17) 2 3

(cid:16) (cid:17) (cid:16)

1 3 1 3 (cid:17)

,

3, 1,

,

3, 1, −

BL,R ∼

2 3

1 3

(cid:16) (cid:16) (cid:17) (1.4) (cid:101)TL,R ∼

(cid:240) (cid:31)¥y k(cid:254) hi»u ∼ di„n t£ c¡c sŁ l(cid:247)æng tß t(cid:247)(cid:236)ng øng (cid:31)Łi v(cid:238)i ba nh(cid:226)m con n(cid:226)i tr¶n.

SU (3)L (cid:240) dÆng cuŁi cıa (1.4) l(cid:160) nhœng tr(cid:247)(cid:237)ng m(cid:238)i (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:247)a v(cid:160)o (cid:31)” th(cid:252)c hi»n

Ch(cid:243) (cid:254) r‹ng c¡c quark ngo⁄i lai lo⁄i up (cid:101)TL,R v(cid:160) lo⁄i down BL,R l(cid:160) (cid:31)(cid:236)n tuy‚n cıa

c(cid:236) ch‚ CKS.

— phƒn lepton, ngo(cid:160)i c¡c tam tuy‚n lepton SU (3)L th(cid:230)ng th(cid:247)(cid:237)ng, m(cid:230) h…nh

cÆn g(cid:231)m c(cid:226) th¶m ba lepton mang (cid:31)i»n Ej(L,R) (j = 1, 2, 3) v(cid:160) bŁn lepton trung

hÆa l(cid:160) ΨR v(cid:160) NjR (j = 1, 2, 3). C¡c tr(cid:247)(cid:237)ng lepton (cid:31)(cid:247)æc g¡n c¡c sŁ l(cid:247)æng tß cıa

nh(cid:226)m SU (3)C × SU (3)L × U (1)X nh(cid:247) sau [170]:

1, 3, −

,

i = 1, 2, 3,

LiL = (νi , ei , νc

eiR ∼ (1, 1, −1),

i )T

L ∼

1 3

E1L ∼ (1, 1, −1),

E2L ∼ (1, 1, −1),

E3L ∼ (1, 1, −1),

E1R ∼ (1, 1, −1),

E2R ∼ (1, 1, −1),

E3R ∼ (1, 1, −1),

N1R ∼ (1, 1, 0),

N2R ∼ (1, 1, 0),

N3R ∼ (1, 1, 0),

ΨR ∼ (1, 1, 0). (1.6)

(cid:16) (cid:17) (1.5)

L ≡ νc

R v(cid:160) eiL (eL, µL, τ L) t(cid:247)(cid:236)ng øng l(cid:160) c¡c th‚ h» lepton trung hÆa

(cid:240) (cid:31)¥y νiL, νc

v(cid:160) mang (cid:31)i»n.

Phƒn boson Higgs g(cid:231)m ba tam tuy‚n v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng: χ, η v(cid:160) ρ v(cid:160) b£y (cid:31)(cid:236)n tuy‚n

22

ϕ0 1, ϕ0

2, ξ0, φ+

1 , φ+

2 , φ+

3 v(cid:160) φ+

4 , (cid:31)(cid:247)æc s›p x‚p c(cid:246) th” nh(cid:247) sau [170]

,

χ = (cid:104)χ(cid:105) + χ(cid:48) ∼

1, 3, −

1 3

(cid:17) (cid:16) (1.7)

0 , 0 ,

,

(cid:104)χ(cid:105) =

, χ(cid:48) =

)

(Rχ0

− iIχ0

1 , χ− χ0 2 ,

3

3

vχ√ 2

1 √ 2

(cid:18) (cid:19)T (cid:18) (cid:19)T

ρ =

1, 3,

,

ρ+ 1 ,

(Rρ − iIρ) , ρ+ 3

2 3

1 √ 2

(cid:18) (cid:19)T (cid:16) (cid:17)

η = (cid:104)η(cid:105) + η(cid:48) ∼

1, 3, −

,

1 3

(cid:16) (cid:17)

) , η−

,

, 0 , 0

, η(cid:48) =

(cid:104)η(cid:105) =

− iIη0

(Rη0

2 , η0 3

1

1

2

ϕ0

ϕ0

1 ∼ (1, 1, 0),

(cid:19)T (cid:19)T (cid:18) vη√

φ+ 4 ∼ (1, 1, 1),

φ+ 1 ∼ (1, 1, 1), ξ0 = (cid:104)ξ0(cid:105) + ξ0(cid:48)

, (cid:104)ξ0(cid:105) =

=

(cid:18) 1 √ 2 2 ∼ (1, 1, 0),

(Rξ0 − iIξ0) ∼ (1, 1, 0) .

φ+ 2 ∼ (1, 1, 1), vξ√ , ξ0(cid:48) 2

φ+ 3 ∼ (1, 1, 1), 1 √ 2

(1.8)

η

ξ0

ρ

χ

1 ϕ0 ϕ0

2 φ+ 1

φ+ 2

φ+ 3

φ+ 4

1 −1 −1

i −1 −1

1

i

1

1

Z4

1

1

1 −1 −1

1

1

1

Z2 −1 −1

B£ng 1: SŁ l(cid:247)æng tß cıa c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng Higgs (cid:31)Łi v(cid:238)i nh(cid:226)m Z4×Z2

C¡c sŁ l(cid:247)æng tß cıa c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng Higgs (cid:31)Łi v(cid:238)i nh(cid:226)m Z4 × Z2 (cid:31)(cid:247)æc li»t k¶ trong

b£ng 1.

Trong m(cid:230) h…nh n(cid:160)y, ph¡ v(cid:239) (cid:31)Łi xøng t(cid:252) ph¡t x£y ra theo hai b(cid:247)(cid:238)c [170].

B(cid:247)(cid:238)c thø nh§t (cid:31)(cid:247)æc k‰ch ho⁄t b(cid:240)i c¡c gi¡ tr(cid:224) trung b…nh ch¥n kh(cid:230)ng (VEV) cıa 3 v(cid:160) ξ0. — b(cid:247)(cid:238)c n(cid:160)y, c¡c fermion m(cid:238)i xu§t hi»n, c¡c boson chu'n ngo(cid:160)i m(cid:230) χ0 h…nh chu'n c(cid:244)ng nh(cid:247) c¡c lepton (cid:31)(cid:236)n tuy‚n chu'n ΨR nh“n khŁi l(cid:247)æng. Ngo(cid:160)i

ra, c¡c phƒn tß cıa ma tr“n khŁi l(cid:247)æng lepton trung hÆa v(cid:238)i sŁ lepton ¥m (−1)

. B(cid:247)(cid:238)c thø hai (cid:31)(cid:247)æc k‰ch ho⁄t b(cid:240)i vη sinh khŁi

2

c(cid:244)ng nh“n gi¡ tr(cid:224) t¿ l» v(cid:238)i vξ. L(cid:243)c n(cid:160)y, nh(cid:226)m ban (cid:31)ƒu ph¡ v(cid:239) th(cid:160)nh nh(cid:226)m cıa M(cid:230) h…nh chu'n v(cid:160) Z4 × Z(Lg)

l(cid:247)æng cho quark top c(cid:244)ng nh(cid:247) cıa c¡c boson chu'n W v(cid:160) Z v(cid:160) (cid:31)” l⁄i (cid:31)Łi xøng

23

. — (cid:31)¥y, (cid:31)Łi xøng U (1)Lg sau khi b(cid:224) ph¡ v(cid:239) sinh (cid:31)Łi

2

SU (3)C × U (1)Q × Z4 × Z(Lg) xøng t(cid:160)n d(cid:247) Z(Lg)

2

c(cid:226) (cid:31)(cid:176)c (cid:31)i”m ch¿ c(cid:226) c¡c lepton mang t‰ch l·, t§t c£ c¡c h⁄t

kh¡c (cid:31)•u mang t‰ch chfin. Do (cid:31)(cid:226) t(cid:247)(cid:236)ng t¡c v(cid:238)i sŁ lepton l· l(cid:160) b(cid:224) c§m. (cid:30)i•u n(cid:160)y

SU (3)C × SU (3)L × U (1)X × Z4 × Z2 × U (1)Lg

2

.

l(cid:160) quan tr(cid:229)ng (cid:31)” (cid:31)£m b£o t‰nh Œn (cid:31)(cid:224)nh cıa photon [170]. Do (cid:31)(cid:226)

vχ,vξ−−−→ SU (3)C × SU (2)L × U (1)Y × Z4 × Z(Lg) vη−→SU (3)C × U (1)Q × Z4 × Z(Lg)

2

(1.9)

H» qu£ cıa chuØi ph¡ v(cid:239) (cid:31)Łi xøng (cid:240) (1.9) l(cid:160)

vη = v = 246GeV (cid:28) vχ ∼ vξ ∼ O(10) TeV.

(1.10)

ξ0

eiL,R EiL,R NiR ΨR χ0

η0 3

φ+ 2

φ+ 3

φ+ 4

1 χ+ 2

ρ+ 3

TL,R J1L,R J2L,R νc iL

L −2

2

2

−1

1

1

−1

1

2

2 −2 −2 −2 −2 −2 −2

B£ng 2: C¡c tr(cid:247)(cid:237)ng c(cid:226) sŁ lepton L kh¡c kh(cid:230)ng

C¡c tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:238)i sŁ lepton kh¡c kh(cid:230)ng (cid:31)(cid:247)æc mi¶u t£ trong b£ng 2. Ch(cid:243) (cid:254) r‹ng

iL c(cid:226)

ba (cid:31)(cid:236)n tuy‚n NiR c(cid:244)ng nh(cid:247) c¡c phƒn tß (cid:240) (cid:31)¡y cıa c¡c tam tuy‚n lepton νc

1.2.2 Boson chu'n, g(cid:226)c trºn v(cid:160) khŁi l(cid:247)æng cıa ch(cid:243)ng

sŁ lepton b‹ng −1.

Sau ph¡ v(cid:239) (cid:31)Łi xøng t(cid:252) ph¡t, c¡c boson chu'n thu (cid:31)(cid:247)æc khŁi l(cid:247)æng tł sŁ h⁄ng

(cid:31)ºng n«ng chøa c¡c tam tuy‚n v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng η v(cid:160) χ cıa nh(cid:226)m SU (3)L, nh(cid:247) sau [152]:

mass = (Dµ(cid:104)χ(cid:105))†Dµ(cid:104)χ(cid:105) + (Dµ(cid:104)η(cid:105))†Dµ(cid:104)η(cid:105) , Lgauge

(1.11)

v(cid:238)i (cid:31)⁄o h(cid:160)m hi»p bi‚n (cid:31)Łi v(cid:238)i tam tuy‚n (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a nh(cid:247) sau

Dµ = ∂µ − igAµa

Bµ ,

− igX X

λ9 2

λa 2

(1.12)

(cid:240) (cid:31)¥y g v(cid:160) gX t(cid:247)(cid:236)ng øng l(cid:160) c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c chu'n cıa c¡c nh(cid:226)m chu'n SU (3)L v(cid:160) U (1)X, λ9 = (cid:112)2/3 diag(1, 1, 1) (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a sao cho Tr(λ9λ9) = 2,

24

t(cid:247)(cid:236)ng t(cid:252) nh(cid:247) c¡c ma tr“n Gell-Mann λa, a = 1, 2, 3, · · · , 8. (cid:30)Łi chi‚u c¡c h‹ng sŁ

t(cid:247)(cid:236)ng t¡c chu'n (cid:240) thang ph¡ v(cid:239) (cid:31)(cid:238)i xøng SU (3)L × U (1)X, ta r(cid:243)t ra mŁi li¶n h»

t ≡

=

.

sau [115]

gX g

√ 3 2 sin θW (MZ (cid:48)) (cid:112) 3 − 4 sin2 θW (MZ (cid:48))

(1.13)

g(cid:48) = g tan θW , v(cid:238)i g(cid:48) l(cid:160) h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c chu'n cıa nh(cid:226)m con U (1)Y v(cid:160) th(cid:228)a

Nh›c l⁄i mºt ch(cid:243)t v• g(cid:226)c Weinberg θW . Trong M(cid:230) h…nh chu'n ng(cid:247)(cid:237)i ta (cid:31)(cid:176)t

.

g(cid:48) =

m¢n mŁi li¶n h» [115]

3ggX (cid:112)18g2 − g2

X

(1.14)

.

Do (cid:31)(cid:226)

tan θW =

3gX (cid:112)18g2 − g2

X

(1.15)

W ±

(Aµ1 ∓ iAµ2) , Y ±

(Aµ6 ± iAµ7) , X 0

(Aµ4 − iAµ5) ,

µ =

µ =

µ =

1 √ 2

1 √ 2

1 √ 2

K(cid:254) hi»u

(1.16)

v(cid:160) thay (1.12) v(cid:160) (1.16) v(cid:160)o (1.11) ta (cid:31)(cid:247)æc b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng cıa c¡c boson

m2

chu'n mang (cid:31)i»n ho(cid:176)c kh(cid:230)ng Hermit nh(cid:247) sau [152]

v2 η , M 2

v2 χ ,

χ + v2 η

W =

Y =

X 0 =

g2 4

g2 4

g2 4

(cid:0)v2 (cid:1) , M 2 (1.17)

v(cid:160) vη = v = 246 GeV nh(cid:247) vŁn c(cid:226).

M 2

Tł (1.17) d¤n (cid:31)‚n s(cid:252) t¡ch khŁi l(cid:247)æng boson chu'n

Y = m2

W .

X 0 − M 2

(1.18)

(cid:30)Łi v(cid:238)i c¡c boson chu'n trung hÆa, ma tr“n b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng d⁄ng

V T M 2

Lngauge

trºn l(cid:160) [152]

ngaugeV ,

mass =

1 2

(1.19)

v(cid:238)i V T = (Aµ3, Aµ8, Bµ) v(cid:160)

M 2

 

ngauge =

g2 4

v2 η

v2 η√ 3 χ + v2 η) χ − v2 η)

− 2t v2 √ η 6 3 χ − v2 (2v2 η) χ + v2 η)

2t √ 2 9 2t2 27 (v2

v2 η v2 η√ 3 − 2t √ 6 3

1 3(4v2 2t (2v2 √ 2 9

(1.20)        

25

l(cid:160) ma tr“n c(cid:226) d⁄ng (cid:31)Łi xøng.

Ma tr“n (cid:240) (1.20) c(cid:226) (cid:31)(cid:224)nh thøc tri»t ti¶u, l(cid:160)m xu§t hi»n mºt boson chu'n

kh(cid:230)ng khŁi l(cid:247)æng m(cid:230) t£ h⁄t photon. Vi»c ch†o h(cid:226)a ma tr“n (cid:240) (1.20) theo hai

b(cid:247)(cid:238)c. — b(cid:247)(cid:238)c thø nh§t, c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng (cid:31)(cid:247)æc x¡c (cid:31)(cid:224)nh nh(cid:247) sau [152]

1 −

,

Aµ8 +

Aµ = sW Aµ3 + cW

t2 W 3

tW√ 3

(cid:33) (cid:32) (cid:114)

,

1 −

(cid:33) (cid:32) (cid:114)

Aµ8 +

Zµ = cW Aµ3 − sW

t2 W 3

tW√ 3

(1.21)

Z(cid:48)

1 −

Aµ8 +

Bµ ,

µ =

t2 W 3

tW√ 3

(cid:114)

tr¶n (cid:31)¥y ta (cid:31)¢ k(cid:254) hi»u sW = sin θW , cW = cos θW , tW = tan θW . Sau b(cid:247)(cid:238)c thø

ngauge tr(cid:240) th(cid:160)nh d⁄ng khŁi ch†o v(cid:238)i phƒn tß tr¶n c(cid:242)ng cıa (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng

nh§t, ma tr“n M 2

ch†o b‹ng kh(cid:230)ng ((cid:31)£m b£o s(cid:252) kh(cid:230)ng khŁi l(cid:247)æng cıa h⁄t photon), trong khi ma

µ) (cid:240) phƒn d(cid:247)(cid:238)i c(cid:226) d⁄ng

tr“n 2 × 2 cıa (Zµ, Z(cid:48)

M 2

M 2

 

(2×2) =

M 2

Z M 2 ZZ (cid:48) ZZ (cid:48) M 2 Z (cid:48)

(1.22)  . 

M 2

=

,

Y‚u tŁ ma tr“n (cid:240) (1.22) x¡c (cid:31)(cid:224)nh b(cid:240)i [152]

Z =

g2v2 η 4c2 W

m2 W c2 W

M 2

η(1 − 2s2 v2

ZZ (cid:48) =

W ) ,

(1.23)

W )2

.

M 2

χ +

Z (cid:48) =

g2 (cid:112)3 − 4s2 4c2 W W (cid:20) g2c2 4v2 W 4(3 − 4s2

W )

η(1 − 2s2 v2 c4 W

(cid:21)

Z (cid:48) n(cid:226)i tr¶n l(cid:160) ph(cid:242) hæp v(cid:238)i c(cid:230)ng thøc t(cid:247)(cid:236)ng øng trong

L(cid:247)u (cid:254) r‹ng c(cid:230)ng thøc M 2

[173].

B(cid:247)(cid:238)c ch†o h(cid:226)a cuŁi c(cid:242)ng ho(cid:160)n to(cid:160)n (cid:31)(cid:236)n gi£n, v(cid:238)i c¡c tr⁄ng th¡i ri¶ng (cid:31)(cid:247)æc

Z1µ = Zµ cos φ − Z(cid:48)

µ sin φ ,

x¡c (cid:31)(cid:224)nh l(cid:160) [152]

Z2µ = Zµ sin φ + Z(cid:48)

µ cos φ ,

(1.24)

26

.

tan 2φ =

v(cid:238)i g(cid:226)c trºn x¡c (cid:31)(cid:224)nh nh(cid:247) sau

M 2

2M 2 ZZ (cid:48) Z (cid:48) − M 2 Z

(1.25)

D„ d(cid:160)ng chøng minh r‹ng (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a n(cid:226)i tr¶n cıa φ ph(cid:242) hæp v(cid:238)i (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a

t(cid:247)(cid:236)ng øng trong t(cid:160)i li»u [174], vŁn cƒn thi‚t (cid:31)” kh£o s¡t tham sŁ ρ.

KhŁi l(cid:247)æng cıa c¡c boson chu'n trung hÆa v“t l(cid:254) (cid:31)(cid:247)æc x¡c (cid:31)(cid:224)nh nh(cid:247) sau [152]

=

M 2

,

Z (cid:48) − M 2

Z)2 + 4(M 2

Z (cid:48) + M 2

M 2 Z1

(cid:110)

=

M 2

.

2 (cid:111) ZZ (cid:48))2(cid:3) 1 2 (cid:111) ZZ (cid:48))2(cid:3) 1

Z (cid:48) − M 2

Z)2 + 4(M 2

Z (cid:48) + M 2

Z − (cid:2)(M 2 Z + (cid:2)(M 2

M 2 Z2

1 2 1 2

(cid:110) (1.26)

Khi l§y x§p x¿

M 4

ZZ (cid:48))2

1 − 2

,

+

∆ = M 4 Z (cid:48)

M 2 Z M 2 Z (cid:48)

(cid:18) (cid:19)

1 −

+

+ O

.

∆ (cid:39) M 2 Z (cid:48)

M 2 Z M 2 Z (cid:48)

Z + 4(M 2 M 4 Z (cid:48) 2(M 2 ZZ (cid:48))2 M 4 Z (cid:48)

(cid:20) (cid:19)(cid:21) (1.27) (cid:18) M 6 Z M 6 Z (cid:48)

th…

+ M 2

(cid:39) M 2

,

Z × O

Z −

M 2 Z1

(cid:19) (1.28)

+ M 2

(cid:39) M 2

(cid:39) M 2

Z × O

Z (cid:48) .

Z (cid:48) +

M 2 Z2

(M 2 ZZ (cid:48))2 M 2 Z (cid:48) (M 2 ZZ (cid:48))2 M 2 Z (cid:48)

(cid:19) (1.29) (cid:18) v4 η v4 χ (cid:18) v4 η v4 χ

Trong gi(cid:238)i h⁄n vχ (cid:29) vη, g(cid:226)c trºn Z − Z(cid:48) l(cid:160)

(1 − 2s2

W

.

tan φ (cid:39)

W )(cid:112)3 − 4s2 4c4 W

(cid:19) (1.30) (cid:18) v2 η v2 χ

Tr(cid:247)(cid:238)c khi chuy”n sang phƒn ti‚p theo, c(cid:244)ng xin nh›c l⁄i k‚t qu£ th(cid:247)(cid:237)ng d(cid:242)ng

e = gsW .

1.2.3 X¡c (cid:31)(cid:224)nh gi(cid:238)i h⁄n tham sŁ m(cid:230) h…nh v(cid:160) gi(cid:238)i h⁄n khŁi l(cid:247)æng

cıa c¡c boson chu'n d(cid:252)a v(cid:160)o tham sŁ ρ

(1.31)

S(cid:252) xu§t hi»n c¡c h⁄t ngo(cid:160)i M(cid:230) h…nh chu'n d¤n (cid:31)‚n ph£i t‰nh c¡c bŒ (cid:31)‰nh oblique

(oblique corrections) v(cid:238)i gi¡ tr(cid:224) cıa ch(cid:243)ng (cid:31)(cid:247)æc tr‰ch xu§t tł c¡c th(cid:252)c nghi»m

27

c(cid:226) (cid:31)º ch‰nh x¡c cao. H» qu£ l(cid:160), t‰nh (cid:31)(cid:243)ng (cid:31)›n cıa m(cid:230) h…nh m(cid:238)i ph£i th(cid:228)a (cid:31)i•u

ki»n l(cid:160) kh(cid:230)ng m¥u thu¤n v(cid:238)i c¡c k‚t qu£ th(cid:252)c nghi»m (cid:31)(cid:226). N¶n l(cid:247)u (cid:254) r‹ng mºt

trong c¡c (cid:31)⁄i l(cid:247)æng th(cid:252)c nghi»m quan tr(cid:229)ng trong M(cid:230) h…nh chu'n l(cid:160) tham sŁ ρ,

.

ρ =

(cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a nh(cid:247) sau

m2 W W M 2 c2 Z (cid:30)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh (cid:31)ang x†t, t‰nh bŒ (cid:31)‰nh oblique d¤n (cid:31)‚n d⁄ng sau (cid:31)¥y cıa

(1.32)

tham sŁ ρ [174]

√ 3

ρ − 1 (cid:39) tan2 φ

− 1

+

ln

+ + M 2

0 +

M 2 0 M 2 +

+M 2 2M 2 0 + − M 2 M 2 0

(cid:19) (cid:21) (cid:20) M 2

+

,

t2 W ln

2GF 16π2 ε2(M+, M0) 2

M 2 0 M 2 +

α(mZ) 4π s2 W

.

(cid:18)M 2 Z (cid:48) m2 Z (cid:20) (1.33) (cid:21) + O(ε3(M+, M0))

m2

(cid:240) (cid:31)¥y M0 = MX 0, M+ = MY + v(cid:160) ε(M, m) ≡ M 2−m2

− 1

(cid:19)

(M 2

2M 2

ρ − 1 (cid:39) tan2 φ √ 3

W )

W )

ln

2M 2

+

W −

Y + + m2

2GF 16π2

Y + + m2 M 2

Y + + m2 Y +(M 2 m2 W

Y +

(cid:21) K‚t hæp v(cid:238)i ph(cid:247)(cid:236)ng tr…nh (1.18), ta (cid:31)(cid:247)æc (cid:18) M 2 Z (cid:48) m2 Z (cid:20)

(M 2

W )

,

+

t2 W ln

Y + + m2 M 2

2(M 2

W )2

α(mZ) 4π s2 W

Y +

m4 W Y + + m2

(cid:21) (cid:20) (1.34)

v(cid:238)i α(mZ) = 1

128 [175]. W = 0.23122 [175] v(cid:160)

ρ = 1.00039 ± 0.00019 ,

Sß d(cid:246)ng s2

(1.35)

ch(cid:243)ng ta v‡ (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:231) th(cid:224) bi”u di„n ∆ρ l(cid:160) h(cid:160)m cıa vχ nh(cid:247) (cid:240) h…nh 1 (h…nh b¶n

tr¡i), d¤n (cid:31)‚n gi(cid:238)i h⁄n [152]

3.57 TeV ≤ vχ ≤ 6.09 TeV.

(1.36)

Thay (1.36) v(cid:160)o (1.29) v(cid:160) (cid:247)(cid:238)c l(cid:247)æng theo h…nh 1 (h…nh b¶n ph£i) ta thu (cid:31)(cid:247)æc

c¡c bi¶n cıa khŁi l(cid:247)æng Z2 nh(cid:247) sau [152]

1.42 TeV ≤ MZ2 ≤ 2.42 TeV .

(1.37)

28

Mºt (cid:31)i”m quan tr(cid:229)ng cƒn nh§n m⁄nh l(cid:160) sŁ h⁄ng thø hai trong (1.34) l(cid:160) nh(cid:228)

h(cid:236)n nhi•u so v(cid:238)i sŁ h⁄ng (cid:31)ƒu ti¶n. (cid:30)i•u n(cid:160)y d¤n (cid:31)‚n c¡c gi¡ tr(cid:224) bi¶n t‰nh (cid:240) b“c

c¥y kh¡c mºt ch(cid:243)t so v(cid:238)i gi¡ tr(cid:224) t‰nh theo bŒ (cid:31)‰nh oblique.

H…nh 1: H…nh tr¡i m(cid:230) t£ tham sŁ ρ l(cid:160) h(cid:160)m cıa vχ, c¡c (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng thflng ngang l(cid:160) c“n

M 2

Z2, c¡c (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng thflng ngang l(cid:160) c“n tr¶n v(cid:160) d(cid:247)(cid:238)i cıa vχ.

tr¶n v(cid:160) d(cid:247)(cid:238)i cıa ρ d(cid:252)a theo (1.35). H…nh ph£i th” hi»n mŁi li¶n h» giœa vχ v(cid:160)

Theo k‚t qu£ tł LHC cho th§y c“n d(cid:247)(cid:238)i cıa khŁi l(cid:247)æng boson Z2 trong c¡c

m(cid:230) h…nh 3-3-1 tł 2.5 (cid:31)‚n 3 TeV [176, 177]. Cho n¶n, thang vχ cıa c¡c m(cid:230) h…nh

Bd → K∗ (K) µ+µ− [173, 178(cid:21)181], c“n d(cid:247)(cid:238)i cıa khŁi l(cid:247)æng boson Z(cid:48) l(cid:160) tł 1 TeV

3-3-1 l(cid:160) kho£ng 6.1 TeV, trong khi dœ li»u tł qu¡ tr…nh r¢ Bs,d → µ+µ− v(cid:160)

(cid:31)‚n 3 TeV.

D(cid:252)a v(cid:160)o (1.17) v(cid:160) (1.36) khŁi l(cid:247)æng cıa boson chu'n bilepton b(cid:224) khŁng ch‚

trong kho£ng [152]

465 GeV ≤ MY ≤ 960 GeV .

(1.38)

mW = 80.379 GeV .

— (cid:31)¥y ta (cid:31)¢ d(cid:242)ng [175]

L(cid:247)u (cid:254) r‹ng kho£ng gi(cid:238)i h⁄n (cid:240) tr¶n l(cid:160) nghi¶m ng(cid:176)t h(cid:236)n gi¡ tr(cid:224) (cid:31)(cid:247)æc r(cid:243)t ra tł qu¡

MY ≥ 230 GeV .

tr…nh r¢ muon sai [182]

29

1.2.4 Ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn cho qu¡ tr…nh sinh boson chu'n

n(cid:176)ng Z2 (cid:240) LHC theo c(cid:236) ch‚ Drell-Yan

B¥y gi(cid:237) ch(cid:243)ng ta t‰nh ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh boson chu'n n(cid:176)ng Z2 (cid:240)

LHC theo c(cid:236) ch‚ Drell-Yan. Trong t‰nh to¡n n(cid:160)y ch(cid:243)ng t(cid:230)i x†t (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p chı

(cid:31)⁄o tł c¡c h(cid:160)m ph¥n bŁ parton cıa quark nh(cid:181) l(cid:160) up, down v(cid:160) strange, khi (cid:31)(cid:226)

S c(cid:226) d⁄ng [152]:

ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh Z2 do s(cid:252) hıy quark-ph£n quark (cid:240) qu¡ tr…nh va

(S) =

(cid:114)

m2

(cid:115)

(cid:115)

Z2 S

σ(DrellY an) pp→Z2   (cid:104)

(cid:114)

=

(g(cid:48)

ey, µ2

e−y, µ2

fp/u

m2

uL)2 + (g(cid:48)

uR)2(cid:105) (cid:90) − ln

  fp/u

  dy

m2 Z2 S

m2 Z2 S

ln

g2π 6c2 W S

Z2 S



(cid:114)

m2

(cid:115)

(cid:33)

(cid:32)(cid:114)

Z2 S

(cid:104)

(cid:114)

+

(g(cid:48)

ey, µ2

e−y, µ2

fp/d

m2

dL)2 + (g(cid:48)

dR)2(cid:105) (cid:90) − ln

  dy

fp/d

m2 Z(cid:48) S

m2 Z2 S

ln

Z2 S

(cid:114)

m2

(cid:115)

(cid:33)

(cid:32)(cid:114)

Z2 S

 

(cid:104)

(cid:114)

ey, µ2

e−y, µ2

+

(g(cid:48)

fp/s

fp/s

m2

dL)2 + (g(cid:48)

dR)2(cid:105) (cid:90) − ln

  dy

m2 Z(cid:48) S

m2 Z2 S

ln

Z2 S



ch⁄m proton-proton v(cid:238)i n«ng l(cid:247)æng khŁi t¥m

H…nh 2: H…nh tr¡i m(cid:230) t£ ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh Z2 theo c(cid:236) ch‚ Drell-Yan

S = 13 TeV l(cid:160) h(cid:160)m theo khŁi l(cid:247)æng Z2. H…nh ph£i th” hi»n ti‚t di»n

(cid:240) LHC v(cid:238)i

t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh Z2 theo c(cid:236) ch‚ Drell-Yan (cid:240) møc n«ng l(cid:247)æng d(cid:252) ki‚n (cid:31)(cid:247)æc

S = 28 TeV l(cid:160) h(cid:160)m theo khŁi l(cid:247)æng Z2.

n¥ng c§p t⁄i LHC

H…nh b¶n tr¡i cıa h…nh 2 di„n t£ ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh Z2 theo c(cid:236)

30

S = 13 TeV v(cid:160) l(cid:160) h(cid:160)m theo khŁi l(cid:247)æng MZ2, bi‚n (cid:31)Œi

ch‚ Drell-Yan (cid:240) LHC v(cid:238)i

trong kho£ng tł 4 TeV (cid:31)‚n 5 TeV. Ch(cid:243)ng t(cid:230)i x†t gi(cid:238)i h⁄n d(cid:247)(cid:238)i MZ2 l(cid:160) 4 TeV (cid:31)”

B [186]. Trong gi(cid:238)i h⁄n khŁi l(cid:247)æng Z2 nh(cid:247) tr¶n, ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh

Z2 n‹m trong kho£ng 85 fb (cid:31)‚n 10 fb.

th(cid:228)a m¢n gi(cid:238)i h⁄n d¤n tł dœ li»u th(cid:252)c nghi»m v• c¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c meson K, D v(cid:160)

Boson chu'n trung hÆa n(cid:176)ng Z2 sau khi sinh ra s‡ r¢ th(cid:160)nh c¡c c(cid:176)p h⁄t

m(cid:230) h…nh chu'n v(cid:238)i k¶nh r¢ chi‚m (cid:247)u th‚ l(cid:160) r¢ th(cid:160)nh c(cid:176)p quark-ph£n quark,

(cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)æc th£o lu“n chi ti‚t trong t(cid:160)i li»u [178, 200]. C¡c k¶nh r¢ Z2 th(cid:160)nh c(cid:176)p

h⁄t trong c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 (cid:31)(cid:247)æc ph¥n t‰ch s¥u trong t(cid:160)i li»u [200]. C(cid:246) th” l(cid:160),

10−2, cho th§y r‹ng ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh (cid:240) LHC cıa qu¡ tr…nh cºng √

S = 13 TeV c(cid:226) gi¡ tr(cid:224) v(cid:160)o b“c 1 fb v(cid:238)i

k¶nh r¢ Z2 th(cid:160)nh c(cid:176)p lepton trong c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 c(cid:226) t¿ l» r¢ nh¡nh (cid:240) b“c

MZ2 = 4 TeV. Gi¡ tr(cid:224) n(cid:160)y th§p h(cid:236)n gi¡ tr(cid:224) bi¶n d(cid:247)(cid:238)i t(cid:247)(cid:236)ng øng thu (cid:31)(cid:247)æc (cid:240) th(cid:252)c

h(cid:247)(cid:240)ng pp → Z2 → l+l− (cid:240) n«ng l(cid:247)æng

nghi»m LHC [192].

M(cid:176)t kh¡c, (cid:240) thang n«ng l(cid:247)æng n¥ng c§p (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)• xu§t t⁄i LHC v(cid:238)i n«ng l(cid:247)æng

khŁi t¥m 28 TeV, ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh Z2 theo c(cid:236) ch‚ Drell-Yan c(cid:226)

S = 28 TeV s‡ c(cid:226)

gi¡ tr(cid:224) t«ng l¶n (cid:31)¡ng k” tł 2.5 pb (cid:31)‚n 0.7 pb, nh(cid:247) m(cid:230) t£ (cid:240) h…nh 2. Theo (cid:31)(cid:226), b•

rºng r¢ (cid:240) LHC cıa qu¡ tr…nh cºng h(cid:247)(cid:240)ng pp → Z2 → l+l− (cid:240)

gi¡ tr(cid:224) b“c 10−2 pb (cid:31)Łi v(cid:238)i boson chu'n 4 TeV, t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i b“c cıa bi¶n d(cid:247)(cid:238)i

cıa gi¡ tr(cid:224) th(cid:252)c nghi»m (cid:240) LHC [192].

31

Ch(cid:247)(cid:236)ng 2

Th‚ Higgs v(cid:160) mºt sŁ v§n (cid:31)• hi»n t(cid:247)æng lu“n c(cid:226)

li¶n quan (cid:31)‚n Higgs trong M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236)

ch‚ CKS

2.1 Th‚ Higgs to(cid:160)n phƒn

G (cid:240) (1.2) (cid:31)(cid:247)æc x¡c (cid:31)(cid:224)nh b(cid:240)i [152]

4 (cid:88)

2 (cid:88)

VLN C = µ2

χχ†χ + µ2

ρρ†ρ + µ2

ηη†η +

i ϕ0∗ ϕ0

i + µ2

ξξ0∗ξ0

i φ− φ+

i +

µ2 ϕi

µ2 φ+ i

i=1

i=1

+ χ†χ(λ13χ†χ + λ18ρ†ρ + λ5η†η) + ρ†ρ(λ14ρ†ρ + λ6η†η) + λ17(η†η)2

+ λ7(χ†ρ)(ρ†χ) + λ8(χ†η)(η†χ) + λ9(ρ†η)(η†ρ)

Th‚ Higgs t¡i chu'n h(cid:226)a (cid:31)(cid:247)æc s‡ chøa ba phƒn: phƒn (cid:31)ƒu l(cid:160) b§t bi‚n d(cid:247)(cid:238)i nh(cid:226)m

2 (cid:88)

+ χ†χ

i ϕ0∗

i + λχξξ0∗ξ0

i φ−

i +

λχφ i φ+

λχϕ i ϕ0

i=1

(cid:32) 4 (cid:33) (cid:88)

i=1 2 (cid:88)

+ ρ†ρ

i + λρξξ0∗ξ0

i ϕ0∗

i φ−

i +

λρφ i φ+

λρϕ i ϕ0

(cid:33) (cid:32) 4 (cid:88)

i=1 (cid:32) 4

i=1 2 (cid:88)

+ η†η

i ϕ0∗

i + ληξξ0∗ξ0

i φ−

i +

ληφ i φ+

ληϕ i ϕ0

i=1

i=1

(cid:33) (cid:88)

4 (cid:88)

2 (cid:88)

+

j ϕ0∗

j + λφξ

i φ− φ+ i

j φ−

j +

λφφ ij φ+

λφϕ ij ϕ0

i ξ0∗ξ0

i=1

j=1

j=1 (cid:32) 2

(cid:33) (cid:32) 4 (cid:88)

2 (cid:88)

+

+ λξ(ξ0∗ξ0)2 + ... (xem trang sau)

i ϕ0∗ ϕ0 i

j ϕ0∗

j + λϕξ

λϕϕ ij ϕ0

i ξ0∗ξ0

i=1

j=1

(cid:33) (cid:88)

32

+

+ λ11

(cid:110) (cid:1)2 (cid:1)2 (cid:1)2 (cid:1)2 (cid:0)φ− 4 (cid:1)2 (cid:0)φ− 4 (cid:0)φ+ 2 (cid:1)2 (cid:0)φ− 3

+ w1

1 + w6φ+

λ10 (cid:0)ϕ0 2

+ λ12 (cid:0)ϕ0 2

1 + w2χ†ρφ− ϕ0

1 + w5φ+ ϕ0∗ (cid:1) + λ3η†ρφ−

1 + λ2ϕ0∗

3 φ− 4 ϕ0∗ 1 2ξ0

3 φ− 4 ϕ0 3 ξ0 + λ4φ+

1 φ−

2 ϕ0

3 + w3η†χξ0 + w4 (cid:0)λ15ϕ0 1 ) + χ†ρφ− 4 (cid:1)2 (cid:1) (cid:0)ϕ0 2

1 + λ16ϕ0∗ 1 (cid:1)3 (cid:0)ϕ0 1

ϕ0∗ 1

3 φ− 4

3 φ+

4 + λ20φ+

+ χρη(λ1ϕ0 + (cid:0)λ19φ− (cid:32)

+ λ21 4 (cid:88)

+

λ22χ†χ + λ23ρ†ρ + λ24η†η +

λ61iφ+

i φ− i

i=1

(cid:0)φ+ 3 (cid:1)2 (cid:0)φ+ 2 (cid:1)2

2 (cid:88)

(ϕ0

+

(cid:41) (cid:33)

λ62iϕ0

1)2 + h.c.

i ϕ0∗

i + λ25ξ0∗ξ0

i=1

VLN V = µ2 χη

(2.1)

+ λ29 (cid:40)

(cid:2)(η†ρ)(ρ†χ) + (χ†ρ)(ρ†η)(cid:3)

2 (cid:88)

4 (cid:88)

+

ξ0

w7χ†χ + w8ρ†ρ + w9η†η +

w2iφ+

w3iϕ0

i ϕ0∗

i + w10ξ0∗ξ0

Phƒn thø hai l(cid:160) phƒn vi ph⁄m sŁ lepton (nh(cid:226)m con U (1)Lg b(cid:224) vi ph⁄m) [152]: (cid:0)χ†η + η†χ(cid:1) + (cid:2)λ26(χ†χ) + λ27(ρ†ρ) + λ28(η†η)(cid:3) (χ†η + η†χ) (cid:2)(χ†η)2 + (η†χ)2(cid:3) + λ30 (cid:32) (cid:33)

i=1 (cid:1)2

+ ξ0 (cid:104)

i φ− i + (cid:0)ξ0(cid:1)2(cid:105)

+ w13

+ w14

i=1 + w15η†ρφ−

1 ϕ0 2

2 φ+

3 + w16φ−

w11χ†η + w12 (cid:34)

4 (cid:88)

2 (cid:88)

+ (cid:0)ξ0(cid:1)2

λ31χ†χ + λ32ρ†ρ + λ33η†η +

λ63iφ+

λ64iϕ0

i ϕ0∗

i + λ34ξ0∗ξ0

i φ−

i +

i=1

i=1

(cid:1)2 (cid:0)ϕ0 1 (cid:0)ϕ0∗ 1

+ λ35

+ λ36

(cid:1)2 (cid:1)2(cid:105) (cid:0)ϕ0∗ 1

2 (cid:88)

+ χ†η

+ λ39

λ65iφ+

λ66iϕ0

i ϕ0∗

i + λ37ξ0∗ξ0 +λ38

i=1

i φ− i + (cid:0)ξ0∗(cid:1)2(cid:105)

+ λ41

1 + λ43φ−

3

i=1 (cid:0)ξ0(cid:1)2 + λ40 + η†ρ (cid:0)λ42φ− (cid:1)2

+ λ47

1 + λ44φ− (cid:0)λ48ϕ0

1ϕ0∗

3 ξ0∗(cid:1) + ρ†χφ+ 1 ϕ0∗ 2 + λ49ϕ0∗

(cid:0)ϕ0 1 (cid:34) 4 (cid:88) (cid:1)2 (cid:1)2 (cid:0)ϕ0 1 (cid:0)ϕ0∗ 1

1 ξ0 + λ54ϕ0∗

1ξ0∗ + λ53ϕ0∗

3 φ− 4

(cid:0)λ45ξ0 + λ46ξ0∗(cid:1) 2ξ0∗(cid:1) (cid:0)φ+ 1

4 ϕ0 4 ϕ0∗ φ− 3 φ− 4 + φ+ 1 φ− 2 (cid:0)λ51ϕ0 1ξ0 + λ52ϕ0 (cid:1)2 (cid:0)λ55ϕ0

1ξ0∗ + λ57ϕ0∗

1ξ0 + λ56ϕ0

+ φ+ + (cid:0)ϕ0 2

1 ξ0 + λ58ϕ0∗

2 + λ50ϕ0 1 ξ0∗(cid:1) (cid:111) 1 ξ0∗(cid:1) + h.c.

