i
LỜI CAM ĐOAN
Các kết quả trình bày trong luận án là công trình nghiên cứu của tôi đƣợc
hoàn thành dƣới sự hƣớng dẫn của PGS.TS. Cao Thế Trình và TS. Hoàng Thị Nhƣ
Ý. Các kết quả trong luận án là mới chƣa từng đƣợc công bố trong các công trình
của ngƣời khác. Những kết quả kế thừa từ các nhà nghiên cứu đi trƣớc đã đƣợc chú
thích rõ ràng. Các nguồn trích dẫn đƣợc liệt kê trong mục tài liệu tham khảo của
luận án.
Tôi xin chịu trách nhiệm với những lời cam đoan của mình.
Lâm Đồng, tháng 8 năm 2020
Tác giả
Bùi Thị Thoa
ii
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận án này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban Giám
hiệu, Phòng Quản lý Đào tạo Sau Đại học, các thầy cô trong Khoa Lịch sử Trƣờng
Đại học Đà Lạt. Xin chân thành cảm ơn Quý Thầy Cô đã tận tình giảng dạy và giúp
đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại Trƣờng.
Tôi xin đặc biệt trân trọng cảm ơn PGS.TS. Cao Thế Trình - ngƣời Thầy đã
trực tiếp hƣớng dẫn tôi hết sức tận tình từ việc gợi mở ý tƣởng cũng nhƣ hoàn thành
các nghiên cứu liên quan đến đề tài từ bậc đại học, thạc sĩ đến tiến sĩ. Tôi xin trân
trọng cảm ơn TS. Hoàng Thị Nhƣ Ý - ngƣời luôn dành sự quan tâm đến luận án để
tôi có thể hoàn thành công trình này.
Tôi xin chân thành cảm ơn cán bộ Ban Tôn giáo; Phòng Quản lý Di sản Văn
hóa - Sở Văn hóa, Thể thao và Du Lịch; Phòng Văn hóa - Thông tin các huyện thị;
chủ các cơ sở thờ Mẫu, các thanh đồng trong tỉnh Lâm Đồng đã cung cấp cho tôi
nhiều thông tin quý báu để hoàn thành nghiên cứu.
Nhân dịp này, tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình, ngƣời thân,
bạn bè đồng nghiệp đã cổ vũ, động viên giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập,
nghiên cứu để hoàn thành luận án.
Lâm Đồng, tháng 8 năm 2020
Tác giả
Bùi Thị Thoa
iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................... ii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................... viii
DANH MỤC BẢNG .............................................................................................. ix
DANH MỤC BIỂU ĐỒ .......................................................................................... x
DANH MỤC PHỤ LỤC ......................................................................................... xi
TÓM TẮT ............................................................................................................. xii
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI........................................................................ 1
2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU .................................................................................... 4
2.1. Những nghiên cứu của các học giả nƣớc ngoài ........................................... 4
2.2. Những nghiên cứu của các học giả trong nƣớc ........................................... 6
2.2.1. Những công trình nghiên cứu tổng quan về văn hóa dân gian trong
đó có đề cập đến tín ngưỡng thờ Mẫu ......................................................... 6
2.2.2. Những công trình nghiên cứu chuyên sâu về tín ngưỡng thờ Mẫu ... 12
2.2.3. Những công trình nghiên cứu có đề cập đến tín ngưỡng thờ Mẫu ở
Tây Nguyên và Lâm Đồng ......................................................................... 20
2.3. Những vấn đề luận án cần tập trung nghiên cứu ....................................... 22
3. Đ I TƢỢNG V PH M VI NGHI N CỨU .................................................... 24
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................... 24
3.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 24
4. MỤC ĐÍCH V NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ................................................... 24
4.1. Mục đích nghiên cứu ................................................................................ 24
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................... 25
5. NGUỒN TÀI LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHI N CỨU ............................... 25
5.1. Nguồn tài liệu ........................................................................................... 25
5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................... 26
iv
6. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN .................................................................. 27
7. B CỤC CỦA LUẬN ÁN ................................................................................ 27
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA TÍN NGƢỠNG THỜ
MẪU Ở LÂM ĐỒNG ........................................................................................... 28
1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN .......................................................................................... 28
1.1.1. Lý thuyết nghiên cứu ............................................................................. 28
1.1.2. Câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu ........................................................... 30
