BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG
HỌC VIỆN QUÂN Y
NGUYỄN VĂN ĐÔ
NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG,
CẬN LÂM SÀNG VÀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ XẠ PHẪU
DAO GAMMA SAU PHẪU THUẬT ADENOMA TUYẾN YÊN
Chuyên ngành: Ngoại khoa
Mã số: 9720104
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
Người hướng dẫn khoa học:
GS.TS. Nguyễn Văn Khôi
HÀ NỘI, Năm 2020
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và đã được công bố trong hai bài
báo đăng trên Tạp chí Y học Việt Nam tháng 07/2020 (Tập 492, Số 1 & 2) và
Tạp chí Y Dược học Quân sự tháng 9/2019 (Vol. 44, No.7).
Tác giả
Nguyễn Văn Đô
ii
MỤC LỤC
Trang
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................. ix
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ........................................................................ xi
DANH MỤC CÁC HÌNH ............................................................................ xiii
ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ........................................................ 3
1.1. Tuyến yên bình thường ........................................................................... 3
1.1.1. Đặc điểm phôi học ............................................................................ 3
1.1.2. Đặc điểm giải phẫu học .................................................................... 4
1.1.3. Đặc điểm sinh lý học ........................................................................ 7
1.2. Tổng quan adenoma tuyến yên ............................................................. 12
1.2.1. Định nghĩa ....................................................................................... 12
1.2.2. Chẩn đoán lâm sàng ........................................................................ 12
1.2.3. Cận lâm sàng ................................................................................... 14
1.2.4. Nguyên tắc điều trị .......................................................................... 18
1.3. Các loại adenoma tuyến yên ................................................................. 18
1.3.1. U không tiết hormone ..................................................................... 18
1.3.2. U tiết hormone tăng trưởng GH ...................................................... 20
1.3.3. U tiết ACTH .................................................................................... 22
1.3.4. U tiết prolactin ................................................................................ 24
1.3.5. U tiết hormone sinh dục .................................................................. 26
1.3.6. U tiết TSH ....................................................................................... 28
1.4. Điều trị phẫu thuật adenoma tuyến yên ................................................ 29
1.4.1. Tổng quan về phẫu thuật adenoma tuyến yên ................................ 29
iii
1.4.2. Chỉ định và chống chỉ định điều trị phẫu thuật adenoma tuyến
yên qua xoang bướm ................................................................................. 31
1.5. Xạ phẫu Dao Gamma adenoma tuyến yên tái phát hoặc tồn dư sau
phẫu thuật ..................................................................................................... 32
1.5.1. Diễn tiến tự nhiên adenoma tuyến yên sau phẫu thuật ................... 32
1.5.2. Vai trò của xạ phẫu Dao Gamma điều trị adenoma tuyến yên
sau phẫu thuật ........................................................................................... 33
1.5.3. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam ............................ 40
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......... 42
2.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................... 42
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân ............................................................ 42
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ .......................................................................... 42
2.2. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 43
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu ........................................................................ 43
2.2.2. Địa điểm nghiên cứu ....................................................................... 43
2.2.3. Thời gian nghiên cứu ...................................................................... 43
2.2.4. Cỡ mẫu ............................................................................................ 43
2.2.5. Thiết bị nghiên cứu ......................................................................... 44
2.3. Phương pháp tiến hành nghiên cứu ....................................................... 45
2.3.1. Nội dung nghiên cứu đáp ứng mục tiêu 1 ....................................... 45
2.3.2. Các tiêu chuẩn áp dụng trong nghiên cứu ...................................... 47
2.3.3. Nội dung nghiên cứu đáp ứng mục tiêu 2 ....................................... 49
2.4. Qui trình nghiên cứu ............................................................................. 58
2.4.1. Xạ phẫu Dao Gamma ...................................................................... 58
2.4.2. Trang thiết bị xạ phẫu Dao Gamma cho adenoma tuyến yên ......... 58
2.4.3. Đặt khung định vị ........................................................................... 58
2.4.4. Thu thập dữ liệu hình ảnh ............................................................... 59
iv
2.4.5. Lập kế hoạch điều trị ...................................................................... 60
2.4.6. Cấp liều xạ phẫu ............................................................................. 61
2.4.7. Liều xạ cho adenoma tuyến yên ..................................................... 62
2.5. Phương pháp thống kê .......................................................................... 63
2.6. Đạo đức trong nghiên cứu ..................................................................... 64
2.7. Sơ đồ nghiên cứu .................................................................................. 66
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................... 67
3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu .......................................... 67
3.2. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng ......................................................... 70
3.2.1. Đặc điểm lâm sàng .......................................................................... 70
3.2.2. Đặc điểm cận lâm sàng người bệnh adenoma tuyến yên................ 72
3.3. Kết quả điều trị xạ phẫu ........................................................................ 81
3.3.1. Đặc điểm chung nhóm xạ phẫu và liều xạ phẫu ............................. 81
3.3.2. Đáp ứng về lâm sàng sau xạ phẫu .................................................. 82
3.3.3. Đáp ứng về hình ảnh khối u sau xạ phẫu ........................................ 84
3.3.4. Đáp ứng về nồng độ hormone sau xạ phẫu..................................... 88
3.3.5. Biến chứng sau xạ phẫu .................................................................. 96
CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN ............................................................................ 98
4.1. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của nhóm nghiên cứu ................. 98
4.1.1. Đặc điểm giới tính .......................................................................... 98
4.1.2. Đặc điểm tuổi .................................................................................. 99
4.1.3. Thời gian khởi phát bệnh và tiền sử phẫu thuật ........................... 100
4.1.4. Thời điểm xạ phẫu Dao Gamma sau phẫu thuật ........................... 101
4.1.5. Phân độ KNOSP ........................................................................... 103
4.1.6. Đặc điểm các triệu chứng chèn ép của nhóm nghiên cứu ............ 104
4.1.7. Đặc điểm các triệu chứng nội tiết của nhóm nghiên cứu ............. 106