(2.2)

Phƒn cuŁi c(cid:242)ng l(cid:160) phƒn ph¡ v(cid:239) (cid:31)Łi xøng m•m Z4 × Z2 nh(cid:247) sau [152]

+ µ2

1ϕ0

1ϕ0

2 + µ2

2ϕ0

1ϕ0∗

2 + µ2 3

4φ+

5φ+

6φ+

gsof t = µ2 Lscalars

2 φ−

3 + µ2

2 φ−

4 + µ2

3 φ−

4 + h.c

(cid:1)2 (cid:0)ϕ0 2

(2.3)

33

.

Th‚ Higgs to(cid:160)n phƒn l(cid:160) tŒng cıa ba phƒn n(cid:226)i tr¶n

V = VLN C + VLN V + Lscalars

sof t

(2.4)

C¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c cƒn (cid:31)” sinh khŁi l(cid:247)æng c¡c lepton mang (cid:31)i»n v(cid:160) c¡c quark x¡c

(cid:31)(cid:224)nh nh(cid:247) sau [170]

LHiggsqcl = λ1χρηϕ0

2ξ0+w1

1+w2χ†ρφ− ϕ0

1+λ3η†ρφ−

3 +h.c . (2.5)

2 ϕ0

1 φ−

3 ξ0+λ4φ+

(cid:1)2 (cid:0)ϕ0 2

(cid:30)” sinh khŁi l(cid:247)æng neutrino, ngo(cid:160)i sŁ h⁄ng (cid:31)ƒu ti¶n (cid:240) (2.5), cÆn c(cid:226) phƒn th¶m

LHiggsneutrino = λ13(χ†χ)2 + λ5(χ†χ)(η†η) + (cid:2)λ27(ρ†ρ)(χ†η + η†χ) + µ2

3φ−

4 φ+

3 + h.c(cid:3) . (2.6)

l(cid:160) [170]

Cƒn l(cid:247)u (cid:254) l(cid:160) (cid:31)” sinh khŁi l(cid:247)æng c¡c lepton mang (cid:31)i»n v(cid:160) c¡c quark, ch¿ cƒn

c¡c sŁ h⁄ng trong phƒn b£o to(cid:160)n VLN C l(cid:160) (cid:31)ı, trong khi (cid:31)” sinh khŁi l(cid:247)æng c¡c

neutrino nh(cid:181) (cid:31)¢ bi‚t, cƒn ph£i c(cid:226) phƒn t(cid:247)(cid:236)ng t¡c v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng vi ph⁄m sŁ lepton

VLN V c(cid:244)ng nh(cid:247) phƒn ph¡ v(cid:239) (cid:31)Łi xøng m•m Lscalars

sof t

(sŁ h⁄ng cuŁi trong (2.6))

2.2 Th‚ Higgs b£o to(cid:160)n sŁ lepton

cıa th‚ Higgs.

B¥y gi(cid:237) ta x†t phƒn b£o to(cid:160)n sŁ lepton cıa th‚ Higgs. Khai tri”n th‚ Higgs v(cid:160)

vηvξw3 = 0 ,

vχv2

λχξvχv2

1 √ 2 χvχ + v3 µ2

χλ13 +

ηλ5 +

ξ = 0 ,

¡p d(cid:246)ng (cid:31)i•u ki»n c(cid:252)c ti”u, ta thu (cid:31)(cid:247)æc c¡c (cid:31)i•u ki»n r(cid:160)ng buºc nh(cid:247) sau [152]

ξ = 0 ,

1 2 1 ληξvηv2 2

ληξv2

λχξv2

ηvξ + λξv3

χvξ +

ξ = 0 .

µ2 ξvξ +

1 2 1 v2 χvηλ5 + 2 1 2

ηvη + v3 µ2 ηλ17 + 1 2

(2.7)

34

w3 = 0 ,

−µ2

χ = v2

χλ13 +

v2 ηλ5 +

λχξv2 ξ ,

−µ2

Vi‚t d⁄ng (cid:31)(cid:236)n gi£n l(cid:160)

ληξv2 ξ ,

1 2 1 2

−µ2

λχξv2

ληξv2

χ +

ξ =

1 2 1 2 η + λξv2 ξ .

η = v2 ηλ17 + 1 2

v2 χλ5 + 1 2

(2.8)

(cid:129)p d(cid:246)ng c¡c (cid:31)i•u ki»n r(cid:160)ng buºc (cid:240) (2.8), phƒn v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng mang (cid:31)i»n s‡ c(cid:226) hai

2 l(cid:160) c¡c Goldstone bosons (cid:31)(cid:247)æc «n b(cid:240)i c¡c 2 v(cid:160) φ+ 4

1 , φ+

tr(cid:247)(cid:237)ng kh(cid:230)ng khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) η+ 2 v(cid:160) χ+ boson chu'n t(cid:247)(cid:236)ng øng l(cid:160) W + v(cid:160) Y +. C¡c tr(cid:247)(cid:237)ng c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) φ+

v(cid:238)i c¡c b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng t(cid:247)(cid:236)ng øng l(cid:160) [152]

+

,

χλχφ v2

ηληφ

ξ λφξ

1 + v2

1 + v2

1

m2 φ+ 1

= µ2 φ+ 1

(cid:104) (cid:105)

,

+

χλχφ v2

ηληφ

ξ λφξ

2 + v2

2 + v2

2

m2 φ+ 2

= µ2 φ+ 2

(cid:104) (cid:105) (2.9)

.

+

χλχφ v2

ηληφ

ξ λφξ

4 + v2

4 + v2

4

m2 φ+ 4

= µ2 φ+ 4

1 2 1 2 1 2

(cid:104) (cid:105)

3 ) ta c(cid:226) ma tr“n khŁi l(cid:247)æng d⁄ng trºn [152]

1 , ρ+

3 , φ+

Ngo(cid:160)i ra, trong c(cid:236) s(cid:240) (ρ+

0

A + 1

η (λ6+λ9)

 

M 2

, (2.10)

2v2 0

vχw2

charged =

ηλ6

χλ7 + v2

A + 1 2

1 2 vηvξλ3 1√ 2

vχw2

+ B3

1 2vηvξλ3

1√ 2

µ2 φ+ 3

(cid:1) (cid:0)v2        

(cid:240) (cid:31)¥y ta (cid:31)¢ d(cid:242)ng c¡c k(cid:254) hi»u sau

χλ18 + λρξv2 ξ

(cid:2)v2 (cid:3) ,

,

i = 1, 2, 3, 4 .

Bi ≡

1 2 χλχφ v2

ηληφ

ξ λφξ

i + v2

i + v2

i

A ≡ µ2 ρ + (cid:16) 1 2

(cid:17) (2.11)

1 l(cid:160) tr(cid:247)(cid:237)ng v“t l(cid:254) v(cid:238)i khŁi

Tł (2.10) cho th§y r‹ng trong gi(cid:238)i h⁄n vη (cid:28) vξ, ρ+

= A +

l(cid:247)æng [152]

v2 η (λ6 + λ9) ,

m2 ρ+ 1

1 2

(2.12)

35

3 trºn nhau.

3 v(cid:160) φ+

v(cid:160) hai tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng bilepton c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng ρ+

B¥y gi(cid:237) ta chuy”n sang x†t phƒn Higgs CP-l· (CP-odd Higgs). C(cid:226) ba tr(cid:247)(cid:237)ng

, Iη0

1

3

m2

+ B(cid:48)

kh(cid:230)ng khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) Iχ0 v(cid:160) Iξ0. Tr(cid:247)(cid:237)ng Iϕ2 c(cid:226) b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) [152]

2 ,

= µ2 ϕ2

Iϕ2

(2.13)

v(cid:238)i

B(cid:48)

n + v2

n + v2

ηληϕ

χλχϕ

n ≡

ξ λϕξ n

1 2

(cid:1) , n = 1, 2 . (cid:0)v2 (2.14)

), ma tr“n khŁi l(cid:247)æng l(cid:160)

Trong phƒn Higgs CP-l· n(cid:160)y cÆn c(cid:226) hai ma tr“n khŁi l(cid:247)æng nh(cid:247) d(cid:247)(cid:238)i (cid:31)¥y [152]:

, Iη0

3

1

1. Trong c(cid:236) s(cid:240) (Iχ0

−vχvη

v2 η

m2

 

CP odd1 =

λ8 2

−vχvη

v2 χ

(2.15)  . 

,

+ sin θaIη0

G1 = cos θaIχ0

3

1

,

Ma tr“n (cid:240) (2.15) cho ta hai tr⁄ng th¡i v“t l(cid:254)

+ cos θaIη0

A1 = − sin θaIχ0

3

1

(2.16)

.

v(cid:238)i

tan θa =

vη vχ

(2.17)

.

=

Tr(cid:247)(cid:237)ng G1 kh(cid:230)ng khŁi l(cid:247)æng trong khi tr(cid:247)(cid:237)ng A1 c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng nh(cid:247) sau

m2 A1

λ8v2 χ 2 cos2 θa

(2.18)

2. Trong c(cid:236) s(cid:240) (Iϕ1 , Iρ) ma tr“n khŁi l(cid:247)æng l(cid:160)

+ B(cid:48)

1 − C 1

µ2 ϕ1

m2

 

CP odd2 =

2vχvη(λ1 − λ2) A + λ6

1 2vχvη(λ1 − λ2)

2 v2 η

(2.19)   ,

C ≡ v2

(cid:240) (cid:31)¥y ta d(cid:242)ng k(cid:254) hi»u

χλ22 + v2

ηλ24 + v2

ξ λ25

(2.20)

36

C¡c tr⁄ng th¡i v“t l(cid:254) cıa ma tr“n (2.19) l(cid:160)

A2

cos θρ

sin θρ

Iϕ1

     

A3

− sin θρ

cos θρ

(2.21)   =     ,

vχvη(λ1 − λ2)

v(cid:238)i g(cid:226)c trºn cho b(cid:240)i

tan 2θρ =

− C + B(cid:48)

1 − A − λ6

2 v2 η

(2.22) (cid:1) . (cid:0)µ2 ϕ1

v(cid:160) c¡c b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng cıa ch(cid:243)ng nh(cid:247) sau

,

=

A + D1 −

6 + v2

(A − D1)2 + v2 η

ηλ2

m2 A2

1 2

(cid:27) (cid:26) (cid:113) (cid:2)2(A − D1)λ6 + v2

χ(λ13 − λ14)2(cid:3) (cid:27)

=

,

A + D1 +

(A − D1)2 + v2 η

6 + v2

χ(λ13 − λ14)2(cid:3)

ηλ2

m2 A3

1 2

(cid:26) (cid:113) (cid:2)2(A − D1)λ6 + v2

(2.23)

+ B(cid:48)

trong (cid:31)(cid:226)

v2 ηλ6 .

1 − C +

D1 = µ2 ϕ1

1 2

(2.24)

(cid:30)‚n (cid:31)¥y ta s‡ x†t phƒn Higgs CP-chfin (CP-even Higgs). C(cid:226) mºt tr(cid:247)(cid:237)ng Rϕ2

= m2

m2

= µ2 ϕ2

Iϕ2

Rϕ2

c(cid:226) b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) [152]

+

.

χλχϕ v2

ηληϕ

ξ λϕξ

2 + v2

2 + v2

2

= µ2 ϕ2

+ B(cid:48) 2 (cid:16) 1 2

(cid:17) (2.25)

2 l(cid:160) øng vi¶n v“t

Nh(cid:247) (cid:31)¢ (cid:31)• c“p trong t(cid:160)i li»u [170], tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng nh(cid:181) nh§t ϕ0

ch§t tŁi kh£ d(cid:190). Do (cid:31)(cid:226) tł (2.25) ta c(cid:226) (cid:31)i•u ki»n sau

.

= −

χλχϕ v2

ξ λϕξ

2 + v2

2

µ2 ϕ2

1 2

(cid:16) (cid:17) (2.26)

2 c(cid:226) b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng

Nh(cid:247) v“y, m(cid:230) h…nh cıa ta chøa v“t ch§t tŁi l(cid:160) v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng phøc ϕ0

m2

= m2

=

khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) [152]

ηληϕ v2 2 .

Rϕ2

Iϕ2

1 2

(2.27)

Trong phƒn Higgs CP-chfin n(cid:160)y cÆn c(cid:226) th¶m ba ma tr“n khŁi l(cid:247)æng nh(cid:247)

sau [152]:

37

) l(cid:160)

1

3

, Rη0 

1. Ma tr“n khŁi l(cid:247)æng trong c(cid:236) s(cid:240) (Rχ0

vχvη

v2 η

m2

CP even1 =

λ8 2

vχvη

v2 χ

(2.28)   .

Ma tr“n n(cid:226)i tr¶n t(cid:247)(cid:236)ng t(cid:252) ma tr“n (cid:240) (2.15) ch¿ kh¡c l(cid:160) g(cid:226)c trºn c(cid:226) d§u

,

+ sin θaRη0

RG1 = cos θaRχ0

3

1

,

ng(cid:247)æc l⁄i, cho hai tr⁄ng th¡i v“t l(cid:254) l(cid:160)

H1 = − sin θaRχ0

+ cos θaRη0

1

3

(2.29)

=

.

(cid:240) (cid:31)¥y RG1 l(cid:160) kh(cid:230)ng khŁi l(cid:247)æng trong khi tr(cid:247)(cid:237)ng H2 c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng nh(cid:247) sau

m2 H1

= m2 A1

λ8v2 χ 2 cos2 θa

(2.30)

2. Ma tr“n khŁi l(cid:247)æng trong c(cid:236) s(cid:240) (Rρ , Rϕ1) l(cid:160)

A + λ6

− 1

m2

 

CP even2 =

− 1

2 v2 η 2vχvη(λ1 + λ2)

2vχvη(λ1 + λ2) + C + B(cid:48) µ2 ϕ1 1

(2.31)  . 

H2

cos θr

sin θr

 C¡c tr⁄ng th¡i v“t l(cid:254) øng v(cid:238)i ma tr“n (2.31) l(cid:160)     

H3

− sin θr

cos θr

Rϕ1

(2.32)  ,   =   

vχvη(λ1 + λ2)

v(cid:238)i g(cid:226)c trºn cho b(cid:240)i

tan 2θr =

+ C + B(cid:48)

1 − A − λ6

2 v2 η

(2.33) (cid:1) . (cid:0)µ2 ϕ1

v(cid:160) c¡c b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng (cid:31)(cid:247)æc x¡c (cid:31)(cid:224)nh b(cid:240)i

,

=

A + D2 −

ηλ2

(A − D2)2 + v2 η

6 + v2

m2 H2

1 2

(cid:26) (cid:113) (cid:2)2(A − D2)λ6 + v2

,

=

A + D2 +

χ(λ13 + λ14)2(cid:3)

ηλ2

6 + v2

(A − D2)2 + v2 η

m2 H3

1 2

(cid:27) χ(λ13 + λ14)2(cid:3) (cid:27) (cid:26) (cid:113) (cid:2)2(A − D2)λ6 + v2

(2.34)

+ B(cid:48)

v(cid:238)i

1 + C +

v2 ηλ6 .

D2 = µ2 ϕ1

1 2

(2.35)

38

, Rη0

, Rξ0) l(cid:160)

1

3

3. Ma tr“n khŁi l(cid:247)æng trong c(cid:236) s(cid:240) (Rχ0

2v2

vχvηλ5 λχξvχvξ

χλ13

.

m2

 

2v2

CP even3 =

vχvηλ5

λχξvχvξ ληξvηvξ

ηλ17 ληξvηvξ 2λξv2 ξ

(2.36)        

B¥y gi(cid:237) ta h¢y t(cid:226)m t›t nºi dung Higgs, nh(cid:247) sau [152]:

1. Trong phƒn v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng mang (cid:31)i»n c(cid:226) hai Goldstone bosons η− v(cid:160) χ− (cid:31)(cid:247)æc «n

3 v(cid:160) ρ+

4 . C¡c tr(cid:247)(cid:237)ng cÆn l⁄i ρ+

2 v(cid:160) φ+

1 , φ+

3 th… trºn nhau.

1 , φ+

b(cid:240)i c¡c boson chu'n W − v(cid:160) Y −. Ba boson Higgs mang (cid:31)i»n c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) φ+

2. Phƒn Higgs CP-l·: c(cid:226) mºt v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng Majoron Iξ0 kh(cid:230)ng khŁi l(cid:247)æng (cid:31)(cid:247)æc k(cid:254)

hi»u l(cid:160) GM . May m›n l(cid:160), tr(cid:247)(cid:237)ng n(cid:160)y c(cid:226) d⁄ng (cid:31)(cid:236)n tuy‚n chu'n n¶n kh(cid:230)ng

m¥u thu¤n v• m(cid:176)t hi»n t(cid:247)æng lu“n. Hai tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng kh(cid:230)ng mang (cid:31)i»n

3

1

Iη0 v(cid:160) Z(cid:48). CÆn c(cid:226) mºt tr⁄ng th¡i kh(cid:230)ng khŁi l(cid:247)æng kh¡c l(cid:160) G1 v(cid:238)i vai trÆ s‡

l(cid:160) c¡c Goldstone bosons t(cid:247)(cid:236)ng øng d(cid:160)nh cho c¡c boson chu'n Z v(cid:160) Iχ0

(cid:31)(cid:247)æc b(cid:160)n (cid:240) phƒn sau. — (cid:31)¥y ch(cid:243)ng ta (cid:31)• c“p r‹ng trong gi(cid:238)i h⁄n vη (cid:28) vχ,

. C¡c tr(cid:247)(cid:237)ng Higgs CP-l· c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) Iϕ2 v(cid:160) A1, hai

1

tr(cid:247)(cid:237)ng n(cid:160)y l(cid:160) Iχ0

tr(cid:247)(cid:237)ng cÆn l⁄i Iϕ1 , Iρ trºn nhau.

. S(cid:252) k‚t hæp G1 v(cid:160) RG1 l(cid:160) Goldstone boson

1

3. Phƒn Higgs CP-chfin: C(cid:226) mºt tr(cid:247)(cid:237)ng RG1 kh(cid:230)ng khŁi l(cid:247)æng, v(cid:160) trong gi(cid:238)i

h⁄n vη (cid:28) vχ, n(cid:226) tr(cid:240) th(cid:160)nh Rχ0 d(cid:160)nh cho boson chu'n trung hÆa bilepton X 0. Do (cid:31)(cid:226)

GX 0 =

(RG1 − iG1) .

1 √ 2

(2.37)

3

1

, Rη0 C¡c tr(cid:247)(cid:237)ng c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) Rϕ2, H1, H2 , Rχ0 , Rξ0 v(cid:160) boson Higgs

nh(cid:247) m(cid:230) h…nh chu'n (SM-like Higgs boson) h. Ch(cid:243) (cid:254) r‹ng trong t‰nh to¡n

ch(cid:243)ng ta (cid:31)¢ b(cid:228) qua s(cid:252) suy bi‚n do (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p tł c¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng ph¡

m2

= m2

+ B(cid:48)

2 ,

Rϕ2

Iϕ2

.

=

v(cid:239) (cid:31)Łi xøng Z2 × Z4

m2 H1

= m2 A1

= µ2 ϕ2 λ8v2 χ 2 cos2 θa

(2.38)

39

2 c(cid:226) b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng l(cid:160)

+ B(cid:48)

V… th‚ tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng phøc ϕ0

2 .

m2 ϕ2

= µ2 ϕ2

(2.39)

K‚t qu£ n(cid:160)y ph(cid:242) hæp v(cid:238)i ti¶n (cid:31)o¡n trong t(cid:160)i li»u [170]. (cid:30)” l(cid:160) mºt øng vi¶n

v“t ch§t tŁi, sŁ h⁄ng (cid:31)ƒu ti¶n (cid:240) (2.39) (cid:31)(cid:247)æc y¶u cƒu ph£i tri»t ti¶u c¡c sŁ

ϕ0

2 n(cid:226)i tr¶n c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng l(cid:160)

=

= m2

m2

h⁄ng c(cid:226) trung b…nh ch¥n kh(cid:230)ng nh(cid:247) vχ v(cid:160) vξ. L(cid:243)c (cid:31)(cid:226) øng vi¶n v“t ch§t tŁi

ηληϕ v2 2

Iϕ2

Rϕ2

1 2

(2.40)

D(cid:252)a theo [175], c¡c øng vi¶n WIMP c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng kho£ng 10GeV, do (cid:31)(cid:226)

ληϕ 2 ≈ 0.04

(2.41)

Nh…n v(cid:160)o c¡c ph(cid:247)(cid:236)ng tr…nh (2.16), (2.29) v(cid:160) (2.38) ch(cid:243)ng ta th§y r‹ng c(cid:226)

ω =

mºt v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng phøc m(cid:238)i

(H1 − iA1) ,

1 √ 2

(2.42)

.

m2

v(cid:238)i khŁi l(cid:247)æng l(cid:160)

ω =

λ8v2 χ 2 cos2 θa

(2.43)

(cid:30)‚n (cid:31)¥y, ta l(cid:247)u (cid:254) r‹ng mºt phƒn nºi dung Higgs c(cid:226) th” vi‚t l⁄i l(cid:160)

GX 0

ρ+ 1

, ρ =

,

χ (cid:39)

(Rρ − iIρ)

GY −

1√ 2

   

(vχ + Rχ0

ρ+ 3

3

1√ 2

               

− iGZ (cid:48)) 

(vη + h − iGZ)

1√ 2

η (cid:39)

,

GW −

ω

ϕ0

2 =

(Rϕ2 − iIϕ2) ∼ (1, 1, 0, i, 1, 0) ∼ DM,

ξ0 =

       

(vξ + Rξ0 − iGM ) ∼ (1, 1, 0) .

1 √ 2 1 √ 2

(2.44)

40

2.3 C¡c tr(cid:247)(cid:237)ng hæp gi£n l(cid:247)æc

2.3.1 Phƒn Higgs CP-l·

Nh…n v(cid:160)o th‚ Higgs (2.1), ch(cid:243)ng t(cid:230)i gi(cid:238)i h⁄n c¡c tham sŁ ch(cid:247)a bi‚t mºt c¡ch

hæp l(cid:254) b‹ng c¡c li¶n h» c(cid:246) th” sau [152]

λ1 = λ2 , λ15 = λ16 , λ19 = λ20 , w1 = w4 .

(2.45)

, Iη0

1

3

Iϕ2 c(cid:226) b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng l(cid:160)

Phƒn Higgs CP-l· chøa ba tr(cid:247)(cid:237)ng kh(cid:230)ng khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) Iχ0 v(cid:160) Iξ0. Tr(cid:247)(cid:237)ng

+

m2

.

χ(λχϕ v2

2 + λϕξ

2 ) + v2

ηληϕ 2

= µ2 ϕ2

Iϕ2

1 2

) mºt Goldstone boson G1 v(cid:160) mºt tr(cid:247)(cid:237)ng A1 c(cid:226)

, Iη0

(cid:104) (cid:105) (2.46)

3

1

M(cid:176)t kh¡c, trong c(cid:236) s(cid:240) (Iχ0

,

=

khŁi l(cid:247)æng

m2 A1

λ8v2 χ 2 cos2 θa

(2.47)

.

tan θa =

vη vχ

v(cid:238)i

Sß d(cid:246)ng k‚t qu£ (2.45), ma tr“n khŁi l(cid:247)æng trong (2.19) (cid:31)Łi v(cid:238)i c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng Iϕ1

0

− C + B(cid:48) 1

µ2 ϕ1

m2

 v(cid:160) Iρ tr(cid:240) th(cid:160)nh d⁄ng ch†o [152] 

CP odd2 =

0

A + λ6

2 v2 η

(2.48)  . 

Do (cid:31)(cid:226), theo (cid:31)i•u ki»n tr¶n Iϕ1 v(cid:160) Iρ l(cid:160) c¡c tr⁄ng th¡i v“t l(cid:254) v(cid:238)i khŁi l(cid:247)æng

m2

= µ2 ϕ1

Iϕ1

(cid:247)(cid:236)ng øng nh(cid:247) sau

+

+

(ληφ

1 − λ24) ,

= µ2 ϕ1

(cid:104) (2.49)

= A +

v2 η 2 χ + λ6v2 η

− C + B(cid:48) 1 v2 χ 2 η = µ2 v2

ρ +

m2 Iρ

λ6 2

(cid:3) . (2.50) (cid:105) 1 + λφξ λχφ 1 − 2(λ22 + λ25) 1 (cid:2)(λ18 + λρξ)v2 2

T(cid:226)m l⁄i, v(cid:238)i (cid:31)i•u ki»n (2.45), phƒn Higgs CP-l· bao g(cid:231)m bŁn tr(cid:247)(cid:237)ng kh(cid:230)ng

, Iη, GM , G1 v(cid:160) bŁn tr(cid:247)(cid:237)ng c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) A1, A2, A3 v(cid:160) Iϕ2.

3

c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) Iχ0

((cid:240) (cid:31)¥y ta (cid:31)(cid:176)t l⁄i t¶n Iρ = A2 v(cid:160) Iϕ1 = A3), nh(cid:247) (cid:31)(cid:247)æc t(cid:226)m t›t trong b£ng 3.

41

B£ng 3: B…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng cıa c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng Higgs CP-l· d(cid:247)(cid:238)i (cid:31)i•u ki»n

Tr(cid:247)(cid:237)ng

= A1

Iρ = A2

= A3

= GZ (cid:48)

= GZ

= G1 ∈ GX 0

Iχ0

Iχ0

Iη0

Iη0

Iϕ0

Iϕ0

1

3

1

3

1

2

0

0

0

= DM Iξ0 = GM m2

0

B.P.K.L

m2 A1

m2 A2

m2 A3

Iϕ0 2

2.3.2 Phƒn Higgs CP-chfin v(cid:160) Higgs nh(cid:247) m(cid:230) h…nh chu'n

(2.45) v(cid:160) vχ(cid:29)vη.

Theo bi”u thøc (2.25), tr(cid:247)(cid:237)ng Rϕ2 v(cid:160) Iϕ2 c(cid:226) c(cid:242)ng khŁi l(cid:247)æng:

+

= m2

m2

.

χ(λχϕ v2

2 + λϕξ

2 ) + v2

ηληϕ 2

= µ2 ϕ2

Iϕ2

Rϕ2

1 2

(cid:105) (cid:104) (2.51)

2 l(cid:160) øng

Nh(cid:247) (cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)• c“p trong t(cid:160)i li»u [170], tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng nh(cid:181) nh§t ϕ0

vi¶n v“t ch§t tŁi kh£ d(cid:190). V… th‚ tł (2.25) ch(cid:243)ng t(cid:230)i (cid:31)• xu§t c¡c (cid:31)i•u ki»n ph(cid:242)

,

= −

χλχϕ v2

ξ λϕξ

2

2 + v2

µ2 ϕ2

1 2

hæp sau [152] (cid:17) (cid:16) (2.52)

2 v(cid:238)i khŁi l(cid:247)æng

m2

= m2

=

v(cid:160) do (cid:31)(cid:226), m(cid:230) h…nh (cid:31)ang x†t chøa v“t ch§t tŁi v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng phøc ϕ0

ηληϕ v2 2 .

Rϕ2

Iϕ2

1 2

(2.53)

), ta c(cid:226) mºt tr(cid:247)(cid:237)ng kh(cid:230)ng khŁi l(cid:247)æng RG1 v(cid:160) mºt

, Rη0

Mºt sŁ th(cid:160)nh phƒn kh¡c cıa phƒn Higgs CP-chfin bao g(cid:231)m nh(cid:247) sau:

3

1

- Trong c(cid:236) s(cid:240) (Rχ0

tr(cid:247)(cid:237)ng c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng H1 c(cid:242)ng khŁi l(cid:247)æng v(cid:238)i tr(cid:247)(cid:237)ng A1 v(cid:238)i c(cid:242)ng g(cid:226)c trºn.

m2 

(cid:3)

−vχvηλ1

χ + λ6v2 η

CP even2 = ρ + 1 µ2 2

  .

(cid:104)

(cid:105)

η

+ v2

+ v2

(cid:2)(λ18 + λρξ)v2 −vχvηλ1

1 + λφξ λχφ

1 + 2(λ22 + λ25)

1 + λ24)

χ 2

2 (ληφ

µ2 ϕ1

(2.54)

- Trong c(cid:236) s(cid:240) (Rρ , Rϕ1) ma tr“n l(cid:160)

2vχvηλ1

C¡c tr⁄ng th¡i v“t l(cid:254) cıa ma tr“n (2.54) l(cid:160) H2 v(cid:160) H3 v(cid:238)i g(cid:226)c trºn l(cid:160)

tan 2θr =

+ C + B(cid:48)

1 − A − λ6

2 v2 η

(2.55) (cid:1) . (cid:0)µ2 ϕ1

42

, Rη0

B¥y gi(cid:237) ta chuy”n sang x†t Higgs nh(cid:247) m(cid:230) h…nh chu'n, (cid:31)‚n tł ma tr“n khŁi

, Rξ0), (cid:31)(cid:226) l(cid:160):

1

3

l(cid:247)æng (2.36) øng v(cid:238)i c(cid:236) s(cid:240) (Rχ0

2v2

vχvηλ5 λχξvχvξ

χλ13

.

m2

 

2v2

CP even3 =

vχvηλ5

ληξvηvξ

ηλ17

λχξvχvξ ληξvηvξ

2λξv2 ξ

(2.56)        

Ma tr“n tr¶n c(cid:226) (cid:31)(cid:224)nh thøc b‹ng kh(cid:230)ng trong gi(cid:238)i h⁄n vη = 0, v… v“y n(cid:226) chøa mºt

boson Higgs c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng t¿ l» v(cid:238)i thang ph¡ v(cid:239) (cid:31)i»n y‚u vη, n¶n c(cid:226) th” (cid:31)(cid:231)ng

nh§t v(cid:238)i boson Higgs nh(cid:247) m(cid:230) h…nh chu'n. (cid:30)” (cid:31)(cid:236)n gi£n, ch(cid:243)ng t(cid:230)i ch§p nh“n

(cid:31)i•u ki»n gi£n l(cid:247)æc nh(cid:247) sau [152]:

λ5 = λ13 = λ17 = λξ = λχξ = ληξ = λ ,

vξ = vχ.

(2.57)

V(cid:238)i (cid:31)i•u ki»n n(cid:160)y, ma tr“n b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng (2.36), c(cid:244)ng l(cid:160) c(cid:230)ng thøc (2.56),

c(cid:226) d⁄ng (cid:31)(cid:236)n gi£n

2x2 x x

m2

x =

.

 

x

2 1

v2 χ ,

CP even3 = λ

vη vχ

x

1 2

(2.58)        

CP even3 n(cid:226)i tr¶n (cid:31)(cid:247)æc ch†o h(cid:226)a nh(cid:247)

V(cid:160) ma tr“n b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng m2

sau [152]:

0

0

,

RT

4 3λv2 η 0

0

CP even3m2

CP even3RCP even3 (cid:39)

λv2 χ

 

0

0

3λv2 χ

       

−1 + x2 9

,

 

RCP even3 (cid:39)

x 3

x 3

0 (cid:113) 1 − 2 (cid:113) 1 2

√ 2 3 x (cid:113) 1 2 (cid:113) 1 2

(2.59)        

(cid:240) (cid:31)¥y ch(cid:243)ng ta (cid:31)¢ sß d(cid:246)ng (cid:31)i•u ki»n vχ (cid:29) vη = 246 GeV.

43

CP even3 l(cid:160) [152]:

V… v“y c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng v“t l(cid:254) øng v(cid:238)i ma tr“n m2

h

Rη0

−1 + x2 9

1

(cid:39)

,

     

H4

Rχ0

3

H5

Rξ0

0 √ 2 3 x

x 3 (cid:113) 1 − 2 (cid:113) 1 2

x 3 (cid:113) 1 2 (cid:113) 1 2

(2.60)                        

H5 l(cid:160) c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng v“t l(cid:254) n(cid:176)ng nh“n khŁi l(cid:247)æng (cid:240) thang ph¡ v(cid:239) (cid:31)Łi xøng

SU (3)L × U (1)X × Z4 × Z2 × U (1)Lg . Do (cid:31)(cid:226) ta th§y Higgs nh(cid:247) m(cid:230) h…nh chu'n h

∼ O(10−3). Ngo(cid:160)i ra, b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng cıa c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng v“t l(cid:254) (cid:31)‚n

η v2 χ

trong (cid:31)(cid:226) h l(cid:160) Higgs nh(cid:247) m(cid:230) h…nh chu'n v(cid:238)i khŁi l(cid:247)æng 126 GeV, trong khi H4 v(cid:160)

CP even3 c(cid:226) d⁄ng [152]:

m2

c(cid:226) c¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c r§t giŁng v(cid:238)i c¡c ti¶n (cid:31)o¡n m(cid:230) h…nh chu'n (cid:240) s(cid:252) sai kh¡c nh(cid:228) c(cid:239) b“c v2 tł ma tr“n m2

λv2 η,

(cid:39) λv2 χ,

(cid:39) 3λv2 χ.

h (cid:39)

m2 H4

m2 H5

4 3

(2.61)

Tł (2.61) v(cid:160) d(cid:242)ng dœ ki»n khŁi l(cid:247)æng cıa Higgs nh(cid:247) m(cid:230) h…nh chu'n l(cid:160) 126 GeV

λ ≈ 0.187 .

ta r(cid:243)t ra [152]

(2.62)

K‚t hæp v(cid:238)i (1.36) ta (cid:31)(cid:247)æc [152]:

1.5 TeV < mH4 < 2.61 TeV ,

2.6 TeV < mH5 < 4.5 TeV .

(2.63)

Nºi dung phƒn Higgs CP-chfin (cid:31)(cid:247)æc t(cid:226)m t›t trong b£ng 4.

B£ng 4: B…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng cıa c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng Higgs CP-chfin d(cid:247)(cid:238)i (cid:31)i•u ki»n

= h

= H1

Tr(cid:247)(cid:237)ng Rχ0

∈ GX 0 Rχ0

(cid:39) H4 Rη0

Rη0

Rρ = H2 Rϕ0

= H3 Rϕ0

3

2

1

1

3

1

0

m2

= DM Rξ0 (cid:39) H5 = m2

B.P.K.L

λv2 χ

3λv2 χ

4 3λv2 η

m2 H1

= m2 A1

m2 H2

m2 H3

Iϕ0 2

Rϕ0 2

(2.57) v(cid:160) vχ(cid:29)vη.

44

2.3.3 Phƒn Higgs mang (cid:31)i»n

Phƒn Higgs mang (cid:31)i»n g(cid:231)m hai tr(cid:247)(cid:237)ng kh(cid:230)ng khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) GW + v(cid:160) GY + l(cid:160)

4 v(cid:238)i khŁi l(cid:247)æng t(cid:247)(cid:236)ng øng l(cid:160) [152]:

2 v(cid:160) φ+

1 , φ+

c¡c Goldstone bosons t(cid:247)(cid:236)ng øng (cid:31)(cid:247)æc «n b(cid:240)i c¡c boson chu'n W + v(cid:160) Y +. C¡c tr(cid:247)(cid:237)ng c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) φ+

+

,

χ(λχφ v2

1 + λφξ

1 ) + v2

ηληφ 1

= µ2 φ+ 1

m2 φ+ 1

(cid:104) (cid:105)

+

,

χ(λχφ v2

2 + λφξ

2 ) + v2

ηληφ 2

= µ2 φ+ 2

m2 φ+ 2

(cid:104) (cid:105) (2.64)

+

.

χλχφ v2

ηληφ

ξ λφξ

4 + v2

4 + v2

4

= µ2 φ+ 4

m2 φ+ 4

1 2 1 2 1 2

(cid:105) (cid:104)

3 ) ma tr“n khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) [152]:

1 , ρ+

3 , φ+

Trong c(cid:236) s(cid:240) (ρ+

0

A11

M 2

 

0

A22

vχw2

chargeds =

vχw2

λ3 2 vηvχ 1√ 2 A33

λ3 2 vηvχ

1√ 2

(2.65)        

A11 = µ2

ρ + 1

2v2

η(λ6 + λ9) (cid:3)

A22 = µ2

ρ + 1 2

.

χ(λχφ v2

χ(λ18 + λρξ) + 1 2v2 (cid:2)v2 χ(λ7 + λ18 + λρξ) + λ6v2 η (cid:17) (cid:16) ηληφ 2

2 ) + v2

2 + λφξ

+ 1 2

A33 = µ2 φ+ 3

trong (cid:31)(cid:226)

(3v2

µ2 χ = −

χ + v2

λv2 χ ,

η) (cid:39) −

λ 2

Ta h¢y thß (cid:31)(cid:236)n gi£n h(cid:226)a ma tr“n n(cid:160)y, v(cid:238)i l(cid:247)u (cid:254) (cid:31)‚n (cid:31)i•u ki»n (2.57) ta c(cid:226)

η + v2

η = −λ(v2 µ2

(v2

χ + v2

η) (cid:39) −

λv2 χ .