1.1.2.1. Câu hỏi nghiên cứu ...................................................................... 30
1.1.2.2. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................. 31
1.1.2.3. Những kết quả dự kiến đạt được ................................................... 32
1.1.3. Một số khái niệm đƣợc sử dụng trong luận án ....................................... 33
1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN ...................................................................................... 38
1.2.1. Điều kiện tự nhiên của Lâm Đồng ......................................................... 38
1.2.2. Đặc điểm của cộng đồng ngƣời Việt ở Lâm Đồng ................................. 40
1.2.3. Những yếu tố thế tục của tín ngƣỡng thờ Mẫu ....................................... 43
1.2.4. Tổng quan bức tranh tôn giáo-tín ngƣỡng của ngƣời Việt ở Lâm Đồng 44
1.2.4.1. Các tôn giáo ................................................................................. 44
1.2.4.2. Các loại hình tín ngưỡng dân gian ............................................... 49
Tiểu kết chƣơng 1: .......................................................................................... 52
Chƣơng 2: TÍN NGƢỠNG THỜ MẪU Ở LÂM ĐỒNG TỪ NĂM 1923 ĐẾN
NĂM 1975 ............................................................................................................ 53
2.1. NHỮNG YẾU T TÁC ĐỘNG ĐẾN QUÁ TRÌNH DU NHẬP VÀ
PHÁT TRIỂN........................................................................................................ 53
2.1.1. Bối cảnh chính trị .................................................................................. 53
2.1.2. Bối cảnh kinh tế - xã hội ........................................................................ 58
2.1.2.1. Quá trình di dân của người Việt đến Lâm Đồng ........................... 58
2.1.2.2. Tình hình kinh tế Lâm Đồng từ đầu thế kỷ XX đến năm 1975 ....... 65
2.2. SỰ XUẤT HIỆN CỦA NHỮNG CƠ SỞ THỜ MẪU BAN ĐẦU .................. 68
2.2.1. Tại khu vực Dran (Đơn Dƣơng)............................................................. 68
v
2.2.2. Tại khu vực B'lao (Bảo Lộc).................................................................. 70
2.2.3. Tại khu vực Đà Lạt ................................................................................ 72
2.3. SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CÁC CƠ SỞ THỜ TỰ MỚI .............. 78
2.3.1. Giai đoạn 1923 - 1954 ........................................................................... 78
2.3.1.1. Lịch sử các cơ sở thờ tự ............................................................... 78
2.3.1.2. Thực trạng các cơ sở thờ tự .......................................................... 82
2.3.2. Giai đoạn 1955 - 1975 ........................................................................... 83
2.3.2.1. Sự phát triển các cơ sở thờ tự mới ................................................ 83
2.3.2.2. Thực trạng các cơ sở thờ tự .......................................................... 92
2.4. THỰC H NH TÍN NGƢỠNG THỜ MẪU .................................................... 95
2.4.1. Giai đoạn 1923 - 1954 ........................................................................... 95
2.4.2. Giai đoạn 1955 - 1975 ........................................................................... 96
2.4.2.1. Sinh hoạt tín ngưỡng cấp Tổng hội ............................................... 97
2.4.2.2. Sinh hoạt tín ngưỡng thờ Mẫu tại điện tư gia ............................. 102
Tiểu kết chƣơng 2: ........................................................................................ 104
Chƣơng 3: TÍN NGƢỠNG THỜ MẪU Ở LÂM ĐỒNG TỪ NĂM 1976 ĐẾN
NĂM 2018 .......................................................................................................... 106
3.1. NHỮNG YẾU T TÁC ĐỘNG ĐẾN QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN ............. 106
3.1.1. Bối cảnh chính trị ................................................................................ 106
3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................... 108
3.1.2.1. Quá trình người Việt di cư vào Lâm Đồng từ 1975 đến nay ........ 108
3.1.2.2. Sự thay đổi điều kiện kinh tế từ 1975 đến nay ............................. 110
3.1.3. Những đổi mới trong chính sách tôn giáo, tín ngƣỡng của Đảng và Nhà
nƣớc .............................................................................................................. 113
3.1.4. Sự công nhận của UNESCO đối với Di sản Thực hành tín ngƣỡng thờ
Mẫu Tam phủ của ngƣời Việt ........................................................................ 115
3.2. SỰ PHÁT TRIỂN CÁC CƠ SỞ THỜ TỰ .................................................... 117
3.2.1. Giai đoạn 1976 - 1990 ......................................................................... 117
3.2.1.1. Hạn chế trong việc lập cơ sở thờ tự mới ..................................... 117