µ2 ξ = −

3 2 χ) (cid:39) −λv2 χ , 1 2

λ 2

(2.66)

(λ18 + λρξ) ≈ µ2 η ,

µ2 ρ = −

= −

(λχφ

Do (cid:31)(cid:226), th“t hæp l(cid:254) (cid:31)” gi£ sß [152]

2 ) .

2 + λφξ

µ2 φ+ 3

v2 χ 2 v2 χ 2

(2.67)

45

D(cid:242)ng c¡c (cid:31)i•u ki»n n(cid:160)y, ta (cid:31)(cid:247)æc [152]:

0

η(λ6 + λ9)

1 2v2

 

,

M 2

0

chargeds =

1 2

vχw2

vχw2 ηληφ 2

λ3 2 vηvχ

λ3 2 vηvχ 1√ 2 1 2v2

χλ7 + λ6v2 η 1√ 2

2.4 Th‚ Higgs vi ph⁄m sŁ lepton

(cid:1) (2.68) (cid:0)v2        

Th‚ Higgs vi ph⁄m sŁ lepton, tøc l(cid:160) Vf ull = VLN C +VLN V cho k‚t qu£ v(cid:238)i c§u tr(cid:243)c

ho(cid:160)n to(cid:160)n t(cid:247)(cid:236)ng t(cid:252) nh(cid:247) tr(cid:247)(cid:237)ng hæp th‚ Higgs b£o to(cid:160)n sŁ lepton. Tuy nhi¶n,

tr(cid:247)(cid:237)ng hæp th‚ Higgs vi ph⁄m sŁ lepton c(cid:226) v(cid:160)i (cid:31)i”m l(cid:247)u (cid:254) nh(cid:247) sau:

1. KhŁi l(cid:247)æng c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng Higgs c(cid:226) th¶m v(cid:160)i sŁ h⁄ng (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p m(cid:238)i.

2 c(cid:226) c(cid:242)ng khŁi l(cid:247)æng nh(cid:247) trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp th‚

2. Tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng phøc ϕ0

Higgs b£o to(cid:160)n sŁ lepton.

3. Kh(cid:230)ng t(cid:231)n t⁄i Majoron.

2.5 Mºt sŁ hi»n t(cid:247)æng lu“n li¶n quan (cid:31)‚n nºi dung Higgs

trong M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS

2.5.1 (cid:30)(cid:226)ng g(cid:226)p cıa phƒn v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng v(cid:160)o tham sŁ ρ

4. Phƒn Higgs CP-chfin trºn (cid:240) d⁄ng phøc t⁄p h(cid:236)n.

C¡c boson Higgs m(cid:238)i c(cid:226) th” cho (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p v(cid:160)o tham sŁ ρ (cid:240) b“c mºt vÆng nh(cid:247)

(cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)æc b(cid:160)n trong nhi•u m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng, chflng h⁄n nh(cid:247) m(cid:230) h…nh gi£n l(cid:247)æc

tr…nh b(cid:160)y trong t(cid:160)i li»u [189], m(cid:230) h…nh hai l(cid:247)(cid:239)ng tuy‚n Higgs [32, 190], v(cid:160) m(cid:230)

h…nh chu'n si¶u (cid:31)Łi xøng [191]. Trong M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS, ch(cid:243)ng t(cid:230)i

x†t hi»u øng (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p cıa phƒn Higgs v(cid:160)o tham sŁ ρ (cid:240) b“c mºt vÆng. Phƒn

(cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)æc x¡c (cid:31)(cid:224)nh trong gi(cid:238)i h⁄n g(cid:226)c trºn Z − Z(cid:48) nh(cid:228) v(cid:160) boson Higgs

nh(cid:247) m(cid:230) h…nh chu'n (SM-like Higgs boson) kh(cid:230)ng t(cid:247)(cid:236)ng t¡c (decoupling) v(cid:238)i c¡c

46

boson Higgs trung hÆa CP-chfin kh¡c. H» qu£ l(cid:160), (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p b“c mºt vÆng cıa

boson Higgs nh(cid:247) m(cid:230) h…nh chu'n v(cid:160)o tham sŁ ρ c(cid:244)ng giŁng nh(cid:247) trong M(cid:230) h…nh

chu'n. Ngo⁄i trł c¡c th(cid:160)nh phƒn cıa tam tuy‚n v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng ρ, c¡c boson Higgs

trung hÆa CP-chfin n(cid:176)ng cÆn l⁄i kh(cid:230)ng t(cid:247)(cid:236)ng t¡c v(cid:238)i c¡c boson chu'n W v(cid:160) Z

cıa m(cid:230) h…nh chu'n v(cid:160) do (cid:31)(cid:226) ch(cid:243)ng kh(cid:230)ng cho (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p v(cid:160)o tham sŁ ρ. (cid:30)(cid:226)ng

g(cid:226)p cıa c¡c boson Higgs cÆn l⁄i c(cid:226) th” (cid:31)(cid:247)æc t‰nh d(cid:252)a v(cid:160)o c¡c k‚t qu£ (cid:31)(cid:247)æc tr…nh

b(cid:160)y trong t(cid:160)i li»u [191]. Theo (cid:31)(cid:226), (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p cıa b§t k(cid:253) boson Higgs n(cid:160)o trong

,

∆ρ =

m(cid:230) h…nh ta (cid:31)ang x†t v(cid:160)o ∆ρ (cid:31)(cid:247)æc x¡c (cid:31)(cid:224)nh nh(cid:247) sau

ΠW W (0) M 2 W

ΠZZ(0) M 2 Z

(2.69)

trong (cid:31)(cid:226) ΠW W (0) v(cid:160) ΠZZ(0) l(cid:160) c¡c h» sŁ cıa −igµν trong bi¶n (cid:31)º ph¥n c(cid:252)c ch¥n

Z. Tr(cid:247)(cid:237)ng hæp ch(cid:243)ng t(cid:230)i (cid:31)ang x†t (cid:240) (cid:31)¥y ch¿ li¶n h» t(cid:238)i (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p cıa c¡c v(cid:230)

kh(cid:230)ng t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i c¡c boson chu'n mang (cid:31)i»n W v(cid:160) boson chu'n trung hÆa

h(cid:247)(cid:238)ng (Higgs) c(cid:226) trung b…nh ch¥n kh(cid:230)ng b‹ng kh(cid:230)ng l(cid:160) φ1,2 v(cid:238)i khŁi l(cid:247)æng m1,2

(V = W, Z),

v(cid:160) t(cid:247)(cid:236)ng t¡c [152]

↔ ∂ µφ2V µ ≡ ic [φ∗

icφ∗ 1

1∂µφ2 − (∂µφ∗

1)φ2] V µ,

(2.70)

Π(scalar) =

t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p l(cid:160)

|c|2 16π2 fs(m1, m2),

(2.71)

v(cid:238)i

ln

+

fs(m1, m2) = fs(m2, m1) =

1 + m2 2

1 2

(cid:21) (cid:1) (cid:0)m2

= m2

,

+

.

x21 ≡

1fs(x) = m2 1

m2 1m2 2 1 − m2 m2 2 (cid:18)x ln(x) 1 − x

m2 2 m2 1

(cid:19) (2.72) (cid:20)m2 2 m2 1 1 + x 2

fs(m1, m2) = 0

m2→m1

Bi”u thøc (2.72) l(cid:160) h(cid:160)m th(cid:228)a m¢n (cid:31)i•u ki»n fs(m1, m1) = lim

1,2,4 kh(cid:230)ng c(cid:226) t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Higgs-boson chu'n v(cid:238)i c¡c boson Higgs kh¡c

v(cid:160) fs(m1, m2) > 0 v(cid:238)i m1 (cid:54)= m2. (cid:30)i•u n(cid:160)y d¤n (cid:31)‚n h» qu£ l(cid:160) c¡c boson Higgs mang (cid:31)i»n φ±

s‡ kh(cid:230)ng cho (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p v(cid:160)o tham sŁ ρ. (cid:30)(cid:226)ng g(cid:226)p kh¡c kh(cid:230)ng ch¿ c(cid:226) th” (cid:31)‚n tł

47

3 ) v(cid:160) tł phƒn Higgs

1 , ρ±

3 , φ±

1,2,3 t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i c(cid:236) s(cid:240) (ρ± trung hÆa CP-l· li¶n quan t(cid:238)i Iρ. Phƒn Lagrangian t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p n(cid:160)y

phƒn Higgs mang (cid:31)i»n H ±

l(cid:160) [152]

+

+

↔ ∂ µRρ

ρ− 1

ρ− 3

↔ ∂ µρ+ 1

↔ ∂ µρ+ 3

ig 2

(cid:16) (cid:16) (cid:16) (cid:17) (cid:17) (cid:17)(cid:21)

+ H.c.

.

LV HH = (Dµρ)†(Dµρ) + (Dµφ+ (cid:20)1 − 2s2 W cW Zµ (cid:16)

+

+

−i cW ↔ ∂ µIρ

∂ µRρ − i

↔ ∂ µφ+ 3

φ− 3

W +µρ− 1

3 )∗(Dµφ+ 3 ) −2s2 W cW ig 2

−igs2 W cW

(cid:16)↔ (cid:17) (cid:104) (cid:17) (cid:105) (2.73)

Trong t(cid:247)(cid:236)ng t¡c v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng v(cid:160) boson chu'n m(cid:230) t£ (cid:240) bi”u thøc (2.73), ch¿ c(cid:226) sŁ

h⁄ng cuŁi c(cid:242)ng cho (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p v(cid:160)o ΠW W (0), v(cid:160) do (cid:31)(cid:226) cho mºt (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p kh(cid:230)ng

¥m v(cid:160)o tham sŁ ρ. V… v“y, khi x†t th¶m v(cid:160)o v‚ ph£i bi”u thøc (1.34), (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p

n(cid:160)y c(cid:226) th” l(cid:160)m cho v(cid:242)ng gi(cid:238)i h⁄n khŁi l(cid:247)æng ti¶n (cid:31)o¡n cıa MZ (cid:48) t«ng l¶n v(cid:160) n‹m

ngo(cid:160)i mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ b(cid:224) lo⁄i trł (cid:31)(cid:247)æc c(cid:230)ng bŁ m(cid:238)i (cid:31)¥y tł LHC [192].

Ng(cid:247)æc l⁄i, t§t c£ c¡c sŁ h⁄ng cÆn l⁄i (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p v(cid:160)o ΠZZ(0)s‡ cho phƒn (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p

kh(cid:230)ng d(cid:247)(cid:236)ng v(cid:160)o ρ, n¶n ch(cid:243)ng t(cid:230)i x†t gi(cid:238)i h⁄n c¡c (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p n(cid:160)y b‹ng kh(cid:230)ng. (cid:30)”

rª h(cid:236)n, ch(cid:243)ng t(cid:230)i x†t tr(cid:247)(cid:237)ng hæp (cid:31)(cid:236)n gi£n khi ch¿ c(cid:226) phƒn (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p d(cid:247)(cid:236)ng v(cid:160)o

3 ≡ H ±

1,3 ≡ H ±

1,3, φ±

2 , Iρ ≡ A2 v(cid:160) Rρ l(cid:160) c¡c tr⁄ng

tham sŁ ρ (cid:31)(cid:247)æc giœ l⁄i, tøc l(cid:160) ρ±

3 . H(cid:236)n nœa, (cid:31)i•u ki»n gi£n

1,3, φ±

= m2

th¡i ri¶ng khŁi l(cid:247)æng th… t§t c£ c¡c (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p v(cid:160)o ΠZZ(0) b(cid:240)i c¡c boson Higgs mang (cid:31)i»n s‡ t¿ l» v(cid:238)i fs(ms, ms) = 0 øng v(cid:238)i s = ρ±

Rρ, l(cid:160)m cho (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p cıa boson Higgs trung hÆa v(cid:160)o ΠZZ(0) tri»t ti¶u: fs(mIρ, mRρ) = 0. Do (cid:31)(cid:226) (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p kh¡c kh(cid:230)ng

l(cid:247)æc (2.45) v(cid:238)i λ1 (cid:28) 1 d¤n (cid:31)‚n m2 Iρ

∆ρH =

duy nh§t l(cid:160) [152]:

, mRρ),

, mRρ) =

fs(mH +

1

1

√ 2GF 16π2 fs(mH +

g2 16π2m2 W

(2.74)

= −

− m2

∼ O(v2

trong (cid:31)(cid:226)

η).

∆m2 ≡ m2 Rρ

H + 1

λ9v2 η 2

(2.75)

∆m2 (cid:31)(cid:247)æc di„n t£ (cid:240) h…nh 3. (cid:30)(cid:231) th(cid:224) cho th§y kh(cid:230)ng c(cid:226) bi¶n tr¶n, c(cid:226) ngh(cid:190)a r‹ng c¡c

Mi•n (cid:31)(cid:247)æc ph†p cıa kh(cid:230)ng gian tham sŁ khi x†t v(cid:238)i mºt sŁ gi¡ tr(cid:224) c(cid:246) th” cıa

48

. C¡c mi•n m(cid:160)u xanh l(cid:160) v(cid:242)ng kh(cid:230)ng

H…nh 3: (cid:30)(cid:231) th(cid:224) m(cid:230) t£ tham sŁ ρ (c¡c (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng ch§m døt n†t) v(cid:160) cıa MZ (cid:48) (c¡c

1

(cid:31)(cid:247)(cid:237)ng li•n m(cid:160)u (cid:31)en) l(cid:160) h(cid:160)m cıa vχ v(cid:160) mH +

gian tham sŁ b(cid:224) lo⁄i trł d(cid:252)a v(cid:160)o dœ li»u th(cid:252)c nghi»m m(cid:238)i (cid:31)¥y cıa tham sŁ ρ.

gi¡ tr(cid:224) l(cid:238)n cıa vχ v¤n (cid:31)(cid:247)æc ch§p nh“n. Gi¡ tr(cid:224) cho ph†p cıa vχ v(cid:160) MZ (cid:48) ph(cid:246) thuºc

1

v(cid:160) mRρ, (cid:31)i•u tr(cid:247)(cid:238)c (cid:31)¥y (cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)æc c(cid:230)ng

2 c(cid:226) trung b…nh

r§t nh⁄y v(cid:160)o gi¡ tr(cid:224) bi¶n d(cid:247)(cid:238)i cıa mH ± bŁ b(cid:240)i LHC. Tam tuy‚n Higgs ρ chøa th(cid:160)nh phƒn trung hÆa ρ0

ch¥n kh(cid:230)ng b‹ng kh(cid:230)ng n¶n t§t c£ ba th(cid:160)nh phƒn cıa ρ kh(cid:230)ng t(cid:247)(cid:236)ng t¡c v(cid:238)i c¡c

boson chu'n cıa m(cid:230) h…nh chu'n Z v(cid:160) W. Tam tuy‚n Higgs n(cid:160)y c(cid:244)ng kh(cid:230)ng (cid:31)(cid:226)ng

g(cid:226)p v(cid:160)o boson Higgs m(cid:230) h…nh chu'n (SM-like Higgs boson). K‚t qu£ l(cid:160), t§t c£

49

c¡c boson Higgs H ±

1 , Rρ, v(cid:160) Iρ (cid:31)•u kh(cid:230)ng b(cid:224) £nh h(cid:247)(cid:240)ng b(cid:240)i qu¡ tr…nh r¢ d(cid:247)(cid:238)i 1 → W ±Z, W ±h v(cid:160) Rρ, Iρ → W +W −, ZZ, Zh. C¡c boson Higgs n(cid:160)y c(cid:244)ng kh(cid:230)ng t(cid:247)(cid:236)ng t¡c v(cid:238)i c¡c quark m(cid:230) h…nh chu'n [170],

(cid:31)¥y (cid:31)ang (cid:31)(cid:247)æc s«n l(cid:242)ng b(cid:240)i LHC: H ±

kh(cid:230)ng (cid:31)(cid:247)æc sinh ra (cid:240) c¡c k¶nh t…m m(cid:238)i (cid:31)¥y (cid:240) LHC nh(cid:247) n(cid:226)i trong t(cid:160)i li»u [193].

1 → ν2,3τ , ν2,3µ

Ch¿ c(cid:226) c¡c qu¡ tr…nh r¢ (cid:31)(cid:247)æc ph†p (cid:240) b“c c¥y l(cid:160) r¢ lepton nh(cid:247): H ±

v(cid:160) Rρ, Iρ → ¯eiei (i = 1, 2, 3) vŁn c(cid:244)ng (cid:31)ang (cid:31)(cid:247)æc s«n l(cid:242)ng (cid:240) LHC, m(cid:176)c d(cid:242) v“y

t(cid:247)(cid:236)ng t¡c giœa c¡c Higgs n(cid:160)y v(cid:238)i c¡c quark m(cid:230) h…nh chu'n v¤n r§t cƒn thi‚t cho

vi»c t…m c¡c Higgs n(cid:160)y.

Do trong m(cid:230) h…nh ta (cid:31)ang x†t c¡c boson Higgs n(cid:160)y t(cid:247)(cid:236)ng t¡c v(cid:238)i nhi•u h⁄t

mang (cid:31)i»n, n¶n c¡c qu¡ tr…nh r¢ b“c mºt vÆng cıa c¡c boson n(cid:160)y th(cid:160)nh photon

c(cid:246) th” l(cid:160) c¡c boson Higgs mang (cid:31)i»n n(cid:160)y c(cid:226) c¡c ch‚ (cid:31)º r¢ nh(cid:247) H ±

l(cid:160) c(cid:226) th” x£y ra, v(cid:160) tr(cid:240) th(cid:160)nh mºt k¶nh (cid:31)¡ng ch(cid:243) (cid:254) (cid:31)” dÆ t…m ch(cid:243)ng (cid:240) LHC, 1 → W ±γ, Rρ, Iρ → Zγ [194], v(cid:160) Rρ, Iρ → γγ [195, 196]. KhŁi l(cid:247)æng c¡c boson Higgs trung

hÆa n(cid:176)ng (cid:31)(cid:247)æc ti¶n (cid:31)o¡n c(cid:226) gi¡ tr(cid:224) (cid:240) thang TeV ngo(cid:160)i v(cid:242)ng lo⁄i trł cıa LHC.

K‚t hæp v(cid:238)i (cid:31)(cid:176)c t‰nh m(cid:230) t£ b(cid:240)i (2.75), cho th§y khŁi l(cid:247)æng cıa boson Higgs

1 nhi•u kh£ n«ng c(cid:244)ng (cid:240) thang TeV. D(cid:252)a v(cid:160)o h…nh 3, ch(cid:243)ng ta c(cid:226) th” th§y r‹ng MZ (cid:48) ≥ 4 TeV l(cid:160) ho(cid:160)n to(cid:160)n (cid:31)(cid:247)æc ph†p n‚u ∆m2 (cid:31)ı l(cid:238)n, chflng h⁄n

mang (cid:31)i»n H +

2.5.2 Hi»n t(cid:247)æng lu“n v• boson Higgs n(cid:176)ng H4

khi ∆m2 ≥ (0.246 TeV)2 [152].

H4. Tr(cid:247)(cid:238)c h‚t cƒn l(cid:247)u (cid:254) r‹ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng H4 chı y‚u (cid:31)(cid:247)æc sinh ra theo c(cid:236) ch‚

B¥y gi(cid:237) ch(cid:243)ng t(cid:230)i ti‚p t(cid:246)c t‰nh ti‚t di»n t¡n x⁄ sinh cıa tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng n(cid:176)ng

truy•n gluon trong c¡c gi£n (cid:31)(cid:231) b“c 1 vÆng ba (cid:31)i”m chøa c¡c quark ngo⁄i lai

S (cid:31)(cid:247)æc t‰nh theo

n(cid:176)ng T , J1 v(cid:160) J2. Do (cid:31)(cid:226), ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh H4 theo c(cid:236) ch‚ n(cid:160)y

trong m¡y va ch⁄m proton-proton (cid:240) n«ng l(cid:247)æng khŁi t¥m

50

bi”u thøc sau [152]:

Sm2 α2 H4

I

+ I

+ I

σpp→gg→H4(S) =

(cid:19) (cid:19) (cid:19)(cid:21) (cid:20)

|(RCP even3)22|2 64πv2 χS (cid:114)

m2

(cid:18)m2 H4 m2 T (cid:18)m2 H4 m2 J1 (cid:18)m2 H4 m2 J2

H4 S

(cid:32)(cid:114) (cid:33) (cid:32)(cid:114) (cid:33)

×

ey, µ2

e−y, µ2

dy

fp/g

fp/g

m2

m2 H4 S

m2 H4 S

ln

H4 S

(cid:90) − ln (cid:114)

(cid:0)x2, µ2(cid:1) l(cid:160) c¡c phƒn (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p cıa gluon trong proton (cid:0)x1, µ2(cid:1) v(cid:160) fp/g trong (cid:31)(cid:226) fp/g

mang t¿ l» (cid:31)ºng l(cid:247)æng x1 v(cid:160) x2 t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i hai proton, µ = mH4, cÆn I(z) (cid:31)(cid:247)æc

I(z) =

dx

dy

1 − 4xy 1 − zxy

0

0

x¡c (cid:31)(cid:224)nh b(cid:240)i: (cid:90) 1 (cid:90) 1−x (2.76)

H…nh 4: Ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh H4 theo c(cid:236) ch‚ truy•n gluon (cid:240) LHC

S = 13 TeV l(cid:160) h(cid:160)m theo vχ x†t trong (cid:31)i•u ki»n (2.57)

trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp

.

Trong h…nh 4, t‰nh ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh H4 (cid:240) LHC theo c(cid:236) ch‚

S = 13 TeV, (cid:31)(cid:247)æc bi”u di„n theo h(cid:160)m cıa vχ

truy•n gluon trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp

(thang ph¡ v(cid:239) (cid:31)Łi xøng SU (3)L × U (1)X), v(cid:238)i vχ (cid:31)(cid:247)æc x†t tł 10 TeV (cid:31)‚n 20 TeV.

Kho£ng gi¡ tr(cid:224) (cid:31)(cid:247)æc x†t n(cid:160)y cıa vχ t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i khŁi l(cid:247)æng cıa mºt v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng

n(cid:176)ng mH4 trong gi(cid:238)i h⁄n 4.4 TeV v(cid:160) 8.9 TeV. X†t khŁi l(cid:247)æng cıa mºt tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) (cid:46) 8.9 TeV, s‡ hæp l(cid:254) (cid:31)” gi£ (cid:31)(cid:224)nh r‹ng h(cid:247)(cid:238)ng n(cid:176)ng H4 trong kho£ng 8 TeV (cid:46) MH4

51

n(cid:226) s‡ c(cid:226) c¡c ch‚ (cid:31)º r¢ chi‚m (cid:247)u th‚ l(cid:160) r¢ th(cid:160)nh c¡c c(cid:176)p boson chu'n n(cid:176)ng W (cid:48)W (cid:48)

v(cid:160) Z(cid:48)Z(cid:48). M(cid:176)t kh¡c, (cid:31)Łi v(cid:238)i tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng n(cid:176)ng H4 c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng trong gi(cid:238)i h⁄n 4.4 TeV (cid:46) MH4 (cid:46) 8 TeV, nh(cid:247) n(cid:226)i trong t(cid:160)i li»u [201], c(cid:244)ng x¡c (cid:31)¡ng (cid:31)” cho r‹ng ch‚ (cid:31)º r¢ chi‚m (cid:247)u th‚ cıa n(cid:226) s‡ l(cid:160) r¢ th(cid:160)nh c(cid:176)p t¯t. H(cid:236)n nœa, trong gi(cid:238)i

h⁄n khŁi l(cid:247)æng cıa H4 (cid:31)(cid:247)æc x†t nh(cid:247) th‚ n(cid:160)y th… qu¡ tr…nh r¢ cıa H4 th(cid:160)nh c(cid:176)p

quark ngo⁄i lai l(cid:160) b(cid:224) c§m x†t (cid:240) kh‰a c⁄nh (cid:31)ºng l(cid:252)c h(cid:229)c b(cid:240)i h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c

Yukawa (cid:31)Łi v(cid:238)i c¡c quark ngo⁄i lai c(cid:226) b“c (cid:31)(cid:236)n v(cid:224).

H…nh 5: Ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh H4 theo c(cid:236) ch‚ truy•n gluon (cid:240) LHC

S = 28 TeV l(cid:160) h(cid:160)m theo vχ x†t trong (cid:31)i•u ki»n (2.57).

trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp

L(cid:247)u (cid:254) r‹ng ch(cid:243)ng ta (cid:31)¢ ch(cid:229)n gi¡ tr(cid:224) cıa vχ l(cid:238)n h(cid:236)n 10 TeV, vŁn t(cid:247)(cid:236)ng øng

v(cid:238)i mºt boson chu'n Z(cid:48) n(cid:176)ng h(cid:236)n 4 TeV, l(cid:160) (cid:31)i•u cƒn ph£i c(cid:226) (cid:31)” (cid:31)£m b£o c¡c

B [186]. — (cid:31)¥y, (cid:31)” cho (cid:31)(cid:236)n gi£n ch(cid:243)ng ta s‡ gi(cid:238)i h⁄n vi»c kh£o s¡t gi£n l(cid:247)æc theo

m(cid:230) h…nh 3-3-1 ph(cid:242) hæp v(cid:238)i dœ li»u th(cid:252)c nghi»m v• t(cid:247)(cid:236)ng t¡c meson K, D v(cid:160)

(cid:31)i•u ki»n (2.57) v(cid:160) ch(cid:243)ng ta c(cid:244)ng ch(cid:229)n c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Yukawa cıa c¡c

quark ngo⁄i lai b‹ng (cid:31)(cid:236)n v(cid:224), tøc l(cid:160) y(T ) = y(J1) = y(J2) = 1. Ngo(cid:160)i ra, gi¡ tr(cid:224) khŁi

l(cid:247)æng quark top (cid:31)(cid:247)æc l§y l(cid:160) mt = 173 GeV. Ch(cid:243)ng t(cid:230)i th§y r‹ng b• rºng r¢ to(cid:160)n

phƒn cıa s(cid:252) sinh v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng H4 (cid:240) LHC c(cid:226) gi¡ tr(cid:224) gƒn 10−4 fb t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i gi¡

tr(cid:224) bi¶n d(cid:247)(cid:238)i 10 TeV cıa vχ (gi¡ tr(cid:224) (cid:31)(cid:247)æc r(cid:243)t ra tł dœ li»u th(cid:252)c nghi»m v• t(cid:247)(cid:236)ng

t¡c meson K, D v(cid:160) B [186]) v(cid:160) b• rºng r¢ n(cid:160)y gi£m khi vχ ti‚n (cid:31)‚n c¡c gi¡ tr(cid:224)

52

l(cid:238)n h(cid:236)n. Ch(cid:243)ng t(cid:230)i c(cid:244)ng th§y r‹ng b• rºng r¢ cıa H4 theo c(cid:236) ch‚ truy•n gluon

l(cid:160) nh(cid:228), kh(cid:230)ng (cid:31)¡ng k” (cid:31)” c(cid:226) th” gi(cid:243)p x¡c (cid:31)(cid:224)nh gi¡ tr(cid:224) cho ph†p cıa vχ [152].

BŁi c£nh c(cid:244)ng s‡ t(cid:247)(cid:236)ng t(cid:252) (cid:31)Łi v(cid:238)i tr(cid:247)(cid:237)ng hæp n¥ng c§p thang n«ng l(cid:247)æng

S = 28 TeV, l(cid:243)c n(cid:160)y b• rºng r¢ to(cid:160)n phƒn cıa H4 s‡

(cid:31)(cid:247)æc (cid:31)• xu§t (cid:240) LHC v(cid:238)i

l(cid:160) 1.6 × 10−2fb khi vχ = 10 TeV nh(cid:247) (cid:31)(cid:247)æc th” hi»n (cid:240) h…nh 5. Do b• rºng r¢ to(cid:160)n

phƒn r§t nh(cid:228) nh(cid:247) v“y cıa H4 n¶n ch(cid:243)ng t(cid:230)i kh(cid:230)ng nghi¶n cøu chi ti‚t v• ch‚ (cid:31)º

r¢ n(cid:160)y. Ch(cid:243)ng t(cid:230)i muŁn nh§n m⁄nh mºt (cid:31)i”m quan tr(cid:229)ng l(cid:160) c¡c t‰n hi»u v“t l(cid:254)

Z(cid:48) v(cid:160) c¡c qu¡ tr…nh r¢ vi ph⁄m sŁ lepton mang (cid:31)i»n (the charged lepton flavor

m(cid:238)i nŒi b“t (cid:31)(cid:247)æc tr(cid:230)ng ch(cid:237) tł m(cid:230) h…nh ch(cid:243)ng t(cid:230)i (cid:31)ang x†t s‡ l(cid:160) qu¡ tr…nh r¢

violating decay) µ → eγ, nhœng k‚t qu£ tł c¡c qu¡ tr…nh n(cid:160)y s‡ mang t‰nh quy‚t

2.5.3 M“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) cıa v“t ch§t tŁi (Dark matter relic density)

(cid:31)(cid:224)nh (cid:31)‚n s(cid:252) sŁng cÆn cıa m(cid:230) h…nh n(cid:160)y [152].

Trong phƒn n(cid:160)y, ch(cid:243)ng t(cid:230)i s‡ b(cid:160)n v• nhœng kh‰a c⁄nh cıa M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236)

ch‚ CKS c(cid:226) li¶n quan (cid:31)‚n v“t ch§t tŁi, nh(cid:247) (cid:31)¢ n(cid:226)i (cid:240) trang 40, øng vi¶n v“t ch§t

tŁi l(cid:160) mºt v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng. M(cid:246)c (cid:31)‰ch cıa phƒn n(cid:160)y l(cid:160) (cid:247)(cid:238)c l(cid:247)æng m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) cıa v“t

ch§t tŁi trong m(cid:230) h…nh d(cid:252)a tr¶n (cid:31)i•u ki»n gi£n l(cid:247)æc (cid:31)Łi v(cid:238)i mºt sŁ tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230)

h(cid:247)(cid:238)ng trong m(cid:230) h…nh. — (cid:31)¥y ch(cid:243)ng t(cid:230)i kh(cid:230)ng c(cid:226) (cid:254) (cid:31)(cid:224)nh th(cid:252)c hi»n nhœng ph¥n

t‰ch s¥u v• nhœng (cid:31)(cid:176)c t‰nh r(cid:160)ng buºc cıa v“t ch§t tŁi trong m(cid:230) h…nh, mºt vi»c

v(cid:247)æt ra ngo(cid:160)i khu(cid:230)n khŒ cıa lu“n ¡n n(cid:160)y. Ch(cid:243)ng t(cid:230)i ch¿ c(cid:226) (cid:254) (cid:31)(cid:224)nh th” hi»n r‹ng

M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p v(cid:160)o gi¡ tr(cid:224) (cid:31)o (cid:31)(cid:247)æc cıa m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247)

cıa v“t ch§t tŁi, b(cid:240)i m(cid:230) h…nh n(cid:160)y c(cid:226) mºt øng vi¶n v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng cho v“t ch§t tŁi v(cid:238)i

khŁi l(cid:247)æng c(cid:239) TeV v(cid:160) h» sŁ t(cid:252) t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Higgs b“c bŁn nh“n gi¡ tr(cid:224) b“c (cid:31)(cid:236)n v(cid:224)

x†t trong gi(cid:238)i h⁄n nhi„u lo⁄n. Ch(cid:243)ng t(cid:230)i b›t (cid:31)ƒu b‹ng vi»c kh£o s¡t øng vi¶n

v“t ch§t tŁi v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng kh£ d(cid:190) trong m(cid:230) h…nh. Cho r‹ng (cid:31)Łi xøng Z4 (cid:31)(cid:247)æc b£o

to(cid:160)n v(cid:160) ¡p d(cid:246)ng v(cid:160)o c¡c (cid:31)(cid:236)n tuy‚n SU (3)L n¶u trong b£ng 1, v‰ d(cid:246) nh(cid:247) Reϕ0 n

n (n = 1, 2). — (cid:31)¥y ch(cid:243)ng t(cid:230)i gi£ sß r‹ng ϕI = Imϕ0

1 nh(cid:181) nh§t trong sŁ

v(cid:160) Imϕ0

n v(cid:160) Imϕ0

n (n = 1, 2), nh(cid:181) h(cid:236)n c¡c fermion mang (cid:31)i»n

c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng Reϕ0

53

ngo⁄i lai v(cid:160) c(cid:244)ng nh(cid:181) h(cid:236)n ΨR, (cid:31)i•u n(cid:160)y (cid:31)” (cid:31)£m b£o s(cid:252) r¢ b“c c¥y cıa n(cid:226) b(cid:224) c§m

v• m(cid:176)t (cid:31)ºng l(cid:252)c h(cid:229)c, v(cid:160) do (cid:31)(cid:226), trong gi(cid:238)i h⁄n khŁi l(cid:247)æng nh(cid:181) nh§t n(cid:160)y tr(cid:247)(cid:237)ng

1 l(cid:160) h⁄t b•n.

v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng Imϕ0

∞ (cid:90)

M“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) m(cid:160) ta cƒn x†t (cid:31)(cid:247)æc cho b(cid:240)i c(cid:230)ng thøc [175, 202]

√ s

s−4m2 ϕ

ds

vrelσ (ϕϕ → pp) K1

g2 p

2

T 32π4

p=W,Z,t,b,h

4m2 ϕ

,

Ωh2 =

;

(cid:104)σv(cid:105) =

=

2

(cid:17) (cid:88) (cid:16) √ s T

0.1pb (cid:104)σv(cid:105)

A n2 eq

gpm2

ϕK2

p=W,Z,t,b,h

 (cid:88) (cid:1)  (cid:0) mϕ T   T 2π2

(2.77)

trong (cid:31)(cid:226) (cid:104)σv(cid:105) l(cid:160) ti‚t di»n t¡n x⁄ hıy trung b…nh nhi»t (cid:31)ºng, A tŁc (cid:31)º hıy to(cid:160)n

phƒn trong mºt (cid:31)(cid:236)n v(cid:224) th” t‰ch (cid:240) nhi»t (cid:31)º T , neq l(cid:160) gi¡ tr(cid:224) m“t (cid:31)º h⁄t c¥n b‹ng.

H…nh 6: M“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) Ωh2 l(cid:160) h(cid:160)m theo khŁi l(cid:247)æng mϕ cıa øng vi¶n v“t ch§t

0.5, 0.7, 0.8, 0.9, 1, t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i c¡c (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng cong tł tr¶n xuŁng d(cid:247)(cid:238)i. (cid:30)(cid:247)(cid:237)ng thflng

tŁi v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng ϕ, khi x†t v(cid:238)i mºt sŁ gi¡ tr(cid:224) cıa h» sŁ v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng b“c hai λh2ϕ2 =

n‹m ngang th” hi»n gi¡ tr(cid:224) quan s¡t (cid:31)(cid:247)æc Ωh2 = 0.1198 [207] cıa m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247).

570 GeV cıa khŁi l(cid:247)æng mϕ d(cid:252)a theo ph†p (cid:31)o th(cid:252)c nghi»m (cid:31)Łi v(cid:238)i m“t (cid:31)º t(cid:160)n

C¡c (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng thflng (cid:31)øng t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i c¡c gi¡ tr(cid:224) bi¶n d(cid:247)(cid:238)i 300 GeV v(cid:160) bi¶n tr¶n

d(cid:247) v“t ch§t tŁi.

54

Ngo(cid:160)i ra, K1 v(cid:160) K2 t(cid:247)(cid:236)ng øng l(cid:160) c¡c h(cid:160)m Bessel lo⁄i hai c£i ti‚n b“c 1 v(cid:160) b“c

2 [202] v(cid:160) mϕ = mIm ϕ. Ch(cid:243)ng ta gi£ sß r‹ng øng vi¶n v“t ch§t tŁi v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng n(cid:160)y

l(cid:160) h⁄t l(cid:238)n t(cid:247)(cid:236)ng t¡c y‚u (WIMP) b•n v(cid:238)i b• rºng ph¥n r¢ cıa qu¡ tr…nh hıy

(cid:31)(cid:247)æc truy•n b(cid:240)i t(cid:247)(cid:236)ng t¡c y‚u phƒn l(cid:238)n th(cid:230)ng qua tr(cid:247)(cid:237)ng Higgs n(cid:160)y. Ngo(cid:160)i ra

s(cid:252) t¡ch cıa c¡c WIMP phi t(cid:247)(cid:236)ng (cid:31)Łi t‰nh trong m(cid:230) h…nh (cid:31)(cid:247)æc xem nh(cid:247) x£y ra

(cid:240) nhi»t (cid:31)º r§t th§p. B(cid:240)i l(cid:254) do n(cid:160)y, khi th(cid:252)c hi»n t‰nh to¡n m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) ta s‡

l§y T = mϕ/20 nh(cid:247) (cid:31)(cid:247)æc n(cid:226)i trong t(cid:160)i li»u [202], vŁn t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i gi¡ tr(cid:224) nhi»t

(cid:31)º (cid:31)(cid:230)ng (cid:31)(cid:176)c (cid:31)(cid:176)c tr(cid:247)ng.

Gi£ sß øng vi¶n v“t ch§t tŁi ϕ chı y‚u hıy th(cid:160)nh W W , ZZ, tt, bb v(cid:160) hh, v(cid:238)i

b• rºng r¢ cıa c¡c qu¡ tr…nh n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)æc t‰nh nh(cid:247) sau: [203]:

W

W

s

1 −

,

vrelσ (ϕI ϕI → W W ) =

4m2 W s

λ2 h2ϕ2 8π

(cid:17) (cid:16) (cid:114)

Z

Z

1 −

,

vrelσ (ϕI ϕI → ZZ) =

4m2 Z s

λ2 h2ϕ2 16π

s (cid:0)s − m2 h

(cid:0)s − m2 h (cid:16) (cid:114)

1 −

s2 − 4m2 1 + 12m4 s (cid:1)2 hΓ2 + m2 h (cid:17) s2 − 4m2 1 + 12m4 s (cid:1)2 hΓ2 + m2 h (cid:114)(cid:16) 4m2 f s

Ncλ2

,

vrelσ (ϕI ϕI → qq) =

(cid:17)3

h2ϕ2m2 q 4π

+ m2

(cid:1)2

1 +

1 −

,(2.78)

vrelσ (ϕI ϕI → hh) =

λ2 h2ϕ2 16πs

4m2 h s

(cid:18) (cid:19)2 (cid:114)

hΓ2 h 4λh2ϕ2v2 s − 2m2 h

(cid:0)s − m2 h 3m2 h s − m2 h

s l(cid:160) n«ng l(cid:247)æng khŁi t¥m, Nc = 3 l(cid:160) h» sŁ m(cid:160)u, mh = 126 GeV l(cid:160) khŁi

trong (cid:31)(cid:226)

l(cid:247)æng Higgs m(cid:230) h…nh chu'n h v(cid:160) Γh = 4.1 MeV l(cid:160) b• rºng r¢ cıa h. L(cid:247)u (cid:254) r‹ng

ch(cid:243)ng ta (cid:31)ang l(cid:160)m vi»c (cid:240) gi(cid:238)i h⁄n decoupling, (cid:240) (cid:31)(cid:226) t(cid:247)(cid:236)ng t¡c cıa Higgs boson

126 GeV v(cid:238)i c¡c h⁄t m(cid:230) h…nh chu'n v(cid:160) t(cid:252) t(cid:247)(cid:236)ng t¡c cıa ch(cid:243)ng t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i

c¡c k‚t qu£ m(cid:230) h…nh chu'n.

(cid:30)i•u ki»n Œn (cid:31)(cid:224)nh ch¥n kh(cid:230)ng v(cid:160) r(cid:160)ng buºc unita b“c c¥y cıa th‚ v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng

l(cid:160) [204(cid:21)206]:

λh4 > 0,

λϕ4 > 0,

λh4λϕ4.

λ2 h2ϕ2 <

2 3

(2.79)

λϕ4 < 8π,

λh2ϕ2 < 4π.

(2.80)

55

M“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) cıa v“t ch§t tŁi l(cid:160) h(cid:160)m theo khŁi l(cid:247)æng mϕ cıa tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230)

h2ϕ2 (cid:31)(cid:247)æc ch(cid:229)n b‹ng 0.5, 0.7, 0.8, 0.9 v(cid:160) 1, t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i c¡c (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng cong

h(cid:247)(cid:238)ng ϕ nh(cid:247) th” hi»n (cid:240) h…nh 6, (cid:31)(cid:247)æc x†t v(cid:238)i mºt sŁ gi¡ tr(cid:224) cıa h» sŁ v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng b“c hai λ2

tł tr¶n xuŁng d(cid:247)(cid:238)i cıa (cid:31)(cid:231) th(cid:224). (cid:30)(cid:247)(cid:237)ng thflng n‹m ngang t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i gi¡ tr(cid:224)

th(cid:252)c nghi»m Ωh2 = 0.1198 cıa m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247). D„ th§y r‹ng (cid:31)i•u ki»n r(cid:160)ng buºc

cıa m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) d¤n (cid:31)‚n mŁi t(cid:247)(cid:236)ng quan tuy‚n t‰nh giœa h» sŁ v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng b“c

hai λh2ϕ2 v(cid:160) khŁi l(cid:247)æng mϕ nh(cid:247) (cid:31)(cid:247)æc th” hi»n (cid:240) h…nh 7 [152].

H…nh 7: T(cid:247)(cid:236)ng quan giœa h‹ng sŁ v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng b“c hai v(cid:160) khŁi l(cid:247)æng mϕ cıa øng

vi¶n v“t ch§t tŁi v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng ϕ, ph(cid:242) hæp v(cid:238)i gi¡ tr(cid:224) th(cid:252)c nghi»m Ωh2 = 0.1198 cıa

m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) v“t ch§t tŁi.

Ch(cid:243)ng t(cid:230)i c(cid:244)ng t‰nh ra (cid:31)(cid:247)æc gi¡ tr(cid:224) th(cid:252)c nghi»m Ωh2 = 0.1198 ± 0.0026 [207] cıa m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247), khi khŁi l(cid:247)æng mϕ trong gi(cid:238)i h⁄n 300 GeV (cid:46) mϕ (cid:46) 570 GeV, v(cid:238)i h» sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng λh2ϕ2 trong kho£ng 0.5 (cid:46) λh2ϕ2 (cid:46) 1, ph(cid:242) hæp v(cid:238)i

(cid:31)i•u ki»n Œn (cid:31)(cid:224)nh ch¥n kh(cid:230)ng v(cid:160) (cid:31)i•u ki»n r(cid:160)ng buºc unita th” hi»n trong c¡c

bi”u thøc (2.79) v(cid:160) (2.80). L(cid:247)u (cid:254) r‹ng kho£ng gi¡ tr(cid:224) ch(cid:243)ng t(cid:230)i ch(cid:229)n cho h» sŁ

v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng b“c hai λh2ϕ2 c(cid:244)ng cho ph†p ngo⁄i suy m(cid:230) h…nh (cid:31)ang x†t (cid:31)‚n thang

n«ng l(cid:247)æng cao v(cid:160) (cid:31)£m b£o t‰nh nhi„u lo⁄n (cid:240) b“c mºt vÆng [152].

56

Ch(cid:247)(cid:236)ng 3

Bi»n lu“n c¡c (cid:31)(cid:176)c t‰nh cıa c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 d(cid:252)a v(cid:160)o dœ li»u t‰ch y‚u cıa 133Cs v(cid:160) cıa proton

3.1 Gi¡ tr(cid:224) th(cid:252)c nghi»m cıa t‰ch y‚u cıa 133Cs, proton v(cid:160)

c(cid:230)ng thøc t‰ch y‚u trong c¡c m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng

S(cid:252) vi ph⁄m t‰nh chfin l· (PV) trong t(cid:247)(cid:236)ng t¡c y‚u (cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)æc kh¡m ph¡ tł r§t

l¥u, trong (cid:31)(cid:226) c(cid:226) hi»n t(cid:247)æng vi ph⁄m chfin l· nguy¶n tß (Atom Parity Violation

- vi‚t t›t l(cid:160) APV) [208(cid:21)219] m(cid:160) nguy¶n nh¥n, d(cid:252)a theo M(cid:230) h…nh chu'n, l(cid:160) do

t(cid:247)(cid:236)ng t¡c dÆng trung hÆa giœa electron v(cid:160) c¡c quark (trong h⁄t nh¥n) th(cid:230)ng

qua boson chu'n trung hÆa Z. Trong c¡c m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng tł M(cid:230) h…nh chu'n

(Beyond Standard Model -vi‚t t›t l(cid:160) BSM), vi ph⁄m chfin l· nguy¶n tß cÆn c(cid:226)

(cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p th¶m tł c(cid:242)ng lo⁄i t(cid:247)(cid:236)ng t¡c §y th(cid:230)ng qua boson chu'n trung hÆa n(cid:176)ng

m(cid:238)i Z(cid:48). V… th‚, dœ li»u v• vi ph⁄m chfin l· nguy¶n tß, (cid:31)(cid:176)c bi»t (cid:240) tr(cid:247)(cid:237)ng hæp

55 Cs, l(cid:160) mºt k¶nh tri”n v(cid:229)ng (cid:31)” s«n l(cid:242)ng boson chu'n trung hÆa m(cid:238)i Z(cid:48). (cid:30)¥y ch‰nh l(cid:160) mºt trong c¡c m(cid:246)c (cid:31)‰ch nghi¶n cøu cıa ch(cid:243)ng t(cid:230)i trong

(cid:31)(cid:231)ng v(cid:224) b•n 133

lu“n ¡n n(cid:160)y.

Dœ li»u th(cid:252)c nghi»m v• APV (cid:240) nguy¶n tß cesium [231] (cid:31)¢ v(cid:160) (cid:31)ang thu h(cid:243)t s(cid:252)

quan t¥m v(cid:160) xem x†t m⁄nh m‡ [232(cid:21)237]. Theo M(cid:230) h…nh chu'n, s(cid:252) vi ph⁄m t‰nh

chfin l· l(cid:160) do s(cid:252) trao (cid:31)Œi c¡c boson chu'n y‚u trong c¡c qu¡ tr…nh dÆng trung

hÆa giœa electron v(cid:160) hadron, (cid:31)(cid:247)æc th” hi»n trong t(cid:247)(cid:236)ng t¡c vector v(cid:160) vector-tr(cid:246)c

trong Lagrangian hi»u d(cid:246)ng. Th(cid:247)(cid:238)c (cid:31)o s(cid:252) vi ph⁄m t‰nh chfin l· n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)æc th”

57

hi»n qua (cid:31)⁄i l(cid:247)æng v“t l(cid:254) (cid:31)(cid:247)æc g(cid:229)i l(cid:160) t‰ch y‚u QW , ch‰nh l(cid:160) mºt tham sŁ (cid:31)i»n

y‚u trong Lagrangian vi ph⁄m chfin l·. Trong c¡c m(cid:230) h…nh chu'n m(cid:240) rºng, do

c(cid:226) th¶m c¡c boson chu'n trung hÆa m(cid:238)i n¶n t‰ch y‚u cıa mºt (cid:31)(cid:231)ng v(cid:224) (X) nh“n

th¶m mºt l(cid:247)æng gi¡ tr(cid:224) m(cid:160) ta g(cid:229)i l(cid:160) bŒ (cid:31)‰nh t‰ch y‚u (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a nh(cid:247) sau

∆QW (A

ZX) .

W (A

ZX) − QSM

W (A

ZX) ≡ QBSM

(3.1)

Qexp

K‚t qu£ th(cid:252)c nghi»m m(cid:238)i (cid:31)¥y cıa t‰ch y‚u cıa (cid:31)(cid:231)ng v(cid:224) b•n cesium l(cid:160) [175, 238]

55 Cs) = −72.62 ± 0.43.

W (133

(3.2)

55 Cs) = −73.23 ± 0.01 [175, 239]

W (133

So v(cid:238)i gi¡ tr(cid:224) t‰nh tł M(cid:230) h…nh chu'n l(cid:160) QSM

cho th§y mºt l(cid:247)æng bŒ (cid:31)‰nh ∆QW nh(cid:247) sau [238]

∆QW (133

55 Cs) ≡ Qexp

55 Cs) − QSM

55 Cs) = 0.61 ± 0.43 ,

W (133

W (133

(3.3)

rª r(cid:160)ng l»ch 1.4 σ so v(cid:238)i gi¡ tr(cid:224) tł M(cid:230) h…nh chu'n. Gi¡ tr(cid:224) n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)æc d(cid:242)ng phŒ

bi‚n khi ph¥n t‰ch v(cid:160) kh£o s¡t c¡c v“t l(cid:254) m(cid:238)i kh£ d(cid:190) trong c¡c hi»n t(cid:247)æng m(cid:160)

c(cid:226) th” d(cid:242)ng c¡c m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng tł M(cid:230) h…nh chu'n (cid:31)” gi£i th‰ch gi¡ tr(cid:224) th(cid:252)c

55 Cs).

nghi»m cıa t‰ch y‚u QW (133

M(cid:176)t kh¡c, t‰ch y‚u cıa mºt (cid:31)(cid:231)ng v(cid:224) c(cid:226) th” (cid:31)(cid:247)æc x¥y d(cid:252)ng nh(cid:247) mºt h(cid:160)m chøa

hai (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p (cid:31)ºc l“p cıa hai quark nh(cid:181) u v(cid:160) d, gi¡ tr(cid:224) t‰ch y‚u th(cid:252)c nghi»m cıa

hai (cid:31)(cid:231)ng v(cid:224) kh¡c nhau s‡ t⁄o ra hai mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ hæp l» kh¡c nhau

khi (cid:31)(cid:247)æc x†t trong mºt m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng tł M(cid:230) h…nh chu'n. D¤n (cid:31)‚n, k‚t qu£

phŁi hæp cıa hai mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ hæp l» tr‰ch xu§t tł dœ li»u t‰ch y‚u

th(cid:252)c nghi»m cıa cesium v(cid:160) cıa proton s‡ c(cid:226) t‰nh nghi¶m ng(cid:176)t h(cid:236)n k‚t qu£ ri¶ng

r‡. M(cid:238)i (cid:31)¥y, c¡c th(cid:252)c nghi»m v• vi ph⁄m chfin l· trong t¡n x⁄ electron (PVES),

1p) = 0.0719 ± 0.0045 [241]. Gi¡ tr(cid:224) n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)æc c(cid:230)ng nh“n l(cid:160)

W (1

nh(cid:247) (cid:31)(cid:247)æc tŒng hæp trong t(cid:160)i li»u [240], (cid:31)¢ x¡c (cid:31)(cid:224)nh gi¡ tr(cid:224) c“p nh“t nh§t cıa t‰ch y‚u proton, (cid:31)(cid:226) l(cid:160) Qexp

1p) = 0.0708 ± 0.0003. Do

W (1 (cid:31)(cid:226) bŒ (cid:31)‰nh t‰ch y‚u proton d(cid:252)a theo M(cid:230) h…nh chu'n l(cid:160)

ph(cid:242) hæp r§t tŁt v(cid:238)i gi¡ tr(cid:224) cıa M(cid:230) h…nh chu'n l(cid:160) QSM

∆QW (1

1p) = 0.0011 ± 0.0045.

(3.4)

58

Kh¡c v(cid:238)i M(cid:230) h…nh chu'n ch¿ c(cid:226) duy nh§t mºt boson chu'n trung hÆa Z, m(cid:230) h…nh

m(cid:240) rºng tł M(cid:230) h…nh chu'n khi c(cid:226) th¶m mºt boson chu'n trung hÆa n(cid:176)ng Z(cid:48) th…

ZX trong m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng l(cid:160) [153]:

bi”u thøc bŒ (cid:31)‰nh t‰ch y‚u cıa (cid:31)(cid:231)ng v(cid:224) A

2Z − A + 4Z

∆QBSM

ZX) (cid:39)

W (A

(cid:20) (cid:19)(cid:21)

(cid:18) s4 W 1 − 2s2 W

∆ρ A(e)gV (u)(cid:3)

V (u) + g(cid:48)

+ 4sφ + (2A − Z) (cid:2)gA(e)g(cid:48)

A(e)gV (d)(cid:3)(cid:9)

V (d) + g(cid:48)

(3.5) (cid:8)(A + Z) (cid:2)gA(e)g(cid:48)

− 4

[(A + Z)g(cid:48)

V (d)],

A(e)g(cid:48)

V (u) + (2A − Z)g(cid:48)

A(e)g(cid:48)

(cid:19)

(cid:18)M 2 Z1 M 2 Z2

trong (cid:31)(cid:226) sφ ≡ sin φ t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i g(cid:226)c trºn Z − Z(cid:48) cıa boson chu'n trung hÆa

cıa Z cıa m(cid:230) h…nh chu'n v(cid:160) boson chu'n trung hÆa n(cid:176)ng m(cid:238)i Z(cid:48) l(cid:160) c¡c boson

sinh ra hai tr⁄ng th¡i v“t l(cid:254) Z1,2 c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng MZ1,2.

C¡c k(cid:254) hi»u trong bi”u thøc (3.5) l(cid:160) c¡c (cid:31)⁄i l(cid:247)æng x¡c (cid:31)(cid:224)nh tł dÆng vector-

tr(cid:246)c (V-A) cıa c¡c boson chu'n trung hÆa (cid:31)(cid:247)æc x¡c (cid:31)(cid:224)nh tł Lagrangian nŒi

ti‚ng

LV f f =

f γµ(gV (f ) − γ5gA(f )f Zµ

f (cid:88)

f γµ(g(cid:48)

+

(cid:88)

V (f ) − γ5g(cid:48)

A(f )f Z(cid:48) µ,

g 2cW g 2cW

f

(3.6)

g = e/sW l(cid:160) h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c øng v(cid:238)i nh(cid:226)m chu'n SU (2)L cıa M(cid:230) h…nh chu'n.

(cid:240) (cid:31)¥y tŒng (cid:31)(cid:247)æc l§y v(cid:238)i m(cid:229)i fermions trong m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng tł M(cid:230) h…nh chu'n,

Bi”u thøc (3.5) (cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)æc ch(cid:243)ng t(cid:230)i ki”m tra l⁄i mºt c¡ch chi ti‚t (xem ph(cid:246) l(cid:246)c

B) d(cid:252)a tr¶n t(cid:160)i li»u [220] b(cid:160)n v• m(cid:240) rºng nh(cid:226)m chu'n U (1) cıa M(cid:230) h…nh chu'n.

M(cid:176)c d(cid:242) v“y, t‰nh to¡n (cid:31)(cid:226) c(cid:244)ng (cid:31)(cid:243)ng (cid:31)Łi v(cid:238)i c¡c m(cid:230) h…nh c(cid:226) m(cid:240) rºng c¡c nh(cid:226)m

chu'n kh(cid:230)ng giao ho¡n kh¡c bao g(cid:231)m c£ c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 [178, 180, 242(cid:21)247].

(cid:30)(cid:176)c bi»t l(cid:160), c¡c c(cid:230)ng thøc (cid:31)Łi v(cid:238)i c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β b§t k(cid:253) (cid:31)(cid:247)æc n(cid:226)i trong t(cid:160)i

li»u [178] (cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)æc hi»u ch¿nh trong t(cid:160)i li»u [247] sau mºt (cid:31)i•u ch¿nh (cid:31)Łi v(cid:238)i g(cid:226)c

trºn Z − Z(cid:48) [181]. Sß d(cid:246)ng c(cid:242)ng c¡c k(cid:254) hi»u c(cid:230)ng thøc (3.5) cıa ch(cid:243)ng t(cid:230)i chøa

hai h» sŁ 4 thay v… l(cid:160) 16 trong bi”u thøc t‰ch y‚u n(cid:226)i trong t(cid:160)i li»u [247]. Ngo(cid:160)i

59

ra, kh£o s¡t sŁ trong t(cid:160)i li»u [247] c(cid:244)ng (cid:31)¢ sß d(cid:246)ng dœ li»u (cid:31)¢ c(cid:244) cıa t‰ch y‚u

cıa cesium [248], vŁn ph(cid:242) hæp r§t tŁt v(cid:238)i gi¡ tr(cid:224) ti¶n (cid:31)o¡n b(cid:240)i M(cid:230) h…nh chu'n.

M(cid:176)t kh¡c, r(cid:160)ng buºc m(cid:238)i trong bi”u thøc (3.2) c(cid:226) s(cid:252) kh¡c (cid:31)¡ng k” so v(cid:238)i trong

t(cid:160)i li»u [248], (cid:31)i•u n(cid:160)y h(cid:160)m (cid:254) mºt bŒ (cid:31)‰nh n(cid:160)o (cid:31)(cid:226) so v(cid:238)i M(cid:230) h…nh chu'n. Do

(cid:31)(cid:226), mºt kh£o s¡t m(cid:238)i d(cid:252)a tr¶n dœ li»u th(cid:252)c nghi»m c“p nh“t nh§t cıa t‰ch y‚u

cesium v(cid:160) proton s‡ d¤n (cid:31)‚n c¡c k‚t qu£ m(cid:238)i v• kh(cid:230)ng gian tham sŁ hæp l» cıa

c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1.

+

;

Trong c¡c t‰nh to¡n ta sß d(cid:246)ng c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c cıa M(cid:230) h…nh chu'n

gA(e) = −

, gV (u) =

, gV (d) = −

1 2

1 2

4s2 W 3

1 2

2s2 W 3

(3.7)

=

W = 0.23122,

W 1−2s2 W

0.0994544; v(cid:160) l(cid:247)u (cid:254) s(cid:252) ph(cid:246) thuºc thang n«ng l(cid:247)æng cıa h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c chu'n

g trong bi”u thøc (3.6), bi”u thøc (3.5) s‡ (cid:31)(cid:247)æc vi‚t l⁄i d(cid:247)(cid:238)i d⁄ng tŒng qu¡t h(cid:236)n

(cid:17) (cid:16) s4 gi¡ tr(cid:224) th(cid:252)c nghi»m cıa g(cid:226)c Weiberg (cid:240) thang MZ [175] s2

∆QBSM

W (A

ZX) (cid:39) − (A − 2.39782 × Z) ∆ρ (cid:8)A (cid:2)2g(cid:48)

V (d) + g(cid:48)

V (u) + g(cid:48)

− 2sφ − Z (cid:2)g(cid:48)

A(e)(cid:3) V (d) − g(cid:48)

V (u)(cid:3)(cid:9) ×

g(MZ2) g(MZ1)

A(e) × 1.07512 + g(cid:48) (cid:19)

nh(cid:247) sau [153]:

,

− 4g(cid:48)

V (d) + g(cid:48)

V (u)(cid:3) + Z (cid:2)g(cid:48)

A(e)

V (u) − g(cid:48)

V (d)(cid:3)(cid:9) ×

g2(MZ2) g2(MZ1)

(cid:8)A (cid:2)2g(cid:48) (cid:18) M 2 Z1 M 2 Z2

(3.8)

trong (cid:31)(cid:226) g(MZ1,2) l(cid:160) c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c chu'n cıa Z1,2 (cid:240) thang khŁi l(cid:247)æng

cıa ch(cid:243)ng. Ch(cid:243)ng t(cid:230)i l(cid:247)u (cid:254) r‹ng bi”u thøc (3.8) c(cid:226) nhœng (cid:31)i•u ch¿nh (cid:31)¡ng k”

so v(cid:238)i trong t(cid:160)i li»u gŁc [220] (xin xem b(cid:160)n lu“n chi ti‚t trong ph(cid:246) l(cid:246)c B.4).

C(cid:230)ng thøc tr¶n c(cid:244)ng c(cid:226) th” ¡p d(cid:246)ng cho c¡c m(cid:230) h…nh d(cid:252)a tr¶n nh(cid:226)m chu'n

SU(3)C × SU(3)L × U(1)X, (cid:240) (cid:31)(cid:226) hi»u øng ph(cid:246) thuºc thang n«ng l(cid:247)æng (cid:31)(cid:247)æc x†t

(cid:31)‚n nh(cid:247)ng g(cid:226)c trºn Z − Z(cid:48) (cid:31)(cid:247)æc b(cid:228) qua [180, 246]. V§n (cid:31)• n(cid:160)y tr(cid:247)(cid:238)c (cid:31)¥y c(cid:244)ng

(cid:31)(cid:247)æc xem x†t (cid:240) c¡c t(cid:160)i li»u [242, 244], nh(cid:247)ng ch¿ (cid:31)Łi v(cid:238)i c¡c phi¶n b£n tŁi thi”u

(minimal) v(cid:160) ti‚t ki»m (economical) cıa c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1. Bi”u thøc (3.8) kh¡c

60

v(cid:238)i c¡c bi”u thøc (cid:31)(cid:247)æc d(cid:242)ng (cid:31)” kh£o s¡t APV trong c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 trong

t(cid:160)i li»u [247], trong (cid:31)(cid:226) c(cid:226) t‰nh (cid:31)‚n s(cid:252) ph(cid:246) thuºc thang n«ng l(cid:247)æng cıa c¡c h‹ng

sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c chu'n trung hÆa. H(cid:236)n nœa, nh(cid:237) v(cid:160)o c¡c dœ li»u th(cid:252)c nghi»m m(cid:238)i

cıa t‰ch y‚u v(cid:160) cıa tham sŁ ρ [175], kh(cid:230)ng gian tham sŁ cıa c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1

s‡ (cid:31)(cid:247)æc xem x†t l⁄i. Thay v… nh(cid:247) trong t(cid:160)i li»u [247] vŁn ch¿ c(cid:226) lo⁄i m(cid:230) h…nh C

((cid:31)(cid:247)æc n(cid:226)i trong t(cid:160)i li»u [249]) (cid:31)(cid:247)æc quan t¥m kh£o s¡t d(cid:252)a tr¶n dœ li»u QW (Cs),

(cid:240) (cid:31)¥y ch(cid:243)ng t(cid:230)i s‡ b(cid:160)n v• t§t c£ c¡c mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ hæp l» t(cid:247)(cid:236)ng øng

v(cid:238)i ba lo⁄i m(cid:230) h…nh lo⁄i A, B v(cid:160) C d(cid:252)a tr¶n dœ li»u th(cid:252)c nghi»m m(cid:238)i nh§t cıa

c£ QW (Cs) v(cid:160) QW (p). Hi»u øng gi(cid:238)i h⁄n nhi„u lo⁄n cıa h‹ng sŁ h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng

t¡c Yukawa (cid:31)Łi v(cid:238)i quark top v(cid:160)o kh(cid:230)ng gian tham sŁ n(cid:160)y c(cid:244)ng (cid:31)(cid:247)æc t‰nh (cid:31)‚n.

K‚t qu£ phŁi hæp cıa ba kh‰a c⁄nh (cid:31)(cid:247)æc x†t (cid:31)‚n nh(cid:247) th‚ s‡ £nh h(cid:247)(cid:240)ng kh¡c

nhau l¶n kh(cid:230)ng gian tham sŁ cıa ba lo⁄i A, B v(cid:160) C cıa c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1. C«n

cø v(cid:160)o (cid:31)(cid:226) c(cid:226) th” (cid:31)• ngh(cid:224) m(cid:230) h…nh n(cid:160)o c(cid:226) th” t(cid:231)n t⁄i ho(cid:176)c b(cid:224) lo⁄i b(cid:228), thay v…

ch§p nh“n chung chung v• l(cid:254) lu“n r‹ng c(cid:226) (cid:247)u th‚ h(cid:236)n (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh lo⁄i A,

lo⁄i m(cid:230) h…nh trong (cid:31)(cid:226) th‚ h» quark n(cid:176)ng chøa quark top (cid:31)(cid:247)æc g¡n c¡ch h(cid:160)nh

xß kh¡c v(cid:238)i hai th‚ h» quark nh(cid:181) h(cid:236)n.

C(cid:244)ng cƒn l(cid:247)u (cid:254) r‹ng, trong c(cid:230)ng thøc (3.8) bŒ (cid:31)‰nh t‰ch y‚u c(cid:226) mºt phƒn ph(cid:246)

thuºc v(cid:160)o ∆ρ, trong khi (cid:31)(cid:226) ∆ρ c(cid:226) th” nh“n (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p bŒ (cid:31)‰nh tł c¡c t(cid:247)(cid:236)ng t¡c

Higgs-Higgs-boson chu'n nh(cid:247) (cid:31)¢ x†t chi ti‚t trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp c(cid:246) th” cıa m(cid:230)

h…nh 3-3-1 CKS (cid:240) ch(cid:247)(cid:236)ng 2, v(cid:238)i (cid:31)¿nh t(cid:247)(cid:236)ng t¡c cho b(cid:240)i bi”u thøc (2.70) t(cid:247)(cid:236)ng

øng v(cid:238)i (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p cho b(cid:240)i c(cid:230)ng thøc (2.71). Khi kh£o s¡t t‰ch y‚u ch(cid:243)ng t(cid:230)i ch¿

t“p trung v(cid:160)o c¡c hi»u øng g¥y b(cid:240)i c¡c boson chu'n, tr(cid:247)(cid:237)ng hæp n(cid:160)y x£y ra khi

t§t c£ c¡c Higgs c(cid:226) li¶n quan c(cid:226) khŁi l(cid:247)æng b‹ng nhau do (cid:31)(cid:226) cho (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p b‹ng

kh(cid:230)ng v(cid:160)o ∆ρ.

61

3.2 Hi»n t(cid:247)æng APV trong M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS

3.2.1 T(cid:247)(cid:236)ng t¡c dÆng trung hÆa

Hi»n t(cid:247)æng APV (cid:31)(cid:247)æc gi£i th‰ch l(cid:160) do t(cid:247)(cid:236)ng t¡c dÆng trung hÆa giœa electron

v(cid:160) c¡c quark (trong h⁄t nh¥n) th(cid:230)ng qua boson chu'n trung hÆa Z. C¡c t(cid:247)(cid:236)ng

t¡c (cid:31)(cid:226) (cid:31)(cid:247)æc m(cid:230) t£ b(cid:240)i phƒn Lagragian sau

if γµDµf .

Lfermion & gauge boson ⊃

f

(cid:88) (3.9)

V(cid:238)i (cid:31)⁄o h(cid:160)m hi»p bi‚n (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a l(cid:160)

Dµ = ∂µ − igAµaTa − igX XT9Bµ ,

(3.10)

U (1)X . CÆn Ta (a = 1, 2, .., 9) l(cid:160) c¡c vi tß cıa nh(cid:226)m SU (3) v(cid:238)i c¡c boson chu'n

a , ho(cid:176)c 0. Th¶m nœa, ta ch(cid:229)n vi

Aµa. (cid:30)Łi v(cid:238)i bi”u di„n cıa nh(cid:226)m SU (3)L, (cid:31)(cid:226) l(cid:160) tam tuy‚n, ph£n tam tuy‚n ho(cid:176)c (cid:31)(cid:236)n tuy‚n th… t(cid:247)(cid:236)ng øng ta c(cid:226) Ta = 1 2λa, − 1

2λT

6 diag(1, 1, 1) (cid:31)Łi v(cid:238)i c£ tam tuy‚n v(cid:160) ph£n tam

v(cid:238)i g v(cid:160) gX l(cid:160) c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c chu'n t(cid:247)(cid:236)ng øng cıa c¡c nh(cid:226)m SU (3)L v(cid:160)

6 (cid:31)Łi v(cid:238)i (cid:31)(cid:236)n tuy‚n. (cid:30)” thu“n ti»n, ta vi‚t l⁄i (3.10) nh(cid:247) sau

tß cıa nh(cid:226)m U (1)X l(cid:160) T9 = 1/

,

tuy‚n, v(cid:160) T9 = 1/

Dµ = ∂µ − igP CC

µ − igP N C

µ

(3.11)

trong (cid:31)(cid:226)

P CC

TaAµa ,

µ =

a=1,2,4,5,6,7

(cid:88) (3.12)

(cid:31)(cid:247)æc x¡c (cid:31)(cid:224)nh theo c¡c vi tß d⁄ng ch†o, (cid:31)(cid:226) l(cid:160) v(cid:160) P N C µ

t ≡

P N C

.

=

TaAµa + tXT9Bµ,

µ =

gX g

√ 2 sin θW (MZ (cid:48)) 3 (cid:112) 3 − 4 sin2 θW (MZ (cid:48))

a=3,8

(cid:88) (3.13)

V… nguy¶n tß cesium ch¿ chøa c¡c quark nh(cid:181) u, d v(cid:160) electron n¶n ch(cid:243)ng ta

ch¿ cƒn (cid:31)• c“p (cid:31)‚n c¡c ferrmion n(cid:160)y. C¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c (cid:31)¡p øng cho c¡c

t‰nh to¡n APV trong nguy¶n tß cesium d(cid:252)a theo M(cid:230) h…nh chu'n v(cid:160) d(cid:252)a theo

M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS (cid:31)(cid:247)æc li»t k¶ trong b£ng 12.

62

Trong gi(cid:238)i h⁄n vχ (cid:29) vη, g(cid:226)c trºn Z − Z(cid:48) l(cid:160) [152]

(1 − 2s2

W

tan φ (cid:39)

.

W )(cid:112)3 − 4s2 4c4 W

(cid:19) (3.14) (cid:18) v2 η v2 χ

B£ng 5: C¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c vector v(cid:160) vector-tr(cid:246)c d(cid:242)ng cho c¡c t‰nh to¡n

APV trong nguy¶n tß cesium d(cid:252)a theo M(cid:230) h…nh chu'n v(cid:160) d(cid:252)a theo M(cid:230) h…nh

3-3-1 CKS.

1

√ 2

3−4s2 W

gV (u) = 1

W 3

6

W 3−4s2 W

gV (d) = − 1

g(cid:48) A(e) = + V (u) = −3+8s2 g(cid:48) V (d) = −3+2s2 g(cid:48)

gA(e) = − 1 2 2 − 4s2 2 + 2s2

W 3

6

W 3−4s2 W

3.2.2 Bi”u thøc bŒ (cid:31)‰nh t‰ch y‚u trong M(cid:230) h…nh 3-3-1 CKS

M(cid:230) h…nh chu'n M(cid:230) h…nh 3-3-1 CKS

Mºt trong c¡c (cid:31)⁄i l(cid:247)æng quan tr(cid:229)ng ta hay x†t ch‰nh l(cid:160) tham sŁ ρ (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:224)nh

ρ =

,

ngh(cid:190)a nh(cid:247) sau

m2 W W M 2 c2 Z1 v(cid:238)i ρ = 1 trong M(cid:230) h…nh chu'n. B¥y gi(cid:237) ch(cid:243)ng ta h¢y ph¥n t‰ch bi”u thøc (3.8)

(3.15)

v(cid:238)i ∆ρ ≡ ρ − 1 khi x†t trong m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng tł M(cid:230) h…nh chu'n. (cid:30)⁄i l(cid:247)æng ∆ρ

∆ρ (cid:39) αT,

(cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a theo tham sŁ T nh(cid:247) sau

(3.16)

(cid:240) (cid:31)¥y α l(cid:160) h‹ng sŁ c§u tr(cid:243)c tinh t‚, cÆn T l(cid:160) mºt trong c¡c tham sŁ Peskin-

Takeuchi [251] (cid:31)(cid:247)æc x¡c (cid:31)(cid:224)nh b(cid:240)i

T = TZZ (cid:48) + Toblique ,

(3.17)

trong (cid:31)(cid:226) phƒn (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p d⁄ng trºn Z − Z(cid:48) l(cid:160) TZZ (cid:48):

− 1

.

TZZ (cid:48) (cid:39)

tan2 φ α

(cid:19) (3.18) (cid:18) M 2 Z2 M 2 Z1

63

(cid:30)⁄i l(cid:247)æng Toblique ch‰nh l(cid:160) bŒ (cid:31)‰nh oblique vŁn ph(cid:246) thuºc v(cid:160)o m(cid:230) h…nh.

∆QW (133

55 Cs) = −1.12004 × ∆ρ

Sß d(cid:246)ng c(cid:230)ng thøc (3.8) cho tr(cid:247)(cid:237)ng hæp nguy¶n tß cesium ta thu (cid:31)(cid:247)æc [153]

−sφ

V (d) + 376 g(cid:48)

g(MZ2) g(MZ1)

A(e)(cid:3) × V (u) + 147.737 g(cid:48) (cid:19)

−g(cid:48)

×

. (3.19)

V (u)(cid:3)

V (d) + 752.g(cid:48)

A(e) (cid:2)844.g(cid:48)

g2(MZ2) g2(MZ1)

(cid:2)422 g(cid:48)

(cid:18)M 2 Z1 M 2 Z2

A(e), g(cid:48)

A(d), v(cid:160) g(cid:48)

A(u) (cid:240) b£ng 12 v(cid:160)o ch(cid:243)ng ta s‡ c(cid:226) (cid:31)(cid:247)æc

ti‚p t(cid:246)c g¡n c¡c gi¡ tr(cid:224) g(cid:48)

55 Cs) trong M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS l(cid:160) [153]:

∆QCKS

W (133

oblique)

55 Cs) = −1.12004 × α(T CKS (cid:20)

bi”u thøc ∆QW (133

+

+ 120.743

×

.

sφ × 122.655 ×

ZZ (cid:48) + T CKS g(MZ2) g(MZ1)

g2(MZ2) g2(MZ1)

(cid:19) (cid:21)

(cid:18)M 2 Z1 M 2 Z2

→ ∞ th… gi¡ tr(cid:224)

∆QCKS

55 Cs) c(cid:226) th” ¥m, m(cid:176)c d(cid:242) v“y, gi¡ tr(cid:224) n(cid:160)y r§t nh(cid:228). Theo t(cid:160)i li»u [178],

(3.20)

D(cid:252)a v(cid:160)o bi”u thøc (3.20) ch(cid:243)ng ta th§y r‹ng khi M 2 Z2 W (133

trong m(cid:230) h…nh tŁi thi”u, sŁ h⁄ng (cid:31)ƒu ∝ −0.01, so v(cid:238)i t(cid:160)i li»u [181] th… Toblique

(cid:31)(cid:247)æc b(cid:228) qua. C«n cø v(cid:160)o dœ li»u th(cid:252)c nghi»m m(cid:238)i (cid:31)¥y cıa ∆ρ, c(cid:239) b“c O(10−4),

ta th§y hæp l(cid:254) (cid:31)” ch§p nh“n (cid:31)• xu§t §y trong t(cid:160)i li»u [181].

W (Cs) v(cid:160) ∆QCKS

W (p) l(cid:160) h(cid:160)m cıa MZ2

H…nh 8: ∆QCKS

T‰ch y‚u cıa proton th… (cid:31)(cid:247)æc x¡c (cid:31)(cid:224)nh b(cid:240)i [153]

∆QCKS

0.437 ×

+ 0.777 ×

.(3.21)

1p) = 1.140∆ρ +

W (1

g(MZ2) g(MZ1)

g2(MZ2) g2(MZ1)

(cid:20) (cid:19)

(cid:21) (cid:18)M 2 Z1 M 2 Z2

64

Trong m(cid:230) h…nh (cid:31)ang x†t, bŒ (cid:31)‰nh oblique c(cid:226) d⁄ng nh(cid:247) m(cid:230) t£ trong t(cid:160)i li»u

[152, 174], k‚t hæp v(cid:238)i bi”u thøc (1.18) ta c(cid:226) (cid:31)(cid:247)æc [152]

− 1

(cid:19)

2M 2

(M 2

∆ρCKS (cid:39) tan2 φ √ 3

W )

W )

ln

+

2M 2

W −

Y + + m2

2GF 16π2

Y + + m2 M 2

Y +(M 2 Y + + m2 m2 W

Y +

(cid:18)M 2 Z (cid:48) m2 Z (cid:20) (cid:21)

(M 2

W )

+

,

t2 W ln

Y + + m2 M 2

2(M 2

α(mZ) 4π s2 W

W )2

Y +

m4 W Y + + m2

(cid:20) (cid:21) (3.22)

128 [175].

trong (cid:31)(cid:226) α(mZ) ≈ 1

W (p) l(cid:160) h(cid:160)m cıa khŁi l(cid:247)æng

W (Cs) v(cid:160) ∆QCKS

Trong h…nh 8, ch(cid:243)ng ta v‡ ∆QCKS

boson chu'n trung hÆa Z2. (cid:30)(cid:231) th(cid:224) n(cid:160)y cho th§y trong m(cid:230) h…nh (cid:31)ang x†t kho£ng

gi¡ tr(cid:224) cho ph†p cıa khŁi l(cid:247)æng Z2 l(cid:160) 1.27 TeV ≤ MZ2 ≤ 2.66 TeV. Gi(cid:238)i h⁄n n(cid:160)y

nghi¶m ng(cid:176)t h(cid:236)n khi so v(cid:238)i gi(cid:238)i h⁄n x¡c (cid:31)(cid:224)nh tł dœ li»u tham sŁ ρ n(cid:226)i trong t(cid:160)i

3.3 Hi»n t(cid:247)æng APV trong c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 β

li»u [152] tuy nhi¶n ch(cid:243)ng kh(cid:230)ng phı (cid:31)(cid:224)nh nhau.

Ch(cid:243)ng ta h¢y nh›c qua v• nºi dung h⁄t cıa m(cid:230) h…nh 3-3-1-β [178], v(cid:238)i β l(cid:160) tham

sŁ (cid:31)(cid:247)æc x¡c (cid:31)(cid:224)nh trong bi”u thøc to¡n tß (cid:31)i»n t‰ch (1.1). C¡c lepton trong tam

tuy‚n cıa nh(cid:226)m SU (3)L l(cid:160)

1, 3, −

,

laL = (cid:0)νa , ea , EQ

a

1 2

β √ 2

3

(cid:18) (cid:19) (cid:1)T (3.23)

trong (cid:31)(cid:226) a = 1, 2, 3 l(cid:160) ch¿ sŁ th‚ h». M(cid:230) h…nh v(cid:238)i c¡ch bi”u di„n lepton n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)æc

ch(cid:243)ng t(cid:230)i g(cid:229)i l(cid:160) m(cid:230) h…nh F2 [181]. M(cid:176)t kh¡c, c(cid:244)ng c(cid:226) c¡c m(cid:230) h…nh ((cid:31)(cid:247)æc g(cid:229)i l(cid:160)

m(cid:230) h…nh F1) v(cid:238)i laL l(cid:160) c¡c ph£n tam tuy‚n, nh(cid:247)ng c¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)æc chøng

minh l(cid:160) t(cid:247)(cid:236)ng (cid:31)(cid:247)(cid:236)ng v(cid:238)i c¡c m(cid:230) h…nh v(cid:238)i c¡c tam tuy‚n lepton ph¥n c(cid:252)c tr¡i,

theo ngh(cid:190)a l(cid:160) hai d⁄ng n(cid:160)y c(cid:226) c(cid:242)ng (cid:254) ngh(cid:190)a v“t l(cid:254) [247, 252]. Do (cid:31)(cid:226) ch¿ cƒn b(cid:160)n

lu“n (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh F2.

Y¶u cƒu khß d(cid:224) th(cid:247)(cid:237)ng chiral b›t buºc sŁ tam tuy‚n fermion b‹ng v(cid:238)i sŁ

ph£n tam tuy‚n ferrmion. Do (cid:31)(cid:226) trong m(cid:230) h…nh ta (cid:31)ang x†t, mºt th‚ h» quark

65

ph£i bi‚n (cid:31)Œi nh(cid:247) mºt tam tuy‚n cıa nh(cid:226)m SU (3)L v(cid:160) hai th‚ h» kia ph£i l(cid:160) c¡c

ph£n tam tuy‚n cıa nh(cid:226)m SU (3)L. M(cid:176)c d(cid:242) v“y, kh(cid:230)ng c(cid:226) s(cid:252) r(cid:160)ng buºc vi»c x‚p

quark n(cid:160)o m(cid:160) v¤n (cid:31)£m b£o khß d(cid:224) th(cid:247)(cid:237)ng.

— (cid:31)¥y ch(cid:243)ng ta d(cid:242)ng c¡c k(cid:254) hi»u nh(cid:247) trong b£ng 1, 2, v(cid:160) 3 cıa t(cid:160)i li»u [178].

C(cid:246) th”, ch(cid:243)ng ta x†t c¡c m(cid:230) h…nh ch¿ chøa ba tam tuy‚n Higgs (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a

trong t(cid:160)i li»u [173, 178], chflng h⁄n nh(cid:247) trong b£ng 3 cıa t(cid:160)i li»u [178]. C(cid:226) ba

c¡ch g¡n kh¡c nhau (cid:31)Łi v(cid:238)i c¡c quark ph¥n c(cid:252)c tr¡i, tøc l(cid:160) g¡n th‚ h» quark thø

ba, thø hai ho(cid:176)c thø nh§t (cid:31)(cid:247)æc l(cid:160)m tam tuy‚n; v(cid:160) ba c¡ch g¡n n(cid:160)y t(cid:247)(cid:236)ng øng

cho ra ba lo⁄i m(cid:230) h…nh lo⁄i A, B, v(cid:160) C nh(cid:247) (cid:31)(cid:247)æc li»t k¶ trong b£ng 2 cıa t(cid:160)i

li»u [178]. Cƒn nh›c l⁄i l(cid:160) c¡c fermion ph¥n c(cid:252)c ph£i (cid:31)(cid:247)æc g¡n l(cid:160) c¡c (cid:31)(cid:236)n tuy‚n

cıa nh(cid:226)m SU (3)L.

L(cid:247)u (cid:254) r‹ng trung b…nh ch¥n kh(cid:230)ng cıa tam tuy‚n Higgs χ sinh khŁi l(cid:247)æng

cho c¡c h⁄t m(cid:238)i, (cid:31)(cid:226) l(cid:160) c¡c quark v(cid:160) lepton d(cid:224) th(cid:247)(cid:237)ng c(cid:244)ng nh(cid:247) (cid:31)Łi v(cid:238)i c¡c boson

chu'n m(cid:238)i Z(cid:48) v(cid:160) c¡c boson chu'n bilepton X v(cid:160) Y. (cid:30)łng qu¶n r‹ng phƒn tß d(cid:247)(cid:238)i

c(cid:242)ng cıa tam tuy‚n χ kh(cid:230)ng mang sŁ lepton, cÆn phƒn tß (cid:240) (cid:31)¡y cıa c¡c tam

tuy‚n η v(cid:160) ρ c(cid:226) sŁ lepton b‹ng 2. (cid:30)i•u n(cid:160)y c(cid:226) ngh(cid:190)a r‹ng c¡c th(cid:160)nh phƒn v(cid:230)

h(cid:247)(cid:238)ng kh(cid:230)ng c(cid:226) sŁ lepton m(cid:238)i (cid:31)(cid:247)æc ph†p c(cid:226) trung b…nh ch¥n kh(cid:230)ng. Trong th(cid:252)c

t‚, (cid:31)” (cid:31)i»n t‰ch cıa c¡c boson Higgs mang (cid:31)i»n c(cid:226) gi¡ tr(cid:224) (cid:31)i»n t‰ch nguy¶n th…

tham sŁ β ch¿ (cid:31)(cid:247)æc ph†p nh“n mºt sŁ gi¡ tr(cid:224) nh§t (cid:31)(cid:224)nh.

B£ng 6: C¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c vector v(cid:160) vector-tr(cid:246)c cƒn (cid:31)” t‰nh APV trong M(cid:230)

h…nh 3-3-1β.

M(cid:230) h…nh chu'n M(cid:230) h…nh 3-3-1 (lo⁄i A) M(cid:230) h…nh 3-3-1 (lo⁄i C) √

2

3

2

√ 3

3β)s2 W 1−(1+β2)s2 W

gV (u) = 1

W 3

√ 3

6

3

6

3β)s2 W 1−(1+β2)s2 W √ 3β)s2 W 1−(1+β2)s2 W

gV (d) = − 1

A(e) = 1−(1+ g(cid:48) V (u) = −3+(3−5 g(cid:48) V (d) = −3+(3+ g(cid:48)

A(e) = 1−(1+ g(cid:48) V (u) = 3−(3+5 g(cid:48) V (d) = 3−(3− g(cid:48)

gA(e) = − 1 2 2 − 4s2 2 + 2s2

W 3

6

3

6

3

3β)s2 W 1−(1+β2)s2 W

3β)s2 W 1−(1+β2)s2 W 3β)s2 W 1−(1+β2)s2 W

66

KhŁi l(cid:247)æng v(cid:160) g(cid:226)c trºn cıa c¡c boson chu'n trung hÆa (cid:31)(cid:247)æc tr…nh b(cid:160)y trong

phƒn 1.2.2. C¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c chu'n cƒn (cid:31)” t‰nh QW (cid:31)(cid:247)æc li»t k¶ trong b£ng

6, trong (cid:31)(cid:226) ch¿ x†t hai lo⁄i m(cid:230) h…nh A v(cid:160) C t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i hai ph†p g¡n kh¡c

nhau (cid:31)Łi v(cid:238)i th‚ h» quark thø nh§t. Hai lo⁄i m(cid:230) h…nh A v(cid:160) B c(cid:226) c(cid:242)ng c¡ch g¡n

th‚ h» quark (cid:31)ƒu ti¶n cho n¶n s‡ c(cid:226) c(cid:242)ng k‚t qu£ APV.C¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c

t(cid:247)(cid:236)ng t(cid:252) c(cid:244)ng (cid:31)(cid:247)æc n¶u trong b£ng 4 cıa t(cid:160)i li»u [178] nh(cid:247)ng trong (cid:31)(cid:226) kh¡c v(cid:238)i

k‚t qu£ trong lu“n v«n n(cid:160)y (cid:240) chØ ng(cid:247)æc d§u, b(cid:240)i v… trong t(cid:160)i li»u (cid:31)(cid:226) c¡c t¡c gi£

(cid:31)¢ ch(cid:229)n pha cıa tr⁄ng th¡i Z(cid:48) kh¡c (cid:31)i (xem ph(cid:246) l(cid:246)c B.5).

W (Cs) trong M(cid:230) h…nh 3 − 3 − 1 − β b‹ng c¡ch (cid:31)(cid:247)a v(cid:160)o (cid:31)(cid:226) bi”u thøc g(cid:226)c trºn Z − Z(cid:48) chøa

B¥y gi(cid:237) ch(cid:243)ng ta d(cid:242)ng c(cid:230)ng thøc (3.19) (cid:31)” t‰nh bŒ (cid:31)‰nh t‰ch y‚u ∆Q331

W (Cs)

tham sŁ m(cid:230) h…nh β [181]. C¡c b(cid:247)(cid:238)c t‰nh chi ti‚t (cid:31)” r(cid:243)t ra c(cid:230)ng thøc ∆Q331

trong M(cid:230) h…nh 3-3-1-β (cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)æc ch(cid:243)ng t(cid:230)i t‰nh to¡n, (cid:31)Łi chi‚u c'n th“n v(cid:160) tr…nh

b(cid:160)y trong ph(cid:246) l(cid:246)c B.2, B.3 v(cid:160) B.4. Phƒn (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p cıa sŁ h⁄ng chøa ∆ρ (cid:31)(cid:247)æc

(cid:28) M 2

Z2, g(cid:226)c trºn φ c(cid:226) th” (cid:31)(cid:247)æc t‰nh theo c(cid:230)ng thøc trong t(cid:160)i li»u [181] nh(cid:247)

M 2 Z1

b(cid:228) qua. C¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i Z(cid:48) (cid:31)(cid:247)æc li»t k¶ trong b£ng 6. V(cid:238)i

,

3c2v

sφ (cid:39) tan φ (cid:39)

W +

c2 W 3

sau: (cid:21) (cid:1) (cid:112)f (β) (cid:0)3βt2 (3.24) (cid:20) M 2 Z M 2 Z (cid:48)

,

,

.

f (β) =

v(cid:238)i

c2v ≡ cos(2βv) =

tv ≡ tan βv ≡

vρ vη

1 − t2 v 1 + t2 v

1 1 − (1 + β2)s2 W

(cid:39)

.

(3.25)

M 2 Z1 M 2 Z2

Khi t‰nh to¡n sŁ, ch(cid:243)ng ta s‡ d(cid:242)ng M 2 Z M 2 Z(cid:48)

Tham sŁ tv trong bi”u thøc (3.25) (cid:31)(cid:247)æc r(cid:160)ng buºc tł t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Yukawwa cıa

quark top trong th‚ h» h⁄t thø ba, nh(cid:247) (cid:31)(cid:247)æc n(cid:226)i trong c¡c m(cid:230) h…nh hai l(cid:247)(cid:239)ng

tuy‚n Higgs nŒi ti‚ng (2HDM) (xem c(cid:230)ng tr…nh kh¡i qu¡t [201]). Ph(cid:246) thuºc v(cid:160)o

m(cid:230) h…nh A (B, C) v(cid:238)i quark top ph¥n c(cid:252)c tr¡i x‚p trong c¡c tam tuy‚n (ph£n

2 v(cid:238)i h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c 4π, t⁄o ra gi¡ tr(cid:224) bi¶n d(cid:247)(cid:238)i

tam tuy‚n), v(cid:160) ch(cid:243)ng s‡ nh“n khŁi l(cid:247)æng b“c c¥y chı y‚u tł t(cid:247)(cid:236)ng t¡c v(cid:238)i η (ρ) [178]. (cid:30)(cid:176)c bi»t, khŁi l(cid:247)æng quark top l(cid:160) mt (cid:39) Γt × vρ(η)√ Yukawa n¶n th(cid:228)a m¢n gi(cid:238)i h⁄n nhi„u lo⁄n: |Γt| <

67

. K‚t qu£ l(cid:160), tv b(cid:224) r(cid:160)ng buºc theo

vρ(η) > mt√ 4π

=

>

×

(cid:39) 0.28 ⇒ tv > t0 =

sv =

gvρ 2MW

g 2MW

mt√ 2π

vρ (cid:112)v2 ρ + v2 η

1 − 0.282 − 1 (cid:39) 0.29 (3.26)

(cid:114) 1

(cid:31)Łi v(cid:238)i quark top trong ph£n tam tuy‚n (m(cid:230) h…nh lo⁄i B v(cid:160) C) v(cid:160) l(cid:160)

=

(cid:114)

> 0.28 ⇒ tv <

cv =

0

1 0.282 − 1 (cid:39) 3.43 = t−1

gvη 2MW

vη (cid:112)v2 ρ + v2 η

(3.27)

(cid:31)Łi v(cid:238)i quark top trong tam tuy‚n (m(cid:230) h…nh lo⁄i A). R(cid:160)ng buºc (cid:31)Łi v(cid:238)i tv trong

c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 c(cid:244)ng t(cid:247)(cid:236)ng t(cid:252) nh(cid:247) trong c¡c m(cid:230) h…nh 2HDM [201]. Do (cid:31)(cid:226)

ch(cid:243)ng ta d(cid:242)ng tv ≤ 3.4 (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh lo⁄i A v(cid:160) tv ≥ 0.3 (cid:31)Łi v(cid:238)i c¡c m(cid:230) h…nh

lo⁄i B, C.

Trong kh£o s¡t sŁ ch(cid:243)ng ta s‡ t…m mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ hæp l», tøc l(cid:160)

th(cid:228)a m¢n c£ ba r(cid:160)ng buºc b(cid:240)i dœ li»u APV cıa cesium, dœ li»u PVES cıa proton

v(cid:160) gi(cid:238)i h⁄n nhi„u lo⁄n cıa h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Yukawa (cid:31)Łi v(cid:238)i quark top. Ch(cid:243)ng

ta s‡ t“p trung x†t (cid:31)Łi v(cid:238)i c¡c m(cid:230) h…nh lo⁄i A v(cid:160) C. CÆn mi•n kh(cid:230)ng gian tham

sŁ hæp l» nh“n (cid:31)(cid:247)æc tł m(cid:230) h…nh lo⁄i B s‡ (cid:31)(cid:247)æc x¡c (cid:31)(cid:224)nh d(cid:252)a tr¶n t‰ch y‚u ti¶n

(cid:31)o¡n b(cid:240)i m(cid:230) h…nh lo⁄i A v(cid:160) (cid:31)i•u ki»n (3.26). Ch(cid:243)ng t(cid:230)i thu (cid:31)(cid:247)æc k‚t qu£ kh£o

3

3.3.1 APV trong m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i β = ±

s¡t sŁ nh(cid:247) (cid:31)(cid:247)æc tr…nh b(cid:160)y (cid:240) phƒn d(cid:247)(cid:238)i (cid:31)¥y [153].

a) (cid:30)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh chøa lepton ngo⁄i lai

Nh(cid:238) r‹ng m(cid:230) h…nh n(cid:160)y kh(cid:230)ng ph£i M(cid:230) h…nh 3-3-1 tŁi thi”u v… phƒn tß thø ba

trong c¡c tam tuy‚n lepton ch‰nh l(cid:160) c¡c lepton ngo⁄i lai. K‚t qu£ kh£o s¡t sŁ

(cid:31)(cid:247)æc minh h(cid:229)a (cid:240) h…nh 9.

— (cid:31)¥y ch(cid:243)ng t(cid:230)i d(cid:242)ng gi¡ tr(cid:224) b‹ng sŁ cıa h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c boson chu'n

øng v(cid:238)i nh(cid:226)m SU (2)L v(cid:160) g(cid:226)c Weinberg li¶n quan v(cid:238)i Z(cid:48) nh(cid:247) trong t(cid:160)i li»u [180],

trong (cid:31)(cid:226) c(cid:226) t‰nh (cid:31)‚n ti‚n h(cid:226)a nh(cid:226)m t¡i chu'n h(cid:226)a. Ngo(cid:160)i ra n(cid:226) c(cid:244)ng d¤n (cid:31)‚n

h» qu£ r‹ng gi(cid:238)i h⁄n cıa c¡c t‰nh to¡n nhi„u lo⁄n (cid:31)Æi h(cid:228)i MZ2 < 4 TeV. Trong

68

W (Cs) l(cid:160) h(cid:160)m theo MZ2 khi x†t (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh lo⁄i A (h…nh b¶n

H…nh 9: ∆Q331

3. Hai (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng ngang m(cid:160)u (cid:31)(cid:228)

tr¡i) v(cid:160) C (h…nh b¶n ph£i) trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = ±

øng v(cid:238)i hai bi¶n tr¶n v(cid:160) d(cid:247)(cid:238)i cıa gi¡ tr(cid:224) th(cid:252)c nghi»m cıa ∆QW (Cs). T‰nh to¡n

W (MZ2) = 0.246 v(cid:160) g = 0.636 [180].

v(cid:238)i s2

β = ±

tr…nh (54) m(cid:160) tł (cid:31)(cid:226) c(cid:252)c Landau xu§t hi»n (cid:240) s2

c¡c m(cid:230) h…nh (cid:31)ang x†t n(cid:160)y, mŁi li¶n h» giœa gX v(cid:160) g (cid:31)(cid:247)æc x¡c (cid:31)(cid:224)nh theo ph(cid:247)(cid:236)ng W = 1/(1 + β2). Tr(cid:247)(cid:237)ng hæp 3, c¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y m§t (cid:31)i (cid:31)(cid:176)c t‰nh nhi„u lo⁄n (cid:240) thang n«ng l(cid:247)æng

kho£ng 4 TeV [180, 249, 253(cid:21)255]. Ch(cid:243)ng ta ch§p nh“n r‹ng c¡c m(cid:230) h…nh s‡ b(cid:224)

lo⁄i trł n‚u kh(cid:230)ng c(cid:226) b§t cø mi•n n(cid:160)o th(cid:228)a m¢n (cid:31)i•u ki»n MZ2 ≤ 4 TeV.

D(cid:252)a v(cid:160)o h…nh 9, ch(cid:243)ng ta c(cid:226) (cid:31)(cid:247)æc gi¡ tr(cid:224) bi¶n d(cid:247)(cid:238)i cıa MZ2 nh(cid:247) ghi nh“n (cid:240)

3, m(cid:230) h…nh lo⁄i A lu(cid:230)n ti¶n (cid:31)o¡n (cid:31)(cid:247)æc gi¡ tr(cid:224) bi¶n d(cid:247)(cid:238)i

b£ng 7. Ta c(cid:226) c¡c nh“n x†t nh(cid:247) sau:

1. Tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = −

hæp l» cıa MZ2 kho£ng 5 TeV, l(cid:243)c n(cid:160)y m(cid:230) h…nh m§t (cid:31)i (cid:31)(cid:176)c t‰nh nhi„u lo⁄n.

K‚t lu“n t(cid:247)(cid:236)ng t(cid:252) c(cid:244)ng x£y ra (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh lo⁄i C khi tv = 50 ho(cid:176)c

69

3 (cid:31)(cid:247)æc r(cid:243)t ra d(cid:252)a

B£ng 7: C¡c c“n d(cid:247)(cid:238)i cıa MZ2[TeV] trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = ±

β = −

3

β = +

√ 3

0

0.3

1

3.4

50

0.3

1

3.4

50

0

tv

tv

v(cid:160)o dœ li»u APV cıa cesium.

A 5.37 5.35 5.24 5.12 5.10 A 10.84 10.38 7.66 3.05 0.14

tv ≤ 1.

(cid:56) (cid:56) (cid:56) (cid:56) (cid:56) (cid:56) (cid:56) (cid:56) C 4.24 5.43 C

3, m(cid:230) h…nh lo⁄i C b(cid:224) lo⁄i trł v(cid:238)i m(cid:229)i gi¡ tr(cid:224) cıa tv.

3

2. Tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = +

3. Gi¡ tr(cid:224) tv = 3.4 (cid:31)(cid:247)æc ch§p nh“n cho hai m(cid:230) h…nh: l(cid:229)ai C v(cid:238)i β = −

3 (MZ2 ≥ 3.05). K‚t hæp v(cid:238)i (cid:31)i•u ki»n h‹ng

(MZ2 ≥ 4.24) v(cid:160) lo⁄i A v(cid:238)i β =

sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Yukawa (cid:31)Łi v(cid:238)i quark top v(cid:160) dœ li»u PVES cıa proton, l(cid:160)m

cho mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ hæp l» tr(cid:240) n¶n nghi¶m ng(cid:176)t h(cid:236)n, nh(cid:247) m(cid:230) t£

(cid:240) h…nh 10.

Gi¡ tr(cid:224) MZ2 ph£i th(cid:228)a m¢n MZ2 ≥ 4 TeV (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh lo⁄i A v(cid:160) th(cid:228)a

m¢n MZ2 ≥ 4.5 TeV (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh lo⁄i C. Do (cid:31)(cid:226) c¡c bi¶n d(cid:247)(cid:238)i thu (cid:31)(cid:247)æc

tł (cid:31)i•u ki»n k‚t hæp kh(cid:230)ng cho k‚t qu£ nghi¶m ng(cid:176)t h(cid:236)n c¡c gi¡ tr(cid:224) thu

(cid:31)(cid:247)æc tł ch¿ mØi dœ li»u APV cıa cesium.

B£ng 8: C¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c vector v(cid:160) vector-tr(cid:246)c cƒn (cid:31)” t‰nh APV trong c¡c

M(cid:230) h…nh chu'n M(cid:230) h…nh 3-3-1 (lo⁄i A) M(cid:230) h…nh 3-3-1 (lo⁄i C)

1−4s2 W √ 2 3 √

1−4s2 W √ 2 3 √

gV (u) = 1

g(cid:48) A(e) = − V (u) = −1+6s2 g(cid:48)

W 3

2

3

2

3

W 1−4s2 W

W 1−4s2 W

gV (d) = − 1

g(cid:48) V (d) = −

g(cid:48) A(e) = − V (u) = 1+4s2 g(cid:48) V (d) = 1−2s2 g(cid:48)

gA(e) = − 1 2 2 − 4s2 2 + 2s2

W 3

2

2

3

1 √ 1−4s2 3 W

W 1−4s2 W

M(cid:230) h…nh 3-3-1 tŁi thi”u.

70

H…nh 10: Mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ (cid:31)(cid:247)æc ph†p trong m(cid:176)t phflng MZ2 − tv (cid:240) m(cid:230)

3 (h…nh b¶n tr¡i) v(cid:160) lo⁄i C v(cid:238)i β = −

3 (h…nh b¶n ph£i),

h…nh lo⁄i A v(cid:238)i β =

trong (cid:31)(cid:226) mi•n m(cid:160)u cam l(cid:160) mi•n th(cid:230)ng sŁ b(cid:224) lo⁄i trł b(cid:240)i (cid:31)i•u ki»n tv≤3.4 (tv≥0.3).

Mi•n m(cid:160)u xanh v(cid:160) v(cid:160)ng l(cid:160) v(cid:242)ng tham sŁ b(cid:224) lo⁄i trł d(cid:252)a v(cid:160)o dœ li»u APV cıa

cesium v(cid:160) dœ li»u PVES cıa proton.

b) M(cid:230) h…nh 3-3-1 tŁi thi”u

3 nh(cid:247) (cid:240) phƒn a) n(cid:226)i tr¶n, mºt m(cid:230) h…nh kh¡c v(cid:238)i

β = −

3 nh(cid:247)ng kh(cid:230)ng chøa lepton mang (cid:31)i»n m(cid:238)i, chflng h⁄n nh(cid:247) c(cid:226) c¡c th(cid:160)nh

Ngo(cid:160)i m(cid:230) h…nh v(cid:238)i β = −

phƒn thø ba cıa c¡c tam tuy‚n lepton l(cid:160) li¶n hi»p cıa c¡c lepton m(cid:230) h…nh chu'n

mang (cid:31)i»n ph¥n c(cid:252)c ph£i (cid:31)(cid:247)æc bi‚t v(cid:238)i t¶n g(cid:229)i l(cid:160) M(cid:230) h…nh 3-3-1 tŁi thi”u (M331).

Trong m(cid:230) h…nh n(cid:160)y, c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c chu'n cƒn (cid:31)” t‰nh APV (cid:31)(cid:247)æc mi¶u

t£ trong b£ng 8.

C¡c k‚t qu£ kh£o s¡t sŁ cho phƒn n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)æc minh h(cid:229)a (cid:240) h…nh 11. D„ th§y r‹ng

trong m(cid:230) h…nh lo⁄i A, t§t c£ c¡c (cid:31)(cid:247)(cid:237)ng cong (cid:31)•u n‹m ngo(cid:160)i mi•n tham sŁ (cid:31)(cid:247)æc

cho ph†p b(cid:240)i th(cid:252)c nghi»m. Ng(cid:247)æc l⁄i, (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh lo⁄i C v¤n t(cid:231)n t⁄i nhœng

gi¡ tr(cid:224) (cid:31)(cid:247)æc ph†p cıa MZ2. H(cid:236)n nœa, gi¡ tr(cid:224) hæp l» cıa MZ2 s‡ nh(cid:228) t(cid:247)(cid:236)ng øng

v(cid:238)i tv nh(cid:228). Mºt sŁ gi¡ tr(cid:224) bi¶n c(cid:246) th” (cid:31)(cid:247)æc t(cid:226)m t›t trong b£ng 9.

71

W (Cs) l(cid:160) h(cid:160)m theo MZ2 (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh 3-3-1 lo⁄i A (h…nh b¶n

H…nh 11: ∆QM331

W (MZ2) = 0.246 v(cid:160) g = 0.636 [180].

tr¡i) v(cid:160) lo⁄i C (h…nh b¶n ph£i). T‰nh to¡n v(cid:238)i s2

0

0.3

1

3.4

50

B£ng 9: Mi•n gi¡ tr(cid:224) cıa MZ2 (cid:31)(cid:247)æc ti¶n (cid:31)o¡n b(cid:240)i M(cid:230) h…nh 3-3-1 tŁi thi”u.

tv A (cid:56) C (cid:56) [3.11, 7.47]

(cid:56) (cid:56) (cid:56) (cid:56)

[7.66, 18.41] [10.40, 24.99] [10.83, 26.04]

Ch(cid:243)ng ta c(cid:244)ng th§y r‹ng dœ li»u APV cıa cesium (cid:31)¢ lo⁄i b(cid:228) m(cid:230) h…nh 3-

MZ2 ≥ 3.11 TeV khi tv = 0.3. K‚t hæp v(cid:238)i (cid:31)i•u ki»n tv ≥ 0.3 v(cid:160) dœ li»u PVES cıa

3-1 lo⁄i A nh(cid:247)ng v¤n cho ph†p m(cid:230) h…nh lo⁄i C t(cid:231)n t⁄i v(cid:238)i tv nh(cid:228), chflng h⁄n

proton s‡ t⁄o ra c¡c gi¡ tr(cid:224) bi¶n d(cid:247)(cid:238)i nghi¶m ng(cid:176)t h(cid:236)n MZ2 ≥ 4, nh(cid:247) th” hi»n

(cid:240) h…nh 12. H(cid:236)n nœa, gi¡ tr(cid:224) c“n d(cid:247)(cid:238)i cıa MZ2 (cid:31)(cid:247)æc r(cid:243)t ra tł dœ li»u PVES cıa

3.3.2 APV trong m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i β = ± 1√ 3

proton l(cid:160) nghi¶m ng(cid:176)t h(cid:236)n tł dœ li»u APV cıa cesium.

W (MZ2) = 0.249 cho tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = 0, ± 1√ 3

ta s‡ d(cid:242)ng g(MZ2) = 0.633, s2 (cid:30)Łi v(cid:238)i c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i Z(cid:48) (cid:240) thang MZ (cid:48) = O(1) TeV, ch(cid:243)ng , ± 2√ 3

[180, 181, 256].

K‚t qu£ t‰nh sŁ thu (cid:31)(cid:247)æc d(cid:252)a v(cid:160)o dœ li»u APV cıa cesium (cid:31)(cid:247)æc th” hi»n (cid:240)

3 (cid:31)(cid:247)æc tŒng hæp

h…nh 13. Mºt sŁ gi(cid:238)i h⁄n thu (cid:31)(cid:247)æc trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = ± 1√

72

H…nh 12: Mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ (cid:31)(cid:247)æc ph†p trong m(cid:176)t phflng MZ2 − tv cıa M(cid:230)

h…nh 3-3-1 tŁi thi”u lo⁄i C. V(cid:242)ng m(cid:160)u cam l(cid:160) mi•n tham sŁ b(cid:224) lo⁄i trł do (cid:31)i•u

ki»n tv≥0.3. C¡c mi•n m(cid:160)u xanh v(cid:160) v(cid:160)ng lƒn l(cid:247)æt l(cid:160) c¡c mi•n tham sŁ b(cid:224) lo⁄i

trł d(cid:252)a v(cid:160)o dœ li»u APV cıa cesium v(cid:160) dœ li»u PVES cıa proton.

trong b£ng 10. (cid:30)(cid:231)ng th(cid:237)i ch(cid:243)ng ta thu (cid:31)(cid:247)æc c¡c k‚t qu£ sau (cid:31)¥y:

3, m(cid:230) h…nh lo⁄i A (cid:31)•u t(cid:231)n t⁄i v(cid:238)i m(cid:229)i tv.

1. Trong c£ hai tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = ± 1√

C¡c gi¡ tr(cid:224) cho ph†p cıa MZ2 gi£m khi tv t«ng.

3.3.3 APV trong m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i β = 0

2. M(cid:230) h…nh l(cid:229)ai C t(cid:231)n t⁄i chi v(cid:238)i tv l(cid:238)n v(cid:160) MZ2 ≤ 1.5 TeV.

M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i β = 0 (cid:31)¢ (cid:31)(cid:247)æc x¥y d(cid:252)ng m(cid:238)i (cid:31)¥y trong t(cid:160)i li»u [169]. K‚t qu£

t‰nh sŁ trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)æc th” hi»n (cid:240) h…nh 14. C¡c k‚t qu£ kh¡c (cid:31)(cid:247)æc

. (cid:30)(cid:226) l(cid:160) c¡c

t(cid:226)m t›t trong b£ng 11.

— (cid:31)¥y ch(cid:243)ng ta th§y c(cid:226) s(cid:252) t(cid:247)(cid:236)ng t(cid:252) nh(cid:247) v(cid:238)i tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = ± 1√ 3

m(cid:230) h…nh n(cid:160)y cho k‚t qu£ d(cid:252) (cid:31)o¡n MZ2 kh¡ nh(cid:181), mºt nh“n (cid:31)(cid:224)nh vŁn c(cid:244)ng (cid:31)(cid:247)æc

73

W (Cs) l(cid:160) h(cid:160)m theo MZ2 v(cid:238)i β = ± 1√

3 (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh lo⁄i A (h…nh

H…nh 13: ∆Q331

.

b¶n tr¡i) v(cid:160) lo⁄i C (h…nh b¶n ph£i).

0

0.3

1

3.4

50

tv

B£ng 10: Mi•n gi¡ tr(cid:224) cıa MZ2 (TeV) trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = ± 1√ 3

β = − 1√ 3

A [1.11, 2.66] [1.06, 2.57] [0.86, 2.07] [0.58, 1.39] [0.51, 1.23]

(cid:56) (cid:56) (cid:56) C [0.35, 0.85] [0.57, 1.37]

β = + 1√ 3

A [1.39, 3.34] [1.33, 3.20] [1.00, 2.39] [0.45, 1.08] [0.23, 0.55]

(cid:56) (cid:56) (cid:56) (cid:56) C [0.29, 0.70]

.

(cid:31)• c“p tr(cid:247)(cid:238)c (cid:31)¥y trong c¡c m(cid:230) h…nh [157,257(cid:21)259]. S(cid:252) kh¡c bi»t t⁄o (cid:240) c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng

3 (cid:31)‚n 1√

3

hæp β kh¡c nhau n(cid:160)y l(cid:160) (cid:240) chØ, kho£ng cho ph†p cıa MZ2 d(cid:237)i chuy”n theo chi•u t«ng khi β bi‚n (cid:31)Œi tł − 1√

D(cid:252)a v(cid:160)o t§t c£ c¡c (cid:31)(cid:231) th(cid:224) v‡ cho c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng hæp (cid:31)Łi v(cid:238)i c¡c m(cid:230) h…nh lo⁄i A,

ta th§y c¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y c(cid:226) nhœng (cid:31)(cid:176)c (cid:31)i”m chung. (cid:30)(cid:226) l(cid:160), c“n d(cid:247)(cid:238)i cıa MZ2 r(cid:243)t

74

0

0.3

1

3.4

50

tv

B£ng 11: Mi•n gi¡ tr(cid:224) (cid:31)(cid:247)æc ti¶n (cid:31)o¡n cıa MZ2 trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = 0.

A [1.18, 2.83] [1.13, 2.72] [0.87, 2.09] [0.47, 1.13] [0.35, 0.84]

(cid:56) (cid:56) (cid:56) C [0.14, 0.33] [0.41, 0.98]

ra tł dœ li»u APV cıa cesium lu(cid:230)n t«ng khi tv gi£m. V… th‚, c¡c mi•n gi¡ tr(cid:224)

(cid:31)(cid:247)æc ph†p (cid:31)(cid:247)æc minh h(cid:229)a (cid:240) h…nh 15 trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp β = 0. Do (cid:31)(cid:226), (cid:31)i•u ki»n

nhi„u lo⁄n tv ≤ 3.4 s‡ lo⁄i trł (cid:31)i mi•n gi¡ tr(cid:224) øng v(cid:238)i MZ2 nh(cid:228), nh(cid:247) th” hi»n

(cid:240) h…nh con b¶n tr¡i cıa h…nh 14. Trong mi•n tv → 0, dœ li»u PVES cıa proton

s‡ d¤n (cid:31)‚n kho£ng cho ph†p cıa bi¶n d(cid:247)(cid:238)i nghi¶m ng(cid:176)t h(cid:236)n kho£ng cho b(cid:240)i dœ

.

MZ2 l(cid:160) kho£ng 2.8 TeV. Gi¡ tr(cid:224) n(cid:160)y t«ng (cid:31)‚n 4.65 TeV khi β = 2√ 3

li»u APV cıa cesium, nh(cid:247) th” hi»n trong h…nh 15. Gi¡ tr(cid:224) cho ph†p l(cid:238)n nh§t cıa

W (Cs) l(cid:160) h(cid:160)m theo MZ2 v(cid:238)i β = 0 (cid:31)Łi v(cid:238)i m(cid:230) h…nh lo⁄i A (h…nh b¶n

H…nh 14: ∆Q331

tr¡i) v(cid:160) lo⁄i C (h…nh b¶n ph£i).

Ta n(cid:226)i qua mºt ch(cid:243)t v• m(cid:230) h…nh lo⁄i B, vŁn c(cid:226) c(cid:242)ng k‚t qu£ APV so v(cid:238)i m(cid:230)

h…nh lo⁄i A, ch¿ kh¡c mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ cıa n(cid:226) th(cid:228)a tv > 0.3, t(cid:247)(cid:236)ng t(cid:252)

nh(cid:247) (cid:31)(cid:247)æc n(cid:226)i (cid:240) h…nh 15. M(cid:230) h…nh lo⁄i B lo⁄i trł (cid:31)i c¡c v(cid:242)ng tham sŁ t(cid:247)(cid:236)ng øng

v(cid:238)i MZ2 l(cid:238)n.

3 (cid:31)(cid:247)æc m(cid:230) t£ (cid:240) h…nh 16. Dœ li»u PVES cıa proton gi(cid:243)p lo⁄i trł mi•n tham sŁ øng v(cid:238)i

Mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ ti¶n (cid:31)o¡n b(cid:240)i m(cid:230) h…nh lo⁄i C v(cid:238)i β = 0, − 1√

75

MZ2 v(cid:160) tv b†, cho kh(cid:230)ng gian tham sŁ nghi¶m ng(cid:176)t h(cid:236)n (cid:31)i•u ki»n cho b(cid:240)i gi(cid:238)i

h⁄n nhi„u lo⁄n cıa t(cid:247)(cid:236)ng t¡c quark top, mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ n(cid:160)y ch¿ ti¶n

(cid:31)o¡n (cid:31)(cid:247)æc mi•nMZ2 c(cid:226) gi¡ tr(cid:224) nh(cid:228), MZ2 < 1.5 TeV. Nhœng tr(cid:247)(cid:237)ng hæp v(cid:238)i gi¡

3 c(cid:244)ng t(cid:247)(cid:236)ng t(cid:252) v(cid:238)i c¡c t…nh huŁng (cid:31)(cid:247)æc minh h(cid:229)a

tr(cid:224) kh¡c cıa β th(cid:228)a |β| <

2.5 TeV.

(cid:240) tr¶n, ch¿ kh¡c l(cid:160) l(cid:243)c (cid:31)(cid:226) c¡c bi¶n tr¶n cıa MZ2 c(cid:226) th” v(cid:247)(cid:236)n (cid:31)‚n gi¡ tr(cid:224) l(cid:238)n h(cid:236)n

H…nh 15: Mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ (cid:31)(cid:247)æc ph†p trong m(cid:176)t phflng MZ2 − tv (cid:31)Łi v(cid:238)i

m(cid:230) h…nh lo⁄i A v(cid:238)i β = 0. C¡c mi•n m(cid:160)u cam, xanh l¡ v(cid:160) v(cid:160)ng lƒn l(cid:247)æt l(cid:160) c¡c

mi•n tham sŁ b(cid:224) lo⁄i trł do c¡c (cid:31)i•u ki»n tv ≤ 3.4, dœ li»u APV cıa cesium v(cid:160)

dœ li»u PVES cıa proton. V(cid:242)ng m(cid:160)u xanh bi”n l(cid:160) mi•n tham sŁ b(cid:224) lo⁄i trł b(cid:240)i

(cid:31)i•u ki»n tv≥0.3.

76

H…nh 16: Mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ (cid:31)(cid:247)æc ph†p cıa m(cid:230) h…nh lo⁄i C trong m(cid:176)t

phflng MZ2 − tv. C¡c mi•n m(cid:160)u xanh l¡ v(cid:160) v(cid:160)ng lƒn l(cid:247)æt l(cid:160) c¡c mi•n tham sŁ b(cid:224)

lo⁄i trł d(cid:252)a v(cid:160)o dœ li»u APV cıa cesium v(cid:160) dœ li»u PVES cıa proton.

77

Phƒn k‚t lu“n

Trong qu¡ tr…nh tri”n khai th(cid:252)c hi»n (cid:31)• t(cid:160)i lu“n ¡n, ch(cid:243)ng t(cid:230)i (cid:31)¢ thu (cid:31)(cid:247)æc nhœng

1. C¡c k‚t qu£ li¶n quan (cid:31)‚n phƒn boson chu'n:

k‚t qu£ ch‰nh nh(cid:247) tr…nh b(cid:160)y d(cid:247)(cid:238)i (cid:31)¥y.

Trong khu(cid:230)n khŒ M(cid:230) h…nh 3-3-1 CKS, ch(cid:243)ng t(cid:230)i (cid:31)¢ x¥y d(cid:252)ng v(cid:160) kh£o s¡t (cid:31)ƒy

(cid:31)ı phƒn boson chu'n, g(cid:231)m: x¡c (cid:31)(cid:224)nh c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng boson v“t l(cid:254), c¡c bi”u thøc g(cid:226)c

trºn v(cid:160) khŁi l(cid:247)æng cıa ch(cid:243)ng. Ngo(cid:160)i ra, d(cid:252)a v(cid:160)o gi¡ tr(cid:224) th(cid:252)c nghi»m cıa tham

3.57 TeV ≤ vχ ≤ 6.09 TeV ,

sŁ ρ, ch(cid:243)ng t(cid:230)i x¡c (cid:31)(cid:224)nh (cid:31)(cid:247)æc kho£ng gi¡ tr(cid:224) cıa trung b…nh ch¥n kh(cid:230)ng vχ:

1.42 TeV ≤ MZ2 ≤ 2.42 TeV ,

(cid:247)(cid:238)c l(cid:247)æng gi¡ tr(cid:224) khŁi l(cid:247)æng boson chu'n trung hÆa m(cid:238)i Z2:

465 GeV ≤ MY ≤ 960 GeV .

v(cid:160) x¡c (cid:31)(cid:224)nh gi(cid:238)i h⁄n khŁi l(cid:247)æng cıa boson chu'n bilepton Y :

H(cid:236)n nœa, d(cid:252)a tr¶n phƒn boson chu'n trong m(cid:230) h…nh, ch(cid:243)ng t(cid:230)i c(cid:244)ng b(cid:160)n v•

S = 13 TeV v(cid:160) (cid:240) møc n«ng l(cid:247)æng d(cid:252) ki‚n (cid:31)(cid:247)æc n¥ng c§p

ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh Z2 theo c(cid:236) ch‚ Drell-Yan t⁄i LHC (cid:240) thang n«ng

S = 28 TeV, v(cid:238)i gi(cid:238)i h⁄n khŁi l(cid:247)æng MZ2 (cid:31)(cid:247)æc ch(cid:229)n ph(cid:242) hæp v(cid:238)i dœ li»u th(cid:252)c

l(cid:247)æng hi»n h(cid:160)nh √

nghi»m tł 4 TeV (cid:31)‚n 5 TeV. Trong gi(cid:238)i h⁄n n(cid:160)y cıa khŁi l(cid:247)æng MZ2, ti‚t di»n

t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh Z2 n‹m trong kho£ng 85 fb (cid:31)‚n 10 fb khi x†t (cid:240) thang

78

S = 13 TeV. — møc n«ng l(cid:247)æng d(cid:252) ki‚n (cid:31)(cid:247)æc n¥ng c§p t⁄i LHC

S = 28 TeV, ti‚t di»n t¡n x⁄ to(cid:160)n phƒn sinh Z2 c(cid:226) gi¡ tr(cid:224) t«ng (cid:31)¡ng k”, tł

2.5 pb (cid:31)‚n 0.7 pb; v(cid:160) theo (cid:31)(cid:226), b• rºng r¢ (cid:240) LHC cıa qu¡ tr…nh cºng h(cid:247)(cid:240)ng

S = 28 TeV s‡ c(cid:226) gi¡ tr(cid:224) b“c 10−2 pb (cid:31)Łi v(cid:238)i boson chu'n

pp → Z2 → l+l− (cid:240)

4 TeV, t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i b“c cıa bi¶n d(cid:247)(cid:238)i cıa gi¡ tr(cid:224) th(cid:252)c nghi»m (cid:240) LHC [192].

2. C¡c k‚t qu£ li¶n quan (cid:31)‚n phƒn Higgs:

n«ng l(cid:247)æng √

PhŒ Higgs trong M(cid:230) h…nh 3-3-1 CKS c(cid:244)ng (cid:31)(cid:247)æc x¥y d(cid:252)ng v(cid:160) bi»n lu“n (cid:31)ƒy (cid:31)ı,

g(cid:231)m: th‚ Higgs to(cid:160)n phƒn, th‚ Higgs b£o to(cid:160)n sŁ lepton v(cid:160) th‚ Higgs vi ph⁄m sŁ

lepton. D(cid:252)a v(cid:160)o (cid:31)i•u ki»n c(cid:252)c ti”u cıa th‚ Higgs ch(cid:243)ng t(cid:230)i t…m (cid:31)(cid:247)æc c¡c ph(cid:247)(cid:236)ng

tr…nh r(cid:160)ng buºc. Tł th‚ Higgs ch(cid:243)ng t(cid:230)i c(cid:244)ng x¡c (cid:31)(cid:224)nh (cid:31)ƒy (cid:31)ı c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng Higgs

mang (cid:31)i»n, Higgs CP-chfin v(cid:160) Higgs CP-l· chøa (cid:31)ƒy (cid:31)ı c¡c Goldstone boson

t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng boson chu'n.

Khi bi»n lu“n trong tr(cid:247)(cid:237)ng hæp gi£n l(cid:247)æc, ch(cid:243)ng t(cid:230)i thu (cid:31)(cid:247)æc tr(cid:247)(cid:237)ng h l(cid:160)

Higgs nh(cid:247) m(cid:230) h…nh chu'n c(cid:242)ng v(cid:238)i H4 v(cid:160) H5 l(cid:160) c¡c tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng v“t l(cid:254) n(cid:176)ng,

m2

(cid:39) λv2

(cid:39) 3λv2

λv2 η ,

χ ,

χ ;

h (cid:39)

m2 H4

m2 H5

4 3

v(cid:238)i c¡c b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng:

λ ≈ 0.187;

1.5 TeV < mH4 < 2.61 TeV;

2.6 TeV < mH5 < 4.5 TeV .

v(cid:238)i mh = 126GeV v(cid:160) gi(cid:238)i h⁄n cıa vχ (cid:240) (1.36) ta c(cid:226):

C¡c boson Higgs trong m(cid:230) h…nh (cid:31)ang x†t t(cid:247)(cid:236)ng t¡c v(cid:238)i nhi•u h⁄t mang (cid:31)i»n,

n¶n c¡c qu¡ tr…nh r¢ b“c mºt vÆng cıa c¡c boson n(cid:160)y th(cid:160)nh photon l(cid:160) c(cid:226) th”

x£y ra, v(cid:160) tr(cid:240) th(cid:160)nh mºt k¶nh (cid:31)¡ng quan t¥m (cid:31)” dÆ t…m ch(cid:243)ng (cid:240) LHC, c(cid:246) th”

1 → W ±γ, Rρ, Iρ → Zγ, v(cid:160) Rρ, Iρ → γγ. KhŁi l(cid:247)æng c¡c boson Higgs trung hÆa n(cid:176)ng (cid:31)(cid:247)æc ti¶n (cid:31)o¡n c(cid:226) gi¡ tr(cid:224) (cid:240) thang

l(cid:160) c¡c ch‚ (cid:31)º r¢ nh(cid:247) H ±

TeV ngo(cid:160)i v(cid:242)ng lo⁄i trł cıa LHC. K‚t hæp v(cid:238)i (cid:31)(cid:176)c t‰nh m(cid:230) t£ b(cid:240)i (2.75), cho

1 nhi•u kh£ n«ng c(cid:244)ng (cid:240) thang

th§y khŁi l(cid:247)æng cıa boson Higgs mang (cid:31)i»n H +

79

TeV. Ch(cid:243)ng t(cid:230)i c(cid:244)ng t‰nh (cid:31)(cid:247)æc b• rºng r¢ to(cid:160)n phƒn cıa s(cid:252) sinh v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng H4

(cid:240) LHC c(cid:226) gi¡ tr(cid:224) gƒn 10−4 fb t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i gi¡ tr(cid:224) bi¶n d(cid:247)(cid:238)i 10 TeV cıa vχ (gi¡

tr(cid:224) (cid:31)(cid:247)æc r(cid:243)t ra tł dœ li»u th(cid:252)c nghi»m v• t(cid:247)(cid:236)ng t¡c meson K, D v(cid:160) B [186]) v(cid:160)

b• rºng r¢ n(cid:160)y gi£m khi vχ ti‚n (cid:31)‚n c¡c gi¡ tr(cid:224) l(cid:238)n h(cid:236)n.

Ngo(cid:160)i ra, ch(cid:243)ng t(cid:230)i c(cid:244)ng ch¿ ra (cid:31)(cid:247)æc øng vi¶n v“t ch§t tŁi v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng cıa m(cid:230)

. Tł

2 c(cid:226) b…nh ph(cid:247)(cid:236)ng khŁi l(cid:247)æng l(cid:160) 1

ηληϕ 2

2v2

h…nh (cid:31)ang x†t l(cid:160) v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng phøc ϕ0

(cid:31)(cid:226) cho th§y m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) Ωh2 cıa v“t ch§t tŁi l(cid:160) h(cid:160)m phi tuy‚n theo khŁi

2; h(cid:236)n nœa m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) Ωh2 ph(cid:246) thuºc nh⁄y h(cid:236)n v(cid:160)o mϕ khi h» sŁ v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng b“c hai λh2ϕ2 c(cid:160)ng gi£m. V(cid:238)i gi¡

l(cid:247)æng mϕ cıa øng vi¶n v“t ch§t tŁi v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng ϕ0

tr(cid:224) quan s¡t (cid:31)(cid:247)æc Ωh2 = 0.1198 [207] cıa m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247), ta c(cid:226) th” x¡c (cid:31)(cid:224)nh (cid:31)(cid:247)æc

mŁi t(cid:247)(cid:236)ng øng 1:1 giœa h» sŁ v(cid:230) h(cid:247)(cid:238)ng b“c hai λh2ϕ2 v(cid:160) khŁi l(cid:247)æng mϕ; h(cid:236)n nœa,

mϕ l(cid:160) tuy‚n t‰nh.

3. C¡c k‚t qu£ thu (cid:31)(cid:247)æc d(cid:252)a tr¶n dœ li»u t‰ch y‚u cıa cesium

trong hi»n t(cid:247)æng APV v(cid:160) t‰ch y‚u proton trong hi»n t(cid:247)æng PVES:

(cid:31)i•u ki»n r(cid:160)ng buºc cıa m“t (cid:31)º t(cid:160)n d(cid:247) cho th§y mŁi t(cid:247)(cid:236)ng quan giœa λh2ϕ2 v(cid:160)

Trong lu“n ¡n n(cid:160)y, ch(cid:243)ng t(cid:230)i sß d(cid:246)ng c¡c dœ li»u th(cid:252)c nghi»m m(cid:238)i nh§t cıa

t‰ch y‚u trong hi»n t(cid:247)æng APV cıa cesium, hi»n t(cid:247)æng PVES cıa proton v(cid:160) sŁ

li»u v• gi(cid:238)i h⁄n nhi„u lo⁄n cıa h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Yukawa (cid:31)Łi v(cid:238)i quark top (cid:31)”

bi»n lu“n mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ cıa c¡c m(cid:230) h…nh v(cid:160) ti¶n (cid:31)o¡n v• gi(cid:238)i h⁄n

cıa khŁi l(cid:247)æng boson n(cid:176)ng Z2. Nhœng t‰nh to¡n n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)æc ch(cid:243)ng t(cid:230)i x†t trong

M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS (cid:31)(cid:247)æc c(cid:230)ng bŁ gƒn (cid:31)¥y [170] v(cid:160) rºng h(cid:236)n, (cid:31)Łi v(cid:238)i

nh(cid:226)m c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i ba tam tuy‚n Higgs n(cid:226)i chung.

Khi x†t trong M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS, ch(cid:243)ng t(cid:230)i thu (cid:31)(cid:247)æc k‚t qu£ c“n

d(cid:247)(cid:238)i cıa khŁi l(cid:247)æng boson chu'n n(cid:176)ng m(cid:238)i Z2 l(cid:160) 1.27 TeV, gi¡ tr(cid:224) n(cid:160)y b† h(cid:236)i

mºt ch(cid:243)t so v(cid:238)i c¡c gi¡ tr(cid:224) (cid:31)ang (cid:31)(cid:247)æc d(cid:252) (cid:31)o¡n tł LHC, tł dœ li»u r¢ β v(cid:160) tł dœ

li»u tham sŁ ρ.

Khi x†t (cid:31)Łi v(cid:238)i nh(cid:226)m c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1-β, ch(cid:243)ng t(cid:230)i ph¥n lo⁄i c¡c m(cid:230) h…nh

80

n(cid:160)y th(cid:160)nh c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 lo⁄i A, B v(cid:160) C d(cid:252)a v(cid:160)o ba c¡ch g¡n c¡c quark

ph¥n c(cid:252)c tr¡i kh¡c nhau. D(cid:252)a tr¶n ba k¶nh dœ li»u (cid:31)(cid:247)æc ch(cid:229)n v(cid:160) sß d(cid:246)ng c(cid:230)ng

c(cid:246) phƒn m•m Mathematica ch(cid:243)ng t(cid:230)i (cid:31)¢ thu (cid:31)(cid:247)æc c¡c k‚t qu£ r§t (cid:31)¡ng ch(cid:243) (cid:254),

cho th§y nh(cid:226)m c¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y ngo(cid:160)i c¡c (cid:31)(cid:176)c (cid:31)i”m chung, cÆn th” hi»n mºt sŁ

(cid:31)(cid:176)c t‰nh kh¡c nhau d(cid:247)(cid:238)i ph(cid:247)(cid:236)ng ph¡p ph¥n t‰ch cıa ch(cid:243)ng t(cid:230)i, th“m ch‰ c¡c k‚t

qu£ c(cid:226) th” d¤n (cid:31)‚n kh£ n«ng lo⁄i trł mºt sŁ m(cid:230) h…nh, v(cid:238)i c¡c k‚t lu“n ch‰nh

(cid:136) C¡c m(cid:230) h…nh v(cid:238)i β = ±

3: mi•n gi¡ tr(cid:224) MZ2 < 4 TeV l(cid:160) kh(cid:230)ng t(cid:231)n t⁄i v(cid:238)i

nh(cid:247) sau:

t§t c£ c¡c m(cid:230) h…nh lo⁄i A, C v(cid:160) m(cid:230) h…nh M331. C¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y b(cid:224) lo⁄i

trł khi x†t (cid:31)‚n gi(cid:238)i h⁄n t‰nh to¡n nhi„u lo⁄i v(cid:238)i c(cid:252)c Landau cıa c¡c m(cid:230)

h…nh n(cid:160)y (cid:31)⁄t (cid:31)‚n (cid:240) thang kho£ng 4 TeV. Ch¿ mØi dœ li»u APV cıa cesium

3, m(cid:230) h…nh lo⁄i A v(cid:238)i

β =

3 v(cid:160) m(cid:230) h…nh M331 lo⁄i A. C¡c tr(cid:247)(cid:237)ng hæp cÆn l⁄i b(cid:224) lo⁄i trł d(cid:252)a v(cid:160)o

(cid:31)¢ lo⁄i trł ba tr(cid:247)(cid:237)ng hæp: m(cid:230) h…nh lo⁄i C v(cid:238)i β = −

3, chflng h⁄n β = 0, ± 1√

(cid:136) C¡c m(cid:230) h…nh v(cid:238)i |β| <

3: mi•n kh(cid:230)ng gian tham sŁ (cid:31)(cid:247)æc ph†p ch(cid:224)u £nh h(cid:247)(cid:240)ng (cid:31)¡ng k” b(cid:240)i dœ li»u PVES cıa proton, n(cid:226) c(cid:244)ng

dœ li»u PVES cıa proton v(cid:160) gi(cid:238)i h⁄n nhi„u lo⁄n (cid:31)Łi v(cid:238)i quark top.

d¤n (cid:31)‚n gi(cid:238)i h⁄n d(cid:247)(cid:238)i cıa MZ2 nghi¶m ng(cid:176)t h(cid:236)n gi¡ tr(cid:224) r(cid:243)t ra tł dœ li»u

(cid:136) C¡c m(cid:230) h…nh v(cid:238)i β = 0, ± 1√

3: c¡c m(cid:230) h…nh lo⁄i C ch¿ ch§p nh“n mi•n kh(cid:230)ng

APV cıa cesium, (cid:31)i•u m(cid:160) tr(cid:247)(cid:238)c (cid:31)¥y ch(cid:247)a c(cid:226) c(cid:230)ng tr…nh n(cid:160)o (cid:31)• c“p.

(cid:136) C¡c m(cid:230) h…nh v(cid:238)i β = ± 1√

3: c¡c m(cid:230) h…nh lo⁄i A d(cid:252) (cid:31)o¡n gi¡ tr(cid:224) MZ2 l(cid:238)n h(cid:236)n, v(cid:160) nh(cid:247) v“y kh(cid:230)ng b(cid:224) lo⁄i trł b(cid:240)i r(cid:160)ng buºc tł dœ li»u cıa LHC, v(cid:238)i

MZ2 ≥ 2.5 TeV, khi gi£ (cid:31)(cid:224)nh Z2 kh(cid:230)ng r¢ th(cid:160)nh c¡c fermion n(cid:176)ng [176, 260].

gian tham sŁ øng v(cid:238)i MZ2 b†, v(cid:238)i MZ2 < 1.5 TeV.

(cid:30)i•u n(cid:160)y c(cid:244)ng ph(cid:242) hæp v(cid:238)i ti¶n (cid:31)o¡n MZ2 ≥ 1 TeV trong c¡c t(cid:160)i li»u [166,180]

(cid:136) M(cid:230) h…nh lo⁄i B kh(cid:230)ng b(cid:224) lo⁄i trł, cho d(cid:242) gi(cid:238)i h⁄n nhi„u lo⁄n cıa t(cid:247)(cid:236)ng t¡c

vŁn (cid:31)(cid:247)æc cho l(cid:160) hæp l(cid:254).

Yukawa (cid:31)Łi v(cid:238)i quark top cho kh(cid:230)ng gian tham sŁ t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i MZ2 l(cid:238)n.

81

C¡c t‰nh to¡n sŁ (cid:240) (cid:31)¥y cho th§y kh(cid:230)ng gian tham sŁ (cid:31)(cid:247)æc ti¶n (cid:31)o¡n b(cid:240)i c¡c

m(cid:230) h…nh lo⁄i B v(cid:160) C kh(cid:230)ng ıng hº MZ2 l(cid:238)n do (cid:31)(cid:226) c¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y c(cid:226) nguy c(cid:236)

b(cid:224) lo⁄i trł b(cid:240)i c¡c k‚t qu£ trong t(cid:247)(cid:236)ng lai (chflng h⁄n tł LHC), (cid:31)(cid:176)c bi»t (cid:31)Łi v(cid:238)i

m(cid:230) h…nh lo⁄i C. Mºt khi m(cid:230) h…nh lo⁄i A t(cid:231)n t⁄i th… c(cid:244)ng c(cid:226) ngh(cid:190)a r‹ng th‚ h»

quark n(cid:176)ng nh§t ph£i (cid:31)(cid:247)æc h(cid:160)nh xß kh¡c v(cid:238)i c¡c th‚ h» cÆn l⁄i. C¡ch l(cid:160)m cıa

ch(cid:243)ng t(cid:230)i cho th§y dœ li»u t‰ch y‚u (cid:31)(cid:247)æc c“p nh“t trong c¡c th‰ nghi»m trong

t(cid:247)(cid:236)ng lai s‡ tr(cid:240) n¶n quan tr(cid:229)ng (cid:31)” quy‚t (cid:31)(cid:224)nh th‚ h» quark n(cid:160)o n¶n (cid:31)(cid:247)æc xß l(cid:254)

kh¡c v(cid:238)i hai th‚ h» cÆn l⁄i trong c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 hi»n hœu.

Dœ li»u APV v(cid:160) PVES (cid:31)(cid:247)æc c“p nh“t trong nghi¶n cøu n(cid:160)y (cid:31)(cid:231)ng (cid:31)i»u v(cid:238)i dœ

li»u trong hi»n t(cid:247)æng kh¡c bi»t khŁi l(cid:247)æng cıa meson trung hÆa (mass difference

of neutral meson) [262] (cid:240) k‚t lu“n cho r‹ng th‚ h» quark thø ba n¶n (cid:31)(cid:247)æc xß l(cid:254)

kh¡c v(cid:238)i hai th‚ h» (cid:31)ƒu ti¶n. (cid:30)i•u n(cid:160)y l(cid:160) mºt trong c¡c c(cid:236) s(cid:240) (cid:31)” gi£i th‰ch t⁄i

sao quark top l⁄i n(cid:176)ng mºt c¡ch kh¡c bi»t.

T‰nh to¡n v(cid:160) bi»n lu“n cıa ch(cid:243)ng t(cid:230)i cho th§y k‚t qu£ d(cid:252)a v(cid:160)o dœ li»u PVES

cıa proton v(cid:160) d(cid:252)a v(cid:160)o gi(cid:238)i h⁄n nhi„u lo⁄n cıa t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Yukawa (cid:31)Łi v(cid:238)i quark

top c(cid:244)ng quan tr(cid:229)ng kh(cid:230)ng k†m k‚t qu£ thu (cid:31)(cid:247)æc d(cid:252)a v(cid:160)o dœ li»u APV cıa

cesium. Do (cid:31)(cid:226) t§t c£ c¡c dœ li»u n(cid:160)y cƒn (cid:31)(cid:247)æc xem x†t (cid:31)(cid:231)ng th(cid:237)i (cid:31)” t…m c¡c

r(cid:160)ng buºc cıa kh(cid:230)ng gian tham sŁ cıa c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1. Sau khi (cid:31)(cid:247)æc c(cid:230)ng

bŁ, c¡c k‚t qu£ mang t‰nh (cid:31)a k¶nh v(cid:160) c“p nh“t n(cid:160)y cıa ch(cid:243)ng t(cid:230)i (cid:31)¢ d(cid:160)nh (cid:31)(cid:247)æc

s(cid:252) quan t¥m cıa PDG (Particle Data Group - mºt c(cid:236) s(cid:240) dœ li»u v• v“t l(cid:254) h⁄t

c(cid:236) b£n h(cid:160)ng (cid:31)ƒu th‚ gi(cid:238)i).

82

Danh s¡ch c¡c c(cid:230)ng bŁ khoa h(cid:229)c cıa t¡c gi£

1. N.V.Hop, The measurement on inertia momentum of rigid bodies with the

SIC system, The Scientific and Technology Publication of CTU (ISSN: 1859-

2333), 2004, CTU Publisher.

2. L.T.Hai, N.V.Hop, N.T.Phong, H.N.Long, Fermion mass correction to the

Z partial decay width, Communication of Physics (ISSN: 0868-3166) vol. 13, no.1,

p. 58-61, 2003.

3. N.V.Hop, T.D.Tham, N.H.Thao, Numerical comparison of Passarino-Veltman

functions in analytic forms with LoopTools ones for boson decay, Journal of Sci-

ence of Hanoi Pedagogical University 2 (ISSN: 1859-2325) vol.50, p.46-56, 2017.

4. H.N.Long, N.V.Hop, L.T.Hue, N.T.T.Van, Constraining heavy neutral gauge

boson Z’ in the 3-3-1 models by weak charge data of Cesium and proton, Nuclear

Physics B (ISSN: 0550-3213) Vol.943, 2019.

5. H. N. Long, N. V. Hop, L. T. Hue, N. H. Thao, A. E. C¡rcamo Hern¡ndez,

Higgs and gauge boson phenomenology of the 3-3-1 model with CKS mechanism,

Physical Review D (ISSN: 2470-0010) Vol.100, 2019.

C¡c k‚t qu£ ch‰nh trong lu“n ¡n n(cid:160)y d(cid:252)a tr¶n c¡c c(cid:230)ng bŁ sŁ 4 v(cid:160) 5 (cid:240) danh

s¡ch tr¶n.

83

T(cid:160)i li»u tham kh£o

[1] S. L. Glashow, Nucl. Phys., 22 (579) (1961); S. L. Glashow, J. Iliopoulos,

L. Maiani, Phys. Rev. D, 2 (1285) (1970).

[2] S. Weinberg , Phys. Rev. Lett., 19 (1264) (1967).

[3] A. Salam, (cid:16)Elementary particle theoory: Relativistic Groups Analyticity(cid:17),

in Procedings of the VIII Nobel Symposium, No.8 (367), Stockholm (1968).

[4] G.‘tHoof, Nucl. Phys. B 33 (173), 35 (167) (1971).

[5] P. Aurenche, "The Standard Model of Particle Physics", (1997)

[arXiv:9712342 [hep-ph]].

[6] H. N. Long, Nh“p m(cid:230)n l(cid:254) thuy‚t tr(cid:247)(cid:237)ng v(cid:160) m(cid:230) h…nh thŁng nh§t t(cid:247)(cid:236)ng t¡c

(cid:31)i»n y‚u, NXB Khoa H(cid:229)c v(cid:160) K(cid:255) Thu“t, H(cid:160) Nºi (2003).

[7] L. H.Ryder, Quantum Field Theory, Cambrige University Press (1996).

[8] M. E. Peskin, D.V. Schroeder, An introduction to quantum field theory,

Addison-Wesley Publishing Company (1995).

[9] D. Bailin, A. Love, Introduction to gauge field theory, Institute of Physics

Publishing, Briston and Philadelphia (1995).

[10] W. B. Rolnick, The fundamental particles and their interactions, Addison-

Wesley Publishing Inc (1994).

84

[11] M. Kaku, Quantum field theory (cid:21) a modern intoduction, Oxford University

Press, New York (1993).

[12] T. P. Cheng, L. F. Li, Gauge theory of elementary particle physics, Oxford

University Press, New York (1984).

[13] S. M. Bilenky, S. G. Mikhov, (Basic of) introduction to Feynman diagrams

and electroweak interactions, Edition Frontieres (1994).

[14] Physical Society of Japan, Procedings of 19th International Conference

on High Energy Physics (edited by S. Homma, M. Kawaguchi and H.

Miyazawa), Tokyo (1978).

[15] Y. Fukuda et al. (Super-Kamiokande), Phys. Rev. Lett. 81, 1562 (1998);

Phys. Lett. B 433, 9-18 (1998); Phys. Lett. B 436, 33 (1998); Phys. Rev.

Lett. 82, 2644 (1999); Phys. Lett. B 467, 185 (1999);

T. Kajita, Proceedings of 18th International Conference on Neutrino Physics

and Astrophysics, Takayama, Japan (June 1998);

Official Super-Kamiokande Press released from Japan, Discovery of neutrino

mass and oscillations, 18th International Conference on Neutrino Physics

and Astrophysics, Takayama, Japan (June 4-9 1998);

S. Fukuda et al. (Super-Kamiokande), Phys. Lett. B 539, 179 (2002).

[16] J. Learned et al., Neutrino decay and atmospheric neutrinos, Phys. Lett. B

462, 109-114 (1999).

[17] G. Aad et al. [ATLAS Collaboration], Phys. Lett. B 716, 1 (2012)

doi:10.1016/j.physletb.2012.08.020 [arXiv:1207.7214 [hep-ex]].

[18] S. Chatrchyan et al. [CMS Collaboration], Phys. Lett. B 716, 30 (2012)

doi:10.1016/j.physletb.2012.08.021 [arXiv:1207.7235 [hep-ex]].

[19] K. A. Olive et al. [Particle Data Group], Chin. Phys. C 38, 090001 (2014).

doi:10.1088/1674-1137/38/9/090001

85

[20] K. M. Patel, Phys. Lett. B 695, 225 (2011)

doi:10.1016/j.physletb.2010.11.024 [arXiv:1008.5061 [hep-ph]].

[21] S. Morisi, K. M. Patel and E. Peinado, Phys. Rev. D 84, 053002 (2011)

doi:10.1103/PhysRevD.84.053002 [arXiv:1107.0696 [hep-ph]].

[22] S. Gupta, A. S. Joshipura and K. M. Patel, Phys. Rev. D 85, 031903 (2012)

doi:10.1103/PhysRevD.85.031903 [arXiv:1112.6113 [hep-ph]].

[23] P. S. Bhupal Dev, B. Dutta, R. N. Mohapatra and M. Severson, Phys. Rev. D

86, 035002 (2012) doi:10.1103/PhysRevD.86.035002 [arXiv:1202.4012 [hep-

ph]].

[24] S. F. King, S. Morisi, E. Peinado and J. W. F. Valle, Phys. Lett. B 724, 68

(2013) doi:10.1016/j.physletb.2013.05.067 [arXiv:1301.7065 [hep-ph]].

[25] A. Aranda, C. Bonilla, S. Morisi, E. Peinado and J. W. F. Valle,

Phys. Rev. D 89, no. 3, 033001 (2014) doi:10.1103/PhysRevD.89.033001

[arXiv:1307.3553 [hep-ph]].

[26] J. C. G(cid:226)mez-Izquierdo, F. Gonz¡lez-Canales and M. Mondragon, Eur.

Phys. J. C 75, no. 5, 221 (2015) doi:10.1140/epjc/s10052-015-3440-7

[arXiv:1312.7385 [hep-ph]].

[27] A. E. Carcamo Hernandez, I. de Medeiros Varzielas, S. G. Kovalenko,

H. P(cid:4)as and I. Schmidt, Phys. Rev. D 88, no. 7, 076014 (2013)

doi:10.1103/PhysRevD.88.076014 [arXiv:1307.6499 [hep-ph]].

[28] A. E. Carcamo Hernandez, S. Kovalenko and I. Schmidt, arXiv:1411.2913

[hep-ph].

[29] M. D. Campos, A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, S. Kovalenko, I. Schmidt

and E. Schumacher, Phys. Rev. D 90, no. 1, 016006 (2014)

doi:10.1103/PhysRevD.90.016006 [arXiv:1403.2525 [hep-ph]].

86

[30] M. D. Campos, A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, H. P(cid:4)as and E. Schumacher,

Phys. Rev. D 91, no. 11, 116011 (2015) doi:10.1103/PhysRevD.91.116011

[arXiv:1408.1652 [hep-ph]].

[31] C. Arbel¡ez, A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, S. Kovalenko and I. Schmidt,

Phys. Rev. D 92, no. 11, 115015 (2015) doi:10.1103/PhysRevD.92.115015

[arXiv:1507.03852 [hep-ph]].

[32] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, I. de Medeiros Varzielas and E. Schumacher,

Phys. Rev. D 93, no. 1, 016003 (2016) doi:10.1103/PhysRevD.93.016003

[arXiv:1509.02083 [hep-ph]].

[33] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, I. de Medeiros Varzielas and N. A. Neill,

Phys. Rev. D 94, no. 3, 033011 (2016) doi:10.1103/PhysRevD.94.033011

[arXiv:1511.07420 [hep-ph]].

[34] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, Eur. Phys. J. C 76, no. 9, 503 (2016)

doi:10.1140/epjc/s10052-016-4351-y [arXiv:1512.09092 [hep-ph]].

[35] A. S. Joshipura and K. M. Patel, Phys. Lett. B 749, 159 (2015)

doi:10.1016/j.physletb.2015.07.062 [arXiv:1507.01235 [hep-ph]].

[36] F. Bj(cid:4)orkeroth, F. J. de Anda, I. de Medeiros Varzielas and S. F. King,

Phys. Rev. D 94, no. 1, 016006 (2016) doi:10.1103/PhysRevD.94.016006

[arXiv:1512.00850 [hep-ph]].

[37] F. Bj(cid:4)orkeroth, F. J. de Anda, I. de Medeiros Varzielas and S. F. King,

JHEP 1506, 141 (2015) doi:10.1007/JHEP06(2015)141 [arXiv:1503.03306

[hep-ph]].

[38] I. de Medeiros Varzielas, JHEP 1508, 157 (2015)

doi:10.1007/JHEP08(2015)157 [arXiv:1507.00338 [hep-ph]].

87

[39] P. Chen, G. J. Ding, A. D. Rojas, C. A. Vaquera-Araujo and J. W. F. Valle,

JHEP 1601 (2016) 007 doi:10.1007/JHEP01(2016)007 [arXiv:1509.06683

[hep-ph]].

[40] E. Ma, Phys. Lett. B 752, 198 (2016) doi:10.1016/j.physletb.2015.11.049

[arXiv:1510.02501 [hep-ph]].

[41] E. Ma, Phys. Lett. B 755, 348 (2016) doi:10.1016/j.physletb.2016.02.032

[arXiv:1601.00138 [hep-ph]].

[42] C. Arbel¡ez, A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, S. Kovalenko and I. Schmidt,

Eur. Phys. J. C 77, no. 6, 422 (2017) doi:10.1140/epjc/s10052-017-4948-

9 [arXiv:1602.03607 [hep-ph]].

[43] P. Pasquini, S. C. Chuli¡ and J. W. F. Valle, Phys. Rev. D 95, no. 9, 095030

(2017) doi:10.1103/PhysRevD.95.095030 [arXiv:1610.05962 [hep-ph]].

[44] B. Carballo-Perez, E. Peinado and S. Ramos-Sanchez, JHEP 1612, 131

(2016) doi:10.1007/JHEP12(2016)131 [arXiv:1607.06812 [hep-ph]].

[45] V. V. Vien and H. N. Long, arXiv:1609.03895 [hep-ph].

[46] S. Centelles Chuli¡, R. Srivastava and J. W. F. Valle, Phys. Lett. B 761,

431 (2016) doi:10.1016/j.physletb.2016.08.028 [arXiv:1606.06904 [hep-ph]].

[47] J. T. Penedo, S. T. Petcov and A. V. Titov, JHEP 1712, 022 (2017)

doi:10.1007/JHEP12(2017)022 [arXiv:1705.00309 [hep-ph]].

[48] A. A. Cruz and M. Mondrag(cid:226)n, arXiv:1701.07929 [hep-ph].

[49] V. V. Vien and H. N. Long, Int. J. Mod. Phys. A 28, 1350159 (2013)

doi:10.1142/S0217751X13501595 [arXiv:1312.5034 [hep-ph]].

[50] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, R. Martinez and F. Ochoa, Eur. Phys. J. C

76, no. 11, 634 (2016) doi:10.1140/epjc/s10052-016-4480-3 [arXiv:1309.6567

[hep-ph]].

88

[51] V. V. Vien and H. N. Long, Int. J. Mod. Phys. A 30, no. 21, 1550117 (2015)

doi:10.1142/S0217751X15501171 [arXiv:1405.4665 [hep-ph]].

[52] V. V. Vien and H. N. Long, JHEP 1404, 133 (2014)

doi:10.1007/JHEP04(2014)133 [arXiv:1402.1256 [hep-ph]].

[53] V. V. Vien and H. N. Long, Zh. Eksp. Teor. Fiz. 145, 991 (2014) [J.

Exp. Theor. Phys. 118, no. 6, 869 (2014)] doi:10.7868/S0044451014060044,

10.1134/S1063776114050173 [arXiv:1404.6119 [hep-ph]].

[54] V. V. Vien and H. N. Long, J. Korean Phys. Soc. 66, no. 12, 1809 (2015)

doi:10.3938/jkps.66.1809 [arXiv:1408.4333 [hep-ph]].

[55] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, E. Cata(cid:3)no Mur and R. Martinez, Phys. Rev. D

90, no. 7, 073001 (2014) doi:10.1103/PhysRevD.90.073001 [arXiv:1407.5217

[hep-ph]].

[56] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, R. Martinez and J. Nisperuza, Eur. Phys. J. C

75, no. 2, 72 (2015) doi:10.1140/epjc/s10052-015-3278-z [arXiv:1401.0937

[hep-ph]].

[57] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez and R. Martinez, Nucl. Phys. B 905, 337 (2016)

doi:10.1016/j.nuclphysb.2016.02.025 [arXiv:1501.05937 [hep-ph]].

[58] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez and R. Martinez, J. Phys. G 43, no. 4, 045003

(2016) doi:10.1088/0954-3899/43/4/045003 [arXiv:1501.07261 [hep-ph]].

[59] V. V. Vien, H. N. Long and D. P. Khoi, Int. J. Mod. Phys. A 30, no. 17,

1550102 (2015) doi:10.1142/S0217751X1550102X [arXiv:1506.06063 [hep-

ph]].

[60] V. V. Vien, A. E. C¡rcamo Hern¡ndez and H. N. Long, Nucl. Phys.

B 913, 792 (2016) doi:10.1016/j.nuclphysb.2016.10.010 [arXiv:1601.03300

[hep-ph]].

89

[61] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, H. N. Long and V. V. Vien, Eur. Phys. J. C

76, no. 5, 242 (2016) doi:10.1140/epjc/s10052-016-4074-0 [arXiv:1601.05062

[hep-ph]].

[62] J. E. Camargo-Molina, A. P. Morais, A. Ordell, R. Pasechnik,

M. O. P. Sampaio and J. Wess†n, Phys. Rev. D 95, no. 7, 075031 (2017)

doi:10.1103/PhysRevD.95.075031 [arXiv:1610.03642 [hep-ph]].

[63] J. E. Camargo-Molina, A. P. Morais, R. Pasechnik and J. Wess†n, JHEP

1609, 129 (2016) doi:10.1007/JHEP09(2016)129 [arXiv:1606.03492 [hep-

ph]].

[64] J. C. G(cid:226)mez-Izquierdo, Eur. Phys. J. C 77, no. 8, 551 (2017)

doi:10.1140/epjc/s10052-017-5094-0 [arXiv:1701.01747 [hep-ph]].

[65] J. C. G(cid:226)mez-Izquierdo, F. Gonzalez-Canales and M. Mon-

drag(cid:226)n, Int. J. Mod. Phys. A 32, no. 28-29, 1750171 (2017)

doi:10.1142/S0217751X17501718 [arXiv:1705.06324 [hep-ph]].

[66] P. Chattopadhyay and K. M. Patel, Nucl. Phys. B 921, 487 (2017)

doi:10.1016/j.nuclphysb.2017.06.008 [arXiv:1703.09541 [hep-ph]].

[67] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez and H. N. Long, J. Phys. G 45, no. 4, 045001

(2018) doi:10.1088/1361-6471/aaace7 [arXiv:1705.05246 [hep-ph]].

[68] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, S. Kovalenko, J. W. F. Valle and C. A. Vaquera-

Araujo, JHEP 1707, 118 (2017) doi:10.1007/JHEP07(2017)118

[arXiv:1705.06320 [hep-ph]].

[69] N. Bernal, A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, I. de Medeiros Varzielas and

S. Kovalenko, JHEP 1805, 053 (2018) doi:10.1007/JHEP05(2018)053

[arXiv:1712.02792 [hep-ph]].

90

[70] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, H. N. Long and V. V. Vien, Eur. Phys. J. C 78,

no. 10, 804 (2018) doi:10.1140/epjc/s10052-018-6284-0 [arXiv:1803.01636

[hep-ph]].

[71] F. J. de Anda and S. F. King, JHEP 1807, 057 (2018)

doi:10.1007/JHEP07(2018)057 [arXiv:1803.04978 [hep-ph]].

[72] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez and S. F. King, arXiv:1803.07367 [hep-ph].

[73] G. Altarelli and F. Feruglio, Springer Tracts Mod. Phys. 190, 169 (2003)

doi:10.1007/978-3-540-44901-0-6 [hep-ph/0206077].

[74] G. Altarelli and F. Feruglio, Rev. Mod. Phys. 82, 2701 (2010)

doi:10.1103/RevModPhys.82.2701 [arXiv:1002.0211 [hep-ph]].

[75] H. Ishimori, T. Kobayashi, H. Ohki, Y. Shimizu, H. Okada and M. Tan-

imoto, Prog. Theor. Phys. Suppl. 183, 1 (2010) doi:10.1143/PTPS.183.1

[arXiv:1003.3552 [hep-th]].

[76] S. F. King and C. Luhn, Rept. Prog. Phys. 76, 056201 (2013)

doi:10.1088/0034-4885/76/5/056201 [arXiv:1301.1340 [hep-ph]].

[77] S. F. King, A. Merle, S. Morisi, Y. Shimizu and M. Tanimoto, New J. Phys.

16, 045018 (2014) doi:10.1088/1367-2630/16/4/045018 [arXiv:1402.4271

[hep-ph]].

[78] S. F. King, Prog. Part. Nucl. Phys. 94, 217 (2017)

doi:10.1016/j.ppnp.2017.01.003 [arXiv:1701.04413 [hep-ph]].

[79] H. Fritzsch, Phys. Lett. 70B, 436 (1977). doi:10.1016/0370-2693(77)90408-7

[80] T. Fukuyama and H. Nishiura, hep-ph/9702253.

[81] D. s. Du and Z. z. Xing, Phys. Rev. D 48, 2349 (1993).

doi:10.1103/PhysRevD.48.2349

91

[82] R. Barbieri, G. R. Dvali, A. Strumia, Z. Berezhiani and L. J. Hall,

Nucl. Phys. B 432, 49 (1994) doi:10.1016/0550-3213(94)90593-2 [hep-

ph/9405428].

[83] R. D. Peccei and K. Wang, Phys. Rev. D 53, 2712 (1996)

doi:10.1103/PhysRevD.53.2712 [hep-ph/9509242].

[84] H. Fritzsch and Z. z. Xing, Prog. Part. Nucl. Phys. 45, 1 (2000)

doi:10.1016/S0146-6410(00)00102-2 [hep-ph/9912358].

[85] R. G. Roberts, A. Romanino, G. G. Ross and L. Velasco-Sevilla, Nucl. Phys.

B 615, 358 (2001) doi:10.1016/S0550-3213(01)00408-4 [hep-ph/0104088].

[86] H. Nishiura, K. Matsuda, T. Kikuchi and T. Fukuyama, Phys. Rev. D 65,

097301 (2002) doi:10.1103/PhysRevD.65.097301 [hep-ph/0202189].

[87] I. de Medeiros Varzielas and G. G. Ross, Nucl. Phys. B 733, 31 (2006)

doi:10.1016/j.nuclphysb.2005.10.039 [hep-ph/0507176].

[88] A. E. Carcamo Hernandez, R. Martinez and J. A. Rodriguez, Eur. Phys. J.

C 50, 935 (2007) doi:10.1140/epjc/s10052-007-0264-0 [hep-ph/0606190].

[89] Y. Kajiyama, M. Raidal and A. Strumia, Phys. Rev. D 76, 117301 (2007)

doi:10.1103/PhysRevD.76.117301 [arXiv:0705.4559 [hep-ph]].

[90] A. E. Carcamo Hernandez and R. Rahman, Rev. Mex. Fis. 62, no. 2, 100

(2016) [arXiv:1007.0447 [hep-ph]].

[91] G. C. Branco, D. Emmanuel-Costa and C. Simoes, Phys. Lett. B 690, 62

(2010) doi:10.1016/j.physletb.2010.05.009 [arXiv:1001.5065 [hep-ph]].

[92] P. Leser and H. Pas, Phys. Rev. D 84, 017303 (2011)

doi:10.1103/PhysRevD.84.017303 [arXiv:1104.2448 [hep-ph]].

92

[93] M. Gupta and G. Ahuja, Int. J. Mod. Phys. A 27, 1230033 (2012)

doi:10.1142/S0217751X12300335 [arXiv:1302.4823 [hep-ph]].

[94] P. S. B. Dev and A. Pilaftsis, Phys. Rev. D 86, 113001 (2012)

doi:10.1103/PhysRevD.86.113001 [arXiv:1209.4051 [hep-ph]].

[95] A. E. Carcamo Hernandez, C. O. Dib, N. Neill H and A. R. Zerwekh, JHEP

1202, 132 (2012) doi:10.1007/JHEP02(2012)132 [arXiv:1201.0878 [hep-ph]].

[96] A. E. Carcamo Hernandez, R. Martinez and F. Ochoa, Phys. Rev. D 87, no.

7, 075009 (2013) doi:10.1103/PhysRevD.87.075009 [arXiv:1302.1757 [hep-

ph]].

[97] H. P(cid:4)as and E. Schumacher, Phys. Rev. D 89, no. 9, 096010 (2014)

doi:10.1103/PhysRevD.89.096010 [arXiv:1401.2328 [hep-ph]].

[98] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez and I. de Medeiros Varzielas, J. Phys. G 42,

no. 6, 065002 (2015) doi:10.1088/0954-3899/42/6/065002 [arXiv:1410.2481

[hep-ph]].

[99] H. Nishiura and T. Fukuyama, Mod. Phys. Lett. A 29, 0147 (2014)

doi:10.1142/S0217732314501478 [arXiv:1405.2416 [hep-ph]].

[100] M. Frank, C. Hamzaoui, N. Pourtolami and M. Toharia, Phys. Lett. B 742,

178 (2015) doi:10.1016/j.physletb.2015.01.025 [arXiv:1406.2331 [hep-ph]].

[101] A. Ghosal and R. Samanta, JHEP 1505, 077 (2015)

doi:10.1007/JHEP05(2015)077 [arXiv:1501.00916 [hep-ph]].

[102] R. Sinha, R. Samanta and A. Ghosal, Phys. Lett. B 759, 206 (2016)

doi:10.1016/j.physletb.2016.05.080 [arXiv:1508.05227 [hep-ph]].

[103] H. Nishiura and T. Fukuyama, Phys. Lett. B 753, 57 (2016)

doi:10.1016/j.physletb.2015.11.080 [arXiv:1510.01035 [hep-ph]].

93

[104] R. Samanta and A. Ghosal, Nucl. Phys. B 911, 846 (2016)

doi:10.1016/j.nuclphysb.2016.08.036 [arXiv:1507.02582 [hep-ph]].

[105] R. R. Gautam, M. Singh and M. Gupta, Phys. Rev. D 92, no. 1, 013006

(2015) doi:10.1103/PhysRevD.92.013006 [arXiv:1506.04868 [hep-ph]].

[106] H. P(cid:4)as and E. Schumacher, Phys. Rev. D 92, no. 11, 114025 (2015)

doi:10.1103/PhysRevD.92.114025 [arXiv:1510.08757 [hep-ph]].

[107] W. Wang and Z. L. Han, Phys. Rev. D 92, 095001 (2015)

doi:10.1103/PhysRevD.92.095001 [arXiv:1508.00706 [hep-ph]].

[108] G. von Gersdorff, JHEP 1709, 094 (2017) doi:10.1007/JHEP09(2017)094

[arXiv:1705.05430 [hep-ph]].

[109] H. Georgi and A. Pais, Phys. Rev. D 19, 2746 (1979).

doi:10.1103/PhysRevD.19.2746

[110] J. W. F. Valle and M. Singer, Phys. Rev. D 28, 540 (1983).

doi:10.1103/PhysRevD.28.540

[111] F. Pisano and V. Pleitez, Phys. Rev. D 46, 410 (1992)

doi:10.1103/PhysRevD.46.410 [hep-ph/9206242].

[112] R. Foot, O. F. Hernandez, F. Pisano and V. Pleitez, Phys. Rev. D 47, 4158

(1993) doi:10.1103/PhysRevD.47.4158 [hep-ph/9207264].

[113] P. H. Frampton, Phys. Rev. Lett. 69, 2889 (1992).

doi:10.1103/PhysRevLett.69.2889

[114] H. N. Long, Phys. Rev. D 54, 4691 (1996) doi:10.1103/PhysRevD.54.4691

[hep-ph/9607439].

[115] H. N. Long, Phys. Rev. D 53, 437 (1996) doi:10.1103/PhysRevD.53.437

[hep-ph/9504274].

94

[116] R. Foot, H. N. Long and T. A. Tran, Phys. Rev. D 50, no. 1, R34 (1994)

doi:10.1103/PhysRevD.50.R34 [hep-ph/9402243].

[117] S. M. Boucenna, S. Morisi and A. Vicente, Phys. Rev. D 93, no. 11, 115008

(2016) doi:10.1103/PhysRevD.93.115008 [arXiv:1512.06878 [hep-ph]].

[118] A. E. C. Hern¡ndez and I. Ni(cid:7)sand(cid:7)zi(cid:1)c, Eur. Phys. J. C 76, no. 7, 380 (2016)

doi:10.1140/epjc/s10052-016-4230-6 [arXiv:1512.07165 [hep-ph]].

[119] R. M. Fonseca and M. Hirsch, JHEP 1608, 003 (2016)

doi:10.1007/JHEP08(2016)003 [arXiv:1606.01109 [hep-ph]].

[120] C. Hati, S. Patra, M. Reig, J. W. F. Valle and C. A. Vaquera-Araujo,

Phys. Rev. D 96, no. 1, 015004 (2017) doi:10.1103/PhysRevD.96.015004

[arXiv:1703.09647 [hep-ph]].

[121] C. A. de Sousa Pires and O. P. Ravinez, Phys. Rev. D 58, 035008 (1998)

[Phys. Rev. D 58, 35008 (1998)] doi:10.1103/PhysRevD.58.035008 [hep-

ph/9803409].

[122] P. V. Dong and H. N. Long, Int. J. Mod. Phys. A 21, 6677 (2006)

doi:10.1142/S0217751X06035191 [hep-ph/0507155].

[123] J. C. Montero, V. Pleitez and O. Ravinez, Phys. Rev. D 60, 076003 (1999)

doi:10.1103/PhysRevD.60.076003 [hep-ph/9811280].

[124] J. C. Montero, C. C. Nishi, V. Pleitez, O. Ravinez and M. C. Rodriguez,

Phys. Rev. D 73, 016003 (2006) doi:10.1103/PhysRevD.73.016003 [hep-

ph/0511100].

[125] P. B. Pal, Phys. Rev. D 52, 1659 (1995) doi:10.1103/PhysRevD.52.1659

[hep-ph/9411406].

[126] A. G. Dias, V. Pleitez and M. D. Tonasse, Phys. Rev. D 67, 095008 (2003)

doi:10.1103/PhysRevD.67.095008 [hep-ph/0211107].

95

[127] A. G. Dias and V. Pleitez, Phys. Rev. D 69, 077702 (2004)

doi:10.1103/PhysRevD.69.077702 [hep-ph/0308037].

[128] A. G. Dias, C. A. de S. Pires and P. S. Rodrigues da Silva, Phys. Rev. D

68, 115009 (2003) doi:10.1103/PhysRevD.68.115009 [hep-ph/0309058].

[129] J. K. Mizukoshi, C. A. de S.Pires, F. S. Queiroz and P. S. Rodrigues da

Silva, Phys. Rev. D 83, 065024 (2011) doi:10.1103/PhysRevD.83.065024

[arXiv:1010.4097 [hep-ph]].

[130] A. G. Dias, C. A. de S.Pires and P. S. Rodrigues da Silva, Phys. Rev. D 82,

035013 (2010) doi:10.1103/PhysRevD.82.035013 [arXiv:1003.3260 [hep-ph]].

[131] J. D. Ruiz-Alvarez, C. A. de S.Pires, F. S. Queiroz, D. Restrepo

and P. S. Rodrigues da Silva, Phys. Rev. D 86, 075011 (2012)

doi:10.1103/PhysRevD.86.075011 [arXiv:1206.5779 [hep-ph]].

[132] D. Cogollo, A. X. Gonzalez-Morales, F. S. Queiroz and P. R. Teles,

JCAP 1411, no. 11, 002 (2014) doi:10.1088/1475-7516/2014/11/002

[arXiv:1402.3271 [hep-ph]].

[133] P. S. Rodrigues da Silva, Phys. Int. 7, no. 1, 15 (2016)

doi:10.3844/pisp.2016.15.27 [arXiv:1412.8633 [hep-ph]].

[134] T. Kitabayashi and M. Yasue, Phys. Rev. D 67, 015006 (2003)

doi:10.1103/PhysRevD.67.015006 [hep-ph/0209294].

[135] S. Sen, Phys. Rev. D 76, 115020 (2007) doi:10.1103/PhysRevD.76.115020

[arXiv:0710.2734 [hep-ph]].

[136] P. V. Dong, H. N. Long, D. V. Soa and V. V. Vien, Eur. Phys. J. C 71, 1544

(2011) doi:10.1140/epjc/s10052-011-1544-2 [arXiv:1009.2328 [hep-ph]].

[137] P. V. Dong, H. N. Long, C. H. Nam and V. V. Vien, Phys. Rev. D 85,

053001 (2012) doi:10.1103/PhysRevD.85.053001 [arXiv:1111.6360 [hep-ph]].

96

[138] T. Kitabayashi and M. Yasue, hep-ph/0006040.

[139] T. Kitabayashi and M. Yasue, Phys. Rev. D 63, 095002 (2001)

doi:10.1103/PhysRevD.63.095002 [hep-ph/0010087].

[140] T. Kitabayashi and M. Yasue, Phys. Lett. B 508, 85 (2001)

doi:10.1016/S0370-2693(01)00397-5 [hep-ph/0102228].

[141] D. Chang and H. N. Long, Phys. Rev. D 73, 053006 (2006)

doi:10.1103/PhysRevD.73.053006 [hep-ph/0603098].

[142] P. V. Dong, D. T. Huong, T. T. Huong and H. N. Long, Phys. Rev. D 74,

053003 (2006) doi:10.1103/PhysRevD.74.053003 [hep-ph/0607291].

[143] P. V. Dong and H. N. Long, Phys. Rev. D 77, 057302 (2008)

doi:10.1103/PhysRevD.77.057302 [arXiv:0801.4196 [hep-ph]].

[144] D. T. Huong, L. T. Hue, M. C. Rodriguez and H. N. Long, Nucl. Phys. B

870, 293 (2013) doi:10.1016/j.nuclphysb.2013.01.016 [arXiv:1210.6776 [hep-

ph]].

[145] R. Martinez, F. Ochoa and P. Fonseca, arXiv:1105.4623 [hep-ph].

[146] S. M. Boucenna, S. Morisi and J. W. F. Valle, Phys. Rev. D 90, no. 1,

013005 (2014) doi:10.1103/PhysRevD.90.013005 [arXiv:1405.2332 [hep-ph]].

[147] H. Okada, N. Okada and Y. Orikasa, Phys. Rev. D 93, no. 7, 073006 (2016)

doi:10.1103/PhysRevD.93.073006 [arXiv:1504.01204 [hep-ph]].

[148] C. A. d. S. Pires, doi:10.3844/pisp.2015.33.41 arXiv:1412.1002 [hep-ph].

[149] M. E. Catano, R. Martinez and F. Ochoa, Phys. Rev. D 86, 073015 (2012)

doi:10.1103/PhysRevD.86.073015 [arXiv:1206.1966 [hep-ph]].

97

[150] M. Reig, J. W. F. Valle and C. A. Vaquera-Araujo, Phys. Rev. D 94, no.

3, 033012 (2016) doi:10.1103/PhysRevD.94.033012 [arXiv:1606.08499 [hep-

ph]].

[151] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, S. Kovalenko and I. Schmidt, JHEP 1702, 125

(2017) doi:10.1007/JHEP02(2017)125 [arXiv:1611.09797 [hep-ph]].

[152] H. N. Long, N. V. Hop, L. T. Hue, N. H. Thao and A. E. C¡rcamo Hern¡n-

dez, Phys. Rev. D 100, 015004 (2019) doi: 10.1103/PhysRevD.100.015004

[arXiv:1810.00605 [hep-ph]].

[153] H. N. Long, N. V. Hop, L. T. Hue and N. T. T. Van, Nucl. Phys. B 943,

114629 (2019) doi:10.1016/j.nuclphysb.2019.114629 [arXiv:1812.08669 [hep-

ph]].

[154] D. T. Binh, D. T. Huong, L. T. Hue and H. N. Long, Commun. Phys. 25,

no. 1, 29 (2015). doi:10.15625/0868-3166/25/1/4582

[155] L. T. Hue, A. B. Arbuzov, T. T. Hong, T. P. Nguyen, D. T. Si and

H. N. Long, Eur. Phys. J. C 78, no. 11, 885 (2018) doi:10.1140/epjc/s10052-

018-6349-0 [arXiv:1712.05234 [hep-ph]].

[156] H. T. Hung, L. T. Hue and H. N. Long, Commun. Phys. 23, no. 1, 11

(2013). doi:10.15625/0868-3166/23/1/2604

[157] L. T. Hue, A. B. Arbuzov, N. T. K. Ngan and H. N. Long, Eur. Phys. J. C

77, no. 5, 346 (2017) doi:10.1140/epjc/s10052-017-4866-x [arXiv:1611.06801

[hep-ph]].

[158] H. N. Long, L. T. Hue and D. V. Loi, Phys. Rev. D 94, no. 1, 015007

(2016) doi:10.1103/PhysRevD.94.015007 [arXiv:1605.07835 [hep-ph]].

98

[159] T. T. Thuc, L. T. Hue, H. N. Long and T. P. Nguyen, Phys. Rev. D 93,

no. 11, 115026 (2016) doi:10.1103/PhysRevD.93.115026 [arXiv:1604.03285

[hep-ph]].

[160] L. T. Hue, H. N. Long, T. T. Thuc and T. Phong Nguyen, Nucl. Phys. B

907, 37 (2016) doi:10.1016/j.nuclphysb.2016.03.034 [arXiv:1512.03266 [hep-

ph]].

[161] T. P. Nguyen, T. T. Le, T. T. Hong and L. T. Hue, Phys. Rev. D 97, no.

7, 073003 (2018) doi:10.1103/PhysRevD.97.073003 [arXiv:1802.00429 [hep-

ph]].

[162] T. T. Thuc, L. T. Hue, D. P. Khoi and N. T. Phong, Commun. Phys. 25,

no. 2, 113 (2015). doi:10.15625/0868-3166/25/2/5963

[163] H. T. Hung, L. T. Hue, N. T. T. Hang and P. N. Thu, Commun. Phys. 24,

no. 3, 201 (2014). doi:10.15625/0868-3166/24/3/3817

[164] N. H. Thao, L. T. M. Phuong and L. T. Hue, Commun. Phys. 23, no. 3,

203 (2013). doi:10.15625/0868-3166/23/3/3237

[165] T. P. Nguyen, L. T. Hue, D. T. Si and T. T. Thuc, arXiv:1711.05588

[hep-ph].

[166] L. T. Hue, L. D. Ninh, T. T. Thuc and N. T. T. Dat, Eur. Phys. J. C

78, no. 2, 128 (2018) doi:10.1140/epjc/s10052-018-5589-3 [arXiv:1708.09723

[hep-ph]].

[167] N. H. Thao, L. T. Hue, H. T. Hung and N. T. Xuan, Nucl. Phys. B 921, 159

(2017) doi:10.1016/j.nuclphysb.2017.05.014 [arXiv:1703.00896 [hep-ph]].

[168] K. H. Phan, H. T. Hung and L. T. Hue, PTEP 2016, no. 11, 113B03

(2016) doi:10.1093/ptep/ptw158 [arXiv:1605.07164 [hep-ph]].

99

[169] L. T. Hue and L. D. Ninh, Mod. Phys. Lett. A 31, no. 10, 1650062 (2016)

doi:10.1142/S0217732316500620 [arXiv:1510.00302 [hep-ph]].

[170] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, S. Kovalenko, H. N. Long and I. Schmidt, (cid:16)A

variant of 3-3-1 model for the generation of the SM fermion mass and mixing

pattern,(cid:17) JHEP 1807 (2018) 144 [arXiv:1705.09169 [hep-ph]].

[171] S. Homma, M. Kawaguchi and H. Miyazawa, Proceeding Æ 19th Interna-

tional Conference on High Energy Physics, Physical Society of Japan (1978).

[172] P. Aurench, The standard model of particle physic, [hep-ph/9712342] (1997)

[173] A. J. Buras, F. De Fazio, J. Girrbach and M. V. Carlucci, (cid:16)The Anatomy

of Quark Flavour Observables in 331 Models in the Flavour Precision Era,(cid:17)

JHEP 1302, 023 (2013) [arXiv:1211.1237 [hep-ph]].

[174] H. N. Long and T. Inami, (cid:16)S, T, U parameters in SU(3)(C) x SU(3)(L)

x U(1) model with right-handed neutrinos,(cid:17) Phys. Rev. D 61 (2000) 075002

[hep-ph/9902475].

[175] M. Tanabashi et al. [Particle Data Group], (cid:16)Review of Particle Physics,(cid:17)

Phys. Rev. D 98 (2018) no.3, 030001. doi:10.1103/PhysRevD.98.030001

[176] C. Salazar, R. H. Benavides, W. A. Ponce and E. Rojas, (cid:16)LHC Constraints

on 3-3-1 Models,(cid:17) JHEP 1507, 096 (2015) [arXiv:1503.03519 [hep-ph]].

[177] F. S. Queiroz, C. Siqueira and J. W. F. Valle, (cid:16)Constraining Flavor

Changing Interactions from LHC Run-2 Dilepton Bounds with Vector Me-

diators,(cid:17) Phys. Lett. B 763 (2016) 269 doi:10.1016/j.physletb.2016.10.057

[arXiv:1608.07295 [hep-ph]].

[178] A. E. C¡rcamo Hern¡ndez, R. Martinez and F. Ochoa, (cid:16)Z and Z’ decays

with and without FCNC in 331 models,(cid:17) Phys. Rev. D 73, 035007 (2006)

[hep-ph/0510421].

100

[179] R. Martinez and F. Ochoa, (cid:16)Mass-matrix ansatz and constraints on

B0(s) - anti-B0(s) mixing in 331 models,(cid:17) Phys. Rev. D 77, 065012 (2008)

[arXiv:0802.0309 [hep-ph]].

sµ+µ− data,(cid:17) JHEP 1402, 112 (2014) [arXiv:1311.6729 [hep-ph]].

[180] A. J. Buras, F. De Fazio and J. Girrbach, (cid:16)331 models facing new b →

[181] A. J. Buras, F. De Fazio and J. Girrbach-Noe, (cid:16)Z-Z(cid:48) mixing and Z-

mediated FCNCs in SU (3)C × SU (3)L × U (1)X models,(cid:17) JHEP 1408, 039

(2014) doi:10.1007/JHEP08(2014)039 [arXiv:1405.3850 [hep-ph]].

[182] P. V. Dong, H. N. Long, D. T. Nhung and D. V. Soa, (cid:16)SU(3)(C) x SU(3)(L)

x U(1)(X) model with two Higgs triplets,(cid:17) Phys. Rev. D 73 (2006) 035004

[hep-ph/0601046].

[183] C. D. Froggatt and H. B. Nielsen, (cid:17)Hierarchy of Quark Masses, Cabibbo

Angles and CP Violation(cid:17), Nucl. Phys. B 147 (1979) 277.

[184] M. Singer, J. W. F. Valle and J. Schechter, (cid:16)Canonical Neutral Current

Predictions From the Weak Electromagnetic Gauge Group SU(3) X u(1),(cid:17)

Phys. Rev. D 22, 738 (1980).

SU (3)c × SU (3)L × U (1)X gauge group,(cid:17) Phys. Rev. D 98 (2018) no.1, 011701

[185] K. Huitu and N. Koivunen, (cid:16)Froggatt-Nielsen mechanism in a model with

[arXiv:1706.09463 [hep-ph]].

[186] V. T. N. Huyen, H. N. Long, T. T. Lam and V. Q. Phong, Commun. Phys.

24, no. 2, 97 (2014) doi:10.15625/0868-3166/24/2/3774 [arXiv:1210.5833

[hep-ph]].

[187] V. Q. Phong, N. T. Tuong, N. C. Thao and H. N. Long, (cid:16)Multiperiod

structure of electroweak phase transition in the 3-3-1-1 model,(cid:17) Phys. Rev.

D 99 (2019) no.1, 015035 [arXiv:1805.09610 [hep-ph]].

101

[188] M. J. Baker, M. Breitbach, J. Kopp and L. Mittnacht, (cid:16)Dynamic Freeze-

In: Impact of Thermal Masses and Cosmological Phase Transitions on Dark

Matter Production,(cid:17) JHEP 1803 (2018) 114 [arXiv:1712.03962 [hep-ph]].

[189] D. L(cid:226)pez-Val and T. Robens, (cid:16)∆r and the W-boson mass in the sin-

glet extension of the standard model,(cid:17) Phys. Rev. D 90 (2014) 114018

[arXiv:1406.1043 [hep-ph]].

[190] D. Lopez-Val and J. Sola, (cid:16)Delta r in the Two-Higgs-Doublet Model

at full one loop level (cid:21) and beyond,(cid:17) Eur. Phys. J. C 73 (2013) 2393

[arXiv:1211.0311 [hep-ph]].

[191] M. Drees and K. Hagiwara, (cid:16)Supersymmetric Contribution to the Elec-

troweak ρ Parameter,(cid:17) Phys. Rev. D 42 (1990) 1709.

[192] M. Aaboud et al. [ATLAS Collaboration], JHEP 1801, 055 (2018)

[arXiv:1709.07242 [hep-ex]].

[193] M. Aaboud et al. [ATLAS Collaboration], (cid:16)Search for charged Higgs bosons

decaying via H ± → τ ±ντ in the τ +jets and τ +lepton final states with 36 fb−1

s = 13 TeV with the ATLAS experiment,(cid:17)

of pp collision data recorded at

JHEP 1809 (2018) 139 [arXiv:1807.07915 [hep-ex]].

[194] M. Aaboud et al. [ATLAS Collaboration], (cid:16)Search for heavy resonances

decaying to a photon and a hadronically decaying Z/W/H boson in pp col-

s = 13 TeV with the ATLAS detector,(cid:17) Phys. Rev. D 98 (2018)

lisions at

no.3, 032015 [arXiv:1805.01908 [hep-ex]].

[195] V. Khachatryan et al. [CMS Collaboration], (cid:16)Search for high-mass diphoton

resonances in proton(cid:21)proton collisions at 13 TeV and combination with 8

TeV search,(cid:17) Phys. Lett. B 767 (2017) 147 [arXiv:1609.02507 [hep-ex]].

[196] M. Aaboud et al. [ATLAS Collaboration], (cid:16)Search for new phenomena in

high-mass diphoton final states using 37 fb−1 of proton(cid:21)proton collisions

102

s = 13 TeV with the ATLAS detector,(cid:17) Phys. Lett. B 775

collected at

(2017) 105 [arXiv:1707.04147 [hep-ex]].

[197] F. Deppisch and J. W. F. Valle, Phys. Rev. D 72, 036001 (2005) [hep-

ph/0406040].

[198] A. Ilakovac and A. Pilaftsis, Nucl. Phys. B 437, 491 (1995) [hep-

ph/9403398].

[199] M. Lindner, M. Platscher and F. S. Queiroz, Phys. Rept. 731, 1 (2018)

[arXiv:1610.06587 [hep-ph]].

[200] M. A. Perez, G. Tavares-Velasco and J. J. Toscano, Phys. Rev. D 69,

115004 (2004) [hep-ph/0402156].

[201] G. C. Branco, P. M. Ferreira, L. Lavoura, M. N. Rebelo, M. Sher and

J. P. Silva, Phys. Rept. 516, 1 (2012) doi:10.1016/j.physrep.2012.02.002

[arXiv:1106.0034 [hep-ph]].

[202] J. Edsjo and P. Gondolo, (cid:16)Neutralino relic density including coannihila-

tions,(cid:17) Phys. Rev. D 56, 1879 (1997) [hep-ph/9704361].

[203] S. Bhattacharya, P. Poulose and P. Ghosh, (cid:16)Multipartite Interacting Scalar

Dark Matter in the light of updated LUX data,(cid:17) JCAP 1704, no. 04, 043

(2017) [arXiv:1607.08461 [hep-ph]].

[204] J. Elias-Miro, J. R. Espinosa, G. F. Giudice, H. M. Lee and A. Stru-

mia, (cid:16)Stabilization of the Electroweak Vacuum by a Scalar Threshold Ef-

fect,(cid:17) JHEP 1206, 031 (2012) [arXiv:1203.0237 [hep-ph]].

[205] K. Kannike, (cid:16)Vacuum Stability of a General Scalar Potential of a Few

Fields,(cid:17) Eur. Phys. J. C 76, no. 6, 324 (2016) [arXiv:1603.02680 [hep-ph]].

103

[206] G. Cynolter, E. Lendvai and G. Pocsik, (cid:16)Note on unitarity constraints in

a model for a singlet scalar dark matter candidate,(cid:17) Acta Phys. Polon. B

36, 827 (2005) [hep-ph/0410102].

[207] P. A. R. Ade et al. [Planck Collaboration], (cid:16)Planck 2015 results.

XIII. Cosmological parameters,(cid:17) Astron. Astrophys. 594, A13 (2016)

[arXiv:1502.01589 [astro-ph.CO]].

[208] M.-A. Bouchiat and C. Bouchiat, Phys. Lett. B 48 (1974) 111 and J.

Physique(Paris), 35 (1974) 899; 36 (1975) 493.

[209] M.-A. Bouchiat and L. Pottier, J. Physique(Paris), 37 (1976) L79.

[210] Proceedings of the International Workshop on Neutral Current Interac-

tions in atoms, Carg‘ese, 10-14 September 1979, edited by W.L.Williams,

Michigan University, Ann Arbor.

[211] R. Conti, et al., Phys. Rev. Lett. 42 (1979) 343; P. Bucksbaum, E. Com-

mins and L. Hunter, Phys. Rev. Lett. 46 (1981) 640.

[212] M.-A. Bouchiat et al., Phys. Lett. B 117 (1982) 358; 134 (1984) 463; J.

Physique(Paris), 46 (1985) 1897; 47 (1986) 1175; 47 (1986) 1709.

[213] M.-A. Bouchiat and L. Pottier, Science, 234 (1986) 1203.

[214] V. Barger and K. Cheung, (cid:16)Atomic Parity Violation, Leptoquarks, and

Contact Interactions," (2000) [hep-ph/0002259]

[215] J. L. Rosner, (cid:16)Role of present and future atomic parity violation experi-

ments in precision electroweak tests," Phys. Rev. D 65, 73026 (2002) [hep-

ph/0109239]

[216] J. Gu†na, M. Lintz and M.-A. Bouchiat, (cid:16)Atomic Parity Violation:

Principles, Recent Results, Present Motivations," (2005) [physics.atom-

ph/0503143]

104

[217] T. Hobbs and J. L. Rosner, (cid:16)Electroweak Constraints from Atomic Parity

Violation and Neutrino Scattering," Phys. Rev. D 82, 013001 (2010) [hep-

ph/1005.0797]

[218] S. G. Porsev, K. Beloy and A. Derevianko, (cid:16)Precision determination of

weak charge of 133Cs from atomic parity violation," Phys. Rev. D 82, 036008

(2010) [hep-ph/1006.4193]

[219] M.-A. Bouchiat, (cid:16)Atomic Parity Violation. Early days, present results,

prospects," (2011) [physics.atom-ph/1111.2172]

[220] G. Altarelli, R. Casalbuoni, S. De Curtis, N. Di Bartolomeo, F. Feruglio

and R. Gatto, Phys. Lett. B 261 (1991) 146.

[221] R. Diener, S. Godfrey and I. Turan, Phys. Rev. D 86 (2012) [hep-

ph/1111.4566].

[222] G. Altarelli, R. Casalbuoni, D. Dominici, F. Feruglio and R. Gatto, Nucl.

Phys. B 342 (1990) 15.

[223] G. Altarelli, N. Di Bartolomeo, F. Feruglio, R. Gatto and M. L. Mangano,

Phys. Lett. B 375 (1996) 292 doi:10.1016/0370-2693(96)00237-7 [hep-

ph/9601324].

[224] F. Pisano and V. Pleitez, Phys. Rev. D 51, 3865 (1995)

doi:10.1103/PhysRevD.51.3865 [hep-ph/9401272].

[225] J. L. Nisperuza and L. A. Sanchez, Phys. Rev. D 80, 035003 (2009)

doi:10.1103/PhysRevD.80.035003 [arXiv:0907.2754 [hep-ph]].

[226] F. F. Freitas, C. A. de S. Pires and P. Vasconcelos, Phys. Rev. D 98 (2018)

no.3, 035005 [arXiv:1805.09082 [hep-ph]].

[227] M. Aaboud et al. [ATLAS Collaboration], JHEP 1710 (2017) 182

[arXiv:1707.02424 [hep-ex]].

105

[228] A. M. Sirunyan et al. [CMS Collaboration], JHEP 1806 (2018) 120

[arXiv:1803.06292 [hep-ex]].

[229] G. Aad et al. [ATLAS Collaboration], (cid:16)Search for high-mass dilepton reso-

s =13 TeV with the

nances using 139 fb−1 of pp collision data collected at

ATLAS detector,(cid:17) arXiv:1903.06248 [hep-ex].

[230] G. Corcella, C. CorianÆ, A. Costantini and P. H. Frampton, Phys. Lett. B

785 (2018) 73 [arXiv:1806.04536 [hep-ph]].

[231] S. C. Bennett and C. E. Wieman, Phys. Rev. Lett. 82 (1999) 2484 Erratum:

[Phys. Rev. Lett. 82 (1999) 4153] Erratum: [Phys. Rev. Lett. 83 (1999) 889]

[hep-ex/9903022].

[232] C. Bouchiat and P. Fayet, Phys. Lett. B 608 (2005) 87 [hep-ph/0410260].

[233] H. Davoudiasl, H. S. Lee and W. J. Marciano, Phys. Rev. Lett. 109 (2012)

031802 [arXiv:1205.2709 [hep-ph]].

[234] J. L. Rosner, Phys. Rev. D 65 (2002) 073026 [hep-ph/0109239].

[235] J. S. M. Ginges and V. V. Flambaum, Phys. Rept. 397 (2004) 63

[physics/0309054].

[236] J. Guena, M. Lintz and M. A. Bouchiat, Mod. Phys. Lett. A 20 (2005)

375 [physics/0503143].

[237] J. Erler, C. J. Horowitz, S. Mantry and P. A. Souder, Ann. Rev. Nucl.

Part. Sci. 64 (2014) 269 [arXiv:1401.6199 [hep-ph]].

[238] V. A. Dzuba, J. C. Berengut, V. V. Flambaum and B. Roberts, Phys. Rev.

Lett. 109 (2012) 203003 [arXiv:1207.5864 [hep-ph]].

[239] J. Erler and S. Su, Prog. Part. Nucl. Phys. 71 (2013) 119 [arXiv:1303.5522

[hep-ph]].

106

[240] P. Souder and K. D. Paschke, Front. Phys. (Beijing) 11 (2016) no.1,

111301. doi:10.1007/s11467-015-0482-0

[241] D. Andro‰c et al. [Qweak Collaboration], Nature 557 (2018) no.7704, 207.

[242] H. N. Long and L. P. Trung, Phys. Lett. B 502 (2001) 63 [hep-ph/0010204].

[243] D. A. Gutierrez, W. A. Ponce and L. A. Sanchez, Int. J. Mod. Phys. A 21

(2006) 2217 [hep-ph/0511057].

[244] P. V. Dong, H. N. Long and D. T. Nhung, Phys. Lett. B 639 (2006) 527

[hep-ph/0604199].

[245] J. C. Salazar, W. A. Ponce and D. A. Gutierrez, Phys. Rev. D 75 (2007)

075016 [hep-ph/0703300 [HEP-PH]].

[246] R. Gauld, F. Goertz and U. Haisch, JHEP 1401 (2014) 069

[arXiv:1310.1082 [hep-ph]].

[247] R. Martinez and F. Ochoa, Phys. Rev. D 90 (2014) no.1, 015028

[arXiv:1405.4566 [hep-ph]].

[248] J. Beringer et al. [Particle Data Group], Phys. Rev. D 86 (2012) 010001.

[249] R. Martinez and F. Ochoa, Eur. Phys. J. C 51, 701 (2007) [hep-

ph/0606173].

[250] F. Ochoa and R. Martinez, (cid:16)Z-Z’ mixing in SU(3)(c) x SU(3)(L) x U(1)(X)

models with beta arbitrary(cid:17), hep-ph/0508082.

[251] M. E. Peskin and T. Takeuchi, Phys. Rev. Lett. 65 (1990) 964.

[252] L. T. Hue and L. D. Ninh, Eur. Phys. J. C 79 (2019) no.3, 221

[arXiv:1812.07225 [hep-ph]].

[253] D. Ng, Phys. Rev. D 49 (1994) 4805 [hep-ph/9212284].

107

[254] A. G. Dias, R. Martinez and V. Pleitez, Eur. Phys. J. C 39 (2005) 101

[hep-ph/0407141].

[255] P. H. Frampton, Mod. Phys. Lett. A 18 (2003) 1377 [hep-ph/0208044].

[256] A. J. Buras and F. De Fazio, JHEP 1608 (2016) 115 [arXiv:1604.02344

[hep-ph]].

[257] Y. Y. Komachenko and M. Y. Khlopov, Sov. J. Nucl. Phys. 51 (1990) 692

[Yad. Fiz. 51 (1990) 1081].

[258] S. M. Boucenna, A. Celis, J. Fuentes-Martin, A. Vicente and J. Virto,

JHEP 1612 (2016) 059

[259] X. G. He and G. Valencia, Phys. Lett. B 779 (2018) 52 [arXiv:1711.09525

[hep-ph]].

[260] F. Richard, (cid:16)A Z-prime interpretation of Bd→K*mu+mu- data and conse-

quences for high energy colliders,(cid:17) arXiv:1312.2467 [hep-ph].

[261] Y. A. Coutinho, V. Salustino Guimar¢es and A. A. Nepomuceno, Phys.

Rev. D 87 (2013) no.11, 115014 [arXiv:1304.7907 [hep-ph]].

[262] H. N. Long and V. T. Van, J. Phys. G 25, 2319 (1999) [hep-ph/9909302].

[263] M. D. Campos, D. Cogollo, M. Lindner, T. Melo, F. S. Queiroz and

W. Rodejohann, JHEP 1708 (2017) 092 [arXiv:1705.05388 [hep-ph]].

108

Ph(cid:246) l(cid:246)c A: (cid:30)(cid:226)ng g(cid:226)p cıa t‰ch y‚u h⁄t nh¥n v(cid:160)o APV

Trong v“t l(cid:254) nguy¶n tß, t(cid:247)(cid:236)ng t¡c electron-nucleon th(cid:230)ng qua h⁄t Z0 (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p

th¶m v(cid:160)o Hamiltonian cıa nguy¶n tß mºt sŁ h⁄ng, trong gi(cid:238)i h⁄n phi t(cid:247)(cid:236)ng (cid:31)Łi

+ H.c

t‰nh, nh(cid:247) sau [219]:

Vpv =

δ3(re)

σe.pe mec

QW GF √ 2 4

(28)

Trong bi”u thøc tr¶n h» sŁ (cid:240) cuŁi l(cid:160) t‰ch vector-tr(cid:246)c cıa electron; h(cid:160)m delta c(cid:226)

nguy¶n nh¥n tł khŁi l(cid:247)æng n(cid:176)ng cıa Z0 n¶n ph£i c(cid:226) n(cid:226) (cid:31)” (cid:31)£m b£o tƒm ng›n

cıa t(cid:247)(cid:236)ng t¡c n(cid:160)y, g¥y hi»u øng r§t nh(cid:228) trong nguy¶n tß; GF l(cid:160) h‹ng sŁ Fermi

v(cid:160) QW (cid:31)(cid:226)ng vai trÆ t(cid:247)(cid:236)ng t(cid:252) nh(cid:247) (cid:31)i»n t‰ch h⁄t nh¥n trong t(cid:247)(cid:236)ng t¡c Coulomb

giœa electron-h⁄t nh¥n, nh(cid:247)ng (cid:240) (cid:31)¥y l(cid:160) trong t(cid:247)(cid:236)ng t¡c y‚u (th(cid:230)ng qua Z0) giœa

electron-nucleon, v… th‚ n(cid:226) (cid:31)(cid:247)æc g(cid:229)i l(cid:160) t‰ch y‚u cıa h⁄t nh¥n.

T‰ch y‚u QW cıa h⁄t nh¥n l(cid:160) tŒng t‰ch y‚u cıa t§t c£ c¡c h⁄t c§u th(cid:160)nh h⁄t

nh¥n (cid:31)(cid:226). Cƒn nh§n m⁄nh r‹ng t‰ch y‚u h⁄t nh¥n l(cid:160) mºt tham sŁ (cid:31)i»n y‚u cƒn

ph£i x¡c (cid:31)(cid:224)nh trong t§t c£ c¡c th(cid:252)c nghi»m v• APV.

Ng(cid:160)y nay, trong nºi dung h⁄t cıa nhi•u m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng cıa M(cid:230) h…nh chu'n

c(cid:226) th¶m c¡c boson chu'n trung hÆa (cid:31)‚n tł c¡c vi tß d⁄ng ch†o m(cid:238)i nh(cid:247) T8, T15

ho(cid:176)c tł c¡c vi tß cıa c¡c nh(cid:226)m U (1)N th¶m. Boson chu'n trung hÆa trong c¡c

m(cid:230) h…nh n(cid:160)y cho (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p v(cid:160)o APV. V… v“y d(cid:247)(cid:238)i (cid:31)¥y ch(cid:243)ng t(cid:230)i s‡ ph¥n t‰ch chi

ti‚t v• APV d(cid:252)a tr¶n c¡c boson chu'n m(cid:238)i.

109

Ph(cid:246) l(cid:246)c B: Thi‚t l“p c(cid:230)ng thøc t‰ch y‚u

B.1 L(cid:247)u (cid:254) v• k(cid:254) hi»u

ZX) v(cid:160)o c¡c t‰nh

(cid:30)” ch›c ch›n khi ¡p d(cid:246)ng c(cid:230)ng thøc t‰ch y‚u h⁄t nh¥n ∆QW (A

to¡n/bi»n lu“n v• sau, (cid:31)ƒu ti¶n ch(cid:243)ng ta cƒn xem l⁄i chi ti‚t c¡c b(cid:247)(cid:238)c cıa qu¡

tr…nh r(cid:243)t ra c(cid:230)ng thøc gi£i t‰ch cıa (cid:31)⁄i l(cid:247)æng n(cid:160)y. Tuy nhi¶n, khi (cid:31)• c“p c(cid:242)ng

v§n (cid:31)•, c(cid:242)ng (cid:31)⁄i l(cid:247)æng c(cid:226) th” c¡c t¡c gi£ trong c¡c c(cid:230)ng tr…nh kh¡c nhau d(cid:242)ng

nhœng k(cid:254) hi»u, c(cid:236) s(cid:240) kh(cid:230)ng thŁng nh§t, chflng h⁄n nh(cid:247) vi»c g¡n c¡c k(cid:254) hi»u v(cid:160)

(cid:31)(cid:176)t d§u kh(cid:230)ng thŁng nh§t cho c¡c h» sŁ g›n v(cid:238)i phƒn tr(cid:246)c (γ5),... n¶n tr(cid:247)(cid:238)c ti¶n

ch(cid:243)ng ta ph£i ch¿ ra mŁi li¶n h» giœa nhœng c¡ch k(cid:254) hi»u kh¡c nhau §y. (cid:30)¥y l(cid:160)

vi»c cƒn thi‚t (cid:31)ƒu ti¶n (cid:31)” (cid:31)£m b£o s(cid:252) (cid:31)Łi chi‚u, so s¡nh ch‰nh x¡c c¡c k‚t qu£

cıa c¡c nh(cid:226)m t¡c gi£ kh¡c nhau.

— (cid:31)¥y ch(cid:243)ng t(cid:230)i s‡ t‰nh to¡n l⁄i c(cid:230)ng thøc t‰ch y‚u ∆QW sau (cid:31)(cid:226) so s¡nh, (cid:31)Łi

chi‚u c¡c k‚t qu£ thu (cid:31)(cid:247)æc v(cid:238)i c¡c k‚t qu£ t(cid:247)(cid:236)ng øng cıa nh(cid:226)m G. Altarelli

trong t(cid:160)i li»u [220]. L(cid:247)u (cid:254) r‹ng s(cid:252) t(cid:247)(cid:236)ng øng giœa c¡c k(cid:254) hi»u cıa ch(cid:243)ng ta v(cid:238)i

(Z, Z(cid:48)) ≡ (Z0, Z(cid:48)

(Z1, Z2) ≡ (Z, Z(cid:48)),

˜g = g(cid:48) = gtW ,

c¡c k(cid:254) hi»u trong t(cid:160)i li»u [220] nh(cid:247) sau:

ξ0 ≡ φ, f , gf,Z (cid:48)

A = −2a(cid:48) f .

V = 2v(cid:48)

0), A = −2af , gf,Z (cid:48) V = 2vf , gf,Z gf,Z

(29)

(cid:240) (cid:31)¥y ξ0 l(cid:160) tham sŁ trºn Z − Z(cid:48). Ma tr“n trºn O li¶n h» hai c(cid:236) s(cid:240) boson chu'n

cφ −sφ

cξ0

−sξ0

O =

trung hÆa l(cid:160)    

sξ0

cξ0

(30)   ≡   ,

(cid:31)£m b£o (Z1, Z2)T = O(Z, Z(cid:48))T . L(cid:247)u (cid:254) r‹ng k(cid:254) hi»u φ l(cid:160) (cid:31)(cid:231)ng nh§t v(cid:238)i k(cid:254) hi»u ζ

B.2 T‰ch y‚u QSM

W trong M(cid:230) h…nh chu'n

trong t(cid:160)i li»u [220].

Trong c¡c m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng (cid:31)ang x†t, khi x¥y d(cid:252)ng phƒn c¡c boson chu'n trung

hÆa, sau b(cid:247)(cid:238)c ch†o h(cid:226)a thø nh§t, ta thu (cid:31)(cid:247)æc hai tr⁄ng th¡i Z v(cid:160) Z(cid:48), l(cid:160) c¡c

110

tr⁄ng th¡i trºn (cid:31)” sinh ra c¡c tr⁄ng th¡i v“t l(cid:254) (cid:240) b(cid:247)(cid:238)c ch†o h(cid:226)a cuŁi c(cid:242)ng.

Trong nguy¶n tß, t(cid:247)(cid:236)ng t¡c y‚u giœa electron v(cid:160) h⁄t nh¥n (tøc l(cid:160) t(cid:247)(cid:236)ng t¡c

electron-nucleon, c(cid:244)ng l(cid:160) t(cid:247)(cid:236)ng t¡c electron-quark) th(cid:230)ng qua c¡c boson chu'n

trung hÆa Z, Z(cid:48) th” hi»n b(cid:240)i sŁ h⁄ng dÆng (sŁ h⁄ng thø hai) cıa Lagrangian

(2.3) trong t(cid:160)i li»u [220]. Trong t(cid:160)i li»u [220]: d(cid:242)ng (2.4) v(cid:160) (2.5) (cid:31)” khai tri”n

µZ(cid:48) µ

sŁ h⁄ng thø hai trong (2.3), sau (cid:31)(cid:226) sß d(cid:246)ng k(cid:254) hi»u t(cid:247)(cid:236)ng (cid:31)(cid:247)(cid:236)ng (cid:240) (29) ta (cid:31)(cid:247)æc

f γµ(gf,Z

f γµ(gf,Z (cid:48)

µ . (31)

V − γ5gf,Z

A )f Zµ +

V − γ5gf,Z (cid:48)

A )f Z(cid:48)

LV f f = JµZµ + J (cid:48) g (cid:88) 2cW

g 2cW

f

f

(cid:88)

e.

v(cid:238)i g = esW v(cid:160) tŒng l§y theo c¡c tr⁄ng th¡i fermion f l(cid:160) c¡c quark u, d v(cid:160) electron

u v(cid:160) d n¶n Lagrangian (31) chøa sŁ h⁄ng hi»u d(cid:246)ng d(cid:247)(cid:238)i (cid:31)¥y (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p n¶n c¡c

Do c¡c th(cid:160)nh phƒn cıa h⁄t nh¥n l(cid:160) proton v(cid:160) n(cid:236)-tron ch¿ chøa c¡c quark nh(cid:181)

sŁ h⁄ng vi ph⁄m t‰nh chfin l· (PV terms) [221]:

d (cid:88)

Lf

(qγµq)

gA(e) gV (q) + g(cid:48)

A(e) g(cid:48)

V (q)

P V = +

4c2

g2 W M 2 Z

q=u

(cid:20) (cid:19)(cid:21) (cid:0)eγµγ5e(cid:1)

d (cid:88)

=

(qγµq)

A(e) g(cid:48)

V (q)

4c2

g2m2 W W M 2 W m2 Z

q=u

(cid:19)(cid:21) (cid:20) gA(e) gV (q) + g(cid:48) (cid:0)eγµγ5e(cid:1) (cid:18) M 2 Z M 2 Z (cid:48) (cid:18) M 2 Z M 2 Z (cid:48)

d (cid:88)

(qγµq)

=

,

A(e) g(cid:48)

V (q)

2ρGF√ 2

q=u

(cid:19)(cid:21) (32) (cid:20) gA(e) gV (q) + g(cid:48) (cid:0)eγµγ5e(cid:1) (cid:18) M 2 Z M 2 Z (cid:48)

, ρ ≡

.

=

GF√ 2

g2 8m2 W

m2 W W M 2 c2 Z

(cid:240) (cid:31)¥y ta (cid:31)¢ d(cid:242)ng

,

q = u, d .

C1(q) ≡ −4 ρ

A(e) g(cid:48)

V (q)

(cid:19)(cid:21) (33) (cid:20) gA(e) gV (q) + g(cid:48) Ng(cid:247)(cid:237)i ta (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a t‰ch y‚u cıa c¡c quark nh(cid:247) sau (cid:18) M 2 Z M 2 Z (cid:48)

Lf

Khi (cid:31)(cid:226) ph(cid:247)(cid:236)ng tr…nh (32) (cid:31)(cid:247)æc vi‚t l⁄i th(cid:160)nh

P V = −

GF √ 2 2

(34) (cid:0)eγµγ5e(cid:1) (cid:2)C1(u) (uγµu) + C1(d) (cid:0)dγµd(cid:1)(cid:3) .

111

— (cid:31)¥y ta (cid:31)¢ d(cid:242)ng c¡c k(cid:254) hi»u (v• d§u v(cid:160) h» sŁ) t(cid:247)(cid:236)ng t(cid:252) nh(cid:247) k(cid:254) hi»u trong [220].

Nh›c l⁄i r‹ng trong M(cid:230) h…nh chu'n ch¿ c(cid:226) duy nh§t boson trung hÆa Z c(cid:226)

ZX g(cid:231)m Z protons v(cid:160) N = A − Z n(cid:236)-tron

khŁi l(cid:247)æng MZ, h⁄t nh¥n nguy¶n tß A

(u) + (Z + 2N )CSM

(d)(cid:3) ,

QSM

tøc l(cid:160) n(cid:226) chøa (2Z + N ) quark u v(cid:160) Z + 2N quark d, n¶n h⁄t nh¥n c(cid:226) t‰ch y‚u l(cid:160)

1

1

ZX) = (cid:2)(2Z + N )CSM

W (A

(35)

q = u, d .

trong (cid:31)(cid:226)

(q) ≡ −4 gA(e)gV (q),

CSM 1

(36)

Trong c(cid:230)ng thøc (36) ta (cid:31)¢ d(cid:242)ng gi¡ tr(cid:224) ρ = 1 trong M(cid:230) h…nh chu'n.

Thay (36) v(cid:160)o (35) v(cid:160) d(cid:242)ng th¶m c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c trong b£ng 12 ta thu

QSM

(cid:31)(cid:247)æc

55 Cs) = −73.8684 .

W (133

(37)

B£ng 12: Li¶n h» giœa c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c cıa dÆng vector-tr(cid:246)c v(cid:160) cıa dÆng

vector (cid:31)(cid:226)ng g(cid:226)p v(cid:160)o APV trong nguy¶n tß cesium x†t trong M(cid:230) h…nh chu'n v(cid:160)

trong M(cid:230) h…nh 3-3-1 CKS.

1

√ 2

3−4s2 W

gV (u) = 1

W 3

6

W 3−4s2 W

gV (d) = − 1

g(cid:48) A(e) = + V (u) = −3+8s2 g(cid:48) V (d) = −3+2s2 g(cid:48)

gA(e) = − 1 2 2 − 4s2 2 + 2s2

W 3

6

W 3−4s2 W

B.3 T‰ch y‚u QBSM

W trong c¡c m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng

M(cid:230) h…nh chu'n M(cid:230) h…nh 3-3-1 CKS

B¥y gi(cid:237) ta h¢y m(cid:240) rºng c(cid:230)ng thøc tr¶n cho c¡c m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng tł M(cid:230) h…nh

Z(cid:48). V… Z v(cid:160) Z(cid:48) trºn nhau g(cid:226)c φ n¶n t⁄o ra c(cid:176)p boson v“t l(cid:254) Z1 v(cid:160) Z2.

chu'n, trong c¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y ngo(cid:160)i Z boson cÆn c(cid:226) th¶m boson trung hÆa n(cid:176)ng

Lagrangian hi»u d(cid:246)ng (2.1) cıa t(cid:160)i li»u [220] (cid:31)(cid:247)æc vi‚t theo c¡c h⁄t truy•n

t(cid:247)(cid:236)ng t¡c l(cid:160) c¡c boson chu'n trung hÆa v“t l(cid:254) Z1 v(cid:160) Z2 v(cid:238)i khŁi l(cid:247)æng MZ1,2 l(cid:160)

112

(cid:31)(cid:247)æc r(cid:243)t ra tł Lagrangian c(cid:226) d⁄ng t(cid:247)(cid:236)ng t(cid:252) nh(cid:247) (31), nh(cid:247) sau (cid:31)¥y

LBSM

f γµ[g(1)

f γµ[g(2)

V f f =

V (f ) − γ5g(1)

A (f )]f Z1µ +

V (f ) − γ5g(2)

A (f )]f Z2µ,

g 2cW

g 2cW

f

f

(cid:88) (cid:88)

(38)

A (f ) s‡ (cid:31)(cid:247)æc x¡c

A (f ) and g(2)

V (f ), g(1)

V (f ), g(2) (cid:31)(cid:224)nh sau. Ph(cid:247)(cid:236)ng tr…nh (38) cho ta Lagrangian hi»u d(cid:246)ng sau (cid:31)¥y (cid:31)Łi v(cid:238)i c¡c

trong (cid:31)(cid:226) c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c g(1)

quark u, d:

Lu

(¯eγµγ5e) (¯uγµu)

eff = +

V (u) + g(2)

A (e)g(2)

V (u)

4c2

(cid:21) (39) (cid:20) A (e)g(1) g(1)

Ld

.

(¯eγµγ5e) (cid:0) ¯dγµd(cid:1)

eff = +

V (d) + g(2)

A (e)g(2)

V (d)

4c2

g2 W M 2 Z1 g2 W M 2 Z1

M 2 Z1 M 2 Z2 M 2 Z1 M 2 Z2

(cid:21) (40) (cid:20) A (e)g(1) g(1)

(u, d) cıa c¡c quark (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a l(cid:160)

Nh(cid:238) r‹ng, trong khu(cid:230)n khŒ c¡c m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng (cid:31)ang x†t, tham sŁ ρ v(cid:160) t‰ch

ρ ≡

,

y‚u CBSM 1

m2 W W M 2 c2 Z1 (cid:20)

(41)

(u, d) ≡ −4ρ

,

CBSM 1

V (u, d)

A (e)g(2)

V (u, d) + g(2)

A (e)g(1) g(1)

M 2 Z1 M 2 Z2

(cid:21) (42)

= g2 8m2 W

Lu

(u) ,

ta vi‚t l⁄i (39) v(cid:160)(40) nh(cid:247) sau: Sß d(cid:246)ng (41), (42) v(cid:160) GF√ 2

(¯eγµγ5e) (¯uγµu) × CBSM

1

eff = −

(d) ,

Ld

(43)

(¯eγµγ5e) (cid:0) ¯dγµd(cid:1) × CBSM

1

eff = −

GF √ 2 2 GF √ 2 2

(44)

Z1,2, sau (cid:31)(cid:226) thay c¡c bi”u thøc n(cid:160)y v(cid:160)o (31) r(cid:231)i (cid:31)(cid:231)ng nh§t hai Lagrangian (31)

D(cid:252)a v(cid:160)o ma tr“n trºn O (cid:240) (30) ta c(cid:226) th” di„n t£ c¡c tr⁄ng th¡i Z v(cid:160) Z(cid:48) theo

A(f ),

V (f ),

v(cid:160) (38) ta thu (cid:31)(cid:247)æc

A(f ),

V (f ).

g(1) V (f ) = cφgV (f ) − sφg(cid:48) g(2) V (f ) = sφgV (f ) + cφg(cid:48)

g(1) A (f ) = cφgA(f ) − sφg(cid:48) g(2) A (f ) = sφgA(f ) + cφg(cid:48)

(45)

113

(cid:31)(cid:231)ng th(cid:237)i vi‚t l⁄i (42) nh(cid:247) sau:

(u, d) = −4ρ

gA(e)gV (u, d)

CBSM 1

φ + s2 c2 φ

M 2 Z1 M 2 Z2

(cid:26)(cid:18) (cid:19)

1 −

− (cid:2)gA(e)g(cid:48)

sφcφ

V (u, d) + g(cid:48)

M 2 Z1 M 2 Z2

A(e)gV (u, d)(cid:3) (cid:27)

(cid:19) (cid:18)

.

+

V (u, d)

A(e)g(cid:48) g(cid:48)

φ + c2 s2 φ

M 2 Z1 M 2 Z2

(cid:18) (cid:19) (46)

φ (cid:39) 0 trong sŁ h⁄ng (cid:31)ƒu ti¶n

(cid:17) L§y gƒn (cid:31)(cid:243)ng (cid:31)‚n b“c O

, ta c(cid:226) cφ (cid:39) 1, , s2 . Do (cid:31)(cid:226), g(1)

A (e)g(1)

V (u, d) (cid:39) gA(e)gV (u, d) −

V (u, d) + g(cid:48)

A(e)gV (u, d)) sinφ . Ng(cid:247)æc l⁄i, sŁ h⁄ng thø hai cıa (42) (cid:31)(cid:236)n gi£n

(gA(e)g(cid:48) l(cid:160) g(2)

A(e)g(cid:48)

V (u, d). (cid:129)p d(cid:246)ng ph†p l§y gƒn (cid:31)(cid:243)ng n(cid:160)y, ta vi‚t ti‚p

V (u, d) (cid:39) g(cid:48)

A (e)g(2)

(cid:17) cıa bi”u thøc (46) do sφ ∼ O (cid:16) M 2 Z1 M 2 Z2 (cid:16) M 2 Z1 M 2 Z2

(46):

CBSM 1

A(e)gV (u, d)(cid:3) sφ

gA(e)gV (u, d) − (cid:2)gA(e)g(cid:48) (cid:19)

(cid:110)

+

+ O

.

A(e)g(cid:48) g(cid:48)

V (u, d)

(u, d) = −4ρ (cid:18) M 2 Z1 M 2 Z2

V (u, d) + g(cid:48) (cid:19) (cid:18)M 4 Z1 M 4 Z2

(cid:27) (47)

(u, d) cıa quark ch(cid:243)ng ta d„ d(cid:160)ng suy ra t‰ch y‚u h⁄t nh¥n

1

Tł t‰ch y‚u CBSM

QBSM

(u) + (Z + 2N )CBSM

(d)(cid:3) .

trong khu(cid:230)n khŒ m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng, b‹ng c(cid:230)ng thøc:

1

1

W (A

ZX) = (cid:2)(2Z + N )CBSM

B.4 BŒ (cid:31)‰nh t‰ch y‚u ∆QBSM

W cıa m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng

(48)

N‚u t‰ch y‚u h⁄t nh¥n trong M(cid:230) h…nh chu'n v(cid:160) trong m(cid:230) h…nh m(cid:240) rºng lƒn l(cid:247)æt

W (A

ZX) v(cid:160) ∆QBSM

W (A

ZX) th… phƒn bŒ (cid:31)‰nh t‰ch y‚u h⁄t nh¥n cıa m(cid:230) h…nh

l(cid:160) QSM

114

∆QBSM

ZX)

W (A

ZX) − QSM

W (A

ZX) = QBSM

W (A

(d) − (2Z + N )CSM

(u) − (Z + 2N )CSM

(d)

1

1

1

1

= (2Z + N )CBSM (u) + (Z + 2N )CBSM = −4 (cid:8)(2Z + N )ρ (cid:0)gA(e)gV (u) − (cid:2)gA(e)g(cid:48)

V (u) + g(cid:48)

m(cid:240) rºng l(cid:160)

+

A(e)gV (u)(cid:3) sφ + (Z + 2N )ρ (cid:0)gA(e)gV (d) − (cid:2)gA(e)g(cid:48)

V (d) + g(cid:48)

V (u)

A(e)g(cid:48) g(cid:48)

(cid:19) (cid:19)

+

− (2Z + N )gA(e)gV (u) − (Z + 2N )gA(e)gV (d) + O

V (d)

A(e)g(cid:48) g(cid:48)

(cid:19) (cid:19) (cid:19)

A(e)gV (d)(cid:3) sφ (cid:18)M 4 Z1 M 4 Z2

= −4{(2Z + N )∆ρgA(e)gV (u) + (Z + 2N )∆ρgA(e)gV (d)

(cid:18)M 2 Z1 M 2 Z2 (cid:18) M 2 Z1 M 2 Z2

V (u) + g(cid:48)

A(e)gV (u)(cid:3)

V (d) + g(cid:48)

A(e)gV (d)(cid:3)(cid:1)

(cid:0)(2Z + N ) (cid:2)gA(e)g(cid:48)

−ρsφ + (Z + 2N ) (cid:2)gA(e)g(cid:48) (cid:19)

[(2Z + N )g(cid:48)

+ O

V (u) + (Z + 2N )g(cid:48)

A(e)g(cid:48)

V (d)]

(cid:27) (cid:19)

A(e)g(cid:48) (cid:19)

(cid:18)M 4 Z1 M 4 Z2

ρ −

= −4

N − Z 4

+ Zs2 W 4 (cid:0)(2Z + N ) (cid:2)gA(e)g(cid:48)

V (u) + g(cid:48)

+ Zs2 W A(e)gV (u)(cid:3)

V (d) + g(cid:48)

A(e)gV (d)(cid:3)(cid:1)

−sφ + (Z + 2N ) (cid:2)gA(e)g(cid:48) (cid:19)

(cid:18)M 2 Z1 M 2 Z2 (cid:26)(cid:18) N − Z

[(2Z + N )g(cid:48)

+ O

+

A(e)g(cid:48)

V (u) + (Z + 2N )g(cid:48)

A(e)g(cid:48)

V (d)]

(cid:19) (cid:27)

(cid:18)M 2 Z1 M 2 Z2 (cid:18)M 4 Z1 M 4 Z2

(49)

(cid:39)

trong bi”u thøc tr¶n ta (cid:31)¢ d(cid:242)ng c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c cıa electron, quark u v(cid:160) (cid:17)

.

d trong M(cid:230) h…nh chu'n (cid:31)(cid:247)æc cho trong b£ng 12 v(cid:160) k‚t qu£ ρsφ (cid:39) sφ , ρ (cid:16) M 2 Z1 M 2 Z2 (cid:30)ƒu ti¶n, ta h¢y ki”m tra l(cid:247)æng δ(s2

W ) (cid:31)(cid:247)æc gi(cid:238)i thi»u trong t(cid:160)i li»u [220]. Sß

(cid:16) M 2 Z1 M 2 Z2 (cid:17)

,

,

µ ≡

d(cid:246)ng c(cid:230)ng thøc

W c2 s2

W =

πα 2GF

µ2 ρM 2 Z

(50)

(cid:240) (cid:31)¥y µ v(cid:160) MZ (cid:31)(cid:247)æc cŁ (cid:31)(cid:224)nh nh(cid:247) nhœng tham sŁ th(cid:252)c nghi»m (cid:31)ƒu v(cid:160)o. (cid:30)(cid:224)nh

W (v(cid:238)i c2

W = 1 − x) nh(cid:247) l(cid:160) bi‚n sŁ trong c¡c b(cid:247)(cid:238)c trung gian sau (cid:31)¥y,

ngh(cid:190)a x = s2

115

(x − x2)ρ = const → 0 =

[(x − x2)ρ] = (1 − 2x)ρ + (x − x2)

δ δ x

δρ δ x

→ δ(s2

δρ (cid:39) −

∆ρ .

ta c(cid:226)

W ) = δ x = −

x − x2 (1 − 2x)ρ

s2 W c2 W c2W

(51)

(cid:240) (cid:31)¥y ta (cid:31)¢ d(cid:242)ng ρ = 1 + ∆ρ v(cid:238)i ∆ρ = O((cid:15)2). K‚t qu£ trong bi”u thøc (51) l(cid:160)

ph(cid:242) hæp v(cid:238)i bi”u thøc (2.13) trong t(cid:160)i li»u [220], nh(cid:247)ng kh¡c mºt ch(cid:243)t so v(cid:238)i

bi”u thøc t(cid:247)(cid:236)ng øng trong c¡c c(cid:230)ng tr…nh [181, 222, 223].

W → s2

W +δ(s2

W ),

W v(cid:160) ρ trong khu(cid:230)n khŒ M(cid:230) h…nh chu'n, tøc l(cid:160) ρ → 1+∆ρ v(cid:160) s2 s2 v(cid:238)i δ (s2

W ) (cid:31)(cid:247)æc cho (cid:240) (51).

(cid:30)” so s¡nh v(cid:238)i tr(cid:247)(cid:237)ng hæp trong M(cid:230) h…nh chu'n, ta ph£i t‰nh to¡n (cid:31)” r(cid:243)t ra

∆QBSM

∆ρ] − Z − N − 4Zs2 W

W (1 + ∆ρ) −

W c2 s2 W c2W

W (A (cid:8)(2Z + N ) (cid:2)gA(e)g(cid:48)

V (u) + g(cid:48)

ZX) = (Z − N )(1 + ∆ρ) − 4Z[s2 A(e)gV (u)(cid:3)

V (d) + g(cid:48)

A(e)gV (d)(cid:3)(cid:9)

+4sφ + (Z + 2N ) (cid:2)gA(e)g(cid:48) (cid:19)

Theo c¡ch thøc t(cid:247)(cid:236)ng t(cid:252) phƒn (cid:240) tr¶n ta c(cid:226)

[(2Z + N )g(cid:48)

−4

A(e)g(cid:48)

V (u) + (Z + 2N )g(cid:48)

A(e)g(cid:48)

V (d)] + O

(cid:19)

= (Z − N )∆ρ − 4Z

s2 W − (cid:8)(2Z + N ) (cid:2)gA(e)g(cid:48)

s2 W c2 W c2W V (u) + g(cid:48)

∆ρ A(e)gV (u)(cid:3)

A(e)gV (d)(cid:3)(cid:9)

V (d) + g(cid:48)

+4sφ + (Z + 2N ) (cid:2)gA(e)g(cid:48) (cid:19)

(cid:18)M 2 Z1 M 2 Z2 (cid:18)M 4 Z1 M 4 Z2 (cid:18) (cid:19)

[(2Z + N )g(cid:48)

−4

V (u) + (Z + 2N )g(cid:48)

A(e)g(cid:48)

V (d)] + O

(cid:19)

A(e)g(cid:48) (cid:19)(cid:21)

∆ρ

=

(cid:18)M 2 Z1 M 2 Z2 (cid:18)M 4 Z1 M 4 Z2 (cid:20)

Z − N + 4Z (cid:8)(2Z + N ) (cid:2)gA(e)g(cid:48)

V (u) + g(cid:48)

A(e)gV (u)(cid:3)

V (d) + g(cid:48)

A(e)gV (d)(cid:3)(cid:9)

+4sφ + (Z + 2N ) (cid:2)gA(e)g(cid:48) (cid:19)

(cid:18) s4 W c2W

.

[(2Z + N )g(cid:48)

−4

A(e)g(cid:48)

V (u) + (Z + 2N )g(cid:48)

A(e)g(cid:48)

V (d)] + O

(cid:19) (52) (cid:18)M 2 Z1 M 2 Z2 (cid:18)M 4 Z1 M 4 Z2

116

Thay N = A − Z v(cid:160)o (52) ta (cid:31)(cid:247)æc

2Z − A + 4Z

∆QBSM

∆ρ

ZX) (cid:39)

W (A

(cid:20) (cid:19)(cid:21)

A(e)gV (u)(cid:3)

V (u) + g(cid:48)

+ 4sφ + (2A − Z) (cid:2)gA(e)g(cid:48)

A(e)gV (d)(cid:3)(cid:9)

V (d) + g(cid:48)

(53) (cid:18) s4 W c2W (cid:8)(A + Z) (cid:2)gA(e)g(cid:48)

− 4

[(2Z + N )g(cid:48)

V (d)] .

A(e)g(cid:48)

V (u) + (Z + 2N )g(cid:48)

A(e)g(cid:48)

(cid:19)

B.5 S(cid:252) (cid:31)ºc l“p pha cıa c(cid:230)ng thøc t‰ch y‚u trong m(cid:230) h…nh 3-3-

1-β

(cid:18)M 2 Z1 M 2 Z2

M(cid:176)c d(cid:242) hi»n t(cid:247)æng APV c(cid:226) th” (cid:31)(cid:247)æc x†t trong tłng m(cid:230) h…nh c(cid:246) th”, chflng h⁄n

nh(cid:247) trong M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS, nh(cid:247)ng hi»n t(cid:247)æng n(cid:160)y c(cid:244)ng c(cid:226) th”

β b§t k(cid:253) (β (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a trong to¡n tß (cid:31)i»n t‰ch (1.1)). — (cid:31)¥y ch(cid:243)ng ta x†t

(cid:31)(cid:247)æc ph¥n t‰ch mºt c¡ch kh¡i qu¡t h(cid:236)n trong l(cid:238)p c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i tham sŁ

l(cid:238)p c¡c m(cid:230) h…nh 3-3-1 th(cid:247)(cid:237)ng g(cid:176)p (cid:31)(cid:247)æc x¥y d(cid:252)ng v(cid:238)i ba tam tuy‚n Higgs m(cid:160)

ta g(cid:229)i l(cid:160) m(cid:230) h…nh 3-3-1-β, trong (cid:31)(cid:226) y‚u tŁ gi£i t‰ch cƒn c(cid:226) (cid:31)” x†t APV g(cid:231)m g(cid:226)c

trºn sφ v(cid:160) boson chu'n trung hÆa n(cid:176)ng ph£i (cid:31)(cid:247)æc x†t (cid:31)‚n tr(cid:247)(cid:238)c ti¶n [178, 181].

Tł (cid:31)(cid:226), c(cid:230)ng thøc APV trong nh(cid:226)m m(cid:230) h…nh n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)æc thi‚t l“p [178, 247], tuy

nhi¶n c(cid:230)ng thøc n(cid:160)y cƒn (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)i•u ch¿nh, ‰t nh§t l(cid:160) b(cid:240)i g(cid:226)c trºn v(cid:160) s(cid:252) ph(cid:246)

, ±

3 nh(cid:247) β = 0, ± 2√

thuºc thang n«ng l(cid:247)æng cıa c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c chu'n nh(cid:247) (cid:31)(cid:247)æc b(cid:160)n trong

3 (cid:31)(cid:247)æc b(cid:160)n lu“n m(cid:238)i (cid:31)¥y c(cid:244)ng n¶n (cid:31)(cid:247)æc x†t (cid:31)‚n [169,173,181]. Hi»n t(cid:247)æng APV c(cid:226) li¶n

t(cid:160)i li»u [181]. Ngo(cid:160)i ra, nhi•u m(cid:230) h…nh v(cid:238)i β (cid:54)= ± 1√ 3

quan (cid:31)‚n c¡c m(cid:230) h…nh n(cid:160)y s‡ (cid:31)(cid:247)æc ph¥n t‰ch nh(cid:247) sau (cid:31)¥y.

Ba tam tuy‚n Higgs (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a giŁng nh(cid:247) (cid:31)(cid:247)æc m(cid:230) t£ trong b£ng 3 cıa

t(cid:160)i li»u [178], ch¿ c(cid:226) kh¡c (cid:240) chØ l(cid:160) trung b…nh ch¥n kh(cid:230)ng cıa c¡c th(cid:160)nh phƒn

trung hÆa (cid:31)(cid:247)æc k(cid:254) hi»u theo c¡c k(cid:254) hi»u trong t(cid:160)i li»u [181] (cid:31)” cho thŁng nh§t

v(cid:238)i k(cid:254) hi»u trong bi”u thøc tv trong c(cid:230)ng thøc (3.25). (cid:30)(cid:224)nh ngh(cid:190)a chu'n cıa (cid:31)⁄o

117

t ≡

=

.

h(cid:160)m hi»p bi‚n (cid:31)(cid:247)æc n¶u trong t(cid:160)i li»u [173] kh(cid:238)p v(cid:238)i bi”u thøc (3.13) v(cid:160)

gX g

6sW 1 − (1 + β2)s2 W

(54) (cid:113)

µ = W 1

µ ∓iW 2 µ√ 2

KhŁi l(cid:247)æng cıa c¡c boson chu'n m(cid:230) h…nh chu'n nh(cid:247) W ± v(cid:160) Zµ nh(cid:247)

.

, M 2

M 2

sau

Z =

W =

ρ + v2 g2(v2 η) 4

M 2 W c2 W

(55)

Sau khi ph¡ v(cid:239) (cid:31)Łi xøng SU (3)L ⊗ U (1)X → U (1)Q, m(cid:230) h…nh s‡ c(cid:226) ba boson

chu'n trung hÆa g(cid:231)m photon kh(cid:230)ng khŁi l(cid:247)æng, mºt boson m(cid:230) h…nh chu'n Zµ

µ [178]

v(cid:160) boson chu'n n(cid:176)ng m(cid:238)i Z(cid:48)

1 − β2t2

,

Aµ = sW W 3

βtW W 8

µ + cW

µ +

W Bµ

(cid:18) (cid:19) (cid:113)

1 − β2t2

,

Zµ = cW W 3

βtW W 8

µ − sW

µ +

W Bµ

(cid:19) (cid:18) (cid:113)

Z(cid:48)

1 − β2t2

µ =

µ − β tW Bµ,

W W 8

(cid:113) (56)

µ c(cid:226) d§u ng(cid:247)æc v(cid:238)i trong t(cid:160)i li»u [178, 181, 247] (cid:31)” cho

(cid:240) (cid:31)¥y tr⁄ng th¡i v“t l(cid:254) Z(cid:48)

kh(cid:238)p v(cid:238)i tr(cid:247)(cid:237)ng hæp tr(cid:247)(cid:237)ng hæp c(cid:246) th” l(cid:160) M(cid:230) h…nh 3-3-1 v(cid:238)i c(cid:236) ch‚ CKS (cid:31)(cid:247)æc

n(cid:226)i (cid:240) tr¶n. Trong gi(cid:238)i h⁄n vχ (cid:28) vρ, vη, g(cid:226)c trºn Z − Z(cid:48) trong bi”u thøc (3.14)

giŁng nh(cid:247) (cid:240) (3.24). Cƒn nh§n m⁄nh r‹ng c(cid:230)ng thøc n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)• xu§t lƒn (cid:31)ƒu

ti¶n trong t(cid:160)i li»u [181], vŁn l(cid:160) (cid:31)” (cid:31)i•u ch¿nh l⁄i c(cid:230)ng thøc trong [178].

(cid:30)” (cid:254) r‹ng ch(cid:243)ng ta (cid:31)¢ ch(cid:229)n g(cid:226)c trºn n(cid:160)y

cφ −sφ

 

CZZ (cid:48) ≡

(57)   ,

(cid:31)” quy (cid:31)(cid:224)nh mŁi li¶n h» giœa hai c(cid:236) s(cid:240) cıa c¡c tr⁄ng th¡i boson chu'n trung

hÆa: (Z1, Z2)T = CZZ (cid:48)(Z, Z(cid:48))T . G(cid:226)c trºn φ (cid:240) (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a n(cid:160)y kh¡c mºt d§u trł

so v(cid:238)i trong t(cid:160)i li»u [178, 181, 247]. K‚t hæp v(cid:238)i tr⁄ng th¡i Z(cid:48) (cid:31)(cid:247)æc (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a

trong lu“n ¡n n(cid:160)y, bi”u thøc (3.24) cıa φ l(cid:160) ph(cid:242) hæp v(cid:238)i trong t(cid:160)i li»u [181]. Tł

(cid:31)(cid:226), ta t‰nh c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c cƒn thi‚t nh(cid:247) k” ra (cid:240) b£ng 6, v(cid:238)i c¡c k(cid:254) hi»u

118

kh(cid:238)p v(cid:238)i trong t(cid:160)i li»u [178]. D„ th§y r‹ng g(cid:226)c trºn φ v(cid:160) c¡c h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c

ph(cid:242) hæp v(cid:238)i tr(cid:247)(cid:237)ng hæp c(cid:246) th” khi β = 0 v(cid:160) vρ = 0.

Khi (cid:31)Łi chi‚u v(cid:238)i k‚t qu£ trong b£ng 4 cıa t(cid:160)i li»u [178], ta th§y h‹ng sŁ

t(cid:247)(cid:236)ng t¡c v(cid:238)i Z(cid:48) b(cid:224) ng(cid:247)æc d§u, t…nh tr⁄ng n(cid:160)y c(cid:226) th” (cid:31)(cid:247)æc lo⁄i b(cid:228) b‹ng c¡ch

ch(cid:229)n tr⁄ng th¡i Z(cid:48) c(cid:242)ng d§u v(cid:238)i (cid:31)(cid:224)nh ngh(cid:190)a nh(cid:247) trong [178], l(cid:243)c (cid:31)(cid:226) mºt d§u trł

c(cid:244)ng s‡ xu§t hi»n trong v‚ ph£i cıa bi”u thøc (3.24). T(cid:226)m l⁄i, d§u cıa c£ sφ v(cid:160)

h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i Z(cid:48) s‡ (cid:31)Œi n‚u ta (cid:31)Œi pha cıa tr⁄ng th¡i Z(cid:48), (cid:31)i•u

n(cid:160)y d¤n (cid:31)‚n k‚t qu£ l(cid:160) bi”u thøc (3.5) l(cid:160) (cid:31)ºc l“p (cid:31)Łi v(cid:238)i pha cıa Z(cid:48).

55 Cs, v(cid:238)i (A − 2.39782 × Z) ∆ρ (cid:39) 1.12∆ρ = O(10−4) (cid:28) |∆Q(Cs)| thu (cid:31)(cid:247)æc tł c¡c k‚t

Mºt trong c¡c mŁi quan t¥m ch‰nh cıa lu“n ¡n n(cid:160)y (cid:31)(cid:247)æc d(cid:160)nh cho 133

qu£ th(cid:252)c nghi»m m(cid:238)i (cid:31)¥y. V… th‚, trong khu(cid:230)n khŒ m(cid:230) h…nh 3-3-1-β, tł bi”u

thøc (3.8) m(cid:160) trong (cid:31)(cid:226) ta c(cid:226) th” b(cid:228) qua sŁ h⁄ng ph(cid:246) thuºc v(cid:160)o tham sŁ ρ, bi”u

thøc APV (cid:31)Łi v(cid:238)i cesium (cid:31)(cid:247)æc vi‚t th(cid:160)nh (3.20). V(cid:238)i sφ x¡c (cid:31)(cid:224)nh b(cid:240)i (3.24), c¡c

h‹ng sŁ t(cid:247)(cid:236)ng t¡c øng t(cid:247)(cid:236)ng øng v(cid:238)i Z(cid:48) (cid:31)(cid:247)æc t‰nh v(cid:160) n¶u trong b£ng 6.

119